Türk Çay Sektörü Güncel Durum Raporu

TÜRK ÇAY
SEKTÖRÜ
GÜNCEL DURUM
RAPORU
Rize, Ocak 2014
Doğu Karadeniz Bölgesinde Ordu’dan Artvin’in Sarp Sınır Kapısı’na kadar
olan alanda deniz seviyesinden yaklaşık 600-700 metre yükseklikte 765
bin dekar alanda yaklaşık 200 bin aile ve bir milyona yakın insanın geçim
kaynağı olan Türk Çay Sektörü’nün bugünkü durumu ve sıkıntılarını
paylaşmak istiyoruz.
Milli ürünümüz olan çay, halkımızın temel gıda maddesidir ve ülkemiz için
stratejik ürün konumundadır. Halkımız, sabah kahvaltıdan başlayarak
gece geç saatlere kadar hayatın her alanında çay içmektedir.
Bu raporda sistemsiz bir yapıyla yoluna devam etmek zorunda kalan ve
bundan dolayı birçok sorunla baş başa kalan çay sektörün sorunlarına
ilişkin çözüm önerileri geniş olarak yer almaktadır.
Sektörün son beş yıllık üretim tablosu….
2009
2010
2011
2012
2013
ÖZEL SEKTÖR
TOPLAMI
510.442.198
715.350.187
578.160.620
497.388.942
503.835.179
ÇAYKUR
593.538.074
590.396.777
652.980.573
655.285.218
672.208.051
1.103.980.272
1.305.746.964
1.231.141.193
1.152.674.160
1.176.043.984
2009
2010
2011
2012
2013
224.000.000
234.000.000
230.000.000
223.000.000
232.000.000
GENEL TOPLAM
GENEL TOPLAM
Türk Çay Sektöründe toplam 197 fabrika bulunmaktadır. Bunların 46’sı
Çaykur, 151’i özel sektöre ait çay fabrikalarıdır. Bu fabrikaların 154’ü
Rize’de
29’u
Trabzon’da,
10’u
Giresun’da,
4dü
ise
Artvin’de
bulunmaktadır. Fabrikaların 48’ı büyük, 76’ü orta fabrika, 73’ü ise küçük
ölçekli fabrikadır.
2013 yılı çay sezonunda 1.176.043.984 ton yaş çay üretimi yapılmıştır.
l
ölçekli fabrikalardan oluşmaktadır.
2
sektör, üretimin %49’u büyük ölçekli, %39’u orta ölçekli, %12’si küçük
Rize Ticaret Borsası
Bu üretimin %56’sı Çaykur, %44’ü özel sektör tarafından işlenmiştir. Özel
Türk Çay Sektörünün Yapısal Sorunları
Çay sektörü,
tarladan
bardağa olan süreçte bir dizi sorunlarla
mücadele etmektedir.
1. Toprak ve bitkiye bağlı sorunlar…
a) Çay tarım alanlarında yıllardır kullanılan kimyasal gübre ve bu
gübrenin bilinçsiz şekilde kullanımı nedeniyle toprağın yapısı
bozulmuştur. Bundan dolayı, bitki iyi beslenememekte; çayın
kalitesi ve verimliliği azalmaktadır.
b) Yaş çay alımında kontrol mekanizması düzgün çalışmadığı için
kalitesiz yaprak alınmaktadır bu hem kuru çay kalitesini hem de
randıman oranlarını düşürmektedir. Bundan dolayı sektör her
geçen gün değer kaybetmektedir.
c) Miras yoluyla küçülen çay tarım alanlarından elde edilen ürün
miktarı azaldığından, bireylerin ihtiyaçlarını karşılayacak gelir
elde edilememektedir.
d) Yaş çay getirisinin yetersizliğinden dolayı tarlaya ve ürüne gerekli
özen gösterilmemekte; bakımsız tarlalardan kalitesiz ürün elde
edilmektedir.
Fabrikaya
gelen
kalitesiz
yapraktan,
yüksek
kalitede ürün elde etme şansı bulunmamaktadır.
2. Hasat ve taşıma sırasında yaşanan olumsuzluklar…
e) Çay alım evlerinde yeterli kontrol yapılmadığından üretici taze
filizleri toplamamakta daha fazla ürün elde etmek için geç hasadı
tercih etmektedir.
f) Hasat edilen yaş çay ürünü, ‘teris’ adı verilen sentetik bezlerin
içerisine konulup iyice ezildikten sonra bohça şeklinde sarılıp
g) Sektörün bütününü kapsayan bir hasat planlaması yapılmadığı
için, müstahsil bütün çayını birkaç gün içinde toplayıp satmaya
l
kamyona bastırılarak ve çiğnenerek yüklenmektedir.
3
tartıldıktan sonra alım evinin içine serilmekte ve fabrikadan gelen
Rize Ticaret Borsası
sıkıca bağlanmaktadır. Bu şekilde alım evlerine gelen çay
çalışmakta,
hasat
zamanı
fabrikalarda
yaşanan
izdiham
dolayısıyla satamadığı çayı, yol kenarlarına, avluya ve çeşitli boş
alanlara serip bekletmekte, bazen günlerce bu şekilde bekleyen
çay iyice kuruyup kızarmaktadır. Hasat edildikten sonra bu
şekilde bekletilerek fabrikaya getirilen yaş çay, kalitesiz kuru çay
üretilmesine neden olmaktadır.
3. Budama programının etkisi…
1994 yılından bu yana uygulanmakta olan budama programının
artık çay bitkisine bir fayda sağlamadığı tüm kesimler tarafından
kabul
edilmektedir.
morfolojisi
değişime
Uygun
budama
uğramıştır.
Ve
yapılmadığı
bundan
için
bitki
sonra mevcut
yöntemle geri dönüş sağlanması mümkün değildir. Bu nedenle,
yeni bir model olarak ortaya konan ‘Çayda Gençleştirme’ ve
‘Yenileme’ programlarının devreye sokulması kaçınılmazdır.
4. Fabrikalardaki
üretim
süreci,
paketleme
ve
depolama
sorunları,
a) Fabrikaya gelene kadar çay olma özelliğini kaybeden yaş çay,
fabrikada en iyi şartlarda kuru çaya dönüştürülse bile, bozuk
hammaddeden dolayı kaliteli son ürün elde etme şansımız
yoktur.
5. Maliyetlerin yüksekliği: Yurtdışında yaş çay 12 ay hasat edildiği,
işçilik ve diğer girdiler ucuz olduğu ve yaş çaya % 50’nin üzerinde
devlet desteği sağlandığından üretim maliyetleri bize göre çok daha
düşüktür. BU durum piyasadaki fiyat rekabetinde dezavantaj olarak
karşımıza çıkmaktadır.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
ayrımı
yapılmadan,
çay
sektörüne
bir
bütün
olarak
bakılmalı, sorunlara getirilen çözüm önerileri bu bakış açısıyla ortaya
konulmalıdır.
l
2. Özel-kamu
4
gübreye geçilmelidir.
Rize Ticaret Borsası
1. Kimyasal gübrenin terk edilerek, yerine organik veya yarı organik
3. Alıcıyla satıcının bir araya geldiği, kaliteli ürünün fiyat olarak karşılığını
bulduğu, hem müstahsil, hem sanayici, hem de devletin memnun
kaldığı bir sistem oluşturulmalı.
4. Çay
tarım
alanlarının
tesbiti,
çay
piyasasının
düzenlenmesi
ve
denetlenmesi, yaş çay bitkisi üreticileri ve çay sanayicilerinin hak ve
yükümlülükleri, Çay Üst Kurulu’nun oluşması ile Çay İhtisas Borsası’nın
kurularak üretilen kuru çayın buradan satışını sağlayacak, kaliteli çay
üretimini teşvik edecek; bu yolla üreticiye daha fazla gelir temin
edecek, Türk çayının dünyada marka olmasının yolunu açacak, Avrupa
Birliği
sürecine
uyum
sağlayacak
bir
çay
kanunu
çıkarılması
gerekmektedir.
5. Ürün çeşitliliğinin artırılması gerekmektedir. Siyah çayın yanı sıra yeşil
çay, altın çay, beyaz çay, çay pudrası ve kremi gibi ürünlerin üretilerek
pazarda yer edinilmesi önem taşımaktadır.
6. Milli ürün konumundaki çayımıza, diğer çay üreten ülkelerde olduğu
gibi %50 dolaylarında destekleme sağlanması, sektöre rekabet gücü
kazandırması bakımından önemlidir.
7. Orman ürünlerinde olduğu gibi, ithal çay nakliyesinde kullanılan
belgelerinde süreli olması sağlanmalıdır.
8. Çayın menşeini tespit etmek amacıyla DNA Marker Laboratuarının
kurulması ve bu laboratuarın Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi’ne
bağlanmalıdır.
(Rize
Ticaret
Borsası
olarak
böyle
bir
çalışma
içerisindeyiz.)
9. Milli ürünümüz olan Çay, halkımızın temel gıda maddesi haline
gelmiştir. Sabah kahvaltısından gecenin geç saatlerine kadar yaşamın
her anında içilmektedir. Sektöre rekabet şansı yaratmak amacıyla
diğer temel gıda maddelerinde olduğu gibi Çayda da KDV %1’e
l
perakende %8 olarak belirlenmelidir.
5
tanımıyorsa diğer temel gıda maddelerinde olduğu gibi toptanda %1
Rize Ticaret Borsası
indirilmelidir. Eğer bütçe dengeleri çayda KDV %1’e indirme imkanı
Sonuç;
2013 yılı çay kampanyası açılış esnasında Çaykur Genel Müdürümüz Sayın
İmdat SÜTLÜOĞLU, Bakanlarımız Sayın Mehmet Mehdi EKER ve Sayın Hayati
YAZICI sektörün yapısal sorunları ile ilgili müstahsilden, nihai tüketicileri
ilgilendiren telkinlerde bulunarak kaliteli yaş çaydan kaliteli siyah çay
üretiminin yapılması durumunda hem iç pazarda hemde dış pazarda Türk
Çay sektörünün tercihine katkı sağlayacağını ifade ettiler. Bunun neticesinde
Çaykur, yaş çay alımında randevulu sisteme geçerek sorun olan izdihamın
azalttığı, erken hasattan dolayı yaş çay kalitesinin arttığı, Çaykur çay
fabrikalarının kapasitesinin arttırılması ile müstahsilin daha rahat çay
satmasına neden olduğu, kış aylarında yapılan dipten budama çay bitkisine
mukavemet gücü kazandırdığı, bazı özel sektör firmalarımızın müstahsil
eğitim programları ile birlikte yaş çay alımında kalite ve yaş çay nakliye
standardının oluşması sektöre yeni bir hareket katmıştır.
2013 yaş çay sezonu 1.176.043.984 yaş çay alımıyla kapanmıştır. Genel
anlamda randevulu sisteme geçilmesinden dolayı önceki yıllara nazaran
gerek
randıman
sağlanmıştır.
oranlarında
gerekse
kalite
parametrelerinde
artış
Fakat çay sektöründe kronikleşen sorunların devam ettiği
gözlenmektedir. Bu sorunların çözümü için yasal düzenlemelerin bir an önce
hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Türk Çay sektörünün bütününü kapsayacak yapısal düzenleme sonucunda
hedefimiz olan 2023 yılında 50 bin ton çay ihracatı gerçekleştirilip, bunun
karşılığında 500 milyon Dolar gelir elde edilebilir. Bölgeye gelen kaynak artar
ve bölge insanının refah seviyesini yükseltmek mümkün olur.
6
l
Rize Ticaret Borsası
Mehmet ERDOĞAN
RTB Yön. Kur. Bşk.
TOBB Tarım Kurulu Üyesi

Download Report