PERAKENDECİLİK SEKTÖRÜNDE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK: SEKTÖRE BİR KATKI ÇABASI Doç. Dr. İsmail Erol Abant İzzet Baysal Üniversitesi BOLU Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma Farklılık yaratmak önemli bir strateji tercihidir. Bu bağlamda firmalar “finansal” faktörler yanında “sosyal” ve “çevresel” ölçütleri de dikkate almaktadırlar. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma Günümüz insan ihtiyaçları karşılanırken, gelecek kuşakların ihtiyaçlarının da göz önüne alınması. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma Yoğun rekabet ortamında tedarik zincirleri üzerinde yönlendirici bir güce sahip olan perakendecilerin bu güçlerini giderek artırmaktadırlar. Perakendecilerin sürdürülebilirlik yaklaşımının başarısına büyük bir katkı sağlama potansiyeline sahip oldukları vurgulanmaktadır. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma Sürdürülebilir kalkınma bir yandan perakendeci işletmelere sürdürülebilir bir dünyanın oluşumuna katkıda bulunma imkânı verecek, diğer yandan da ortaklar için yaratılan değeri, bir başka deyişle, şirketin sürdürülebilir değerini arttıracaktır. Sürdürebilirlik ve perakendecilik: İngiliz Perakendecilik Derneği (BRC) “Sürdürülebilir Perakendeciliğe Doğru” adlı çalışmasında İngiliz perakende sektöründe sürdürülebilirlik faaliyetlerini incelemiştir. Bu çalışma; Ekonomik Sosyal Ekolojik boyutlarda sektörün incelenmesine yönelik olarak yapılmıştır. Sürdürebilirlik ve perakendecilik: Birleşmiş Milletler Perakendeciliğin sürdürülebilirlik boyutlarının neler olabileceğini ortaya koymak üzere Birleşmiş Milletler Teknoloji, Endüstri ve Ekonomi Çevre Programı Bölümü, 2002 yılının Kasım ayında bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıya, Wal-Mart, Metro, Tesco ve Carrefour gibi büyük ölçekli perakendeciler de katılmış, sürdürülebilir gelişme ve bu doğrultuda perakende sektöründe yapılabilecekler tartışılmıştır. Sürdürebilirlik ve perakendecilik: Birleşmiş Milletler Bu toplantıda, küresel anlamda işbirliği, perakende tedarik zincirlerinin denetiminin nasıl gerçekleştirilebileceği tüketici/sivil toplum örgütlerinin katılımının nasıl artırılabileceği çözümlenmesi gereken temel sorunlar olarak ortaya konulmuş, sürdürülebilir perakendecilik temel başlığı altında yer alması önerilen yönetsel anlayışın “çevresel”, “sosyal” ve “ekonomik” boyutlarıyla ele alınması uygun bulunmuştur. Sürdürülebilirliğin üç boyutu Çevresel sürdürülebilirlik Sosyal sürdürülebilirlik Ekonomik sürdürülebilirlik Çevresel sürdürülebilirlik Sürdürülebilir perakendeciliğin çevresel boyutu çerçevesinde perakendeciler, tedarik zincirlerinde giderek artan önemleri, yeni yasal düzenlemeler ve tüketicilerin artan çevre duyarlılığının da bir sonucu olarak, çevre dostu ve geri kazanım (geri dönüşüm, yeniden imalat, yeniden kullanım v.b) oranı yüksek ürünlerin üretimi konusunda üreticileri yönlendirebilme gücüne sahip olacaklardır. Buna ek olarak, operasyonel faaliyetlerini kaynakların etkin kullanılması ve çevreye zarar vermeyecek bir biçimde planlayabilirler. Çevresel sürdürülebilirlik Göstergeleri Su tüketimi Enerji tüketimi Yenilenebilir kaynaklardan (güneş, rüzgâr, su vb.) elde edilen enerjinin kullanımı Yaratılan atıkların oranı Geri kazanım oranları Küresel ısınmaya neden olan faaliyetler (ozon tabakasına olan etkiler) Gürültü kirliliği Lojistik ve Taşıma Tedarik Zinciri ve Satınalma Sertifika sahipliği Arazinin etkin kullanımı Sosyal sürdürülebilirlik Firmaların içinde faaliyet göstermiş olduğu sosyal sistemleri etkiyebilme özellikleri ile ilişkilidir. Firma içi faktörler arasında; işçi sağlığı ve güvenliği, işgören eğitimi ve kariyer planlaması, organizasyonel öğrenme, işgören-yönetim ilişkisi, işgören devir hızı oranı, işgören tazminatları, ayrımcılık vb. , firma dışı faktörler, firma-müşteri, firma-sivil toplum, firma-devlet ilişkileri ahlak esaslarına dayalı ticari faaliyetler olarak özetlenebilir Sosyal sürdürülebilirlik Göstergeleri I Hizmet içi eğitim ve kariyer duyarlılığı Çalışanların karar süreçlerine katılımı Sendikalar İlişkiler İşgören devir hızı ve işten çıkarmalar İşyerinde fırsat eşitliği, ayrımcılık, taciz ve şiddet İşgören sağlığı ve güvenliği Şikayet ve Disiplin Ücret ve Özlük Hakları Yönetimi Çocuk işçi çalıştırma Sosyal sürdürülebilirlik Göstergeleri II Performans yönetimi ve performansa dayalı ödüllendirme Personel seçimi Müşteri şikâyetleri Müşterilerin bilgilendirilmesi ve farkındalık Tüketici güvenliği ve rahatlığı Özel markalar Sosyal projelere yapılan yatırım Sivil toplum örgütleri- perakendeci işbirlikleri Şeffaflık Bölgesel yaşamın desteklenmesi Ekonomik sürdürülebilirlik Firmaların ve sektörün ekonomik sistemler üzerindeki bölgesel, ulusal ve küresel seviyede oluşan etkilerini analiz etmeyi hedef alır Ekonomik Sürdürülebilirlik Göstergeleri Perakende sektörünün ve perakendeci firmaların istihdam yaratma potansiyeli Patentler ve yaratılan yenilikler Yeni yatırımları teşvik potansiyeli Satış Noktalarının Sayısı Satış Alanı Toplam satışlar İstihdam edilen kişi sayısı Çalışanlar için yapılan toplam ödemeler Hissedar sayısı Hisse başına yapılan toplam ödeme Ödenen toplam vergi ve harçlar Proje Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi’nden öğretim üyeleri Doç. Dr. İsmail Erol, Yrd. Doç. Dr. Derya Erel, Doç. Dr. Nigar Çakar, Doç. Dr. Ramazan Sarı, Yrd. Doç. Dr. Meltem Nurtanış Velioğlu ve Tübitak MAM Gıda Enstitüsü Müdür Yardımcısı Mehmet Gökbörü Bahar tarafından “Türkiye’de Perakendeciliğin Sürdürülebilirlik Çerçevesinde İncelenmesi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri” olarak adlandırılmıştır. Proje’nin hedefleri I Türkiye’de, perakendecilerin sürdürülebilirlik anlayışını “çevre”, “sosyal” ve “ekonomik” boyutları çerçevesinde anketler ve görüşmeler ile ortaya koyarak analiz etmek, Benimsenen stratejileri, gerçekleştirilen faaliyetleri ve karşı karşıya kalınan sorunları araştırarak sektörel tabanda gereklilikleri saptamak, Proje’nin hedefleri II Yasal düzenlemeler, toplum, ilgili perakendecilik sektörü ve firma ihtiyaçları göz önünde bulundurarak yapılan saha araştırması sonucunda, sektörün sorunlarının sürdürülebilir perakendecilik çerçevesinde ortaya konulması, Belirlenen sorunların çözümü doğrultusunda kısa/uzun dönemli stratejiler belirleyerek sektörel bazda uygulanabilir çözüm önerilerinin geliştirilmesi, Proje’nin hedefleri III Türkiye’de perakende sektörü ve firma tabanlı “sürdürülebilirlik endeksleri” ni geliştirerek, perakendecilik sektörünün ve sektörde yer alan firmaların sürdürülebilirlik performanslarının ölçülmesi. Proje’nin hedefleri IV Belirlenecek stratejiler ve çözüm önerileri doğrultusunda insan kaynakları ihtiyacının ortaya konulması ve perakendecilik eğitimine yönelik temel değişikliklerinin sergilenmesi. Proje web sayfası: http://www.surdurulebilirlik.ibu.edu.tr/ Projenin yaratabileceği etki Türkiye perakendecilik sektöründe bir ilki gerçekleştirecek önemli bir çalışmayı ÜniversitePERDER ortaklığında yaşama geçirmek, PERDER ve üyelerinin strateji tercihini fark yaratmaktan yana kullandığını ortaya koymak, Perakendecilik sektörü ve PERDER’in, Türkiye’nin sürdürülebilirlik çabasına katkıda bulunma arzusunda olduğunu göstermek, Proje sonunda elde edilen bulguların sektörel ve akademik dergilerde yayımlanması, farklı medya araçlarında paylaşılması ve yapılan toplantı ve konferanslarda duyurulması yoluyla PERDER ve ulusal firmaların tanınırlığını artırmak, Ulusal firmaların ve PERDER’in, gelecek dönemlerde yaşanması olası değişikliklere somut projelerle hazırlanması sürecine katkıda bulunmak.