İL K O K U L Ç O C U K L A R I N I N D A V R A N IŞLA R IN IN ÖĞRETMENLER YOLUYLA G Ö ZLEN M ESİ : ÖĞRETMEN GÖZLEM FO RM U-EL KİTABI (Uyarlama ve 7-12 Yaş Erkek Çocukları Standardizasyonu) Araştırm acılar : Yrd. Doç. Dr. Füsun Akkök Yrd. Doç. Dr. Petek Aşkar Uzman Bülbin Sucuoğlu TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI İLK OK U L Ç O CU KL A RININ D A VR A N IŞ LA R IN IN Ö Ğ R E T M E N L E R YOLUYLA GÖ ZL EN M ESİ: ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU EL KİTABI (Uycrlama ve 7-12 yaş Erkek çocukları Standardizasyonu) A ra ş tırm a c ıla r: Yrd. Doç. Dr. Füsun AKKÖK Yrd. Doç. Dr. Petek AŞKAR Uzman Bülbin SUCUOĞLU TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ EĞİTİM ARAŞTIRMALARI DİZİSİ: No: 1 Bu araştırma Türk Eğitim Derneği tarafından desteklenmiştir. Telif hakkı Türk Eğitim Derneği'ne aittir. İÇİN DEKİLER S a yfa .... ÖNSÖZ AMAÇ ................................................................................................................ 7 9 BÖLÜM I. ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMUNUN (ÖGF) TANITILMASI........ 1 0 Davranış Bozukluğu Ölçeğinin B oyutları.................................... 11 Formun Geliştirilmesi .................................................................... 15 Davranış Bozuklukları Ölçeğinin Güvenirliği ve Geçerliği........... 1 6 II. ÖĞRETMEN GÖZLEM FCDMUNUN UYARLAMA ÇALIŞMALARI .............................................................................. 17 Çeviri Çalışmaları .......................................................................... 1 7 Denekler ......................................................................................... 1 7 Uygulama ....................................................................................... 20 Güvenirlik ve Geçerlik Ç alışm aları............................................... 20 Standardizasyon Ç alışm aları....................................................... 22 III. ÖGF'nin KULLANILMASI, PUANLANMASI ve PUANLARIN SUNULUŞU (Profil) ............................................... ÖGF'nin Kullanılması ................................................................... ÖGF'nin Puanlanması ................................................................. Puanların Sunuluşu (Profil) ......................................................... 25 25 25 26 ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU HAKKINDA AKLA GELEBİLECEK BAZI SORULAR VE CEVAPLARI................... 29 ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMUNUN NE ZAMAN VE NEREDE KULLANILACAĞINA İLİŞKİN BİLGİLER................... 31 IV. V. KAYNAKÇA .............................................................................. '.... 35 EKLER 1 ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU 2 ÖGF PROFİL KAĞIDI ................ 36 40 ÖNSÖZ Öğretmenler, çocukların gelişimini, davranışlarını en uzun süreli ve detaylı gözleyebilecek kişilerdir. Okul, çocukların sosyal etkileşimleri için uygun bir ortamdır. Öğretmenler çocukların akademik gelişimlerini olduğu kadar sosyal becerilerini de gözleyebilir ve izleyebilirler. Bu ne denle çocuk hakkında bilgi almak konusunda en az anne - babalar kadar önemlidirler. Öğretmen Gözlem Formu (ÖGF), Achenbach ve Edelbrock ta rafından, öğretmenlerin, öğrencilere ilişkin gözlemlerini ve izlenimlerini daha sistemli ve standardize bir biçimde ortaya koyabilmeleri amacıyla hazırlanmış bir psikolojik ölçme aracıdır. Bu el kitabı, bu formun Türkiye'ye uyarlama ve 7-12 yaş erkek çocukları için yapılmış standardizasyon çalışm asına dayanılarak, Türkiye'de kullanılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu çalışma Türk Eğitim Derneği'nin desteğiyle gerçekleşmiştir. Yazar lar, Türk Eğitim Derneği Genel Başkanı Prof. Dr. Rüştü Yüce'ye ilgi ve destekleri için teşekkür ederler. Verilerin toplanması aşamasında yardım ve ilgilerini gördüğümüz Ha cettepe Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Atalay Yörükoğlu’na ve diğer öğretim üyelerine, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Ruh Sağlığı Bölümü Direktörü Prof. Dr. Kemal Aydınalp'e ve o bölümde çalışan psikologlara, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Kliniğinden Dr. Melda Akçakın'a, örneklemdeki ilkokulların idareci ve öğretmenlerine de teşekkürü bir borç biliriz. Füsun Akkök Petek Aşkar Bülbin Sucuoğlu 7 AMAÇ Anne - babalar, çocuklar hakkında bilgi edinebileceğimiz en önemli kaynaklardır. Ancak, öğretmenlerin çocukları okul ortamı içerisinde ayrıntılı olarak gözleyebilmeleri, onları çocuk hakkında bilgi alma konu sunda en az anne-babalar kadar önemli duruma getirmektedir. Özellikle anne - babaların gözleyemediği veya nesnel olamadığı konularda öğretmenlerin gözlemleri daha da fazla önem taşımaktadır. Öğretmenler çocukların gelişimini, davranışlarını en uzun süreli ve ayrıntılı gözleyebilecek kişilerdir. Öğretmenler, okul gibi yapılandırılmış sosyal bir ortamda aynı gelişim düzeyindeki çocuklar arasında karşılaştırma yapma olanağına da sahiptirler. Okulun, çocukların sosyal gelişimleri için en uygun ortam olduğu düşünüldüğünde, öğretmenlerin çocukların akademik gelişimlerini olduğu kadar sosyal becerilerini de değerlendirmek için çok yararlı olabilecekleri düşünülmektedir (Edelb rock ve Achenbach, 1984). Okul ortamı, çocuğun diğer ortamlarda gözlenemeyen birçok dav ranışının ortaya çıktığı, diğer ortamlarda kazandırılamayan birçok dav ranışın, becerinin planlı bir şekilde kazandın İd ığı bir ortamdır. Bu ortamda kazanılan akademik ve sosyal beceriler bireyin gelişimi ve topluma uyu mu açısından çok önemlidir. Okulda uygulanan eğitim programlarından çocuğun en iyi şekilde yararlanabilmesi, bireysel özelliklerine uygun program değişikliklerinin yapılabilmesi, ayrıca varsa problemleri için ge rekli önlemlerin alınabilmesi, çocuk hakkında çok ayrıntılı bilgi toplanması ile mümkün olabilmektedir. Anne - babalar, çocukları en iyi tanıyan, onların sosyal, duygusal, bilişsel gelişim özelliklerini en yakından izleyen kişilerdir. Bu yüzden bilgi toplama işleminde en önemli yeri tutarlar. Ökul ve öğretmenin çocuğun gelişiminde en az aile kadar önemli olması, çocuğu tanımada öğretmenin yerini, onun çocuğu gözlemesinin önemini vurgulamaktadır. Ayrıca okul psikoloğu, rehber öğretmen ve okul idarecisinin sınıf dışı gözlemlerinin ve çocuk hakkındaki görüşlerinin de bilgi toplamadaki önemi tartışılamaz. Çocuklar hakkında biigi toplamada, onları tanımada en iyi yol, onları çeşitli ortamlarda gözlemektir. Ancak bu gözlemlerin çocuğun gelişimi ve eğitimi açısından amaca uygun olarak yapılması ve sonuçlarının değerlendirilebilmesi için nesnel ve sistematik gözlemler olması gerek mektedir. Bu gereklilik de yine amaca uygun sistematik ölçme araçlarının önemini ortaya koymaktadır. Bu amaçla Achenbach ve Edelbrock'un Öğretmen Gözlem Formu olarak geliştirdikleri psikolojik ölçme aracı ile öğrencilerin uyumlarına ve davranış bozukluklarına ilişkin nesnel bilgi edinmek mümkün olmaktadır. Öğretmenlerin, öğrencilerine ilişkin gözlemlerine dayanarak doldur dukları bu form ile elde edilen bilgiler, öğrencilerin çeşitli davranışlarının okul ortamında sistemli ve standardize bir biçimde gözlenmesine ih tiyaç duyan uzman kişiler (psikiyatrist, psikolog, rehberlik uzmanı vb.) ta rafından değerlendirilmekte ve yorumlanmaktadır. Bu el kitabı, yukarıda sözü edilen Öğretmen Gözlem Formu'nu tanıtmak, bunun amacına ve kurallara uygun olarak kullanılmasına ilişkin bilgileri vermek amacıyla hazırlanmıştır. Form, el kitabında belirtilmiş kural lara uymadan kullanıldığında amacın dışına çıkılmış olunur, sonuçlar ve yorumlar geçersiz sayılır. 9 BÖLÜM I ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU'NUN (ÖGF) TANITILM ASI Achenbach ve Edelbrock'un geliştirdiği Çocuk Davranışları Derece leme Ölçeği - Öğretmen Gözlem Formu (ÖGF); öğretmenlerin, öğrencilere ilişkin gözlemlerini ve izlenimlerini daha sistemli ve stan dardize bir biçimde ortaya koyabilmeleri ve belirlemeleri amacıyla hazırlanmış bir psikolojik ölçme aracıdır. Bu form, öğrencilerin dav ranışlarına, davranış bozukluklarına ve uyumlarına ilişkin bilgi derlemeyi am açlayan ve ö ğ re tm e n le rin bu yönd e ki g ö z le m le rin in değerlendirilmesini sağlayan bir araçtır (Ek 1). ÖGF iki ayrı ölçekten oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, Uyumsal Dav ranış Ölçeği, İkincisi de Davranış Bozuklukları ölçeğidir. Formun birinci ve ikinci sayfasında yer alan Uyumsal Davranış Ölçeğinde, öğretmenin çocuğu ne düzeyde tanıdığını anlamasına ve çocuğun okul başarısını sınıfın düzeyine göre değerlendirmesine yönelik sorular bulunmaktadır. Formun üçüncü ve dördüncü sayfalarında ise Davranış Bozuklukları Ölçeği bulunmaktadır. Bu ölçekte yer alan 118 maddede çeşitli davranış bozuklukları tek tek yorumlanabilmektedir. Ayrıca, bazı maddelerin bir likte incelenmesiyle öğrenciye ait genel davranış bozukluklarına da (örneğin saldırganlık gibi) ışık tutmaktadır. Tüm formun değerlendirilmesi, öğretmenlerin çocukları algılayış biçimlerine dayanmaktadır. Öğretmenden öncelikle Uyumsal Davranış Ölçeğinde yer alan sorula ra yazarak, Davranış Bozuklukları Ölçeğinde ise her maddeyi 0, 1, 2 seçeneklerinden birini işaretleyerek cevaplandırması istenir. 0 (sıfır) seçeneği, o maddede gözlenen davranışın sözü edilen öğrenci için hiçbir zaman görülmediği, 1 seçeneği o davranışın arasıra görüldüğü, 2 seçeneği ise o davranışın o öğrencide hemen hemen her zaman görüldüğü anlamına gelmektedir. Bazı maddelerde, öğretmenden bir davranışı belirtmesi, örnek vermesi istenmektedir. Öğretmenin bu formu cevaplandırırken öğrenciye ilişkin son iki aydaki gözlemlerini, izlenimlerini gözönüne alması beklenmektedir. Bu özellikle ilkokul öğretmeninin daha önceki yıllarda o öğrenciyi nasıl tanıdığının değerlendirmeye yansımasını önleme amacıyla istenmekte dir. Formun aynı yıl içinde birkaç kez uygulanması halinde de öğretmene, okul personeline ve anne - babalara, öğrencinin akademik ve sosyal gelişimi ile ilgili bilgiler verilebilmektedir. 10 D avranış B o z u k lu kla rı Ö lçe ğ in in B oyu ttan Çeşitli davranış bozukluklarını ifade eden 118 madde sekiz boyutta toplanmaktadır. Bu boyutlar ve ilgili maddeleri şunlardır: 1. Kaygılı olma (Anxious) I I . Yetişkinlere çok bağımlıdır. 31. Kötü birşey düşünmekten ve yapmaktan korku duyar. 32. Mükemmel olması gerektiğini düşünür. 35. Kendini değersiz hisseder. 47. Kurallara çok fazla uyar. 50. Çok korkaktır ve kaygılıdır. 52. Çok suçluluk duyar. 59. Sır saklar. 71. Kendisi hakkında kaygılıdır, çabuk utanır. 75. Utangaçtır. 81. Eleştirildiğinde bozulur, incinir. 99. Düzen ve temizliğe çok meraklıdır. 105. Başkalarını memnun etmeye çok meraklıdır. 107. Yanlış yapmaktan korkar. I I I . Endişelidir. 2. İçe dönük olma (Sociai Withdrawal) 42. 60. 65. 69. 75. 80. 86. 88. 102. 103. Yalnız olmaktan hoşlanır. Hevessiz veya ilgisizdir. Konuşmaz. Sır saklar. Utangaçtır. Boş boş bakar. İnatçı, asık yüzlü veya rahatsız edicidir. Çok somurtur. Ağır hareket eder, enerjisi yoktur. İçine kapanıktır; arkadaşlarının arasına karışmaz 3. Popüler olmama (Unpopular) 1. 11. 12. 25. 33. 34. 35. 38. Yaşına göre daha çocuksu davranır. Yetişkinlere çok bağımlıdır; onlara yapışır bırakmaz. Yalnızlıktan şikayet eder. Diğer öğrencilerle iyi geçinmez. Kimsenin onu sevmediğini düşünür ve bundan yakınır. Başkalarının ona karşı olduğunu savunur. Kendini değersiz hisseder. Onunla çok alay edilir. 11 48. Diğer öğrenciler tarafından sevilmez. 64. Kendinden küçük çocuklarla birlikte olmayı tercih eder. 4. Kendine Zarar Verme (Self-destructive) 18. Bilerek kendine zarar verir. 20. Kendi eşyalarına zarar verir. 21. Başkalarına ait eşyalara zarar verir. 28. Yiyecek ve içecek dışındaki nesneleri yer, içer. 29. Okuldan başka yerlerden, bazı ortamlardan, bazı hayvanlardan korkar. 36. Başına çok kaza gelir; orasını, burasını çok incitir. 44 Tırnaklarını yer. 52. Çok suçluluk duyar. 58. Burnunu karıştırır, derisini veya vücudunun diğer kısımlarını oğuşturur. 62. Koordinasyonu zayıftır veya sarsaktır. 84. Garip, alışılmadık davranışları vardır. 91. Kendini öldürmekten söz eder. 109. Dış görünüşü temiz değildir. 5. Saplantılı Düşünceye ve Zorlayıcı (Obsessive-Compulsive) Davranışlara Sahip Olma 2. Sınıfta mırıldanır, garip sesler çıkarır. 9. Saplantılı düşünceleri vardır. 13. Aklı karışık, dalgındır. 28. Yiyecek ve içecek dışındaki nesneleri yer, içer. 46. Sinirli hareketleri veya tikleri vardır. 66. Konuşmaz. 80. Boş boş bakar. 84. Garip, alışılmadık davranışları vardır. 85. Garip, alışılmadık fikirleri vardır. 6. Dikkatini Toplayamama (Inattentive) 1. Yaşına göre daha çocuksu davranır. 2. Sınıfta mırıldanır, garip sesler çıkarır. 4. Başladığı işleri bitiremez. 8. Dikkatini uzun süre bir konu üzerine yoğunlaştıramaz. 13. Aklı karışık, dalgındır. 15. Durmadan kıpırdanır. 17. Düş kurar; dalıp gider. 22. Yönergeleri izlemekte güçlük çeker. 24. Diğer öğrencileri rahatsız eder. 12 49. Öğrenmede güçlüğü vardır. 54. Kendini hep yorgun hisseder. 60. Hevessiz veya ilgisizdir. 61. Okul çalışmaları zayıftır. 62. Koordinasyonu zayıftır veya sarsaktır. 72. Dağınık, düzensiz çalışır. 73. Sorumsuzca davranır. 78. Dikkati hemen dağılır, dikkatsizdir. 80. Boş boş bakar. 92.Başarabileceği kadar, yapabileceği kadar çalışmaz; başarabileceğinin altında başarılıdır. 100. Kendine verilen görevleri yerine getirmez. 102. Ağır hareket eder, enerjisi yoktur. 7. Sinirli, Aşırı Hareketli Olma (Nervous-Overactive) 10. Oturduğu yerde duramaz, çok hareketlidir. 15. Durmadan kıpırdanır. 44. Tırnaklarını yer. 46. Sinirli hareketleri veya tikleri vardır. 72. Dağınık, düzensiz çalışır. 83. İhtiyacı olmayan nesneleri toplar, biriktirir. 8. Saldırgan Olma (Aggressive) 3. Çok karşı çıkar. 6. Öğretmenlerine veya diğer okul personeline karşılık verir. 7. Öğünür, yüksekten atar. 15. Durmadan kıpırdanır. 16. Zalimdir veya başkalarına eziyet etmekten hoşlanır. 19. Hep dikkat çekmek ister. 20. Kendi eşyalarına zarar verir. 21. Başkalarına ait eşyalara zarar verir. 23. Okulda kurallara uymaz. 24. Diğer öğrencileri rahatsız eder. 25. Diğer öğrencilerle iyi geçinmez. 26. Kötü davranışlarından dolayı suçluluk duymaz. 27. Kolayca kıskanır. 34. Başkalarının ona karşı olduğunu '-.mır. 37. Çok kavgaya karışır. 39. Okulda problem çıkaran öğrencilerle dolaşır. 41. Düşünmeden hareket eder. 43. Yalan söyler veya kopya çeker. 48. Diğer öğrenciler tarafından sevilmez. 53. Sırasını beklemeden konuşur. 57. Başkalarına fiziksel saldırıda bulunur. 67. Sınıf disiplinini bozar. 68. Çok çığlık atar, bağırır. 73. Sorumsuzca davranır. 74. Gösterişe meraklıdır. 76. Beklenmedik fevri hareketleri vardır. 77. İstekleri hemen yerine getirilmelidir; kolayca bozulur. 82. Çalar. 86. İnatçı, asık yüzlü veya rahatsız edicidir. 87. Duygularında, ruh halinde ani değişmeler olur. 88. Çok somurtur. 89. Şüphecidir. 90. Küfür ederek konuşur. 93. Çok konuşur. 94. Başkalarıyla çok alay eder. 95. Çabuk parlar, öfke nöbetleri geçirir. 97. Başkalarını tehdit eder. 104. Alışılmadık biçimde yüksek sesle konuşur. Ayrıca yukarıdaki boyutlardan hiçbirine girmeyen maddeler diğer problemler adı altında toplanmıştır. Bu maddeler şunlardır: Diğer Problemler (Other Problems) 5. Karşı cins gibi davranır (Kız ise erkek, erkek ise kız gibi). 14. Çok ağlar. 30. Okula gitmekten korkar. 40. Olmayan sesler duyar. 51. Dalgındır. 55. Kilosu fazladır. 56. Bilinen tıbbi bir nedeni olmayan fiziksel problemleri vardır: a) Ağrılar, sızılar b) Başağrıları c) Mide bulantısı d) Gözle ilgili problemler e) Kızarıklıklar veya diğer deri problemleri f) Mide ağrıları veya kramplar g) Kusma, çıkarma h) Diğer 59. Sınıfta uyur. 63. Kendinden büyük çocuklarla birlikte olmayı tercih eder. 70. Olmayan şeyler görür. 79. -Konuşma problemleri vardır. 14 96. Cinse! konularla ilgilidir. 98. Okula ve derse geç kalır. 101. Ders asar veya belirli bir nedeni olmayan devamsızlıkları vardır. 106. Okulu sevmez. 108. Sızlanır. 112. Öğrencinin yukarıda belirtilmemiş başka problemleri varsa, lütfen aşağıya yazın. F orm un G e liş tirilm e s i Achenbach ve Edelbrock, formu geliştirirken 1979-1984 yılları arasında Amerika Birleşik Devlet'lerinin doğu, güney ve iç batısında yer alan okullara devam eden ve bu bölgelerdeki kliniklere başvurmuş çocuklardan yararlanmışlardır. Davranış bozukluklarının cinsiyete ve yaşa göre farklılıklarının en iyi biçimde yansıtılabilmesi amacıyla her iki cinsten de 6-11 ve 12-16 yaş grupları oluşturulmuştur. Her grupta 450 erkek ve 400 kız olmak üzere toplam 1700 öğrencinin puanlarına dayanılarak, araç geliştirilmiştir. Davranış Bozuklukları Ölçeği normlarını geliştirebilmek amacıyla da 1981-1982 yıllarında A.B.D.'nin Omaha, Nebraska, Nashville, Tennessee, Pittsburg ve Pensylvannia bölgelerindeki, ilkokul 1'den 10. sınıfa kadar sınıfları olan ilk ve orta dereceli okullarda, 665 öğretmenin doldur duğu ÖGF'lerden yararlanılmıştır. Her sınıftan tesadüfi örnekleme yöntemiyle bir erkek, 1 kız öğrenci seçilmiştir. Bu 665 öğretmen çalışmaya katılması istenen öğretmenlerin % 92.8'ini oluşturmuştur. Yaş ve cinsiyet normları 6-16 yaş arası 1100 denek üzerinde geliştirilmiştir. Achenbach ve Edelbrock kaygılı ve içe dönük olma boyutlarını çocuğun kendine yönelik; saldırganlık, dikkatini toplayamama, sinirli ve aşırı hareketli olmasını da dışa dönük davranışları olarak gruplamışlardır. Böyle bir gruplamanın çocukları etiketleme tehlikesi taşıdığını, ancak bu nun bir sınıflama olduğunu ve bu aracı kullananlar arasında iletişimi kolay laştırma açısından gerekliliğini belirtmişlerdir. Her boyut, o boyutun oluşturduğu maddelerin ölçmek istediği davranış problemine uygun ola rak adlan d ırılm a ya ç a lış ılm ış tır. A ch e n b a ch ve E d e lb ro c k , ö ze llik le , herhangi b ir b o y u tta k i yü ksek pua n ın b ir tanı an lam ı ta ş ım a d ığ ın ı vurg ulam akta , bunun ancak tanı yönünde ö n e m li b ir b u lg u o ld u ğ u n u b e lirtm e k te d irle r. Bu b u lg u n u n anne - babadan a lın a ca k b ilg ile r, k lin ik d e ğ e rle n d irm e ve ç o c u ğ u n g e liş im ö z e llik le r iy le b ir lik te d ü ş ü n ü le re k b ir ta n ıy a g id ilm e s in in ö n e m in i v u rg u la m a k ta d ırla r. 15 D avranış B ozu klu kla rı Ö lçe ğinin G ü ve n irliğ i ve G eçerliği Achenbach ve Edelbrock ölçeğin güvenirliğini (Kliniğe başvuran veya başvurması önerilen - KBBÖ) çocuklar üzerinde iki farklı yoldan hesaplamışlardır. Bunlar: A) Test-tekrar test yöntemi: 1 haftalık ve 15 günlük ara ile aynı grup için iki defa uygulanan ölçeğin güvenirlik katsayısı 6-11 yaş grubu erkek çocuklarında sırasıyla 0.92 ve 0.86 olarak bulunmuştur. 2 ay ve 4 ay ara ile uygulandığında ise güvenirlik katsayısı 0.77 ve 0.54 olarak hesaplanmıştır. B) İki farklı gözlemciden alınan puanlar arasındaki ilişki: Öğretmen ve öğretmene yardımcı kişilerden elde edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayısı da güvenirliğin bir diğer ölçüsü olarak ele alınmış ve bu katsayı 0.59 olarak bulunmuştur. Ölçeğin geçerliği üç açıdan incelenmiştir. Bunlar, kapsam, yapı ve ölçüt-dayanaklı geçerliklerdir: A) Ölçeğin kapsam geçerliği, ölçekte yeralan maddelerin psikolojik yardıma ihtiyacı olan çocukların sosyal/duygusal ve davranış bozukluk larını ifade edip etmemesi yönünden incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda bir madde dışındaki tüm maddelerin p< 0.005 düzeyinde KBBÖ çocuklarla manidar bir ilişki içinde olduğu ortaya çıkmıştır. B) Ölçeğin yapı geçerliğinin incelenmesinde, ölçeğin faktör analizi sonucunda ortaya çıkan boyutları ile Conners ölçeğinin (Goyette, Conners ve Ulrich, 1978) boyutları arasındaki ilişkiler hesaplanmış ve bu korelasyon katsayılarının 0.62 ile 0.90 arasında değiştiği gözlenmiştir. C) Ölçeğin ölçüt-dayanaklı geçerliğinde, norm grubunu oluşturan çocuklar için elde edilen puanlar ile kliniğe başvuran veya başvurması önerilen çocuklar için elde edilen puanlar karşılaştırılmış ve bu puanlar arasında manidar bir fark olduğu bulunmuştur. Dolayısıyla ölçekten elde edilen puanların bu iki grubu birbirinden ayırdığı sonucuna varılmıştır. 16 B Ö L Ü M II ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU'NUN UYARLAM A Ç A LIŞ M A LA R I ÖGF'nin Türkiye'ye uyarlanması üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Bun lar çeviri çalışmaları, ölçeğin güvenirlik ve geçerlik çalışmaları ve 7-12 yaş erkek çocukları için standardizasyon çalışmalarıdır. Çeviri Ç alışm aları ÖGF'nin Türkçe'ye çeviri çalışmalarında ilk olarak İngilizce form her iki dili de çok iyi derecede bilen 3 öğretim üyesi tarafından ayrı ayrı Türkçe'ye çevrilmiştir. Bu üç çeviri birbirleriyle karşılaştırılmış ve ortak bir Türkçe çeviri elde edilmiştir. Daha sonra bu çeviri yine iki dili çok iyi dere cede bilen 2 öğretim üyesi tarafından tekrar İngilizce'ye çevrilmiş ve İngilizce form ile farklılığı olup olmadığına bakılmıştır. Ortaya çıkan az sayıdaki farklı maddelerin çevirileri üzerinde Türkçe'yi iyi derecede bilen 2 Amerikalı ile tartışılmış ve Türkçe form son şeklini almıştır. Türkçe form da, Uyumsal Davranış Ölçeğine ait bazı maddelere yer verilmemiştir. Bu maddeler bir öğrencinin çalışma biçiminin ve sınıfta kendini ne ölçüde mutlu hissettiğinin diğer öğrencilerle karşılaştırılarak değerlendirilmesini içermektedir. Ülkemiz eğitim sistemi ve sınıf koşulları düşünüldüğünde, ilkokul öğretm enlerinin öğrencilerini bu ölçek m addelerinde gözlemesinin çok güç olduğuna, uzmanların görüşü de alınarak karar ve rilmiş ve bu sorular formdan çıkarılmıştır. Ayrıca orijinal ölçekteki "Alkol ve uyuşturucu kullanır" maddesinin, çeşitli uzman görüşleri alınarak kültürümüzde ilkokul çocukları için uygun olmayacağına karar verilmiş ve bu madde Davranış Bozuklukları ölçeğinin dışında bırakılmıştır. D e n e k le r Achenbach ve Edelbrock ÖGF'yi geliştirdikten sonra dört grup üzerinde standardizasyon çalışması yapmışlardır (Bkz. Bölüm I). Bu gruplar 6-11 yaş kız, 6-11 yaş erkek, 12-16 yaş kız ve 12-16 yaş erkek çocuklardır. Türkiye’de ilkokula başlama ve bitirme yaşı genellikle 7-12 yaş olduğu için bu çalışmada 7-12 yaş bir gaip olarak alınmıştır. Yaş ve cinsiyet normları bu yaş grubundaki erkek çocuklar üzerinde geliştirilmiştir. Dolayısıyla bu çalışma ve normlar 7-12 yaş erkek çocukları ile sınırlıdır. Bu yaşlarda erkeklerin kızlara oranla daha fazla davranış bo zuklukları gösterdikleri gözlenen bir olgudur. A.B.D.'de yapılan ülke çapındaki bir çalışmada da çocuk psikiyatrisi kliniklerine en yoğun müracaatları, 9 ve 10 yaş çocuklarının oluşturduğu gözlenmiştir (Biehler ve'Snovvman, 1985). Uyarlama ve standardizasyon çalışmalarında denekler iki grup altında 17 Tablo 4'da iki ayrı denek grubunun anne ve baba mesleklerine göre dağılımı verilmektedir. Tablo 4 Norm Grubunu Oluşturan ve Kliniğe Başvuran veya Başvurması Önerilen Erkek Çocukların Anne ve Baba Mesleğine* Göre Dağılımı Anne Mesleği Baba Mesleği 0 NG KBBÖ 1 2 16 146 128 2 27 19 3 0 1 2 3 4 199 54 41 - - 30 10 8 - * Olcay imamoğlu'nun kullandığı ve önerdiği sosyoekonomik düzeyleri belirleme ölçeğinde 1, 2, 3 aşağıdaki şekillerde açıklanmada dır. işçi, Küçük Esnaf, Odacı, Kapıcı (1) Doktor, Mühendis, Yüksek Bürokrat, Subay, Öğretim Üyesi (2) Sanayici, Yüksek Serbest Meslek (3) Ayrıca, 0 (sıfır) bu araştırmada Anne mesleğinde Ev Kadını, Baba Mesleğinde işsiz olarak alınmıştır. U yg u la m a Ölçeğin uygulaması Mart-Mayıs 1987 tarihleri arasında yürütülmüştür. Her okula gidilerek örnekleme giren öğrencilerin öğretmenlerine formun nasıl uygulanacağı anlatılmış ve daha sonraki bir tarihte gidilerek formlar alınmıştır. Her okulda uygulama aynı biçimde yapılmıştır. G ü ve n irlik ve G eçerlik Ç alışm aları Bir ölçeğin güvenirliği çeşitli yöntemlerle hesaplanabilir. Achenbach ve Edelbrock, söz konusu ölçeğin güvenirlik katsayısını test-tekrar test yöntemi ile hesaplam ışlardır. Aracın Türkiye'ye uyarlamasında, örneklemdeki okul idarecilerinin ve öğretmenlerinin formun ikinci kez doldurulmasına karşı isteksizlikleri ve ulaşım güçlükleri nedeniyle testtekrar test yöntemi kullanılmamıştır. Onun yerine ölçeğin bir kez kul lanılmasıyla hesaplabilen a - iç tutarlılık katsayısı hem Davranış Bozukluk ları Ölçeği için hem de boyutları için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Elde edilen katsayılar güvenirliğin bir ölçüsü olarak yorumlanmıştır. 20 Tablo 5'te Cronback a - iç tutarlılık katsayıları verilmektea... Tablo 5 Çocuk Davranışları Dereceleme Ölçeğinin ve Boyutlarının a - iç Tutarlılık Katsayıları (n = 48) Kaygılı olma 0.75 İçe dönük olma 0.81* Popüler olmama 0.74* Kendine zarar verme 0.59* Dikkatini toparlayamama 0.86* Sinirli, aşırı hareketli olma 0.49* Saplantılı düşünceye ve zorlayıcıdavranışlara sahip olma 0.51* Saldırgan olma______________________________________ 0.95* Çocuk Davranışları Dereceleme Ölçeği 0.92* * p < 0.01 Görüldüğü gibi tüm ölçeğin a katsayısı 0.92'dir. Bu da tatmin edici bir değerdir. Nitekim Achenbach ve Edelbrock'ta on beş gün arayla uygu layıp, tüm ölçek için hesapladıkları güvenirlik katsayısını 0.92 olarak bul muşlardır. Tablo 5'den de belirleneceği üzere ölçeğin boyutlarının a kat sayılarının medyan değeri 0.75'dir. a katsayısının manidarlığı için yapılan varyans analizleri sonucunda bir tek "Kaygılı Olma" boyutu p < 0.01 düzeyinde manidar bulunamamıştır. Davranış Bozukluğu Ölçeğinin geçerlik çalışmasında ölçüt - dayanaklı geçerlik üzerinde durulmuştur. Norm grubunu oluşturan erkek çocuklar için elde edilen puanlar ile kliniğe başvuran veya basvurması önerilen er kek çocuklar için elde edilen puanlar karşılaştırılmış ve KBBÖ çocukları için ölçeğin tümünden elde edilen puanların NG çocukları için elde edi len puanlardan manidar biçimde yüksek olduğu bulunmuştur. Tablo 6'da NG ve KBBÖ çocukların tüm ölçek ve boyutlarından elde edilen puanların ortalama (x) ve standart sapmaları (s) verilmiştir. 21 Tablo 6 Norm Grubunu Oluşturan ve Kliniğe Başvuran veya Başvurması Önerilen Erkek Çocukların Ölçek ve Ölçek Boyutları Puanlarının Ortala ma, Standart Sapma ve t - testi Sonuçları KBBÖ (n = 48) X 10.21 Kaygılı olma 8.52 İçe dönük olma Popüler olmama 6.06 Kendine zarar verme 5.38 Dikkatini toplayamama 22.1 Sinirli aşırı 5.10 hareketli olma Saplantılı düşünceye ve zorlayıcı davranışlara sahip olma 4.60 Saldırgan olma 26.52 Tüm ölçek 74.38 S 5.24 5.18 3.84 3.44 8.55 NG (n = 294) 3.29 3.08 11.85 S 4.33 4.04 3.18 3.20 9.09 t 0.35 4.12* 4.74* 4.34* 5.04* 2.45 3.28 2 .44 7.68* 2.67 16.67 2.52 13.87 44.52 2.56 12.18 26.37 4.79* 5.04* 25.89 "x 9.93 5.29 7.39* * p < 0.01 Görüldüğü gibi, gerek ölçeğin kendisinde, gerekse boyutlarının hep sinde KBBÖ çocukların puanlarının ortalaması NG oluşturan çocukların puanlarının ortalamasından daha yüksektir. Ancak yapılan t - testi sonu cunda "Kaygılı Olma" boyutunda her iki grup ortalaması arasındaki fark manidar bulunmamıştır. Nitekim Tablo 5'de güvenirlik katsayıları incelen diğinde söz konusu boyutun güvenirlik katsayısının da manidar olmadığı görülmektedir. Sonuçlar, "Kaygılı Olma" boyutu dışında diğer boyutların geçerliği ve güvenirliğini kanıtlar niteliktedir. S ta n d a rd iz a s y o n Ç a lışm ası Davranış Bozuklukları Ölçeğinin yaş ve cinsiyete ilişkin normları 7-12 yaş erkek çocukları için geliştirilmiştir. Tablo 1'de de belirtildiği gibi nor matif veriler Ankara'da farklı SES'i olan onbeş okuldan tesadüfi olarak seçilen 294 çocuktan elde edilmiştir. Achenbach ve Edelbrock'da nor matif verileri, söz konusu yaş grubundaki 300 erkek çocuktan elde etmişlerdir. Yaş ve cinsiyet normlarının belirlenmesi işleminde Achenbach ve 22 Edelbrock'un kullandıkları yöntemden yararlanılmıştır. Bu yöntem aşağıda belirtilen iki basamağı içermektedir. 1. Birikimli normal dağılım eğrisinde 69. ve 93. yüzdelikler arasında ka lan yüzdeliklere karşılık gelen T standart puanları çıkarılmıştır. Örneğin bi rikimli normal dağılım eğrisinde 69. yüzdeliğe karşılık gelen z standart puanı 0.50’dir (Harshbarger, 1971). Bilindiği gibi T standart puanı 50 + 10 z'dir. Bu durumda 0.50 z puanı 55 T standart puanına denk gelmek tedir. Böylece hesaplanan standart puanlar yüzdelik puanlar da belirtile rek Tablo 7’de verilmiştir. Daha sonra her bir boyut için norm grubu erkek çocuklarından elde edilen puanların birikimli frekans eğrisi çıkarılarak 69. ve 98. yüzdelik arasında kalan ham puanların hangi yüzdeliğe dolayısıyla hangi T standart puanına karşılık geldiği ortaya çıkarılmıştır. 2. Norm grubundaki erkek çocuklarının çoğu düşük puan alırken, az sayıda çocuk yüksek puan almıştır. Bu nedenle, düşük puanlar için 69. yüzdelik de dahil olmak üzere bu yüzdeliğe karşılık gelen tüm yüzdelikler T = 55 olarak ifade edilmiştir. Yüksek puanlarda farklı bir yöntem izlen miştir. Bilindiği gibi, 98. yüzdeliğe denk düşen standart T puanı 70'dir.71 ile 100 arasındaki standart T puanlan boyutlardan alınabilecek en yüksek ham puanlar temel alınarak ayarlanmıştır. 23 TABLO 7. BOYUTLARDAN ELDE EDİLEN HAM PU AN LAR IN T DEĞERİNE D Ö N Ü ŞTÜ RÜ LDÜ Ğ Ü YÜZDE D İLİM LERİ NORMAL ARALIK q st % 2 L|K ARALIK Puanı Kaygılı olma 100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 %lik 98 97 96 95 94 93 92.2 90.4 86.6 85.8 84 81 78 75 72 69 30 İçe dönük Popüler olma olmama 22 20 29 Kendine Saplantılı düşünceye zarar ve zorlayıcı davra verme nışlara sahip olma 26 18 Dikkatini toplaya mama 42 Sinirli aşırı hare ketli olma Saldırgan olma 14 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 25 41 21 >9 28 27 24 13 23 18 26 17 20 25 16 40 15 39 14 38 22 17 21 12 20 19 16 24 19 23 18 18 22 17 13 14 21 11 15 37 16 10 17 15 20 12 36 11 35 10 8-9 34 31-33 30 29 28 27 25-26 24 22-23 21 20 19 18 16-17 15 0-14 13 14 19 9 16 13 12 18 12 17 15 14 13 16 12 15 11 10 11 10 11 10 9 9 7 8 7 8 7 6 5 14 9 6 13 6 5 4 4 3 0-3 0-2 8 5 7 12 0-11 0-6 0-3 8 7 6 5 0-4 95 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 42-46 38-41 36-37 35 34 32-33 31 29-30 27-28 25-26 23-24 22 19-21 0-18 70 BÖLÜM III ÖGF'NİN KU LLA N ILM A SI, PUANLANM ASI ve PUANLARIN SUNULUŞU (PRO FİL) Ö G F'nin K u lla n ılm a s ı Öğretmenin bu formu kullanabilmesi için çocuğu en az 2 ay tanıması gerekmektedir. Öğretmen, Davranış Bozukluğu Ölçeğindeki her mad deyi 0, 1, 2 seçeneklerinden birini işaretleyerek cevaplandırır. "0" seçeneği o maddenin, gözlenen çocuk için uygun olmadığını diğer bir deyişle, sözü edilen davranışın hiçbir zaman görülmediğini, "1" seçeneği o maddenin çocuk için arasıra uygun olduğunu yani, dav ranışın arasıra görüldüğünü açıklar. "2" seçeneği ise, o maddenin çok uygun olduğunu, çocukta gözlenen davranışın her zaman görüldüğünü belirtir. Öğretmen, formda belirtilen yere isterse adını yazar. Form un P uanlanm ası Öğretmenlerin formları doldurmasından sonra yapılacak ilk işlem Achenbach ve Edelbrock'un belirttiği gibi açık uçlu olan 56 h. ve 112. maddeler dışında 8 maddeden fazla maddenin işaretlenmediği formları ayırmak ve bu formları geçersiz saymaktır. Geçerli bir formda ise; gözlemi yapılan öğrencinin toplam puanı, maddelere verilen puanlar toplanarak elde edilmektedir. Herhangi bir boyuta ait toplum puanı ise, o boyutta yer alan maddelerin puanlarının toplanmasıyla bulunur. Puanlama işleminde bazı maddelerin puanlanmasına dikkat edilmeli dir. Bu maddeler ve nasıl puanlanacakları aşağıda belirtilmektedir. Madde 9: "Saplantılı düşünceleri vardır" Bu maddede öğretmen tarafından açıkça saplantı olarak görülmeyen veya 96. maddede belirtilen davranış "Cinsel konularla çok ilgilidir." belir tilmişse, madde 0 olarak puanlanır. Madde 28: "Yiyecek ve içecek dışındaki maddeleri yer içer." Bu madde için tatlı, şekerleme, bisküvi gibi nesneler örnek olarak ve rilmişse 0 olarak puanlanır. Madde 46: "Sinirli hareketleri veya tikleri vardır." Bu madde için öğretmen "Sakin oturamaz" örneğini vermiş ve 10. maddenin kapsadığı bir davranışı açıklamışsa madde 0 olarak puanlanır. Madde 56 d: "Gözle ilgili problemler" Bu maddede "Gözlük kullanır", "Yakını göremez" gibi organik görme problemleri yazılmış ise, madde 0 olarak puanlanır. 25 Madde 66: "Bazı hareketleri defalarca tekrar etmekten kendini ala maz." Bu madde için öğretmen "Sürekli etrafındakilere vurur." gibi day anışları örnek olarak vermişse madde 0 olarak puanlanır. Madde 84: "Garip, alışılmadık davranışları vardır." Madde 85: "Garip, alışılmadık fikirleri vardır." Öğretmen, 34. madde "Başkalarının ona karşı olacağını sanır"ın kap sadığı bir davranışı, 84. ve 85. maddeler için örnek vermişse bu mad deler 0 olarak puanlanır. Madde 112: "Öğrencinin yukarıda belirtilmemiş başka problemleri varsa, lütfen aşağıya yazınız." Bu maddede, sıralanan problemlerden, özellikle diğer maddelerin kapsamadığı davranışlar puanlamaya alınır. Öğretmen bu madde için birden fazla problem yazmışsa, bu problemlere verilen en yüksek puan toplam puana eklenir. Örneğin en yüksek puan 2 ise toplam puana 2, 1 ise toplam puana 1 eklenir. Puanlamada bir diğer önemli nokta da, puanlayıcının hem 1, hem de 2'yi işaretlediği durumlarda yalnız 1’in puanlamaya katılmasıdır. P u a n la rın S u n u lu şu Test sonuçlarını değerlendirme ve yorumlamada yardımcı olmak amacı ile gözlemi yapılan çocuklar için profil kağıtları geliştirilmiştir. Profil kağıdında bir çocuğun boyutlardan aldığı ham puanlar, bu puanların norm grubunda hangi yüzdeliğe karşılık geldiği ve ayrıca ham puanların karşılığı olan T standart puanlar gösterilmektedir (Ek 2). Burada bir örnekie, Davranış Bozuklukları Ölçeğinin boyutlarına ait puanların sunuluşu ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Örnekteki profil, boyutları ve altındaki sütunlarda boyutlardan elde edilebilecek ham puanları göstermektedir. Profilin son sütunu ham pu anlara denk düşen T puanlarına ilişkindir. T = 70 puanı hizasındaki kırık çizgi ise "normal" ve "normal olmayan" sınırını ayırmaktadır. Ö rnek: Şekil 1'de 8 yaşında ve ilkokul 2. sınıfa devam eden Os man'ın profili gösterilmektedir. Profilde de görüldüğü gibi Osman'ın "Kaygılı Olma" boyutundaki maddelerden aldığı toplam puan 10'dur. Bu puan profil kağıdında uygun noktaya işaretlenir. T standart puanı da T puan sütunundan görüldüğü gibi 55’dir. Bu puan 7-12 grubundaki "normal" erkek çocukların puan larına göre % 69'dan daha düşük bir puandır. Bu çocuğun bu boyuttaki puanı "normal" aralıkta görülmektedir. 26 Osman'ın "İçe Dönük Olma" boyutundaki maddelerden aldığı toplam puan 7'dir. Bu da profil kağıdına işaretlenir. Bu ham puanın aynı sıradaki T puanı 57'dir. Bu boyut için Osman’ın puanı "normal" aralıkta görülmektedir. Osman'ın "Popüler Olmama" boyutundan elde edilen ham puanı 12, ona denk düşen T puanı ise 73'dür. Bu puan "normal" ve normal ol mayan" sınırını ayıran T = 70 puanından yüksektir. "Kendine Zarar Verme" boyutundan Osman'ın aldığı puan 14, stan dart puan ise 76'dır. Bu da "normal” sınırının üzerindedir. "Saplantılı Düşünceye ve Zorlayıcı Davranışlara Sahip Olma" boyutun dan ise Osman 7 ham puan ve 66 standart puan almıştır. Bu T puan "normal" ve "normal olmayan" sınırının altındadır. "Dikkatini Toplayamama" boyutundan alınan puan 25, aynı sıradaki T puanı ise 64'dür. Bu "normal" aralığın içinde görülmektedir. Osman, "Sinirli ve Aşırı Hareketli Olma" boyutunda ise 10 ham puan ve 80 T puanı ile "normal" aralığın dışında görülmektedir. Osman'ın "Saldırgan Olma" boyutundan aldığı puan 62'dir, bu boyut tan alınan T standart puan ise 86'dır ve "normal" ve "normal olmayan" sınırını ayıran T = 70 puanından oldukça yüksektir. Tüm boyutlara ait ham puanlar, "Kaygılı Olma" ve "İçe Dönük Olma” boyutlarındaki gibi işaretlenir ve noktaların birleştirilmesiyle profil elde edilir. Şekil 1 deki profil incelendiğinde, Osman'ın, Popüler Olmama, Ken dine Zarar Verme, Sinirli ve Aşırı Hareketli Olma ve Saldırgan Olma boyut larında "normal” ve "normal olmayan" sınırını ayıran çizginin üzerinde, diğer boyutlarda ise "normal" aralıkta puan aldığı görülmektedir. 27 T Pııanı Kaygılı İçe dönUk 0İBa 0İM ------- — Popüler *en(Jlne Saplantılı düşünceye olmaıAA- Iarar ve zorlayıcı dovraverme nıs 1 nr^ S3h 1 p nlaa Dikkati Sinirli, toplaAşırı harevaaftan lketli »>11 *olan ı« Taaaao 42 Saldırgan _olma 1 __ 14 76 41 13 4(1 .12 39 38 11 / 227-230 74 223-226 73 219-222 72 215-218 71 211-214 70 206-209 69 202-205 68 198-201 67 194-197 66 190-193 65 -186-189 64 182-185 63 178-181 ,62 174-177 61 / r 1 / / A » / 170-173 166-169 / 36 231-234 75 / ” TOPLAM ’ / % 'l i k n 60 162-165 59 158-161 58 154-157 57 150-153 56 146-149 55 142-145 54 139-141 53 135-138 52 51 131-134 50 123-126 «9 119-122 48 115-118 127-130 113-114 I I 31- / n 42-46 101-112 30 38-41 97-100 36-37 92-96 fe 7 /28 I Nonnal Aralık 92.2 *23— .26 90.4 - ,24 8 6 .6 I 85.8 4/ .22-23 21 20 e/ 5 19 S 12 6 I I 1 1 0 0 0 I 2 1 1 0 1 0 0 11 31 32 35 47 50 52 69 71 75 81 99 105 107 111 İçe dpnük ol «e 1 0 0 î I 1 2 1 0 0 0 42 60 65 69 75 80 86 88 102 103 110 7 Tr 57 Toplam: toplam : 10 90-91 34 87-89 32-33 82-86 31 77-81 29 - 3 0 72-76 27-28 70-71 25- 26 67-69 23-24 63-66 18 22 61-62 16-17 19-21 59-60 15 56--. 58 0 14 Kaygılı olma 35 PopUler 1 1 1 11 2 12 I 25 I 33 2 34 ı 35 I 38 i 48 1 64 Toplan: 12 1•: 73 Kendine tarar »erme 2 1 2 i 1 2 0 0 2 2 1 0 1 Saplantılı düşünceye ve zorlayıcı davranışlara sotılp olma 18 20 21 28 29 36 44 52 58 62 84 91 109 Toplan: 14 T: 76 1 0 1 1 1 ö 1 i 1 1 1 toplaynmama 2 9 13 28 46 66 80 84 85 Toplam : 7 T : 66 1 1 2 4 * 13 15 li/ 22 24 4(9 54 60 72 73 78 8090 1 S:: 0JÖ2 1 61 2 42 0-4 aşırı hareketli olma 2 2 0 2 1 2 1 10 15 44 45 46 72 83 Toplam : 10 T : 80 0-18 0-55 Saldırgan olma 2 1 Ö 2 2 2 1 I 55 i 56 1 2 î 1 i 1 0 1 48 : 2 67 2 68 1 73 1 74 ü 63 ; 2 0 0 0 I N 96 98 101 106 108 1 112 2 97 2 104 Şekil 1. 8 yaşındaki Osm an'ın öğretmen gözlemleri sonucunda elde edilen j 0pjam; ^ davranış bozuklukları ölçeğinden elde edilen puanlarının profili. BÖLÜM IV ÖGF HAKKINDA A K LA G ELEBİLECEK BAZI SORULAR VE CEVAPLARI Bu bölümün amacı, ÖGF'ye ilişkin çeşitli soruları cevaplandırarak ölçeği ve kullanımını daha açık hale getirmektir. Eğer burada cevabı ol mayan soru olursa el kitabının diğer bölümleri ayrıntılı olarak incelenmelidir. . Soru 1: Bu formun uygulanması ve değerlendirilmesi kimler ta rafından yapılmalıdır? Cevap: Bu form öğretmenler tarafından uygulanır ancak sınırlı olarak değerlendirilebilir. Formun değerlendirilmesi büyük ölçüde uzman kişiler için önem taşımaktadır. Çocuk Psikiyatrisi Kliniklerinde çalışan uzman kişiler (psikiyatrist, psikolog), rehberlik ve araştırma merkezlerinde görevli rehberlik uzmanları, psikologlar ve özel eğitim uzmanları, bu form yoluyla çocukların davranışlarına ilişkin bilgi edinebilirler. Öğretmenler de ÖGF'yi puanlayıp profilini çıkarabilir. Ancak okul rehberlik uzmanlarının veya diğer uzman kişilerin danışm anlığında değerlendirmeleri yararlı görülmektedir. Çünkü boyutlar çeşitli davranış bozukluklarına ilişkindir ve bir ilkokul öğretmenin bu davranış bozukluklarıyla ilgili yeterli bilgisi ol ması beklenemez. Soru 2: Bu formu değerlendirmede bu el kitabını okumak yeterli midir? Cevap: Evet, ayrıca bir kurs veya eğitimden geçilmesi gerekmez. An cak öğretmenlerin bu formu uygularken ve değerlendirirken okul reh berlik uzmanları, çocuk psikiyatristi veya psikolog gibi uzman kişilerle işbirliği içinde olmaları gereklidir. Soru 3: ÖGF, öğretmenlerden başka kişiler tarafından doldurulabilir mi? Cevap: ÖGF, çocukların davranışlarını en iyi gözleyebilen kişiler olan sınıf öğretmenleri için hazırlanmıştır. Eğer rehber öğretmen ve okul idarecisi çocuğun sınıf içi durumunu biliyorsa ÖGF'yi doldurabilir. Bu an cak çocuğu iyi tanıyan öğretmenin olmadığı zamanlarda uygun olabilir. Bununla beraber, normatif veriler doğrudan sınıf öğretmenlerinden alındığı için, sınıf öğretmenleri ÖGF'nin içerdiği problemleri gözleyerek ÖGF'yi doldurabilecek en uygun kişilerdir. Soru 4: Sınıf öğretmenlerinin dışındaki öğretmenler ÖGF'yi doldu rabilir mi? Cevap: Bazı ilkokullarda, çocuğun kendisini çok iyi tanıyan birden faz 29 la öğretmeni olabilir. Bu durumda çocuğun farklı öğretmenlerinden ÖGF'yi doldurm aları istenilebilir. Çocuk farklı sınıf ortam larında karşılaştırılabilir. Her öğretmenin doldurduğu ÖGF'ler değerlendirilir, benzerlik ve farklılık olan alanlar belirlenir. Birkaç öğretmen tarafından doldurulan ÖGF'ler sonucunda uzman kişilerin danışmanlığında çocuk için ortak bir profil çıkarılır. Bu profil çocuğun sınıf içi davranışlarını özetler. Soru 5: Eğer öğretmenler, çocuğu bazı maddeleri cevaplayacak ka dar iyi tanımadıklarını söylerlerse ne yapılmalıdır? Cevap: Eğer çocuk 2 aydır öğretmenin sınıfında ise öğretmenin mümkün olduğu kadar tüm maddeleri işaretlemesi sağlanmalıdır. Soru 6: Öğretmen, ÖGF ile çocuğu gözlerken onunla birlikte olduğu son 2 ayı gözönüne alır. Bu 2 aylık süre değişebilir mi? Cevap: 2 ay, çocukların yeni sınıf ortamında davranışlarının daha iyi belirginleştiği ve öğretmenlerin çocuklar hakkında fikir edinebilmeleri için uygun bir süre olarak düşünülmüştür. Okulların Eylül'de açıldığı düşünülürse, öğretmenlerin ÖGF'leri Kasım ayından önce doldurmama ları uygun olacaktır. 30 BÖLÜM V ÖĞRETMEN GÖZLEM FORMU'NUN NE ZAMAN VE NE REDE K U LLAN ILAC AĞ IN A İLİŞKİN BİLGİLER 6 - 16 yaş grubu öğrencilerine ait çeşitli davranışların öğretmenler ta rafından ayrıntılı ve sistematik olarak gözlenmesi amacıyla A.B.D.'de geliştirilmiş ve ülkemizde 7 - 1 2 yaş erkek çocukları için uyarlaması ve standardizasyonu yazarlar tarafından yapılmış olan ÖGF, ilkokullarda şu amaçlarla kullanılabilir: 1. Öğretmen zaman zaman belli çocukların çeşitli davranış problemle rini, uyum sorunlarını gözlemek isteyebilir veya anne - babalar öğretmenden çocuklarına ilişkin daha ayrıntılı bilgi almak isteyebilir. Öğretmenden böyle bir bilgiyi almak çocuğu değerlendirme yolunda bir başlangıç sağlar. Daha sonra çocuğu değerlendirmede kul lanılabilecek diğer yetenek testleri, başarı testleri, gözlemler ve ailelerle yapılan görüşmeler de bir ön bilgi ve gözlem olarak kullanılabilir. ÖGF çocuğun uyum ve davranış sorunlarının hangi alanlarda ve "normal" boyutlar içinde olup olmadığına ilişkin bilgi edinmek amacıyla kul lanılabilir. Ayrıca çocuğu değişik zamanlarda gözleyerek bu formu doldurmak, öğretmene, çocuğun davranışlarının değişimine ve gelişmesine ilişkin bir karşılaştırma yapma fırsatını da sağlayabilir. Anne - babaların da çocuğun okulda neler yaptığına, davranışlarına ilişkin endişeleri, soruları olabilir. Okula böyle istek ve endişelerle gelin diği zaman ÖGF ile elde edilmiş öğrenciye ilişkin ayrıntılı bir bilgi, hem ai leyi rahatlatma hem de anne-babanın ve öğretmenin gözlemlerini karşılaştırma yönünde değerli bir kaynak olabilir. Böylece çocuğun ev ile okul davranışları arasında karşılaştırma yapmak ve hangi davranışların hangi ortamda daha sıklıkla ortaya çıktığına ilişkin değerli ipuçları elde et mek de mümkün olabilir. Örneğin bir çocuk, evde içine kapanık ve sıkıntılı iken okulda saldırgan olabilir..ÖGF ile çocuğu gözlemenin ardından, sınıfta değişik gözlemler, çocukla görüşme ve çeşitli değerlendirm elerle öğrencinin gelişim ine destek olunabileceği düşünülmektedir. 2. ÖGF, öğrencinin başarısızlık nedenlerine ilişkin bilgi edinmede öğretmenlere ve uzmanlara ipuçları verebilir. Birçok anne-baba başarısızlık nedeniyle çocuğun zihinsel düzeyine ilişkin endişeler taşıyabilir. Böyle bir durumda, uygulanan yetenek ve başarı testleri ile birlikte ÖGF şu şekilde yardımcı bilgiler verebilir: 31 Öğrencinin zihinsel düzeyi normal sınırlar içindeyse çocuğun ÖGF'nin çeşitli boyutlarında normalden sapması başarısızlığının nedeni olabilir. Örneğin; Kaygılı Olma, İçine Dönük Olma, Dikkatini Toplayamama ve Si nirli, Aşırı Hareketli Olma boyutlarında normalden sapma başarısızlıkla yakın ilişkili görülebilir. Ayrıca çocuğun ÖGF'de belirtilen okul başarısına ilişkin puanı düşükse, çocuk normal zihinsel düzeyine rağmen sınavlarda başarısızsa, bu öğretmenin öğrenciyi yeterince çalışmayan bir öğrenci olarak değerlendirdiğine bir gösterge olabilir. Eğer, öğretmenin okul başarısına Hişkin değerlendirmeleri öğrencinin düzenli çalıştığı ve uygun davranışlar içinde olduğu yönündeyse, problem davranışlar boyutunda da öğrenmeyi engelleyecek bir normalden sapma yoksa bunun öğrenme güçlüğü için bir ipucu olduğunu düşünmek mümkündür. 3. ÖGF öğrencinin özel sağlık durumlarına ilişkin bilgi edinmek amacıyla kullanılabilir. Öğrencilerin sürekli olabilecek hastalık durumları (şeker hastalığı, fizik sel özürü vb.); çocuğun okuldaki davranışlarını, buna bağlı olarak da ÖGF puanını etkileyebilir. Eğer öğrencinin bilinen bir sağlık problemi yoksa, ÖGF'deki bazı maddeler, çocuğun bir sağlık sorunu olabileceğine ilişkin ipuçları verebilir. 56. maddedeki problemlerden birkaçına sahip bir öğrencinin, sağlık kontrolünden geçmesi önerilebilir. Ayrıca Dikkatini Toplayamama boyutundaki yüksek puan da çocuğun bir sağlık kontrolünden geçmesi için uyarıcı bir özellik taşır. 4. Çocuğun içinde bulunduğu çevreye ve ev ortamındaki farklı du rumlara ilişkin bilgi toplamada ÖGF'den yararlanılabilir. Bazı boyutlardaki puanlar, öğrencinin uyarıcı eksikliğini veya çevresindeki farklı durumları yansıtabilir. Örneğin; Dikkatini Toplayama ma, Popüler Olmama ve İçe Dönük Olma boyutlarındaki yüksek puanlar, sosyal yönlerden yalnızlığa ve çeşitli uyarıcılardan (sosyal, fiziksel) yok sun bir ev ortamına ilişkin ipuçları verebilir. 5. ÖGF, ilkokullarda bulunan Ruhsal Dosyaları, tamamlayıcı bir araç olarak kullanılabilir. Halen ilkokullarımızda öğrencilere ilişkin ayrıntılı bilgi edinme amacıyla Ruhsal Dosyalar kullanılmaktadır. Bu dosyalar genelde açık uçlu somlar dan oluşmakta ve öğretmenden öğrenciye ilişkin çok uzun ve detaylı bil gileri, uzun bir zaman dilimi içinde yazmaları istenmektedir. ÖGF, öğrencilerin çok çeşitli alanlarına ilişkin bilgi vermesi ve çok kısa bir sürede doldurulabilmesi özellikleriyle Ruhsal Dosyaları tamamlayabilecek bir araçtır. 6. ÖGF, gerektiği zaman klinik değerlendirmeleri kolaylaştırmak amacıyla kullanılabilir. Herhangi bir nedenle Çocuk Psikiyatrisi kliniklerine, rehberlik ve araştırma merkezlerine başvuran öğrencilerin klinik değerlendirmelerinin önemli bir bölümü olarak, öğrencinin okul ve öğretmenlerinden bilgi alınması yaygın bir uygulamadır. ÖGF'nin en yaygın ve önemli kullanım alanlarından birinin de bu olabileceği düşünülmektedir. Böyle bir form öğretmenin gözlem lerinin çok boyutlu ve ayrın tılı bir biçimde değerlendirilmesini sağlar. Ayrıca çocuğun klinik değerlendirilmesine de bir temel oluşturacağı düşünülmektedir. 7. ÖGF, çocuğun davranışlarında değişiklik olup olmadığını belirle mek amacıyla uzman kişiler tarafından kullanılabilir. Belirli aralıklarla uygulanan yetenek ve başarı testleri, çocuğun akade mik becerilerinde farklılık olup olmadığını gösteren ölçüler verir. ÖGF'nin uygulanmasında elde edilen puanlar da diğer testler gibi elimize bazı ölçüler verecektir. Bu puanlara bakılarak çocuğun davranışlarında, uygu lanan program sonucu değişme olup olmadığı, değişmeyen problem d avran ışların ın belirlenm esi konularında yardım cı olabileceği düşünülmektedir. 8. ÖGF farklı özelliklere sahip çocuklara uygulanan değişik program ların değerlendirilmesi ve değiştirilmesi amacıyla kullanılabilir. Farklı eğitim programlarına (özel sınıf, kaynaştırma programı vb.) de vam eden çocuklar için belli aralıklarla öğretmen tarafından doldurulan ÖGF'lerde farklılık görülmemesi, uygulanan okul programının tekrar gözden geçirilmesi için ipuçları verebilir. Böylece bu tür programlardan yararlanan çocukların 2 - 4 - 6 ay gibi aralıklarla değerlendirilmeleri ile programların etkisi de incelenebilir. Bunların yanısıra ÖGF, farklı program ların birbirleriyle veya bir programa katılan ve katılmayan çocukların karşılaştırılması konulu araştırmalarda bir araç olarak kullanılabilir. Ancak ölçeğin tam amacına ulaşabilmesi için, uygulanan programın ölçekte yer alan problem davranışları değiştirmeyi veya azaltmayı hedeflemesi gerek mektedir. 9. ÖGF, farklı özellikleri olan çocukları tanılama ve sınıflamada yardımcı araç olarak kullanılabilir. Öğrenme güçlüğü olan, üstün zekalı veya zihinsel yetersiz çocukların tamlanması ve sınıflandırılmaları için belirli değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir. Bu sınıflamalar çocuğun katılacağı eğitim programını be lirlemede temel olmaktadır. Ancak çeşitli sınıflamalar arasında farklılıklar ol ması nedeniyle, çocuğun katılacağı eğitim programlarının belirlenme sinde zaman zaman güçlükler çıkmaktadır. Zeka ve yetenek testleri genellikle eğitim programlarını belirlemede (öğrenme güçlüğü olanlar, üstün zekalı ve zihinsel yetersiz çocuklar için) temel olarak ele alınmaktadır. Oysa bu testler her zaman çocuk hakkında yeterli bilgiyi verememektedir. Bazı çocuklar hiçbir kategoriye sokulama33 makta, örneğin; öğrenme güçlüğü olan bir çocuğun aynı zamanda duy gusal ve sosyal problemleri de olabilmektedir. Özellikle sınırda olan çocukların tanılarında ve eğitim programlarını belirlemede testlere dayalı sınıflamalar yetersiz olabilmektedir. Bu yüzden çocuğun durumunu açıklayıcı daha ayrıntılı bilgiye gereksinim vardır. ÖGF'nin, yukarıdaki am açlar doğrultusunda kullanıld ığ ın d a öğrencilerin çeşitli durum larda tan ın m a sın d a etkili olacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, Öğretmen Gözlem Formu'nun Türkiye'ye uyarlamasını ve 7-12 yaş erkek çocukları için standardizasyonunu yapan yazarlar, öğrencilerin çeşitli davranışlarının okul ortamında öğretmenlerince daha sistemli ve standardize bir biçimde gözlenmesine katkıda bulunmayı amaçlamışlardır. ÖGF'nin bu yönde yararlı olması ve bu bölümde belirtil diği gibi çeşitli amaçlarla değişik alanlarda kullanılması beklenmektedir. 34 KAYNAKÇA Abromovvitz, M., Stegun, I A. (1968). Handbook o f Mathematical Functions. Washington, D.C.: National Bureau of Standards. Achenbach, T.M. (1978). "The Child Behavior Profile: 1. Boys aged 6-11". J o u rn a l o f C o n s u ltin g and C lin ica l P sychology, 46, 478-488. Achenbach, T.M .ve Edelbrock, C.S. (1979). "The Child Behavior Pro file: II. Boys aged 12-16 and girls aged 6-11 and 12-16". Jo urna l o f C o n sulting and C linical P s y c h o lo g y , 47, 223-233. Achenbach, T.M .ve Edelbrock, C.S. (1986). M anual fo r the Teacher's R eport Form and Teacher Versio n of the C hild B ehavior Profile. Burling ton: University of Vermont. Biehler, R.F. ve Snovvman, J. (1985). P sychology A pplied to Teaching. Boston: Houghton Mifflin Co. Edelbrock, C.S. ve Achenbach, T.M. (1984). "The Teacher Version of the Child Behavior Profile: I. Boys Aged 6-11". Jo u rn a l o f C o n s u ltin g and C lin ic a l P sy c h o lo g y , 52, 207-217. Goyette, C.H., Conners, C.K. ve Ulrich, R.F. (1978). "Normative Data on Revised Conners Parent and Teacher Rating Scales " J o u rn a l o f A bnorm al P sy c h o lo g y , 6, 221-236. Harshbarger, T.R. (1971). In tro d u c to ry S ta tis tic s : A D ecision Map. New York: The Macmillan Company. Imamoğlu, V. (1981). Children, Parent and HousImamoğlu, F.O. ve es: A Developmental Study of Children vvithin their Social and Physical Environments, (SRG 10). Nato S cience C om m ittee Year Book, 1978 and 1979. Brussels: Nato Scientific Affairs Division. Hull, C.M., Jenkins, J.G., Steinbrenner, K. ve Nie, N.H., Bent, D.H. (1975). S ta tis tic a l Package fo r the Social Sciences. New York: McGravv - Hill. 35 Ek I Ö GF ÇOCUK DAVRANIŞLARI DERECELEME ÖLÇEĞİ -ÖĞRETMEN UÖZLÖ1 FORMU ÖĞRENCİNİN ADI,SOYADI OKULU YAŞI BABANIN İŞİ CİNSİYETİ 0 SINIFI O FOkMU DOLDURAN ÖĞRETMENİN ADI,SOYADI TARİH I. Trkek ANNENİN İŞİ Tuıauyla tnsin olaaaanıada her soruyu cevap vertteye.çaliaın. »u&kün olduğunca ta* Bu öğrenciyi ne kadar sorandır tanıyorsunuz? II. Bu öğrenciyi ne kaiar iyi tanıyorsunuz? O Çok iyi ö îyl O İyi değil III. Bu öğrenci hl* aınıltakaldı «ıT O Hayır O Bilmiyoru» O Evet - ne türlü ve ne zaman? IV. Şu andaki okul başarıai ‘'dersleri sıralayıp^ıygun'sütunu İşaretleyim Sınıf düzeyinin çok alcında Sihif düzeyinin altında 1. O 0 0 2. 0 0 0 0 3. ■ o 0 0 o Ü 0 0 o 0 0 o 0 0 0 0 Ders 4. 5. 6. cYedit Ü n e ! Copyright byf.M.Achenbaeh Sınıf düzeyinde Sınıf düzeyinin üstünde Sınıf düZeyiniı çok üstünde C O 0 0 0 ‘ V-/ 'w Repröduced by permisslon Y a z a r ı n ı n i z n i ile F ü s u n Akkök, P e t e k A ş k a r ve B ü l b i n S u c u o ğ l u t a r a f ı n d a n Türkçeye uyarlanmıştır. Uyarlama çalışması Türk Eğitim Derneği'nce Aralık 1986 - A r a l ı k 1987 t a r i h l e r i a r a s ı n d a d e s t e k l e n m i ş t i r . T ü r k i y e ' d e Telif ha k k ı T ü r k E ğ i t i m D e r n e ğ i ' n e aittir. Formun birinci sayfası V.Bu öğrencinin çalışması, davranışları, zekası veya yetenekleri konusunda belirtmek istediğiniz noktaları yazınız. Fc~nun ikinci sayfası Aşağıda, ö ğ r e n c ile r in ç e ş i t l i d a v r a n ış la rın a i l i ş k i n Okuduğunuz maddeyi cevaplandırırken öğrencinin geçmiş 2 davranışı öğrenci her zaman veya sıklıkla gösteriyorsa 2 d a i r e içine alınız. Bazı maddeler gözlediğiniz öğrenciye hiç uygun biçimde cevap vermeye çalışınız. Hiç maddeyi d ik k a t le okuyunuz. maddeler v a r d ır . veya şimdiki davranışlarını düşününüz. Eğer o aydı yi, bazen gösteriyorsa 1 i ve hiç göstermiyorsa 0 ı uyma abilir; yine de mümkün olduğunca tüm sorulara en 1 - Bazen 2 - 1.Yaşına göre daha çocuksu davranır. 2.Sınıfta m ı rıldan ı r ,garip sesler çıkarır. ler zaman 2 2 5.Karşı cins gibi davranır.(Kız ise «erkek, e rkek ise kız gibi) 6.Öğretmenlerine ve diğer okul personeline karşılık verir. 35.Kendini değersiz hisseder. 36.Başına çok kaza gelir; orasını, burasını çok incitir. 7.Övünür, yüksekten atar. 8.Dikkatini uzun süre bir konu üzerine yoğunlaştıramaz. 37.Çok kavgaya karışır. 38.Onunla çok alay edilir. 9.Saplantılı düşünceleri vardır.(örnek veriniz):_______________________________ 39.Okulda problem dolaşır. çıkaran öğrencilerle 40.Olmayan sesler duyar.(örnek veriniz): 10.Oturduğu yerde duramaz, çok hareketlidir. 1 1 .Yetişkinlere çok bağımlıdır; onlara yapışır, bırakmaz. 4 1 .Düşünmeden hareket eder. 42 . Yalnız 12.Yanlızlıktan şikayet eder. olmaktan hoşlanır. 13 .Aklı karışık, dalgındır. 14 .Çok ağlar. 0 0 4 3 . Yalan söyler veya kopya çeker. 44.Tırnaklarını yer. 15 .Durmadan kıpırdanır. 16.Zalimdir veya başkalarına eziyet etmekten hoşlanır. 0 0 45.Sin i r l i d i r ; gergindir. 46 . Sinirli hareketleri veya tikleri vardır.(örnek veriniz):___________ 1 7 .Düş kurar; dalıp gider. 18 .Bilerek kendine zarar verir. 0 0 2 2 47 . Kurallara çok fazla uyar. 48 . Diğer öğrenciler tarafından sevilmez. 19 .Hep dikkat çekmek ister. 20.Kendi eşyalarına zarar verir. 0 0 2 2 4 9 .Öğrenmede güçlüğü vardır. 50.Çok korkaktır veya kaygılıdır. 21.Başkalarına ait eşyalara zarar verir. 22.Yönergeleri izlemekte güçlük çeker. 0 0 2 2 5 1 .Dalgındır. 52.Çok suçluluk duyar. 2 3 .Okulda kurallara uymaz. 2 4 .Diğer öğrencileri rahatsız eder. 0 0 2 2 53.Sırasını beklemeden konuşur. 54.Kendini hep yorgun hisseder. 2 5 .Diğer öğrencilerle iyi geçinmez. 0 2 6 .Kötü davranışlarından dolayı suçluluk duymaz. 2 7 .Kolayca kıskanır. 2 8 .Yiyecek ve içecek dışındaki nesneleri yer, içer.(örnek veriniz) :_________ >.Okuldan başka yerlerden, bazı o rtam lardan, bazı hayvanlardan korkar, (örnek veriniz):_________________________ 0 0 0 0 55.Kilosu fazladır. 56.Bilinen tıbbi bir nedeni olmayan fiziksel problemleri vardır: a.Ağrılar, sızılar b.Başagnları c.Mide bulantısı d.Gözle ilgili problemler (örnek verini7):______________________________ e.Kızarıklıklar veya diyer deri problenleri f.Mide ağrıları veya kramplar g.Kusma «çıkarma h.Diğer (belirtiniz):____________ 30.Okula gitmekten korkar. Formun üçüncü sayfası 38 31.Kötü birşey düşünmekten ve yapmaktan korku duyar. 32.Mükemmel olması gerektiğini düşünür. 33.Kimsenin onu sevmediğini düşünür ve bundan yakınır. 3 4 .Başkalarının ona karşı olduğunu sanır. 3.Çok karşı çıkar. 4.Başladığı işleri bitiremez. 2 veya sıklıkla Sayfayı çevirini/- O - HİÇ 2 2 en 1 • Bezen veya sıklıkla 84.Garip, alışılmadık davranışları vardır.(örnek veriniz):_______ 57.Başkalarına fiziksel saldırıda bulunur. 58.Burnunu karıştırır, derisini veya vücudunun diğer kışlalarını oguşturur.(örnek veriniz):_________ 2 85.Garip, alışılmadık fikirleri vardır. (örnek veriniz):______________________ 59.Sınıfta uyur. ı.İnatçı, asık yüzlü veya rahatsız edicidir. 60.Hevessiz veya İlgisizdir. '.Duygularında, ruh halinde ani değişmeler olur. I.Çok aomurtur. 61.Okul çalı ş a a l a n zayıftır. 62.Koordinasyonu zayıftır veya sarsaktır. 63.Kendlndon büyük çocuklarla birlikte olmayı tercih eder. '.Şüphecidir. Küfür ederek konuşur. 64.Kendinden küçük çocuklarla birlikte olmayı tercih eder. Kendini öldürmekten söz eder. ,Başarabileceği, yapabileceği kadar çalışmaz; başarabileceğinin altında başarılıdır. ,Çok konuşur. 65.Konuşmaz. 66.Bazı hareketleri defalarca tekrar etmekten kendini alama^. (örnek veriniz):_________________ .Başkalarıyla çok alay eder. 67.Sınıf disiplinini bozar. .Çabuk parlar, öfke nöbetleri geçirir. 68.Çok çığlık atar, bağırır. .Cinsel konularla çok ilgilidir. 69.Sır saklar. .Başkalarını tehdit eder. 70.01nayan şeyler görür. förnek veriniz):________ ________ .Okula ve derae geç kalır. .Düzen ve temizliğe çok meraklıdır. I.Kendine verilen görevleri yerine getirmez. 71.Kendisi hakkında kaygılıdır, çabuk utanır. 72.Dağınık, düzensiz çalışır. 2 1 0 1 . Ders 2 1 0 2 . Ağır 2 103.Mutsuz, üzüntülü, kaygılıdır. 2 104 Alışılmadık bir biçimde yükaek sesle konuşur. 76.Beklenmedik fevri hareketleri vardır. 2 77.İstekleri hemen yerine getirilmelidir; kolayca bozulur. 2 105 .Başkalarını ı meraklıdır. 106. Okulu aevmez 73.Sorunsuzcs davranır. (örnek veriniz):______________ 74.Gösterişe meraklıdır. 75.Utangaçtır. 78.Dikkati mun etmeye çok 2 107 .Ynnlış yapmaktan korkar. 2 10« .Sızlanır. hemen dağılır, dikkatsizdir. 79.Konuşma problemleri vardır.(örnek veriniz):______________________________ 80.Boş asar veya belirli bir nedeni olmayan devamsızlıkları vardır. hareket eder, enerjlal yoktur. 2 109 Dış görünüşü temiz değildir. 2 110 İçine kapanıktır; arkadaşlarının araaına karışmaz. 111 Endişelidir. boş bakar. 2 8 1 .Eleştirildiğinde bozulur, incinir. 82.Çalar. 112 .Öğrencinin yukarıda bellrtllnemiş başka problemleri varaa, lütfen aşağıya yazın: 83.İhtiyacı olmayan nesneleri toplar, biriktirir.(örnek veriniz):___________ LÜTFEN BÜTÜN MADDE! .ERİ CEVAPLAYIP CEVAPLAMADIĞINIZI KONTROL EDİNİZ. Formun dördüncü sayfası 39 EK 2 Ö O FPR O Ft KAÖDI T Puanı KaygJı içe dönük olma olma 22 20 16 42 Saldırgan olma 21 19 24 26 27 T Puanı 14 25 74 73 72 71 17 23 16 26 16 20 22 26 17 67 66 21 15 20 19 16 24 19 14 23 36 11 16 16 16 22 17 14 21 13 66 12 57 56 56 16 17 15 20 13 14 19 16 13 11 51 50 49 46 10 6-9 47 42-46 36-41 36-37 35 34 32-33 31 29-30 27 28 25-26 23 24 12 16 12 17 15 14 13 16 12 11 10 11 10 9 11 10 16 9 7 6 7 6 7 6 5 14 9 13 6 6 6 5 4 4 3 0-3 0-2 6 7 12 0-11 0-6 0-3 Kaygriıı İçedönük Popüler olma olma olmama _ 11 _ 31 32 35 47 _ 50 52 69 71 _ 75 61 99 _ 105 _ 107 m Toplam: _ 26 Siniri ayın hareKeti olma _ _ _ _ 42 »O 65 W 75 80 _ « _ 68 _ 102 _ 103 _ 110 Toplam: _1 _ 11 _ 12 _ 25 _ 33 _ 34 _ 36 _ 36 _ 46 _ 64 Toplam: Kendine Saplantılı düçün zarar ve zorlayıcı davı verme ntfJara sahip olma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 20 21 26 29 36 44 52 56 62 64 _ 91 _ 109 Toplam: _ _ 2 9 _ 13 28 46 66 60 64 65 Toplam: 29 26 27 25-26 24 22 23 21 20 19 16 16-17 15 0-14 Dfckaam toplaya mama Siniri a fin hare ketli olma _ 1 _ 10 _ 2 _ 15 _ 4 _ 44 _ 8 _ 45 _ 46 _ 13 _ 15 _ 72 _ 17 _ 63 Toplam: _ 22 _ 24 _ 49 _ 54 _ 60 _ 72 _ 73 _ 78 _ 60 _ 92 _ 100 _ 102 _ 61 _ 62 Toplam 22 19-21 0-16 Saldırgan Diğer Probolma 1emter 3 _ 20 21 23 24 _ 25 _ 37 39 41 43 48 53 57 67 68 73 8 S 5 8 S : 1 2 S ! 96 97 96 96 94 93 92.2 90.4 66.6 65.6 64 61 76 75 72 69 30 29 Dfckalrt toplayamama 1 1 1 1 1 1 1 1 100 99 96 97 96 96 94 93 92 91 90 69 66 67 66 M 64 63 62 61 60 79 76 77 76 75 74 73 72 71 Popüler Kencine Saplantılı düşünceye olmama zmtı ve zortayıcı dawaverme ntfiara *ahip olma 97 . 104 26 34 Toplam: 7 1 14 30 40 51 55 _ 56a 56b 56c 56d 56e 56f _ 56g 56h 59 63 70 _ 79 96 98 _ 101 _ 106 _ 106 _ 112 Toplam