T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE OSMANLI DÖNEMİNDE TOKATLI DEVLET MEMURLARI Hazırlayan Ümmühan Uğurlu Tarih Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. Alpaslan Demir TOKAT – 2013 T.C. GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE OSMANLI DÖNEMİNDE TOKATLI DEVLET MEMURLARI Hazırlayan Ümmühan Uğurlu Tarih Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. Alpaslan Demir TOKAT – 2013 i ii TEŞEKKÜR VE İTHAF Bu çalışmamdaki desteklerinden dolayı danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Alpaslan Demir’e, yüksek lisans eğitimimdeki katkılarından dolayı Prof. Dr. Ali Açıkel’e, Yrd. Doç. Dr. Samettin Başol’a, yardım ve tavsiyelerini hiç esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Necati Çavdar’a, Muğla Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Temel’e, Bozok Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yunus Özger’e, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Uzmanlarından Muhammet Safi Bey’e, Sinan Çuluk Bey’e ve İsa Özalp Bey’e, hayatımdaki en büyük değerler olan eşim İsmail Uğurlu ve çocuklarım Yusuf Nail ve Zeynep’e anlayışlarından dolayı sonsuz teşekkür ediyorum. iii ÖZET Osmanlı Devletinde “tercüme-i hâl”, günümüzde ise “biyografi” adını alan şahısların hayat hikâyeleri, Ortaçağ’dan bu yana yaygın bir şekilde kaleme alınmıştır. Bu tür kaynaklardan biri olan Sicill-i Ahvâl Kayıtları, 1879 – 1909 yılları arasını kapsamaktadır. XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, idarî, iktisadî, siyasî, sosyal alanlarda çeşitli sorunlar yaşamıştır. Bu sorunları aşabilmek amacıyla reformlara gidilmiştir. II. Abdülhamid, memurların etkin bir şekilde kontrol altına alınabilmesi amacıyla şer’i ve askerî sınıflar dışındaki tüm memurlara tercüme-i hâl varakası doldurup nezarete gönderme zorunluluğu getirmiştir. Bu otobiyografilerde, adı geçen memurun isim ve lâkabı, baba adı, hangi sülâleye mensup olduğu, bildiği diller, tahsili, varsa eserleri, aldığı ödül ve cezalar, nişan ve madalyalar, memuriyete başlama tarihi, maaşına ait bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgilerin kaydedildiği defterlerin tescil işlemine Sicill-i Ahvâl, ortaya çıkan defterlere de Sicill-i Umumî Defterleri adı verilmiştir. Bu araştırma ile Tokat doğumlu memurlar çerçevesinde, taşra memurlarının istihdâmı, tahsil durumları, ödül ve cezaları ile ilgili çözümlemelere gidilerek bu konuda bilgiler sunmak, son dönem taşra bürokrasisi hakkında bilgilere ulaşmak ve hem yerel tarih çalışmalarına hem de şecere araştırmalarına bir nebze katkı sağlayabilmek amaçlanmıştır. Osmanlı Devleti’ne ait çok önemli bilgiler içeren ve birer biyografi hazinesi sayılabilecek Sicill-i Ahvâl Defterleri’nin bu tip yerel çalışmalarla aydınlığa kavuşturulması ve yapılabilecek diğer çalışmalara kaynaklık etmesi sağlanmalıdır. iv Yapılan diğer çalışmalar da incelendiğinde Sicil-i Ahvâl Defterleri’nin, Müslüman ve gayrimüslim memurlar, sosyo-kültürel durum, kullanılan isimler, ekonomik şartlar, meslek dağılımları, verilen ödül ve cezaların niteliği, Osmanlı’da kullanılan madalya ve nişanlar hakkında pek çok bilgiler sunan resmî ve birincil kaynak oldukları görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Sicill-i Ahvâl, Tokat, Memur, Maaş, Tayin v ABSTRACT The life stories of individuals named “life history” in the Ottoman Empire, nowadays biography, were commonly written until now from the Middle Ages. The States Registers of Persons that are one of these sources cover the years 1879-1909. During the XIX. century, the Ottoman Empire experienced various problems in administrative, economic, political, social areas. Reforms were made to overcome these problems. In order to obtain effective control of officials, filling in life history document for all officials except spiritual and military classes, Abdülhamid II. handed in obligation to submit to the ministry. In these autobiographies, there are information such as name and sobriquet of an official, father's name, which the patriarchal family as belonging to, known languages that he knows, learning, if avaliable warks, punishments and rewards that he gets, certificate and decoration, start date for official duty, knowledge belongin’s to his wage of mentioned official. Registration process of the notebooks that the knowledge is recorded is called The State Registers of Persons, the notebooks coming up are also called The Public Register Notebooks. With this study within the frame of Tokat-born officials, to asses about provincial officials' employment, learning situtations, punishment and rewards, to present information about this subject, to reach the information about last period provincial bureaucracy and to contribute to both local history studies and pedigree surveys very briefly are aimed. vi Being clarified to The States Registers of Persons Notebooks containing very important knowledge belonging to the Ottoman Empire and to be considered as biography treasure and being a resource for other studies to be made must be provided. When the made other studies are investigated, The State Registers of Persons Notebooks are seen as formal and prime source that presents most knowlegde about officials, socio-cultural situtation, used names, economic conditions, distributions of profession, qualification of given punishment and rewards, medal and badges used in the Ottoman Empire. Key Words: The States Register of Persons, Tokat, Official, Wage, Assignment. vii İÇİNDEKİLER ETİK SÖZLEŞME ............................................................................................................. i TEŞEKKÜR VE İTHAF .................................................................................................. ii ÖZET ............................................................................................................................... iii ABSTRACT...................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... vii TABLOLAR LİSTESİ .................................................................................................. xvii EKLER LİSTESİ ......................................................................................................... xviii KISALTMALAR VE SİMGELER LİSTESİ ................................................................ xix GİRİŞ ................................................................................................................................ 1 Araştırmanın İçeriği ve Mahiyeti ...................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................ 4 1. SİCİLL-İ AHVÂL KOMİSYONUNUN KURULUŞU VE İŞLEVİ ........................... 4 1. 1. Osmanlı Devleti’nin Memur Politikası ................................................................. 4 1. 2. Sicill-i Ahvâl Komisyonunun Kuruluşu ................................................................ 5 1. 3. Sicill-i Ahvâl Defterlerinin İçeriği ........................................................................ 8 1. 4. Sicill-i Ahvâl Kayıtlarını Tamamlamaya Yardımcı Olan Diğer Dosyalar .......... 17 1. 5. Sicill-i Ahvâl Kayıtlarının Sona Ermesi Ve Komisyonun Kaldırılması ............. 19 İKİNCİ BÖLÜM............................................................................................................. 21 2. TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİDE TOKAT ................................................................ 21 2. 1. İdari Yapı............................................................................................................ 24 viii 2. 2. Nüfus ................................................................................................................... 26 2. 3. Ekonomi .............................................................................................................. 28 2. 4. Eğitim .................................................................................................................. 30 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................................................ 32 3. SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE TOKATLI MEMURLAR HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER ..................................................................................... 32 3. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların İsimleri ................................................ 32 3. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların İsimleri ............................................ 37 3. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri........................................................................................................... 39 3. 4. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri........................................................................................................... 47 3. 5. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar .................... 48 3. 6. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar ................ 51 3. 7. Tokat Doğumlu Memurların Meslekleri ............................................................ 52 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................. 71 4. TOKAT DOĞUMLU MEMURLARIN ALDIKLARI RÜTBE, NİŞAN, MADALYA VE CEZALAR ................................................................................................................ 71 4. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Madalyalar........................... 76 4. 1. 1. Sanâyi-i Nefîse Madalyası ........................................................................... 76 4. 1. 2. Gümüş Liyakat Madalyası ........................................................................... 78 ix 4. 1. 3. Hamidiye – Hicaz Demiryolu Madalyası .................................................... 79 4. 1. 4. Yunan Muharebe Madalyası ....................................................................... 79 4. 1. 5. Hamiyyet-i Vatan Madalyası ....................................................................... 80 4. 2. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Nişanlar ............................... 80 4. 2. 1. Mecidî Nişanı .............................................................................................. 80 4. 2. 2. Nişan-ı Âl-i Osmanî ( Osmanlı Nişanı ) ...................................................... 81 4. 2. 3. Takova Nişanı .............................................................................................. 82 4. 3. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Aldığı Nişanlar ............................... 82 4. 3. 1. Mecidî Nişanı .............................................................................................. 82 4. 3. 2. Sen Greguvar Nişanı ................................................................................... 82 4. 4. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Rütbeler ............................... 82 4. 5. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Aldıkları Rütbeler ........................... 84 4. 6. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Cezalar................................. 85 BEŞİNCİ BÖLÜM ......................................................................................................... 95 5. SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE TOKAT DOĞUMLU MEMURLAR 95 5. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurlar ................................................................ 95 5. 1. 1. Abdullah Asım Efendi .................................................................................. 95 5. 1. 2. Abdullah Hilmi Efendi ................................................................................. 97 5. 1. 3. Abdülkadir Efendi........................................................................................ 98 5. 1. 4. Abdülmecid Efendi ...................................................................................... 99 5. 1. 5. Ahmed Asım Efendi ................................................................................... 100 x 5. 1. 6. Ahmed Asım Efendi ................................................................................... 101 5. 1. 7. Ahmed Faik Efendi .................................................................................... 102 5. 1. 8. Ahmed Hamdi Efendi................................................................................. 104 5. 1. 9. Ahmed Hamdi Efendi................................................................................. 105 5. 1. 10. Ahmed Hamdi Efendi............................................................................... 107 5. 1. 11. Ahmed Hamdi Efendi............................................................................... 108 5. 1. 12. Ahmed Hilmi Efendi ................................................................................ 109 5. 1. 13. Ahmed Lütfi Efendi .................................................................................. 110 5. 1. 14. Ahmed Nafiz Efendi ................................................................................. 116 5. 1. 15. Ahmed Reşid Efendi................................................................................. 117 5. 1. 16. Ahmed Rıfad Efendi ................................................................................. 121 5. 1. 17. Ahmed Rüşdü Efendi ............................................................................... 122 5. 1. 18. Ahmed Şevki Efendi ................................................................................. 123 5. 1. 19. Ahmed Şükrü Efendi ................................................................................ 125 5. 1. 20. Ahmed Şükrü Efendi ................................................................................ 126 5. 1. 21. Ahmed Tevfik Efendi ................................................................................ 127 5. 1. 22. Ahmed Vefik Efendi ................................................................................. 128 5. 1. 23. Ali Rıza Efendi ......................................................................................... 129 5. 1. 24. Ali Şevki Efendi ....................................................................................... 130 5. 1. 25. Ali Vehbi Efendi....................................................................................... 130 5. 1. 26. Ali Vehbi Efendi....................................................................................... 131 xi 5. 1. 27. Bekir Halis Efendi ................................................................................... 132 5. 1. 28. Bekir Sıddık Efendi .................................................................................. 133 5. 1. 29. Esad Efendi.............................................................................................. 135 5. 1. 30. Hacı Abdullah Efendi .............................................................................. 136 5. 1. 31. Hacı Hasan Hilmi Efendi ........................................................................ 137 5. 1. 32. Hacı Mehmed Efendi ............................................................................... 138 5. 1. 33. Hacı Mehmed Hilmi Efendi ..................................................................... 139 5. 1. 34. Hacı Mehmed Şerif Efendi ...................................................................... 141 5. 1. 35. Hacı Osman Sabri Efendi ........................................................................ 142 5. 1. 36. Hafız Ahmed Efendi ................................................................................. 143 5. 1. 37. Hafız Ahmed Hamdi Efendi ..................................................................... 144 5. 1. 38. Hafız Ali Efendi ....................................................................................... 145 5. 1. 39. Hafız İbrahim Fevzi Efendi ..................................................................... 146 5. 1. 40. Hafız Kasım Efendi .................................................................................. 155 5. 1. 41. Hafız Mehmed Âgâh Efendi ..................................................................... 156 5. 1. 42. Hafız Mehmed Efendi .............................................................................. 157 5. 1. 43. Hafız Ömer Bahri Efendi ......................................................................... 158 5. 1. 44. Hafız Salih Necati Efendi ........................................................................ 159 5. 1. 45. Halil Efendi ............................................................................................. 160 5. 1. 46. Halil Rifad Efendi .................................................................................... 161 5. 1. 47. Hamid Hüsrev Efendi .............................................................................. 162 xii 5. 1. 48. Harun Reşid Efendi ................................................................................. 163 5. 1. 49. Hasan Ziya Efendi ................................................................................... 164 5. 1. 50. Hüseyin Hilmi Efendi .............................................................................. 164 5. 1. 51. Hüseyin Hüsnü Efendi ............................................................................. 165 5. 1. 52. Hüseyin Mazlum Efendi........................................................................... 166 5. 1. 53. İbrahim Edhem Efendi............................................................................. 167 5. 1. 54. İbrahim Edhem Efendi............................................................................. 168 5. 1. 55. İbrahim Efendi ......................................................................................... 171 5. 1. 56. İbrahim Kazım Efendi ............................................................................. 172 5. 1. 57. İsmail Hakkı Efendi ................................................................................. 173 5. 1. 58. İsmail Kemal Efendi ................................................................................ 174 5. 1. 59. Mahmud Necip Efendi ............................................................................. 175 5. 1. 60. Maksud Efendi ......................................................................................... 176 5. 1. 61. Mehmed Abdülvehhab Efendi .................................................................. 177 5. 1. 62. Mehmed Ali Efendi .................................................................................. 178 5. 1. 63. Mehmed Arif Efendi................................................................................. 179 5. 1. 64. Mehmed Edhem Efendi ............................................................................ 180 5. 1. 65. Mehmed Efendi ........................................................................................ 181 5. 1. 66. Mehmed Efendi ........................................................................................ 183 5. 1. 67. Mehmed Emin Efendi .............................................................................. 184 5. 1. 68. Mehmed Faik Efendi ............................................................................... 184 xiii 5. 1. 69. Mehmed Fehmi Efendi............................................................................. 185 5. 1. 70. Mehmed Hilmi Efendi .............................................................................. 189 5. 1. 71. Mehmed Hilmi Efendi .............................................................................. 190 5. 1. 72. Mehmed İzzed Efendi............................................................................... 191 5. 1. 73. Mehmed İzzed Efendi............................................................................... 192 5. 1. 74. Mehmed Mahvi Efendi............................................................................. 193 5. 1. 75. Mehmed Nafiz Efendi .............................................................................. 195 5. 1. 76. Mehmed Nevzad Efendi ........................................................................... 197 5. 1. 77. Mehmed Nuri Efendi ............................................................................... 198 5. 1. 78. Mehmed Rifad Efendi .............................................................................. 199 5. 1. 79. Mehmed Safvet Bey ................................................................................. 202 5. 1. 80. Mehmed Said Efendi ................................................................................ 202 5. 1. 81. Mehmed Salih Efendi............................................................................... 203 5. 1. 82. Mehmed Şerif Efendi ............................................................................... 207 5. 1. 83. Mehmed Tahir Efendi .............................................................................. 207 5. 1. 84. Mehmed Tevfik Efendi ............................................................................. 209 5. 1. 85. Mehmed Tevfik Efendi ............................................................................. 210 5. 1. 86. Muhyiddîn Efendi .................................................................................... 210 5. 1. 87. Mustafa Efendi ........................................................................................ 212 5. 1. 88. Mustafa Efendi ........................................................................................ 213 5. 1. 89. Mustafa Hamdi Efendi............................................................................. 214 xiv 5. 1. 90. Mustafa Hıfzı Efendi ................................................................................ 217 5. 1. 91. Mustafa Kâni Efendi ................................................................................ 217 5. 1. 92. Mustafa Nazım Efendi ............................................................................. 218 5. 1. 93. Mustafa Nuri Efendi ................................................................................ 222 5. 1. 94. Mustafa Şükrü Efendi .............................................................................. 223 5. 1. 95. Nazmi Efendi ........................................................................................... 223 5. 1. 96. Osman Asım Efendi ................................................................................. 225 5. 1. 97. Osman Behçed Efendi ............................................................................. 225 5. 1. 98. Osman Nuri Efendi .................................................................................. 226 5. 1. 99. Osman Nuri Efendi .................................................................................. 228 5. 1. 100. Osman Zeki Efendi ................................................................................ 229 5. 1. 101. Ömer İhyâüddîn Efendi ......................................................................... 230 5. 1. 102. Ömer Efendi .......................................................................................... 231 5. 1. 103. Ömer Lütfi Efendi .................................................................................. 232 5. 1. 104. Ömer Lütfü Efendi ................................................................................. 234 5. 1. 105. Ömer Nazım Efendi ............................................................................... 234 5. 1. 106. Ömer Recmi Efendi ............................................................................... 235 5. 1. 107. Ömer Tahir Efendi................................................................................. 237 5. 1. 108. Ömer Vehbi Efendi ................................................................................ 238 5. 1. 109. Ömer Vehbi Efendi ................................................................................ 238 5. 1. 110. Salih Efendi ........................................................................................... 239 xv 5. 1. 111. Şefik Efendi ............................................................................................ 240 5. 1. 112. Şevki Efendi ........................................................................................... 241 5. 1. 113. Şuayb Şükrü Efendi ............................................................................... 241 5. 1. 114. Tahir Rüşdü Efendi ................................................................................ 243 5. 1. 115. Yusuf Sabri Efendi ................................................................................. 247 5. 1. 116. Zekeriya Zihni Efendi ............................................................................ 247 5. 2. Tokat Doğumlu Ermeni Memurlar .................................................................... 249 5. 2. 1. Agop Efendi ............................................................................................... 249 5. 2. 2. Agop Efendi ............................................................................................... 249 5. 2. 3. Aslanyan Dikran Efendi ............................................................................ 251 5. 2. 4. Filiposyan Ohan Efendi............................................................................. 252 5. 2. 5. Hanri Efendi .............................................................................................. 253 5. 2. 6. Kigork Efendi ............................................................................................ 254 5. 2. 7. Leon Efendi................................................................................................ 254 5. 2. 8. Manuel Efendi ........................................................................................... 255 5. 2. 9. Murad Efendi ............................................................................................. 257 5. 2. 10. Odabaşıyan Rupen Efendi ....................................................................... 258 5. 2. 11. Ohannes Efendi ....................................................................................... 259 5. 2. 12. Şefkat Bedros Efendi ............................................................................... 260 5. 2. 13. Zamaroğlu Oseb Efendi........................................................................... 262 5. 3. Tokat Doğumlu Rum Memurlar. ....................................................................... 263 xvi 5. 3. 1. İstavri Efendi ............................................................................................. 263 SONUÇ ......................................................................................................................... 265 EKLER.......................................................................................................................... 270 KAYNAKÇA................................................................................................................ 278 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 285 xvii TABLOLAR LİSTESİ Tablo: 3. 1. 1. Müslüman Memurların İsimlerini Gösterir Tablo Tablo: 3. 2. 1. Gayrimüslim Memurların İsimlerini Gösterir Tablo Tablo: 3. 3. 1. Müslüman Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve Mesleği Tablo: 3. 4. 1. Gayrimüslim Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve Mesleği Tablo: 3. 5. 1. Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Tablo: 3. 6. 1. Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Tablo: 3. 7. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Muallimleri Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Muallimleri Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Müdür, Kaymakam, Mutasarrıf ve Valileri Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 4. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Müdür, Kaymakam, Mutasarrıf ve Valileri Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 5. Tokat Doğumlu Hukuk Alanında Görevli Müslüman Memurları Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 6. Tokat Doğumlu Hukuk Alanında Görevli Gayrimüslim Memurları Gösterir Tablo Tablo: 3. 7. 7. Tokat Doğumlu Emniyet Mensupları Tablo: 3. 7. 8. Tokat Doğumlu Tabipler Tablo: 4. 1. Müslüman Memurların Aldıkları Rütbe, Nişan ve Madalyaları Gösterir Tablo Tablo: 4. 2. Gayrimüslim Memurların Aldıkları Rütbe, Nişan ve Madalyaları Gösterir Tablo xviii EKLER LİSTESİ Ek: 1. Beşinci Rütbeden Mecidî Nişanı Örneği Ek: 2. Gümüş Liyakat Madalyası Örneği Ek: 3. Hicaz Demiryolu Madalyası Örneği Ek: 4. Yunan Muharebe Madalyası Örneği Ek: 5. Dördüncü Dereceden Osmanlı Nişanı Örneği Ek: 6. Sırbistan Hükümeti Takova Nişanı Örneği Ek: 7. Tahir Rüşdü Efendi’ye Ait Sicil Kaydı Örneği xix KISALTMALAR VE SİMGELER LİSTESİ a. g. e. Adı Geçen Eser a. g. m. Adı Geçen Makale a. g. t. Adı Geçen Tez bkz. Bakınız BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOAR Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi C. Cilt DH. SAİD Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi DH. SAİD. d Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri Fihristi DH. SAİD. MEM Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl İdaresi Memûrîn Kalemi DUİT Dosya Usulü İradeler H. Hicrî M. Ö. Milâttan Önce s. Sayfa S. Sayı 1 GİRİŞ Araştırmanın İçeriği ve Mahiyeti Araştırmanın konusunu, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, çeşitli birimlerde görev yapmış Tokat doğumlu devlet memurlarının biyografileri oluşturmaktadır. Araştırmanın ana kaynağı ise, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan Sicill-i Ahvâl Defterleri’dir. II. Abdülhamid döneminde tutulmaya başlanan bu defterlerde bulunan memurlara ait hâl tercümelerinde, öncelikle memurun adı, baba adı ve doğum yeri kaydedilmiştir. Doğum yerleri esas alınarak yapılan taramada, 130 Tokat merkez doğumlu memur kaydı ortaya çıkarılmıştır. Tokat’ın Turhal, Niksar, Erbaa, Zile, Reşadiye gibi ilçeleri dâhil edilmemiş yalnızca Tokat merkez doğumlu memurların belgeleri incelenmiştir. Çevirisi yapılan bu belgeler, çalışmaya sadeleştirilmiş halde aktarılmış, gerekli yerlerde de dipnotlar kullanılmıştır. Katalog taramasında 137 kayıta rastlanmıştır. Bu kayıtlardan üçünün zeyl olduğu (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 337, BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 365, BOA. DH. SAİD., No: 80, s. 223), birinin Zile doğumlu (BOA. DH. SAİD., No: 66, s. 169), birinin de Erbaa doğumlu memur olduğu (BOA. DH. SAİD., No: 95, s. 285), bir Tokat doğumlu memura ait üç kayıt olduğu (BOA. DH. SAİD., No: 104, s. 252, BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377. ve BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369) görülmüş ve sonuçta 130 Tokat merkez doğumlu memur sicil kaydı ortaya çıkarılmıştır. Bunlardan 116’sı Müslüman, 14’ü gayrimüslim’dir. 2 Bu çalışma ile memurların hangi düzeylerde vazife aldıkları, eğitim durumları, sosyo – ekonomik şartlar gibi alanlarda çıkarımlar yapılabileceği gibi memurların ait oldukları memleketler için birer övünç kaynağı olmaları hasebiyle ortaya çıkarılmaları açısından da önemlidir. Bugüne kadar Sicill-i Ahvâl Defterleri esas alınarak birçok eser kaleme alınmış, yüksek lisans tezleri hazırlanmış, makaleler yayınlanmıştır. Ancak mevcut olan kayıtların sayısı ile yapılmış olan çalışmalar kıyaslandığında daha binlerce evrakın araştırılmayı beklediği görülmektedir. Altı bölüm olarak hazırlanan bu çalışmanın birinci bölümünde, Osmanlı memur politikası, Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun kuruluşu, işlevi, bağlı olduğu daireler, bu sicilleri tamamlayan diğer arşiv belgeleri anlatılmaktadır. İkinci bölümde, “Tarihsel Süreç İçerisinde Tokat” başlığı altında Tokat’ın sosyal ve demografik yapısı, ekonomik şartları, eğitim faaliyetleri gibi konular hakkında kısaca bilgi verilmektedir. Üçüncü bölümde, Sicill-i Ahvâl Defterleri esas alınarak hazırlanan Tokat doğumlu memurların sosyo – kültürel durumları değerlendirilerek, tablolar halinde gösterilmektedir. Dördüncü bölümde, Sicill-i Ahvâl defterlerine göre Tokat doğumlu memurların aldıkları rütbe, nişan, madalya ve cezalar ele alınmaktadır. 3 Beşinci bölümde, Tokat doğumlu memurların biyografileri Müslüman ve gayrimüslim ayrımı ile ele alınmaktadır. Altıncı bölüm yani sonuç kısmında ise, genel bir değerlendirme yapılarak çalışma tamamlanmaktadır. 4 BİRİNCİ BÖLÜM 1. SİCİLL-İ AHVÂL KOMİSYONUNUN KURULUŞU VE İŞLEVİ 1. 1. Osmanlı Devleti’nin Memur Politikası Osmanlı Devleti, Klasik Dönem olarak adlandırılan Tanzimat öncesinde memur istihdam politikası olarak, her dairenin ihtiyacı olan memuru kendisinin yetiştirmesi yöntemini kullanmıştır. “Otodidaktik” denilen bu sistemde, çoğunlukla memur ve devlet ileri gelenlerinin çocukları, ilgili memuriyet kalemlerine çırak olarak alınmış ve tedrîcen yetiştirilmiştir (Akyıldız, 1993: 52). Tanzimat döneminde ise, büyük bir değişim yaşanmış ve bu yeni personel politikasının temelleri II. Mahmud döneminde atılmıştır. Modernleşme sürecinin temellerinin atıldığı Tanzimat Fermanı sonrasında memur kadrolarında bazı düzenlemeler yapılmıştır. Bu süreçte birçok yenilik gerçekleşmiş ve bazı meclisler açılmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’nın çalışmalarıyla bu konuyla ilgili nizamnâmeler yayınlanmıştır. Modern mektepler açılmış ve buradan mezun olan öğrencilerin imtihanla memur kadrolarına yerleştirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu yeni sistemin doğal sonucu olarak da memurları ilgilendiren vesikaların yazılış biçiminde ve bürokratik işlemlerin usulünde de yenilikler yapılmıştır. Mesai günleri, maaş usulleri, yargılanma şekilleri bir sisteme oturtulmuştur (Özger, 2011: 382). Yukarıda anlatılanlar dışında Osmanlı Devleti’nde, Tanzimat ve Islahat Fermanları’yla memuriyet kadroları hiçbir ayrım gözetmeksizin bütün tebaaya açılmıştır. Osmanlı Klasik Dönemi’nde gayrimüslimler “mukataa mültezimliği” dışında 5 herhangi bir göreve gelemezler iken, 1856 Islahat Fermanı’nın gayrimüslimlerin sivil memuriyette birinci sınıf rütbelere kadar yükselebilmelerine imkân vermesiyle birlikte merkezde ve taşrada gayrimüslim memurlara rastlanmaktadır (Bozkurt, 2011: 4). Bu gelişmeler sonraki dönemlerde de devam etmiş, özellikle II. Abdülhamid döneminde gayrimüslimler yüksek oranda bürokraside istihdam edilmiştir (Özger, 2011: 383). Yine II. Abülhamid döneminde gerçekleşen kapsamlı yeniliklerden biri de memurların sicil kayıtlarının tutulmaya başlanmasıdır. Osmanlı Devleti, Sicill-i Ahvâl Dairesi’nin kuruluşundan önce de biyografi yazımına önem vermiş ve çeşitli memuriyetlerde çalışanların biyografilerinden oluşan eserler hazırlamıştır. “Tabakat” adı verilen bu eserlerin kaynağı rüûs ve tahvil kalemleri olmuştur. Ancak bu siciller 1879 tarihine kadar bir plan ve düzen içinde herhangi bir defterde toplanmamıştır (Gündüz, 2011: 124). İhtiyaç duyulan bu düzenleme, II. Abdülhamid zamanında Sicil-i Ahvâl Komisyonu’nun kurulmasıyla giderilmiş, Müslüman ve gayrimüslim ayırt etmeksizin tüm memurların mesleki yaşantıları kayıt altına alınmıştır. 1. 2. Sicill-İ Ahvâl Komisyonunun Kuruluşu Osmanlı Devleti’nde, II. Mahmud ve Tanzimat Dönemleri büyük değişim ve gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Tüm alanlarda merkeziyetçi bir yapı hâkim olmuş, kurumlarda gelişmeler ve uzmanlaşmalar başlamıştır. İdarede söz sahibi olmaya başlayan ve gelişmelerden etkilenen sivil bürokraside (kalemiye) de yapısal değişimler yaşanmıştır. Diplomatik ilişkilerde atılan yeni adımlarla deniz aşırı ülkelere yayılan sivil bürokrasi, taşra idaresini de üstlenerek kurumsallaşmış, bürokratik kadrolar genişlemiştir. Bu büyümenin sonucu olarak devletin personel politikası da değişmiştir. 6 Nezaretler kurulmuş, Bâbıâli yeni bir çalışma düzenine girmiş, idarî alanlarda reformlar yapılmıştır. Mülkî derecelerde bir hiyerarşi oluşturulmuş, resmî hitap şekilleri getirilmiştir (Sarıyıldız, 2004: 1 - 2). Tanzimat Dönemi’nde, Kalemiye’nin Mülkiye’ye dönüşmesi dışında, pek çok yasa da çıkarılmıştır. Daha sonraki Islahat Fermanı’yla da gayrimüslimlerin memurlukta yükselmelerinin önü açılmış, merkez ve taşradaki birimlerde memuriyet sayılarında bir artış olmuştur. Bu gelişmelerin yaşandığı döneme kadar memuriyet için konulmuş önemli bir kriter belirlenmemiştir. Memurluğa atama ve tayinler gelişi güzel bir şekilde rüşvet, rica, minnet ile yapılmıştır. Gerçekleşen yeniliklerin daimiyetinin sağlanması için bu konuda bazı esaslar hazırlanmıştır. Bu esaslar da 1864 Vilâyet Nizamnâmesi, 1871 Vilâyet Nizamnâmesi, 1873 tarihli kararname ile belirlenmiştir. 1864 nizamnâmesi ile validen muhtara kadar tüm mülkiye memurlarının görev ve sorumlulukları tespit edilmiş, 1871 nizamnâmesi ile memurların muhakeme edilme şartları belirlenmiştir. 1873 tarihli kararname ile de maaş, harcırah usulleri ile ilgili maddeler tespit edilmiştir (Sarıyıldız, 2004: 3 - 4). Memurların seçimi ve tayini için oluşturulan komisyonlardan biri olan Memurîn-i İntihab Komisyonu, II. Abdülhamid döneminde atamalardaki kontrolü sağlayan mekanizmalardan biri haline gelmiştir. Tokat doğumlu memurlardan da bu komisyon vasıtasıyla seçilip tayin edilen görevlilere rastlamak mümkündür. II. Mahmud’un başlattığı devleti merkezileştirme politikası sonraki padişahlar zamanında da özellikle II. Abdülhamid devrinde devam etmiştir. Giriştiği nüfuz 7 mücadelesinde sivil bürokrasiden yana olan dengeleri bozmuş, Babıâli’yi devre dışı bırakmış ve tüm yetkileri sarayda toplamıştır (Gündüz, 2011: 124). Memurların seçimi ve eğitimi konularının üzerinde de hassasiyetle durmuştur. Kanun-ı Esasi’de bazı düzenlemeler yapmış, özlük haklarını iyileştirmiştir. 1859’da açılan Mülkiye Mektebi’ni, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane adıyla genişletmiştir. Merkeziyetçi yönetim anlayışı çerçevesinde sivil bürokrasiyi kontrol altına almak istemiş ve bu amaçla 13 Safer 1296 (5 Şubat 1879) da “Sicill-i Ahvâl Komisyonu”nu kurmuştur. Kuruluş amacı Padişah buyruğu olan İrade-i Seniyye’de açıklanmıştır. Buna göre; “Mazûl ve mansub bütün vükelâ, vûzerâ ve memurların isim ve rütbe tarihlerini, menşe ve siyretlerini ihtiva eden etraflıca defterlerin tanzimi esasen iş icabı olarak pek lüzumludur.” Daha sonra bu memurların tercüme-i hâl varakalarının tanzimi için bir komisyon kurulmuştur. Kurulan komisyonun “talimât-ı mahsûsa” dairesinde vazife göreceği belirtilmiştir. Komisyon başkanlığına Paris eski sefiri Arifî Paşa, üyeliklere ise âyândan İrfan Paşa, Tahir Efendi, Serviçin Efendi atanmışlardır. Bâb-ı âli’de çalışmalar için bir oda verilmeyince komisyon, çalışmalarını Arifî Paşa’nın konağında yürütmüştür. 5 Şubat 1879 tarihli irâde-i seniyye ile kurulan Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun çalışmaları için gerekli olan Sicill-i Ahvâl varakaları, defterler, cetveller ve evrakların basım işi de Matbaa-i Âmire’ye sipariş verilmiştir. Masrafların karşılanması için ise komisyon başkanı ve üyelerin aylıklarına ayrıca ücret ilâve edilmiştir (Çetin, 1992: 35). Sicill-i Ahvâl defterleri ve dosyalarının içeriği Osmanlı devlet erkânını, memurlarını, bürokrasisini tanıyabilmek için önemli bilgiler içermektedir. 8 1. 3. Sicill-i Ahvâl Defterlerinin İçeriği Önceleri “tercüme-i hâl”, günümüzde ise “biyografi” adını alan hal tercümeleri bir nevi memurların hayat hikâyeleridir diyebiliriz (Yüksel, 2004: 7). Osmanlı Devletinde görevli memurların vazifeleri süresince hâl tercümelerine konu olan özel veya memuriyet sırasındaki haller, tarihi seyir, ahlak ve gidişat gibi durumların, resmi belgelerin kaydedildiği defterlerin tescili işlemine “Sicill-i Ahvâl”, meydana gelen defterlere de “Sicill-i Umumî Defterleri” denmiştir. Dâhiliye Nezaretine bağlı Memurîn ve Sicill-i Ahvâl İdaresinin tescil işlemleri bu defterlere zeyl olacak şekilde ilave edilmiş, Memurîn Muamelât Dosyaları halinde saklanmıştır (BOAR, 2010: 237). II. Abdülhamid döneminde daha önce yapılmış buna benzer başka çalışmalar da bulunmaktadır. Ahmed Cevdet Paşa’nın Dâhiliye Nazırlığı yaptığı dönemde bu nezarete bağlı "Memurîn Kalemi Müdürlüğü" kurulmuştur (26 Mart 1877). Bu birim, mülkiye, kalemiye memurlarının köklerinden başlayarak nerede ve hangi görevle çalıştıklarını, memuriyet sürelerini “Sicill-i Mahsus”a kaydetmiştir. İlk görev olarak kaza kaymakamlarının sicillerini tutulmaya başlanmıştır. Kaza kaymakamlıklarına ehliyetli kişilerin atanmasını sağlamak için kurulan “İntihab-ı Kaymakamlar Komisyonu” görevini yerine getirmekte yetersiz kalınca, memurların biyografilerini inceleyecek başka bir komisyon kurma kararı alınmıştır. Kurulan Sicill-i Ahvâl Komisyonu daha sonra daimi hale getirilerek Dâhiliye Nezareti’ne bağlanmıştır. Alt birimleri olarak merkez dairelerde Sicill-i Ahvâl Şubeleri, vilâyet ve livalarda Sicill-i Ahvâl Komisyonları kurulmuştur (Sunay, 2007: 9). 9 Ahmet Cevdet Paşa öncülüğünde tutulmaya başlanan bu defterlerin ilk sicil dosyası yine Ahmet Cevdet Paşa’ya aittir. Önceleri “Sicill-i Ahlâk” tabiri kullanılan bu kayıtların adı daha sonra “Sicill-i Ahvâl” olarak değiştirilmiştir. Memur kadrosu hakkında önemli bilgiler veren bu kayıtların elbette birçok eksik yönünü de saymak mümkündür. Örneğin, 1879’dan 1885’e kadar olan dönemde memurların komisyona verdikleri bilgiler hiçbir araştırmaya tabi tutulmadan, doğruluğu kanıtlanmadan sicile geçirilmiştir. Sonuç olarak da bilinmesi gereken birçok nokta karanlıkta kalmıştır. 1885’den itibaren daha titiz incelemeler yapılmış, 1888’den itibaren de komisyona verilen biyografilerdeki bilgiler resmi belgelerle doğrulandıktan sonra kayda geçirilmiştir (Sunay, 2007: 12). Böylece ilk kez II. Abdülhamid döneminde tutulmaya başlanan kayıtlar ile devletin neresinde ve hangi görevle olursa olsun tüm Osmanlı uyruğundaki dâhiliye, mülkiye, adliye, maliye, evkaf gibi (şer’iyye, askeriye, zaptiye hariç) büroların memurlarının biyografisi ve mesleki yaşantıları kaydedilmiş ve bu memurlardan sicil varakası alınması Sicill-i Ahvâl Komisyonu talimatı ile hükme bağlanmıştır. Doldurulan bu tercüme-i hâl evrakları nizamnâmede belirtilen usullere göre incelendikten sonra “sicill-i umûmî”ye kaydedilmiştir. Sicill-i umûmî, tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Komisyon-ı Umûmî’si tarafından incelenip onaylanan birinci sınıf memurlar ile tercüme-i hâl evrakları sicil şubeleri ile hususi komisyonlar tarafından incelenip, tasdikinin Sicill-i Ahvâl Komisyon-ı Umûmî’si tarafından onaylandığı ikinci sınıf memurların yani tüm Osmanlı memurlarının sicillerini içermektedir. İkinci sınıf memurların tercüme-i hâl evrakları ise, bağlı oldukları daireler tarafından araştırılıp görüş bildirilmekte, bu görüşler Sicill-i Ahvâl Komisyon-ı Umûmî’si tarafından incelenip tasdik edildikten sonra umûmî sicillere geçirilmekte ve bir nüshası da hususi sicillere geçirilmek üzere ilgili daireye gönderilmektedir. Bu 10 şekilde oluşturulan sicillere “sicill-i husûsî” adı verilmiştir (Sarıyıldız, 2004: 29). Sicilli Ahvâl ile ilgili olarak yazılan ve önemini, usul ve esaslarını açıklayan ilk tarifname “Sicill-i Ahval Talimat-ı Umumiyesi ve Zeyli ile Tarifnamesi Ahkâm-ı Münderecesini Tavzihan ve Tadilen Vaz Olunan Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Sicill-i Ahval Kanunname-i Umumiyyesi”dir. 8 fasıl ve 39 maddeden oluşur. Tarifi, kaydolmakla mükellef olanlar hakkında bilgiler, tercüme-i hâlin nasıl tutulacağı, mevcut evrakın neleri içerdiği, kimler tarafından tasdik edileceği gibi birçok madde bulunmaktadır (Mert, 2000: 97). Sekizinci fasıldan sonra başlayan ve otuz üç ile otuz dokuzuncu maddeleri kapsayan kısma “mevad-ı şetta” denmektedir. Burada, yeni atanacak memurların ne şekilde tayin edileceği, memuriyete geçer iken yanlış beyanda bulunanlar hakkında hangi işlemlerin yapılacağı, memurluğa giriş belgesini alan memurun bu belgeyi muhafaza edip gerekli hallerde sunması gerektiği, tayin ve nakil işlemlerinde yapılacak muameleler yer almaktadır (Erkartal, 2007: 13). Yayınlanan bu tarifnameye göre, tercüme-i hâl bilgilerinin doğruluğunun, memurların görevli bulunduğu dairenin en büyük idarecisi tarafından onaylanması ve mühürlenmesi gerekmektedir. Bu belgeye yazılan bilgileri ispatlamak için nüfus tezkeresi, mektep diploması, tasdikname, ruhsatnâme, berat, ilâm, mazbata, ferman gibi belgelerin gösterilmesi şarttır. Merkez ve taşrada çalışan memurların tercüme-i hâl evrakları hazırlandıktan sonra Sicill-i Ahvâl Dairesi’ne gönderilir, burada özgeçmişleri incelenir eğer bir eksik yoksa müsveddesi hazırlanır, eksik varsa ilgili daireden tekrar bilgi istenmektedir. Müsveddeler Sicill-i Ahvâl Genel Müdürlüğü’ne gönderilir ve tasdik edildikten sonra Sicill-i Ahvâl Başkanlığı’na teslim edilir. Bu özet biyografiler genel ve özel sicillere yazılmakta ve bundan sonra memurlarla ilgili gelen tüm bilgiler 11 burada kaydedilmektedir. Atama ve azilleri irade-i seniyye ile olan memurlar hakkındaki bilgiler irade kayıtlarından, seçim ve tayinleri vilayet ve dairelerce yapılan memurların bilgileri ise her ay sonunda Sicill-i Ahvâl Dairesi’ne gönderilen cetvellerden takip edilmektedir (Daşçıoğlu, 2006: 562). Bahsi geçen tercüme-i hâl kayıtları oluşturulurken memurlara belli başlı bazı sorular sorulmuş ve evraklar bu doğrultuda hazırlanmıştır. Ancak bunlar yapılırken mekân, örgütlenme, görevlilerin yeterli eğitime sahip olmaması, yazışmalarda karşılaşılan güçlükler, yeterli tahsisatın ayrılmaması gibi nedenlerle sicill-i ahvâl kayıtlarının düzenlenmesinde birçok zorlukla karşılaşılmıştır. Hâl tercümelerinin merkeze ulaştırılması zorluklar içerisinde gerçekleşmiştir. Komisyondaki birçok eksiklik, memurların bazılarının özgeçmişlerini vermek istememeleri, bazı bilgileri saklama, yanlış bilgi verme gibi durumlar da olmuştur. Yaşanan bu sıkıntılardan dolayı 1888’den itibaren bilgilerin doğruluğu resmi belgelerle tasdik edilmeye başlanmıştır (Daşçıoğlu, 2006: 563). Memurlara sorulan birinci soruda; memurun adı, babasının adı, şöhreti, lâkabı, milliyeti, tabiiyyeti, babasının veya kendisinin bey, efendi, ağa, paşa sıfatlarından hangisini kullandığı, babasının işi, memur ise rütbesi, nereli olduğu, hayatta olup olmadığı, ailesinin meşhur olup olmadığı gibi hususlar açıkça yazılmıştır. Örneğin Abdülmecid Efendi’ye ait olan sicil kaydında bu bilgiler şu şekilde geçmektedir: “Abdülmecid Efendi Kafkasya ahalisinden ulemadan müteveffâ İlyas Efendi’nin mahdûmudur. Hacı Yüzzâde dimekle müteârifdir” (BOA. DH. SAİD., No: 175, s. 151). Mehmed Mahvi Efendi’ye ait bilgiler ise şu şekildedir: “Mehmed Mahvi Efendi Tokat’ta medfûn Bayezid Ahmed Paşa Sülâlesi’nden Bekir Ağa’nın mahdûmudur” (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 79). 12 İkinci soruda; memurun doğum yeri, tarihi, hicrî ve rumî olarak yazılmıştır. Mehmed Salih Efendi’nin doğum yeri ve tarihi kendisine ait belgede şöyle geçmektedir: “Bin iki yüz yetmiş iki sene-i hicriyesinde sene-i maliye 1271 Tokat kasabasında tevellüd eylediği nüfus tezkere-i osmaniyesi suret-i musaddıkasında muharrerdir” (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 111). Üçüncü soruda, hangi memleket ve mekteplerde veya özel hocalardan ilim, fen, sanat ve dilleri ne dereceye kadar tahsil eylediği, diploma – icazetnâme alıp almadığı, hangi lisanları okuyup yazabildiği (tam vakıf değilse “konuşur yazarım” yerine,“aşinayım” şeklinde söylenmiştir) kaydedilmiştir. Mahmud Necip Efendi’nin eğitimine dair bilgileri şöyledir: “Sıbyan mektebinde mesâil-i diniyyeyi kırâat ve Kur’ân-ı azîmü’ş-şân’ı hıfz ve tilâvet eyledikten sonra Der-saâdet’e gelerek Ayasofya-ı Kebîr cami-i şerifinde tahsil-i ulûm-i âliye ve âliyye ile icâzetnâme ve hukuk mektebine de devam iderek me’zûniyyet rüûsu almışdır. Türkî ve Arabî kitabet ider. Farsçaya aşinadır” (BOA. DH. SAİD., No: 25, s. 153). Dördüncü soruda, tercüme sahibinin kitap ve risalelerinde resmi izinle basılmış bir eser ve telifi varsa neye dair olduğu, hangi tarihte ve nerede yayınlandığı belirtilmiştir. Tokat doğumlu memurlardan tek eser sahibi olan Hacı Hasan Hilmi Efendi’nin sicil kaydında “Ravzatü’s-süeda ve Hidayetü’s-salikîn namında iki kıta risale te’lif eylediği …” (BOA. DH. SAİD., No: 96, s. 419), şeklinde eserlerinin ismi verilmiş ancak, içeriği, tarihi, yayımı hakkında başka bir bilgi aktarılmamıştır. 13 Beşinci soruda, memurun devlet hizmetine hangi tarihte, kaç yaşında, nerede, muvazzaf (kadrolu) ya da mülâzemetle mi (stajyer) girdiği, bulunduğu görevler, aldığı ücretler, zam ya da tenzilatlar, aldığı rütbe ve nişanlar, mazuliyyet döneminin olup olmadığı, ceza alıp almadığı yazılmıştır. Osman Behçed Efendi’nin memuriyet hayatına dair bilgiler şu şekilde kayda geçirilmiştir: “Bin iki yüz doksan dokuz senesi evâilinde on iki yaşında olduğu halde Tokat Telgrafhânesine mülâzemetle girüb üç yüz beş senesi şehr-i şerîf şabanın yigirmi sekizinde iki yüz seksen beş guruş ma‛aş ile Kastamonu Telgraf Merkezî Muhârebe Me‛muriyetine ta‛yin olunarak sene-i merkûm şehr-i ramazan-ı şerîfinin selhinde ma‛aşı üç yüz guruşa terakki idilmişdir. Telgraf ve Posta Nezaretinden varakası münderecatı makrûn-ı sıhhatdır denilmişdir. 20 Şaban 1312 ve 13 Şubat 1310. Mûmâileyhin ma‛aşı bin üç yüz sekiz senesi safer’ül-hayrının on ikisinde “15 Mart 1306” dört yüz guruşa iblağ idilmişdir. Mûmâileyh bin üç yüz dokuz senesi şehr-i safer’ül-hayrının dokuzunda “1 Mart 1307” dört yüz yetmiş beş guruş ma‛aş ile merkez-i mezkûr Türkçe ve Fransızca Muharebe Me’muriyyetine nakil idilmişdir. Mûmâileyhin vazifesine ikdâm ve gayretine mebni bin üç yüz on senesi şehr-i ramazan-ı şerîfinin sekizinde rütbe-i hâmise tevcih buyurulmuşdur. Mûmâileyhin gayret ve muvaffakıyetine mebni bin üç yüz on sekiz senesi zilkadesinin yigirmi dokuzunda rütbe-i râbia tevcih buyurulmuşdur. Mûmâileyhin bin üç yüz yigirmi üç senesi saferinin yigirmi üçünde “16 Nisan 1321” beş yüz guruş ma‛aşla Kastamonu vilâyetinde Ereğli kazası Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Me’murluğuna nakil ile resm-i tahlifi icra kılındığı Telgraf ve Posta Sicil Şubesine 16 Şubat 1322 tarihli vuku‛ât pusulasıyla bildirilmişdir” (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 305). 14 Bu bilgiler yazıldıktan sonra altına üç kuruşluk pul yapıştırılmış, hicrî ve rumî tarihler yazılıp ve şahsi mühürle mühürlendikten sonra işlem bitirilmiştir (Daşçıoğlu, 2006: 564). Defterler memur adlarına göre alfabetik olarak düzenlenmişlerdir. Bu şekilde tanzim edilmiş 17 adet fihrist bulunmaktadır. Sicil kaydı aranılan memurun baba ismi ve doğum tarihi bilinirse hazırlanan fihrist vasıtasıyla hangi deftere kayıtlı olduğu bulunabilmektedir (BOAR, 2010: 237). Çünkü aynı ismi taşıyan onlarca memur bulunmaktadır ve aralarındaki ayrım ancak baba adının ve doğum tarihinin bilinmesi ile yapılabilmektedir. Sicill-i Ahvâl ile ilgili olarak kaleme alınan talimnâmeden başka sicil işlerini yürütmekle görevli daire ile ilgili de bir düzenleme yapılmıştır ve nizamnâme yayınlanmıştır. 3 fasıl ve 12 maddeden oluşmakta, 1 zeyli bulunmaktadır. Birinci fasıl; Sicill-i Ahvâl Dairesi’nin kuruluşuna dairdir. İkinci fasıl; Sicill-i Ahvâl Dairesi’nin özel vazifelerine ait bilgiler içerir. Üçüncü fasıl; Sicill-i Ahvâl merkez daireleri ve taşra şubeleri hakkındadır (Mert, 2001: 41). Sicill-i Ahvâl dairesi, “Tedkikât”, “Tescilât” ve “Evrak” kalemleri olarak üç şubeye ayrılmıştır (Gündüz, 2011: 124). Tescilât Kalemi’nin görevleri; vukuat görevi gereğince, göreve başlayan bir memurun meslek serüveni boyunca terfi, rütbe, nişan, ceza, maaş artış veya azalması, görev değişikliği, ilave görevler, azil, istifa gibi tüm gelişmeleri takip edilir. Tescilât kaleminin diğer bir görevi ise bütün tercüme-i ahvâl varakalarını ve vukuat zeyllerini numaralandırarak esas defterlerine aynen yazmak ve memurların sayı, sınıf, derece, milliyet ve tabiiyetleri hakkında istatistik (hülâsatü’l - kuyûd) tutmaktır. Bu şubenin diğer bir görevi ise; zeyller üzerine memurun rütbe, nişan, memuriyet tayinleri, 15 değişiklikleri gibi baba isimlerine kadar yazılan "fihrist muamelesi" ni hazırlamaktır. Son görevi ise tercüme-i ahvâllerin onaylı suretlerini kopyalamaktır (Sunay, 2007: s. 10). Tedkikât Kalemi; tüm tercüme-i hâl kayıtlarının araştırılması, özetlenmesi ve bilgilerin resmi kayıtlara uygun olup olmadığının kontrol edilmesi görevini yürütmektedir. Evrak Kalemi ise, gelen ve giden evrakı kaydetmek, ilgili yerlere sevk etmektedir (Sunay, 2007: s. 10). Memurların özgeçmişlerini içeren bu sicillerde bulunan bilgiler şu şekilde özetlenebilir: 1. Memurun ismi, baba adı, baba mesleği, lâkabı, unvanı, şöhreti 2. Doğum yeri ve tarihi, milliyeti 3. Okuduğu okullar, bildiği diller, aldığı dersler, şehâdetnâme alıp almadığı (Şehâdetnâme dereceleri: Aliyyülâlâ, Âlâ, Karin-i âlâ), yaptığı görevler, varsa eserleri ve içeriği 4. Memuriyete giriş tarihi ve kaç yaşında olduğu, maaşlı olarak mı yoksa stajyer (mülazemetle) olarak mı göreve başladığı, tayin, terfi, azil durumları, maaşındaki artış ve düşüşler 5. Aldığı rütbe, nişan ve madalyalar 6. Varsa hakkında yapılan şikâyetler, yargılanıp yargılanmadığı, aldığı cezalar (Gündüz, 2011: 125). 7. Açıkta (mazûl) kalıp kalmadığı, kaldı ise mazûliyyet maaşı aldı mı, ne kadar aldı, gibi konular bulunmaktadır (Bozkurt, 2011: 4). 16 Sicill-i Ahvâl defterlerinde her memur için iki sayfa ayrılmıştır. Ancak bazı memurların bilgileri yarım sayfada biterken bazı memurlara da bu iki sayfa yetmeyip zeyller yazılmıştır. Böyle bir durumda devamının hangi cild veya sayfada olduğu, ikinci sayfanın kenarına not alınmıştır. Bazı biyografiler tek kalemden çıkmıştır. Bazılarına ise sonradan ilâveler yapıldığı, başka bir kâtip tarafından yazıldığı yazının çeşidi ve mühürden anlaşılmaktadır (Kütükoğlu, 1998: 142). Memurluğu bir merkezî kontrol mekanizmasına dönüştüren II. Abdülhamid döneminde, 2000 kişi civarında olan kalemiye mensuplarının, yani 1830’lardan sonraki ifadesi ile mülkiye mensuplarının resmî kadro sayısı, getirdiği büyüme ile birlikte 35.000 kişiye ulaşmıştır. Diğer ülkeler ile kıyaslanacak olur ise, çok büyük gelmeyen bu rakam, bir yüzyıl öncesinin Osmanlı devleti için çok ciddi bir sayı olmaktadır. Bu büyümenin temel nedeni ise siyasi hareketlenmelerin önüne bu şekilde geçilebileceğinin düşünülmesidir (Fındley, 1996: 22). Bu dönemde ihtiyaçtan fazla olarak alınan memurlar, daha sonra bazı gerekçeler gösterilerek yapılan tensikatlar (işten çıkarma) ile açığa alınmıştır (Kırıcı – Yiğit, 2011: 15). Kaynaklarda, Sicill-i Ahvâl defterlerinin ve kaydı tutulan memurların sayısı hakkında ortak bir fikir yoktur. Bazı kaynaklar 51.652 memur kaydının, 201 adet defterin bulunduğunu (18 numaralı defter iki tanedir), (BOAR, 2010: 237), bazı kaynaklar 92.137 memur kaydının ve 196 adet defterin bulunduğunu (Mert, 2000: 97, Çetin, 2005: 34) belirtmektedirler. Tokatlı memurların sicilleri de dâhil diğer çalışmalar incelendiğinde, bazı memurların kayıtlarının tekraren yazıldığı ve birçok zeyllerin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle 92.137 sayısı üzerinde mutlaka düşünmeli, bu sayının bir miktar düşebileceği hesaba katılmalıdır. 17 Bu tekrarlar ana sayıdan çıkarılınca Carter V. Findley’e göre sayı 70.000 civarına (Fındley, 1996: 22), Ayten Ardel’e göre ise 65.000 civarına düşmektedir (Sunay, 2007: 11). Tokat doğumlu memurları örnek alacak olur isek 137 kayıttan, üç tanesi zeyldir: (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 337, BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 365, BOA. DH. SAİD., No: 80, s. 223), bir Tokat doğumlu memura ait de tekraren yazılmış üç kayıt bulunmaktadır: (BOA. DH. SAİD., No: 104, s. 252, BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377. ve BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369). Yani verilen memur sicil kaydı sayılarının daha düşük olabileceği fikri doğru çıkmaktadır. 1. 4. Sicill-i Ahvâl Kayıtlarını Tamamlamaya Yardımcı Olan Diğer Dosyalar Dâhiliye Nezareti’nin H. 1326 – 1338 (1908 / 1909 – 1919 / 1920) yılları arasındaki sicil dosyaları farklı bir tasnifte “Dâhiliye Nezareti Memûrîn Kalemi” (DH. MEM.) bulunmaktadır. Bu belgelerin bir kısmı depolandığı defterdarlık binasında çıkan yangında zarar görmüştür. Bazıları yanmış, bazıları ıslanmış ve okunamaz hale gelmiştir. Bu belgeler H. 1326 – 1338 (1908 / 1909 – 1919 / 1920) yılları arasında vazife yapan mülkiye memurları için önemli bilgileri içermektedir. Ancak yine de bir dosyada o memura ait tüm evrakları bulmak mümkün değildir. Dosyalar kronolojik olarak sıralanmıştır. İçlerinde şahsi arzuhaller, taşradan merkeze gönderilen tahrirat ve telgraflar, memurun Sicill-i Ahvâl varakası, tasdikli diploma suretleri, şikâyetnameler, doktor raporları, izin dilekçeleri gibi çeşitli türde evraklar vardır (Kütükoğlu, 1998: 144). 18 Memûrîn dosyalarındaki bilgilerin Sicill-i Ahvâl defterlerine aktarılıp aktarılmadığını öğrenebilmek için şahıslara ait belgelerin kıyaslanması gerekmektedir. Ancak Sicill-i Ahvâl defterlerinde bir şahsı bulabilmek için alfabetik sıralanan fihriste bakılmakta ve buradan aynı isme sahip kişiler arasından baba adı ile ayrım yapılarak evrak bulunabilmektedir. Ancak memûrîn dosyalarında baba adının genellikle olmaması sebebiyle evrakın sicildeki yeri bulunamamaktadır. Bazen de baba adı tespit edildiği halde Sicil fihristinde böyle bir kişiye rastlanılmamaktadır. Bu durumlara rağmen karşılıklı kişiler bulunup karşılaştırma yapılabilen evraklara bakıldığında memûrîn dosyalarının daha teferruatlı olduğu ortaya çıkmaktadır. Netice olarak, Sicill-i Ahvâl defterleri mülkî ve adlî memurlar için ayrıntılı bilgiler içeriyor olsalar dahi, memûrîn dosyaları ile birlikte daha birçok noktanın aydınlatılması mümkün olmaktadır (Kütükoğlu, 1998: 149). Bir memurun tayin, terfi, nakil, becayiş değişiklikleri gibi durumlara ait evrakları ise “Dosya Usulü İradeler” (DUİT) tasnifinde bulunmaktadır. Bize bu konularla ilgili çok ayrıntılı bilgiler veren ve tüm yazışmaları muhafaza eden bu dosyalarda bulunan bilgilere dayanarak bir memurun yer değişikliğine sebep olan nedenlerle ilgili örnekler şöyle sıralanabilir: Sıhhi sebepler (Münhal olan Nazilli Kaymakamlığına havası ile uyuşamadığını bildiren Uşak kaymakamının tayinine dair Dâhiliye Nezareti Memurîn ve Sicill-i Ahvâl Müdüriyetinden Sadarete gönderilen 8 Rebi’ül-evvel 1335 / 20 Kânûn-ı evvel 1332 (2 Ocak 1917) tarihli tezkire. DUİT.) Şahsın, halkın ısrarı üzerine eski yerine iadesi, ehliyetsizlik, idaresizlik, memuriyet yerine kanuni süreç içerisinde gidememe (Akdağ kaymakamının muayyen süre içerisinde vazifesine gitmemesi sebebiyle müsta’fî addedilmesi ve yerine başkasının 19 tayini hakkında Dâhiliye Nezareti Memûrîn ve Sicill-i Ahvâl müdüriyetinin 21 Cemaziyülevvel 1335 / 15 Mart 1333 (1917) tarihli tezkiresi. DUİT, dosya 30 – 2 / 39), tayin edildiği yeri beğenmeyerek istifa etme, suiistimal ihbarı gibi hususlar vardır (Kütükoğlu, 1998: 142). 1. 5. Sicill-i Ahvâl Kayıtlarının Sona Ermesi Ve Komisyonun Kaldırılması 1877-78 Osmanlı – Rus Savaşı, Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları ile devam eden sıkıntılı süreç takibinde Batılı devletlerin 1895’te Osmanlı Devleti’ne verdikleri bir nota ile “Vilâyet-i Sitte”de ıslahat yapılması talimatı önce her ne kadar reddedilse de 1895 Ermeni ayaklanmaları neticesinde tüm vilayetleri kapsayacak şekilde uygulanmak zorunda kalınmıştır. Bazı vilâyetlere gayrimüslim vali muavini ve kaymakam muavini atamaları yapılmıştır (Sürmen, 2011: 21). Bu gelişmeler içerisinde gayrimüslimlerin daha önce yer almadıkları görevlere dahi atanabilecek olmaları ve Batılı devletlerin müdahalelerinin artacağı endişesi memur seçimi ve tayinlerinde yeni düzenlemeleri doğurmuştur. Memurlarla ilgili her aşamada sorumlu olan “Memûrîn-i İntihâb Komisyonu ve Sicill-i Ahvâl Komisyon-ı Umûmîsi” lağvedilip yerine daha geniş yetkilerle donatılmış “Memûrîn-i Mülkiye Komisyonu” (1896) kurulmuştur. Sicill-i Ahvâl İdaresi de bu komisyon bünyesinde devam etmiştir (Sunay, 2007: 14). Ancak II. Meşrutiyet’in ilanına kadar bu komisyon bünyesinde çalışan idare, sicil işlemlerini 1908 tarihi itibariyle Dâhiliye Nezareti bünyesinde sürdürmüştür (Çakaloğlu, 2004: 221). Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar burada tutulan kayıtlar Sicill-i Umûmî Defterlerine kaydedilmemiş, bu defterlere zeyl olacak şekilde eklenmiş ve binlerce vesika halinde Memurîn-i Muamelât Dosyaları oluşturulmuştur (Adak, 2008: XVI). 1914 tarihli sicil 20 talimnamesi ile memurların ellerine, tasdikli tercüme-i hâl varakaları yerine sicil cüzdanları verilmeye başlanmıştır. Sicill-i Ahvâl Memûrîn Komisyonu 1922 yılına kadar görevini sürdürmüştür. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile büyük değişime uğrayan Osmanlı memur istihdâm politikası neticesinde devlet, bir merkezileşme çabasına girmiş, sivil bürokrasideki tüm memurların sicil kayıtlarını tutmaya başlamıştır. Ancak yapılan ıslahatlarla daha geniş yetkilerle donatılmış başka bir komisyon kurulmuş ve sonrasında da 1914 tarihli sicil talimnamesi ile tercüme-i hal evrakları yerine sicil cüzdanları kullanılmaya başlanmıştır. Yaşanan tüm gelişmeler kendini Anadolu şehirlerinde de hissettirmiştir. Gayrimüslimler yönetim ve idari alanlarda birçok görevlere getirilirken, eğitim alanında da tanınan haklar neticesinde Anadolu’nun her köşesinde okullar açmışlardır. Tokat ili de değişen Osmanlı Devlet politikalarından, hem idari olarak hem de sosyal olarak etkilenmiştir. İkinci bölümde, Tokat şehri tarihsel açıdan kısaca değerlendirilmeye çalışılacaktır. 21 İKİNCİ BÖLÜM 2. TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİDE TOKAT Tokat, Orta Karadeniz’in iç kesimlerinde bulunan ve tarihsel süreçte birçok uygarlığa beşiklik etmiş bir şehirdir. İlkçağlardan başlayıp günümüze kadar geçen zaman içerisinde 14 devlet ve birçok beyliğin bu topraklarda hüküm sürdüğü tespit edilmiştir. M.Ö. 5500’lere kadar uzanan bir tarihe sahip olan bu topraklara ilk yerleşenlerin, Erbaa yakınlarındaki Horoztepe ve Kazova’da bulunan kalıntılara dayanarak, Etiler olduğu tahmin edilmektedir (Karabay, 2007: 4). Eti Kralı Mürşil’in kitabelerinde babası Sübbiliyama’nın kışı Comana’da geçirdiği yazmaktadır ( Tokat İl Yıllığı, 1973: 19). Tokat şehri eskiden Pontus Galatikus, Pontus Polemmomiakos, Armenia gibi isimler ile anılmıştır. Şehrin en eski yerleşim yeri olan bölgenin kuzeydoğusunda bulunan Gümenek’te (Comana Pontica, Komana, Komanat) Enzo – Ma Mezhebi’ne ait 300 den fazla mabet bulunmuştur. Tokat’ın bugünkü bulunduğu yerde ise Enzo Mezhebi ile anlaşamayan hrıstiyanların gelmesi ile kurulan Dazimon kalesi bulunmaktadır (Gökbilgin, 1979: 401). Anadoluda büyük bir medeniyet kuran Etilerin oluşturduğu kervan yolları Komana’dan geçmiştir ve özellikle Ermenistan’dan gelenler için önemli bir ticari merkez olmuştur. Komana şehri Tokat’tan önce inşa edilmiştir, Romalıların Yevtoğya veya Eudoxia dedikleri Tokat’ın inşası ise ortaçağda olmuştur (Şimşirgil, 1990: 11 – 12). Antik bir bölge olan Komana’da Pontus Hükümdarı Mithridates zamanında “Komanon” isminde paralar basılmıştır. 22 Bölge Frig, Med ve Pers gibi medeniyetlerin egemenliği altına girmiştir. Sahip olduğu ekonomik ve stratejik önem nedeni ile Persler tarafından Kral Yolu bu topraklar üzerinden geçirilmiştir. Persler ve Büyük İskender dönemlerinde Ermeniler ve Kapadokyalılar arasında sık sık el değiştiren topraklar, VI. Mitridat zamanında Pontus sınırlarına dâhil olmuştur. M. Ö. I. yüzyılda ise Roma hâkimiyetine girmiştir (Demir, 2007: 26). M. Ö. Romalı komutan Sezar, orduları ile bölgeye geldiğinde Zile ovasında Pontus Hükümdarı VII. Mithridates’in oğlu II. Parnakes ile yaptığı ve kazandığı savaş sonrasında dünya tarihine geçen ünlü sözü söylemiştir: “Vene – Vidi – Vici” (Geldim, Gördüm, Yendim). Bu sözler Zile kalesinde bulunan yuvarlak taş üzeinde hâlâ muhafaza edilmektedir (Tokat İl Yıllığı, 1973: 19). Roma’nın parçalanması ile Doğu Roma (Bizans) sınırları içerisinde kalan Tokat, bir süre Bizans – İran mücadelelerinde istilâlara, Heraklius döneminden sonra da İslâm akınlarına uğramıştır. 11. yy’a kadar Bizans hâkimiyetinde kalan Tokat bölgesine bu dönemden sonra Türkmen akınları yapılmaya başlanmıştır. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra tamamen Türklerin hâkimiyetine giren topraklar Danişmend Gazi’ye verilmiş ve yörenin Türkleşmesi ve İslamlaşması sağlanmıştır. Bu gelişmeler neticesinde kurulan Danişmendli Beyliği daima Selçuklular’a bağlı kalmıştır. Yağıbasan Medresesi, Çukur Medrese bu döneme ait eserlerdendir (Gökbilgin, 1979: 402- 403). 1144 tarihinden itibaren Selçuklu idaresinde bulunan şehir Selçuklulara ait kültür ve sanat eserlerinin çoğuna sahip olmasından dolayı “dar’ün-nusret” (yardım şehri) olarak tarihe geçmiştir. Ancak, iç isyanların arttığı, otoritenin zayıfladığı bir dönemde 1243 tarihinde Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı sonucunda devlet yenilgiye uğramıştır. Tokat, 1256’dan sonra 23 İlhanlıların, 1335 tarihinden sonra Eretna, 1388 tarihinde Kadı Burhaneddin’in hâkimiyetine girmiştir. Yoğun isyanlar neticesinde birleşen emirlerin Yıldırım Bayezid’e müracaat etmesiyle ve 1392 tarihinde Osmanlı egemenliğine dâhil olan Tokat (Tokat İl Yıllığı, 1967: 28), Ankara Savaşı’ndan sonra Amasya ile birlikte Çelebi Mehmed’in idare merkezi olmuştur (Şimşirgil, 1990: 21). II. Murad zamanında Tokat Beylerbeyliği olarak idare edilmiş (Karabay, 2007: 7), Beylerbeyliğine sırası ile Balaban Paşa ve Alaaddin Ali Bey gelmiştir (Asarkaya, 1941: 22). Şehir Fatih döneminde Uzun Hasan tarafından ağır bir tahribata uğramıştır. Bu tahribattan 15 yıl sonra yapılan bir tahrir kaydından, saldırının ne kadar şiddetli olduğu anlaşılabilmektedir. Mevlevihane mahallesindeki 32 haneden 8’i, Zâim mahallesindeki 43 haneden 19’u, Hacı İvaz mahallesindeki 40 haneden 17’si ayakta kalabilmiş ve birçok mahalle de ortadan kalkmıştır (Gökbilgin, 1979: 406). Tokat’ın 1455 tarihli ilk tahririnde verilen tahmini nüfusu 15.000 iken, 1485 tarihli ikinci tahrirde 9.000’e düşmüştür (Şimşirgil, 1990: 25). 1482 tarihinde şehzade hasları arasında yer alan Tokat, “Eyâlet-i Rum” veya “Eyâlet-i Rumiyye-i Sugra” adı verilen üç merkezden (Amasya, Tokat, Sivas) biri konumundadır. II. Bayezid döneminde Şah İsmail bu bölgeye gelerek şi’îliği yaymaya çalışmıştır. Şah İsmail’in ardından Celâl ve Baba Zünnûn adlarıdaki kişilerin de Tokat bölgesinde şi’îliği yaymaya çalışmaları ile Yavuz Sultan Selim bu konu ile yakından ilgilenmeye başlamıştır. Daha sonra Şehzade Selim ile babası II. Bayezid arasındaki mücadelede Tokat bir harekât sahası olmuştur (Gökbilgin, 1979: 406 – 407). Osmanlı eyalet sisteminin gelişmesi ile birlikte bir sancak (liva) konumuna getirilen Tokat şehri, Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren çıkan karışıklıklar sebebiyle Sivas Eyaleti’ne bağlı hale getirilmiştir. 18 Eylül 1659 tarihinden sonra da "voyvodalık" şeklinde idare olunmuştur (Beşirli, 2004: 14). 24 XVII. yüzyıl sonlarnda başlayan gerileme dönemi ile birlikte Tokat’ta birçok isyan ve karışıklıklar yaşanmış, XVIII. yüzyıldaki Rus – İran mücadeleleri sırasında ise ağır vergi ve yağmalara maruz kalmıştır. III. Selim’in yaptığı ıslahatların Tokat üzerinde de bazı tesirleri görülmüş, bir takım yeniliklerle birlikte imar faaliyetleri başlamıştır. Eşkiyalık azalsa da resmi makamların soygunları, ağır vergileri devam etmiş ayrıca bir sürgün yeri olma özelliğini korumuştur. Tüm huzursuzluklara rağmen şehir ticaret hayatındaki canlılığını sürdürmüştür. 1800’de Tokat voyvodası Lütfullah Bey’in Tokat kalhâne nizamını bozması ve 1805’de Trabzon Valisi ile Tokat mukataa nâzırının arasıdaki mücadeleler bu dönemde şehrin huzurunu kaçıran olaylar arasında sayılabilir. 2. 1. İdari Yapı 1839 Tanzimat, 1856 Islahat Fermanları ile ardından gerçekleşen iç ve dış siyasi olaylar neticesinde Osmanlı Devleti’nin tüm birimlerinde birçok değişiklik yaşanmıştır. Bu değişiklikler ile merkez ve taşra organları yeniden yapılandırılmıştır. Bu düzenlemeler gerçekleştirilir iken 1853 – 1856 Kırım ve 1877 – 1878 Osmanlı – Rus savaşlarının yaşanmasıyla Anadolu’ya büyük göçler olmuş ve Osmanlı’nın nüfus, dini, etnik yapısı altüst olmuştur. Sonuç olarak da Osmanlı Devleti idari alanda yeni yapılanmalara gitmiştir (Açıkel, 2004: 332). Tokat, 1840 – 1842 tarihleri arasında “Muhassıllık”, 1842 – 1864 tarihleri arasında "Müdürlük" ile idare edilmiştir (Açıkel, 2003: 263). 1864 tarihine kadar Sivas Eyaleti’ne, 1864 – 1880 arası Sivas Vilayeti’ne bağlı bir kaza, 1881’den sonra Sivas Vilayeti’ne bağlı bir sancak olmuştur. 1864 – 1880 tarihleri arasında Kaymakam tarafından yönetilen şehir, 13 Aralık 1879 tarihli Padişah 25 İradesi ile Sancak (Liva) statüsü verilerek, Mutasarrıf tarafından yönetilmiştir. Gönderilen iradede Tokat’ın nüfusunun ve gelirlerinin fazla olması sebebiyle sancak olduğu bildirilmiştir (Açıkel, 2004: 333). 31 Mayıs 1920 tarihinde ise TBMM İcra Vekilleri’nin kararı ile Vilâyet haline gelmiştir. 1881 tarihinden itibaren (1879 tarihli irade ile) sancak olarak idare edilmeye başlanan Tokat’a, yakınlıkları sebebiyle Canik Sancağı’na tabi Niksar, Amasya Sancağı’na tabi Erbaa, Zile ve 1908 tarihinde de Karahisar-ı şarki Sancağı’na bağlı olan Reşadiye (İskefsir) kazaları bağlanmıştır (Açıkel, 2004: 334). Yönetim işi, Mutasarrıf başkanlığında toplanan “Sancak İdare Meclisi” tarafından yürütülmüştür. Mutasarrıflar Müslümanlardan, yardımcıları ise Gayrimüslim halktan seçilmiştir (Öztunç, 2010: 193). Sancakta, İdare Meclisi dışında, Meclis İdare Kalemi, Tahrirat Kalemi, Muhasebe Kalemi, Defter-i Hakani Kalemi, Belediye Dairesi, Tahrir Komisyonu, Bidayet Mahkemesi, Telgraf ve Posta İdaresi, Reji İdaresi, Kalhanei Amire İdaresi, Şer’i Mahkeme Kalemi, Nüfus Dairesi, Turuk ve Ma’abir Kalemi, Maarif Komisyonu, Evkaf İdaresi gibi birçok resmi İdari Daire de bulunmaktadır (Açıkel, 2004: 334 - 335). Belediye Teşkilatı ise 1870 tarihinde kurulmuştur. Belediye Meclisi 1 Başkan, 5 Mümeyyiz ve 1 Kâtipten oluşmaktadır (Açıkel, 2003: 259). 1883 tarihinde Tokat’ta merkez kazada 16, Erbaa Kazası’nda 7, Zile Kaza’sında 9, Niksar Kazası’nda 9 olmak üzere 41 nahiye, 1890 – 1900 yıllarına ait Sivas Vilâyet salnamelerine göre ise bu tarihlerde Tokat’ta 45 nahiye ve 656 köy bulunmaktadır. Tokat Sancağı’nın nahiye ve köy taksimatı yeniden düzenlendikten sonraki 1903 – 1907 26 Sivas Vilâyet Salnameleri’nde Tokat’a ait köy sayısı 697 olarak verilmektedir. 1908 tarihinde yapılan tespitlere göre ise 22 nahiye 688 köy bulunmaktadır. Köy sayısında görülen artış ve düşüşlerin sebebi olarak göç, nüfus artış hızı ve sancak içi idari taksimat değişiklikleri gösterilebilir (Açıkel, 2004: 337). 2. 2. Nüfus Tokat, Türk, Ermeni, Rum ve Yahudilerden oluşan 4 ayrı milletin birlikte yaşadığı zengin bir kültüre sahip bir bölge olmuştur. 1844 yılında, Tokat’ta 3927 hane bulunduğu ve bunun 2137’sinin Müslüman, 1760’ının Gayrimüslim hanesi olduğu tespit edilmiştir. Yani, nüfusun yaklaşık olarak % 54,5’lik kısmı Müslüman, % 45,5’lik kısmı Gayrimüslim halktan oluşmaktadır (Açıkel, 2003: 260). 1851 yılına ait verilerde ise, hane sayısı 3956’ya çıkmış ve 2271 hanenin Müslümanlara, 1685 hanenin Gayrimüslimlere ait olduğu belirlenmiştir (Açıkel, 2003: 261). 1881 tarihinde, 1 merkez, 16 nahiye, 220 köyden oluşan Tokat Merkez Kazası’nın yaklaşık olarak 62.854 olan nüfusunun, %76.66’sı Türk, % 15.22’si Ermeni, % 4.78’i Rum, % 2.87’si Yahudi ve 272 kadarı da Gayrimüslim Kıpti (Çingene), 1892 tarihinde 82.940 olan toplam nüfusun % 74,6’sı Türk, % 18.65’i Ermeni, % 6.22’si Rum, % 0.48’i Yahudi, % 0.04 yabancı misyonerler (Açıkel, 2004: 340), 1903 yılına gelindiğinde ise, 1 merkez, 8 nahiye, 261 köy ile Tokat Merkez Kazası’nın 89.187 olan nüfusunun % 84.15’i Türk, % 12.49’u Ermeni, % 2.68’i Rum, % 0.29’u Yahudi, % 0.37’si Gayrimüslim Kıpti, 1907 tarihli salnameye göre de toplam 106.893 olan nüfusun 27 % 84.43’ü Türk, % 12.39’u Ermeni, % 2.52’si Rum, % 0.27’si Gayrimüslim Kıpti (Çingene), % 0.35’i de Yahudi olarak tespit edilmiştir (Açıkel, 2004: 341) . Tokat Sancağı’nın toplam nüfusu, 1881 tarihinde 4 kaza ve 41 nahiye üzerinden 152.516 olarak tespit edilmiş ve bunun % 84.14’ü Türk, % 9.14’ü Ermeni, % 5.25’i Rum, % 1.18’i Yahudi, % 0.26’sı Kıpti olarak belirlenmiştir. Ermeni nüfus her kazada mevcuttur ancak Yahudiler sadece Tokat Merkez Kaza’da oturmaktadır. Gayrimüslim Çingeneler ise Merkez Kaza ve Zile Kazası’nda bulunmaktadır. 1892 tarihinde 4 kaza, 45 nahiye, 656 köy üzerinden 202.800 olan toplam nüfusun, % 74.85’i Türk, % 18.69’u Ermeni, % 6.25’i Rum, % 0.19’u Yahudi’dir. Türkler mezhep olarak “Sünni” ve “Şiî” olarak ayrılırken, Ermeniler “Gregoryen”, “Katolik”, “Protestan” olarak ayrılmaktadır. 1881 ile 1892 tarihleri arasındaki nüfus artışında, 1877 – 1878 Osmanlı – Rus savaşından sonra Kafkasya ve Gürcistan’dan gelen göçmenlerin Tokat bölgesine yerleştirilmesinin etkisi büyüktür (Açıkel, 2004: 351 - 352). 1903 tarihli Sivas Vilayet Salnamesi’ne göre 4 kaza, 22 nahiye, 688 köy üzerinden Tokat’ın toplam nüfusu 230.207 ve bununda % 87.172si Türk, % 8.06’sı Ermeni, % 4.32’si Rum, % 0.11’i Yahudi, % 0.32’si Gayrimüslim Kıpti’dir (Açıkel, 2004: 351 - 353). 1907 yılı Sivas Vilayeti Salnamesi’ne göre ise 4 kaza, 22 nahiye, 688 köy ile 274.465 nüfusa sahip olan Tokat’ın % 86.24’ü Türk, % 8.18’i Ermeni, % 5.16’sı Rum, % 0.10’u Yahudi, % 0.29’u Gayrimüslim Kıpti’dir. 1880 – 1907 tarihleri arasında Tokat Sancağı’nın toplam nüfusu 152.516’dan, 274.465’e çıkmıştır. % 80 civarındaki bu artışa, normal nüfus artış hareketliliği ve 1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı sonrasındaki göçler etkili olmuştur. Bu oranlar yalnızca nüfusu arttırmamış, Müslim – 28 Gayrimüslim oranlarını da değiştirmiştir (Açıkel, 2004: 356). Türk nüfusun ardından en çok orana sahip olan Ermeniler sosyal hayatta da ön planda olmuşlardır. Sancak genelinde çalışan kamu personelinin yaklaşık % 10,5’i gayrimüslim’dir. Sancak İdare Meclisi’ne, halkın ileri gelenlerinden seçilen 4 üyenin ikisi her zaman gayrimüslimlerden olmuştur (Açıkel, 2004: 356). 2. 3. Ekonomi Tokat, XIX. yüzyıl ortalarına kadar üretim çeşitliliği, hacmi, kalitesi ve sahip olduğu ticari canlılık bakımından Türkiye’de ve dünyada önemli bir yere sahip olmuştur. XVI. yüzyılda başlayan iktisadî ve demografik bu büyüme süreci, o dönemde Türkiye’nin içinde bulunduğu şartlara göre normal kabul edilse de, ülkenin bir durgunluk dönemine girdiği XVII. yüzyılda dahi Tokat’taki büyümenin ve canlılığın devam ediyor olması dikkatleri çeken en önemli unsur olmuştur (Genç, 2010: 273). Tokat, hem İran kervanlarının daha güvenli olduğu için tercih ettiği Erzurum – İzmir yolu üzerindeki en önemli durağı, hem de Doğu Anadolu’dan gelen erzak ve mühimmattan, İstanbul veya İzmir’e gidecek olanlarının ayrılma noktası olmuştur. Bunun yanı sıra Anadolu’yu, Sinop, Samsun, Ünye gibi Karadeniz limanlarına bağlayan ulaşım yollarına da sahiptir. Bu özellikleri sebebiyle Tokat, transit ticaret, bölgeler arası mübadele ve dağıtım merkezi konumunda varlığını sürdürmüş ve XVIII. yüzyıl başlarına gelindiğinde, Bursa, Şam, Halep, Bağdat gibi büyük ticaret merkezlerine yaklaşan bir hacim yakalamıştır (Genç, 2010: 274 - 275). Uluslararası ve bölgelerarası transit ticaret akışının yaşandığı bu şehir, nadir rastlanan bir çeşitlilik ve değişik sınaî faaliyetleri ile aktif bir ticarî faaliyeti organize etmiştir. Sahip olduğu sanayi dallarının 29 başında İran’dan gelen ham ipek işlemeciliği vardır. Ürün işlenip, iplik haline getirildikten sonra bir kısmı dikiş ipliği, kazzaziye, düğme ve dokuma imalatında kullanılmış kalanı yine ihraç edilmiştir (Genç, 2010: 276). Tokat’ta gelişen diğer bir sanayi dalı dericiliktir. Şer’iyye sicil defterlerinde de sıklıkla bahsedilen ve Debbağhâne Mahallesi etrafında yapılmakta olan dericilik üretiminde, en meşhur olanı sarı ve mavi sahtiyanlardır ve Rumeli ve Eflâk’a kadar alıcı bulmuştur (Çiçek 2006: 66). Bu yöreye özgü sanayi dallarından olan pamuklu ve basma imalatı da uluslar arası alanda adını duyuran bir alan olmuştur. Batı Anadolu ve Adana’dan getirilen pamuklar, iplikten başlayarak dokuma, boyama, basma işlemlerinin hepsini Tokat sınırları içinde geçirerek, kalite bakımından Evliya Çelebi’nin dahi övgülerine mazhar olacak bir mamul ortaya çıkarmışlardır (Genç, 2010: 277 - 278). Tokat’ın gelişmesine ve nüfus yoğunluğunu koruyabilmesine etki eden faaliyet alanlarından bir diğeri de bakırcılıktır. Osmanlı’nın cephane, tersane ve donanmasının ihtiyaçları için gerekli olan ham bakır, Ergani’den çıkarılıp, deve kervanlarıyla Tokat kalhanelerine tasfiye edilmiş, burada saf hale getirildikten sonra arabalarla Samsun limanına, buradan da İstanbul’a sevk edilmiştir (Beşirli, 2004: 231). Kalhâne, maden ocaklarında ham hale getirilen altın, gümüş, bakır gibi madenlerin eritilip külçe haline getirildiği yerlerdir. Tokat Kalhânesi bu madenlerden bakırın işlendiği tesistir (Beşirli, 2004: 233). XVII. yüzyılda üretilen mamuller dikkat çekecek seviyeye gelmiş, XVIII. yüzyılda ise Avrupa’da Tokat Bakırı olarak tanınan ürünler ihraç edilmeye başlanmıştır (Genç, 2010: 291). 30 2. 4. Eğitim Osmanlı Devleti’nin hemen hemen tüm köy ve kasabalarında karşılaşılabilecek ilk eğitim kurumu, sıbyan mektepleridir. Muallimliğini imam, müezzin veya okuma yazması olan hanımların yaptığı bu okullardaki eğitimin asıl amacı çocuklara dinî ve ahlakî kuralları öğretmek olmuştur (Ürekli, 2002: 382). Kuruluştan, Tanzimat Dönemi’ne kadar mülki ve askeri sahadaki idarecileri, uzmanları, devlet adamlarını yetiştiren kurum ise medreseler olmuştur. Buradaki akademik kişi ise müderrislerdir (Ürekli, 2002: 385). Bu iki temel eğitim kurumunun üzerine, 1773 tarihinde Askerî Okullar, 1846 Rüşdiyyeler, 1847’de Ziraat Okulu, 1848’de Dar’ül-muallimîn-i Rüşdî, 1859’da Mekteb-i Mülkiye, 1868’de Galatasaray Sultanîsi, 1870’de Dar’ül-muallimât ve Dar’ul-fünûn, 1873’de İdâdîler ve Darüşşafaka gibi okullar açılmıştır (Cemaloğlu, 2005: 164). 1838 tarihinde Meclis-i Umur-ı Nafia’ya maarif işlerini yürütme yetkisi verilmiştir. Mekatib-i Rüşdiye Nezareti’nin kurulması, 1845 tarihinde Muvakkat Meclis-i Maarif teşkilatının kurulması, 1851 tarihinde Encümen-i Daniş Müessesesi’nin açılması gibi aşamalardan sonra 1857 tarihinde Maarif-i Umumiye Nezareti’nin kurulması ile günümüz Milli Eğitim Bakanlığı’nın temeli atılmıştır. 1869’da yayınlanan ve II. Meşrutiyet’e kadar geçerli olan Maarif-i Umumiyye Nizamnâmesi ile mektepler, sıbyan – rüştiye – idâdî – sultanî ve yüksek mektepler şeklinde beş şubeye ayrılmıştır (Özger, 2010: 35). Osmanlı Devleti, mektep ve müesseseleri kurup geliştirmek konularında Müslüman ve Gayrimüslimlere karışmamıştır. Ancak Tanzimat ve Islahat Fermanları’ndan sonra azınlıkların eğitim kurumlarında bir uyanış baş göstermiştir. Bu 31 fermanlar özellikle Ermeniler ve Amerikan misyonerler için bir dönüm noktası olmuşlardır. II. Abdülhamid döneminde Maarif Nazırlığı yapan Ahmed Zühtü Paşa yazdığı bir raporda, Osmanlı topraklarında 4.547 tane azınlık okulu bulunduğunu, bunların 498 tanesinin ruhsatlı, 4.049 tanesinin ruhsatsız olduğunu bildirmiştir (Birol, 2008: 246 – 247). Bu konuda Tokat hakkındaki bilgiler incelendiğinde, 1885 Sivas Vilâyet Salnamesinde, Tokat Sancağı toplam gayrimüslim ilkokullarının sayısı 61 olarak verilmiştir. Ancak Düyun-u Umumiyye’nin bir elemanı olan ve gayrimüslimlerin durumlarını titizlikle incelemesi istenen Fransız V. Cuinet’e göre Tokat’ta 186 erkek, 2 kız olmak üzere 188 gayrimüslim ilkokulu bulunmaktadır (Birol, 2008: 256 – 257). 1903 tarihli Sivas Vilâyet Salnamesine göre ise Tokat merkezde 2 ecnebi, 17 Hristiyan, 156 ilkokul, 1 rüşdiyye, 1 idadi bulunmaktadır. İlçeler ile birlikte toplam sayı 2 ecnebi, 45 Hristiyan, 529 ilkokul, 4 rüşdiyye, 1 idadi şeklindedir (Cinlioğlu, 1973: s. 48). 32 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE TOKATLI MEMURLAR HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER Sicill-i Ahvâl defterlerindeki Tokat doğumlu memurların biyografileri, onların sosyal statülerini, eğitim durumlarını, kullandıkları isimleri, unvanlarını, görev yaptıkları şehirleri, mesleklerini, aldıkları madalya ve cezaları, bildikleri lisanları ortaya koyabilen önemli kaynaklardır. Bunlardan yola çıkarak memurların sosyo-kültürel durumlarını birkaç başlık altında değerlendirmek mümkündür. 3. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların İsimleri Sicill-i ahvâl kayıtlarına göre tespit edilen 130 Tokat doğumlu memurdan 116’sı Müslüman, 14’ü gayrimüslimdir. Sicill-i ahvâl defterlerinin nasıl tutulacağına dair yayınlanan nizamnamelere uygun olarak Tokat doğumlu memurların isimleri ile birlikte Efendi, Bey, Ağa gibi sıfat ve unvanları da kayıtlara geçirilmiştir. Müslüman memurların isimlerinin sayısal olarak tespit edildiği tabloda görüldüğü üzere bazı isimler yörede yoğun olarak kullanılmıştır. Bu bilgiler bölgede kullanılan isimlerin tespit edilmesini sağladığı için Sicill-i Ahvâl defterleri Onomastik bilim dalı üzerinde yapılan çalışmalar için de önemli birer kaynak olmaktadırlar. 33 Tablo: 3. 1. 1. Müslüman Memurların İsimleri Abdullah Asım 1 Efendi Abdullah Mahmud Necip 1 Efendi Hilmi 1 Maksud Efendi 1 Mehmed 1 Efendi Abdülkadir Efendi 1 Abdülvehhab Efendi Abdülmecid Efendi Ahmed 1 Asım 2 Efendi Mehmed Ali Efendi Mehmed 1 Arif 1 Efendi Ahmed Faik Efendi 1 Mehmed Edhem 1 Efendi Ahmed Hamdi 4 Mehmed Efendi 2 Efendi Ahmed Hilmi 1 Efendi Ahmed Lütfi 1 Efendi Mehmed Faik 1 Efendi Nafiz 1 Efendi Ahmed Emin 1 Efendi Efendi Ahmed Mehmed Mehmed Fehmi 1 Efendi Reşid 1 Mehmed Efendi Hilmi 2 34 Ahmed Rıfad 1 Efendi Ahmed Rüşdü 1 Şevki 1 Şükrü 2 Mehmed Nafiz 1 Mehmed Nevzad 1 Efendi Tevfik 1 Efendi Ahmed Mahvi 1 Efendi Efendi Ahmed Mehmed Efendi Efendi Ahmed İzzed 2 Efendi Efendi Ahmed Mehmed Mehmed Nuri 1 Efendi Vefik 1 Efendi Ali Rıza Efendi Mehmed Rıfad 1 Efendi 1 Mehmed Saffed 1 Bey Ali Şevki Efendi 1 Mehmed Said 1 Efendi Ali Vehbi Efendi 2 Mehmed Salih 1 Efendi Bekir Halis Efendi 1 Mehmed Şerif 1 Efendi Bekir Sıddık Efendi 1 Mehmed Tahir 1 Efendi Esad Efendi 1 Mehmed Efendi Tevfik 2 35 Hacı Abdullah 1 Muhyiddin Efendi 1 Mustafa Efendi 2 Efendi Hacı Hasan Hilmi 1 Efendi Hacı Mehmed 1 Efendi Hacı Mustafa Efendi Mehmed 1 Mustafa Hilmi Efendi Efendi Hacı Mehmed Şerif 1 Mustafa Efendi Efendi Hacı Osman Sabri 1 Mustafa Efendi Efendi Hafız Ahmed 1 Efendi Hıfzı 1 Kani 1 Nazım 1 Mustafa Nuri 1 Efendi Hafız Ahmed 1 Hamdi Efendi Hafız Ali Efendi Hafız Hamdi 1 Şükrü 1 Efendi 1 İbrahim 1 Fevzi Efendi Hafız Kasım Efendi Mustafa Nazmi Efendi Osman 1 Asım 1 Efendi 1 Osman Behçed 1 Efendi Hafız Mehmed 1 Osman Nuri Efendi 2 Osman Zeki Efendi 1 Agâh Efendi Hafız Mehmed 1 36 Efendi Hafız Ömer Bahri 1 Ömer İhyâüddîn 1 Efendi Efendi Hafız Salih Necati 1 Ömer Efendi 1 2 Efendi Halil Efendi 1 Ömer Lütfü Efendi Halil Rıfad Efendi 1 Ömer Nazım 1 Efendi Hamid Hüsrev 1 Ömer Recmi Efendi 1 Efendi Harun Reşid Efendi 1 Ömer Tahir Efendi 1 Hasan Ziya Efendi 1 Ömer Vehbi Efendi 2 Salih Efendi 1 1 Şefik Efendi 1 Mazlum 1 Şevki Efendi 1 Hüseyin Hilmi 1 Efendi Hüseyin Hüsnü Efendi Hüseyin Efendi İbrahim Edhem 2 Şuayb Şükrü Efendi 1 Efendi İbrahim Efendi İbrahim 1 Tahir Rüşdü Efendi 1 Kazım 1 Yusuf Sabri Efendi 1 Hakkı 1 Zekeriya Efendi İsmail Zihni 1 37 Efendi İsmail Efendi Kemal 1 Efendi Tokat doğumlu memurlar isimleri bakımından incelendiğinde bazı özellikler dikkat çekmektedir. Örneğin, memurlardan 94’ü çift isime sahip iken, 22’si tek isimlidir. 6’sı Hacı, 9’u da Hafız unvanını taşımaktadır. Müslim – Gayrimüslim tüm memurlar Efendi sıfatını kullanmış iken yalnızca 1 kişi Bey olarak kaydedilmiştir. Osmanlı klasik döneminde “bey” sıfatı seyfiye mensupları tarafından, “efendi” sıfatı ise ilmiye mensupları tarafından kullanılmıştır. Mülkiye sınıfının gelişmesi ile birlikte bu gruptaki memurlar da “efendi” sıfatını kullanmışlardır (Gündüz, 2011: 139). Memurların 30 tanesinde Mehmed, 20 tanesinde Ahmed, 10 tanesinde Ömer, 8 tanesinde Mustafa, 6 tanesinde Osman, 5 er kişide de Ali ve İbrahim isimleri geçmektedir. Çoğunluğu oluşturan bu isimlere baktığımız zaman Mehmed, Mustafa, Ahmed genellikle Peygamber Efendimize atfedilen isimlerdir. Diğer çoğunluğu oluşturan grup ise, halifelerin isimlerini taşımaktadır. Çift ismin de aynı kullanıldığı kişilerde, Ahmed Hamdi Efendi ismine ise 5 kez rastlanılmaktadır. 3. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların İsimleri Tokat doğumlu 14 gayrimüslimin etnik kökenleri kayıtlara geçirilmiş olup 13’ü Ermeni, 1’i de Rum milletine mensuptur. 38 Tablo: 3. 2. 1. Gayrimüslim Memurların İsimlerini Gösterir Tablo Agop Efendi 2 Aslanyan Dikran Efendi 1 Filiposyan Ohan Efendi 1 Hanri Efendi 1 İstavri Efendi 1 Kigork Efendi 1 Leon Efendi 1 Manuel Efendi 1 Murad Efendi 1 Odabaşıyan Rupen Efendi 1 Ohannes Efendi 1 Şevkat Bedros Efendi 1 Zamaroğlu Oseb Efendi 1 14 kişi olan Gayrimüslim memurların tamamı Efendi unvanını kullanmıştır. Sicill-i Ahvâl Kayıtları esas alınarak hazırlanan diğer çalışmalar incelendiğinde gayrimüslim memurlar arasında Agop, Kirkor ve Kigork isimlerinin sık geçtiği görülmektedir. Ayrıca daha çok Müslümanlarda kullanılan Murad ismi de bu memurlar arasında kullanılmıştır. Memurlardan 5’i çift isimli iken 9’u tek isimlidir. 39 3. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri Memurlara ait unvan ve lâkaplar bize, sülâleye mensup kişilerin tespiti, baba veya dede mesleğinin tahmini veya göç edip geldiler ise geldikleri yer hakkında bilgi vermesi açısından çok önemlidir. Örneğin bu tabloda, babasının isimleri ve unvanları aynı olan 4 memur karşımıza çıkmaktadır. Tercüme-i hâl evraklarının hiçbirinde kardeşleri hakkında bilgi sahibi olunamaz iken, Ömer Nazım Efendi ile Ömer Efendi isimli memurların ve Mehmed Faik Efendi ile de Şevki Efendi isimli memurların tam olarak emin olunamasa da baba adı, unvanı, mesleği bilgilerine dayanarak kardeş oldukları ileri sürülebilir. Yine tablodaki memurlardan Osman Nuri Efendi’nin babası Mustafa Efendi’nin köyünün unvanına yansıdığı tespit edilebilinmektedir. Tablo: 3. 3. 1. Müslüman Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve Mesleği Memurun Memurun Adı Unvanı Babasının Adı Babasının Babasının Mesleği Unvanı Abdullah Hacı Abdullah Halil Asım Efendi Efendi Efendizâde Abdülkadir Ahmed Efendi Müdürü Efendi Abdülmecid Efendi Tokat Hacı Yüzzâde İlyas Efendi Ulema Posta Bobinhane Ağazâdesi 40 Ahmed Asım Abdullah Nüfus Efendi Efendi Memuru Ahmed Faik Çelebizâde Ali Efendi Efendi Ahmed Hamdi Hacı Halil Telgraf Efendi Efendi Posta Müdürü Ahmed Hamdi Hasan Efendi Haffâf1 ve Gurban Efendi Ahmed Hamdi Hacı Efendi Efendi Ahmed Hilmi Efsuncuzâde Hacı Mehmed Ulema Efendi Efendi Ahmed Lütfi Ali Askerî Yüzbaşı Hüseyin Arslanzâde Efendi Efendi Ahmed Nafiz Mustafa Efendi Askerî Yüzbaşı Efendi Ahmed Reşid Mustafa Efendi Mûytâbzâde Ahmed Rifad Hacı Bakırcızâde Efendi Ağa Ahmed Şükrü Mehmed Efendi Efendi Ahmed Vefik Kolağasızâde Mehmed Rifad Efendi 1 Hasan Haffâf: Kavaf, ayakkabı, terlik ve saire yapan ve satan (Devellioğlu, 2010: 357). Makarzâde 41 Efendi Ali Efendi Rıza Habib Efendi Ulema Kâtibizâde Efendi Ali Müftü Şevki Osman Bey Vehbi Mehmed Merşanzâde Efendi Ali Efendi Ali İmam Efendi Vehbi Abdullah Ağa Sıddık Eylâlzâde İslâm Bey Esnaf Efendi Bekir Efendi Esad Efendi Canbolat Alay Emini Abukzâde Osman Efendi Hacı Abdullah Halil Ağa Hallâc2 İbrahim Efendi Müderris Efendi Hacı Hasan Hilmi Efendi Hacı Mehmed Ömer Efendi Mühürdarzâde Hilmi Efendi Hacı Mehmed Ahmed Ağa Terzi Mehmed Çiftçi Şerif Efendi Hafız Ahmed 2 Hallâc: Pamuk, yatak, yorgan atan kimse (Devellioğlu, 2010: 367). Oraloğluzâde 42 Efendi Efendi Hafız Ali Mustafa Ağa Tokat Çarşı Livaneli Ağası Efendi Hafız İbrahim Hacı Fevzi Efendi Efendi Hafız Hafız Kasım Hasan Tüccar Ahmed Efendi Efendi Hafız Abdullah Ağa Gıcırzâde Kadızâde Piyade Çavuşu Mehmed Âgâh Efendi Hafız Abdurrahman Askerî Derviş Mehmed Ağa Zabtiyye Efendizâde Çavuşu Efendi Hafız Salih Bekir Ağa Canbazoğlu Hacı Abdülfettahzâde Necati Efendi Halil Efendi İbrahim Tokat Ağa Belediye Meclis Azası Rifad Bekir Ağa Hüseyin Hilmi Ömer Ağa Halil Koralzâde Efendi Başçavuşu Efendi Hüseyin Hüsnü Efendi Telgraf Çetinzâde Ömer Efendi Vehbi Ulema 43 İbrahim Hacı Edhem Efendi Mehmed Hafız Ulema Efendi İbrahim Bekir Ağa Esnaf Edhem Efendi İbrahim Mehmed Hilmi Vergi Kâtibi Kazım Efendi Efendi İsmail Mehmed Enver Arazi Memuru Hakkı Efendi Efendi İsmail Kemal Yusuf Ağa Geldoağasızâde Efendi Mahmud Hattatzâde Ömer Necati Müderris Necip Efendi Efendi Mehmed Arif Kadızâde Şerif Efendi Nâib3 İbrahim Efendi Kalhane Efendi Mehmed Abdülcebbarzâde Edhem Efendi Mehmed Memuru Osman Ağa Seyfizâde Efendi Mehmed Faik Hacı Efendi Efendi Hasan Hafik Kazası Eski Kaymakamı 3 Nâib: 1- Kadı vekili. 2- Kadı, şeriat hükümlerine göre hüküm veren hâkim (Devellioğlu, 2010: 937). 44 Mehmed Osman Ağa Redif Binbaşı Hilmi Efendi Mehmed Askerî Ömer Efendi Hattat İzzed Efendi Mehmed Emir Hocazâde Ahmed Efendi Nafiz Efendi Mehmed İsmail Nevzad Efendi Hakkı Vergi Kâtibi Efendi Mehmed Nuri Mustafa Efendi Harem Kethüdası Efendi Mehmed Salih Salih Ağa Tüccar Osman Efendi Askerî İçağasızâde Efendi Mehmed Başçavuş Tevfik Efendi Muhyiddîn Hüseyin Emlâkcı Efendi Efendi Mustafa Osman Efendi Müderris Ahmed Ağa Askerî Zaimzâde Efendi Mustafa Yüzbaşı Efendi Mustafa Hasan Ağa Hasan Çavuşoğlu Hamdi Efendi Mustafa Kâni Ali Ağa Esnaf 45 Efendi Koralzâde Mustafa Nazım Efendi Hacı Ali Enver Tokat Ticaret Efendi Mahkemesi, Belediye ve İdare Meclisleri Azalığı Mustafa Nuri Hacı Mustafa Sancakdâroğlu Efendi Ağa Osman Mehmed Behçed Efendi Efendi Osman Nuri Mustafa Efendi Nuri Ali Efendi Hâcegân4 Zeki Ali Efendi Alay Kâtibi Çiftçi Külüd Hoca Efendi Osman Efendi Osman Efendi Ömer Efendi Osman Efendi Haydarzâde Ömer Musa Mütevellizâde İhyâüddîn Efendi Kazım Vergi Kâtibi Efendi Ömer 4 Lütfi Ali Efendi Bedestanîzâde Hâcegân: 1- Hocalar. 2- Eskiden yüzbaşı rütbesinin karşılığı olan bir sivil rütbe (Devellioğlu, 2010: 351). 46 Efendi Ömer Nazım Haydarzâde Osman Efendi Efendi Ömer Recmi İbrahim Efendi Hükemâ Vehbi Osman Efendi Ulema Efendi Ömer Efendi Salih Efendi Kuzuoğlu Mustafa Efendi Hırka-i Saadet Camii Müezzini Şefik Efendi Ahmed Efendi Şevki Efendi Hacı Efendi Bevvâb5 Hasan Hafik Kazası Eski Kaymakamı Şuayb Efendi Şükrü Hacı Yüzzâde Hacı İbrahim Tüccar Efendi Tercüme-i hâl evraklarında, 116 Müslüman memurdan 11’inin unvanı, 31’inin baba unvanı, 52’sinin de baba mesleği belirtilmiştir. Tokat doğumlu memurların 1’i dışında Ağa, Bey sıfatları görülmez iken, babalarında bu sıfatlar sık sık görülebilmektedir. Verilen unvanlar sayesinde yörede meşhur olan aileler tespit 5 Bevvâb: Kapıcı, çocukları evlerine getirip götüren okul hademesi (Devellioğlu, 2010: 105). 47 edilebilindiği gibi mesleklerine ve memleketlerine dair bilgiler de ortaya konulabilmektedir. 3. 4. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri Gayrimüslim memurların da Müslüman memurlar gibi isimlerinin yanında sıfat, unvan, baba adı ve unvanı, mesleği gibi bilgileri kayıtlara geçirilmiştir. Ancak Tokat doğumlu gayrimüslim memurların unvanları olmadığı gibi babalarının unvanları da yoktur. Baba mesleği olarak ise 7’sinin bilgisi verilmiştir. Tablo: 3. 4. 1. Gayrimüslim Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve Mesleği Memurun Adı Memurun Babasının Adı Unvanı Babasının Babasının Mesleği Unvanı Agop Efendi Kirkor Ağa Terzi Hanri Efendi Sirokomaski Askerî Tabip İstavri Efendi Lazari Efendi Tüccar Kigork Efendi Kigork Yazmacı Murad Efendi Kazancıyan Esnaf Ohannes Ağa Odabaşıyan Rupen Efendi Kirkor Tüccar 48 Ohannes Esasiyan Efendi Mardiros Tüccar Efendi Gayrimüslim memurlardan baba mesleklerinin tespit edilenler incelendiğinde genellikle tüccar ve esnaf grubuna dâhil olmaları dikkat çekmektedir. 1 askerî tabip, 3 tüccar, 1 esnaf, 2 tane de yine esnaf grubuna dâhil edilebilecek terzi ve yazmacı bulunmaktadır. 3. 5. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Devlet kademesinde memuriyet verilerek görevlendirilen Tokat doğumlu memurların, hangi kademelerde eğitim aldıklarını, yüksek tahsil yapıp yapmadıklarını ve bu dönemde en çok hangi okulların tercih edildiğini görebilmek açısından bir değerlendirme yapmaya olanak sağlayan tablolardan bu bilgiler edinilebilmektedir. Tablo: 3. 5. 1. Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Babasından Aldığı Eğitim, Medrese, Özel Muallim, Dârü’l-muallimîn Edebiyat 1 Şubesi, İstanbul Bayezid Camii’nde Eğitim Babasından ve Üstadlardan Aldığı Eğitim 1 Dârü’ş-şafaka, Mekteb-i Maârif-i Mülkiye-i Şâhâne 1 Erzurum’da Husûsî Bir Mekteb 1 İbtidâî Mektebi 5 49 İbtidâî Mektebi, Medrese 5 İbtidâî Mektebi, Özel İlim Tahsili 1 İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi 5 İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, İ’dâdî-i Mülkiye Mektebi, Mekteb-i 1 Mülkiyye-i Şâhâne İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese 3 İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i 1 Şâhâne İbtidâî Mektebi, Soğukçeşme Askerî Rüşdiyye Mektebi 1 İdâdî Mektebi, Dârü’l-fünûn Hukuk Şubesi 1 İdâdî-i Mülkiye Mektebi 1 Mahalle Mektebi 1 Medrese, Dârü’l-fünûn Mektebi, Dârü’l-muâllimîn-i Rüşdiyye Mektebi 1 Rüşdiyye Mektebi 3 Rüşdiyye Mektebi, Askerî Rüşdiyye Mektebi 1 Rüşdiyye Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim 1 Sıbyan Mektebi 11 Sıbyan Mektebi, Dârü’l-muallimîn Mektebi 2 Sıbyan Mektebi, Dârü’ş-şafaka Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, İstanbul Ayasofya Camii’nde Eğitim, Hukuk Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim 2 Sıbyan Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim, Hukuk Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Koca Mustafa Paşa Askerî Rüşdiyye Mektebi 1 50 Sıbyan Mektebi, Medrese 11 Sıbyan Mektebi, Medrese, Dârü’l-muallimîn Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Medrese, İstanbul Polis Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Özel Muallim 16 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi 27 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Dârü’l-muallimîn Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, İdâdî Mülkiye Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese 2 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Telgraf Nezareti Mektebi 1 Tokatlı Müslüman memurlardan 80’i eğitimine sıbyan mektebi ile başlamıştır. Bunlardan 11’inin eğitimi sıbyan mektebi ile sınırlı kalır iken, 32’si rüşdiyye mektebine devam etmiş, 16’sı “muallim-i mahsusa” şeklinde geçen özel muallimlerden ders almış, 13’ü medreseye devam etmiştir. Bunlar dışında ibtidâî mektebi ile eğitime başlayanlar, İstanbul’daki bazı camilerde eğitim alanlar, Tıbbiye, Askeriye, Mülkiye, Dar’ül muallimîn, Polis Mektebi, Hukuk Mektebi gibi okullarda tahsil yapanlar görülmektedir. 2 kişi ilk eğitimlerini babalarından almışlardır. Zekeriya Zihni Efendi’nin gördüğü eğitim belgenin büyük bölümünün silinmiş olmasından dolayı tespit edilememiştir. Memurların büyük çoğunluğunda aldıkları eğitime dair geçen ilk cümlede “Mukaddemât-ı Ulûm” veya “Esası İslamiyet olan Mukaddemât-ı Ulûm-ı Diniye” ifadesi yer almaktadır. Bununla kastedilen İslam dininin esasları olan ilmihal, Kur’an gibi ilk dini bilgiler ve gramer, sentaks, vaaz, iştikak, geometri, hesap, münazara, mantık gibi ilimlere giriş derslerinin okutulmasıdır (Doğan, 1998: 411). 51 Sıbyan mektebinden sonraki eğitimlerinde, genellikle Arapça dersi için sarf ve nahiv, Farsça için Şirazlı Şeyh Sadi’nin Gülistan adlı eserini, hesap, coğrafya, tarih, ulûm-ı âliye olarak geçen tefsir ve hadis derslerini okumaktadırlar. Rüşdiyye mektebine devam edenler için “müfredâttaki dersleri okumuştur” ifadesine sıkça rastlanmaktadır. 3. 6. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Bu dönemde Tokat ve çevresinde, devlet tarafından verilen haklar neticesinde, gayrimüslimlere ait birçok okul açılmıştır. Gayrimüslim memurların ilk eğitimlerini aldıkları okullar için mensubu olduğu dinî cemaate ait okulları tercih ettikleri görülmektedir. Aralarında yüksek tahsil yapanların da bulunduğu görülmektedir. Tablo: 3. 6. 1. Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar Ermeni Katolik Mektebi 2 Ermeni Mektebi 5 İbtidâî Mektebi, Erzurum Sanasaryan Rüşdiyye Mektebi, Mekteb-i Mükiyye-i 1 Şâhâne İbtidâî Mektebi, Heybeli Ada Rum Mektebi 1 İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Amasya Fransız Mektebi, İstanbul Baytar 1 Mülkiye Mektebi Katolik Sıbyan Mektebi, Özel Muallim 1 Mekteb-i Sultanî, Almanya’da Tahsil 1 Tokat Mektebi, Özel Muallim 2 52 Gayrimüslim memurların eğitim gördüğü okullar incelendiğinde çoğunluğun 5 kişi ile Ermeni Mektebinde olduğu görülmektedir. Odabaşıyan Rupen Efendi’nin kaydında okuduğu okul için “Türkçe ve Ermenice’yi Tokat Mektebi’nde tahsil etmiştir” ifadesi geçmektedir. Yine aynı şekilde Manuel Efendi’nin eğitim aldığı okul için de "kasaba-i mezkûr mektebi" ifadesi kullanılmıştır. Bu 2 kişi tabloda Tokat Mektebi olarak verilmiştir. 3. 7. Tokat Doğumlu Memurların Meslekleri Tokat doğumlu memurlar, Osmanlı sınırları içerisindeki uzak yakın her bölgede ve her derece memuriyette görev almışlardır. Çok çeşitli memuriyetler bulunmakla birlikte biraz daha önem arz eden memuriyetler tablo haline getirilerek verilmiştir. Tablo: 3. 7. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Muallimler Muallimin Adı Eğitim Durumu Görev Yaptığı Yerler ve Branşları Ahmed Faik Efendi Sıbyan Mektebi, Ermeni Mektebi Osmanlıca Rüşdiyye Mektebi, Muallimliği Medrese Eğitimi Almıştır Hacı Hasan Hilmi Babasından ve Meşhur Tokat Rüşdiyye Mektebi İkinci Efendi Usta ve Üstadlardan Muallimliği Eğitim Almıştır Hacı Mehmed Hilmi İstanbul İbrahim Paşa Trablusşam İskele, Sabka, Ebrem?, 53 Efendi Hafız Ahmed Efendi Medresesi, Dârü’l- Lazkiye, Van Rüşdiyye Mektebi fünûn Mektebi, Dârü’l- Birinci Muallimlikleri, Vataniye muâllimîn-i Rüşdiyye Medresesi Muallimliği, Müküs Mektebi Kazası Muallimliği Sıbyan Mektebi, Davud Beylerbeyi Rüşdiyye Mektebi İkinci Paşa Medresesi’nde Muallimliği, Zile Rüşdiyye Mektebi Fâtih ders-i âmlarından Osmanlıca ve İmlâ Muallimliği, İlbasanî Abdülkerim Davud Paşa Medresesi Osmanlıca Efendi’den Arabî İlim ve İmlâ Muallimliği Eğitimi, Dârü’lmuallimîn Mustafa Efendi İbtidâî Mektebi, Hamidiyye Çiftliği Mektebi Rüşdiyye Mektebi, Muallimliği, Yeni Çiftlik Mektebi İstanbul Fatih Muallimliği, Tepeköy Çiftliği Medresesi Mektebi Muallimliği, Edirne Padişah Çiftlikleri Mektepleri Müfettişliği Tepeköy Şube Memurluğu Osman Nuri Efendi İbtidâî Mektebi, Tokat Arapça, Farsça, Hatt Muallimliği Meydan ve Ali Paşa Medreseleri, İstanbul Fatih Medresesi Ömer İhyaüddin İbtidâî Mektebi, Tokat Hamidiye Mektebi Efendi Rüşdiyye Mektebi, Muallimliği 54 Tekye Medresesi Sivas Askerî Rüşdiyye Mektebi İlmihal ve Kavâid-i Osmanî Muallimliği Şevki Efendi Rüşdiyye Mektebi Tokat Rum ve Ermeni Mektepleri Osmanlıca Mualimliği Tahir Rüşdü Efendi Babasından Aldığı Erbaa Rüşdiyye Mektebi Eğitim, Medrese, Özel Muallimliği, Amasya İdâdî Mektebi Muallim, Dârü’l- Farsça, İnşâ, Kitâbet, Hatt, Tarih, muallimîn Edebiyat Coğrafya Muallimliği Şubesi, İstanbul Sivas İdâdî Mektebi İkinci Bayezid Camii’nde Muavinliği, Coğrafya, Türkçe, Eğitim Tarih, İnşâ, Kitâbet, Arapça, Edebiyat, Usul Defteri, Ahlâk, Tabiat Muallimliği Diyarbakır İdâdî Mektebi Birinci Muavinliği, Coğrafya, Hesap, Usul Defteri, Türkçe, Ahlâk, Edebiyat Muallimliği Serfiçe İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Fransızca, Tarih, Usul Defteri, Hıfzü’s Sıhhıye Muallimliği Sivas İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Tabiat İlmi, Kavâin, İlm-i Servet, İlm-i Eşya, Hıfzü’s Sıhhıye, Tarih 55 Muallimliği Sivas Vilâyeti Maârif Müdürlüğü Kudüs Vilâyeti Maârif Müdürlüğü KastamonuVilâyeti Maârif Müdürlüğü İstanbul Maârif Nezareti’ne Bağlı İdâdî Mektebi Müfettişliği Maârif Nazareti Müfettişliği Zekeriya Zihni Efendi ………. Amasya Lisesi Muallimliği İzmir Lisesi Muallimliği İzmir Lisesi İkinci Muavinliği İzmir Lisesi Ticaret ve Sanayi Şubesi Muallimliği Tablo: 3. 7. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Muallimler Aslanyan Dikran Efendi Mekteb-i Sultanî, Almanya Hüdâvendigar Vilayeti Baderslin Ziraat Ziraat Mektebi Müdür Mektebinde ve Halle, Muavinliği Berlin, Leipzig Üniversiteleri’nde ziraat ve 56 iktisat okumuştur. Tokat doğumlu memurların, 1’i gayrimüslim olmak üzere 11’i muallimdir. Genelde en az 3 – 4 basamak mektep okuduktan sonra muallimliğe başlayanlar olduğu gibi Şevki Efendi gibi sadece Rüşdiyye Mektebi okuyup ya da Hacı Hasan Hilmi Efendi gibi babasından ve dönemin ünlü üstadlarından ders alarak bu mesleğe başlayanlar mevcuttur. Çoğunluğu yalnızca muallimlikle meşgul olmuştur. Şevki Efendi Tokat Ziraat Bankası’nda staj yaptıktan sonra Masraflar Komisyonu Kâtipliği’ne atanmış, ilave memurluk olarak muallimlik verilmiştir. Tahir Rüşdü Efendi çok yoğun bir muallimlik mesaisi yaşadığı halde bir süre Yaka Kaymakamlık Vekâleti yapmak durumunda kalmıştır. Muallimlik vazifesindeki başarıları sebebiyle de sürekli terfi etmiş birinci, ikinci muavinliklerden sonra Serfiçe İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Sivas İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Sivas Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, Kudüs Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, Kastamonu Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, İstanbul Maârif Nezareti’ne Bağlı İdâdî Mektebi Müfettişliği, Maârif Nazareti Müfettişliği gibi önemli görevlere getirilmiştir. Hacı Hasan Hilmi Efendi, babasından ilimlere giriş derslerini almış, dönemin ünlü âlimlerinden tefsir ve hadis ilimlerinde eğitim almış ve 2 tane risale yazmıştır. 10 yıl kadar muallimlik yaptıktan sonra fahrî olarak Tokat Merkez Müftülüğü vazifesi verilmiştir. Aslanyan Dikran Efendi asıl mesleği olan Ziraat Müfettişliği’ni Erzurum’da yaparken Ziraat Mektebi Müdür Muavinliği’ne atanmış ancak bu görevde başarılı olamayarak tekrar asli vazifesi Ankara Ziraat Müfettişliği’ne tayin edilmiştir. Zekeriya Zihni Efendi’ye ait 2 sayfalık belgenin büyük bölümü okunamayacak kadar silinmiş haldedir. Okunan kısımlardan Amasya ve İzmir Liselerinde muallimlik yaptığı anlaşılmaktadır. 57 Tablo: 3. 7. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Müdür, Kaymakam, Mutasarrıf ve Valiler Yöneticinin Adı Eğitim Durumu Görev Yaptığı Yerler Ahmed Asım Efendi İbtidâî Mektebi Aynaroz Kazası Kaymakam Vekâleti Ahmed Hamdi Efendi Sıbyan Mektebi Terme, Atina (Pazar), Vakfıkebir Kazaları Kaymakamlıkları Ahmed Lütfi Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Kadıköy, Güney Nahiyeleri Mektebi Müdürlükleri Midyat, Midye, Kolonya, Mecidiye, Bala, İncesu, Havza, Akşehir, Kerpe, Gemlik, İmroz, Bartın, Koca, Rakka, Girit Kazaları Kaymakamlıkları Ahmed Reşid Efendi Dârü’ş-şafaka, Mekteb-i Lâdik, Çorum, Uşak, Maârif-i Mülkiye-i Şâhâne Beypazarı Kazaları Kaymakamlıkları Çorum Mutasarrıflık Vekâleti Gümüşhane, Muş, Kerkük, 58 Zor, Biga, Maraş Sancakları Mutasarrıflıkları Van, Bitlis, Musul, Erzurum Vilayetleri Valilikleri Bekir Sıddık Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mecidiye ve Merzifon Mektebi Kazaları Kaymakamlık Vekâleti Esad Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Gürül ve Gürün Nahiyeleri Mektebi Müdürlükleri Hafik Kazası Kaymakam Muavinliği Hafız İbrahim Fevzi Efendi Sıbyan Mektebi, Özel Amasra, Gökçeağaç, Kırık, Muallim Ferik, Piraziz, Ulubey Nahiyeleri Müdürlükleri Terme, Hadım, Akseki Kazaları Kaymakamlıkları Resülayn Kazası Kaymakamlığı Harran Kazası Kaymakamlığı Harran Kazası Kaymakamlığı Vekâleti Hafız Kasım Efendi Sıbyan Mektebi, Medrese Tokat Belediye Başkanlığı 59 (2 Defa) Zile ve Alucra Kazaları Kaymakamlık Vekâletleri Mehmed Mahvi Efendi Sıbyan Mektebi Berasdam?, Akçaşehir, Amasra, Erenköy, İzollu, Bucak, Beşkonak, Akâbâd, Taraklı, Kartal Nahiyeleri Müdürlükleri Mehmed Rifad Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Niksar, Zile, Merzifon Mektebi Kazaları Kaymakamlık Vekâleti Mustafa Hamdi Efendi İbtidâî Mektebi Sinop ve Bolu Mutasarrıflık Vekâleti Mustafa Nazım Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Hafik Kazası Kaymakamlık Mektebi, İ’dâdî-i Mülkiye Vekâleti Mektebi, Mekteb-i Alucra, Gümüşhacıköy, Mükiyye-i Şâhâne Gürün, Pasinler, Beyşehir, Bazarköy Kazaları Kaymakamlıkları Ömer Lütfi Efendi Sıbyan Mektebi Kapudağ ve Usturga Nahiyeleri Müdürlükleri Şuayb Şükrü Efendi Mülkiye Mektebi’nin İdâdî Niksar, Bünyan ül Hamid ve Âlî Sınıflarını Kazaları Kaymakam Bitirmiştir Vekâleti 60 Sivas Hamidiye, Köprü, Bünyan ül Hamid, Girven Kazaları Kaymakamlıkları Tahir Rüşdü Efendi Babasından Aldığı Eğitim, Yaka Kaymakamlığı Medrese, Özel Muallim, Vekâleti Dârü’l-muallimîn Edebiyat Şubesi, İstanbul Bayezid Camii’nde Eğitim Zekeriya Zihni Efendi …………. ……Sancağı Mutasarrıflığı Tekfurdağı Sancağı Mutasarrıflığı Tokat doğumlu Müslüman memurlardan, 16’sı yerel yöneticilik vazifesinde bulunmuştur. İncelenen belgelerde, tabloda da verildiği üzere, 22 Nahiye Müdürlüğü, 13 Kaymakam Vekâleti, 1 Kaymakam Muavini, 33 Kaymakam, 3 Mutasarrıf Vekili, 8 Mutasarrıf ve 4 Valilik görevlerinde bulunmuş memur vardır. Ayrıca Hafız Kasım Efendi 2 kez Tokat Belediye Başkanlığı yapmıştır. [“ 7 Muharrem 1302 (27 Ekim 1884) tarihinde 150 kuruş maaşla liva-i mezbur beledî riyasetine intihab olunub” şeklinde geçmektedir.] Eğitim durumlarını inceleyecek olursak 3 kişi sadece sıbyan mektebinde okumuştur. 2 kişi sıbyan mektebinden sonra rüşdiyye mektebi, 1 kişi sıbyan mektebinden sonra medrese, 1 kişi sıbyan mektebinden sonra özel muallim eğitimi almıştır. 1 kişi ise sadece ibtidâî mektebinde eğitim almıştır. Diğer memurlar, 61 gayrimüslimler de dâhil olmak üzere 1 veya 2 kademe okul okumuş olup yüksek tahsil yapan memurlar da bulunmaktadır. Belgenin silik olması sebebiyle Zekeriya Zihni Efendi’nin görev yerleri tam olarak tespit edilememiştir. Tablo: 3. 7. 4. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Müdür, Kaymakam, Mutasarrıf ve Valiler Manuel Efendi Tokat Mektebi, Özel Akdağmadeni, Sofulu, Muallim Erdek, Karamürsel Kazaları Kaymakam Muavinliği Ohannes Efendi Tokat Ermeni Mektebi Muş Sancağı Mutasarrıf Muavinliği Mamûretü’laziz Vilayeti Vali Muavinliği Şefkat Bedros Efendi Katolik Ermeni Mektebi Akva Kazası Kaymakamlığı Sultanhisar, Cerid, Evreşe Nahiyeleri Müdürlükleri Gayrimüslim memurlardan 3’ünün Nahiye Müdürlüğü, Kaymakam Muavinliği, Kaymakamlık, Mutasarrıf Muavinliği ve Vali Muavinliği görevlerinde bulundukları görülmektedir. Bu memurlardan Şefkat Bedros Efendi, Akva Kazası Kaymakamlığı yaptığı sırada görevinden azledilmiştir. Azledilmesinin sebebine dair istenen bilgiye yazılan cevapta, Katolik Ermeni Milletine mensup olduğunun anlaşılmasından dolayı, 62 Sadrazam tarafından çekilen telgraf gereğince azledildiği bildirilmiştir. II. Mahmud ile başlayan ve Tanzimat - Islahat Fermanları ile devam eden yenilikler döneminde devletin tüm memuriyet kadroları gayrimüslimlere de açılmıştır. Hatta II. Abdülhamid döneminde Anadolu Umum Müfettişi olarak görev yapan Şakir Paşa’nın Vilâyet-i Sitte’de yapılması gerekenler üzerine hazırladığı rapordan sonra, gayrimüslim nüfusun bulunduğu bölgelere gayrimüslim idareci atama kararı Anadolu’nun uygun yerlerinde uygulanmaya başlamıştır (Özger, 2010: 48). Bu sebeple bu azlin gerçek nedenini tam olarak anlamak biraz güçleşmektedir. Ancak Ermenilerin Protestan ve Katolik mezheplerine mensup olanlar arasında bazı anlaşmazlıkların olduğu, Katoliklerin huzursuzluklar çıkardığı ve diğer cemaat mensuplarının bu konuda sık sık şikâyetçi oldukları dikkate alınacak olursa, bu azlin cemaat içi bir olaydan veya halkın çoğunluğunun Protestan olup Katolik bir idarecinin tayin edilmesinin uygun olmamasından kaynaklandığı düşünülebilir. Tablo: 3. 7. 5. Tokat Doğumlu Hukuk Alanında Görevli Müslüman Memurlar Hukuk Alanında Görevli Eğitim Durumu Görev Yaptığı Birimler Rüşdiyye Mektebi Niksar Kazası Bidayet Memurun Adı Abdullah Asım Efendi Mahkemesi6 (Asliye Mahkemesi) Başkâtipliği Ahmed Faik Efendi 6 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Tokat İdare Meclisi Fahrî Mektebi, Tekye Medresesi Müstantikliği Önceleri mahkemeler bidâyet, istinaf ve temyiz olmak üzere üçe ayrılmakta idi (Gazel, 2007: 208). 63 Ahmed Rıfat Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Meclis İdaresi Müstantikliği Mektebi Muavinliği (Sorgu Hâkimi Yardımcılığı) (Dâhiliye Nezareti Tarafından Onaylanmamıştır) Ahmed Şükrü Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Niksar Kazası Bidayet Mektebi Mahkemesi (Asliye Mahkemesi) Müstantik Muavinliği (Sorgu Hâkimi Yardımcılığı) Mahmud Necip Efendi Sıbyan Mektebi, İstanbul Karahisar-ı şarki Bidayet Ayasofya Camii’nde Mahkemesi Müddeî-i Eğitim, Hukuk Mektebi Umûmî Muavinliği (Savcı Yadımcılığı) Mehmed Nafiz Efendi Sıbyan Mektebi, Dârü’l- Limni Sancağı, Biga Muallimîn Mektebi Kazası, Kastamonu, Trabzon Vilâyetleri Bidayet Mahkemeleri (Asliye Mahkemesi) Mukavelât Muharrirliği (Noter) Mustafa Şükrü Efendi Sıbyan Mektebi, İstanbul İstanbul Bidayet Fatih Camii’nde Eğitim, Mahkemesi Birinci Hukuk Hukuk Mektebi Dairesi Zabıt Kâtipliği 64 Ömer Recmi Efendi Sıbyan Mektebi, Özel İstanbul’da Arzuhalcilik ve Muallim Da’vâ Vekâleti Kâtipliği Tokat doğumlu memurlardan 4’ü gayrimüslim 8’i Müslüman olmak üzere 12’si hukuk alanında vazife yapmıştır. Müslüman memurlardan 2’si hukuk eğitimi almış, diğerleri sıbyan mektebinden sonra rüşdiyye devam etmiş veya İstanbul’daki camilerde eğitim almıştır. Savcı yardımcılığı, sorgu hâkimi yardımcılığı, zabıt kâtipliği ve noter gibi görevlerde bulunmuşlardır. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’a kadar tüm hukuki meseleler şer‛i mahkemelerde görülmeye çalışılmıştır. Hem Tanzimat Dönemi ile başlayan kanunlaştırma hareketlerinin yeni mahkemelere olan ihtiyacı, hem de Avrupa’dan alınan Ticaret Kanunu’nun uygulanabilmesi için yeni mahkemeler kurulmaya başlanmıştır. Bu mahkemelerden ilk açılanı Nizamiye Mahkemeleri olmuş ve 1864 Vilayet Nizamnamesi ile her kaza, sancak ve vilayette Nizamiye Mahkemesi adı altında ceza, hukuk mahkemeleri açılmıştır. Yeni kurulan bu Dava Meclisleri’nin 3 Müslüman, 3 Gayrimüslim olmak üzere 6 üyesi bulunmaktadır. Bunlar ayırt etmeksizin tüm halkın ortak mahkemesidir (Özger, 2010: 57). Hukuk alanında görev yapan memurların çoğunda geçen Bidayet Mahkemesi, günümüzdeki Asliye Mahkemelerini ifade etmektedir. Üyeleri, reis, başkâtip, müstantik, ikinci kâtip şeklindedir (Özger, 2010: 58). 65 Tablo: 3. 7. 6. Tokat Doğumlu Hukuk Alanında Görevli Gayrimüslim Memurlar Hanri Efendi Katolik Sıbyan Mektebi, Tokat Asliye Mahkemesi Özel Muallim Hukuk Kısmı Dairesi’nde Görev Yapmıştır Manuel Efendi Tokat Mektebi, Özel Tokat Asliye Mahkemesi Muallim Azalığı Tokat Hazine-i Celile Da’vâ Vekâleti Ohannes Efendi Tokat Ermeni Mektebi, Tokat Mahkemesinde Hukuk İlimleri ve Ceza Da’vâ Vekâleti Kanunları Tahsili Tokat Asliye Mahkemesi Fahrî Azalığı Şefkat Bedros Efendi Katolik Ermeni Mektebi İstanbul Zabtiye Alayı Birinci Taburu’nda İkinci Sınıf Sorgu Memuru Sivas Vilâyeti Merkez Asliye Mahkemesi Müstantikliğine Memur 66 Hukuk alanında görevli 4 gayrimüslim memur bulunmakta olup yalnızca 1’i hukuk eğitimi almıştır. Fahrî azalık, dava vekâleti, sorgu hâkimi memuru olarak görev yapmışlardır. Hanri Efendi’nin yaptığı göreve dair bir bilgi verilmemiştir. Tablo: 3. 7. 7. Tokat Doğumlu Emniyet Mensupları Görevlinin Adı Eğitim Durumu Görev Alanı Abdükadir Efendi Sıbyan Mektebi, Medrese Niksar Düyûn-ı Umûmiye Piyade Kolculuğu Tokat Düyûn-ı Umûmiye Piyade Kolculuğu Ahmed Vefik Efendi İbtidâî Mektebi, Sivas Polis Memurluğu Soğukçeşme Askerî Rüşdiyye Mektebi Bekir Sıddık Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Sivas Polis Memurluğu Mektebi Amasya 3. Sınıf Polis Komiserliği Sivas 2. Sınıf Polis Komiserliği Sivas Başkomiserliği Amasya Sancağı Komiserliği Diyarbakır Vilâyeti Başkomiserliği 67 Tokat Sancağı Komiserliği Hafız Mehmed Agâh İbtidâî Mektebi, Özel İlim Sivas Polis Memurluğu Efendi Tahsili Sivas 3. Sınıf Polis Komiserliği Sivas 2. Sınıf Polis Komiserliği Mehmed Arif Efendi İbtidâî Mektebi, Medrese, İstanbul 4. Bölük 2. Takım İstanbul Polis Mektebi 2 Numaralı Neferi 17. Bölük 31 Numaralı Neferi 17. Bölük 5. Çavuşluğu 3. Sınıf Komiserlik 2. Sınıf Komiserlik 3. Sınıf Polis Komiserliği Mehmed Safved Bey İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Sivas Vilâyeti Polis Mektebi Memurluğu Sivas 3. Sınıf Polis Komiserliği Emniyet Teşkilatı’nda görev yapan 6 Tokat doğumlu memur bulunmaktadır. 1’i İstanbul Polis Mektebi’nde, 1’i de Soğukçeşme Askerî Rüşdiyye Mektebi’nde eğitim görerek bu vazifeye başlamıştır. 2 kişi ibtidâî mektebi, rüşdiyye mektebi okumuş, diğer 2 kişi de sıbyan mektebi – medrese ve ibtidâî mektebi – özel ilim tahsili şeklinde eğitim almıştır. 68 Mehmed Arif Efendi, Mehmed Safved Bey, Hafız Mehmed Agâh Efendi, Bekir Sıddık Efendi mesleklerinde ilerleyerek komiserlik vazifesine terfi etmişlerdir. Özellikle Bekir Sıddık Efendi Amasya Sancağı Komiserliği, Tokat Sancağı Komiserliği, Sivas Başkomiserliği, Diyarbakır Vilayeti Başkomiserliği yapmıştır. Gayrimüslim memurlardan bu alanda göreve gelen olmamıştır. Tablo: 3. 7. 8. Tokat Doğumlu Tabipler Tabibin Adı Eğitim Durumu Görev Yaptığı Yerler Mehmed Salih Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Ödemiş Kazası Hekimliği Mektebi, Medrese, Mekteb- Erzincan Sancağı Belediye i Tıbbiye-i Mülkiye-i Hekimliği Şâhâne Ereğli Kazası Belediye Hekimliği Bozdoğan Kazası Belediye Hekimliği Van Vilayeti Belediye Hekimliği ( Gitmemiştir ) Tire Kazası Belediye Hekimliği Kastamonu Vilayeti Seyyar Frengi Hekimliği Sinop Frengi Hastanesi Müdürlüğü ve Hekimliği 69 Trablusgarp Vilayeti Belediye Hekimliği Trablusgarp Vilayeti Merkez Hekimliği Beyrut Vilayeti Merkez Hekimliği Sayda Sancağı Belediye Hekimliği Tokat doğumlu tek tabip olan Mehmed Salih Efendi, meslek hayatı boyunca sürekli soruşturma geçirmiş ve tayin edildiği yerlerden sürekli azledilmiştir. Bunca uygunsuz hal ve hareketlerde bulunan, yolsuzluk yapan bir kişiye yine de farklı yerlerde vazife verilmesi, belki de bu meslekteki ihtiyaç sebebiyle gerçekleşmiştir. Mehmed Salih Efendi, iyi bir eğitim almıştır. İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese’den sonra II. Mahmud’un 14 Mayıs 1839’da “Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane” adıyla açtığı ve daha sonra yapılan düzenlemelerle 1873’te Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şâhâne adını alan okulda okumuştur. Ancak tayin edildiği yerlerde içkiye olan düşkünlüğü, başkasının hanımına sarkıntılık yapması, umursamaz tavırları, yapmadığı bir işlem için ücret istemesi gibi sebeplerle sürekli azledilmiştir. Van’a tayin edildiğinde buraya gitmemiştir. Tire’ye atandığında 2 ay çalışıp vazifesini terk etmiştir. Son olarak Sayda Sancağı Belediye Hekimliği ile görevlendirilmiştir. 70 Tokat doğumlu memurlar, tablo halinde verdiğimiz bu meslekler dışında birçok önemli vazifelerde bulunmuşlardır. Memurların büyük bölümü, tek meslekte kalmayarak farklı birimlerde vazifelendirilmişlerdir. Bilinen, tanınan memuriyetler dışında bu dönemde ne tür meslekler olduğunu görebilmek adına, bu memuriyetlerden bazılarını şöyle sıralayabiliz: Evrak Mütercimliği, Kondüktörlük, Emlak Eksperliği, Evkaf-ı Hümayun Genel Muhasebe Mümeyyizi, Tahrir Kayıt Memurluğu, Maiyet Memurluğu, Gureba Hastanesi Müdürlüğü, Tütün Fabrikası Memur Muavinliği, Vakıf Müdürlüğü Vekâleti, Telgrafhane Muharebe Memuriyeti, Düyûn-ı Umûmiye Piyade Kolculuğu, Düyûn-ı Umûmiye Kâtipliği, Süvari Tahsildarlığı, Nüfus Kâtipliği, Nüfus Memurluğu Vekâleti, Tahrîrât Dairesi İkinci Mübeyyizliği, Matbûât Kâtipliği, Sandık Eminliği, Öşür Müdürlüğü, Donanma Komutanlığı Muavinliği, Ehlî Hayvanlar ve Ağnam Yoklama Kâtipliği, Ziraat Bankası Sandık Muhasebe Kâtipliği, Vergi Kâtipliği, Arazi Yoklama Kâtipliği, Koyun Sayım Memurluğu, Rüsûm-ı Sitte Kol Memuriyeti, Gümrük Memurluğu, Erzak Ambarı Baş Görevlisi, Göçmenler Komisyonu Başkanlığı, Reji İdaresi Vezne Kâtipliği, Kalhane Gümrük Başkâtipliği, Kal Ağalığı, Kalhane Başmuhasebe Kâtipliği, Orman Ondalık Memurluğu, Telgraf ve Posta Başmüdürriyeti Kalem Odası Mübeyyizliği, Posta Müdürlüğü, Muhasebe Dairesi Tasarruf Kâtipliği, Öşür İhale Memurluğu, Tapu ve Kadastro Başkâtipliği, Mal Müdürlüğü, Orman Süvari Memurluğu, Tütün Yakma Memurluğu, Ziraat Bankası Nakdî Bedel Tahakkuk Kâtipliği, Vukuat Kâtipliği, Postahane Kâtipliği, Nüfus ve Emlak Kayıt Memurluğu, Zebhiyye Memurluğu gibi memuriyetler de yapılmıştır. 71 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. TOKAT DOĞUMLU MEMURLARIN ALDIKLARI RÜTBE, NİŞAN, MADALYA VE CEZALAR Madalya, üstün başarı gösteren kişilere takılan madenî nişanlar olmakla birlikte İtalyanca medaglia kelimesinden gelmektedir. Altın, gümüş, bakır ve nikel gibi farklı madenlerden yapılabilen madalyalar, unutulmaması gereken bir başarının armağanı olarak verilen mükâfatlardandır. Tarihçesi oldukça eskiye dayanmaktadır. Eski Yunan ve Romalılarda madenî paraya madalya denmiş, ancak sonraki dönemlerde madalyalar paradan ayrı bir değer kazanıp değerli bir takı aracı olarak kullanılmış, İslâm toplumlarında yaygınlaşmıştır (Artuk, 2003: 301). Daha çok Avrupa kültürüne ait olan madalya ve nişan ile ödüllendirme anlayışı Osmanlı Devleti’nde çok geç kullanılmaya başlanmıştır. Askerî, idarî, mülkî personelden, halktan ve üst düzey yabancılardan devlete yararlılık ve üstün başarı gösterenlere Padişah emri ile verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde madalya, nişandan daha önce ihdas edilmiş olup, ilk madalya 1730 tarihinde I. Mahmud döneminde çıkarılan Ferahi adı verilen altın madalyadır. Bu tarihten sonra devletin yıkılışına kadar geçen süre içinde atmışa yakın madalya hazırlanmıştır (Gündüz, 2011: 128). Madalyaları nişanlardan ayıran en önemli özelliği, nişanlardan daha küçük olmaları ve iki taraflı yapılmalarıdır. Ön yüzünde Osmanlı arması veya hükümdar tuğrası, arka yüzünde ise verilen kişinin adının ve olayın yazılacağı kısım bulunmaktadır (Özger, 2010: 63). 72 Nişan, devletin yapılan hizmetler ve gösterilen yararlılıklardan dolayı hak edenlere mükâfat olarak verdiği, çeşitli dereceleri bulunan, göğse takılan alâmete verilen addır. Osmanlı Devleti’nde kullanılan ilk nişan örneği, III. Selim döneminde Fransız donanmasını yakan İngiliz Amiral Nelson’a gönderilen mücevherli çelenk olmuştur. Ardından da İskenderiye savaşlarında başarı gösteren İngiliz kaptan Hacenson’a ay şeklinde nakış ve elmaslarla süslü bir nişan verilmiştir (Gündüz, 2011: 135). Memurlara verilen ilk nişanın ise II. Mahmud döneminde 1832 tarihinde çıkarıldığı bilinmektedir (Özger, 2010: 68). Rütbe, Osmanlı Devleti’nde yeniçeri teşkilatı ile birlikte oluşturulmuş, sonraki dönemlerde mülkiye ve ulema sınıflarına da verilmeye başlanmıştır. İlk dönemlerde Hocalık, Kapıcıbaşılık, Mirimiranlık ve Vezirlik olarak dört dereceden oluşan mülkiye rütbelerindeki ilk düzenlemeler, modernleşen kadrolar için II. Mahmud döneminde başlamıştır (Gündüz, 2011: 133). Bu dönemde beş sınıf olarak ihdas edilen rütbe sayıları, Abdülaziz dönemine kadar bürokrasi alanındaki büyüme ile beraber artmıştır (Özger, 2010: 66). Tokat doğumlu memurların aldığı madalya, nişan ve rütbeler tablolar halinde verildikten sonra tek tek tanıtılmaya çalışılmıştır. 73 Tablo: 4. 1. Müslüman Memurların Aldıkları Rütbe, Nişan ve Madalyalar MEMURUN ADI ALDIĞI RÜTBE, NİŞAN VE MADALYALAR Abdullah Asım Efendi Rütbe-i Râbia Abdullah Hilmi Efendi Rütbe-i Râbia Rütbe-i Sâlise Ahmed Hamdi Efendi Rütbe-i Rabiâ Ahmed Hamdi Efendi Rütbe-i Erbaa Ahmed Lütfi Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı7 Rütbe-i Rabiâ 4. Rütbeden Mecidî Nişanı Rütbe-i Sâlise Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Sanisi Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Mütemayizi Ahmed Reşid Efendi Sanâyi-i Nefîse Madalyası Rütbe-i Sâlise Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Sanisi Rütbe-i Rafid Mir-i Miranı Gümüş Liyakat Madalyası8 Rumeli Beylerbeyi Rütbesi 3. Rütbeden Mecidî Nişanı 7 8 Beşinci Rütbeden Mecidî Nişanı Örneği İçin bkz. Ek: 1. Gümüş Liyakat Madalyası Örneği İçin bkz. Ek: 2. 74 2. Rütbeden Osmanlı Nişanı Bekir Sıddık Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı Rütbe-i Sâlise Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Mütemayizi Hacı Mehmed Hilmi Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı Hacı Mehmed Şerif Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı 5. Rütbeden Takovo Nişanı9 Hafız İbrahim Fevzi Efendi Rütbe-i Sâlise Hicaz Demir Yolu Madalyası10 Hafız Kasım Efendi Rütbe-i Sâlise Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Sânisi İbrahim Edhem Efendi Rütbe-i Sâlise Mahmud Necip Efendi Rütbe-i Sâlise Mehmed Arif Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı Yunan Muharebe Madalyası11 4. Rütbeden Mecidî Nişanı Mehmed Fehmi Efendi Rütbe-i Hâmise 4. Rütbeden Osmanlı Nişanı12 Mehmed Rifad Efendi Rütbe-i Râbi‛a Rütbe-i Sâlise Mehmed Salih Efendi 9 Rütbe-i Sâlise Beşinci Rütbeden Takova Nişanı Örneği İçin bkz. Ek: 6. Hicaz Demiryolu Madalyası Örneği İçin bkz. Ek: 3. 11 Yunan Muharebe Madalyası Örneği İçin bkz. Ek:4. 12 Nişan-ı Al-i Osmanî Örneği İçin bkz. Ek: 5. 10 75 Yunan Muharebe Madalyası Mustafa Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı Rütbe-i Sâlise Mustafa Hamdi Efendi Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sânisi Nazmi Efendi Sanayi-i Nefise Madalyası Osman Behçed Efendi Rütbe-i Hâmise Rütbe-i Râbi‛a Osman Nuri Efendi Hamiyyet-i Vatan Madalyası Şuayb Şükrü Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı Tahir Rüşdü Efendi Rütbe-i Sâniye Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Mütemayizi Tokat doğumlu Müslüman memurlardan 24’ü yaptıkları hizmetler ve görevlerinde gösterdiği başarılar neticesinde çeşitli rütbe, nişan ve madalyalarla ödüllendirilmiştir. Toplam 30 rütbe, 13 nişan, 7 madalya verilmiştir. Bunlardan Mehmed Şerif Efendi’ye verilen 5. Rütbeden Takova Nişanı Sırbistan Hükümeti’ne aittir. Diğerleri Osmanlı rütbe, nişan ve madalyasıdır. 76 Tablo: 4. 2. Gayrimüslim Memurların Aldıkları Rütbe, Nişan ve Madalyalar MEMURUN ADI ALDIĞI RÜTBE, NİŞAN VE MADALYALAR Agop Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı Filiposyan Ohan Efendi Rütbe-i Sâlise 5. Rütbeden Sen Greguvar Nişanı Oseb Efendi Rütbe-i Râbi‛a Şefkat Bedros Efendi Rütbe-i Sâlise Gayrimüslimlerden 4 memur, 3 rütbe ve 2 nişan ile ödüllendirilmiştir. Bunlardan Filiposyan Ohan Efendi’ye verilen 5. Rütbeden Sen Greguvar Nişanı Papa’ya aittir. Diğerleri Osmanlı rütbe ve nişanıdır. 4. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Madalyalar 4. 1. 1. Sanâyi-i Nefîse Madalyası: III. Selim döneminde başlayan ve II. Mahmud döneminde devam eden yenilik hareketlerine XIX. yüzyılda da ara verilmemiştir. Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinde önce Padişah’a özel sonra da halka açık sergiler düzenlenmiştir. İstanbul’a gelip uzun süre kalan, hatta atölyeler açan batılı sanatçılar, müfredâtında resim dersi olan Dârü’ş-şafaka gibi sivil okulların açılması, saray için bir resim koleksiyonu oluşturulmaya çalışılması bu dönemde bir sanat ortamının oluşmasına katkıda bulunmuştur. Dolmabahçe Sarayı’ndan ayrılıp, Yıldız Sarayına yerleşen Sultan Abdülhamid döneminde, 1883 tarihinde Sanayi- 77 i Nefise Mektebi açılmıştır (Tekinalp, 2004: 144). Müdürlüğünü Osman Hamdi Bey’in yaptığı Sanayi-i Nefise Mektebi erkek öğrenci okuludur. Kızlar için 1 Kasım 1914 tarihinde Kız Sanayi-i Nefise Mektebi açılmıştır (Şerbetçi, 2008: 17). Padişah tarafından Yıldız Sarayı’nın köşklerinden birisinin bir odasının Sanayi-i Nefise Mektebi öğrencilerine verilmesi de sanata verilmeye başlanan değerin bir göstergesi olmuştur. Dârü’ş-şafaka Mektebi’nde resim alanına verilen önem ve buradan mezun olanların başarılarını gösteren bir örnek ise, ilk Türk ressamlarına verilen birkaç isimden birinin “Dârü’ş-şafakalı Ressamlar” olmasıdır (Tekinalp, 2004: 144). 1884 tarihinden itibaren Dârü’ş-şafaka’dan mezun olan öğrenciler, tablolarıyla birlikte Padişah’ın huzuruna kabul edilmiş, rütbe, madalya ve bir miktar Osmanlı lirasıyla ödüllendirilmişlerdir (Tekinalp, 2004: 147). Güzel Sanatlar Okulu Madalyası (Özger, 2012: 437) adıyla da bilinen Sanayi-i Nefise Madalyası sanat alanında başarı gösterenlere Padişah tarafından lâyık görülen bir ödül olmuştur. Ahmed Reşid Efendi, Dârü’ş-şafaka ve Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne’de eğitim görmüştür. Dârü’ş-şafaka’da katıldığı sınav için yaptığı resim Padişah’a takdim edilince mükâfat olarak 10 altın ve Sanâyi-i Nefîse Madalyası verilmiştir. Bu madalyaya dair bilgiler Ahmed Reşid Efendi’nin sicil kaydında şu şekilde geçmektedir: “Dârü’şşafaka’da bulunduğu esnada imtihan-ı umûmî içün tersîm eylediği bî vech-i hâk-i pâyi hazret-i şâhâneye takdîm olunmasıyla üç yüz üç senesinde on altun mükâfât-ı nakdiyye ve bir kıt‛a sanâyi‛-i nefîse madalyası ihsân buyurulmuşdur.” (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 91) 78 Nazmi Efendi, Sıbyan mektebinde ve Dârü’ş-şafaka Mektebi’nde eğitim almıştır. 27 Şaban 1313 (12 Şubat 1896) tarihinde Padişaha takdim ettiği resim tablosundan dolayı Sanayi-i Nefise Madalyası’na lâyık görülmüştür. Bu bilgiler Nazmi Efendi’nin sicil kaydında şu ifadeler ile geçmektedir: “üç yüz on üç senesi şehr-i şâ’bânın yigirmi yedisinde “31 Kânûn-ı sânî 311” atebe-i ulyâya takdîm itdiği resm tablosundan dolayı bir kıt‛a sanâyi‛-i nefîse madalyasına nâil olmuşdur” (BOA. DH. SAİD., No: 88, s. 125). 4. 1. 2. Gümüş Liyakat Madalyası: Liyakat Madalyası, vatana sadık olan ve kahramanlık gösterenlerin bu başarılarını takdir etmek, diğer devlet memurlarını da buna teşvik etmek için II. Abdülhamid döneminde 1890 tarihinde ihdâs edilmiştir. Altın ve gümüş şeklinde iki çeşidi vardır. Madalyanın ön yüzünde Padişah tuğrası ve Osmanlı arması, arka yüzünde ise “sadakat ve şecaat gösterenlere mahsus liyakat madalyası” yazısı ile 1891 tarihi vardır. Liyakat madalyası, Osmanlı Devleti’nde üstün hizmet ve bağlılık gösteren Müslim ve Gayrimüslim memurlara verilmiştir (Gündüz, 2011: 128 – 129). Ahmed Reşid Efendi H. 1318 (1900 / 1901) tarihinde Gümüş Liyakat Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Lâdik, Çorum, Uşak, Beypazarı Kazaları Kaymakamlıkları, Çorum Mutasarrıflık Vekâleti, Gümüşhane, Muş, Kerkük, Zor, Biga, Maraş Sancakları Mutasarrıflıkları, Van, Bitlis, Musul, Erzurum Vilayetleri Valilikleri yapmış ve birçok rütbe, nişan ve madalya almıştır. 79 4. 1. 3. Hamidiye – Hicaz Demiryolu Madalyası: 1900 tarihinde II. Abdülhamid döneminde yapımına başlanan, Hicaz’a kadar uzanan demiryoluna yardımda bulunanlar için düzenlenmiştir. Miktar olarak 5 – 50 altın yardımında bulunanlar için nikelden, 50 – 100 altın yardımında bulunanlar için gümüşten, 100 ve daha fazla altın yardımında bulunanlar için altından yapılmıştır. Ön yüzünde defne dalından bir çelenk içinde II. Abdülhamid’e ait “el-gazi” yazan tuğrası, altta lokomotif resmi vardır. Arka tarafında "Hamidiye – Hicaz Demiryolu’na hizmet eden hamiyyet-mendâna mahsus madalyadır" yazısı ile basım tarihi bulunmaktadır. Erkekler yeşil, kadınlar ise çiçek şeklindeki kezalik yeşil kurdeleye bağlayarak göğsün sağ alt kısmına takmışlardır (Gündüz, 2011: 129). Demiryolunun inşası sebebiyle bağışta bulunan kimselere, bu madalya dışında altın veya gümüş liyakat madalyası verildiği de olmuştur. Yurt dışından yardımda bulunan kişilerin madalyaları Hariciye Nezareti aracılığıyla, o ülkede bulunan Osmanlı diplomatları tarafından verilmiştir (Çavdar, 2010: 24). Bu madalyayı alan Hafız İbrahim Fevzi Efendi’nin madalyası nikeldendir. 4. 1. 4. Yunan Muharebe Madalyası: XIX. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı hâkimiyetinde yaşayan Rumlar, bu tarihten sonra isyan hareketlerine girişmiş ve 1828 – 1829 Osmanlı – Rus Savaşı sonucunda imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan Devleti’ni kurmuşlardır. Ancak isyan hareketleri durmamış, İngiltere, Fransa, Rusya’nın desteğiyle Girit’te çıkarılan isyanlar neticesinde 1897 Osmanlı – Yunan savaşları çıkmıştır. Bu savaşa katılan ve yararlılık gösterenlere verilmek üzere II. Abdülhamid zamanında Yunan Muharebe Madalyası düzenlenmiştir (Gündüz, 2011: 129). 80 Mehmed Arif Efendi, İstanbul 4. Bölük 2. Takım 2 Numaralı Neferi, 17. Bölük 31 Numaralı Neferi, 17. Bölük 5. Çavuşluğu, 3. Sınıf Komiserliği, 2. Sınıf Komiserlik, 3. Sınıf Polis Komiserliği görevlerini yapmıştır. H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde yapmış olduğu askeri hizmeti sırasında Yunan Muharebe Madalyası’na lâyık görülmüştür. Birçok yerde tabiplik görevinde bulunan Mehmed Salih Efendi ise 10 Rebiü’l-evvel 1315 (9 Ağustos 1897) tarihinde Yunan Muharebe Madalyası ile ödüllendirilmiştir. 4. 1. 5. Hamiyyet-i Vatan Madalyası: Hamiyyet-i Vatan Madalyası, vatan sevgisi, onurunun bir göstergesi olarak hazırlanmış ve bu özellikleri gösterenlere verilmiştir. XIX. yüzyılda gelişip tüm dünyayı saran milliyetçilik akımı ile Balkan toplumları Osmanlı’dan ayrılmaya başlamıştır. Bu olayların önüne geçebilmek için bazı tedbirler alınmış ve vatan sevgisi, birliği konularına vurgu yapılmıştır. II. Abdülhamid zamanında 1896 tarihinde “Tesisat-ı Askeriye Madalyası” adıyla hazırlanmış olup arka yüzünde “Nişane-i Hamiyyet-i Vataniye” yazmaktadır. Arapça, Farsça, Hatt Muallimliği görevlerinde bulunan Osman Nuri Efendi, 10 Rebi’ül-ahir 1315 (8 Eylül 1897) tarihinde Hamiyet-i Vatan Madalyası’na lâyık görülmüştür. 4. 2. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Nişanlar 4. 2. 1. Mecidî Nişanı: 18 Eylül 1852 tarihinde Sultan Abdülmecid’in adına ithâf ile beş dereceli olarak hazırlanmıştır. Birinci ve ikinci derecedeki nişanlar şemselidir. Şemse, nişandan daha büyük, göğsün sol tarafına iğnelenen parçadır. 81 Mecidiye nişanlarının kılıçlı olanları, savaşta üstün başarı gösterenlere verilmektedir. Nişanın ortasındaki kırmızı mine bordür üzerinde Hamiyet, Gayret, Sadakat kelimeleri ile nişanın çıkış tarihi olan H. 1268 (1851 / 1852) tarihi yazmaktadır. Ortada hafif bombeli altın kısımda ise Padişah’ın tuğrası vardır (Özger, 2010: 69). Tokat doğumlu Müslüman memurlardan 8 kişi 10 adet Mecidî Nişanı ile taltif edilmiştir. Ahmed Lütfi Efendi, 5. Rütbeden Mecidî Nişanı, 4. Rütbeden Mecidî Nişanı; Ahmed Reşid Efendi 3. Rütbeden Mecidî Nişanı, Bekir Sıddık Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı; Mehmed Arif Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı, 4. Rütbeden Mecidî Nişanı; Mehmed Hilmi Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı; Mehmed Şerif Efendi 5. Rütbeden Mecidî Nişanı; Mustafa Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı; Şuayb Şükrü Efendi 4. Rütbeden Mecidî Nişanı almışlardır. 4. 2. 2. Nişan-ı Âl-i Osmanî (Osmanlı Nişanı): 1862 tarihinde Sultan Abdülaziz döneminde geliştirilmiş olup dört derecesi vardır (Gündüz, 2011: 135). Birinci ve ikinci derecelerinde şemse vardır. Araları motiflerle doldurulmuş halde, uçlarında küçük küreler olan yedi kollu yıldız şeklindedir. Kollar ve orta bordür yeşil, göbek kırmızı mine ile yapılmıştır. Kırmızı mine üzerinde “el – müstenid ü bi’t-tevfikât el - rabbaniye, melik-i devlet-i Osmaniye Abdülaziz Han” yazmaktadır. Tokat doğumlu memurlardan 2’si Osmanlı Nişanı’na lâyık görülmüştür. Bunlar; Mehmed Fehmi Efendi 4. Rütbeden Osmanlı Nişanı, Ahmed Reşid Efendi 2. Rütbeden Osmanlı Nişanı almıştır. 82 4. 2. 3. Takova Nişanı: Mehmed Şerif Efendi’ye Sırbistan Hükümeti tarafından 5. Rütbeden Takova Nişanı verilmiştir. 4. 3. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Aldığı Nişanlar 4. 3. 1. Mecidî Nişanı: Agop Efendi, 12 Muharrem 1312 (16 Temmuz 1894) tarihinde 5. Rütbeden Mecidî Nişanı’na lâyık görülmüştür. 4. 3. 2. Sen Greguvar Nişanı: Filiposyan Ohan Efendi, Tokat Ermeni Katolik Patrikliği Vekâleti’nde bulunmuş ve H. 1308 (1890/1891) tarihinde Papa tarafından 5. Rütbeden Sen Greguvar Nişanı’na layık görülmüştür. 4. 4. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Aldıkları Rütbeler Osmanlı Devleti’nde kullanılan mülkiye rütbeleri yukarıdan aşağıya doğru şu şekildedir: Vezir, Bâlâ, Ulâ Evveli, Ulâ Sanisi, Saniye Sınıf-ı Mütemayizi, Saniye Sınıfı Sanisi, Saniye, Sâlise, Râbia, Hâcegânlık ve Hâmise (Gündüz, 2011: 133). Mülki rütbelerin birincisi Hamise’dir. Bu rütbeyi alanlar için “Hamiyetlü” elkabı kullanılır. Ricalden sayılmadıkları için teşrifata dâhil değildirler. Askeri rütbedeki karşılığı Mülâzım’dır. Râbia rütbesi ise askeriyeden Yüzbaşı’ya karşılık gelir. Elkab olarak “Fütüvvetlü” kullanılır. Rütbe-i Sâlise, askeri rütbelerden Binbaşı’ya karşılık gelmektedir. Ricalden sayılmadıkları için teşrifata dâhil değildirler. Elkab olarak “Rif’atlü” kullanılmaktadır. 1843 tarihine kadar, Rütbe-i Saniye’de olduğu gibi 83 “mütemayiz” ve “sınıf-ı sani” olarak ikiye ayrılmakta iken bu tarihten sonra kaldırılarak tek derece olmuşlardır. Rütbe-i Saniye, askeri rütbelerden Miralay’a karşılık gelmektedir. Ricalden sayılmadıkları için teşrifata dâhil değildirler. Saniye Sınıf-ı Sanisi’nin elkabı “İzzetlü Efendi”, Saniye Sınıf-ı Mütemayizi’nin elkabı “İzzetlü Efendim” olarak kullanılmıştır. Ula rütbesindekiler diğerlerinden farklı olarak teşrifata dâhil edilmişlerdir. Askeriyedeki “Ferik” rütbesine karşılık gelmektedir. Ula Evveli ve Ula Sanisi olarak ikiye ayrılmıştır. Bu rütbelerden birincisi teşrifata dâhil edilmiş iken, diğeri dışarıda bırakılmıştır. Elkab olarak “Sa’adetlü” kullanılmıştır. Beylerbeyi payesi, vilayetlerin oluşturulup valilerin tayin edilmesinden sonra bir unvan olarak bırakılıp, vali, mutasarrıf ve bazı eşrafa rütbe olarak verilmiştir (Gündüz, 2011: 133 - 134). Tokat doğumlu memurlardan 18 kişi, 8 farklı derecede 30 rütbe almıştır. Bunlar; Abdullah Asım Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 329) Rütbe-i Râbia; Abdullah Hilmi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 34, s. 309) Rütbe-i Râbia - Rütbe-i Sâlise; Ahmed Hamdi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 70, s. 189) Rütbe-i Râbia; Ahmed Hamdi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 90, s. 125) Rütbe-i Erbaa; Ahmed Lütfi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 48) Rütbe-i Rabiâ, Rütbe-i Sâlise, Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Sanisi, Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Mütemayizi; Ahmed Reşid Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 337) Rütbe-i Sâlise, Rütbe-i Saniye, Rütbe-i Rafid Mîr-i mîrânı13, Rumeli Beylerbeyi Rütbesi; Mahmud Necip Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 25, s. 153) Rütbe-i Salise; İbrahim Edhem Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 162, s. 307) Rütbe-i Sâlise; Hafız İbrahim Fevzi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 80, s. 223) Rütbe-i Salise; Hafız Kasım Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 76, s. 177) Rütbe-i Sâlise, Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Sanisi; 13 Mîr-i mîrân: Mülkiyede Paşa unvanını kazanan rütbelerin ikincisi olup, ûlâ sınıf-ı sânisi’ne karşılıktır (Devellioğlu, 2010: 758). 84 Mehmed Fehmi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 56) Rütbe-i Hamise; Mehmed Rifad Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 110, s. 33) Rütbe-i Rabiâ, Rütbe-i Salise; Mehmed Salih Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 111) Rütbe-i Sâlise; Mustafa Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 146, s. 85) Rütbe-i Salise; Mustafa Hamdi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 441) Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sanisi; Osman Behçed Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 305) Rütbe-i Hamise, Rütbe-i Rabia; Bekir Sıddık Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 76, s. 455) Rütbe-i Sâlise, Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Mütemayizi; Tahir Rüşdü Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 108, s. 225) Rütbe-i Saniye, Rütbe-i Saniye Mütemayizi rütbelerini almışlardır. En çok dikkat çeken isim Ahmed Reşid Efendi’dir. 4 rütbe, 2 nişan ve 2 madalya almıştır. Kaymakamlık, mutasarrıflık ve valilik yapmıştır. Görev yaptığı yerlerde güzel hizmetlerde bulunmuştur. Özellikle Çorum’da yaptığı hizmetler ayrıntılı olarak yazılmaktadır. Okul tesis etmekten, sokakların genişletilmesi, temizlenmesi, hastalıklarla mücadele Büyük Saat Kulesi’nin inşası sırasındaki hizmetleri övgü ile anlatılmaktadır. 4. 5. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Aldıkları Rütbeler Gayrimüslim memurlar arasında 3 kişi rütbe ile ödüllendirilmiştir. Bunlar; Filiposyan Ohan Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 101, s. 141) Rütbe-i Salise; Zamaroğlu Oseb Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 65) Rütbe-i Râbia; Şefkat Bedros Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 4, s. 784) Rütbe-i Salise’ye lâyık görülmüştür. 85 4. 6. Tokat Doğumlu Memurların Aldıkları Cezalar Osmanlı Devlet memurları başarılarından dolayı ödüllendirildikleri gibi işledikleri suçlar sebebiyle de cezalandırılmışlardır. Tanzimat döneminde tüm alanlarda olduğu gibi memurların işledikleri suç ve alacakları cezalar hususunda da düzenlemeler yapılmıştır. 3 Mayıs 1840 tarihinde yayınlanan ve ilk kanunlardan biri olan ceza kanununun amacı, rüşvet ve irtikâbı önlemek, can ve mal saldırılarını engellemektir. Bu suçları işleyenler memuriyetten atılıp, 3 yıl kadar kürek cezasına çarptırılmışlardır. 11 Aralık 1849 tarihinde ise memurlara Padişah’a ve devlete sadık olup, rüşvet ve irtikâba izin vermeyeceklerine dair yemin etme usulü getirilmiştir. Memurların yargılanmalarına dair olan ilk nizamnâme ise 23 Mayıs 1871 tarihinde çıkarılmıştır. Memurun cezayı gerektiren bir suç işlemesi durumunda ilgili nezaret tarafından sorgulanması, tutanağın kendisine imza ettirilmesi, sorgu memurları tarafından meselenin özetini yazan bir fezleke hazırlanması, idare tarafından yapılan ilk sorgunun birinci tahkikat olduğu ve bunun asla kesinleşmiş bir karar olarak kabul edilmeyeceği gibi dokuz maddeden oluşmaktadır. Daha sonra ihtiyaç duyuldukça eklenen zeyllerle daha belirleyici hale getirilmiştir (Özger, 2010: 72 – 74). Tokat doğumlu memurlardan, 1’i gayrimüslim olmak üzere 16’sının rüşvet, görevi kötüye kullanma, devleti zarara uğratma, ahlâka aykırı hareketler, hakaret, görev yerine zamanında gitmeme gibi suçlarla cezalandırıldıkları görülmektedir. Bunlardan bazıları hafif olduğu için sadece görev yerinin değiştirilmesi veya daha düşük bir göreve tayin edilmesi gibi kararlarla sınırlı kalır iken, hapis cezası, maaş kesintisi gibi cezalara da rastlamak mümkündür. Ancak gösterilen yaptırımların büyük çoğunluğu görevden 86 azletmek şeklinde olmasına rağmen, azillerin hemen ardından farklı yerlere tayin edilmeleri dikkat çekicidir. Bunlardan bazılarının suçsuzluğu kanıtlanmış veya beraat etmişlerdir. Fakat bir kısmında bu tür bir açıklama yapılmamıştır. Özellikle Tokat doğumlu tek tabip olan Mehmed Salih Efendi her gittiği yerde uygun olmayan davranışlarda bulunmuştur. Bazı suçlamalardan beraat eden hekime genellikle görevden azledip, farklı bir yere tayin etme cezası verilmiş, başka bir yaptırım uygulanmamıştır. Tokatlı memurların işledikleri suçlar ve aldıkları cezalar şunlardır: Şuayb Şükrü Efendi, Sivas Hamidiye Kazası Kaymakamlığı’nda iken, burada kendisi hakkında şikâyet olunca, Köprü Kazası Kaymakamlığı’na nakil edilmiştir. Bu konu Şuayb Şükrü Efendi’ye ait olan sicil kaydında şu ifadeler ile geçmektedir: “mûmâileyh hakkında şikâyet vuku‛ bulmasıyla bin üç yüz yigirmi altı senesi ramazanın ikisinde “15 Ağustos 324” bin yüz yigirmi beş guruş ma‛aşla Köprü Kazası kaimakamlığına nakil idilmişdir” (BOA. DH. SAİD., No: 142, s. 123). İsmail Hakkı Efendi, Zile Ziraat Bankası Sandık Muhasebe Kâtipliği’nde çalışmakta iken Kalem Odası Mühür Sandığı’na koyduğu 1800 kuruş çalınınca görevinden azledilmiştir. Bu olaydan ancak dokuz yıl sonra Turhal Nahiyesi Kâtipliği’ne tayin olmuştur. Ziraat Bankası’ndan kaybolan 1800 kuruşu ödediği ve zimmetinde başka bir şey olmadığı Ticaret ve Bayındırlık Nezareti’nin tezkeresinden anlaşılmıştır. Bu durum “bin üç yüz yedi senesi zilhiccesinin on yedisinde “ 23 Temmuz 306” kalem odasında mühür sandığına vaz‛ eylediği bin sekiz yüz guruşun sirkat olunmasından dolayı azl idilmiş ve üç yüz on altı senesi muharreminin on üçünde “23 Mayıs 314” iki yüz guruş aylıkla Tokat sancağına tâbi‛ maa Kazâbad Turhal nahiyesi 87 kitâbetine ta’yîn idilmişdir.” “………. Ziraat Bankası muhasebe kitabetinde iken sirkat olunan bin sekiz yüz guruşun te’diye idildiğini ve bundan dolayı bir gûne zimmet ve ilişiği olmadığı Ticaret ve Nâfıa Nezaret-i Celilesi’nin “6 Mart 317” tarihli tezkere-i cevabiyyesiyle …….” ifadeleriyle kayıtlara geçirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 261). Hacı Mehmed Hilmi Efendi, Lazkiye Rüşdiyesi’ne ataması yapılmış, gitmekte geç kalınca da yerine başka muallim tayin edilmiştir. Bu durum sicil kayıtlarında “ … üç yüz dört senesi recebinin üçünde “14 Mart 303” altı yüz guruş ma‛aşla Lazkıye mekteb-i rüşdiyesi mu‛allim-i evvelliğine ta‛yin kılınmış ise de mahal-i me’muriyetine geç gitmesi üzerine İstanbulca yerine diğeri ta’yin kılındığından ….” (BOA. DH. SAİD., No: 125, s. 363) cümleleriyle anlatılmıştır. Hacı Osman Hayri Efendi, Cidde Telgraf ve Posta Merkezi Memurluğu’nda çalışmakta olduğu dönemde, amiri tarafından bildirilen tebligatta görevini terk ettiği ifade edilmiştir. Bu olaydan sonra görevden alınmış ve Maraş Sancağı Posta Kayıt Memurluğu’na tayin edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 119, s. 185). Hacı Mehmed Efendi, Gümrük Müdürü iken 158 baş kıymet biçtiği ineğin daha az görünmesinden dolayı 16 Recep 1302 (1 Mayıs 1885) tarihinde azledilmiş ancak inceleme sırasında belirtilen miktarda olduğu anlaşılınca memuriyeti aynı yıl içerisinde iade edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 9, s. 217). 88 Aslanyan Dikran Efendi, Erzurum Vilâyeti Ziraat Müfettişliği görevinden sonra Hüdavendigâr Vilâyeti Ziraat Mektebi Müdür Muavinliği’ne nakledilmiştir. Ancak bu okulda Türkçe ders okutabilmeyi beceremeyince H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde görevinden azledilerek, Ankara Vilâyeti Ziraat Müfettişliği’ne tayin edilmiştir. Bu durum sicil kaydında “üç yüz sekiz senesi şehr-i şaban-ı şerîfinin on beşinde “14 Mart 304” ma‛aşıyla Hüdavendigâr vilâyeti zirâat mektebi müdir muavinliğine nakil ve mektebde Türkçe tedrisine muktedir olamadığından üç yüz dokuz senesi rebi’ülevvelinin on dördünde “5 Teşrin-i evvel 307” azl idilmiş ve şehr-i şaban-ı şerîfinin on yedisinde “3 Mart 308” iki bin guruş ma‛aşla Ankara vilâyeti zirâat müfettişliğine ta‛yin kılınmışdır.” (BOA. DH. SAİD., No: 42, s. 167) şeklinde anlatılmaktadır. Ahmed Hamdi Efendi, Sivas Posta Kâtipliği görevinde iken Sivas Vali Muavini Aristidi Bey’in İstanbul’a gönderdiği mektubun Sivas postahanesince açıldığını iddia etmesinden dolayı, soruşturma gereği idare tarafından 19 Şevval 1319 (29 Ocak 1902) tarihinde işine son verilmiştir. Sonraki süreç içerisinde Ahmed Hamdi Efendi’nin mektup meselesinden dolayı işten çıkarılmasına gerek görülmediği, Sivas Vilayeti Telgraf ve Posta Başmüdürriyeti’nin 11 Rebiü’l-evvel 1325 (24 Nisan 1907) tarihli vukuat pusulasında bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 68, s. 183). Ahmed Hamdi Efendi, Kangal Telgraf ve Posta Merkezleri Müdürlüğü görevinde iken, Kangal’da 28000 kuruşluk bir posta paketinin ziyan olmasından dolayı H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde, görevden alınarak soruşturma açılmıştır. Daha sonra Ahmed Hamdi Efendi’nin açığa alındığı Telgraf ve Posta Şubesi’nin 11 Rebiü’l-evvel 1325 (24 Nisan 1907) tarihli vukuat pusulasından anlaşılmıştır. Bu olay Ahmed Hamdi 89 Efendi’ye ait olan sicil kayıtlarına şu şekilde geçmiştir: “Kangal merkezinde yigirmi sekiz bin guruşluk bir parça posta paketinin ziyanından dolayı sene-i merkûm ramazanın on sekizinde “3 Teşrin-i sâni 321” vazifesi vekâleten bi’t-te’mîn işden el çekdirilerek taht-ı muhâkemeye alınmış ve vazifesinin müddet-i medide vekâleten idaresi kâbil olamadığından sene-i merkûm zilhiccesinin beşinde “18 Kanun-ı sani 321” açığa çıkarıldığı mezkûr şubenin “11 Nisan 323” tarihli vukuât pusulasında bildirilmişdir” (BOA. DH. SAİD., No: 70, s. 189). Ahmed Lütfi Efendi, Edirne vilâyetine bağlı Midye kazası kaymakamlığı görevinde iken Sinekli Hadisesi’ni gerçekleştiren haydudun Çerkes Köyü civarında dolaştığı mahalli idareye haber verildiği halde tutuklanamamasından dolayı iktidarı sarsılmış ve H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde görevinden azledilmiştir. Ahmed Lütfi Efendi’nin, Sinekli Hadisesi’nin meydana çıkmasından yirmi gün sonra tayin olduğunu belirten bir dilekçe vermesi üzerine, Devlet Şurası, Dâhiliye Nezareti’nin mazbatasında 6 Zilkade 1308 (13 Haziran 1891) tarihinde resmi yazısıyla birlikte memuriyet bölgesine gittiği, Zilkade 10’da (17 Haziran) görevine başladığı, dolayısıyla olaydan sonraki görev değiştirme ve iyileştirmeler sırasında orada bulunduğu için ayrılmasının icap ettiğini, tercüme-i hâl kayıtlarında başka bir sebeple istihdamına engel bir durum görülmediği için aynı düzeyde yine görev yapacağını 9 Cemaziyü’l-ahir 1309 (10 Ocak 1892) tarihli bildiri ile tebliğ etmiştir. Ahmed Lütfi Efendi hakkında Gemlik Kaymakamlığı yaptığı dönemde, zeytin öşrü ihalesine usulsüzlük karıştırdığı iddiasıyla soruşturma açılmıştır. Bartın Kaymakamlığı yaptığı sırada ise, bir camiye kaçak barut koyan beş kişinin ve Çukur Köyü’nde tarihi eser aramak için kazı yapan on altı kişinin yakalanıp, merkeze gönderilirken kollarına kelepçe vurulup köyden köye dolaştırılması, 90 Bartın mültezimlerinden İnce Alemdarzâde Mustafa Bey’den 100 liralık poliçe alınıp Kürd Said Efendi’ye kırdırılması, tutuklu bulunan Köroğlu Ali Bey’den 4 lira alınarak serbest bırakılması, öşür mültezimlerinden para talep edilmesi, Rum milletine mensup olan sarraf Baki’den ileride anlaşma yapılan şartlara bağlı kalacağını içeren bir sözleşme ve bir senet düzenlemek kaydıyla izin verilen bina inşasına, senet alınmadan ruhsat verilmesi, bir takım kadınlarla içkili meclislerde bulunması maddeleri sebebiyle soruşturma açılmak istenmiş ancak yapılan incelemede yakalanan kişilerin bazılarının tahliye edilip bazıları hakkında kanuni işlem yapıldığı görülmüş, Mustafa Bey’den alınıp kırdırılan poliçenin şahsi bir muamele olduğu anlaşılmış, mültezimlerden para istemediği ortaya çıkmış, Sarraf Baki’nin müsaade edilen haritaya uygun olarak bina yaptığı görülmüş ve diğer hususların da memuriyeti ile ilişkisinin bulunmadığına karar verilerek mesuliyet yüklemeye, soruşturma açmaya gerek olmadığına karar verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 365). Mehmed Mahvi Efendi, Konya Vilayeti’ne bağlı Kartal Nahiyesi Müdürlüğü görevini yapar iken, burada gerçekleşen bir cinayet olayında gösterdiği dirayetsizlik, gevşeklik ve olayı açıklayamama güçsüzlüğünden dolayı, 24 Zilhicce 1313 (6 Haziran 1896) tarihinde görevinden azledilmiştir. Mehmed Mahvi Efendi’nin, bir kusur sebebiyle görevinden azledildiğini bildiren bir dilekçe vermesi üzerine Dâhiliye Nezareti bir inceleme başlatmış ve sonuçta memuriyetlerinde güzel hizmetlerde bulunduğu, zimmetinin hep temiz kaldığı, Kartal Müdürlüğü’nden bir cinayet meselesindeki başarısızlığı sebebiyle azledildiği görülmüştür. Ancak bu gibi suçlamaların farklı bir görevde istihdam edilmeye engel olamayacağından, kendi sınıfı içerisinde bir müdürlükte istihdamının uygun olduğu Dâhiliye Nezareti’nin 13 91 Muharrem 1314 (24 Haziran 1896) tarihli ve 273 numaralı tezkeresiyle Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’ne bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 79). Ömer Lütfi Efendi, Karesi Sancağı’nda Kapudağ Nahiyesi Müdürlüğü’ne gönderilmiş ancak tahsilâtta gösterdiği tembel ve ilgisiz tutumlardan dolayı H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde görevinden alınmıştır. Kendisine ait olan sicil kaydında olay şu şekilde ifade edilmiştir: “bin üç yüz yedi senesi şehr-i saferinin ikisinde “16 Eylül 305” beş yüz guruş ma‛aşla Karesi sancağında Kapudağ nahiyesi müdirriyetine bi’t-ta‛yin şehr-i merkûmun on yedisinde “1 Teşrin-i evvel 305” işine mübâşeret eylemiş ve tahsilâtda tekâsülü cür’etiyle üç yüz on üç senesi safer’ül-hayrının ikisinde “13 Temmuz 311” infisâl itmişdir” (BOA. DH. SAİD., No: 66, s. 329). İbrahim Edhem Efendi, Tokat icra memuru Osman Efendi ile zabtiye mülâzımı Âdem Ağa’ya vazife başında iken hakaret etmesinden dolayı tutuklandığı, asliye mahkemesinden hapis cezası aldığı Posta ve Telgraf Sicil Şubesi’nin 23 Cemaziyü’lahir 1319 (7 Ekim 1901) tarihli vukuat pusulasında gösterilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 89). Mehmed Salih Efendi, Aydın Vilâyeti’ne bağlı Ödemiş Kazası’na hekim olarak tayin edilmiş içkiye düşkünlüğü alenen görülmüş, terbiyeye uygun olmayan bazı hareketlerde bulunmuş ve çarşının gece bekçisi Mehmed’in karısına sarkıntılık yapmıştır. Vilayetten gönderilen resmî yazı ile 17 Rebiü’l-evvel 1314 (26 Ağustos 1896) tarihinde görevinden azledilmiştir. Sarkıntılık sebebiyle açılan dava, Ödemiş Asliye Mahkemesi’nde görülmüş ve bu mahkemeden beraat etmiştir. Daha sonra 92 Erzincan Sancağı Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak buradan da dikkatsiz, kayıtsız ve umursamaz tavırlarından dolayı, Erzurum Vilâyeti’nden gönderilen yazı ile 21 Şevval 1318 (11 Şubat 1901) tarihinde görevinden azledilmiştir. Bozdoğan Kazası Belediye Hekimliği görevi esnasında, öldürülmüş bir kimseyi otopsi yapmadığı halde, yapmış gibi otopsi ücreti istemesi ve memuriyetini kötüye kullanması sebebiyle ihbar edilmiş ve davasının görüldüğü Asliye Mahkemesi’nce beraatına karar verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 111). Muhyiddîn Efendi, Gazze Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’nda iken, izin almadan vazifesini bırakıp Havran’a gitmesinden dolayı cezalandırılmış, 4 ay maaş verilmemiştir. Bu olaydan sonra başka bir memuriyette vazifelendirilmek üzere açığa alınmıştır. Muhyiddîn Efendi’ye ait sicil kaydında olay şu cümleler ile anlatılmaktadır: “bin üç yüz on üç senesi ramazan-ı şerîfin yigirmi sekizinde “1Mart 312” dört yüz guruş ma‛aşla terfîan Gazze Düyûn-ı Umûmiye Me’muriyyetine nakil idilerek bilâ me’zuniyyet mevki-i me’muriyyeti terk ile Havran’a gitmesinin ve hüsn-i ifâ-ı vazifeye muvaffak olamamasından nâşi cezâ’en dört mah ma‛aşdan mahrum kaldıkdan sonra iktidârıyla mütenâsip diğer bir me’muriyete istihdâm olunmak üzere açığa çıkarılub….” (BOA. DH. SAİD., No: 123, s. 323). Mehmed Tahir Efendi, Namrevan Kazası Orman Süvari Memurluğu görevi sırasında ormanlardan ruhsatsız ağaç kesilmesi, kesilme dönemi gelmeyen fidanların da biçilmesi, bunları yapan kişilerin yakalanarak haklarında yapılması gereken muamelelerin yapılmaması, halka ücretsiz olarak verilmesi gereken ruhsatnamelerin para karşılığı verilmesi, Nevşehir yaylasında yakalanan 8 araba kerestenin güvenli bir 93 bölgeye alınmayarak ziyan olmasına sebep olunması gibi meselelerden dolayı 10 Şaban 1317 (14 Aralık 1899) tarihinde görevinden azledilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 165, s. 429). Mehmed Fehmi Efendi, Küçükçekmece Tapu Kâtipliğinde görev yapmakta iken tapu kayıtlarında bir süredir görülmekte olan yolsuzlukların, Mehmed Fehmi Efendi’nin rüşvet yeme gibi kötü hal ve hareketlerinden ileri geldiği, Makri Köyü’nde Barudhâne civarında Padişah emri altında bulunan bir yerin, parça parça ayrılarak satıldığı, yapılması gereken muamelelerin ise yapılması gerekli olmayan birtakım meşguliyetlerle ertelendiği, yapılmadığına dair belediyeden gelen şikâyetin doğru çıkması üzerine 26 Recep 1322 (6 Ekim 1904) tarihinde Nezaret Encümenliği kararıyla görevinden azledilmiştir. Karagöz Yan Kirkor Efendi tarafından tapusu alınan çiftliklerin hududunda tahribat yapıldığının, Küçükçekmece Kazası Tapu Dairesi’nden öne sürülmesi üzerine başlatılan inceleme neticesinde şikâyeti gerektirecek bir muamele görülmemiştir. Kastedilen arazilerin Padişah emrine tabi olmadığı Nezaretçe anlaşılmış ve gereken muamelelerin yapılmasını 23 Safer 1322 (9 Mayıs 1904) tarihli yazı ile Rumeli Kordonu Tapu ve Kadastro Dairesi’ne bildirilmiştir. Bu sebeple, Mehmed Fehmi Efendi şikâyet edilen hususlardan beraat etmiş ve istihdâmına müsaade edilmiştir. Memuriyetini ihtimam ile yapma ve yolsuz muamelelere fırsat vermemek şartıyla 29 Cemaziyü’l-Evvel 1324 (21 Temmuz 1906) tarihinde aylıkla, Kartal Kazası Tapu Kâtipliği’ne tayin edilmiş ve bir yıl sonra 600 kuruş maaş bağlanmıştır. Ancak memuriyetini kötüye kullandığı, ahaliye hoş olmayan hareket ve muamelede bulunduğu yapılan şikâyetlerden anlaşılınca, memurluk vazifesine devam etmesi uygun 94 bulunmamış ve 6 Şevval 1325 (12 Kasım 1907) tarihinde encümen kararıyla görevinden azledilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 56). Ahmed Şevki Efendi, maaşla Turhal Kazâbâd Vergi Kâtipliği’nde görev yaparken, 29 Zilkade 1313 (12 Mayıs 1896) tarihinde izinli olarak İstanbul’a gitmiş ancak izin süresini aştığı için görevinden azledilmiştir. Bu olay sicil kaydına şu şekilde geçmiştir: “ üç yüz on üç senesi zilkadesinin yigirmi dokuzunda me’zûnen Dersaadet’e azimet ve müddet-i me’zuniyyetini tecâvüz ile avdet-i insicamından dolayı görevinden azl idilmişdir” (BOA. DH. SAİD., No: 95, s. 371). 95 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE TOKAT DOĞUMLU MEMURLAR 5. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurlar 5. 1. 1. Abdullah Asım Efendi Halil Efendizâde Hacı Abdullah Efendi’nin oğlu olan Abdullah Asım Efendi, H. 1274 (1857 / 1858) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Rüşdiyye mektebinde14 müfredâttaki dersleri okumuş ve ikinci dereceden diploma almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde Tokat Sancağı’nda bulunan Dava Dairesi’ne stajyer olarak girmiş, üç ay çalıştıktan sonra yine stajyer olarak Rüsum-ı Sitte15 Dairesi’ne nakil edilmiştir. 4 Recep 1295 (4 Temmuz 1878) ve 14 Şaban 1296 (3 Ağustos 1879) tarihleri arasında 150 kuruş maaşla Tokat Tütün Fabrikası Memur Muavinliği’nde, 2 Rebiülahir 1297 (14 Mart 1880) ve 20 Safer 1298 (22 Ocak 1881) tarihleri arasında 120 kuruş maaşla Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin İkinci Kâtipliği’nde, 13 Rebiülevvel 1298 (13 Şubat 1881) ve 5 Rebiülahir 1301 (3 Şubat 1884) tarihleri arasında 400 kuruş maaşla Niksar Kazası Bidâyet Mahkemesi16 Başkâtipliği’nde, 6 Cemâziyelevvel 1301 (4 Mart 1884) ve 10 Şevval 1303 (12 Temmuz 1886 ) tarihleri arasında 450 kuruş maaşla Erbaa Kazası Öşür Başkâtipliği’nde 14 Rüşdiyye Mektebi: Ortaokul (Devellioğlu, 2010: 1054). Rüsûm-ı Sitte: "İpek, tütün, balık avı, tuz, içki ve pul" dan alınan vergiler (Devellioğlu, 2010: 1053). 16 Bidâyet Mahkemesi: Eskiden asliye mahkemelerine verilen ad (Devellioğlu, 2010: 113). 15 96 görev yaptıktan sonra H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde 150 kuruş maaşla Tokat Vakıf Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. 16 Şevval 1306 (15 Haziran 1889) ve 26 Cemâziyelahir 1307 (17 Şubat 1890) tarihleri arasında maaşına 80 kuruş zam yapılarak Vakıf Müdürlüğü Vekâleti’nde bulunmuştur. Tokat Sancağı Vakıf Müdürlüğü’nden Abdullah Asım Efendi’nin edepli, iktidar sahibi ve görevine uygun olduğu belirtilmiştir. Bu görüşler ve Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nda bulunan tercüme-i hâl evrakının içeriğinin doğruluğu Sivas Vilâyeti Valiliği ile Tokat Sancağı Mutasarrıflığı tarafından tasdik edilmiştir. Tütün Fabrikası Memur Muavinliği, İdare Meclisi İkinci Kâtipliği, Niksar Kazası Bidâyet Mahkemesi Başkâtipliği, Erbaa Kazası Öşür Başkâtipliği, Vakıf Müdürlüğü Vekâleti görevlerine tayin tarihi, maaş miktarı, ayrılma sebepleri Sivas Vilâyeti’nin 13 Şevval 1313 (28 Mart 1896) tarihli ve 13 numaralı, Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’nın 1 Ramazan 1313 (15 Şubat 1896) tarihli ve 747 numaralı, Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 14 Zilkade 1312 (9 Mayıs 1895) tarihli, Niksar Kazası İdare Meclisi’nin 19 Rebiü’l-ahir 1301 (17 Şubat 1884) tarihli mazbatalarının suretlerinden ve mevcut olan kayıtlardan anlaşılmıştır. Belirtilen mazbata suretleri, Osmanlı nüfus tezkeresi, 14 Cemaziyelahir 1293 (7 Temmuz 1876) tarihli diploma sureti, tercüme-i hâl evrakı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 25 Muharrem 1316 (15 Haziran 1898) 97 26 Safer 1319 (14 Haziran 1901) tarihinde Rütbe-i Râbi‛a17 verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 329). 5. 1. 2. Abdullah Hilmi Efendi Ahmed Efendi’nin oğlu olan Abdullah Hilmi Efendi, H. 1260 (1844 / 1845) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de Arapça, Farsça, hesap, coğrafya derslerini okuyarak diploma almış, ancak diplomasını kaybetmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1291 (1874 / 1875) tarihinde Telgraf Nezareti Mektebi’ne girmiş, H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde 600 kuruş maaş ile Bosna Vilâyeti’ne bağlı olan Mostar Telgrafhanesi Muharebe Memuriyeti’ne tayin olmuş ve aynı yıl içerisinde 400 kuruş maaşla Bosna Telgrafhanesi Muharebe Memuriyeti’ne nakil edilmiştir. H. 1295 (1878 / 1879) tarihinde 600 kuruş maaşla yine Bosna Vilâyeti’ne bağlı olan Lobin Telgrafhanesi Memuriyeti’ne gönderilmiş, bir yıl sonra bu bölgenin boşaltılması sebebiyle ayrılarak, Kosova Vilâyeti Telgraf ve Posta Başmüdürlüğü İdaresi’nde olan Bihcova Telgraf Memurluğu’na nakledilmiş ise de burada da tadilât başlaması sebebiyle açıkta kalmıştır. Bunun üzerine 600 kuruş maaşla Berat Telgraf ve Posta Müdürlüğü’ne tayin edilmiş ve kendisine Rütbe-i Râbi‛a verilmiştir. H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde Rütbe-i Sâlise’ye18 terfi etmiştir. 17 Rütbe-i Râbi‛a: Mülki rütbelerin dördüncü derecesidir. Askeri rütbelerdeki karşılığı Yüzbaşılık’tır. “Fütüvvetlü” elkabı kullanılır (Gündüz, 2011: 133). 18 Rütbe-i Sâlise: Rütbe-i saniye’den küçük, Rütbe-i rabia’dan büyük bir mülkiye rütbesidir. Askeri rütbede karşılığı Binbaşı’dır. Bu rütbeye sahip olanlar ricalden sayılmadıkları için teşrifata dâhil değildirler. Elkap olarak “Rif’atlü” yazılmaktadır (Gündüz, 2011: 133). 98 Selânik Vilâyeti Telgraf ve Posta Başmüdürü Hacı Âgâh Bey ile aynı vilâyetin valiliğinden yazılan görüşlerde, Abdullah Hilmi Efendi’nin vazifesindeki gayreti tasdik edilmiş, Telgraf ve Posta Nazırı Hasan Ali Efendi tarafından da bu evrakların içeriği onaylanmıştır. 6 Muharrem 1309 (12 Ağustos 1891) Abdullah Hilmi Efendi 26 Cemaziyelahir 1311 (4 Ocak 1894) tarihinde vefat etmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 34, s. 309). 5. 1. 3. Abdülkadir Efendi Tokat Posta Müdürü Bobinhâne Ağazâdesi Ahmed Efendi’nin oğlu olan Abdülkadir Efendi, H. 1283 (1866 / 1867) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş, medresede Arapça dilbilgisi öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde stajyer olarak Tokat Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’ne girmiş, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 150 kuruş maaşla Niksar DüyûnUmûmiye Piyade Kolculuğu’na tayin edilmiş, H. 1310 (1892 / 1893) da aynı maaş ve aynı görevle Tokat merkeze nakledilmiştir. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde ise Müskirât19 Memurluğu’na 200 kuruş maaşla terfi edilmiştir. Sivas Düyûn-ı Umûmiye İdare Merkezi Müdürlüğü’nden işine ehil ve lâyık olduğu bildirilmiştir. 19 Müskirât: Sarhoş eden, sarhoşluk veren şeyler (Devellioğlu, 2010: 867). 99 Abdülkadir Efendi’nin H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde Tokat Düyûn-ı Umûmiye Kâtipliği’ne, H. 1318 (1900 / 1901) tarihinde de Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na terfi ettiği, Düyûn-ı Umûmiye Memurluk Şubesi’nin 3 Muharrem 1320 (12 Nisan 1912) tarihli vukuat pusulasında bildirilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 105, s. 171). 5.1.4. Abdülmecid Efendi Hacı Yüzzâde namıyla meşhur olan Abdülmecid Efendi, Kafkasya ahalisinden ulema İlyas Efendi’nin oğludur. H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde Sivas İdâdî Mektebi’nden20 ve sonra da Dârü’lfünûn21 Hukuk Şubesi’nden en yüksek derecede üç diploma almıştır. Türkçe ve Çerkezce okuyup yazabilmektedir. Arapça, Farsça, Fransızca ve Ermenice’ye aşinadır. H. 1325 (1907) tarihinde 30 kuruş maaşla Memur Sicil Komisyonu’nda çalışmaya başlamış ancak iki yıl sonra kadro dışında kalmıştır. Stajyerlik ve memurluk tarihleri ile maaş miktarlarını içeren belgeler, diploma ve Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı suretleri Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 27 Şevval 1328 (11 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 175, s. 151). 20 İ’dâdî Mektebi: Rüşdiye denilen ortaokuldan sonra yüksek okullara hazırlayıcı okul (Devellioğlu, 2010: 471). 21 Dârü’l-fünûn: Üniversite. 1 Ağustos 1933’de İstanbul Dârülfünûnu yerine üniversite kurulmuştur (Devellioğlu, 2010: 189). 100 5. 1. 5. Ahmed Asım Efendi Tokat Sancağı Nüfus Memuru Abdullah Efendi’nin oğlu olan Ahmed Asım Efendi, H. 1288 (1871 / 1872) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde22 ilimlere giriş, Türkçe, coğrafya, tarih eğitimi almıştır. 26 Rebiülahir 1316 (13 Eylül 1898) tarihinde 250 kuruş maaşla Zile Kazası Süvari Tahsildarlığı, 19 Cemaziyelevvel 1318 (14 Eylül 1900) tarihinde 125 kuruş maaşla Selanik Vilayeti Sarışaban Kazası Nüfus Kâtipliği, 23 Ramazan 1318 (14 Ocak 1901) tarihinde ilâve memurluk olarak Sarışaban Kazası Nüfus Memurluğu Vekâleti, 27 Zilkade 1318 (18 Mart 1901) tarihinde Gevgili Kazası Nüfus Kâtipliği, 2 Şaban 1322 (12 Ekim 1904) tarihinde 300 kuruş maaşla Taşoz Sancağı Nüfus Kâtipliği, 20 Zilkade 1322 (26 Ocak 1905) tarihinde önce 750, daha sonra 500 kuruş maaşlara Selanik Sancağı Nüfus Memurluğu Kâtipliği Vekâleti, 5 Muharrem 1326 (8 Şubat 1908) tarihinde 300 kuruş maaşla Nevrekob Kazası Nüfus Kâtipliği, 9 Ramazan 1326 (5 Ekim 1908) tarihinde 400 kuruş maaşla Aynaroz Kazası Nüfus Memurluğu, 3 Safer 1329 (3 Şubat 1911) tarihinde Aynaroz Kazası Kaymakam Vekâleti görevlerine atanarak hizmet etmiştir. Aynaroz Kazası Nüfus Müdürlüğü ile Kaymakamlığı’ndan tercüme-i hâl bilgilerinin doğruluğu onaylanmıştır. Asil veya vekil olarak bulunduğu görevlere ait istihdam süresi, maaş miktarı, ayrılma sebepleri ve çeşitli gelirlerden zimmetine usulsüz mal geçirmediği 5 Muharrem 1326 (8 Şubat 1908), 3 Ramazan 1326 (29 Eylül 1908), 3 22 İbtidâî Mektebi: İlkokul (Devellioğlu, 2010: 466). 101 Rebiülahir 1329 (3 Nisan 1911) tarihli tasdik edilmiş mazbata suretleri ile Sivas Vilâyeti Valiliği’nin 25 Şevval 1329 (19 Ekim 1911) tarihli tezkeresi, Osmanlı nüfus tezkeresi suretleri Sicill-i Ahvâl İdaresi’nce muhafaza edilmiştir 1 Zilkade 1329 (24 Ekim 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 182, s. 80). 11 Şevval 1329 (5 Ekim 1911) tarihinde 400 kuruş maaşla Lankaza Kazası Nüfus Memurluğu’na nakledilmiştir. 21 Zilkade 1329 (13 Kasım 1911) tarihinde Taşoz Nüfus Memurluğu ile becayiş yapılarak buraya geçmiştir. Aynaroz, Lankaza Nüfus Memurlukları’ndan dolayı olumsuz bir hal yaşamadığı, zimmetinin temiz kaldığı Aynaroz Kazası Kaymakamlığı’ndan tasdik edilen 19 Ramazan 1329 (13 Eylül 1911) tarihli Muhasebe Devir Defteri ile Lankaza Kazası İdare Meclisi’nin 21 Zilhicce 1329 (13 Aralık 1911) tarihli mazbatasından anlaşılmıştır 8 Rebiülevvel 1331 (15 Şubat 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 182, s. 80). 5. 1. 6. Ahmed Asım Efendi Abdürrifad Efendi’nin oğlu olan Ahmed Asım Efendi, H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde ilimlere giriş, Arapça, Farsça ve coğrafya derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde stajyer olarak Tokat Sancağı Nüfus Dairesi’ne girmiş, H. 1316 (1898 / 1899) da 250 kuruş maaşla Zile Kazası Süvari Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. İki yıl sonra buradan istifa ederek ayrılmış ve 125 kuruş maaşla Selânik Vilâyeti Sarışaban Kazası Nüfus Kâtipliği’ne alınmıştır. 102 Sarışaban Kaymakamlığı’ndan ve Selânik Vilayeti Valiliği’nden vazifesine uygunluğu, Dâhiliye Nezareti Nüfus Müdürlüğü’nden de maaşı ve memurluğu tasdik edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve zimmetine usulsüz mal geçirmediğini gösteren mazbatanın onaylı suretleri, tercüme-i hâlinin aslı ile Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 27 Şaban 1319 (9 Aralık 1901) Ahmed Asım Efendi, Gedikli Kazası Nüfus Kâtipliği’ne atanmasından dolayı H. 1318 (1901) de Sarışaban’dan ayrıldığı, bir yıl sonra da 300 kuruş maaşla Taşoz Sancağı Nüfus Kâtipliği’ne nakledildiği, vazifesini başarıyla yürüttüğü ve zimmetine mal geçirmediği Gedikli ve Taşoz23 İdare Meclisleri’nin 23 Zilkade 1318 (14 Mart 1901) ve 16 Safer 1320 (25 Mayıs 1902) tarihli mazbatalarında gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 19). 5. 1. 7. Ahmed Faik Efendi Ali Efendi’nin oğlu olan Ahmed Faik Efendi, H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Çelebizâde namıyla tanınmaktadır. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerinde eğitim görmüştür. Tekye Medresesi’nde Arapça ilim derslerine devam etmiş ve diplomasını almıştır. Yeterlilik sınavından olur alarak 17 Ramazan 1326 tarihli (13 Ekim 1908) İbtidâî Mektebi Muallimliği Ehliyetnâmesi’ni hak etmiştir. 23 Taşoz: Günümüzde Yunanistan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 481). 103 H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde Tokat Sancağı Tahrîrât24 Dairesi İkinci Mübeyyizliği’ne25 25 kuruş maaşla tayin edilmiştir. Maaşı ilerleyen dönemlerde 70 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde istifa ederek ayrılmış, çeşitli aidat ve gelirlerden usulsüzlük yaparak zimmetine mal geçirmediği İdare Meclisi’nin 24 Şaban 1326 (21 Eylül 1908) tarihli mazbatasının tasdikli suretinden anlaşılmıştır. 17 Şaban 1326 (14 Eylül 1908) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Evkaf-ı Münderise26 ve İcâre-i Akar27 Bilim Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. 4 Zilhicce 1327 (17 Aralık 1909) tarihinde 400 kuruş maaşla Tahrîrât Müsevvidînliği’ne28 nakil olmasıyla Bilim Kâtipliği’ni 145 kuruş 10 paraya vekâleten yapmaya devam etmiştir. Bu kâtipliğe mahsus olan 50 kuruş maaşa talip bulunamayınca ilâve memurluk olarak yapmaya devam ettiği Sivas Eğitim Müdürlüğü’nden cevap olarak alınan 23 / 23 numaralı ve 5 Cemaziyelevvel 1331 (12 Nisan 1913) tarihli resmî yazıdan anlaşılmıştır. Tercüme-i hâl evrakı Tokat Mutasarrıfı tarafından tasdik edilmiştir. 29 Cemaziyelevvel 1327 (18 Haziran 1909) tarihinde ilâve memurluk olarak Tokat İdare Meclisi Fahrî Müstantikliği29 kendisine verilmiştir. Eğitim Sandık Eminliği Kâtipliği’ni 3 Zilhicce 1327 (16 Aralık 1909) tarihine kadar asil olarak, bu tarihten sonra da vekâleten yapmıştır. 20 Recep 1328 (28 Temmuz 1910) tarihinde 100 kuruş maaşla Ermeni Mektebi Osmanlıca Muallimliği görevi verilmiş, daha sonra maaşı 200 kuruşa çıkarılmıştır. 21 Cemaziyelevvel 1329 (20 Mayıs 1911) tarihinde 500 kuruş maaşla 24 Tahrîrât: Bir dâirece yazılan resmî mektuplar (Devellioğlu, 2010: 1192). Mübeyyiz: Tebyiz eden, müsveddeleri beyaza çeken kalem kâtibi (Devellioğlu, 2010: 818). 26 Evkaf-ı Münderise: Eseri kalmamış vakıflar (Devellioğlu, 2010: 850). 27 İcâre-i Akar: Ev, arsa gibi şeylerin kirası (Devellioğlu, 2010: 468). 28 Müsevvidîn: Müsvedde, karalama, taslak yapanlar (Devellioğlu, 2010: 867). 29 Müstantik: Sorgu hâkimi (Devellioğlu, 2010: 872). 25 104 Sandık Eminliği Başkâtipliği’ne terfi etmiştir. Sandık Eminliği, Kâtiplik, Tahrîrât Dairesi Müsevvidînliği’nden zimmetine usulsüz bir gelir geçmediği Tokat İdare Meclisi’nin 10 Şevval 1330 (22 Eylül 1912) tarihli mazbatasından anlaşılmış ve iade edilmiştir 13 Zilkade 1331 (14 Ekim 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 193, s. 175). 5. 1. 8. Ahmed Hamdi Efendi Gurban namıyla tanınan Telgraf ve Posta Müdürü Hacı Halil Efendi’nin oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi, H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de Arapça dilbilgisi, Farsça Gülistan30 ve hesap derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 28 Recep 1302 (13 Mayıs 1885) tarihinde 450 kuruş maaşla Manastır Vilâyeti Matbûât31 Kâtipliği ve Sandık Eminliği’ne tayin edilmiş ancak 20 Cemaziyelahir 1306 (21 Şubat 1889) tarihinde istifa ederek ayrılmıştır. 4 Safer 1309 (9 Eylül 1891) tarihinde 380 kuruş maaşla Sivas Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu’na, 26 Ramazan 1310 (13 Nisan 1893) tarihinde Tokat Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu’na tayin edilmiştir. Tokat Telgraf ve Posta Müdürlüğü ile Telgraf ve Posta Nezareti makamlarından vazifesine uygunluğu onaylanmıştır. Memuriyeti Sicil ve Muhasebe Dairesi Kayıtları’na uygundur. Osmanlı nüfus tezkeresi ile Manastır Vilâyeti Matbûât Kâtipliği ve Sandık Eminliği hizmetini gösteren Manastır Vilâyeti’nin mazbatasının onaylı sureti tercüme-i 30 Gülistan: 1-Şîrazlı Şeyh Sadi’nin meşhur eseridir (Devellioğlu, 2010: 342). 2- Farsça dersi için yaygın olarak bu eser kullanılmıştır (Soyluer, 2006: 13). 31 Matbûât: Basılmış şeyler, kitaplar, gazeteler (Devellioğlu, 2010: 677). 105 hâl evrakının ası ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 4 Zilhicce 1314 (6 Mayıs 1897) Yapmış olduğu hizmetlerden dolayı 14 Muharrem 1315 (15 Haziran 1897) tarihinde Rütbe-i Erbaa verilmiştir. 12 Muharrem 1317 (23 Mayıs 1899) tarihinde becayiş usulüyle Sivas Vilâyeti’ne bağlı Dönektaşı Telgraf ve Posta Merkezi’ne, 16 Zilkade 1318 (7 Mart 1901) tarihinde Tokat Telgraf ve Posta Merkezi Memuriyeti’ne, 20 Safer 1324 (15 Nisan 1906) tarihinde ise Amasya Telgraf ve Posta Merkezi Memurluğu’na nakil edildiği Sicil Şubesi’nin 17 Muharrem 1321 (15 Nisan 1903) ve 24 Muharrem 1325 (9 Mart 1907) tarihli vukuat pusulasında gösterilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 90, s. 125). 5. 1. 9. Ahmed Hamdi Efendi Ali Efendi’nin oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve Yozgat rüşdiyye mektebinde de müfredâtta olan dersleri okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde Yozgat Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde de 300 kuruş maaşla Tokat Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memuriyeti’ne tayin edilmiştir. 106 Osmanlı nüfus tezkeresinin ve diplomasının onaylı sureti, tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 9 Rebiülevvel 1314 (18 Ağustos 1896) Ahmed Hamdi Efendi’ye hizmetlerinden dolayı 14 Muharrem 1315 (15 Haziran 1897) tarihinde Rütbe-i Râbi‛a lâyık görülmüştür. Bu tarihten sonraki görev yerleri şöyledir; H. 1319 (1901 / 1902) Malatya Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu, H. 1321 (1903 / 1904) Ankara Vilâyeti’ne bağlı Yozgat Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu, H. 1322 (1904 / 1905) Sivas Vilâyeti’ne bağlı Ortaköy ve H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde Kangal Telgraf ve Posta Merkezleri Müdürlüğü yapmıştır. Kangal’da 28000 kuruşluk bir posta paketinin ziyan olmasından dolayı H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde, görevden alınarak soruşturma açılmış, vazifesine bir vekil tayin edilmiştir. Ancak bu vazifenin uzun süre vekâleten idaresinin mümkün olmaması sebebiyle, Ahmed Hamdi Efendi’nin açığa çıkarıldığı Telgraf ve Posta Şubesi’nin 11 Rebiülevvel 1325 (24 Nisan 1907) tarihli vukuat pusulasında bildirilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 70, s. 189). 107 5. 1. 10. Ahmed Hamdi Efendi Askeri Yüzbaşı Hacı Ali Efendi’nin oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocalardan da bir süre Arapça dilbilgisi ve hesap ilimleri derslerini almıştır. H. 1299 (1881 / 1882) tarihinde Tokat Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiş, 1311 (1893 / 1894) tarihinde ise 300 kuruş maaşla Sivas Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memuriyeti’ne tayin edilmiştir. Maaşı bir yıl sonra 380 kuruşa çıkarılmış ve 1317 (1899 / 1900) tarihinde 400 kuruş maaşla aynı vilayetin Posta Kâtipliği’ne nakledilmiştir. Sivas Vilâyeti Vali Muavini Aristidi Bey’in İstanbul’a gönderdiği mektubun Sivas postahanesince açıldığının iddia edilmesinden dolayı, soruşturma gereği idare tarafından 19 Şevval 1319 (29 Ocak 1902) tarihinde işine son verilmiştir. Sonraki süreç içerisinde Ahmed Hamdi Efendi’nin mektup meselesinden dolayı işten çıkarılmasına gerek görülmediği, Sivas Vilayeti Telgraf ve Posta Başmüdürriyeti’nin 11 Rebiülevvel 1325 (24 Nisan 1907) tarihli vukuat pusulasında bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 68, s. 183). 108 5. 1. 11. Ahmed Hamdi Efendi Haffâf32 esnafından Hasan Efendi’nin oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi, H. 1245 (1829 / 1830) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1265 (1848 / 1849) tarihinde askerlik mesleğine girmiş, dokuz yıl sonra bu mesleği terk ederek beş yıl ticaretle uğraşmıştır. H. 1280 (1863 / 1864) tarihinde 350 kuruş maaş ile Tuna Vilâyeti Dördüncü, bir müddet sonra 450 kuruş maaşla Üçüncü, H. 1283 (1866 / 1867) de 450 kuruş maaş ile İkinci Sınıf Zabıta Müfettişliği’ne, H. 1284 (1867 / 1868) de 625 kuruş aylık ile Boğazköy Müdürlüğü’ne memur, bir yıl sonra 500 kuruş aylık ile Beyrut Müdürlüğü’ne, H. 1286 (1869/1870) tarihinde 1500 kuruş aylık ile Osmanpazarı33 Kazası Öşür Müdürlüğü’ne, bir yıl sonra 1750 kuruş aylık ile Tırnova34 Kazası Öşür Memurluğu’na tayin olmuş ancak iki yıl sonra bu memurluğun kaldırılması ile açıkta kalmıştır. H. 1289 (1872 / 1873) tarihinde 1000 kuruş maaş ile Gureba Hastanesi Müdürlüğü ve ardından Ruscuk Donanma Komutanlığı Muavinliği’ne, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde 1700 kuruş maaş ile aynı birimde memurluğa tayin olmuş ancak H. 1293 (1876 / 1877) tarihide Tuna Vilâyeti’nin istilâ olması üzerine İstanbul’a dönmüştür. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde Trabzon Vilâyeti’ne bağlı olan Terme35 32 Haffâf: Kavaf, ayakkabı, terlik ve saire yapan ve satan kişi (Devellioğlu, 2010: 357). Osmanpazarı ( omurtag ): Silistre ve ardından Tuna’ya bağlı kazadır. Bugün Bulgaristan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 393). 34 Tırnova: Eskiden Silistre ve Tuna’ya bağlı idi. Bugün Bulgaristan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 488). 35 Terme: Günümüzde Samsun’a bağlıdır (Sezen, 2006: 487). 33 109 Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiş daha sonra 1250 kuruş maaş ile yine aynı vilayete bağlı olan Atina (Pazar)36 Kaymakamlığı’na nakil olmuştur. Memuriyet vazifesini yaptığı süre içinde istifa veya nakil suretiyle görevinden ayrılmış, hiçbir şikâyet ve sorguya uğramamış bu durum Trabzon Vilâyeti Merkez Mutasarrıfı ve Vali Vekili Enis Efendi tarafından onaylanmıştır. 3 Şaban 1300 (9 Haziran 1883) Ahmed Hamdi Efendi, H. 1300 (1883) tarihinde 1000 kuruş maaş ile Vakfıkebir37 Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiş, 14 Şevval 1301 (1884) tarihinde de vefat etmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 4, s. 360). 5. 1. 12. Ahmed Hilmi Efendi Efsuncuzâde namıyla meşhur olan Ahmed Hilmi Efendi, ulemadan Hacı Mehmed Efendi’nin oğludur. H. 1264 (1847 / 1848) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş, dilbilgisi derslerini, Arapça ve Gülistan’ı okumuştur. Arapça ve Farsça okuyup yazabilmektedir. H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde Komanat38 Nahiyesi’nde, Arazi Yoklama Kâtipliği’nde bir süre çalıştıktan sonra, H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 125 kuruş maaşla Erbaa Kazası Nüfus Memurluğu’na vekâleten tayin edilmiş ve aynı yıl içerisinde asaleti onaylanarak maaşı 250 kuruşa çıkarılmıştır. Buradan Zile Kazası Nüfus 36 Atina ( Pazar ): Günümüzde Rize’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 47). Vakfıkebir: Günümüzde Trabzon’a bağlıdır (Sezen, 2006: 508). 38 Komanat: Günümüzde Tokat’a bağlı Kiliçli Köyü’dür ( Açıkel, 2003: 259). 37 110 Memurluğu’na nakil edilince istifa etmiş ve Zile’den ayrılmıştır. H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde Erbaa’da tekrar vazifeye başlamış ve memuriyetini burada devam ettirmiştir. Erbaa Kaymakamlığı’ndan hizmet süresi, zimmeti, maaş miktarlarına dair gönderilen belgeler, Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı sureti ile birlikte sicil kayıtlarına geçirilmiştir 28 Muharrem 1330 (18 Ocak 1912) (BOA. DH. SAİD., No: 186, s. 194). 5. 1. 13. Ahmed Lütfi Efendi Arslanzâde Hüseyin Efendi’nin oğlu olan Ahmed Lütfi Efendi, H. 1275 (1858 / 1859) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sinop sıbyan ve rüşdiyye mektebinde Arapça ve Farsça okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde stajyer olarak Sinop Tahrirat Dairesi’ne39 girmiş ve kendisine 50 kuruş maaş verilmiştir. H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde 450 kuruş maaşla Selânik Vilâyeti’ne bağlı Sarışaban Kazası Mal Müdürlüğü’ne gönderilmiş ve kendisine maaşsız olarak Aydın Vilâyeti’ne bağlı Denizli Sancağı’nın Kadıköy Nahiyesi Müdürlüğü görevi de verilmiştir. H. 1305 (1887 / 1888) de İstanbul’a geri dönmüş ve bir süre sonra yine Denizli Sancağı’na bağlı olan Güney Nahiyesi Müdürlüğü’ne 480 kuruş maaş ile nakledilmiştir. 3 Zilkade 1305 (12 Temmuz 1888) tarihinde 5. Rütbeden Mecidî Nişanı’na40 lâyık görülmüştür. 39 Tahrirât Kalemi: Resmi dairelerde yazı işleriyle meşgul olan kalem (Devellioğlu, 2010: 1192). Mecidî Nişanı: 1852’de Sultan Abdülmecid’in ismine ithaf ile hazırlanmıştır. Birden beşe kadar dereceleri olduğu gibi murassa’ı da vardır. Devlete hizmette özel gayret ve başarı gösterenlere verilmek üzere hazırlanmıştır. Layık olan kişiye kayd-ı hayat şartıyla verilmektedir. Her derecesinin adedi belirlenmiş ve birinci rütbesinden 50, ikinci rütbesinden 150, üçüncü rütbesinden 800, dördüncü rütbesinden 3.000 ve beşinci rütbesinden 6000, toplam 10.000 adet basılması kararlaştırılmıştır. Bu 40 111 Memurluk vazifesi sebebiyle sorguya alınmamıştır. Memur Seçme Mülkiye Komisyonu tarafından yazılan görüşlerde, Sarışaban Kazası Mal Müdürlüğü ve Kaymakam Vekâleti ile Kadıköy ve Güney Nahiyeleri Müdürlükleri’nden, Sarışaban, Sarayköy, Buldan Kaza İdare Meclisleri’nden gösterilen dört bölüm mazbatada zimmetine usulsüz mal geçirmediğinin bildirildiği belirtilmiştir. Verilen nişanın beratı da görülerek iade edilmiştir. 24 Rebiülahir 1307 (18 Aralık 1889) Ahmed Lütfi Efendi, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 1250 kuruş maaş ile Diyarbakır Vilâyeti’ne bağlı Midyat Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiş ancak bu görevinden bir yıl sonra istifa ederek ayrılmıştır. Kaymakamlığı süresince; devlet mallarından veya emekli sandığı aidatlarından zimmetine bir şey geçirmediği, güzel hizmetler yaptığı, Midyat Kazası, Mardin Sancağı ve Diyarbakır Vilâyeti İdare Meclisleri’nin 23 Rebiülevvel 1308 (6 Kasım 1890) tarihli mazbatalarında gösterilmiştir. H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde 1250 kuruş maaşla Edirne Vilâyeti’ne bağlı Midye41 Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Sinekli Hadisesi’ni gerçekleştiren haydudun Çerkes Köyü civarında dolaştığı mahallî idareye haber verildiği halde tutuklanamamasından dolayı iktidarı sarsılmış ve H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde görevinden azledilmiştir. Kaymakamlığı boyunca zimmetinin temiz kaldığı Kırkkilise42 Sancağı İdare Meclisi’nin 10 Rebiü’l-ahir 1309 (13 Kasım 1891) tarihli mazbatası Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’nce görülerek iade edilmiştir. nişan, Sultan II. Abdülhamit hatta Sultan Reşat devirlerinde de verilmeye devam edilmiştir (Gündüz, 2011: 135). 41 Midye (Kıyıköy): Günümüzde Kırklareli’ne bağlıdır (Sezen, 2006: 367). 42 Kırkkilise: 1924 tarihinde Kırklareli adıyla vilayet olmuştur (Sezen, 2006: 307). 112 Ahmed Lütfi Efendi’nin, Sinekli Hadisesi’nin meydana çıkmasından yirmi gün sonra tayin olduğunu belirten bir dilekçe vermesi üzerine, Devlet Şurası, Dâhiliye Nezareti’nin mazbatasında 6 Zilkade 1308 (13 Haziran 1891) tarihinde resmi yazısıyla birlikte memuriyet bölgesine gittiği, Zilkade 10’da (17 Haziran) görevine başladığı, dolayısıyla olaydan sonraki görev değiştirme ve iyileştirmeler sırasında orada bulunduğu için ayrılmasının icap ettiğini, tercüme-i hâl kayıtlarında başka bir sebeple istihdamına engel bir durum görülmediği için aynı düzeyde yine görev yapacağını 9 Cemaziyelahir 1309 (10 Ocak 1892) tarihli bildiri ile tebliğ etmiştir. Bu olaylardan sonra; H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde Manastır Vilâyeti’ne bağlı Kolonya Kaymakamlığı, H. 1310 (1892 / 1893) tarihinde Ankara Vilâyeti’ne bağlı Mecidiye43 Kazası Kaymakamlığı, H. 1311 (1893 / 1894) tarihine yine Ankara’ya bağlı Bala Kazası Kaymakamlığı yapmıştır ve görevindeki gayretleri sebebiyle kendisine Rütbe-i Râbi‛a verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 365). Kolonya Kaymakamlığı yaparken eşkıyaların takibi ve yakalanmasındaki gayretleri, Mecidiye Kaymakamı iken yol yapımı, koyun vergilerinin tahsili, 3000 adet devletten gizlenen koyunun ortaya çıkarılması konularındaki ve kazadaki öşürlerin 80.000 kuruş fazla ihale edilmesindeki çabalarını takdir eden, Görice44, Kırşehir, Yozgat Mutasarrıflıklarının ve Yanya45, Ankara Vilâyetleri’nin kendisine yazdığı 10 adet telgraf ile 7 adet resmi yazı Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülüp tekrar iade edilmiştir. 43 Mecidiye (Çiçekdağı) (Boyalık): Günümüzde Kırşehir iline bağlıdır (Sezen, 2006: 355). Görice (Korçe): Eskiden Manastır’a bağlı sancak iken günümüzde Arnavutluk’a bağlıdır (Sezen, 2006: 204). 45 Yanya: Günümüzde Yunanistan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 518). 44 113 Bala Kazası’nın havasına uyum sağlayamadığı için kendi isteğiyle becayiş usulüyle, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde yine Ankara Vilâyeti’ne bağlı İncesu Kazası Kaymakamlığı’na nakil edilmiştir. Daha sonra H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde Sivas Vilâyeti’ne bağlı Havza46 Kaymakamlığı, H. 1315 (1897 / 1898) de ise Konya Vilâyeti’ne bağlı Akşehir Kaymakamlığı yapmıştır. Görev yaptığı kazalarda zimmetine hiç usulsüz mal geçirmediği, kaldırım, telgrafhane, köprü inşası, yol tamiri gibi hususlarda çok gayret ettiğini bildiren Ankara Vilâyeti ve Kayseri, Amasya Sancakları İdare Meclisleri’nin mazbataları ile 4 telgraf ve 3 resmi mektup Sicill-i Ahvâl İdaresi’nce görülmüştür. Hizmetlerinden dolayı kendisine, H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde 4. Rütbeden Mecidî Nişanı ve Rütbe-i Sâlise lâyık görülmüştür. Usul ve kurallar gereği Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne’de47 sınava girmiş ve terfi etmeye hak kazanmıştır. Dâhiliye Nezareti tarafından bildirilip, Mülkiye Memur Komisyonu tarafından yazılan 11 Muharrem 1317 (22 Mayıs 1899) tarihli ve 61 numaralı İkinci Sınıf Kaymakamlık Belgesi kendisine verilmiştir. H. 1317 (1899 / 1900) tarihinde başka bir kazaya nakil istemesi üzerine, 1575 kuruş maaşla Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilâyeti’ne bağlı Kerpe48 Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiş, ardından H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde de Hüdavendigâr Vilâyeti’ne49 bağlı Gemlik Kazası 46 Havza: Günümüzde Samsun’a bağlıdır (Sezen, 2006: 228). Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne: İdare amiri yetiştirmek için kurulmuş olan okul, Siyasal Bilgiler okulu (Devellioğlu, 2011: 702). 48 Kerpe (Arkasa): Günümüzde Yunanistan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 301). 49 Hüdavendigâr Vilayeti: Günümüzdeki Bursa ilidir (Sezen, 2006: 241). 47 114 Kaymakamlığı’na tayin olmuştur. Hizmetlerinden dolayı H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde kendisine, Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sânisi50 verilmiştir. Bulunduğu yerin havası ve suyuyla uyuşamadığını belirterek, memuriyet yerinin değişmesini talep etmiştir. Dâhiliye Nezareti ve Mülkiye Memur Komisyonu tarafından incelenen tercüme-i hâlinde, engel bir durum görülmemiş, H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde İmroz51 Kazası Kaymakamlığı’na nakledilmiştir. Bir yıl sonra yine kendi isteğiyle Bartın Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 366). Ahmed Lütfi Efendi hakkında, Gemlik Kaymakamlığı yaptığı dönemde, zeytin öşrü ihalesine usulsüzlük karıştırdığı iddiasıyla soruşturma açılmıştır. Bartın Kaymakamlığı yaptığı sırada ise, bir camiye kaçak barut koyan beş kişinin ve Çukur Köyü’nde tarihi eser aramak için kazı yapan on altı kişinin yakalanıp, merkeze gönderilirken kollarına kelepçe vurulup köyden köye dolaştırılması, Bartın mültezimlerinden İnce Alemdârzâde Mustafa Bey’den 100 liralık poliçe alınıp Kürd Said Efendi’ye kırdırılması, tutuklu bulunan Köroğlu Ali Bey’den 4 lira alınarak serbest bırakılması, öşür mültezimlerinden para talep edilmesi, Rum milletine mensup olan sarraf Baki’den ileride anlaşma yapılan şartlara bağlı kalacağını içeren bir sözleşme ve bir senet düzenlemek kaydıyla izin verilen bina inşasına, senet alınmadan ruhsat verilmesi, bir takım kadınlarla içkili meclislerde bulunması maddeleri sebebiyle 50 Rütbe-i Saniye: Mülki derecelerin beşincisidir Rütbe-i Salise’den büyük, Ula Sanisi’nden küçüktür. Askeri rütbelerden Miralay’a eşittir. Ricalden sayılmadıkları için teşrifata dahil değildirler, elkap olarak “ İzzetlü Efendi” yazılmaktadır. “Saniye sınıf-ı sanisi” ve “saniye sınıf-ı mütemayizi”olmak üzere iki dereceye ayrılmıştır. Saniye sınıf-ı sanisi’nin lakabı “İzzetlü Efendi”, saniye sınıf-ı mütemayizi’nin lakabı “İzzetlü Efendim”dir (Gündüz, 2011: 133). 51 İmroz (Panaya): Günümüzde Gökçeada ismiyle Çanakkale’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 250). 115 soruşturma açılmak istenmiş ancak yapılan incelemede; yakalanan kişilerin bazılarının tahliye edilip bazıları hakkında kanuni işlem yapıldığı görülmüş, Mustafa Bey’den alınıp kırdırılan poliçenin şahsi bir muamele olduğu anlaşılmış, mültezimlerden para istemediği ortaya çıkmış, Sarraf Baki’nin müsaade edilen haritaya uygun olarak bina yaptığı görülmüş ve diğer hususların da memuriyeti ile ilişkisinin bulunmadığına karar verilerek mesuliyet yüklemeye, soruşturma açmaya gerek olmadığına karar verilmiştir. Kerpe, Gemlik, İmroz Kazalarının Kaymakamlıklar’ı esnasında zimmetine usulsüz mal geçirmediği bağlı oldukları Vilâyet İdare Meclisleri’nin mazbatalarında beyan edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 47). Gemlik Kazası Kaymakamlığı yaptığı sırada zeytin öşrü meselesinden dolayı soruşturmaya alınmadığı Devlet Şurası İstînâf52 Mahkemesi’nin mütalâalarından anlaşılarak, H. 1325 (1907 / 1908) tarihinde Koca Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. 4 Muharrem 1326 (1908 / 1909) tarihinde Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Mütemayizi’ne lâyık görülmüştür. H. 1327 (1909 / 1910) tarihinde 525 kuruş ma‛zûliyyet53 maaşı bağlandığı, şubece görülüp iade edilen maaş cüzdanından anlaşılmıştır. H. 1328 (1910 / 1911) de 2000 kuruş maaşla Rakka54 Kazası Kaymakamlığı’na, aynı yıl içerisinde becayiş 52 İstînâf: Asliye Mahkemesinden verilen bir kararın, bir üst mahkemeye başvurarak feshini isteme (Devellioğlu, 2010: 529). 53 Ma‛zûliyyet: Azledilme, işten çıkarılma (Devellioğlu, 2010: 683). 54 Rakka: Günümüzde Suriye’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 416). 116 usulüyle Girit Kaymakamlığı’na, H. 1330 (1911 / 1912) tarihinde ise İmroz Kaymakamlığı’na gönderilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 48). 5. 1. 14. Ahmed Nafiz Efendi Osmanlı Askerî Yüzbaşıları’ndan Mustafa Efendi’nin oğlu olan Ahmed Nafiz Efendi, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat Sancağı sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş ve Erbaa Kazası Büyük Cami Medresesi’nde ise Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Erbaa Kazası Mal Dairesi’ne 493.5 kuruş maaş ile stajyer olarak girdikten sonra, Sonisa55 Nahiyesi’ne 600 kuruş maaş ile nakil edilmiştir. Bundan sonraki yıllarda 200 – 300 kuruş ücretler karşılığında Erbaa, Artukâbâd56 ve etraftaki nahiyelerin, köprü, öşür, ağnam Keşif Memurluğu Kâtipliği’nde bulunmuştur. H. 1317 (1899 / 1900) ile 1319 (1901/1902) tarihleri arasında 175 kuruş maaşla Erbaa Kazası Sandık Emaneti ile Belediye Kâtipliği’nde çalışmıştır. Bir sonraki yıl ise Emirseyid ve Necip nahiyelerinde Ehlî Hayvanlar ve Ağnam Yoklama Kâtipliği’nde bulunmuştur. H. 1324 (1906 / 1907) tarihine kadar maaşında birçok iniş çıkışlar yaşanmış ve H. 1325 (1907 / 1908) de 150 kuruş maaşla Tokat Tahsilât Kâtipliği’ne nakil edilip H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde maaşı 200 kuruşa çıkarılmıştır. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti tarafından vazifesini yerine getirmeye uygun olduğunu belirtmiştir. 55 56 Sonisa-Sonusa: Uluköy, günümüzde Amasya Taşova’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 453). Atukâbâd: Günümüzde Tokat’a bağlı Artova ilçesinin adıdır (Açıkel, 2003: 259). 117 Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, geçmiş hizmetlerindeki çalışma süreleri ve maaş miktarlarını içeren Erbaa Kazası ve Tokat Sancağı İdare Meclisleri’nin mazbatalarının onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakı şubede tutulmaktadır 20 Safer 1327 (13 Mart 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 158, s. 299). 5. 1. 15. Ahmed Reşid Efendi Mûytâbzade57 Mustafa Efendi’nin oğlu olan Ahmed Reşid Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Dârü’ş-şafaka ve Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne58’de eğitim görmüş, 3 bölüm diploma almıştır. Arapça, Fransızca ve Farsça konuşabilmektedir. Eğitimini tamamladıktan sonra usuller gereği Sivas Vilâyeti maiyetine gönderilmiş, H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde de 1100 kuruş maaşla Lâdik59 Kazası Kaymakamlığı’na tayin olmuştur. Dârü’ş-şafaka’da katıldığı sınav için yaptığı resim Padişah’a takdim edilince mükâfat olarak 10 altın ve Sanâyi-i Nefîse60 Madalyası verilmiştir. Tercüme-i hâl evraklarında yazılan bu bilgilerin doğruluğu Sivas Valisi Sururi Paşa tarafından onaylanmıştır. Dârü’ş-şafaka’dan verilen diploma, Mekteb-i Mülkiye-i 57 Mûytâb: Mutaf, kıl dokuyan, kıldan eşya yapan kişi (Devellioğlu, 2010: 814). Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne: İdare amiri yetiştirmek için kurulmuş olan okul, Siyasal Bilgiler Okulu (Devellioğlu, 2010: 702). 59 Lâdik: Eskiden Sivas vilayetinin Amasya sancağına bağlı kaza iken, günümüzde Samsun’a bağlı bir ilçedir (Sezen, 2006: 336). 60 Sanâyi-i nefîse: Güzel sanatlar (Devellioğlu, 2010: 1074). 58 118 Şâhâne’den verilen diploma, aldığı mülâzemet rûusu,61 siyaset diplomasının onaylı suretleri Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 8 Ramazan 1306 (8 Mayıs 1889) Ahmed Reşid Efendiye 25 Şaban 1308 (5 Nisan 1891) tarihinde Rütbe-i Sâlise verilmiştir. 13 Rebiülahir 1310 (1892 / 1893) tarihinde 1750 kuruş maaşla Ankara Vilâyeti’ne bağlı Çorum Kazası Kaymakamlığı’na nakledilmiştir. 7 Zilhicce 1311 (11 Haziran 1894) tarihinde Çorum’a başka bir mutasarrıf tayin edilince bu görevinden ayrılmıştır. Ayrılışından 2 Rebiülevvel 1312 (1894 / 1895) tarihine kadar vekâleten yaptığı Çorum Kazaları’nın Kaymakamlık ve Mutasarrıflık süreleri dâhil olmak üzere tüm görevi boyunca zimmetine hiçbir şey geçirmemiş, vazifesini lâyığıyla yerine getirmiştir. Kasaba ve köylerde ibtidâî mektepleri tesis ettiği, imar faaliyetleriyle çok uğraştığı, büyük saat kulesi inşası, sokakların genişletilmesi ve donatılması, isimlendirilmesi, emniyetin istikrarı, devlet mallarının tahsili, salgın hastalıklar sırasında şehrin temizlenmesi gibi hizmetlerinin olduğuna dair Amasya Sancağı İdare Meclisi’nin 23 Cemaziyelahir 1310 (12 Ocak 1893), Yozgat ve Çorum Sancakları İdare Meclisleri’nin Vilâyet Meclis Azaları’ndan onaylı 19 Zilkade 1311 (24 Mayıs 1894) ve 3 Rebiülevvel 1312 (4 Eylül 1894) tarihli mazbataları ve terfi ederek ikinci sınıf kaza kaymakamlığına seçildiğine dair memur seçim komisyonunun 338 numaralı ve 19 Şevval 1308 (28 Mayıs 1891) tarihli belgesinin onaylı sureti, Osmanlı nüfus tezkeresi sureti ve tercüme-i hal evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 61 Mülâzemet Rûusu: Yüksek okulda yedi seneden ibaret olan mülâzimlik müddetini dolduranların rûus imtihanına girerek, basarılı oldukları takdirde aldıkları bir çeşit müderrislik sertifikası (Soyluer, 2006: 51). 119 1 Cemaziyelevvel 1312 (1894 / 1895) de 1150 kuruş maaşla Hüdavendigâr62 Vilâyeti’nin Uşak Kazası Kaymakamlığı’na tayin olmuş, vazifesindeki başarılardan dolayı aynı yıl içerisinde Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sânisi ile ödüllendirilmiştir. Memur seçme komisyonunun mazbatası gereğince H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde aynı maaşla Ankara Vilâyeti’nin Beypazarı Kaymakamlığı’na nakil edilmiştir. Sahip olduğu tecrübe ve iktidar sebebiyle aynı yıl içerisinde 4500 kuruş maaşla Gümüşhane Sancağı Mutasarrıflığı’na gönderilmiş, ancak yine aynı yıl içerisinde 7500 kuruş maaşla Muş Sancağı Mutasarrıflığı’na nakil olmuştur. Uşak Kaymakamlığı’nca ve Gümüşhane Mutasarrıflığı’nca devlet mallarından zimmetinde bir şey bulunmadığı, memurluk vazifesini güzel bir şekilde yerine getirdiği Kütahya Sancağı ile Trabzon Vilâyeti İdare Meclisleri’nin 5 Ramazan 1313 (19 Şubat 1896) ve 5 Muharrem 1314 (16 Haziran 1896) tarihli onaylı mazbata suretlerinden anlaşılmıştır. Memurluk vazifesini başarıyla sürdüren Ahmed Reşid Efendiye H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde Rütbe-i Rafid Mirmiranı63 lâyık görülmüştür. 30 Rebiülahir 1318 (1900 / 1901) tarihinde de Gümüş Liyakat Madalyası 64 verilmiştir. 13 Recep 1318 (6 Kasım 1900) tarihinde telgraf cihaz hattı inşaatının hızlandırılması konusundaki hizmetlerinden dolayı terfi ederek Rumeli Beylerbeyi Rütbesi verilmiştir. Memurluk vazifesini güzel bir şekilde yerine getirdiği için yine aynı yıl içerisinde 4 Şaban 1318 (27 Kasım 1900) tarihinde 3. Rütbeden Mecidî Nişanı’na lâyık bulunmuştur. 62 Hüdavendigâr Vilâyeti: Günümüzdeki Bursa ilidir (Sezen, 2006: 241). Rütbe-i Rafid Mirmiranı: Beylerbeyi karşılığı olarak kullanılan Mülki rütbelerden birisidir. Fahri olarak verilmiş rütbe (Aslan, 2006: 37). 64 Liyakat Madalyası: Sadakat ve kahramanlık gösterenlerin bu iyi hareketlerini takdir etmek ve emsallerini buna teşvik etmek amacıyla II. Abdülhamit devrinde 1890 tarihinde ihdas edilmiştir. Liyakat madalyası altın ve gümüş olmak üzere ikiye ayrılır (Gündüz, 2011: 128). 63 120 Sonraki dönemlerde, H. 1315 (1897 / 1898) ile H. 1320 (1902 / 1903) tarihleri arasında Kerkük Sancağı Mutasarrıflığı, H. 1325 (1907 / 1908) tarihine kadar 9000 kuruş maaş ile Zor65 Sancağı Mutasarrıflığı, ardından Biga Sancağı Mutasarrıflığı yaptıktan sonra 27 Recep 1325 (5 Eylül 1907) tarihinde 17500 kuruş maaşla Van Vilâyeti Valiliği’ne tayin olmuştur. Ancak bazı mazeretleri sebebiyle burada görev yapamayacağı anlaşıldıktan sonra tekrar Biga’ya gönderilmesi uygun olmayacağından Zor Sancağı Mutasarrıflığı’na nakil edilmiştir. Buradan da aynı yıl içerisinde 5400 kuruş maaş ile Maraş Mutasarrıflığı’na tayin olmuştur. H. 1326 (1908) tarihinde 23.000 kuruş maaşla Bitlis Vilâyeti Valiliği’ne gönderilen Ahmed Reşid Efendi, Musul Vilâyeti’nin taşıdığı önem ve iktidar sahibi bir valiye ihtiyaç duyulması sebebiyle, daha önce Zor Mutasarrıflığı’nda da bulunarak bölgenin durumuna vakıf olduğu gerekçesiyle bu kez Musul Vilâyeti Valiliği’ne nakledilmiştir. Mutasarrıflık yaptığı Zor, Biga, Maraş Sancakları’nda, valilik yaptığı Bitlis ve Musul Vilâyetlerinde zimmetine hiçbir mal geçirmediği, diğer görev yaptığı yerlerde olduğu gibi halkı memnun edip devleti için çalıştığı, mektep inşası, kaldırım yapımı, lüks lambaların tedariki, köprü tamiratı gibi konularda emek harcadığı vilayet ve sancakların meclis idarelerinin mazbatalarında görülerek Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce kayda alınmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 91 - 92). 65 Zor ( Deyr ): Önceleri Halep Eyaletine bağlı olan sancak, günümüzde Suriye’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 241). 121 Ahmed Reşid Efendi, yaptığı hizmetler ve başarılarından dolayı 2. Rütbeden Osmanlı Nişanı’na66 lâyık görülmüştür. Musul civarında oturan Hemond (?) eşkıyasının ahaliye zarar verdiği anlaşılarak buraya askerî kumandanlardan birinin tayin edilmesinin kararlaştırılması üzerine 2 Cemaziyelahir 1327 (21 Haziran 1909) de buradan ayrılmıştır. Bu tarihe kadar kendisi hakkında hiçbir şikâyet olmamış, zimmetinde gayrimeşru mal bulunmamıştır. Şehrin asayişi, halkın refahı için çalışmıştır. Görevinden ayrıldıktan sonra kendisine sülüs67 dereceden 4166 kuruş mazuliyyet maaşı tahsis edildiği Tahsisat Daire Müdürlüğü’nün 16 Zilhicce 1329 (8 Aralık 1911) tarihli ekinde görülmüştür. H. 1330 (1911 / 1912) da 15.000 kuruş maaşla Erzurum Valiliği verilerek tekrar göreve çağırılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 337). 5. 1. 16. Ahmed Rıfad Efendi Bakırcızâde Hacı Hasan Ağa’nın oğlu olan Ahmed Rıfat Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduktan sonra rüşdiyye mektebine gitmiş ve diploma almıştır. 66 Nişan-ı Âli Osmanî: 1278 Zilhiccesinde (1862) Sultan Abdülaziz zamanında birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve murassa olmak üzere ihdas edilmiştir (Aslan, 2006: 19). 67 Sülüs: Üçte bir (Devellioğlu, 2010: 1132). 122 1 Rebiül-ahir 1297 (13 Mart 1880) tarihinde 40 kuruş maaşla Tokat Tahrirât Dairesi68 Mübeyyizliği’ne tayin olmuş, aynı yıl içerisinde terfi ederek 100 kuruş maaşla aynı dairenin Evrak Memurluğu’na geçmiştir. 11 Şevval 1303 (13 Temmuz 1886) tarihinde görevinden istifa ederek 600 kuruş maaşla Süleymaniye Sancağı Vergi Memurluğu’na başlamış, ancak memuriyeti resmi olarak tasdik edilmediği ve maaş alamadığı için ayrılarak memleketi Tokat’a dönmüştür. Burada 300 kuruş maaşla Meclis İdaresi Müstantikliği Muavinliği’ne gönderilmiş ancak bu memuriyeti de Dâhiliye Nezareti’nden onaylanmadığı için 5 ay açıkta kalmıştır. Daha sona 185 kuruş maaşla Tokat Sancağı Tahrirât Dairesi Müsevvidîn’liğine tayin edilmiştir. H. 1305 (1888) tarihinde maaşına zam yapılarak Tahrirat Müdürlüğü Vekâleti ilâve memurluk olarak verilmiştir. Bir yıl sonra ise 280 kuruş maaşla Tokat Sancağı Meclis İdare Başkâtipliği’ne nakledilmiştir. Memuriyet vazifesindeki güzel hizmetleri Tokat Sancağı Mutasarrıf Vekili tarafından onaylanmıştır. Yaptığı memurlukların evrakları ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakıyla birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 8 Rebiülevvel 1316 (27 Temmuz 1898) (BOA. DH. SAİD., No: 83, s. 193). 5. 1. 17. Ahmed Rüşdü Efendi Abdullah Efendi’nin oğlu olan Ahmed Rüştü Efendi, H. 1298 (1880 / 1881) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini ve 68 Tahrirât Kalemi: Resmi dairelerde yazı işleriyle meşgul olan kalem (Devellioğlu, 2010: 1192). 123 Hamidiye69 Kazası rüşdiyye mektebinde zorunlu müfredat derslerini aldıktan sonra ikinci düzeyden diplomasını almıştır. H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde Tokat Ziraat Bankası Şubesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde 250 kuruş maaşla Zile Ziraat Bankası Sandık Muhasebe Kâtipliği’ne yemin ederek başlamıştır. Zile Kaymakamlığı’ndan tercüme-i hâl bilgilerinin doğruluğu onaylanmış, bankadaki görevine devam etmekte olduğu bildirilmiştir. 3 Zilhicce 1325 (7 Ocak 1908) Ahmed Rüşdü Efendi, H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde 400 kuruş maaşla Erbaa Ziraat Bankası’na nakledilmiş, geçmişteki hizmetlerinden zimmetinde hiçbir şey bulunmadığı 15 Cemâziyelahir 1328 (24 Haziran 1910) tarihli vukuat pusulasına yazılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 146, s. 229). 5. 1. 18. Ahmed Şevki Efendi Abdülfettah Efendi’nin oğlu olan Ahmed Şevki Efendi, H. 1250 (1834 / 1835) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocalardan da Arapça ve Farsça eğitimi almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 19 Rebiülevvel 1274 (7 Kasım 1857) tarihinde askeriyeye girmiş ancak 1 Ramazan 1279 (20 Şubat 1863) tarihinde buradan çıkarılmıştır. 11 Rebiülevvel 1282 (4 69 Hamidiye: Eskiden Sivas vilayetine bağlı olan kaza, günümüzde Ordu iline bağlıdır (Sezen, 2006: 218). 124 Ağustos 1865) tarihinde 1000 kuruş maaşla Suriye Vilâyeti Piyade Fırkası İkinci Kâtipliği’ne, 18 Zilkade 1282 (4 Nisan 1866) tarihinde 1.500 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Piyade Fırkası Birinci Kâtipliği’ne, 10 Cemaziyü’l-evvel 1283 (20 Eylül 1866) tarihinde 1.417 kuruş maaşla, 1 Muharrem 1286 (13 Nisan 1869) tarihinde 1.250 kuruş maaşla, 23 Muharrem 1288 (14 Nisan 1871) tarihinde 1.000 kuruş maaşla ve 8 Recep 1288 (23 Eylül 1871) tarihinde 1.250 kuruş maaşla Ankara Vilâyeti Üçüncü Fırka Birinci Kâtipliği’ne, 5 Şevval 1294 (13 Ekim 1877) tarihinde 1.185 kuruş maaşla tekrar Sivas Vilâyeti İkinci Fırka Birinci Kâtipliği’ne nakledilmiştir. Bu görevinden 21 Cemâziyel-evvel 1296 (13 Mayıs 1879) tarihinde ayrılmıştır. 4 Zilhicce 1302 (14 Eylül 1885) tarihinde 300 kuruş maaşla Artukâbâd Nahiyesi Vergi Kâtipliği’ne, 23 Rebiülahir 1310 (14 Kasım 1892) tarihinde aynı miktar maaşla Turhal Kazâbâd Vergi Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. 29 Zilkade 1313 (12 Mayıs 1896) tarihinde izinli olarak İstanbul’a gitmiş ancak izin süresini aştığı için görevinden azledilmiştir. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı, Sivas Vilâyeti Valiliği ile birlikte Genel Vergi Tahrir İdaresi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde Vergi Kâtipliği görevini yerine getirmeye yeterli ve uygun olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, askerlik tezkeresi ve memuriyet süresi, maaş miktarı, ayrılma sebepleri gibi bilgileri içeren Karahisar-ı Şarki ve Tokat Sancakları ile Boğazlıyan, Suşehri, Hamidiye Kazaları İdare Meclisleri’nin mazbatalarının tasdikli suretleri ile birlikte Vergi İdaresi’nin 7 Safer 1316 (27 Haziran 1898) tarihli tezkeresi, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte muhafaza edilmektedir. 125 Tercüme-i hâlinde 21 Şevval 1279 (11 Nisan 1863) tarihinden, 21 Rebiülahir 1282 (13 Eylül 1865) tarihine kadar 500 kuruş maaşla Kudüs Sancağı Tahrir Piyade Kayıt Memurluğu’nda görev yaptığı yazmaktadır. Ancak belirtilen görevi yaptığına dair bir kayda rastlanmamış ve Memur Komisyonu tarafından da H. 1279 (1862 / 1863) tarihinde bir memuriyete istihdam edilmediği belirtilmiştir. 27 Rebiülevvel 1318 (25 Temmuz 1900) 21 Rebiülahir 1318 (18 Ağustos 1900) tarihinde 800 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti İkinci Piyade Fırkası Birinci Kâtipliği’ne tayin edildiği Maliye Sicil Şubesi’nin Teşrinievvel 1317 (Şaban 1319) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 95, s. 371). 5. 1. 19. Ahmed Şükrü Efendi Ahmed Ağa’nın oğlu olan Ahmed Şükrü Efendi, H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve rüşdiyye mektebinde müfredâttaki derslerini okuyarak diploma almış, ancak bu diplomayı kaybetmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Sancağı Muhasebeciliği’ne stajyer olarak devam etmiş, H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde 150 kuruş maaşla Tokat Piyade Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden yazılan ortak görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti Müsteşarlığı, Ahmed Şükrü Efendi’nin vazifesini yerine getirmeye 126 uygun ve kabiliyetli olduğunu belirtmiştir. Nüfus tezkeresi ve tahsildarlığa tayin tarihi, maaş miktarını gösteren Tokat İdare Meclisi’nin mazbatasının onaylı suretleri, tercümei hâl evrakıyla birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 10 Şaban 1327 (27 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 162, s. 305). 5. 1. 20. Ahmed Şükrü Efendi Sivaslı Makarzâde Mehmed Efendi’nin oğlu olan Ahmed Şükrü Efendi, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduktan sonra rüşdiyye mektebinde zorunlu olan dersleri almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde Tokat Bidâyet Mahkemesi Dairesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde 300 kuruş maaşla Niksar Kazası Bidâyet Mahkemesi Müstantik Muavinliği’ne70 tayin edilmiştir. Diploma ve nüfus tezkeresinin onaylı sureti, vazifeye atanmasına ilişkin mazbatalar ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 26 Cemaziyelevvel 1326 (26 Haziran 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 375). 70 Müstantik Muavinliği: Sorgu hâkimi yardımcılığı (Devellioğlu, 2010: 872). 127 5. 1. 21. Ahmed Tevfik Efendi Süleyman Efendi’nin oğlu olan Ahmed Tevfik Efendi, H. 1263 (1846 / 1847) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş, özel hocalardan da Arapça ve hesap derslerini almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde stajyer olarak Tokat Sancağı Tahrîrât Dairesi’ne girmiştir. H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde 50 kuruş maaşla Tokat Tütün Gümrüğü Kayıt Memurluğu’na, H. 1288 (1871 / 1872) tarihinde 200 kuruş maaşla Belediye Kâtipliği’ne tayin edildiği tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. Ancak Tokat İdare Meclisi mazbatasında Kayıt Memurluğu’na dair bir kayda rastlanmadığı belirtilmiş, bunun üzerine vilâyetçe, Belediye Kâtipliği boş kadro kabul edilerek bu göreve başkası tayin edilmiş ve Ahmed Tevfik Efendi kâtiplikten çıkarılmıştır. Bu olaylardan sonra, H. 1289 (1872 / 1873) tarihinde Erbaa Kazası Arazi Yoklama Kâtipliği’ne, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde 140 kuruş maaşla Tokat Sancağı Vergi Kâtipliği’ne, H. 1294 (1877/1878) tarihinde 300 kuruş maaşla Erbaa Kazası Vergi Kâtipliği’ne, H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Muhasebe Dairesi Tasdîk Kâtipliği’ne, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde 300 kuruş maaşla Tokat Veznedârlığı’na, H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 400 kuruş maaşla Ziraat Bankası Şubesi Kâtipliği’ne, H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde aynı maaşla Ziraat Bankası Şube Memuru Muavinliği’ne tayin edilmiştir. İstihdâm süreleri, maaş miktarları, ayrılma sebepleri, zimmeti gibi konulara dair bilgileri içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 15 Cemaziyelahir 1309 (16 Ocak 1892) 128 ve Ziraat Bankası İdare Meclisi’nin 17 Muharrem 1310 (11 Ağustos 1892) tarihli mazbataları, Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı sureti ile tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. 8 Cemaziyelahir 1318 (3 Ekim 1900) İleriki tarihlerde Ziraat Bankası Sandığı Muhasebe Kâtipliği Vekâleti görevinde bulunduğu ve maaşının 500 kuruşa çıktığı 10 Şaban 1328 (17 Ağustos 1910) tarihli vukuat pusulasında yazmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 102, s. 263). 5. 1. 22. Ahmed Vefik Efendi Mehmed Rifad Efendi’nin oğlu olan Ahmed Vefik Efendi, H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Kolağasızâde namıyla tanınmaktadır. İbtidâî mektebinde ilimlere giriş derslerini, Soğukçeşme Askerî Rüşdiyyesinde de zorunlu dersleri okumuş ancak diploma alamamıştır. Türkçe ve Fransızca konuşabildiği, Bulgarcaya aşina olduğu tercüme-i hâlinde yazmaktadır. 30 Cemaziyelevvel 1319 (14 Eylül 1901) tarihinde gönüllü olarak askere gitmiş, 15 Safer 1325 (30 Mart 1907) tarihinde de terhis olmuştur. 12 Rebiülevvel 1326 (14 Nisan 1908) tarihinde 150 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Polis Memurluğu’na tayin edilmiş ve H. 1328 (1909 / 1910) tarihinde maaşı 400 kuruşa çıkarılmıştır. Osmanlı nüfus tezkeresi ve askerlik tezkeresi onaylı suretleri Sicill-i Ahvâl Şubesi’ndeki dosyasında bulunmaktadır 20 Zilhicce 1329 (12 Aralık 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 186, s. 135). 129 5. 1. 23. Ali Rıza Efendi Ulemadan Müftü Kâtibizâde Habib Efendi’nin oğlu olan Ali Rıza Efendi, H. 1288 (1871 / 1872) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış, Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş, Tekyedairesi Medresesi’ne girerek “şer’i miras ilmi”nden diploma almış ve medrese eğitimini tamamlamıştır. Türkçe ve Arapça konuşup yazabilmektedir. . H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde 300 kuruş maaş ile Tokat ve civar köylerin Öşür Keşif Memurluğu’na, H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 500 kuruş maaş ile Koyun Sayım Memurluğu’na, H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 295 kuruş maaş ile Tokat Kalhanesi Sandık Emaneti’ne tayin edilmiştir. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde, tercüme-i hâl evrakının içeriğinin doğru olduğu, memuriyetindeki dürüstlük ve uygunluğu tasdik edilmiştir. Nüfus tezkeresi ve Müderris Hacı Osman Efendi’den aldığı diploma, Tokat İdare Meclisi’nin memuriyetine dair verdiği mazbata suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulundurulmaktadır. 8 Rebiülahir 1319 (25 Temmuz 1901) Ali Rıza Efendi’nin H. 1318 (1900 / 1901) tarihinde 250 kuruş maaşla Zile Kazası Nüfus Memurluğu’na tayin edildiği Nüfus Sicil İdare-i Umumiyyesi Müdüriyeti’nin 12 Muharrem 1320 (21 Nisan 1902) tarihli tutanağında gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 86, s. 399). 130 5. 1. 24. Ali Şevki Efendi Çerkez Beyleri’nden Merşanzâde Osman Bey’in oğlu olan Ali Şevki Efendi, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde Tokat’ın Çördük Köyü’nde doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduktan sonra, bir süre Arapça ve Farsça dersleri almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 50 kuruş maaşla Tokat Sancağı Tahrirât Dairesine Mübeyyiz olarak tayin edildikten 6 ay sonra terfi ederek 200 kuruş maaşla Tokat Sancağına bağlı Artukâbâd71 Nahiyesi Müdür Kâtipliği’ne nakledilmiştir. Yapmakta olduğu göreve uygunluğu Artukâbâd Müdürlüğü ve Mutasarrıflığı’ndan onaylanmıştır. Memuriyetine ait bilgileri içeren Tokat İdare Meclisi’nden verilen mazbata ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 8 Rebiülevvel 1316 (27 Temmuz 1898) (BOA. DH. SAİD., No: 83, s. 191). 5. 1. 25. Ali Vehbi Efendi İmam Mehmed Efendi’nin oğlu olan Ali Vehbi Efendi, H. 1295 (1878) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve Tokat Rüşdiyesi’ndeki 3 yıl zorunlu olan dersleri okuduktan sonra, okulu kendi isteği ile terk etmiştir. 71 Atukâbâd: Günümüzde Tokat’a bağlı Artova ilçesinin adıdır (Açıkel, 2003: 259). 131 H. 1324 (1906 / 1907) tarihinde, 100 kuruş maaşla İdare Telgraf Merkezi Memurluğu’na tayin olmuş, aynı yıl içerisinde ve aynı maaşla Samsun’a nakledilmiştir. 1 yıl sonra Trabzon Merkez Çavuşluğu’na, ardından 250 kuruş maaşla Elbistan Merkezî Muhasebeciliği’ne, sonrasında da Maraş Sandık Vekâleti’ne tayin edilmiştir. Vazifesi ile ilgili bilgiler müdüriyet kayıtlarında bulunmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 188, s. 80). 5. 1. 26. Ali Vehbi Efendi Esnaftan Abdullah Ağa’nın oğlu olan Ali Vehbi Efendi, H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebine gitmiş, özel hocalardan da Arapça ve Farsça dersleri almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde 200 kuruş maaşla Tokat Sancağı 5. Piyade Dairesi Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde silâhaltına alınmış, askerlik süresini tamamladıktan sonra H. 1325 (1907 / 1908) de 300 kuruş maaşla 19. Daire Tahsildarlığı’nda göreve başlamıştır. Nüfus ve askerlik tezkereleri, memurluk süreleri ve maaş miktarları, zimmetinde gayrimeşru mal bulunmadığı bilgilerini içeren Tokat Sancağı ve Sivas Vilâyeti İdare Meclisleri’nin 26 Muharrem 1326 (29 Şubat 1908) ve 9 Şaban 1327 (26 Ağustos 1909) tarihli mazbatalarının onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulundurulmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 166, s. 241). 132 5. 1. 27. Bekir Halis Efendi Osman Ağa’nın oğlu olan Bekir Halis Efendi’nin, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğduğu Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı suretinde yazmaktadır. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduğu ve özel hocalardan Arapça ve Farsça öğrendiği, Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrağında belirtilmiştir. Bir süre Rüsûm-ı Sitte Dairesi’nde stajyer olarak çalışmıştır. H. 1297 - 1300 (1880 / 1883) tarihleri arasında Rüsûm-ı Sitte Kol Memuriyeti’nde çalışmış, bir yıl sonra 300 kuruş maaş ile Zile Kazası Reji72 Kâtipliği’ne nakil edilmiştir. Bu görevinden maaşının azlığı nedeniyle istifa ederek ayrılmıştır. Daha sonraki süreçte 400 kuruş aidatla Niksar Kazası Tahsilât Müfettişliği’ne tayin olmuş, buradan Zile Tahsilât Müfettişliği’ne nakledilmiştir. Bir yıl sonra Erbaa’ya gönderilmiş ise de daha sonra tekrar ikinci kez Niksar’a ve ardından ikinci kez Erbaa’ya nakli gerçekleştirilmiştir. Erbaa Mal Müdürlüğü ve Kaymakamlığı’ndan, Tokat Sancağı Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan ortak görüşlerde vazifesini yerine getirebilecek yeterlilikte olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı sureti ile yapmış olduğu memurluklardaki görev süresi, maaş ve aidat miktarı, zimmetine mal geçirmediğini gösteren Niksar, Tokat, Zile, Erbaa Kazaları İdare Meclisi’nden verilen belgeler, diplomalarının onaylı suretleri, yaptığı göreve dair tayin tarihi ve maaş 72 Reji İdaresi: Osmanlı Devleti’nde tütün alım satımı, 1871 tarihinde devlet tekeline alınmıştır. Ancak 1876 tarihinde ekonomik iflas sebebi ile borçların ödenmesi için Düyun-ı Umumiye idaresi kurulmuş, tütün tekeli de bu idareye bırakılmak zorunda kalınmıştır. Düyun-ı Umumiye idaresi tütün tekelini 1883 tarihinde 30 yıllığına büyük bölümü Fransızlara ait olan Reji İdaresi adındaki kuruma devretmiştir. Bu kurum, tütünün nerede, ne kadar, kim tarafından üretileceğine, kime satılacağına karar verme yetkisine sahiptir ve tütün yetiştirilen hemen hemen her yerde şube açmıştır (Gündüz, 2012: 252). 133 miktarını içeren Tahsilât İdaresi’nin kayıtları ve tercüme-i hâl evrakı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 19 Şaban 1327 (5 Eylül 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 164, s. 405). 5. 1. 28. Bekir Sıddık Efendi Çerkez Beyleri’nden İslâm Bey’in oğlu olan Bekir Sıddık Efendi, H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde Tokat’a bağlı Altıntaş Köyü’nde doğmuştur. Eylâlzâde namıyla tanınmaktadır. İbtidâî ve rüşdiyye mekteplerinde; ilimlere giriş, Arapça dilbilgisi, Mantık, Farsça, Gülistan, Dîvân-ı Hâfız,73 coğrafya, tarih, hesap, Fransızca derslerini almıştır. Türkçe ve bir miktar da Fransızca bilmektedir. Bir süre fahrî olarak Sivas Vilâyeti Mektûbî Kalemi74 Müsevvidliği yapmış, H. 1310 (1892 / 1893) tarihinde 300 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Polis Memurluğu’na tayin edilmiştir. Asayişi sağlama konusunda gösterdiği meşhur hizmetlerden dolayı 26 Şevval 1311 ( 2 Mayıs 1894 ) tarihinde 5. Rütbeden Mecidî Nişanı’na lâyık görülmüştür. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 400 kuruş maaşla 3. Sınıf Komiserliğe terfi etmiş ve Amasya Sancağı’na istihdâm olmuştur. Amasya 2. Komiseri Niyazi Efendi ile Mutasarrıflık’tan yazılan görüşlerde, güzel hizmetleri, tecrübesi, iktidarı tasdik edilmiş ve Sivas Vilâyeti Vali Vekâleti’nden yazılan görüşler de onaylanmıştır. Yaptığı görevlere tayin tarihleri vilâyetin resmî 73 Dîvân-ı Hâfız: İran’ın en ünlü gazel şairlerinden olan Hâfız Şemseddin Muammed Şirazî’nin gazellerini içeren eserinin adıdır. Türk Dîvan Edebiyatı’na büyük etkisi olmuştur (Soyluer, 2006: 33). 74 Mektûbî Kalemi: Nezâretlerle vilâyetlerde yazı işlerine bakan kalem (Devellioğlu, 2010: 702). 134 yazılarından, aldığı maaş miktarları Zabtiyye Nezâreti75 Muhasebesi’nin kayıt pusulalarından anlaşılmıştır. Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı sureti ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmektedir. 2 Zilkade 1317 (4 Mart 1900) 19 Recep 1315 (14 Aralık 1897) tarihinde açıktan 2. Komiserlikle Sivas Vilâyeti’ne nakledilmiş ve bir yıl sonra 500 kuruş maaşla asaleti onaylanmıştır. Vazifesindeki başarı ve güzel hizmetlerinden dolayı 29 Cemaziyelahir 1316 (14 Kasım 1898) tarihinde Rütbe-i Sâlise verilmiştir. 22 Safer 1322 (8 Mayıs 1904) tarihinde Başkomiserliğe terfi etmiş, bir yıl sonra da Amasya Sancağı Komiserliği’ne nakledilmiştir. H. 1324 (1906 / 1907) tarihinde 1000 kuruş maaşla Diyarbakır Başkomiserliği’ne nakledilmiş ise de, buraya giderken yolda rahatsızlanmış ve Tokat’a geri dönmek zorunda kalmıştır. Bu tarihten itibaren 78 kuruş maaşla Mecidiye Kazası Kaymakam Vekâleti görevine verilmiştir. Daha sonra Zabtiyye Nezâreti’nce Başkomiserlik rütbesi tekrar verilerek, 500 kuruş maaşla Tokat Sancağı Komiserliği’ne, H. 1325 (1907 / 1908) tarihinde 540 kuruş maaşla Erzurum Vilâyeti Mektubî Kalemi Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Bir yıl sonra 1500 kuruş maaşla Mektûbî Muavinliği’ne terfi etmiş ve kendisine Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Mütemayizi derecesi lâyık görülmüştür. Tokat Sancağı’nda meydana gelen sel olayında evi hasar görmüş ve izin almaksızın memuriyetini üç ay süreyle terk etmiştir. Bu olaydan dolayı 16 Recep 1326 (14 Ağustos 1908) tarihinde görevinden ayrılmış, Tensik76 Komisyonu’nca 690 kuruş 75 76 Zabtiyye Nezâreti: Emniyet Genel Müdürlüğü (Devellioğlu, 2010: 1357). Tensîk: Düzene, yoluna koyma, düzenleme (Devellioğlu, 2010: 1259). 135 ma’zûliyyet maaşı bağlanmıştır. Maaşı kanundaki ek gereğince 12 Cemaziyelevvel 1328 (22 Mayıs 1910) tarihinde 1035 kuruşa çıkarılmıştır. Aynı yıl içerisinde 300 kuruş maaşla kısa süreliğine Merzifon Kazası Kaymakam Vekâleti’nde bulunmuştur. Yaptığı memuriyetlerde hizmetlerindeki gayret ve zimmetine emekli veya ma’zûliyyet sandıklarından para geçirmediği Tokat, Sivas, Erzurum, Merzifon Meclis İdareleri’nin mazbatalarından ve Sivas Vilâyeti Vali Vekâleti’nin 6 Recep 1329 (3 Temmuz 1911) tarihli telgrafından anlaşılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 76, s. 455). 5. 1. 29. Esad Efendi Çerkez muhacirlerinden Alay Emini Abukzâde Canbolat Osman Efendi’nin oğlu olan Esad Efendi, H. 1267 (1850 / 1851) tarihinde Tokat’a bağlı Pınar Köyü’nde doğmuştur. İbtidâî mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredat derslerini okuyarak H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde diploma almıştır. 2 Recep 1294 (13 Temmuz 1877) tarihinden, 20 Ramazan 1296 (7 Eylül 1879) tarihine kadar Tokat Bidâyet Mahkemesi Sorgu Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 162 kuruş maaşla Ankara Vilâyeti’ne bağlı Gürül Nahiyesi Müdür Kâtipliği’ne tayin edilmiş ve bu görevinden bir yıl sonra istifa ederek ayrılmıştır. Müdür kâtipliğinde çalışma süresi, maaş miktarı, istifa etme bilgileri, tahsilât ve genel güvenliği sağlamadaki tecrübesine dair olumlu görüşler Ayaş Kazası İdare Meclisi’ndeki belgelerde mevcut olduğu Ankara Vilâyeti İdare Meclisi’nden tasdik 136 edilen mazbatalardan anlaşılmış ve rüşdiyye mektebi diploması, Osmanlı nüfus tezkeresi görülerek kendisine iade edilmiştir. 3 Zilkade 1313 (16 Nisan 1896) H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 324 kuruş maaşla Ankara Vilâyeti’ne bağlı Gürül Nahiyesi Müdürlüğü’ne tayin edilen Esad Efendi, aynı yıl içerisinde ramazan ayında izinli olarak memleketine gitmiş ancak zamanında dönmediği için kendisine yarım maaş ödenmiştir. Bu olaydan sonra nahiyenin havasına uyum sağlayamadığını bildirerek istifa etmiştir. Burada bulunduğu süre içerisinde zimmetine mal geçirmediği Ayaş Kazası İdare Meclisi Komisyonu’nca belirtilmiş ve Ankara Vilayeti İdare Meclisi’nin 9 Muharrem 1315 (10 Haziran 1897) tarihli mazbatasında gösterilmiştir. H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde 540 kuruş maaşla, Sivas Vilâyeti’ne bağlı Gürün Nahiyesi Müdürlüğü’ne, H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde de Hafik Kazası Kaymakam Muavinliği’ne tayin edilmiştir. H. 1319 (1901 / 1902) tarihine kadar görev yaptığı Gürün Nahiyesi Müdürlüğü’nde zimmetine hiç usulsüz mal geçirmediği, güzel hizmetlerde bulunduğu Sivas İdare Meclisi’nin 22 Şaban 1325 (30 Eylül 1907) tarihli mazbatasında gösterilmiş ve Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 66, s. 387). 5. 1. 30. Hacı Abdullah Efendi Hallâc Halil Ağa’nın oğlu olan Abdullah Efendi, H. 1276 (1859 / 1860) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 137 H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 70 kuruş maaşla Tokat Sancağı Jandarma Piyade Tahsildarlığı’na gönderilmiş, bir süre sonra maaşı 90 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 300 kuruş maaşla Tahsildar Kaymakamlığı’na nakledilmiş, H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde ise 16. Daire Tahsildarlığı’na gönderilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ve Maliye Nezareti’nden müşterek yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu ifade edilen Abdullah Efendi’nin, tahsildarlığa tayin tarihleri ve maaş miktarlarını içeren mazbatalarla, nüfus tezkeresi onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 29 Ramazan 1327 (14 Ekim 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 168, s. 99). 5. 1. 31. Hacı Hasan Hilmi Efendi Müderris İbrahim Efendi’nin oğlu olan Hacı Hasan Hilmi Efendi, H. 1236 (1820 / 1821) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Babası İbrahim Efendi’den dini ilimlere giriş derslerini, meşhur âlim ve ustalardan da tefsir, hadis ilimlerinin eğitimini alıp, nasihatlerini dinleyerek H. 1275 (1858 / 1859) tarihli diplomasını almaya hak kazanmıştır. Ravzatü’s-süeda ve Hidayetü’s-salikîn adında 2 tane risale kaleme aldığı, Arapça ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. Diplomasını aldıktan sonra ilim ve fen dersleri ile meşgul olmuş, Tokat’ta 5 – 6 öğrenciyi yetiştirerek diploma vermiştir. 26 Muharrem 1288 (17 Nisan 1871) tarihinde 330 kuruş maaşla Tokat Rüşdiyye Mektebi İkinci Muallimliği’ne tayin edilmiştir. On 138 yıl kadar burada görev yaptıktan sonra istifa ederek ayrılmıştır. 16 Muharrem 1308 (1 Eylül 1890) tarihinde fahrî olarak Tokat Merkez Müftlüğü’ne gönderilmiş, üç yıl sonra yine istifa ederek ayrılmıştır. Tokat Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde tercüme-i hâl evrakının içeriğinin doğruluğu onaylanmıştır. Memuriyetlerine ait bilgileri içeren Maarif Nezareti’nin 14 Rebiülahir 1312 (15 Ekim 1894) ve 6 Rebiü’l-evvel 1318 (4 Temmuz 1900) tarihli tezkereleri, diploması ve Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmiştir 24 Zilhicce 1321 (12 Mart 1904) (BOA. DH. SAİD., No: 96, s. 419). 5. 1. 32. Hacı Mehmed Efendi İbrahim Efendi’nin oğlu olan Mehmed Efendi, H. 1245 (1829 / 1830) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Mahalle mektebinde Arapça ve ilimlere giriş derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1266 (1849 / 1850) tarihinde askeriyeye girmiş ancak H. 1273 (1856 / 1857) tarihinde teskere almadan askeriyeden çıkarılmıştır. H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde İzmir Gümrük Nezareti’ne bağlı Kalonya 77 Gümrük Memurluğu’na tayin olmuş, H. 1282 (1865 / 1866) tarihinde istifa etmiştir. Aynı yıl içerisinde 340 kuruş maaş ile bu nezarete bağlı olan Tuzla Kâtipliği’nde memur olmuş, H. 1287 (1870 / 1871) de istifa etmiştir. Bundan sonraki memuriyet hayatı şöyle devam etmiştir; 235 kuruş maaşla Girit 77 Kalonya: Midilli’ye bağlı bir nahiyedir (Sezen, 2006: 269). 139 Gümrük Nezaretine bağlı Resmo78 Gümrük Müdüriyeti Müskirat Kâtipliği’ne tayin edilmiş, H. 1288 (1871 / 1872) de de 475 kuruş maaşla aynı nezarete bağlı Tuzla Gümrük Müdürlüğü’ne nakil olmuştur. H. 1295 (1878) tarihinde 25 kuruş zam ile maaşı 500 kuruşa çıktıysa da, H. 1297 (1879 / 1880) tarihindeki genel bir maaş kesintisi ile 400 kuruşa düşürülmüştür. Mehmed Efendi, görevlerinden istifa veya nakil yoluyla ayrılmış, kötü hal veya olaylar sebebiyle sorguya alınmamıştır. Girit Gümrük Nazırı Rahmi Efendi, Girit Vilâyeti İdare Meclisi ve Gümrük Emini Edip Efendi tarafından yazılan görüşlerde, Mehmed Efendi’nin tercüme-i hâl evrakının diğer kayıtlara uygun olduğu belirtilmiştir. 5 Rebiü’l-evvel 1303 (12 Aralık 1885) Hacı Mehmed Efendi 158 baş kıymet biçtiği ineğin daha az görünmesinden dolayı 16 Recep 1302 (1 Mayıs 1885) tarihinde azledilmiş ancak inceleme sırasında belirtilen miktarda olduğu anlaşılınca memuriyeti aynı yıl içerisinde iade edilmiştir. H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde görevinin yürürlükten kaldırılması sebebiyle açıkta kaldığı Gümrük Sicil Şubesi’nin vukuat pusulasında yazmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 9, s. 217). 5. 1. 33. Hacı Mehmed Hilmi Efendi Mühürdârzâde Ömer Efendi’nin oğlu olan Hacı Mehmed Hilmi Efendi, H. 1263 (1846 / 1847) tarihinde Tokat’da doğmuştur. İstanbul’da Uzunçarşı Kasabası’ndaki 78 Resmo (Retimo – Rethimnon): Girit’e bağlı bir sancaktır.1913’ten sonra Yunanistan’a bağlanmıştır (Sezen, 2006: 419). 140 İbrahim Paşa Medresesi’nde Arapça ilimleri okuyup ve diploma aldıktan sonra Dârü’lfünûn’da79 eğitim görmüş ayrıca Dârü’l-muallimîn80 Mektebine de giderek buradan da diplomasını almıştır. Türkçe, Arapça, Farsça okuyup yazabildiği, Fransızca’ya aşina olduğu tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. H. 1292 (1875 / 1876) de, 700 kuruş maaşla Trablusşam’da İskele Rüşdiyye Mektebi81 Birinci Muallimlliği’ne tayin olmuş, beş yıl sonra ekonomik şartlar neticesinde maaşı 560 kuruşa düşürülmüştür. H. 1298 (1880 / 1881) de Sabka Rüşdiyye Mektebi’ne Birinci Muallim olarak nakledilmiş ancak buraya gitmeyerek, 21 Cemaziyel-evvel 1298 (21 Nisan 1881) tarihli emirnâme ile Vataniye Medresesi’ne, buradan da aynı yıl içerisinde 1000 kuruş maaşla Ebrem? Rüşdiyesi Muallimliği’ne terfi ettirilmiştir. Beş yıl burada çalıştıktan sonra istifa ederek H. 1304 (1886 / 1887) de Lazkiye82 Rüşdiyesi’ne ataması yapılmış, gitmekte geç kalınca da yerine başka muallim tayin edilmiştir. Bir yıl sonra 800 kuruş maaşla Van Rüşdiyye Mektebi’ne nakil edilmiş, fakat Müküs83 Kazası’na tayini çıkınca buradan istifa etmiştir. Yaptığı güzel hizmetlerden dolayı Edirne Müderrisliği tarafından 11 Rebiülevvel 1306 (15 Kasım 1888) tarihinde 4. Rütbeden Mecidî Nişanı’na lâyık görülmüştür. 79 Dârü’l-fünûn: Üniversite. 1 Ağustos 1933’de İstanbul Dârülfünûnu yerine üniversite kurulmuştur (Devellioğlu, 2010: 189). 80 Dârü’l-muallimîn: Erkek öğretmen okulu. 1848’de Sultan Mecid devrinde İstanbul’da Fatih civarında kurulmuştur (Devellioğlu, 2010: 189). 81 Kürşat Çelik, Maârif Salnâmelerine Göre Trablusşam Sancağı’nın Eğitim Kurumları, adlı makalesinde; Maârif Salnâmeleri ve Beyrut Vilâyet Salnâmeleri’nin tamamında Trablusşam’da devlete ait rüşdiye tespit edilemediğini, fakat Trablusşam merkezde Amerikalılara ait bir erkek, bir kız olmak üzere iki, Fransızlara ait ise bir yabancı rüşdiyesi bulunduğunu belirtmektedir (Çelik, 2011: 43). 82 Lazkiye (Cebel): Önceleri Suriye’ye bağlı sancak iken, günümüzde Lübnan’ın başkenti Beyrut’a bağlıdır (Sezen, 2010: 338). 83 Müküs: Günümüzde Bahçesaray adı ile Van’ın bir ilçesidir (Sezen, 2010: 376). 141 Memuriyet süreleri ve maaşlarına ait evraklar, Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, diploma suretleri, nişan beratı, tercüme-i hâl evrakına eklenmiş şekilde Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulundurulmaktadır 20 Rebiülevvel 1324 (14 Mayıs 1906) (BOA. DH. SAİD., No: 125, s. 363). 5. 1. 34. Hacı Mehmed Şerif Efendi Terzi esnafından Oraloğluzâde Ahmed Ağa’nın oğlu olan Mehmed Şerif Efendi, H. 1275 (1858 / 1859) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduğu ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrakında belirtilmektedir. H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde stajyer olarak Devlet Matbaası İdaresi’ne dâhil olmuştur. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde çeşitli giderlerden 5 kuruş yevmiyeye nail olmuş, üç yıl sonra 10 kuruşa çıkarılarak, 300 kuruş maaşa çevrilmiştir. 27 Ramazan 1306 (27 Mayıs 1889) tarihinde maaşı 400 kuruşa çıkarılmış ve 6 Şevval 1307 (26 Mayıs 1890) de 5. Rütbeden Mecidî Nişanı’na lâyık görülmüştür. H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde maaşı 500 kuruşa çıkarılarak Erzak Ambarı Baş Görevlisi olmuştur. Sonraki yıllarda sürekli artarak 14 Zilkade 1324 (30 Aralık 1906) tarihinde 1000 kuruşa yükselmiş ve kendisine Sırbistan Hükümeti’nden 5. Rütbeden Takova Nişanı verilmiştir. 142 Erzak Ambarı Müdürlüğü’nden yazılan mülahazada vazifesini güzel bir şekilde yerine getirdiği belirtilmiştir. Yaptığı görevler, aldığı maaş miktarlarını içeren mazbatalar, mecidî nişanının berat-ı hümayunu, Takova Nişanı belgesi ve diğerleri ile Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakının aslı şubece muhafaza edilmektedir 28 Zilkade 1325 (2 Ocak 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 149, s. 163). 5. 1. 35. Hacı Osman Sabri Efendi Celaleddin Efendi’nin oğlu olan Hacı Osman Sabri Efendi, H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldığı, rüşdiyye mektebinde ise Arapça dilbilgisi, Gülistan, coğrafya okuduğu, Türkçe ve Fransızca okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrakında belirtilmektedir. H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde Tokat Sancağı Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiş, üç yıl sonra 400 kuruş maşla Alasonya Kazası Telgraf ve Posta Merkezi Memurluğu’na tayin edilmiştir. Bu memurluğun kaldırılmasıyla açıkta kalmış, daha sonra 400 kuruş maaşla Cidde Telgraf ve Posta Merkezi Memurluğu’na gönderilmiş ve bir yıl sonra maaşı 630 kuruşa çıkarılmıştır. Bu görevi yaptığı sırada amiri tarafından bildirilen tebligatta Osman Hayri Efendi’nin görevini terk ettiği ifade edilmiştir. Bu olaydan sonra görevden ayrılmış ve aynı yıl içerisinde 300 kuruş maaşla Maraş Sancağı Posta Kayıt Memurluğu’na tayin edilmiştir. 143 H. 1321 (1903 / 1904) de becayiş usulüyle aynı sancağın Telgraf ve Posta Memurluğu’na, H. 1322 (1904 / 1905) de 350 kuruş maaşla Beyrut Vilâyeti Deniz Memurluğu’na, aynı yıl 400 kuruş maaşla Posta Kâtipliği’ne, H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde ise Adana Telgraf ve Posta Başmüdürlüğü’ne kâtip olarak atandığı Telgraf ve Posta Sicil Şubesi’nin 25 Cemaziyelahir 1325 (5 Ağustos 1907) tarihli vukuat pusulasında yazmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 119, s. 185). 5. 1. 36. Hafız Ahmed Efendi Çiftçi Mehmed Efendi’nin oğlu olan Hafız Ahmed Efendi, H. 1269 (1852 / 1853) tarihinde Tokat Sancağı’na bağlı Taşâbâd84 Köyü’nde doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldıktan sonra Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş, Davud Paşa Medresesi’nde Fâtih ders-i âmlarından85 İlbasanî Abdülkerim Efendi’den Arapça ilimleri öğrenerek mezun olmuş, Dârü’l-muallimîne86 de devam ederek buradan da yüksek derecede diplomasını almıştır. Arapça, Farsça, Türkçe konuşup yazabilmektedir. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde 370 kuruş maaşla Beylerbeyi Rüşdiyye Mektebi’ne İkinci Muallim olarak tayin edilmiş, aynı yıl içerisinde 160 kuruş maaşla Zile Rüşdiyye Mektebi’ne Osmanlıca ve İmla Muallimi olarak nakil olmuş ve H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde maaşı 200 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde 200 kuruş ilave maaş verilerek Davud Paşa Medresesi’nde Osmanlıca ve İmla Muallimliği’ne de gönderilmiştir. 84 Taşâbâd (Taşova- Yemişenbükü): Günümüzde Amasya’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 480). Ders-i âm: Talebeye, medreseliye ve herkese ders vermeye yetkili bulunan kimse, cami hocası (Devellioğlu, 2010: 200). 86 Dârü’l-muallimîn: Erkek öğretmen okulu. 1848’de Sultan Mecid devrinde İstanbul’da, Fâtih civarında kurulmuştur (Devellioğlu, 2010: 189). 85 144 Muallimliğe tayin tarihleri ve maaş miktarlarını içeren Maârif Nezareti’nin87 mazbataları, diploma ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 20 Rebiülahir 1324 (13 Haziran 1906) (BOA. DH. SAİD., No: 139, s. 361). 5. 1. 37. Hafız Ahmed Hamdi Efendi Hacı Mahmud Efendi’nin oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi, H. 1280 (1863 / 1864) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuyup, Kur’an-ı Kerim’i ezberledikten sonra medresede Arapça öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde 300 kuruş maaşla Tokat Sancağı Merkez Kazası 9. Daire Tahsildarlığı’na tayin Muhasebeciliği’nden yazılan edilmiştir. Tokat ortak görüşlere Sancağı dayanarak, Mutasarrıflığı Maliye ve Nezareti Müsteşarlığı’ndan vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu beyan edilmiştir. Nüfus tezkeresi ve tahsildarlığa tayininden H. 1323 (1905 / 1906) tarihine kadar geçen sürede zimmetine usulsüz mal geçirmediğini gösteren Sivas İdare Meclisi’nin mazbatasının onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 4 Rebiülevvel 1328 (16 Mart 1910) (BOA. DH. SAİD., No: 166, s. 239). 87 Maârif Nezareti: Milli Eğitim Bakanlığı (Devellioğlu, 2010: 641). 145 5. 1. 38. Hafız Ali Efendi Tokat Çarşı Ağası Livâneli88 Mustafa Ağa’nın oğlu olan Ali Efendi, H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerine89 gitmiş ancak diploma alamamıştır. H. 1305 (1887/1888) tarihinde Kengırı90 Muhasebe İdaresi’ne stajyer olarak girdikten bir yıl sonra 250 kuruş maaşla Yenimahalle91 vezne kâtipliğine tayin edilmiş ancak altı ay sonra buradan istifa etmiştir. H. 1307 (1889 / 1890) yılı içerisinde 250 kuruş maaşla Kengırı Muhasebe Müdürriyeti Tezkere Kâtipliği’ne, H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde 300 kuruş maaşla İncesu92 Düyûn-ı Umûmiye Kâtipliği’ne, H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde aynı maaşla Bâlâ93 Düyûn-ı Umûmiye Kâtipliği’ne, H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde terfi ederek 400 kuruş maaşla Çubukâbâd94 Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na, H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde ise Haymana95 Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na nakledildiği Osmanlı Düyûn-ı Umûmiye Memuriyet Şubesi’nin 1 Rebiülahir 1320 (8 Temmuz 1902) tarihli vukuat pusulasında bildirilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 106, s. 33). 88 Livâne: Artvin (Sezen, 2006: 341). Rüşdiyye Mektebi: Ortaokul (Devellioğlu, 2010: 1054). 90 Kengırı: Çankırı (Sezen, 2006: 606). 91 Yenimahalle: Günümüzde Ankara’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 526). 92 İncesu: Günümüzde Kayseri’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 278). 93 Bâlâ (Bâlâhisar): Günümüzde Ankara’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 60). 94 Çubukâbâd: Günümüzdeki adı Çubuk’tur ve Ankara’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 132). 95 Haymana (Haymaneteyn-Yabanhamamı): Günümüzde Ankara’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 229). 89 146 5. 1. 39. Hafız İbrahim Fevzi Efendi Gıcırzâde unvanıyla tanınan tüccar Hacı Hasan Efendi’nin oğlu olan İbrahim Fevzi Efendi, H. 1268 (1851 / 1852) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş ve özel hocalardan Arapça dilbilgisi, mantık dersleri almış, sülüs, rik’a, divanî yazılarını öğrenmiştir. 1 Recep 1284 (29 Ekim 1867) tarihinde 125 kuruş maaş ile Zile Kazası, 9 Safer 1291 (28 Mart 1874) tarihinde 235 kuruş maaş ile Merzifon, 22 Rebiülevvel 1291 (9 Mayıs 1874) tarihinde 295 kuruş maaş ile Gümüşhacı Köyü ve 17 Recep 1291 (30 Ağustos 1874) tarihinde 300 kuruş maaş ile tekrar Zile Kazası Tahrirât96 Kâtipliği vazifelerinde bulunmuştur. 8 Cemaziyülahir 1297 (18 Mayıs 1880) ile 23 Recep 1300 (30 Mayıs 1883) tarihleri arasında 450 kuruş maaş ile Zile Kazası Mal Müdürlüğü’ne nakledilmiş, sonrasında 17 Şevval 1302 (30 Temmuz 1885) tarihine kadar Erbaa Kazası Mal Müdürlüğü yapmış ve istifa ederek bu görevinden ayrılmıştır. 6 Recep 1305 (19 Mart 1888) tarihinde 400 kuruş maaşla Kastamonu Vilayeti’nde Amasra Nahiyesi ve 11 Rebiülahir 1308 (24 Kasım 1890) tarihinde de aynı maaşla Gökçeağaç Nahiyesi Müdürlükleri yapmış, H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde yine istifa yoluyla ayrılmıştır. Bartın Kazası Kaymakamlığı’ndan yazılan görüşlerdeki gayret ve başarıları, Bolu Mutasarrıflığı Vekâleti ile Kastamonu Valiliği’nden tasdik edilmiştir. İki defa Zile, bir kere Merzifon ve Gümüşhacı Köyü Kazaları Tahrîrât Kâtipliği, Zile, Erbaa Mal Müdürlükleri, Amasra ve Gökçeağaç Nahiye Müdürlükleri’ne dair maaş miktarları ile 96 Tahrîrât: Bir dâirece yazılan resmî mektuplar (Devellioğlu, 2010: 1192). 147 zimmetinde usulsüz mal geçirmediği Zile Kazası İdare Meclisi’nin 5 Safer 1311 (18 Ağustos 1893), Amasya Sancağı İdare Meclisi’nin 1 Recep 1310 (19 Ocak 1893), Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 25 Cemaziyelevvel 1310 (15 Aralık 1892), Kastamonu Vilâyeti İdare Meclisi’nin 2 Şevval 1310 (19 Nisan 1893) ve 17 Rebiülevvel 1311 (28 Eylül 1893) tarihli mazbatalarından ayrıca Erbaa Kazası Mal Müdürlüğü’nden istifasına ve zimmetine dair Kaza İdare Meclisi’nden verilen 30 Muharrem 1304 (29 Ekim 1886) tarihli Muhasebe Devir Defterleri’nden anlaşılmıştır. Memur Seçme Komisyonu’ndan verilen 28 Zilhicce 1304 (17 Eylül 1887) tarihli Nahiye Müdürlüğü, 21 Rebiulevvel 1310 (13 Ekim 1892) tarihli Üçüncü Sınıf Kaza Kaymakamlığı ve Üçüncü Sınıf Tapu ve Kadastro Memurluğu’na seçilmiş olduğuna dair Vergi Dairesi İdare Meclisi’nin 23 Recep 1304 (17 Nisan 1887) tarihli belgeleri Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek, diğer beş adet mazbata ve bir adet muhasebe defteri ile birlikte kendisine iade edilmiş, Osmanlı nüfus tezkeresi tasdikli sureti ile tercüme-i hal evrakının aslı şubece muhafaza edilmiştir. 13 Rebiülahir 1311 (24 Ekim 1893) 28 Cemaziyelahir 1311 (1893 / 1894) tarihinde 400 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti’ne bağlı Kırık Nahiyesi Müdürlüğü’ne tayin edilmiştir. Daha sonra Trabzon Vilâyeti’nde Giresun Kazası’na bağlı bulunan Ferik Nahiyesi Müdürlüğü’nde H. 1313 (1895 / 1896) tarihine kadar önce 400, daha sonra da 600 kuruş maaşla görev yapmıştır. Bu tarihten sonra da 360 kuruş maaşla yine Giresun Kazası’na bağlı Piraziz Nahiyesi Müdürlüğü’ne, H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde aynı maaşla Ordu Kazası’na bağlı Ulubey Nahiyesi Müdürlüğü’ne nakil edilmiştir. Ferik ve Piraziz Nahiye Müdürlükleri süresince halka hizmet için yoğun mesai harcadığı, zimmetinin hep temiz kaldığı Trabzon Vilâyeti İdare Meclisi’nden tasdik edilen Giresun Kazası İdare Meclisi’nin 2 148 Recep 1313 (19 Aralık 1895) tarihli ve Vilâyet İdare Meclisi’nin 15 Cemaziyelahir 1314 (21 Kasım 1896) tarihli iki adet mazbatasından anlaşılmıştır. Dâhiliye Nezareti’nden gönderilen resmi yazı ve Mülkiye Memur Komisyonu’ndan verilen karar ile 19 Muharrem 1315 (1897 / 1898) tarihinde 900 kuruş maaş ile Trabzon Vilâyeti’ne bağlı olan Terme Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Ancak bu yörenin havasına, suyuna uyum sağlayamadığı için görevinden istifa ederek ayrılmıştır. 10 Şaban 1316 (24 Aralık 1898) tarihine kadar görev yaptığı Terme Kaymakamlığı’nda, devlet mallarından zimmet ve ilişiği olmadığı, gayretle hizmet etmeye çalıştığı Trabzon Vilâyeti İdare Meclisi’nin 8 Zilkade 1316 (20 Mart 1899) tarihli mazbatasından anlaşılmıştır. 4 Cemaziyelahir 1314 (10 Kasım 1896) tarihine kadar bulunduğu Ulubey Müdürlüğü’nde vazifesini en iyi şekilde yerine getirdiği, devlet mallarından zimmet ve ilişiği olmadığı Ordu Kazası İdare Meclisi’nin mazbatasında bildirilmiş ve Trabzon Vilâyeti İdare Meclisi’nin 24 Safer 1315 (25 Temmuz 1897) tarihli mazbatasında da ortaya koyulmuştur. Bu mazbatalar Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir. İstifasından sonra, 13 Safer 1317 (1899 / 1900) tarihinde 907 kuruş maaşla Konya Vilâyeti’ne bağlı Hadım Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 125). Güzel hizmetleri ve gayretleri sebebiyle 6 Muharrem 1318 (1900 / 1901) tarihinde Rütbe-i Sâlise verilmiştir. Aynı yıl içerisinde 890 kuruş maaşla, becayiş usulü 149 ile Akseki97 Kaza Kaymakamlığı’na geçiş yapmıştır. Bu görevi süresince zimmetinin temiz kaldığı Konya İdare Meclisi’nin 7 Ramazan 1318 (29 Aralık 1900) tarihli mazbatasında ifade edilmiştir. Mut98 Kazası’na nakil edilmesi hakkındaki karar için, Dâhiliye Nezareti’nin Mülkiye Memur Komisyonu’na havale ettiği durum üzerine, Konya Vilâyeti’ne halinin ve idaresinin nasıl olduğu sorulmuş, alınan cevapta yapılan bir şikâyet üzerine başlatılan soruşturmanın devam ettiği, sonuçlamadıkça memuriyetinin değiştirilmesinin uygun olmayacağı 15 Rebiülahir 1321 (11 Temmuz 1903) tarihli mazbatada ifade edilmiştir. Dâhiliye Nezareti ihbar edilen kötü durum sebebiyle bu göreve başka birini tayin etmiş ve İbrahim Fevzi Efendi’yi H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde görevinden azletmiştir. Akseki Kazası Kaymakamlığı’nda bulunduğu sırada, Konya Vilâyeti’nce hakkında yürütülen incelemeyi içeren evrak, 20 Cemaziyelahir 1321 (13 Eylül 1903) tarihli ve 3518 numaralı tezkere ve diğer evraklar İbrahim Fevzi Efendi’nin isteği üzere Mülkiye Dairesi’nce düzenlenmiştir. Dâhiliye Nezareti’nin 4 Muharrem 1322 (21 Mart 1904) tarihli tezkeresi ve 15 Şaban 1311 (21 Şubat 1894) tarihli mazbata suretinde İbrahim Fevzi Efendi’ye isnat olunan maddelerin, Akseki Eski Mal Müdürü Emin Efendi’nin suçlarına, Ağmaz İsa ve Yeşiloğlu Hasan’ın idare azasından Hacı Ahmet Ağa ile olan arazi ve alacak davası mahkemece görülmekte iken, Kara Süleyman oğlu İbrahim Nuri ve Mustafa’nın hanelerinde kaçak tütün saklamaları sebebi ile hanelerine zorla girilmesini emredip 97 98 Günümüzde Antalya’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 18). Günümüzde Mersin İçel’e bağlıdır (Sezen, 2006: 376). 150 hakaret ve darb ile oğlu Tevfik Efendi’nin tasarrufatını engellememekle beraber zevcinin asker bakayası olduğu için boşanmasına sebebiyet vermiştir. Değirmen Köyü’nün incir mahsulü mültezimi Hacı Mehmed Ağa’ya satıp iki kıta tezkere vererek oğlu Tevfik Efendi’yi Ağnam Kitabet Memurluğu’na tayin etmiştir. Feyzullah Efendi, Molla Hüseyin ve arkadaşlarının Ziraat Bankası’na ödemeye mahkûm oldukları meblağdan dolayı İcra Dairesi’ne bildirilen emanetler ve üzerine kayıtlı mallarının haczedilmesi, resmi muamele mevcut iken bu köye Zabıta Memuru gönderilerek bu kişilerin borçları ailesinden alınmıştır. Hacı Mehmet Efendizâde Mustafa Efendi, çoğunluğa sahip iken kendisini İdare Meclisi Kaza Azalığı’na tayin etmeyip, Şatırzâde Tahir Efendi’nin 50 küsur mecidiyelik kaputunu, her biri dört kuruş rayicinden 115 kilo buğday ile değiştirerek kırdırmasından ve Aktenhaplı? Hasan’ın Orman Memuru Cemil Efendi’deki baltasını geri alırken, Cemil Efendi, Mahir Mustafa Efendi’ye hakaret etmiş iken, hakkında gereken muameleyi yerine getirmediği gibi diğer oğlu Ziya Efendi, Boğaz Mahallesinden Mehmet’in çocuğunu ve Kol Ağası Raşid de Kuru Hasan oğlu Osman’ın oğlunu yaralamış oldukları halde gereken inceleme ve takip icra edilmediğinden ve H. 1318 (1900 / 1901) senesinde meydana çıkarılan 297 Ağnam-ı99 Mektûme100 vergi gelirinin yarısı muhayyerine ait iken haksızlıkla Cemil Efendi’ye verdirilmiş ve H. 1318 (1900 / 1901) senesi kantar vergi mültezimi Hamit’in 2 defa da 18 gün normalin harici olarak hapsolunduğu için ortak gösterilmiş ve köye ait olan merası Sert Hacı Hüseyin isimli biri tarafından satılarak bedeli olan 396 mecidiyenin çalındığı ihbar olunduğu halde 99 Ağnam: Koyunlar (Devellioğlu, 2010: 15). Mektûme: Gizli, saklı, hükûmetten gizli tutulan (Devellioğlu, 2010: 703). 100 151 herhangi bir inceleme ve cevap verilmemiş ve tahsilât anında Hafız Rüstem Efendi’yi Mehmet Bey’in odasında dövmüş ve yapılan müzakere sonucunda Akseki Kaymakamlığı’nda görev yaptığı sırada dövme ve yaralama şahitlerinin ifadesiyle de kesinlik kazanmıştır. Bütün bunlar sebebi ile muhakeme altına alınması gerektiği beyan kılınmış ise de eski Mal Müdürü Emin Efendi’nin bidayeten ve istinafen beraat ederek nispet kaidesine uymadığından dolayı azline karar verilmiştir. Ayrıntılarının temyizden incelenmesi talep edilmesiyle evrakın temyiz mahkemesine götürüldüğü ve müdürün sorgusunu icap eden hal, sarfiyat cihetine mahsus olup bu ise kaymakamın memuriyet vazifesinin dışında kalmakla beraber İbrahim, Nuri ve Mustafa’nın hanelerine tütün kaçakçılığı kastıyla zorla girdirilmesi hakkında hakaret ve darb olması hakkında delil bulunamaması Gülüseli? Şerife zevci tarafından rızası ile boşandığı ve oğlu Tevfik Efendi’nin bu hususta tenkidi icap eden bir hali olmuş ise failine rucu edilmesine ve Mustafa Efendinin azalığa tayini livaya ait bulunmasına ve Şatırzâde Tahir Efendinin kaput değişikliği ve kırması, tahkikata nazaran sabit olmamakla beraber aynı kaymakamın alakası olmadığına (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 126) ve Orman Süvari Memur Vekili Cemil Efendi’nin Mustafa Efendi’ye hakaret etmesi ve Ziya Efendi’nin Mehmet’in çocuğunu yaralamasının ayrıntıları Umumî Mahkemeye ait olmasına ve gizlenen koyunların vergi gelirinin haksızlıkla Cemil Efendi’ye verilip, muhayyerine verilmediği için, muhayyer kendisini haklı sayarak mahkemeye başvurması gerekmiştir. Kaymakamın bu konuda meşru olmayan bir menfaati olmadığına ve satılan mera ile alakalı incelemenin tamamlanmadığı ve Hafız Rüstem Efendi’nin dövülmesinin yetersiz delil ile kaldığı ve incir mahsulü mültezimi Hacı Mehmet Ağa’ya verilen iki kıta tezkere Kaza İdare Meclisi’nin kararına dayanarak sabit olmasına ve kantar vergi mültezimi Hamit’in belediyece alınan karar üzerine yakalanmasına Feyzullah ile arkadaşının 152 Ziraat Bankası’na olan borçlarının ahaliden toplanması için köylerine zabıta gönderilmiş, ahaliden bazısının gönderdiği dilekçe üzerine borcun ahaliye ait bulunduğu anlaşılmış ve oğlunun ağnam kâtipliğinde çalıştırılması usule aykırı olsa da bu yüzden malî zarar olmadığına ve Yeşiloğlu Hasan’ın darbı olayında şahsi bir yaralanma bulunmasına göre kaymakamın zikrolunan maddelerden dolayı mesuliyeti gerektiren ve mahkemelik bir hali olmadığı gösterilmiştir. 8 Cemaziyelahir 1320 (12 Eylül 1902) senesinde kendisine Hicaz Demir Yolu Madalyası verilmiştir. 18 Şaban 1318 (11 Aralık 1900) tarihinden 29 Rebiülevvel 1321 (25 Haziran 1903) tarihine kadar Akseki Kaymakamlığı’nda bulunduğu sırada zimmetinin temiz kaldığı, görevlerinde gayret gösterdiği, Teke Sancağı İdare Meclisleri’nin 3 Safer 1322 (19 Nisan 1904) tarihli mazbatasında beyan olunmuştur. Gayret ve hizmetlerini takdîren Teke Sancağı Mutasarrıflığı’ndan 10 kıta telgrafnâme komisyonca mütalâadan sonra iade olunmuştur. Mülkiye Memuriyeti Komisyonu Başkanlığı’ndan devlete ulaşan 29 Şaban 1322 (8 Kasım 1904) tarihli ve 14 numaralı tezkerede Akseki Kaymakamlığı’nda bulunduğu sırada hakkında vaki olan bazı suçlamaların yetersiz olduğu fakat Sert Hacı Hüseyin olayındaki incelemeyi tamamlamadığı yolunda bir madde bulunmuştur. Fakat bu olayın kendi görevi zamanında olmadığı yapılan inceleme ile anlaşılmış ve bu hususta gelen haberlere cevaben Konya Vilâyeti’nden alınan 26 Zilhicce 1322 (3 Mart 1905) tarihli tahriratta Hacı Hüseyin’in sattığı mera olayı ile bir ilgisi olmadığı gösterilmiş ve 153 Müddei-i Umûmîliği’nden101 yazılan mütalâanamede bu husustan dolayı sorgusuna mahal olmadığı Mülkiye Dairesi’nce düzenlenen ve komisyona emanet bırakılan 14 Muharrem 1322 (31 Mart 1904) tarihli mazbatada gösterilmiştir. 11 Safer 1323 (17 Nisan 1905), tarihinde ma’zûliyyet maaşı tahsis olunmuştur. İkinci Sınıf’tan olan Zor Sancağı Resülayn102 Kazası Kaymakamlığı’na, mektepli ve İkinci Sınıf Kaza Kaymakamlığı stajyerlerinden rağbet eden olmayınca, Üçüncü Sınıf Kaza Kaymakamlığı stajyerlerinden seçileceği Dâhiliye Nezareti’nin Mülkiye Memur Komisyonu’na havale ettiği tezkereden anlaşılmıştır. İbrahim Fevzi Efendi’nin hizmetleri incelenmiş ve kendisine bazı tembihlerde bulunduktan sonra Padişah tarafından memurluğu tasdik olunmuş ve 2 Rebiülahir 1323 (6 Haziran 1905) tarihinde 1575 kuruş maaşla Resülayn Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Hafız İbrahim Fevzi Efendi, bulunduğu yerin hava ve suyuna uyum sağlayamadığından dolayı Dâhiliye Nezareti’nden gelen haber ve Mülkiye Memur Komisyonu’ndan alınan karar üzerine irade-i seniyye gereğince 16 Safer 1326 (20 Mart 1908) senesinde 1125 kuruş maaşla Harran Kazası Kaymakamlığı’na nakledilmiştir. 23 Cemaziyelahir 1324 (14 Ağustos 1906) tarihinden 15 Rebiülevvel 1326 (17 Nisan 1908) tarihine kadar Resülayn Kaymakamlığı’nda bulunarak, bu esnada 27 Şevval 1324 (14 Aralık 1906) tarihinden 23 Rebiülahir 1325 (5 Haziran 1907) tarihine 101 Müddeî-i Umûmî: Savcı, umûmî haklar adına dava açan hâkim (Devellioğlu, 2010: 826). Resülayn: Resülayn kasabasının güneyindeki bölümü Suriye’dir. Türkiye’de kalan bölümüne sonradan “Ceylanpınar” denmiştir. Ceylanpınar günümüzde Şanlıurfa’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 419). 102 154 kadar ailesiyle beraber izinli olarak tedavi için merkez livada bulunmasından dolayı maaşının üçe biri vekiline verildiği için diğer üçte ikisi olarak, aylık 1.050 kuruş aldığı, devlet malları ve diğer kurumlardan zimmet ve ilişiği olmadığı, görevlerindeki gayret ve çalışmaları ve istikameti, Zor Sancağı Meclis İdaresinden onaylanan aynı kaza İdare Meclisi’nin 20 Rebiülevvel 1326 (22 Nisan 1908) tarihli mazbatasında beyan kılınmıştır. Dâhiliye Nezareti’nden gelen haber üzerine irade-i seniyye gereğince 29 Şaban 1327 (15 Eylül 1909) tarihinde yerine bir başkasının tayini ile ayrılmıştır. 6 Cemaziyelevvel 1326 (6 Haziran 1908) tarihinden 27 Şaban 1327 (13 Eylül 1909) tarihine kadar asaleten ve 28 Şaban (14 Eylül) tarihinden 3 Zilkade (6 Kasım) tarihine kadar vekâleten bulunduğu Harran Kazası Kaymakamlığı esnasında devlet mallarında zimmet ve ilişiği bulunmadığı, görevlerindeki gayret ve başarısı Urfa Sancağı Meclis İdaresinden onaylanan Harran Kazası İdare Meclisi’nin 4 Zilkade 1327 (17 Kasım 1909) tarihli mazbatasından anlaşılmış ve iade edilmiştir. Bundan sonra vazifeye kudret ve tahammülü olmadığı yapılan inceleme ile anlaşılmış ve tensikat kanununun 11. Maddesine göre muamele edilmesine 17 Muharrem 1307 (13 Eylül 1889) tarihinde karar verildiği Merkez Tensikat Komisyonu’nun defterinden anlaşılmıştır. Tensikat Kanununun 11. Maddesine göre göndermiş olduğu arzuhal, Tensikat Komisyonu’nca incelenmiş, göreve devam etmesine mani bir hal bulunmamış ise de yaşının ilerlemesinden dolayı göreve muktedir olup olmadığının anlaşılması için komisyon tarafından görülmesine karar verilmiştir. İsmi ve divanhaneye ta’lıkı 155 gazetelere ilan olunduğu halde verilen müddet zarfında müracaat etmediğinden dolayı, komisyonca hakkında alınan kararın doğruluğu anlaşılarak, keyfiyetin kendisine bırakılmasına Safer 1329 (Şubat 1911) tarihinde karar verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 80, s. 223 - 224). 5. 1. 40. Hafız Kasım Efendi Kadızâde Hafız Ahmed Efendi’nin oğlu olan Kasım Efendi, H. 1260 (1844 / 1845) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış, medresede de Arapça ve Farsça öğrenmiştir. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde fahrî olarak Belediye Meclis Azalığı’na seçilmiştir. H. 1299 (1881 / 1882) tarihinden itibaren yine hasbî olarak memuriyetine ilâveten Göçmenler Komisyonu Başkanlığı ile görevlendirilmiştir. Daha sonra Hükümet Konağı İnşaat Komisyonu fahrî azalığında bulunmuştur. 16 Safer 1300 (27 Aralık 1882) tarihinde Rütbe-i Sâlise verilmiştir. H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde yeni şekillendirilmiş olan Bayındırlık Komisyonu Başkanlığı’nda fahrî olarak görev yapmıştır. 7 Muharrem 1302 (27 Ekim 1884) tarihinde 150 kuruş maaşla Tokat Belediye Başkanlığı’na seçilmiştir. Maaşı H. 1306 (1888 / 1889) da 300 kuruşa, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde de 400 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1 Recep 1308 (10 Şubat 1891) tarihinde rütbesi Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sânisi’ne çıkarılmıştır. 29 Zilhicce 1309 (25 Temmuz 1892) tarihinde başkanlıktan istifa etmiştir. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde ikinci kez 156 Tokat Belediye Başkanlığı’na seçilmiş ve 23 Recep 1313 (9 Ocak 1896) ile 11 Ramazan 1313 (25 Şubat 1896) tarihleri arasında Zile Kazası Kaymakam Vekâleti’nde bulunmuş ve ardından 12 Zilkade 1313 (25 Nisan 1896) tarihinde istifa etmiştir. 21 Muharrem 1314 (2 Temmuz 1896) ile 3 Recep 1314 (8 Aralık 1896) tarihleri arasında 550 kuruş maaşla Alucra Kazası Kaymakamlığı Vekâleti’nde bulunmuştur. Tokat Sancağı Göçmenler ve Bayındırlık Komisyonları fahrî başkanlıkları ve memurluğu, Hükümet Konağı İnşaat Komisyonu hasbî azalığına ait çalışma süresi, maaş miktarını gösteren bilgiler Sivas Vilâyeti’nin 13 Ramazan 1315 (5 Şubat 1898) tarihli ve 970 numaralı cevabında, ikinci kez belediye başkanlığına atanması, memurluk süresi, güzel hizmetleri, zimmetinin temiz olduğunu gösteren resmî belge Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 24 Zilkade 1313 (7 Mayıs 1896) tarihli mazbatasında, Zile ve Elvecre Kaymakam Vekâleti’nde bulunduğu süreler, güzel hizmetleri, zimmetinin durumunu belirten berat, Tokat ve Karahisar-ı Şarkî103 Sancakları İdare Meclisleri’nin 29 Şaban 1313 (14 Şubat 1896) ve 4 Recep 1314 (9 Aralık 1896) tarihli mazbatalarında görülmüş ve anlaşılmıştır. Aldığı rütbe beratları ile nüfus tezkeresi onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 2 Recep 1316 (16 Kasım 1898) (BOA. DH. SAİD., No: 76, s. 177). 5. 1. 41. Hafız Mehmed Âgâh Efendi Piyade Çavuşları’ndan Abdullah Ağa’nın oğlu olan Mehmed Âgâh Efendi, H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde ilimlere giriş 103 Karahisar-ı şarkî: Günümüzde Giresun’un ilçesi olan Şebinkarahisar’dır (Sezen, 2006: 466). 157 derslerini aldıktan sonra özel olarak ilim tahsil etmiştir. Türkçe konuşmaktadır ve Ermenice’ye aşinadır. 30 Cemaziyelevvel 1305 (13 Şubat 1888) tarihinde 150 kuruş maaşla Tokat Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi Vezne Kâtipliği’ne tayin edilmiş ve 2 Zilkade 1310 (18 Mayıs 1893) da terfi ederek 200 kuruş maaşla aynı idarenin Müskirât Memurluğu’na nakledilmiştir. 14 Cemaziyelevvel 1312 (13 Kasım 1894) de 300 kuruş maaşla Sivas Polis Memurluğu’na gönderilmiş, bir yıl sonra 350 kuruş maaşla Üçüncü Sınıf Polis Komiserliğine, 13 Recep 1324 (2 Eylül 1906) de de İkinci Sınıf Komiserliğe terfi etmiştir. H. 1325 (1907 / 1908) tarihinde maaşı 750 kuruşa çıkarılmıştır. Polis ve Komiserlik Memuriyetleri kayda uygun olup, nüfus tezkeresi ile Tokat Düyûn-ı Umûmiyye Nezareti’nin 18 Zilkade 1312 (13 Mayıs 1895) tarihli mazbatası onaylı sureti Sicill-i Ahvâl Şubesi’ndeki dosyasında mevcuttur 7 Şevval 1329 (1 Ekim 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 183, s. 22). 5. 1. 42. Hafız Mehmed Efendi Askerî Zabtiyye Çavuşları’ndan Derviş Efendizâde Abdurrahman Ağa’nın oğlu olan Mehmed Efendi, H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Eğitimini ibtidâî mektebinden almıştır ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. 17 Cemaziyelevvel 1301 (15 Mart 1884) tarihinde stajyer olarak Tokat Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’ne girmiş, H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde 250 kuruş maaşla Niksar 158 Kazası Reji Kol Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Üç ay sonra bu memuriyet sona erince, 150 kuruş maaşla Tokat İdaresi Geçici Kolculuğu’na nakledilmiştir. 26 aylık görev süresinden sonra yine 150 kuruş maaşla Reji İdaresi Vezne Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Sivas Düyûn-ı Umûmiye Merkez Müdürlüğü ile Genel İdare Merkezi Müdürlüğü’nden vazifesindeki dirayeti onaylanmıştır 20 Zilkade 1320 (18 Şubat 1903) (BOA. DH. SAİD., No: 95, s. 437). 5. 1. 43. Hafız Ömer Bahri Efendi Ahmed Efendi’nin oğlu olan Ömer Bahri Efendi, H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebine gittikten sonra rüşdiyye mektebinde zorunlu dersleri alarak en yüksek dereceden diploma almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde Tokat Sancağı Muhasebe Dairesi’ne stajyer olarak girmiş, bir yıl sonra 30 kuruş maaşla aynı dairenin Gelir-Gider Kâtipliği’ne atanmıştır. H. 1311 (1893 / 1894) de 250 kuruş maaşla Ziraat Bankası Muhasebe Kâtipliği’ne nakil olmuştur. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde tercüme-i hâl evrakının içeriği doğrulanmıştır. Ziraat Bankası Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde ise Ömer Bahri Efendi’nin vazifesini yerine getirdiği belirtilmiştir. Memurluk süreleri, maaş miktarları, ayrılış sebepleri, zimmetine bir şey geçirmediğine dair Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin mazbataları, Osmanlı nüfus 159 tezkeresi, mektep diploması, tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. Maaşı H. 1315 (1897 / 1898) de 300 kuruşa çıkarılmış, H. 1325 (1907 / 1908) de ise 400 kuruş maaşla aynı şubenin kayıt memurluğuna nakil olmuştur (BOA. DH. SAİD., No: 102, s. 147). 5. 1. 44. Hafız Salih Necati Efendi Tokatlı Canbazoğlu Bekir Ağa’nın oğlu olan Salih Necati Efendi, H. 1269 (1852 / 1853) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, medresede ise Arapça dilbilgisi derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde 150 kuruş maaşla Rize Düyûn-ı Umûmiyye Müdürlüğü Geçici Kolculuğu’na girip, ayı yıl içerisinde terfi ederek 200 kuruş maaşla aynı idarenin Tuz Ambarcılığı’na geçici kadro ile nakledilmiştir. Daha sonra 300 kuruş maaşla Tuz Ambar Memurluğu’nda kadrosu onaylanmıştır. Trabzon Düyûn-ı Umûmiye Nezareti ve Müdürlüğü’nden vazifesindeki iyi hali onaylanmıştır 30 Cemaziyelevvel 1326 (30 Haziran 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 128, s. 329). 160 5. 1. 45. Halil Efendi Tokat Belediye Meclis Azaları’ndan Abdülfettahzâde Hacı İbrahim Ağa’nın oğlu olan Halil Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerinde zorunlu olan dersleri okuyarak diploma almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde, 100 kuruş maaşla Tokat Ticaret Mahkemesi İkinci Kâtipliği’ne atanmıştır. Sekiz yıl sonra 190 kuruş maaşla aynı mahkemenin Başkâtibi olmuştur. Ancak H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde bu mahkemenin kaldırılması ile açıkta kalmıştır. Bir süre sonra 100 kuruş maaşla, 5 aylığına Tokat Düyûn-ı Umûmiye İdaresi Kâtip Vekili olmuş ve vekâletinin bitmesiyle 150 kuruş maaşla aynı idarenin Vezne Kâtibi olmuştur. Sivas Düyûn-ı Umûmiye Müdürlüğü’nden iyi hali ve vazifesine uygun olduğu onaylanmıştır. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde terfi ederek 200 kuruş maaşla Tokat Müskirât Memurluğu’na, H. 1318 (1900 / 1901) tarihinde de Tokat Düyûn-ı Umûmiye İdaresi Kâtipliği’ne nakledildiği Osmanlı Düyûn-ı Umûmiye Memuriyet Şubesi’nin 20 Rebiülevvel 1320 (27 Haziran 1902) tarihli pusulasından anlaşılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 134, s. 99). 161 5. 1. 46. Halil Rifad Efendi Koralzâde Bekir Ağa’nın oğlu olan Halil Rifad Efendi, H. 1264 (1847 / 1848) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Alipaşa Mektebi’nde ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocalardan da Arapça, Farsça, hatt sanatı, hesap eğitimi almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 9 Muharrem 1283 (24 Mayıs 1866) tarihinde stajyer olarak Tokat Kalhane Dairesine girmiş, bir yıl sonra 2,5 kuruş yevmiye ile Kâtip Muavinliği’ne tayin edilmiştir. 14 Rebiülevvel 1284 (16 Temmuz 1867) tarihinde 60 para zam ile yevmiyesi 4 kuruşa yükseltilmiştir. H. 1286 (1869 / 1870) tarihinde 208 kuruş maaşla Kalhane Omca Kâtipliği’ne terfi etmiş, bir yıl sonra 5 kuruş yevmiye ile Kalhane Gümrük Başkâtipliği’ne nakledilmiştir. 28 Recep 1288 (13 Ekim 1871) tarihinde 40 para zam yapılarak yevmiyesi 50 kuruşa çıkmıştır. 12 Muharrem 1290 (12 Mart 1873) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Kal Ağalığı ile görevlendirilmiş, iki yıl sonra maaşı 300 kuruşa çıkarılmıştır. 23 Muharrem 1300 (4 Aralık 1882) tarihinde 400 kuruş maaşla Kalhane Başmuhasebe Kâtipliği’ne nakledilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ile Kalhane Müdür Muavinliği tarafından yazılan görüşlerde Halil Rifad Efendi’nin vazifesine uygun olduğu ve tercüme-i hâl evrakının içeriğinin de doğru olduğu tasdik edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve memuriyetine dair bilgileri içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi tarafından yazılan onaylı suretleri, 162 tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte muhafaza edilmiştir 22 Recep 1318 (15 Kasım 1900) (BOA. DH. SAİD., No: 94, s. 473). 5. 1. 47. Hamid Hüsrev Efendi Mehmed Efendi’nin oğlu olan Hamid Hüsrev Efendi, H. 1295 (1878) tarihinde Tokat’a bağlı Batmantaş Köyü’nde doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldıktan sonra Koca Mustafa Paşa Askerî Rüşdiyyesi’nde 4 yıl okumuş ancak diploma alamamıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde Boya Gümrüğü Nezareti’nde stajyer olarak çalışmış, aynı yıl içerisinde 240 kuruş maaş ile Yenikapı Muayene Kâtipliği’ne yerleştirilmiştir. H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde ise aynı nezaretin kolculuğuna tayin edilmiş, 4 yıl sonra da ilâve bir memuriyet olarak Muayene Başkâtipliği Vekâleti verilerek maaşı 300 kuruşa çıkarılmıştır. Görevi süresince olumsuz bir durum yaşamadığı Gümrük Nezareti’nce onaylanmıştır. İstihdam süresi, maaş ve zam miktarları Gümrük Nezareti kayıtlarındaki belgelerden anlaşılmıştır. H. 1327 (1909 / 1910) tarihinde İstanbul İhracat Gümrük Kontrol Memurluğu Kantarcılığı’na tayin edildikte sonra, 425 kuruş maaşla başka bir göreve nakledildiği Gümrük Nezareti’nin 9 \ 82 sicil numaralı kayıtlarında bulunmaktadır 3 Muharrem 1332 (2 Aralık 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 193, s. 211). 163 5. 1. 48. Harun Reşid Efendi Kafkasya’dan göçmüş olan Hacı Şükrü Efendi’nin oğlu olan Harun Reşid Efendi, H. 1288 (1871 / 1872)104 tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış, özel hocalardan da Arapça dilbilgisi ve dini ilimleri öğrenmiştir. Çerkez lisanına aşina olduğu ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrağında yazmaktadır. H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde Tokat Sancağı’na bağlı Erbaa Kazası Orman Ondalık Memurluğu’na tayin edilmiş ancak, 4 yıl sonra kendi isteği ile ayrılmıştır. H. 1314 (1896 / 1897) senesinde 300 kuruş aylıkla Amasya Sancağı Süvari Baştahsildarlığı’na atanmış ve daha sonra aynı maaş ile Erbaa Kazası Baştahsildarlığı’na nakledilmiştir. Erbaa’da vazifesine başladıktan sonra H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde 400 kuruş maaşla Tahsilât Müfettişliği’ne getirilmiş ve aynı yıl içerisinde Niksar Kazası Tahsilât Müfettişliği’ne nakledilmiştir. 4 yıl sonra müfettişlikten alınmış ve kaza tahsil memurluğuna getirilmiştir. Niksar Kaymakamlığı ve Tahsilât Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu belirtilmiştir. Geçmiş hizmetlerindeki çalışma süreleri, zimmetine mal geçirmediği, şu anda yapmış olduğu memuriyete tayin tarihi, tercüme-i hâl evrakı kayda geçirilmiştir 20 Şaban 1327 (6 Eylül 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 164, s. 415). 104 Belgenin aslında doğum tarihi H. 1208 olarak geçmektedir. Göreve başladığı tarih ise H. 1308’dir. Bu yanlışlık, göreve yaklaşık olarak 20 yaşında başlamış olabileceği düşünülerek, H. 1288 olarak düzeltilmeye çalışılmıştır. 164 5. 1. 49. Hasan Ziya Efendi Hacı Salih Efendi’nin oğlu olan Hasan Ziya Efendi, H. 1293 (1876 / 1877) senesinde Tokat’ta doğmuştur. Önce Tokat Rüşdiyye Mektebi’nde, sonra da İstanbul’da bulunan Kalhane Askerî Rüşdiyyesi’nde okumuş ve diploma almıştır. Daha sonra ilim ve fen tahsiline devam etmekte iken siyasi sebeplerden dolayı Trablusgarb’a tayin edildiği ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrağında yazmaktadır. H. 1328 (1910 / 1911) tarihinde 450 kuruş maaşla Trablugarb’a gönderilen Hasan Ziya Efendi, 2 yıl sonra bu görevinden istifa ederek ayrılmıştır. Ardından 500 kuruş maaşla Sivas Bayındırlık İşleri Kondüktörlüğü’ne atanmıştır. Ticaret ve Bayındırlık Nezareti Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde memurluğu onaylanmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 164, s. 395). 5. 1. 50. Hüseyin Hilmi Efendi Telgraf Başçavuşları’ndan Ömer Ağa’nın oğlu olan Hüseyin Hilmi Efendi, H. 1298 (1880 / 1881) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve Ankara Rüştiye Mektebi’nde müfredâttaki dersleri okumuş Aliyyü’l âlâ105 dereceden diploma almıştır. 105 Aliyyü’l Âlâ Derece: Pekiyi, en yüksek derece (Soyluer, 2006: 62). 165 H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde 85 kuruş maaşla Ankara Vilâyeti Telgraf ve Posta Başmüdürriyeti Kalem Odası Mübeyyizliği’ne106 tayin edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve diploma onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 7 Zilkade 1325 (12 Aralık 1907) (BOA. DH. SAİD., No: 148, s. 449). 5. 1. 51. Hüseyin Hüsnü Efendi Ulemadan Ömer Vehbi Efendi’nin oğlu olan Hüseyin Hüsnü Efendi, H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Çetinzâde namıyla tanınmaktadır. Tokat Büyük Cami Mektebi’nde dini ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde üç yıl kadar müfredatta olan dersleri ve Hisariye Medresesi’nde de dilbilgisi, Arapça ve Gülistan okumuştur. On sene kadar Tokat Sancağı Nüfus İdaresi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde 125 kuruş maaşla Erbaa Nüfus Kâtipliği’ne tayin olmuştur. Erbaa Kaymakamlığı’ndan yazılan görüşlerde tercüme-i hâl kayıtlarının içeriği tasdik edilmiş, iyi hal ve dürüstlüğü, vazifesine uygunluğu belirtilmiştir. Stajyerlik süresi, tayin tarihi ve maaş miktarını içeren mazbataların, diploma ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’nce 106 Mübeyyiz: Tebyiz eden, müsveddeleri beyaza çeken kalem kâtibi (Devellioğlu, 2010: 818). 166 muhafaza edilmektedir 17 Safer 1328 (28 Şubat 1910) (BOA. DH. SAİD., No: 170, s. 305). 5. 1. 52. Hüseyin Mazlum Efendi İranlı Abdülhamid Efendi’nin oğlu olan Hüseyin Mazlum Efendi, H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş, rüşdiyye mektebinde de mevcut olan dersleri okuyarak 19 Cemaziyelahir 1325 (30 Temmuz 1907) tarihli bir diploma almıştır. Bu eğitimin üzerine iki yıl kadar da İ’dâdî 107 Mülkiye Mektebi’ne108 gitmiş ve buradan 11 Rebiülahir 1326 (13 Mayıs 1908) tarihli bir tasdiknâme109 almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 2 Muharrem 1325 (15 Şubat 1907) tarihinde Malkara Kazası Maliye Dairesi’ne stajyer olarak girmiştir. 10 Safer 1326 (14 Mart 1908) tarihinde 500 kuruş maaş ile Malkara Kazası Ağnam Merkez Kâtipliği’ne, 7 Ramazan 1326 (3 Ekim 1908) tarihinde 200 kuruş maaş ile Malkara Tahsilât Müfredat Kâtipliği’ne, 14 Recep 1327 (1 Ağustos 1909) tarihinde 400 kuruş maaş ile ilâve memurluk olarak Malkara Öşür Merkez Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Müfredât Kâtipliği kaldırılınca, kendisinde yalnızca öşür kâtipliği görevi kalmıştır. Bunun üzerine Edirne Vilâyeti Tensîk110 Komisyonu’nca 23 Şevval 1327 (7 Kasım 1909) tarihinde 300 kuruş maaşla Malkara Mal Müdürlüğü 107 İ’dâdî Mektebi: Rüşdiyye denilen ortaokuldan sonra yüksek okullara hazırlayıcı okul (Devellioğlu, 2010: 471). 108 Mülkiyye Mektebi: Siyasal Bilgiler Okulu, idâre memuru yetiştirmek üzere kurulmuş olan mektep (Devellioğlu, 2010: 842). 109 Tasdîknâme: Bir okuldan başka bir okula nakledilebilmek için öğrenciye verilen belge (Devellioğlu, 2010: 1210). 110 Tensîk: Düzene, yoluna koyma, düzenleme, sıralama, düzeltme (Devellioğlu, 2010: 1259). 167 Refakati’ne, 4 Muharrem 1329 (5 Ocak 1911) tarihinde 550 kuruş maaşla Malkara Mal Müdürü Muavinliği’ne terfi etmiş ve iki yıl sonra maaşı 600 kuruşa çıkmıştır. Savaş hali sebebiyle, Meclis-i Vükelâ111 kararı gereği, memur maaşlarının 4 Muharrem 1331 ( 14 Aralık 1912 ) tarihinden itibaren 200 kuruş kadarının hazineye aktarılmasından sonra maaşı 400 kuruş olmuştur. Tekfurdağı Sancağı Muhasebeciliği’nden yazılan görüşlerde, tercüme-i hâl evrakının içeriği tasdik edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, diploması, tasdiknamesi ile maaş miktarı, istihdam süresi, ayrılma sebepleri gibi bilgileri içeren Malkara Kazası İdare Meclisi’nin 5 Rebiülahir 1326 (7 Mayıs 1908), 23 Cemaziyelahir 1327 (12 Temmuz 1909), 18 Ramazan 1327 (3 Ekim 1909), 20 Zilkade 1327 (3 Aralık 1909), 9 Muharrem 1329 (10 Ocak 1911) tarihli mazbatalarının onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte muhafaza edildiği Maliye Nezareti Memuriyet Müdürlüğü’nden yazılan 17 Cemaziyelahir 1331 (24 Mayıs 1913) tarihli ekte gösterilmiştir 28 Cemaziyelahir 1331 (4 Haziran 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 191, s. 235). 5. 1. 53. İbrahim Edhem Efendi Ulemadan Hacı Hafız Mehmed Efendi’nin oğlu olan İbrahim Efendi, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, 111 Meclis-i Vükelâ: Kabine toplantısı, bugünkü Bakanlar Kurulu (Devellioğlu, 2010: 688). 168 rüşdiyye mektebinde de müfredât derslerini okuyarak aldığı diplomayı kaybetmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Sancağı Muhasebe Dairesi’nde stajyer olarak çalıştıktan sonra, bir buçuk yıl da Defterhâne İdaresi Yoklama Kâtipliği’nde maaşlı olarak görev almıştır. H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde 300 kuruş maaşla Süvari Tahsildarlığı’na tayin olmuş, bir yıl sonra unvanı 8. Daire Süvari Tahsildarlığı’na çevrilmiş ve hazinece 316 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan ortak görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti Müsteşarlığı’ndan vazifesini yapmaya uygunluğu onaylanmıştır. Osmanlı nüfus tezkeresi ve memuriyetine dair bilgileri içeren Tokat Sancağı Meclis İdaresi’nin mazbatalarının onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 10 Şaban 1327 (27 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 162, s. 307). 5. 1. 54. İbrahim Edhem Efendi Esnaf Bekir Ağa’nın oğlu olan İbrahim Edhem Efendi, H. 1267 (1850 / 1851) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, özel hocalardan da Gülistan ve hesap derslerini almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 169 H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde stajyer olarak Amasya Telgrafhanesi’ne, H. 1289112 (1872 / 1873) tarihinde 400 kuruş maaşla Trabzon Telgraf Muharebe Memurluğu’na, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde aynı maaşla Hopa, aynı yıl içerisinde ve aynı maaşla Samsun Merkezî Muharebe Memuriyeti’ne gönderilmiştir. H. 1291 (1874 / 1875) tarihinde yapılan düzenlemelerle açıkta kalmıştır. H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde 500 kuruş maaşla Kozan Memuriyeti’ne tayin edilmiş ancak iki yıl sonra bu memuriyet kaldırılınca, 500 kuruş maaşla Manastır Memuriyeti’ne gönderilmiştir. Buradaki memuriyet de kaldırılınca H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde 500 kuruş maaşla Diyarbakır Merkezî Muharebe Memuriyeti’ne tayin edilmiştir. İki yıl sonra 570 kuruş maaşla Musul Merkezî Muharebe Memuriyeti’ne, H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde 600 kuruş maaş ile Tokat, H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde de Malatya’ya nakledilmiştir. H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde ise 1000 kuruş aylıkla Tokat Posta Müdürlüğü’ne, H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde de Karahisar-ı Şarkî Posta Müdürlüğü’ne nakledilmiştir. Diyarbakır Vilâyeti Telgraf ve Posta Başmüdürlüğü’ne, Tokat Mutasarrıflığı makamınca, vazifesine bağlılığı ve zimmetinin temiz olduğu hakkında bilgi verilerek tasdik edilmiştir. İbrahim Edhem Efendi, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde Rütbe-i Sâlise’ye lâyık görülmüştür. Tokat icra memuru Osman Efendi ile zabtiye mülâzımı Âdem Ağa’ya vazife başında iken hakaret etmesinden dolayı tutuklandığı, asliye mahkemesinden hapis 112 Belgenin aslında bu tarih 1299 olarak geçmektedir. Ancak bu tarih bilgilerin gidişatına uymamaktadır. Bu nedenle 1289 olarak düzeltilmiştir. 170 cezası aldığı Posta ve Telgraf Sicil Şubesi’nin 23 Cemaziyelahir 1319 (7 Ekim 1901) tarihli vukuat pusulasında gösterilmektedir. Ağustos ayında Giresun’dan Karahisar’a gönderilen 2.600 kuruşluk bir posta grubunu kaybeden İbrahim Edhem Efendi, daha sonra talep edilmesi ve resmî yazı ile bildirilmesi üzerine, zararın ödenmesi için merkezde toparlanan ve bu bölgeye gönderilen emanetleri ve paraları istediği gibi harcayıp sarf etmiştir. Halkın müracaatlarını ise çeşitli bahanelerle geçiştirmiştir. Eskiden beri kumar oynama alışkanlığı olan İbrahim Edhem Efendi, Asım adında bir kasap ile postahanede kumar oynar iken aralarında ayrılık çıkmış, ağız kavgası ettikten sonra birbirlerine bıçak ve tabanca çekmişlerdir. Postahanede emniyetin kalmaması sebebiyle artık burada memuriyetinin devam etmesinin mümkün olmaması ve paraya da el koyabileceği, bir görevde bulunmasının da riskli olmasından dolayı 3 Zilhicce 1319 (13 Mart 1902) tarihinde 540 kuruş maaşa, daha düşük bir memurluk sınıfı olan Sivas Vilâyeti Telgraf ve Posta Başmüdürlüğü Tahrîrât Kâtipliği’ne nakil edildiği Telgraf ve Posta Sicil Şubesi’nin 20 Cemaziyelevvel 1320 (25 Ağustos 1902) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir. Karahisar-ı şarkî Merkezî Müdürü iken yapılan şikâyetin kötü bir niyet olduğu, kendisinin temiz bir insan olup, memuriyeti süresince zimmetine usulsüz bir mal geçmediği, vazifesini istikrar ve başarı ile sürdürdüğü, mükâfata şayan olduğu Karahisar-ı şarkî Mutasarıflığı’nın iki adet resmî yazısı ile Sivas Vilâyeti’nin mazbatasından anlaşılmıştır. Bu durum sonucunda isnâd edilen olayın gerçekleştiği dönemde, adlî kayıtlara geçmesi sebebiyle, sicilinin düzeltilmesi Meclis İdaresi’nin 10 171 Safer 1322 (26 Nisan 1904) tarihli mazbatası ile karara bağlanmıştır. 6 Şaban 1322 (16 Ekim 1904) tarihinde 765 kuruş maaşla Beyrut Vilâyeti’nde Lazkiye Posta ve Telgraf Merkezî Müdürlüğü’ne nakil edilerek yemin merasiminin gerçekleştiği Posta ve Sicil Şubesi’nin 19 Zilhicce 1324 (3 Şubat 1907) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 89). 5. 1. 55. İbrahim Efendi H. 1270 (1853 / 1854) tarihinde Tokat’da doğan İbrahim Efendi, Necip Ağa’nın oğludur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almıştır ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. 16 yaşında iken Samsun Gümrük Müdürlüğü’ne stajyer olarak girmiş, H. 1286 (1869 / 1870) tarihinde ise 140 kuruş maaş ile kolcu olmuştur. Aynı yıl 265 kuruş maaş ile Tezkire Kâtipliği’ne113 nakledilmiştir. H. 1295 ve 1300 (1878 ve 1882 / 1883) yılları arasında yapılan ekonomi alanındaki düzenlemelerle maaşındaki dalgalanmalar şu şekilde kayda geçirilmiştir. H. 1295 (1878) tarihinde 200 kuruş düşürülmüştür. H. 1296 (1879) tarihinde 400 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1297 (1880) tarihinde zammı kesilerek 320 kuruşa düşürülmüştür. H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde ise 350 kuruşa çıkarılmıştır. 113 Tezkire: Tezkere, pusula. Hükümetten alınan izin kâğıdı (Devellioğlu, 2010: 1289). 172 İbrahim Efendi yürütmekte olduğu görevlerden nakil sebebiyle ayrılmış ve hiçbir soruşturma geçirmemiştir. Trabzon Gümrük Nâzırı Mehmet Bey tarafından yazılan mülâhazada İbrahim Efendi’nin görevini iyi bir şekilde yerine getirdiği belirtilmiş ve Trabzon Vilâyeti Gümrük Emini Edib Efendi tarafından da bu görüşler tasdik edilmiştir. H. 1305 (1887 / 1888) 14 Rebîülevvel 1315 (13 Ağustos 1897) tarihinde 400 kuruş maaş ile Trabzon Sandık Emaneti’ne nakledilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 16, s. 395). 5. 1. 56. İbrahim Kazım Efendi Komanat114 Nahiyesi Vergi Kâtibi Mehmed Hilmi Efendi’nin oğlu olan İbrahim Kazım Efendi, H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredâttaki dersleri okuyarak 23 Recep 1297 (1 Temmuz 1880) tarihinde diploma almıştır. Daha sonra medresede Arapça ve dini ilimlerde eğitim aldığı tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. Bir süre Tokat Sancağı Vergi Dairesi’nde stajyer olarak görev yapmış, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde 300 kuruş maaş ile İdare Meclisi’nce Öşür Mutasarrıf Memurluğu’na gönderilmiştir. Bu sırada yapılan Öşür Mültezim İhalesi sebebiyle, mültezimlerden 2.100 kuruş toplayarak almıştır. H. 1317 (1899 / 1900) - 1318 (1900 / 1901) - 1319 (1901 / 1902) - 1320 (1902 / 1903) tarihlerinde 320, 500, 340, 400 kuruş ücretlerle Dimorta, Pazar, Firedökse, İğdir Ağnam Memurluğu ve Sayım Kâtipliği’nde 114 Komanat: Günümüzde Tokat’a bağlı Kiliçli Köyü’dür (Açıkel, 2003: 259). 173 görev yapmıştır. Sonrasında 100 kuruş maaşla Tokat Sancağı Vergi Dairesi’ne tayin edilmiştir. Tokat Vergi Dairesi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde vazifesine uygun olduğu ifade edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve diplomasının onaylı suretleri, ağnam sayım kâtipliğindeki görev süresi ile maş miktarını gösteren Tokat İdare Meclisi’nden yazılan ve Sivas Vilâyeti’nden tasdik edilen 15 Şevval 1314 (19 Mart 1897) tarihli mazbata, en son yapmakta bulunduğu defterciliğe tayin tarihi ve maaş miktarını içeren Vergi İdaresi’nin 21 Rebiülevvel 1324 (15 Mayıs 1906) tarihli yazısı, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 22 Recep 1327 (9 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 165, s. 87). 5. 1. 57. İsmail Hakkı Efendi Tokat Sancağı Arazi Memuru Mehmed Enver Efendi’nin oğlu olan İsmail Hakkı Efendi, H. 1266 (1849 / 1850) da Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini aldığı, Arapça ve Farsça okuduğu tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. Türkçe bilmektedir. H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde Tokat Sancağı Arazi Kâtipliği’ne stajyer olarak girmiştir. H. 1295 (1878) tarihinde ise kadrolu olarak Zile Kazası Tapu Kâtipliği’ne tayin olmuş ancak bir yıl sonra istifa ederek ayrılmıştır. H. 1303 (1885 / 1886) de atandığı Tokat Vakıf Kâtipliği’nden de yine bir yıl sonra istifa etmiştir. İki yıl sonra tekrar ataması yapılan İsmail Hakkı Efendi, bu kez 400 kuruş maaşla Zile Ziraat 174 Bankası Sandık Muhasebe Kâtipliği’nde çalışmaya başlamıştır. Ancak 17 Zilhicce 1307 (4 Ağustos 1890) tarihinde Kalem Odası Mühür Sandığı’na koyduğu 1800 kuruş çalınınca görevinden azledilmiştir. Bu olaydan dokuz yıl sonra 200 kuruş maaşla Turhal Nahiyesi Kâtipliği’ne tayin olmuştur. Turhal Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti, vazifesini yapmaya uygun olduğunu belirtmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, memuriyet süreleri ve maaş miktarlarını içeren Kaza İdare Meclisi’nin mazbatasının onaylı sureti, Ziraat Bankası’ndan kaybolan 1800 kuruşu ödediğini ve zimmetinde başka bir şey olmadığını gösteren Ticaret ve Bayındırlık Nezareti’nin tezkeresi, en son yapmakta olduğu memuriyete tayin tarihi ve maaş miktarını gösteren Tokat İdare Meclisi’nin mazbatasıyla tercüme-i hâl evrakı şubede bulunmaktadır 1 Cemaziyülevvel 1324 (23 Haziran 1906) (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 261). 5. 1. 58. İsmail Kemal Efendi Geldoağasızâde Yusuf Ağa’nın oğlu olan İsmail Kemal Efendi, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerinde eğitim görerek, H. 1319 (1901 / 1902) tarihinde diplomasını almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Tahrîrât115 Dairesi’nde stajyer olarak görev yaptıktan sonra, H. 1321 (1903/1904) tarihinde 20 kuruş maaşla Tahrîrât Dairesi İkinci Mübeyyizliği’ne, 28 Muharrem 1322 (14 Nisan 1904) tarihinde de aynı dairenin Birinci Mübeyyizliği’ne, 3 115 Tahrîrât: Bir dâirece yazılan resmî mektuplar (Devellioğlu, 2010: 1192). 175 Rebiü’l-evvel 1323 (8 Mayıs 1905) tarihinde 100 kuruş maaşla İkinci Müsevvidînliği’ne, 7 Rebiü’l-evvel 1325 (20 Nisan 1907) tarihinde 200 kuruş maaşla Tahrîrât Dairesi Başkâtipliği’ne tayin edilmiş ve 21 Cemaziyü’l-evvel 1329 (20 Mayıs 1911) tarihinde terfi ederek Tokat Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği görevi verilmiştir. Yaptığı memuriyetlere ilişkin bilgileri içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 13 Zilkade 1327 (26 Kasım 1909) ve H. 5 Recep 1303 (9 Nisan 1886) tarihli iki adet mazbatası, Osmanlı nüfus tezkeresi ile mektep diplomalarının onaylı suretlerinin Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca muhafaza edildiği Sivas Vilâyeti Sicil Komisyonu’nun 24 Cemaziyelahir 1331 (31 Mayıs 1913) tarihli ekinde gösterilmiştir 23 Safer 1332 (1 Ocak 1914) (BOA. DH. SAİD., No: 188, s. 218). 5. 1. 59. Mahmud Necip Efendi Hattatzâde Mahmud Necip Efendi, Müderris Ömer Necati Efendi’nin oğludur. H. 1273 (1856 / 1857) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dinî ilimleri okumuş ve Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiştir. Daha sonra İstanbul’a giderek Ayasofya Camii’nde Tefsir ve Hadis ilimlerini öğrenerek diploma almıştır. Bu sırada hukuk mektebine de devam ederek mezun olmuştur. Türkçe ve Arapça okuyup yazabilmektedir. Farsça’ya aşinadır. 176 H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde, İstanbul Asliye Mahkemesi’nde 6 ay stajyer olarak çalışmış, 3 yıl sonra 1400 kuruş maaş ile Karahisar-ı Şarkî116 Asliye Mahkemesi’ne Müddeî-i Umûmî117 Muavinliği görevine atanmıştır. Memuriyet yaşantısından dolayı hiç sorguya alınmamıştır. Hukuk Mektebi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde, Mahmud Necip Efendi’nin okulunu Karib-i âlâ118 derecesiyle bitirdiği, güzel ahlâka sahip olduğu belirtilmiş, Adliye Nazırı Cevdet Paşa tarafından da bu bilgiler tasdik edilmiştir. H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde kendisine Rütbe-i Sâlise verilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 25, s. 153). 5. 1. 60. Maksud Efendi Hasan Ağa’nın oğlu olan Maksud Efendi, H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Rüşdiyye mektebinde müfredat derslerini okumuş ve Aliyyü’l âlâ dereceden119 diploma almıştır. Bir süre Tokat Kazası Mal Dairesi’nde stajyer olarak çalıştıktan sonra H. 1329 (1911) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Ziraat Bankası Sandık Memurluğu’na tayin edilmiştir. Tokat Kaymakamlığı’ndan tercüme-i hâl evrakının içeriği onaylanmış ve banka idaresi tarafından vazifesini yerine getirmekte olduğu bildirilmiştir. 116 Karahisar-ı şarkî: Günümüzde Giresun’un ilçesi olan Şebinkarahisar’dır (Sezen, 2006: 466). Müddeî-i Umûmî : Savcı, umûmî haklar adına dava açan hakim (Devellioğlu, 2010: 826). 118 Karib-i âlâ: İyiye yakın, 3. derece (Soyluer, 2006: 89). 119 Aliyyü’l Âlâ Derece: Pekiyi, en yüksek derece (Soyluer, 2006: 62). 117 177 Osmanlı nüfus tezkeresi ile diplomasının onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 11 Safer 1331 (20 Ocak 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 195, s. 55). 5. 1. 61. Mehmed Abdülvehhab Efendi Ahmed Hikmed Efendi’nin oğlu olan Mehmed Abdülvehhab Efendi, H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş, rüşdiyye mektebinde de zorunlu dersleri okuyarak diploma almıştır. Daha sonra medresede bir miktar Arapça okuduğu tercüme-i hâlinde yazılmaktadır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 15 Rebiülahir 1319 (1 Ağustos 1901) tarihinde Tokat Sancağı Vergi Dairesi’ne stajyer olarak başlamıştır. 12 Recep 1322 (22 Eylül 1904) tarihinden 27 Şaban’a (6 Kasım) kadar 300 kuruş aylıkla Ambar Memurluğu Kâtipliği’ne, 17 Safer 1323 (23 Nisan 1905) tarihinden Rebiülahir’in (Haziran) sonuna kadar 250 kuruş maaşla yalnız Ambar Kâtipliği’ne ve aynı yıl içerisinde 200 kuruş maaşla Erbaa Kazası Vergi Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Erbaa Kaymakamlığı’ndan yazılan görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti Mehmed Abdülvehhab Efendi’nin görevini yerine getirmeye uygun olduğunu belirtmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, diplomaları, memuriyet süreleri, maaş miktarları ve aidatını içeren Tokat sancağı İdare Meclisi’nin 16 Zilhicce 1325 (20 Ocak 1908) tarihli mazbatasının onaylı sureti, asıl tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl 178 Şubesi’nce muhafaza edilmektedir 29 Muharrem 1327 (20 Şubat 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 154, s. 389). 5. 1. 62. Mehmed Ali Efendi Hacı Ahmed Efendi’nin oğlu olan Mehmed Ali Efendi, H. 1288 (1871 / 1872) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Tokat sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş ve özel hocalardan Arapça ve Farsça eğitimi almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Sancağı Vergi Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 150 kuruş maaşla Tokat Piyade Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. Bir yıl sonra 250 kuruş maaşla Süvari Tahsildarlığı’na nakil olmuştur. Teşkilat kuralları gereğince maaşı aidata çevrilerek, Tokat Birinci Daire Süvari Tahsildarlığı tarafından 300 kuruş aidat tahsil edilmiş ve hazinece 3163 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan ortak görüşlerde, Maliye Nezareti namına Müsteşarlığı’ndan vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, tahsildarlıkta çalıştığı süre, maaş miktarı tercüme-i hâl kayıtlarında bulunup, maaşının aidata çevrilmesi de hazine kayıtlarına 179 geçirilmiş bulunmaktadır 27 Şevval 1327 (11 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 168, s. 65). 5. 1. 63. Mehmed Arif Efendi Naib Şerif Efendi’nin oğlu olan Mehmed Arif Efendi, H. 1283 (1866 / 1867) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Kadızâde ve Abdülcebbarzâde namıyla tanınmaktadır. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini öğrendikten sonra bu mektebi terk ederek, o zamanlar yakın civarda bulunan bir medreseye devam ettiği tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde 40 kuruş maaşla Tokat Tahrirat Dairesi Mübeyyizliği’ne tayin olmuş, bir yıl sonra istifa etmiştir. Aynı yıl içerisinde gönüllü olarak Osmanlı Dördüncü Ordusu’na girmiş, Otuz İkinci Piyade Alayının Dördüncü Taburuna kaydolmuş, Başçavuşluk Rütbesine kadar yükselmiştir. 28 Şaban 1310 (17 Mart 1893) tarihinde teskere almıştır. 25 Cemaziyelevvel 1313 (13 Kasım 1895) tarihinde 300 kuruş maaşla İstanbul Dördüncü Bölük İkinci Takımının İkinci Numaralı Neferi olmuştur. Dört yıl sonra aynı maaşla On yedinci Bölük Otuz Bir Numaralı Neferliğe nakil olmuş, aynı yıl içerisinde 350 kuruş maaşla aynı bölüğün Beşinci Çavuşluğuna terfi ettirilmiştir. 13 Ramazan 1317 (15 Ocak 1900) tarihinde aynı maaşla, açıktan Üçüncü Sınıf Komiserliğe, dört yıl sonra da İkinci Sınıf Komiserliğe seçilmiştir. 18 Rebiülahir 1322 (2 Temmuz 1904) tarihinde Sivas’a nakledilmiş ve beş yıl sonra burada Üçüncü Sınıf Polis Komiserliği’ne terfi ettirilmiştir. 180 Mehmed Arif Efendi’nin gayret ve başarılarından dolayı kendisine H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 5. Rütbeden Mecidî Nişanı verildiği, can kurtarma hususundaki hizmetlerinden dolayı H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde Tahlisiyye 120 ünvanı aldığı, askeri hizmetleri sebebiyle Yunan Muharebe Madalyası121 verildiği, H. 1317 (1899 / 1900) tarihinde de 4. Rütbeden Mecidî Nişanı aldığı ve İstanbul Polis Mektebi’nde de müfredât derslerini tahsil ederek yüksek dereceden diploma aldığı, beratlarıyla birlikte diplomalarından anlaşılmış, Emniyet Sicil-i Umumi Dairesi’nin 5 Safer 1329 (5 Şubat 1911) tarihli tezkeresinde gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 177, s. 151). 5. 1. 64. Mehmed Edhem Efendi Kalhane memurlarından İbrahim Efendi’nin oğlu olan Mehmed Edhem Efendi, H. 1266 (1849 / 1850) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocadan da Arapça ve Farsça eğitimi almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1282 (1865 / 1866) tarihinde Tokat Kalhane-i Amire Dairesi’ne stajyer olarak girmiş ve sonraki yıllarda 4 – 5 kuruş yevmiyelerle aynı dairenin Damga Kâtipliği’nde bulunmuştur. H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde 165 kuruş maaşla Tokat Mal Müdürlüğü Refakati’ne tayin edilmiş, sonraki altı yıl içerisinde maaşı kademeli olarak 300 kuruşa kadar çıkmıştır. H. 1296 (1878 / 1879) da bu memurluğun kaldırılması ile açıkta kalmış ve Tokat Kasabası’nın Sancağa dönüştürülmesi ile oluşturulan Muhasebe Dairesi 120 Tahlîsiye: Cankurtaran (Devellioğlu, 2010: 1190). Yunan Muharebe Madalyası: 1897 Osmanlı – Yunan savaşına katılanlara ve savaşta gayreti görülenlere verilmek üzere II. Abdülhamid zamanında hazırlanmıştır. Toplam 130.000 adet basılmıştır (Gündüz, 2011: 129). 121 181 Tasarruf Kâtipliği’nde 250 kuruş maaşla göreve başlamıştır. Aynı yıl içerisinde 400 kuruş maaşla Başkâtipliğe nakil olmuştur. 13 Cemaziyelahir 1309 (14 Ocak 1892) tarihinde Tokat Muhasebecisi’nin yokluğunda 4 ay bu göreve vekâlet etmiş ve 2431,5 maaş almıştır. İlâve memuriyet olarak verilen Zile Kazası Öşür İhale Memurluğu’ndan da 60 kuruş yevmiye ile toplam 3600 kuruş maaş almıştır. Tokat Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden, Sivas Vilâyeti Vekilliği’nden yazılan görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti tarafından vazifesine uygun olduğu onaylanmıştır. Hizmet süresini, maaş miktarını, zimmetinin temiz olduğunu gösteren Tokat İdare Meclisi’nin 12 Şaban 1309 (12 Mart 1892), 23 Şaban 1309 (23 Mart 1892), 20 Rebiülevvel 1311 (1 Ekim 1893) tarihli üç adet mazbatasının ve Osmanlı nüfus tezkeresinin, Tokat Muhasebe Dairesi’nin ve Sivas Muhasebe Dairesi’nin 20 Ramazan 1311 (27 Mart 1894) ve 24 Zilhicce 1314 (26 Mayıs 1897) tarihli iki adet kayıt pusulasının suretleri, Sivas Vilâyeti Defterdarlığı’nın 1 Muharrem 1315 (2 Haziran 1897) tarihli tahrîrât pusulası, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 2 Rebiülevvel 1328 (14 Mart 1910) (BOA. DH. SAİD., No: 97, s. 255). 5. 1. 65. Mehmed Efendi Nuri Efendi’nin oğlu olan Mehmed Efendi, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış ve bir süre de Arapça ve hesap ilimleri okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 182 H.1314 (1896 / 1897) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Sancağı’na bağlı Kazâbâd122 Turhal Nahiyesi’nde Tahsildarlığa tayin olmuş ancak aynı yıl içerisinde istifa ederek ayrılmıştır. 2 yıl sonra yine aynı maaşla Selâmi Komanat123 Nahiyesi Tahsildarlığı’na tayin edilmiş ise de 3 yıl çalıştıktan sonra bu görevden de istifa etmiştir. Aynı yıl içerisinde yine Kazâbâd ve Komanat Nahiyeleri Tahsildarlığı’nda görevlendirilmiştir. H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde aynı maaşla, aynı nahiyelerin On beşinci Daire Süvari Tahsildarlığı’na getirilişi hazinece 3167 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye lâyık olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve geçmiş hizmetlerindeki çalışma süreleri, maaş miktarları memuriyet halini içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin mazbatası, tercümei hâl varakası ve maaşının aidata çevrilmesi Sicill-i Ahvâl Şubesi’ndeki defterlerde bulunmaktadır. 5 Zilkade 1327 (18 Kasım 1909) Almış olduğu aidat daha sonra maaşa çevrilmiş ve 450 kuruşa çıkarılmıştır. On üçüncü Daire Süvari Tahsildarlığı’na nakil edildikten sonra memuriyetine devam etmekteyken vefat etmiştir. Zimmetine hiç mal geçirmediği Maliye Sicil Şubesi’nin 1 Zilkade 1329 (24 Ekim 1911) tarihli vukuat pusulasında yazmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 167, s. 97). 122 123 Kazâbâd: Bugünkü Pazar ilçesinin adıdır (Açıkel, 2003: 259). Komanat: Günümüzde Tokat’a bağlı Kılıçlı Köyü’dür (Açıkel, 2003: 259). 183 5. 1. 66. Mehmed Efendi Mehmed Efendi, Seyfizâde Osman Ağa’nın oğludur. H. 1272 (1855 / 1856) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini tamamlamış, sonrasında dilbilgisi, Arapça ve Gülistan okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat Tapu Dairesi’ne stajyer olarak girmiş ve bir süre 80 kuruş maaşla bu dairenin maiyetinde çalışmıştır. 7 yıl sonra Tokat Kazası, Sancak’a çevrilmiş, Mehmed Efendi de 300 kuruş maaş ile Tapu ve Kadastro Başkâtipliği’ne atanmıştır. Kayıtların tutulduğu zamana kadar hakkında hiçbir şikâyet olmamış ve sorguya alınmamıştır. Tokat Sancağı’nda kaleme alınan tercüme-i hâl kayıtlarında da vazifesini iyi icra ettiği ve memuriyetinin beğenildiği onaylanmaktadır. Mehmed Efendi bu kurumdan H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde istifa ederek ayrılmıştır. Bir yıl sonra ise Preveze Defterhânesi Kâtipliği’ne atanmıştır. İki yıl çalıştığı bu görevinden de istifa yoluyla ayrıldıktan sonra H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde 300 kuruş maaşla Tokat Defterhânesi Başkâtipliği’ne tayin edilmiştir. Görevi süresince zimmetine mal geçirmediği ve olumsuz haller yaşamadığı Defterhâne Sicil Şubesi’ndeki kayıtlarda mevcuttur (BOA. DH. SAİD., No: 6, s. 215). 184 5. 1. 67. Mehmed Emin Efendi Osman Efendi’nin oğlu olan Mehmed Emin Efendi, H. 1270 (1853 / 1854) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almıştır ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinden H. 1314 (1896 / 1897) tarihine kadar 70 kuruş maaşla Tokat Sancağı Jandarma Piyade Tahsildarlığı’nda ve daha sonra 250 kuruş maaşla Süvari Tahsildarlığı’nda bulunmuştur. Teşkilatın bir gereği olarak bir süre sonra görevi değiştirilip On Sekizinci Daire Süvari Tahsildarlığı’na nakil edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, istihdam sürelerini ve maaş miktarlarını içeren mazbatalar ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 167, s. 91). 5. 1. 68. Mehmed Faik Efendi Hafik Kazası Eski Kaymakamı Hacı Hasan Efendi’nin oğlu olan Mehmed Faik Efendi, H. 1279 (1862 / 1863) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini almış, Tokat rüşdiyye mektebinde ve medresesinde Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde stajyer olarak Tokat Sancağı Muhasebe Dairesi’ne çalışmaya başladıktan sonra tayin edildiği memuriyetler şöyledir: H. 1297 185 (1879 / 1880) tarihinde 250 kuruş maaş ile Tokat Sancağı Öşür İdaresi Evrak Kayıt Memurluğu, H. 1301 (1883 / 1884) tarihinde afyon gibi ürünlerin tartma kâtipliği, H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde Niksar Kazası Öşür Başkâtipliği, H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde Sivas Vilâyeti Muhasebe Dairesi, H. 1305 (1887/1888) tarihinde 600 kuruş maaşla Osmancık Kazası Mal Müdürlüğü, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde Taşköprü Kazası Mal Müdürlüğü, H. 1310 (1902 / 1903) tarihinde Boyabat Kazası Mal Müdürlüğü’nde çalışmıştır. Mehmed Faik Efendi’nin, Niksar Kazası Öşür Başkâtipliği’nden ve Osmancık Kazası Mal Müdürlüğü’nden üzerinde herhangi bir zimmet ve ilişiği olmadığı, Sivas Vilâyeti Meclis İdaresi’nin 10 Cemaziyelevvel 1308 (22 Aralık 1890) tarihli mazbatasında belirtilmiştir 17 Muharrem 1309 (23 Ağustos 1891) (BOA. DH. SAİD., No: 36, s. 371). 5. 1. 69. Mehmed Fehmi Efendi Ahmed Hamdi Efendi’nin oğlu olan Mehmed Fehmi Efendi, H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuş, medresede ise Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde Küçükçekmece Kazası Tahrîrât Dairesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1306 (1888 / 1889) ve H. 1307 (1889 / 1890) tarihlerinde 1175 kuruş ücret ile ağnam, 750 kuruş ücret ile öşür kâtipliklerinde birer ay, daha sonra da bazı köy ve çiftliklerin öşür kâtipliklerinde de 350 kuruş ücret ile iki ay üç gün geçici 186 olarak istihdâm edilmiştir. H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 300 kuruş maaşla Küçükçekmece Belediye Kâtipliği’ne gönderilmiş ancak bir yıl sonra belediye kâtibinin geri dönmesinden dolayı buradan ayrılmak zorunda kalmıştır. Aynı yıl içerisinde 200 kuruş maaş ile Katar Nahiyesi Kâtipliği’ne tayin edilen Mehmed Fehmi Efendi, H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde güzel hizmetlerinden dolayı Rütbe-i Hamise’ye124 lâyık görülmüştür. Bu görevinden 29 Şevval 1313 (13 Nisan 1896) tarihinde istifa ederek ayrılmıştır. Katar Nahiye Müdürlüğü, Küçükçekmece Kazası Kaymakamlığı ve Belediyesi’nden yazılan görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti tarafından vazifesindeki gayretinin görüldüğü bildirilmiştir. Memurluğuna ait bilgileri içeren üç adet mazbata, Çatalca Sancağı ve Küçükçekmece Kaymakamlığı’nın iki adet resmi yazısı ile Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir. 16 Zilhicce 1314 (18 Mayıs 1897) Katar Nahiyesi Kâtibi iken, ilâve bir hizmet olarak Tapu Kâtipliği görevinin verildiği Rumeli Kordonu Tapu Kadastro Memurluğu’ndan yazılan 2 Muharrem 1315 (3 Haziran 1897) tarihli belgede, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde Katar ve Suyolu Tapu Kâtiplikleri görevinin verildiği Tapu Kadastro Sicil Şubesi’nin 3 Rebiülevvel 1315 (2 Ağustos 1897) tarihli vukuat pusulasında, H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde Küçükçekmece Tapu Kâtipliği’ne tayin edildiği yine aynı sicil şubesinin 7 Rebiülahir 1316 (25 Ağustos 1898) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir. Hizmetlerinden dolayı 124 Rütbe-i Hamise: Mülki rütbelerin ilk derecesidir. “Hamiyetlü” elkabı kullanılır. Askeri rütbelerdeki karşılığı Mülazımlık’tır (Gündüz, 2011: 133). 187 kendisine 6 Zilhicce 1317 (7 Nisan 1900) tarihinde 4. Rütbe’den Osmanlı Nişan’ı verilmiştir. Tapu kayıtlarında bir süredir görülmekte olan yolsuzlukların, Mehmed Fehmi Efendi’nin rüşvet yeme gibi kötü hal ve hareketlerinden ileri geldiği, Makri Köyü’nde125 Barudhane civarında Padişah emri altında bulunan bir yerin, parça parça ayrılarak satıldığı, yapılması gereken muamelelerin ise yapılması gerekli olmayan birtakım meşguliyetlerle ertelendiği, yapılmadığına dair belediyeden gelen şikâyetin doğru çıkması üzerine 26 Recep 1322 (6 Ekim 1904) tarihinde Nezaret Encümenliği kararıyla görevinden azledilmiştir. Karagöz? Yan Kirkor Efendi tarafından tapusu alınan çiftliklerin hududunda tahribat yapıldığının, Küçükçekmece Kazası Tapu Dairesi’nden öne sürülmesi üzerine başlatılan inceleme neticesinde şikâyeti gerektirecek bir muamele görülmemiştir. Marki Köyü’nde bulunan arazi meselesinden kaynaklanan şikâyete gelince; Sultan Bayezid Hanı Veli Hazretleri’nin Valide Sultan Vakfı kayıtlarında bulunan mahallerin Padişah emri olmaksızın parça parça ayrılıp, inşasına müsaade edilmesi hakkında yapılan şikâyet kabul edilmiştir. Ancak kastedilen arazilerin Padişah emrine tabi olmadığı Nezaretçe anlaşılmış ve gereken muamelelerin yapılmasını 23 Safer 1322 (9 Mayıs 1904) tarihli yazı ile Rumeli Kordonu Tapu ve Kadastro Dairesi’ne bildirilmiştir. Bu sebeple Mehmed Fehmi Efendi’nin şikâyet edilen hususlardan beraat ettiği ve istihdamına müsaade edildiği, 21 Zilhicce 1315 (13 Mayıs 1898) tarihinden 30 Recep 1322 (10 Ekim 1904) tarihine kadar görev yaptığı Küçükçekmece Tapu 125 Makriköy: Günümüzde Bakırköy adı ile İstanbul’da bulunmaktadır (Sezen, 2006: 347). 188 Kâtipliği’nden zimmetine usulsüz bir mal geçirmediği, Kaza İdare Meclisi’nden tasdik edilen 4 Şaban 1322 (14 Ekim 1904) tarihli Muhasebe Defteri Zeyli suretinden anlaşılmıştır. Memuriyetini ihtimam ile yapma ve yolsuz muamelelere fırsat vermemek şartıyla 29 Cemaziyelevvel 1324 (21 Temmuz 1906) tarihinde aylıkla, Kartal Kazası Tapu Kâtipliği’ne tayin edilmiş ve bir yıl sonra 600 kuruş maaş bağlanmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 55). Ancak memuriyetini kötüye kullandığı, ahaliye hoş olmayan hareket ve muamelede bulunduğu yapılan şikâyetlerden anlaşılınca, memurluk vazifesine devam etmesi uygun bulunmamış ve 6 Şevval 1325 (12 Kasım 1907) tarihinde encümen kararıyla görevinden azledilmiştir. Kartal Tapu Kâtipliği’nde görev yaptığı süre içerisinde zimmetinin temiz kaldığı Kaza İdare Meclisi’nin 25 Cemaziyelahir 1326 (25 Temmuz 1908) tarihli mazbatasında bildirilmektedir. 13 Recep 1326 (11 Ağustos 1908) tarihinde 500 kuruş maaşla Birinci Sınıf olarak görülen Bandırma Kazası Tapu Kâtipliği’ne, 27 Ramazan 1327 (12 Ekim 1909) tarihinde 400 kuruş maaşla becayiş yoluyla İkinci Sınıf kabul edilen Silivri Kazası Tapu Kâtipliği’ne nakledilmiştir. 23 Cemaziyelevvel 1328 (2 Haziran 1910) tarihinde istifa ederek bu görevinden ayrılmıştır. 4 Şaban 1322 (14 Ekim 1904) ile 3 Cemaziyelahir 1324 (25 Temmuz 1906) tarihleri arasında 400 kuruş aidatla görev yaptığı Makriköy Baştahsildarlık görevinden zimmetine mal geçirmediği İstanbul Vilâyeti Vekâleti’nin 20 Recep 1328 (28 Temmuz 1910) tarihli tezkeresinden, Bandırma ve Silivri Tapu Kâtipliği görevlerinden 189 zimmetine mal geçirmediği Kaza İdare Meclisleri’nin 6 Cemaziyelahir 1324 (28 Temmuz 1906), 3 Zilkade 1327 (16 Kasım 1909) ve 6 Cemaziyelevvel 1328 (16 Mayıs 1910) tarihli mazbatalarının tasdikli suretlerinden anlaşıldığı Tapu ve Kadastro Sicil Şubesi’nin 10 Şevval 1328 (15 Ekim 1910) tarihli vukuat pusulasında bildirilmiştir. 16 Zilhicce 1328 (19 Aralık 1910) tarihinde 300 kuruş maaşla Büyükçekmece Kazası Kâtipliği’ne tayin edilmiş ve bir yıl sonra maaşı 350 kuruşa çıkarılmıştır. Makriköy Tapu Kâtipliği yaptığı dönemde Mâ-beyn-i Hümâyûn126 Kâtiplerinden Naim Beye vermiş olduğu 1400 arşın haritaya dayanarak, tapu kayıtlarında bu rakamı 4000 arşına çıkarıp resmi evrakı bozduğuna dair hakkında verilen dilekçe üzerine, Tapu ve Belediye İdarelerinden gönderilen yazı ile başka bir yere nakli istenmiştir. İstanbul Vilâyeti’nin kararı ile 7 Recep 1330 (22 Haziran 1912) tarihinde 350 kuruş maaşla Şile Kazası Tapu Kâtipliği’ne, 29 Şaban 1330 (13 Ağustos 1912) tarihinde aynı maaşla Çatalca Merkez Tapu Kâtipliği’ne nakledildiği Tapu ve Kadastro Sicil Şubesi’nin 24 Rebiülevvel 1331 (3 Mart 1913) tarihli vukuat pusulasından anlaşılmıştır 29 Rebiülahir 1331 (7 Nisan 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 56). 5. 1. 70. Mehmed Hilmi Efendi Askeri Redif Binbaşıları’ndan Osman Ağa’nın oğlu olan Mehmed Hilmi Efendi, H. 1247 (1831 / 1832) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocalardan da Arapça, Farsça eğitimi almış, sülüs, rika gibi yazı stillerini öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 126 Mâ-beyn-i Hümâyûn: Sarayda Padişahın hususi olarak erkekleri kabul ettiği daire (Devellioğlu, 2010: 642). 190 5 Rebiülevvel 1261 (14 Mart 1845) tarihinde Tokat Sancağı Muhasebe Dairesi’ne stajyer olarak girmiş, 1 Muharrem 1286 (13 Nisan 1869) da ise 250 kuruş maaşla Tokat Piyade Fırkası Kayıt Memurluğu’na, 12 Safer 1287 (14 Mayıs 1870) tarihinde 200 kuruş maaşla Tokat Vergi Kâtibi Refakati’ne, 2 Zilhicce 1293 (19 Aralık 1876) tarihinde 330 kuruş maaşla Vergi Kâtipliği’ne, 20 Muharrem 1296 (14 Ocak 1879) tarihinde 250 kuruş maaşla Kazâbâd Nahiyesi Kâtipliği’ne nakledilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti’nden Nahiye ve Vergi Kâtipliği vazifesini layığıyla yerine getirdiği bildirilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, zimmeti, maaş miktarı, hizmet süresi gibi memurluğuna dair bilgileri içeren Tokat İdare Meclisi’nin 16 Rebiülahir 1312 (17 Ekim 1894) tarihli mazbatasının tasdikli sureti ile birlikte, Tahrir ve Vergi İdaresi’nin 14 Rebiülahir 1316 (1 Eylül 1898) tarihli kayıt pusulası tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte muhafaza edilmektedir 2 Rebiülevvel 1311 (13 Eylül 1893) (BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 441). 5. 1. 71. Mehmed Hilmi Efendi Hasan Ağa’nın oğlu olan Mehmed Hilmi Efendi, H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredât derslerini almış, Âlâ dereceden127 diploma almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 127 Âlâ Derece: İyi, ikinci düzey (Soyluer, 2006: 96). 191 H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde Tokat Sancağı Vergi Dairesi’ne, daha sonra Meclis İdare Dairesi ve İcra Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde 200 kuruş maaşla Artukâbâd128 Nahiyesi Sandık Eminliği’ne tayin edilmiştir. Artukâbâd Nahiyesi Müdürlüğü’nden, Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan ve Sivas Vilâyeti Valiliği’nden ve Maliye Nezareti’nden yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu bildirilmiştir. Nüfus tezkeresi ve diplomasının onaylı sureti, tayin tarihi, maaş miktarını içeren mazbatası ve tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 99, s. 257). 5. 1. 72. Mehmed İzzed Efendi Abdullah Ağa’nın oğlu olan Mehmed İzzed Efendi, H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, Dârü’lmuallimînde129 ise zorunlu dersleri okuyarak Âlâ dereceden diploma almıştır. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 200 kuruş ücretle Tokat Sancağı Ziraat Bankası Süvari Tahsildarlığı’na tayin olmuş, H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde aynı bankanın Nakdî Bedel Tahakkuk Kâtipliği’ne nakledilerek, yemin ile görevine başlamıştır. Memuriyet sürelerini, maaş miktarını, görevi sırasında zimmetine mal geçirmediğini gösteren Ziraat Bankası Sicil Şubesinin 17 Recep 1326 (15 Ağustos 128 Artukâbâd: Bugünkü Artova ilçesinin adıdır (Açıkel, 2003: 259). Dârü’l-muallimîn: Erkek öğretmen okulu. 1848’de Sultan Mecid devrinde İstanbul’da, Fâtih civarında kurulmuştur (Devellioğlu, 2010: 189). 129 192 1908) tarihli mazbatası, diploması ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâliyle birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde tutulmaktadır 2 Safer 1327 (23 Şubat 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 159, s. 241). 5. 1. 73. Mehmed İzzed Efendi Hattat Ömer Efendi’nin oğlu olan Mehmed İzzed Efendi, H. 1255 (1839 / 1840) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Ali Paşa Sıbyan Mektebi’nde ilimlere giriş derslerini almış ve Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiştir. Sülüs ve nesih hatlarından mezun olduğu ve özel hocalardan Arapça, Farsça, hesap ilmi öğrendiği, Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. H. 1286 (1869 / 1870) tarihinde stajyer olarak Tokat Kalhanesi Kâtipliği’ne girmiş, bir yıl sonra 4 kuruş yevmiye ile aynı kalhanenin Kâl Ağası Muavinliği’ne tayin olmuştur. Sonraki dönemler içerisinde yevmiyesi 6 kuruşa çıkarılmıştır. Bu görevden sonra farklı birimlerde de hizmet etmiş ve H. 1298 (1880 / 1881) tarihinde 250 kuruş maaşla Kalhane Sandık Eminliği’ne, iki yıl sonra 200 kuruş maaşla Satın Alma Memurluğu’na, H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde de 400 kuruş maaşla Kal Azalığı’na terfi etmiştir. Tokat Kalhanesi Müdür Muavinliği ve Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde tercüme-i hâl bilgilerinin doğru olduğu onaylanmıştır. 193 Osmanlı nüfus tezkeresi ve Kalhane Memuriyetleri’ne dair Tokat Sancağı Meclis İdaresi’nden verilen mazbatalar, tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir Recep 1318 (Ekim 1900) (BOA. DH. SAİD., No: 103, s. 203). 5. 1. 74. Mehmed Mahvi Efendi Tokat’ta bulunan Bayezid Ahmed Paşa Sülâlesi’nden Bekir Ağa’nın oğlu olan Mehmed Mahvi Efendi, H. 1247 (1831 / 1832) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde eğitim almıştır ve Türkçe, Ermenice konuşabilmektedir. H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde 450 kuruş maaş ile Filibe130 Sancağı’nda Berasdam?, ardından aynı yıl içerisinde 720 kuruş maaş ile Bolu Sancağı’na bağlı Akçaşehir131 Nahiyesi Müdürlüğü’ne tayin olmuştur. H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde maaşı 600 kuruşa düşürülüp, H. 1297 (1879 / 1890) ile H. 1301 (1883 / 1884) tarihleri arasında 400 kuruş maaş ile Bartın Kazası’nda Amasra, H. 1302 (1884 / 1885) tarihine kadar aynı maaşla Biga Sancağı’nda Erenköy, H. 1304 (1886 / 1887) tarihinden H. 1306 (1888 / 1889) tarihine kadar 280 kuruş maaş ile Malatya Sancağı’nda İzollu 132, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinden H. 1309 (1891 / 1892) tarihine kadar 259 kuruş maaş ile Teke133 Sancağı’nda ve Bucak134 Nahiyeleri Müdürlükleri’nde bulunmuştur. H. 1310 (1893 / 1894) tarihinde İzmit Sancağı’nda Beşkonak Nahiyesi Müdürlüğü’nde çalışmakta iken istifa ederek ayrılmıştır. 130 Filibe: Günümüzde Bulgaristan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 183). Akçaşehir (Akçakoca): Günümüzde Düzce’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 13). 132 Aşiret-i İzolu: Baskilin Kuşsarayı ve Malatya’nın Kale bucağı bölgelerinde idi (Sezen, 2006: 42). 133 Teke: Günümüzde Antalya’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 484). 134 Bucak (Oğuzhan): Günümüzde Burdur’a bağlıdır (Sezen, 2006: 93). 131 194 Yapmış olduğu müdürlüklerin hiçbirinde zimmetine usulsüz mal geçirmediğine dair, Düzce, Bartın Kazaları ile Filibe, Biga, Malatya ve Teke Sancakları Meclis İdareleri’nin yedi adet mazbatalarıyla, Osmanlı nüfus tezkeresi Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’nce görülüp kendisine iade edilmiştir. Tercüme-i hâl evrakında H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde İzmit Sancağı’nda Akâbâd ve Taraklı Müdürlüğü’nde bulunduğu yazmaktadır. Ancak İzmit Sancağı’ndan istenen bilgiye yazılan cevapta, o tarihte, bahsedilen görevlerde başkalarının bulunduğu belirtilmiştir. Bunlara karşın Mehmed Mahvi Efendi, İzmit Sancağı Meclis İdaresi’nin 7 Cemaziyü’l-ahir 1304 (3 Mart 1887) tarihli zimmetinde usulsüz mal geçirmediğini gösteren mazbatasını beyan etmiş ve bu görevlerde bulunduğu anlaşılmıştır. Bunun üzerine, tekrar İzmit ve Akçaşehir Müdürlükleri’nden ve Bolu Mutasarrıflığı’ndan görevden ayrılış sebep ve tarihlerini içeren belgelerin sorgulanması ve gönderilmesi istenmiştir. 10 Rebiülevvel 1311 (21 Eylül 1893) 12 Zilkade 1311 (17 Mayıs 1894) tarihinde, 246 kuruş maaş ile Konya Vilâyeti’ne bağlı Kartal Nahiyesi Müdürlüğü’ne tayin edilmiştir. Burada gerçekleşen bir cinayet olayında gösterdiği dirayetsizlik, gevşeklik ve olayı açıklayamama güçsüzlüğünden dolayı, 24 Zilhicce 1313 (6 Haziran 1896) tarihinde görevinden azledilmiştir. Görev süresince zimmetinin temiz kaldığını gösteren Niğde Sancağı Meclis İdaresi’nin mazbatası ve ayılış sebebini içeren Niğde Mutasarrıflığı’nın cevabı Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’nce görülerek iade edilmiştir. 195 Mehmed Mahvi Efendi’nin, bir kusur sebebiyle görevinden azledildiğini bildiren bir dilekçe vermesi üzerine Dâhiliye Nezareti bir inceleme başlatmış ve sonuçta, memuriyetlerinde güzel hizmetlerde bulunduğu, zimmetinin hep temiz kaldığı, Kartal Müdürlüğü’nden bir cinayet meselesindeki başarısızlığı sebebiyle azledildiği görülmüştür. Ancak bu gibi suçlamaların farklı bir görevde istihdam edilmeye engel olacağından, kendi sınıfı içerisinde bir müdürlükte istihdamının uygun olduğu Dâhiliye Nezareti’nin 13 Muharrem 1314 (24 Haziran 1896) tarihli ve 273 numaralı tezkeresiyle Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’ne bildirilmiştir. Tercüme-i hâl evrakı bilgilerine göre on yıldan fazla güzel hizmetlerde bulunduğu, kanunen mahkûm olmadığı için müdürlükte çalışabileceğini gösteren Memur Seçme Komisyonu’nun 25 Safer 1314 (5 Ağustos 1896) tarihli, 37 numaralı yetki diploması Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nda görülerek iade edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 79). 5. 1. 75. Mehmed Nafiz Efendi Emir Hocazâde Ahmed Efendi’nin oğlu olan Mehmed Nafiz Efendi, H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduktan sonra Dârü’l-muallimîn’de iki yıl eğitim görmüş ve ikinci dereceden İbtidaî Mektebi Muallimliği hakkını kazanmıştır. Arapça’yı Türkçe’ye tercüme edebilmektedir. Türkçe okuryazardır. 196 H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde Limni Sancağı Bidâyet Mahkemesi Mukavelât Muharrirliği’ne135 tayin edilmiş ancak iki yıl sonra istifa ederek ayrılmıştır. Daha sonra 1314 (1896 / 1897) tarihinde Biga136 Kazası Bidâyet Mahkemesi Mukavelât Muharrirliği’ne gönderilmiş, H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde Kastamonu Vilâyeti Merkez Bidâyet Mahkemesi Mukavelât Muharrirliği’ne terfi etmiştir. Limni Sancağı Bidayet Mahkemesi Başkanlığı ile Mutasarrıflığı Vekâleti’nden ve Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilâyeti İstînâf Müddeî-i Umûmîliği’nden Mehmed Nafiz Efendi’nin tercüme-i hâl evrakı, Adliye Nezareti’nden de Memuriyet Sicil Müdürlüğü’nün mührü tasdik edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı sureti, İbtidâî Mektebi Muallimliği ehliyetinin onaylı sureti, bulunduğu memuriyetlere dair 23 Rebiülevvel 1312 (24 Eylül 1894), 9 Zilhicce 1314 (11 Mayıs 1897), 6 Şevval 1316 (17 Şubat 1899) tarihli ve 230, 144, 145, 146, 41, 42 numaralı üç adet mazbata tercüme-i hâl evrakı ile birlikte dosyasında bulunmaktadır. 4 Safer 1317 (14 Haziran 1899) tarihinde bulunduğu görevden istifa ederek, 28 Rebiülevvel 1317 (6 Ağustos 1899) tarihinde maaşıyla birlikte Trabzon Vilâyeti Merkez Bidayet Mahkemesi Mukavelât Muharrirliği’ne tayin edilmiştir. 26 Rebiülevvel 1319 (13 Temmuz 1901) tarihinde bu görevinden istifa ederek ayrıldığı, zimmetinin temiz 135 Mukavelât Muharriri: Noter (Devellioğlu, 2010: 792). Biga (Kale-i Sultaniye): Günümüzde Çanakkale’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 117). ٭BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377. ve BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369. numaralı belgeler de Mehmed Nafiz Efendi’ye aittir. BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377 numaralı belgede sıbyan mektebinden sonra İstanbul’a giderek Şehzadebaşı’nda bulunan Damad Cedid İbrahim Paşa Medresesi’ne yerleştiği, Sultan Beyazıd Camii ders-i âmlarından Harputlu Abdüllatif Efendi’den ders gördüğü belirtilmektedir. Diğer iki kayıtta yani, BOA. DH. SAİD., No: 104, s. 252. ve BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369 numaralı belgelerde bu bilgi yoktur. Trabzon Vilâyetine tayin edildiği ise BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377. ve BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369. numaralı belgelerde geçmemektedir. Bu nedenle en verimli bilgileri alabildiğimiz BOA. DH. SAİD. No: 104, s. 252. numaralı belge verilmiştir. 136 197 olduğu Adliye Nezareti’ni mazbatasından anlaşılmış ve onaylı sureti dosyasına konulmuştur 6 Şaban 1320 (8 Kasım 1902)* (BOA. DH. SAİD., No: 104, s. 252). 5. 1. 76. Mehmed Nevzad Efendi Tokat merkez vergi kâtibi İsmail Hakkı Efendi’nin oğlu olan Mehmed Nevzad Efendi, H. 1286 (1869 / 1870) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. …. Kazası ibtidâî mektebinde ilimlere giriş derslerini aldıktan sonra Tokat rüşdiyye mektebinde de müfredat derslerini okumuş, 2 Şaban 1302 (13 Haziran 1885) tarihli diplomayı almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Sancağı Vergi Dairesi’nde stajyer olarak görev yapmış, 11 Şaban 1306 (12 Nisan 1889) tarihinde 100 kuruş maaşla Vergi Dairesi Defterciliği’ne tayin edilmiştir. 7 Rebiülahir 1313 (27 Eylül 1895) tarihinden, 24 Ramazan 1314 (26 Şubat 1897) tarihine kadar 60 kuruş maaşla Kazâbâd137 Nahiyesi Vergi Kâtipliği Vekâleti’nde bulunmuştur. H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde 250 kuruş maaşla Tokat Sancağı Vergi Kâtipliği Yardımcılığı’na nakledilmiştir. Tokat Sancağı Vergi Mutasarrıflığı ve Sivas Vergi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti, Mehmed Nevzad Efendi’nin vazifesini yerine getirmeye uygun olduğunu belirtmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, geçmiş hizmetlerindeki çalışma süreleri ve maaş miktarlarını gösteren Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin mazbatasının onaylı sureti, yapmış olduğu göreve tayin ve vazifesine başlama tarihini gösteren defterdarlık 137 Kazâbâd: Günümüzde Tokat’a bağlı Pazar ilçesinin adıdır (Açıkel, 2003: 259). 198 evrakları, kayıt altına alınmıştır 9 Muharrem 1327 (31 Ocak 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 158, s. 173). 5. 1. 77. Mehmed Nuri Efendi Harem Kethüdası Sivas’lı Mustafa Efendi’nin oğlu olan Mehmed Nuri Efendi, H. 1279 (1862 / 1863) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldığı, Türkçe okuyup yazabildiği ve ayrıca Arapça ve Farsça’ya aşina olduğu tercüme-i hâl evraklarında yazmaktadır. H. 1301 (1883 / 1884) ile H. 1318 (1900 / 1901) tarihleri arasında birçok kez görev yeri ve vazifesi değişmiştir. Bunlar sırası ile şu şekildedir. 125 kuruş maaş ile Sivas Düyûn-ı Umûmiye Nezareti’ne bağlı olan Fazlum Memlaha’sı138 Geçici Piyade Kolculuğu, 125 kuruş maaş ile Çakırı Memlahası Müdüriyeti Piyade Kolculuğu, 200 kuruş maaşla Çakırı, Cedid, Tuzhisar139, Bingöl Kantarcılıkları, 250 kuruş maaşla Düyûn-ı Umûmiye Müdüriyeti Sivas Kolculuğu, 250 kuruş maaşla Palas140 Mahkemesi Ambarcılığı yapmıştır. Sivas Düyûn-ı Umûmiye Nezareti Vekâleti’nden yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun bir kişi olduğu, güzel hal ve ahlakının yapılan görüşmelerden anlaşıldığı belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, yapmış olduğu görevler ve bunların süreleri, aldığı maaşlar, her birinden ayrılma sebepleri, zimmetine bir şey geçirmediğine 138 Memlaha: Tuzla, tuz çıkarılan yer (Devellioğlu, 2010: 700). Tuzhisar: Günümüzde Büyüktuzhisar adıyla Kayseri’nin Bünyan ilçesine bağlıdır (Sezen, 2006: 497). 140 Palas: Eskiden Sivas’a bağlı iken, günümüzde Kayseri’nin Sarıoğlan ilçesine bağlı bir kasabadır (Sezen, 2006: 398). 139 199 dair Sivas Düyûn-ı Umûmiye Nezareti Vekâleti’nden verilen 15 Zilkade 1328 (18 Kasım 1910) tarihli tutanaklar, diplomasının onaylı sureti Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 1 Cemaziyelahir 1326 (1 Temmuz 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 477). 5. 1. 78. Mehmed Rifad Efendi Tokat’ın ileri gelenlerinden Hacı Mehmed Ağa’nın oğlu olan Mehmed Rifad Efendi, H. 1289 (1872 / 1873) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredâttaki fen derslerini okuyarak Aliyyü’l âlâ141 dereceden diploma almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 17.5 kuruş maaşla Tokat Muhasebe Dairesi’ne Cârî Hesaplar Kâtibi Vekaleti’ne tayin edilmiş ancak buradan bir yıl sonra istifa etmiştir. 9 Şevval 1307 (29 Mayıs 1890) tarihinde 65 kuruş maaşla Tokat Tahrîrât Dairesi Mübeyyizliği’ne, 1 Rebiülahir 1308 (14 Kasım 1890) tarihinde aynı maaşla İdare Meclisi İkinci Kâtipliği’ne, 21 Safer 1311 (3 Eylül 1893) tarihinde 130 kuruş maaşla Tahrîr Dairesi İkinci Müsevvidliği’ne tayin edilmiş, daha sonra da otuz yedi gün Tokat Tahrîrât Müdürlüğü Vekâleti’nde bulunmuştur. H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde 250 kuruş maaşla Tahrîrât Müdürlüğü Birinci Yardımcılığı’na, 16 Rebiülevvel 1315 (15 Ağustos 1897) tarihinde 280 kuruş maaşla Tokat İdare Meclisi Başkâtipliği’ne, 26 Zilkade 1318 (17 Mart 1901) tarihinde 300 kuruş maaşla Amasya Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği’ne, ardından da 750 kuruş maaş ile Niksar Kazası Öşür İhale 141 Aliyyü’l Âlâ Derece: Pekiyi, en yüksek derece (Soyluer, 2006: 62). 200 Memurluğu’na, 12 Rebiülevvel 1319 (29 Haziran 1901) tarihinde Niksar Kazası Kaymakam Vekâleti’ne, 8 Ramazan 1319 (19 Aralık 1901) tarihinde Zile Kazası Kaymakam Vekâleti’ne tayin edilmiştir. 19 Şevval 1317 (20 Şubat 1900) tarihinde Rütbe-i Râbi‛a verilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde işinin ehli olduğu ve gayret gösterdiği tasdik edilmiştir. Tokat Muhasebe Dairesi’ne Cârî Hesaplar Kâtibi Vekâleti, Tokat Tahrîrât Dairesi Mübeyyizliği, İdare Meclisi İkinci Kâtipliği, Tahrîr Dairesi İkinci Müsevvidliği, Tokat Tahrîrât Müdürlüğü Vekâleti, Tahrîrât Müdürlüğü Birinci Yardımcılığı, Tokat ve Amasya İdare Meclisi Başkâtipliği, Niksar Kazası Öşür İhale Memurluğu, Niksar ve Zile Kazaları Kaymakam Vekâleti görevlerinde bulunduğu sürede yaptığı hizmetleri ve zimmetinin temiz olduğunu gösteren Tokat İdare Meclisi’nin 18 Rebiülevvel 1311 (29 Eylül 1893), 24 Rebiülevvel 1315 (23 Ağustos 1897), 30 Cemaziyülevvel 1316 (16 Ekim 1898), 21 Zilhicce 1318 (11 Nisan 1901), Amasya İdare Meclisi’nin 6 Muharrem 1319 (25 Nisan 1901), Niksar ve Zile İdare Meclisleri’nin 14 Safer 1318 (13 Haziran 1900), 14 Cemaziyelevvel 1319 (29 Ağustos 1901), 21 Recep 1319 (3 Kasım 1901), 1 Zilkade 1319 (Şubat 1912) tarihli 9 adet mazbataları ile Osmanlı nüfus tezkeresi, mektep diploması suretleri ve tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca muhafaza edilmiştir. 28 Zilhicce 1319 (7 Nisan 1902) H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde 769 kuruş maaş ile Isparta Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’ne nakil edilmiş, buradan da becayiş usulü ile Amasya Sancağı Tahrîrât 201 Müdürlüğü’ne geçmiştir. Isparta’da yaptığı görevi süresince emekli sandığı veya diğer aidatlardan zimmetine mal geçirmediği, vazifesini istekli ve güzel bir şekilde yerine getirdiği Isparta İdare Meclisi’nin 3 Zilkade 1324 (19 Aralık 1906) tarihli mazbatasının tasdikli suretinden anlaşılmıştır. Hizmetleri sebebiyle 24 Zilhicce 1323 (19 Şubat 1906) tarihinde terfi ederek Rütbe-i Sâlise almıştır. 27 Safer 1325 (11 Nisan 1907) tarihinde 450 kuruş maaşla Merzifon Kazası Kaymakamlığı Vekâleti’ne tayin edilmiştir. Bulunduğu görevde, her zaman kanunlara uygun hareket ettiği ve zimmetinin temiz kaldığı Merzifon ve Amasya İdare Meclisleri’nin 9 Rebiülahir 1325 (22 Mayıs 1907) tarihli mazbatalarında beyan edilip tasdik edilmiş ve bu mazbata Sicill-i Ahvâl İdaresi’nce görülerek iade edilmiştir. 19 Zilkade 1327 (2 Aralık 1909) tarihinde Amasya Tahrîrât Müdürlüğü’nde işe başlamış ve maaşı 1.500 kuruşa çıkarılmıştır. Daha sonra 1.250 kuruş maaşla Çorum Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’ne nakil edilmiştir. Amasya’da yaptığı görevi süresince kurumun gelir ve aidatlarından zimmetine mal geçirmediği, işinin erbabı ve iktidar sahibi olduğu, güzel hizmetlerde bulunduğu Amasya İdare Meclisi’nin 8 Recep 1329 (5 Temmuz 1911) tarihli mazbatasında beyan edilmiş ve bu mazbata Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 110, s. 33). 202 5. 1. 79. Mehmed Safvet Bey Hurşid Bey’in oğlu olan Mehmed Safvet Bey, H. 1273 (1856 / 1857) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de coğrafya, hesap derslerini okumuştur. H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 300 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Polis Memurluğu’na tayin olmuş, bir yıl sonra ise Üçüncü Sınıf Polis Komiserliği’ne terfi etmiştir. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde tercüme-i hâl evrakındaki bilgilerin doğruluğu onaylanmıştır. Osmanlı nüfus tezkeresi ve memurluğuna ait bilgileri içeren mazbataların onaylı suretleri ile tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 12 Zilkade 1327 (25 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 165, s. 357). 5. 1. 80. Mehmed Said Efendi Yusuf Efendi’nin oğlu olan Mehmed Said Efendi, H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve rüşdiyye mektebinde müfredât derslerini okuyarak Rüşdî diplomasını almıştır. 11 Cemâziyelevvel 1320 (16 Ağustos1902) tarihinde 300 kuruş aidatla Erbaa Kazası Üçüncü Daire Süvari Tahsildarlığı’na tayin edilmiş, iki yıl sonra yerine başka 203 birinin tayin edilmesinden dolayı ayrılmıştır. Aynı yıl içerisinde Erbaa Sekizinci Daire Süvari Tahsildarlığı’na tayin edilmiş ve hazinece 3180 numarayla kayda geçirilmiştir. Erbaa Maliye Müdürlüğü ve Kaymakamlığı ile Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan ortak görüşlere atıf ile Maliye Nezareti Müsteşarlığı’ndan vazifesini yerine getirmeye lâyık ve uygun olduğu ifade edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, diplomaları, ilk tayin edildiği tahsildarlıktaki çalışma süresi ile maaş miktarı, son görevi olan Sekizinci Daire Tahsildarlığı’na başlama tarihi hakkında Kaza İdare Meclisi’nin mazbatalarının onaylı suretleri ve tercüme-i hâl evrakları şubece muhafaza edilmektedir 19 Şaban 1327 (5 Eylül 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 162, s. 367). 5. 1. 81. Mehmed Salih Efendi İçağasızâde tüccar Salih Ağa’nın oğlu olan Mehmed Salih Efendi, H. 1272 (1855 / 1856) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtiâî ve rüşdiyye mekteplerinde Arapça, Farsça, geometri, coğrafya, hesap derslerini görmüş ve iki diploma almıştır. Ancak bu diplomaları kaybetmiştir. Kayseri’de ve İstanbul Ayasofya medresesinde Arapça eğitimi aldığı, Türkçe okuyup yazabildiği, Fransızca tıp ilmine ait terim ve tabirlere aşina olduğu tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. Daha sonra tıp mektebini bitirerek 15 Cemaziyelevvel 1302 (2 Mart 1885 ) tarihli diplomayı almıştır. 204 H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde 600 kuruş maaşla Aydın Vilâyeti’ne bağlı Ödemiş Kazası’na hekim olarak tayin edilmiş ve 17 Cemaziyelevvel 1303 (21 Şubat 1886) tarihine kendisine Rütbe-i Sâlise verilmiştir. Burada bulunduğu süre içerisinde, içkiye düşkünlüğü alenen görülmüş, terbiyeye uygun olmayan bazı hareketlerde bulunmuş ve çarşının gece bekçisi Mehmed’in karısına sarkıntılık yapmıştır. Vilâyetten gönderilen resmî yazı ile 17 Rebiülevvel 1314 (26 Ağustos 1896) tarihinde görevinden azledilmiştir. Sarkıntılık sebebiyle açılan dava, Ödemiş Asliye Mahkemesi’nde görülmüş ve bu mahkemeden beraat ettiği 28 Rebiülahir 1314 (6 Ekim 1896) tarihli karar suretinden anlaşılmıştır. 14 Safer 1315 (15 Temmuz 1897) tarihinde 800 kuruş maaşla Erzincan Sancağı Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak buradan da dikkatsiz, kayıtsız ve umursamaz tavırlarından dolayı, Erzurum Vilâyeti’nden gönderilen yazı ile 21 Şevval 1318 (11 Şubat 1901) tarihinde görevinden azledilmiştir. Görev yaptığı yerlere tayin tarihleri, maaş miktarları, azil sebepleri, mahkemenin beraat kararını gösteren karar sureti gibi bilgileri içeren evraklar ile görevde bulunduğu sürede yaptığı hizmetleri ve zimmetini gösteren İdare Meclisi’nin mazbataları, rütbe, diploma, nüfus tezkeresi onaylı suretleri Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülmüş ve ilgili olanlar alınarak şubece muhafaza edilmiştir. Ödemiş Kazası Belediye Hekimliği’nde iken düzenleyip verdiği tercüme-i hâl evrakında yazan, vazifesini düzgün bir şekilde icra ettiğine dair görüşler kaymakamlık vekâletince onaylanmıştır. Bu evrakta, 26 Cemaziyelevvel 1302 (13 Mart 1885) 205 tarihinde 800 kuruş maaşla Kastamonu Vilâyeti’ne bağlı Ereğli Kazası Belediye Hekimliği’ne tayin edilip, 4 ay burada istihdam olduğu yazmakta, Ödemiş Kazası Hekimliği’ne Söke Kazası Belediye Hekimliği ile değiştirerek geldiği de, Ödemiş Kazası İdare Meclisi’nin 25 Cemâziyelevvel 1313 (13 Kasım 1895) tarihli mazbatasında gösterilmekte ise de bu konuda hiçbir resmi evrak verilmediğinden, Askeri Tıp Mektebi’ne sorulmuş ve gelen cevapta Ereğli Kazası Hekimliği’ne 24 Cemâziyelevvel 1302 (11 Mart 1885) tarihinde tayin edildiği bildirilmiştir. Ancak hem Ereğli Kazası Kaymakamlığı hem de Söke Kazası Kaymakamlığı buralarda istihdâm edildiğine dair bir kayıt olmadığını bildirmiştir. 27 Rebiülevvel 1320 (4 Temmuz 1902) Mehmed Salih Efendi’ye, 10 Rebiülevvel 1315 (9 Ağustos 1897) tarihinde Yunan Muharebe Madalyası verilmiştir. 1318 (1900 / 1901) tarihinde 600 kuruş maaşla Bozdoğan Kazası Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiştir. Buradaki görevi esnasında, öldürülmüş bir kimseyi otopsi yapmadığı halde, yapmış gibi otopsi ücreti istemesi ve memuriyetini kötüye kullanması sebebiyle ihbar edilmiş ve davasının görüldüğü Bidâyet Mahkemesi’nce beraatına karar verilmiştir. Bu olaydan sonra 1.200 kuruş maaşla Van Vilâyeti Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak buraya gitmemiştir. Bu kez 600 kuruş maaşla Tire Kazası Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiş (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 111) ve burada 2 ay çalıştıktan sonra vazifesini terk ederek ayrılmıştır. Aydın Vilâyeti’nce yerine başkası tayin edilmiş ve Tıp Meclisi’nce kendisine istifa etti nazarıyla bakılmıştır. 3 Cemâziyelahir 1327 (22 Haziran 1909) tarihinde 800 kuruş maaşla Kastamonu Vilâyeti 206 Seyyar Frengi Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak şehirde görülen bir hastalık sebebiyle Sinop Frengi Hastanesi Müdürlüğü ve Hekimliği’ne sevk edilmiştir. 14 Muharrem 1328 (26 Ocak 1910) tarihinde 1.800 kuruş maaşla Trablusgarp Merkez Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak 19 Ramazan 1329 (13 Eylül 1911) tarihinde savaş sebebiyle İstanbul’a dönmüştür. 26 Rebiülahir 1330 (14 Nisan 1912) tarihinde 3.000 kuruş maaş ve 7.000 kuruş yol masrafı verilerek Trablusgarp Vilâyeti Merkez Hekimliği’ne tayin edilmiş ancak memuriyet olarak maaşına karşılık bulunmaması sebebiyle bu vazifeye girememiş, yol masrafına ait kararnamenin 5. maddesi dolayısıyla tayin tarihinden itibaren otuz gün geçince maaşının yarısı kadar ücret verilmesi kararlaştırılarak 5.191 kuruş ödeme yapılmıştır. 1330 (1911 / 1912) tarihinde 1.200 kuruş maaşla Beyrut Vilâyeti Merkez Hekimliği’ne tayin edilmiştir. Fakat buradaki eski hekim görevi devretmekte yavaş davranıp, vakit geçirince, işe giremeyeceğini anlamış, istifa etmiş durumuna düşmemek için dilekçe yazarak durumu izah etmiştir. Müracaatından dolayı komisyon kararıyla, 2.500 kuruş maaş ve yol masrafı ile 26 Cemâziyelahir 1331 (2 Haziran 1913) tarihinde Sayda Sancağı Belediye Hekimliği’ne tayin edilmiştir. Ödemiş Kazası Hekimliği’nden 17 Rebiülevvel 1314 (26 Ağustos 1896) tarihinde azledildiği halde ayrılma tarihi olan 9 Cemâziyelevvel 1314 (16 Ekim 1896) tarihine kadar tam maaş aldığı tespit edilmiş, bu fazlalığın geri alınması Sıhhiye Müdürlüğü Memuriyet Dairesi’ne tebliğ edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 107, s. 112). 207 5. 1. 82. Mehmed Şerif Efendi Osman Efendi’nin oğlu olan Mehmed Şerif Efendi, H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerinde zorunlu olan dersleri okuyarak Âlâ dereceden diploma almıştır. Tokat Ziraat Bankası’na stajyer olarak girmiş, H. 1324 (1906 / 1907) tarihinde 250 kuruş maaşla Erbaa Kazası Ziraat Bankası Sandık Muhasebe Kâtipliği’ne yemin merasimini gerçekleştirdikten sonra başlamıştır. Erbaa Kaymakamlığı’ndan, tercüme-i hâl bilgilerinin doğru olduğu ve Ziraat Bankası’nda çalıştığı onaylanmıştır 2 Zilhicce 1325 (6 Ocak 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 146, s. 225). 5. 1. 83. Mehmed Tahir Efendi Süleyman Ağa’nın oğlu olan Mehmed Tahir Efendi, H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Erzurum’da mektepte bir süre eğitim aldığı, Türkçe okuyup yazabildiği, askerlik hizmetini yerine getirerek 20 Rebiülevvel 1304 (17 Aralık1886) tarihli redif tezkeresi aldığı tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde 400 kuruş maaş ile Piro Beğ Hamud? Memlehası Kâtipliği’nde 8 ay geçici olarak görev yapmış, 16 Muharrem 1313 (9 Temmuz 1895) tarihinde aynı maaşla Tortum Kazası Orman Süvari Memurluğu’na, 27 208 Rebiülahir 1316 (14 Eylül 1898) tarihinde yine aynı maaşla Namrevan Kazası Orman Süvari Memurluğu’na tayin edilmiştir. Ancak bu görevi sırasında; ormanlardan ruhsatsız ağaç kesilmesi, kesilme dönemi gelmeyen fidanların da biçilmesi, bunları yapan kişilerin yakalanarak haklarında yapılması gereken muamelelerin yapılmaması, halka ücretsiz olarak verilmesi gereken ruhsatnamelerin para karşılığı verilmesi, Nevşehir yaylasında yakalanan 8 araba kerestenin güvenli bir bölgeye alınmayarak ziyan olmasına sebep olunması gibi meselelerden dolayı 10 Şaban 1317 (14 Aralık 1899) tarihinde görevinden azledilmiştir. 17 Cemâziyelahir 1322 (29 Ağustos 1904) tarihinde 400 kuruş maaşla Eleşkirt Kazası Tahsilât Müfettişliği’ne, 11 Rebiülahir 1323 (15 Haziran 1905) tarihinde aynı maaşla Tutak Tahsilât Müfettişliği’ne tayin edilmiştir. 28 Muharrem 1324 (24 Mart 1906) tarihinde bu müfettişliklerin kaldırılması ile yine 400 kuruş maaş ve 100 kuruş yol masrafı ile Tahsilât Memurluğu’na nakledilmiştir. Bayezid Sancağı Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti adına Müsteşarlığı’ndan vazifesine uygun olduğu belirtilmiştir. Nüfus ve askerlik tezkereleri, memuriyetine ait hizmet süresini ve maaş miktarını gösteren 9 Zilkade 1303 (9 Ağustos 1886), 9 Şaban 1316 (23 Aralık 1898), 18 Rebiülahir 1323 (22 Haziran 1905), 17 Rebiülahir 1324 (10 Haziran 1906), 17 Şaban 1328 (24 Ağustos 1910) tarihli Erzurum Düyûn-ı Umûmiye Nezareti ile Tortum, Namrevan, Eleşkirt, Tutak, Diyadin Kazaları İdare Meclisleri’nin Vilâyetçe tasdik edilmiş mazbata suretleri, Namrevan Orman Memurluğu’ndan azil sebebi gösteren Orman, Madenler ve Ziraat Nezareti’nin 25 Recep 1327 (12 Ağustos 1909) tarihli 209 tezkeresi, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 14 Zilkade 1327 (27 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 165, s. 429). 5. 1. 84. Mehmed Tevfik Efendi Tahir Efendi’nin oğlu olan Mehmed Tevfik Efendi, H. 1274 (1857 / 1858) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve rüşdiyye mektebinde müfredattaki dersleri okuyarak diplomasını almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde stajyer olarak Tokat Gümrük İdaresi’ne girmiştir. H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde 250 kuruş maaşla aynı idarenin İkinci Dairesi’ne memur olmuş, ancak beş yıl sonra istifa ederek ayrılmıştır. Yine H. 1297 (1879 / 1880) yılı içerisinde 350 kuruş maaşla Öşür ve Ağnam İdaresi İkinci Dairesi’ne tayin edildiyse de yine kendi isteğiyle bu görevden ayrılmıştır. Bundan sonraki görev yerleri olan Tokat Öşür Müdüriyeti Başkâtipliği ve Karahisar-ı Şarki142 sancağı Öşür ve Ağnam Başkâtipliği görevlerinden de istifa yoluyla ayrılmıştır. Memurluğuna ait bilgiler, diploma ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicil-i Ahvâl Şubesi’nde bulundurulmaktadır 27 Cemaziyelevvel 1317 (3 Ekim 1899) (BOA. DH. SAİD., No: 95, s. 97). 142 Karahisar-ı şarkî: Günümüzde Giresun’un ilçesi olan Şebinkarahisar’dır (Sezen, 2006: 466). 210 5. 1. 85. Mehmed Tevfik Efendi Askeri Başçavuş Osman Efendi’nin oğlu olan Mehmed Tevfik Efendi, H. 1276 (1849 / 1850) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış, Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş ve özel hocalardan Arapça, Farsça, Hesap derslerini öğrendiği, kâtipliğe dair bazı kitapları da okuduğu tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Tokat Gümrük İdaresi Dairesi’ne stajyer olarak girmiş iki yıl sonra 425 kuruş maaşla Tokat Tütün Sayım Dairesi’ne memur olarak nakledilmiştir. Daha sonra Tokat Kalhanesi Omca Kâtipliği’ne gönderilmiştir. Kalhane Müdür Muavinliği ile Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan ortak yazılan görüşlerde dürüstlüğü ve iktidarı onaylanmış, tercüme-i hâl evrakının içeriği doğrulanmıştır 24 Şaban 1318 (17 Aralık 1900) (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 415). 5. 1. 86. Muhyiddîn Efendi Tokatlı emlâkcı Zaimzâde Hüseyin Efendi’nin oğlu olan Muhyiddîn Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde ve medresede ilim ve fen eğitimi almıştır. Türkçe ve Arapça konuşabilmektedir. 28 Zilhicce 1297 (1 Aralık 1880) tarihinde stajyer olarak Suriye Vilâyeti Tapu Kadastro Dairesi’ne girmiştir. 16 Cemâziyelahir 1301 (13 Nisan 1884) tarihinde Hama Sancağı’na bağlı Hamidiye Kazası Tapu Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. 27 Safer 1306 (2 211 Kasım 1888) tarihinde 100 kuruş zamlı maaş ile 4 aylığına Hamidiye Mal Müdürlüğü Vekâleti’ne gönderilmiş, 29 Recep 1306 (31 Mart 1889) tarihinde istifa ederek iki ay açıkta kalmıştır. 28 Şevval 1306 (27 Haziran 1889) tarihinde Beyrut Düyûn-ı Umûmiye Merkez Müdürlüğü tarafından Havran Sancağı’na bağlı olan Yesrib Memlehası Memurluğu’na tayin edilmiş ancak bu bölgenin havası ve suyuyla uyum sağlayamadığı için istifa ederek ayrılmıştır. 15 Zilkade 1307 (3 Temmuz 1890) tarihinde 500 kuruş maaşla Şam Sancağı’na bağlı Duma ve Nebek Kazaları Tütün Yakma Memurluğu’na, 16 Zilhicce 1307 (3 Ağustos 1890) tarihinde 250 kuruş maaşla Raşya Kazası Tütün Kaydı Kâtipliği’ne, 4 Recep 1308 (13 Şubat 1891) tarihinde 200 kuruş maaşla Hasbaya Kazası Reji Kâtipliği’ne, 26 Recep 1310 (13 Şubat 1893) tarihinde bu görevden çıkarılmış ve 18 Zilhicce 1310 (3 Temmuz 1893) tarihinde 400 kuruş maaşla Beyrut Düyûn-ı Umûmiye Merkez Müdürlüğü’ne bağlı Havran Sancağı Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na tayin ediliştir. Beyrut Düyûn-ı Umûmiye Nezareti ile Genel İdare Merkezi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde güzel hâl ve iktidarı tasdik edilmiştir. 28 Ramazan 1313 (13 Mart 1896) tarihinde 400 kuruş maaşla terfi ederek Gazze Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na tayin edilmiştir. Ancak, izin almadan vazifesini bırakıp Havran’a gitmesinden dolayı cezalandırılmış, 4 ay maaş verilmemiştir. Bu olaydan sonra başka bir memuriyette vazifelendirilmek üzere açığa alınmış, 12 Muharrem 1315 (13 Haziran 1897) tarihinde 400 kuruş maaşla Nablus Düyûn-ı Umûmiye Memurluğu’na tayin edildiği Düyûn-ı Umûmiye Memuriyet 212 Şubesi’nin 22 Rebiülahir 1320 (29 Temmuz 1902) tarihli vukuat pusulasından anlaşılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 123, s. 323). 5. 1. 87. Mustafa Efendi Osmanlı Askerî Yüzbaşıları’ndan Ahmed Ağa’nın oğlu olan Mustafa Efendi, H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldığı, Arapça öğrendiği ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrakında yazılmaktadır. Bir süre Tokat sancağı Muhasebe Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış daha sonra 150 kuruş maaşla muhasebe günlüklerinin tutulduğu bölüme nakledilmiştir. H. 1323 (1905 / 1906) tarihine kadar maaşı 300 kuruşa çıkmış ancak bu tarihte görevinden ayrılmıştır. Çalıştığı süreler mahkemece incelenmiş ve emekliliğe yeterli olmadığı bildirilerek, 150 kuruş maaşla aynı birimde çalışmaya devam etmiştir. Tokat Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde görevini yerine getirmeye yeterli olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, memuriyetindeki çalışma süresi, maaş miktarları, ayrılma sebebi, tekrar çalışmasına dair Tokat İdare Meclisi’nin mazbatasının onaylı suretleri, en son yaptığı vazifesine tayinini bildiren mazbata sureti ve tercüme-i hâl evrakı şubede bulunmaktadır 29 Recep 1327 (16 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 164, s. 91). 213 5. 1. 88. Mustafa Efendi Müderris Osman Efendi’nin oğlu olan Mustafa Efendi, H. 1200 (1785 / 1786) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mektebinde öğrenilmesi zorunlu olan dersleri okumuş ve İstanbul Fatih medresesinde Arapça ilimleri öğrenmiş, Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiştir. Rüştiye mektebinden aldığı diplomayı kaybetmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 100 kuruş maaşla Edirne Emlâk-ı Hümâyun143 İdaresi’nde bulunan Hamidiye144 Çiftliği Mektebine Muallim olarak tayin edilmiş, aynı yıl içinde 150 kuruş maaşla Yeni Çiftlik Mektebi’ne nakledilmiş, H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde Tepeköy Çiftliği Mektebi Muallimliği ve cami imamlığı, müezzin vekilliği görevleri verilmiş, H. 1310 (1892 / 1893) tarihinde 350 kuruş maaşla Edirne Padişah Çiftlikleri Mektepleri Müfettişliği’ne terfi ettirilmiştir. Görevlerindeki gayretlerinden dolayı H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde 4. Rütbeden Mecidî Nişanı takdim edilmiştir. Maaşı ise H. 1316 (1898 / 1899) da 500 kuruşa, H. 1318 (1900 / 1901) de 600 kuruşa, H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde ise 700 kuruşa çıkarılarak Tepeköy Şube Memurluğu’na terfi ettirilmiştir. H. 1317 (1899 / 1900) tarihinde Rütbe-i Sâlise verilmiştir. 143 144 Emlâk-ı Hümâyun: Padişah malları (Devellioğlu, 2010: 249). Hamidiye: Günümüzde Edirne Uzunköprü’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 219). 214 Edirne Emlâk-ı Hümayun Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde güzel hizmetleri ve başarısı belirtilmiş Hazîne-i Hâssa Nezâreti145 tarafından tasdik edilmiştir. Memuriyet tarihleri ve maaş miktarlarını gösteren mazbata, nüfus tezkeresi onaylı sureti, tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmektedir 19 Şevval 1325 (25 Kasım 1907) (BOA. DH. SAİD., No: 146, s. 85). 5. 1. 89. Mustafa Hamdi Efendi Tokatlı Hasan Çavuşoğlu Hasan Ağa’nın oğlu olan Mustafa Hamdi Efendi, H. 1288 (1871 / 1872) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî mektebinde tefsir ve hadis ilimlerini okumuştur. H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde 40 kuruş maaşla Tokat Muhasebe Dairesi Kâtipliği’ne, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde 120 kuruş maaşla Tokat İdare Meclisi İkinci Kâtipliği’ne, H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde Tahrîrât Dairesi İkinci Müsevvidliğine tayin edilmiş ve 2 Rebiülevvel 1311 (13 Eylül 1893) tarihinde terfi ederek 300 kuruş maaşla Amasya Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği’ne nakil edilmiştir. Burada 2 Cemâziyelevvel 1311 (11 Kasım 1893) tarihine kadar 250 kuruş zamlı maaş ile Amasya Tahrîrât Müdürlüğü Vekâleti görevinde bulunmuştur. İstihdam olunduğu süreler, maaş miktarları, ayrılma sebebi Amasya Sancağı İdare Meclisi’nce düzenlenen 28 Muharrem 1313 (21 Temmuz 1895) ve 4 Muharrem 1317 (15 Mayıs 1899) tarihli mazbata ve Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı suretleri ile tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır. Amasya Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan 145 Hazîne-i Hâssa Nezâreti: 1839 ‘da kurulan ve sarayın gelir ve giderleriyle görevli bulunan nezaret, bakanlık (Devellioğlu, 2010: 404). 215 görüşlerde vazifesindeki ehliyet ve liyakati onaylanmıştır. 2 Safer 1319 (21 Mayıs 1901) 23 Zilkade 1318 (14 Mart 1901) tarihinde 280 kuruş maaşla Tokat Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği’ne nakil edilmiştir. Amasya Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği’nden, emekli sandığı aidatları ve benzeri gelirlerden zimmetine hiçbir şey geçirmediği, memuriyeti süresince güzel hizmetlerde bulunduğu 26 Zilkade 1318 (17 Mart 1901) tarihli mazbatada gösterilmiştir. 26 Muharrem 1319 (15 Mayıs 1901) tarihinde 810 kuruş maaşla Kırşehir Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’ne tayin edilmiştir. Tokat Sancağı İdare Meclisi Başkâtipliği’nden, emekli sandığı aidatları, Meclis İdare Mahkemesi hâsılatları ve benzeri gelirlerden zimmetine mal geçirmediği İdare Meclisi’nin 9 Muharrem 1319 (28 Nisan 1901) tarihli mazbatasında gösterilmiştir. 17 Rebiülahir 1320 (24 Temmuz 1902) ile 15 Cemâziyelahir 1320 (19 Eylül 1902) tarihleri arasında Keskin Kazası Öşür Memurluğu’nda bulunduğu ve 1000 kuruş ücret ile 140 kuruş yol masrafı verildiği Kaza İdare Meclisi mazbatasında beyan edilmiştir. Kırşehir Sancağı İdare Meclisi’nin 15 Recep 1320 (18 Ekim 1902) tarihli mazbatasında, öşür ihalesini güzel bir şekilde gerçekleştirdiği ve hazine çıkarlarını korumak için de gayret gösterdiği belirtilmiş ve bu belge Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir. 22 Safer 1324 (17 Nisan 1906) tarihinde 900 kuruş maaşla becayiş usulüyle Sinop Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’ne nakil edilmiştir. Memuriyeti süresince zimmetinin temiz kaldığı, vazifesini layığıyla yerine getirdiği, inşaat, eğitim ve benzeri 216 alanların komisyon başkanlığında bulunarak topluma hizmet etmeye çalıştığı Kırşehir Sancağı ve Ankara Vilâyeti İdare Meclisleri’nin 27 Safer 1324 (22 Nisan 1906) tarihli mazbatalarında belirtilmiş, bu mazbata Sicill-i Ahvâl Dairesi’nce görülerek iade edilmiştir. Kırşehir Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’nde iken yüksek sevgi ve saygı görmesinden dolayı 20 Zilkade 1321 (7 Şubat 1904) tarihinde Rütbe-i Sâniye Sınıf-ı Sânisi verilmiştir. 2 Şaban 1326 (30 Ağustos 1908) tarihinden 26 Ramazan 1326 (22 Ekim 1908) tarihine kadar Sinop Mutasarrıflığı Vekâleti’nde bulunmuştur. Sinop Tahrîrât Müdürlüğü süresince zimmetine usulsüz hiçbir mal geçirmeyerek vazifesini kanunlara uygun olarak yerine getirdiği Meclis İdaresi’nin 23 Şevval 1326 (18 Kasım 1908) tarihli mazbatasında gösterilmiştir. 22 Şevval 1326 (17 Kasım 1908) tarihinde 900 kuruş maaş ve becayiş usulü ile Bolu Sancağı Tahrîrât Müdürlüğü’ne nakil edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 441). 12 Zilhicce 1328 (15 Aralık 1910) tarihine kadar Bolu Sancağı Mutasarrıflığı Vekâleti görevini de yürüten Mustafa Efendi’nin vazifesindeki başarı ve istikrar, Bolu İdare Meclisi’nin 15 Şaban 1331 (20 Temmuz 1913) tarihli, Mutasarrıflığın da 5 Ramazan 1331 (8 Ağustos 1913) tarihli mazbatalarındaki ifadelerinden anlaşılmış ve mazbatalar Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyesi’nce görülerek iade edilmiştir 18 Şevval 1331 (20 Eylül 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 100, s. 442). 217 5. 1. 90. Mustafa Hıfzı Efendi İbrahim Efendi’nin oğlu olan Mustafa Hıfzı Efendi, H. 1282 (1865 / 1866) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuş, iki yıl rüşdiyye mektebine gitmiş ve Dârü’l-muallimînden diploma almış ancak diplomasını kaybetmiştir. H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde 400 kuruş maaşla Tokat Sancağı Sandık Eminliği’ne tayin edilmiştir. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı vazifesini yerine getirmeye uygun olduğunu belirtmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve diplomasının onaylı sureti, tayin tarihi ve maaş miktarını gösteren mazbata ve tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir 24 Muharrem 1318 (24 Mayıs 1900) (BOA. DH. SAİD., No: 101, s. 87). 5. 1. 91. Mustafa Kâni Efendi Esnaf Ali Ağa’nın oğlu olan Mustafa Kâni Efendi, H. 1270 (1853 / 1854) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini almış, özel hocadan da Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Arapça konuşabilmektedir. H. 1286 (1869 / 1870) tarihinde Süleymaniye 146 Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1291 (1874 / 1875) tarihinde 400 kuruş maaşla Kerkük147, H. 1292 (1875 / 146 147 Süleymaniye: Günümüzde Irak’a bağlıdır (Sezen, 2006: 459). Kerkük: Günümüzde Irak’a bağlıdır (Sezen, 2006: 300). 218 1876) tarihinde 380 kuruş maaşla Süleymaniye Merkez Muharebe Memurluğu, H. 1298 (1880 / 1881) tarihinde ise 600 kuruş maaşla Altınköprü148 Merkezî Muharebe Başmemuriyeti, H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 760 kuruş maaşla Revandiz149 Merkez Müdürlüğü yapmış, H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde becayiş usulüyle Niksar Merkezî Muharebe Memurluğu’na nakil olmuştur. Bağdat Telgraf ve Posta Müdürlüğü memurluğunda yaptığı güzel hizmetleri onaylamış ve tercüme-i hâl bilgilerinin doğru olduğunu bildirmiştir. 13 Şevval 1312 (9 Nisan 1895) Mustafa Kâni Efendi’nin 24 Cemâziyelevvel 1316 (10 Ekim 1898) tarihinde vefat ettiği, Telgraf ve Posta Sicil Şubesi’nin 11 Muharrem 1317 (22 Mayıs 1899) tarihli vukuat pusulasında bildirilmektedir (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 443). 5. 1. 92. Mustafa Nazım Efendi Tokat Ticaret Mahkemesi, Belediye ve İdare Meclisleri Azalığı görevleri yapmış olan Hacı Ali Enver Efendi’nin oğlu Mustafa Nazım Efendi, H. 1295 (1878) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Koralzâde namıyla tanınmaktadır. Tokat rüşdiyye ve i’dâdî mektepleri ile Sivas i’dâdî mülkiyyesi ve mekteb-i mülkiye-i şahanesinde150 mevcut olan ilim ve fen derslerini okuduğu, rüşdiyye 148 Altınköprü: Günümüzde Irak’a bağlıdır (Sezen, 2006: 24). Revandiz: Günümüzde Irak’a bağlıdır (Sezen, 2006: 420). 150 Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne: İdare amiri yetiştirmek için kurulmuş olan okul, Siyasal Bilgiler okulu (Devellioğlu, 2010: 702). 149 219 mektebinden aliyyü’l âlâ dereceden, i’dâdî mektebinden de aliyyü’l âlâ dereceden, mekteb-i mülkiye-i şahaneden karib-i âlâ dereceden diplomalarını almıştır. Arapça eğitimi almış ve bir yıl kadar hukuk mektebine devam etmiştir. Türkçe, Arapça, Farsça, Fransızca, Ermenice bilmektedir. 14 Ramazan 1320 (15 Aralık 1902) tarihinde 500 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Maiyyet Memuruğu’na151 tayin edilmiş, ilave memurluk olarak da Divriği Kazası’nın Öşür İhale Memurluğu verilmiştir. 27 Recep 1322 (7 Ekim 1904) tarihinde 198 kuruş maaşla Hafik Kazası Kaymakam Vekâleti’nde bulunmuştur. Ayrıca fahri olarak Koçhisar, Kangal Kazaları ve Tozanlı Nahiyesi Tahkîk Memurluğu ve merkez vilâyette yapılan Gureba Hastanesi’nin inşaat memurluğunda istihdam edilmiştir. Sivas Vilâyeti Valiliği’nden yazılan görüşlerde işinin erbabı ve liyakat sahibi olduğu tasdik edilmiştir. Bu memuriyetindeki çalışma süresi, maaş miktarı, 49 adet dükkânın inşa edilmesini sağladığı, zimmetinin temiz kaldığı Sivas Vilâyeti İdare Meclisi’nin 23 Muharrem 1323 (30 Mart 1905), Hafik ve Divriği Kazaları İdare Meclisleri’nin 23 Şevval 1322 (31 Aralık 1904) ve 29 Recep 1322 (9 Ekim 1904) tarihli mazbataları ile Osmanlı nüfus tezkeresi, mektep diplomaları suretleri ve tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca muhafaza edilmiştir. 8 Şaban 1322 (18 Ekim 1904) Dâhiliye Nezareti’nden gönderilen yazı ve Mülkiye Memurları Komisyonu’nda verilen karar üzerine 25 Safer 1324 (20 Nisan 1906) tarihinde 990 kuruş maaş ile 151 Maiyyet Me’muru: Bir valinin yanında idare stajı yapan memur (Devellioğlu, 2010: 661). 220 Alucra152 Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Ancak bu bölgeden hakkında şikâyet olunca, uygunsuz bir olay yaşanmaması için yerine vekil tayin edilerek, kendisi merkez vilayete alınmış, yapılan inceleme sonucunda ortaya çıkan neticeye göre gereken işlemin yapılacağı kararlaştırılmıştır. Bu süre içinde Mustafa Nazım Efendi, Dâhiliye Nezareti’nden gönderilen yazı ile becayiş yöntemi ile 6 Ramazan 1326 (2 Ekim 1908) tarihinde 1.125 kuruş maaşla Gümüşhacıköy153 Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Alucra Kaymakamlığı yaptığı süre içerisinde, kazanın gelirlerinden hiçbir usulsüz kazanç sağlamadığı, güzel hizmetlerde bulunduğu ve bu muhitin gelişmesi için gayret gösterdiği Karahisar-ı Şarki Sancağı ile Sivas Vilâyeti İdare Meclisleri’nden yazılan ve tasdik edilen mazbatalarda beyan edilmiştir. 14 Ramazan 1326 (10 Ekim 1908) tarihinde 990 kuruş maaşla Gürün Kazası Kaymakamlığı’na nakledildiği ve görevi süresince zimmetine usulsüz mal geçirmediği, yaptığı hizmette halkın memnun kaldığı Sivas Vilâyeti İdare Meclisi tarafından yazılan 10 Zilkade 1326 (4 Aralık 1908) tarihli mazbatada gösterilmiştir. Gümüşhacıköy Kazası Kaymakamlığı’nda bulunduğu müddetçe zimmetinin temiz kaldığı, güzel hizmetlerde bulunduğu, eğitim alanında faaliyetler yaptığı, halkın beğenisini kazandığı Amasya Sancağı İdare Meclisi’nden yazılan 6 Şaban 1327 (23 Ağustos 1909) tarihli mazbatadan anlaşılmış ve Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca kayda geçirilmiştir. 152 153 Alucra: Günümüzde Giresun’a bağlıdır (Sezen, 2006: 25). Gümüşhacıköy: Günümüzde Amasya’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 208). 221 Merkez Düzenleme Komisyonu’nun kararı üzerine 28 Şaban 1327 (14 Eylül 1909) tarihinde 2000 kuruş maaşla Pasinler Kazası Kaymakamlığı’na, 13 Ramazan 1328 (18 Eylül 1910) tarihinde de aynı maaşla Beyşehir Kazası Kaymakamlığı’na nakil edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 113, s. 423). Pasinler Kazası Kaymakamlığı’nda bulunduğu süre zarfında güzel hizmetler yaptığı ve halkın hoşnutluğunu kazandığı, Erzurum Vilâyeti İdare Meclisi tarafından yazılan ve tasdik edilen 15 Cemâziyelahir 1328 (24 Haziran 1910) tarihli mazbatada beyan edilmiştir. Daha önce Alucra Kaymakamlığı’ndan Gümüşhacıköy Kaymakamlığı’na nakledilmesine sebep olan incelemenin sonucuna dair, vilâyetin bilgi istemesi sebebiyle yazılan cevapta, önemli bir şikâyet ve sebep olmadığı için incelemenin gerçekleşmesine gerek görülmediği bildirilmiştir. Kendi rızası ile 27 Cemâziyelahir 1330 (13 Haziran 1912) tarihinde 1.500 kuruş maaşla, becayiş yöntemi uygulanarak Memuriyet Dairesi Birinci Sınıf Kalfalığı’na nakledilmiştir. Beyşehir Kaymakamlığı’nda bulunduğu süre zarfında 1 ay yarım maaş almış, ileriki aylarda tam maaş almıştır. Zimmetine usulsüz mal geçirmediği İdare Meclisi’nin 5 Recep 1330 (20 Haziran 1912) tarihli mazbatasında beyan edilmiş ve bu mazbata Sicill-i Ahvâl Kaymakamlığı’nda Komisyonu’nca iken savaş görülerek iade tazminatının edilmiştir. Gümüşhacıköy tamamlanması, Beyşehir Kaymakamlığı’nda iken donanma yardım parası ile Osmanlı askerlerinin toplanması hususundaki hizmetlerini takdir eden, Konya Vilâyeti Valiliği’nden, Fırka 222 Kumandanlığından, Amasya Mutasarrıflığı’ndan kendisine yazılan 1 adet resmi yazı ile 2 adet telgraf Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce görülerek kendine iade edilmiştir. 29 Ramazan 1331 (1 Eylül 1913) tarihinde 2.000 kuruş maaşla Bazarköy Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir 10 Zilkade 1331 (11 Ekim 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 113, s. 424). 5. 1. 93. Mustafa Nuri Efendi Sancakdâroğlu Hacı Mustafa Ağa’nın oğlu olan Mustafa Nuri Efendi, H. 1281 (1864 / 1865) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini ve Arapça dilbilgisi derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde Tokat Sancağı Muhasebe Dairesi’ne stajyer olarak girmiş ve H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde 50 kuruş maaşla Gelir-Gider Kâtipliği’ne tayin olmuştur. Bir yıl sonra 360 kuruş maaşla Erbaa Kazası Sandık Eminliği’ne nakledilmiş ancak bu görevinden H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde ayrılmıştır. Dört yıl sonra yine 360 kuruş maaşla Sonisa154 Kazası Sandık Eminliği’ne tayin edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresinin onayı sureti, Erbaa Kazası Sandık Eminliği’nden memuriyetine dair, çalışma süresi, maaş miktarı ve zimmetine mal geçirmediğini beyan eden Sivas Vilâyeti İdare Meclisi’nin mazbatası, tercüme-i hâl evrakıyla birlikte Sicill-i 154 Sonisa-Sonusa: Uluköy, eskiden Tokat Erbaa’ya dâhil iken günümüzde Amasya Taşova’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 453). 223 Ahvâl Şubesi’ndedir 6 Muharrem 1316 (27 Mayıs 1898) (BOA. DH. SAİD., No: 67, s. 301). 5. 1. 94. Mustafa Şükrü Efendi Şeyh Hasan Sabri Efendi’nin oğlu olan Mustafa Şükrü Efendi, H. 1275 (1858 / 1859) tarihinde Tokat sancağına bağlı Sonisa (Uluköy)155 kazasında doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almış daha sonra İstanbul’a gelerek Fatih Camii’nde Arapça öğrenmiştir. Hukuk Mektebi’ne de girerek mezun olmuştur. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde İstanbul Bidâyet Mahkemesi Birinci Hukuk Dairesi Zabıt Kâtipliği’ne stajyer olarak girmiştir. H. 1299 (1881 / 1882) da 25 kuruş maaş bağlanmış, aynı yıl içerisinde maaşı 50 kuruşa çıkarılmıştır. Bu memurluktan ayrılmamış ve görevi dolayısıyla bir şikâyet ve kötü hal yaşamamıştır. Zabıt kâtipliği vazifesini yerine getirmeye uygun bir kişi olduğu Adliye Nazırı Hasan Fehmi Paşa tarafından onaylanmıştır 1 Zilhicce 1300 (3 Ekim 1883) (BOA. DH. SAİD., No: 7, s. 815). 5. 1. 95. Nazmi Efendi Hasan Tahsin Efendi’nin oğlu olan Nazmi Efendi, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okuduktan 155 Sonisa-Sonusa: Uluköy, günümüzde Amasya Taşova’ya bağlıdır (Sezen, 2006: 453). 224 sonra Dârü’ş-şafaka Mektebi’nde ilim ve fen eğitimi görerek diploma almıştır. Türkçe ve Fransızca okuyup yazabilmektedir. H. 20 Ramazan 1313 (5 Mart 1896) tarihinde Padişah emri ile 400 kuruş maaş ile Gümrük İdaresi Manifesto Dairesi’nde göreve başlamıştır. 27 Şaban 1313 (12 Şubat 1896) tarihinde Padişaha takdîm ettiği resim tablosundan dolayı Sanayi-i Nefise Madalyası’na lâyık görülmüştür. Gümrük İdaresi Mektupculuğu’ndan yazılan görüşlere dayanılarak Gümrük İdaresi tarafından vazifesine uygunluğu ve güzel hizmetleri tasdik edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, Dârü’ş-şafaka diploması, Sanayi-i Nefise Madalyası’nın beratının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce görülerek iade edilmiştir. 10 Zilkade 1316 (22 Mart 1899) 27 Recep 1327 (14 Ağustos 1909) tarihinde yapılan düzenlemelerde 500 kuruş maaşla Kontrol Dairesi Müdürlüğü’ne bağlı Manifesto Dairesi Üçüncü Sınıf Kâtipliği’ne tayin edildiği, Gümrük Sicil Şubesi’nin 22 Zilhicce 1327 (4 Ocak 1910) tarihli vukuat pusulasında bildirilmektedir. 7 Şaban 1328 (14 Ağustos 1910) tarihinde de 600 kuruş maaşla yeniden teşkil edilen ….. Dairesi Kâtipliği’ne nakledildiği 19 Safer 1330 (8 Şubat 1912) tarihli vukuat pusulasında yazmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 88, s. 125). 225 5. 1. 96. Osman Asım Efendi Hasan Efendi’nin oğlu olan Osman Asım Efendi, H. 1285 (1868 / 1869) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde bir süre eğitim aldığı ve Türkçe okuyup yazabildiği tercüme-i hâl evrağında yazmaktadır. Bir süre Tokat Mukâvelât156 Kâtipliği’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde 300 kuruş maaşla Tokat On Birinci Daire Süvari Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve vazifeye başladığı tarihten itibaren zimmetine bir şey geçirmediğini gösteren Sivas Vilâyeti İdare Meclisi’nin 9 Şaban 1327 (26 Ağustos 1909) tarihli mazbatasının onaylı suretleri ile tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde tutulmaktadır 8 Rebiülevvel 1328 (20 Mart 1910) (BOA. DH. SAİD., No: 174, s. 1). 5. 1. 97. Osman Behçed Efendi Çiftçi Mehmed Efendi’nin oğlu olan Osman Behçed Efendi, H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve rüşdiyye mektebinde de müfredât derslerini yazabilmektedir. 156 Mukavelât: Yazılı Sözleşmeler (Devellioğlu, 2010: 792). okumuştur. Türkçe okuyup 226 H. 1299 (1881 / 1882) tarihinde Tokat Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiş, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde de 185 kuruş maaşla Kastamonu Telgraf Merkezi Muharebe Memuriyeti’ne tayin edilmiş ve aynı yıl içinde maaşı 300 kuruşa çıkarılmıştır. H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde 475 kuruş maaşla aynı merkezin Türkçe ve Fransızca Muharebe Memuriyeti’ne nakledilmiştir. Vazifesindeki gayretlerinden dolayı H. 1310 (1892 / 1893) tarihinde Rütbe-i Hâmise lâyık görülmüştür. H. 1318 (1900 / 1901) yılında ise yine gayret ve başarılarından dolayı Rütbe-i Râbi‛a mevkii verilmiştir. Osman Behçed Efendi’nin H. 1323 (1905 / 1906) tarihinde 500 kuruş maaşla Kastamonu Vilâyeti’nin Ereğli Kazası’na, Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu’na nakil edildiği Telgraf ve Posta Sicil Şubesi’ne 13 Muharem 1325 (6 Şubat 1907) tarihli vukuat pusulasıyla bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 305). 5. 1. 98. Osman Nuri Efendi Hâcegân Ali Efendi’nin oğlu olan Osman Nuri Efendi, H. 1265 (1848 / 1849) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat Hisar Mektebi’nde dini ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebine müfredâttaki dersleri, İstanbul Fatih Camiinde Tefsir ve Hadis ilimleri ile Arapça, Farsça eğitimi almıştır. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 22 Rebiülahir 1299 (13 Mart 1882) tarihinden, 28 Ramazan 1299 (13 Ağustos 1882) tarihine kadar Kosova Vilayeti Öşür Nezareti Dairesi’ne stajyer olarak girmiştir. 227 Bu tarihten 1 Muharrem 1300 (12 Kasım 1882) tarihine kadar geçici olarak, 300 kuruş maaşla Kosova Vilayeti Öşür Müdüriyeti Dördüncü Sınıf Kâtipliği’ne, 24 Muharrem 1300 (5 Aralık 1882) tarihinden, 6 Muharrem 1302 (26 Ekim 1884) tarihine kadar 400 kuruş maaşla ………. Kazası Öşür Ambar Memurluğu’nda görev yaptıktan sonra istifa ederek H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde İstanbul’a gitmiş, burada 300 kuruş maaşla Kethüdalık Kâtipliği yapmıştır. Bu kâtiplik kadrosunun kaldırılması ile yine açıkta kalınca, 22 Safer 1306 (28 Ekim 1888) tarihinde 400 kuruş maaşla İstanbul Reji İdaresi Kâtipliği’ne nakil edilmiştir. 22 Şaban 1307 (13 Nisan 1890) tarihinde 50 kuruş, 9 Safer 1309 (14 Eylül 1891) tarihinde de 150 kuruş zam yapılarak maaşı 600 kuruşa çıkarılmıştır. 11 Şevval 1310 (28 Nisan 1893) tarihinde ise Reji Memuriyeti’ne nakledilmiştir. 21 Safer 1313 (13 Ağustos 1895) tarihinde bu görevden istifa ederek ayrılmıştır. 7 Recep 1315 (2 Aralık 1897) tarihinde 300 kuruş maaşla Hazine-i Celile-i Maliye Tahrîr157 Vergi Tahsil İdaresi Muhasebe Dairesi’ne tayin edilmiş, daha sonra maaşına zam yapılarak 450 kuruşa çıkarılmıştır. Vergi Tahrîr İdaresi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti’nden vazifesine layık olduğu bildirilmiştir. Osmanlı Nüfus tezkeresi görülerek kendisine iade edilmiştir. ……… Kazası Ambar Memurluğu görevinde iken zimmetine usulsüz bir mal geçirmediği Kosova Vilâyeti İdare Meclisi’nden tasdik edilen, Kaza İdare Meclisi’nin 21 Muharrem 1302 (10 Kasım 1884) tarihli mazbatasında gösterilmiştir. 21 Muharrem 1306 (27 Eylül 1888) tarihli Kethüdalık ilm u haberinde, 28 Cemâziyelevvel 1314 (4 Kasım 1896) tarihli Reji İdaresi Mazbatasında, 17 Ramazan 1312 (14 Mart 1895) tarihli Vergi Tahrir Tahsil İdaresi’nin tezkeresinde güzel 157 Tahrîr: Yazma, yazılma (Devellioğlu, 2010: 1192). 228 hizmetlerde bulunduğu belirtilmiştir. Ancak Dördüncü Sınıf Kâtipliğine dair istihdam süresini gösterir kayıtlar, Priştine Hükümet Konağı’ndaki kayıt ve defterlerle birlikte yağma edilmesinden dolayı Kosova Vilâyeti Defterdarlığı’nın 25 Cemâziyelahir 1324 (16 Ağustos 1906) tarihli cevabına eklenmiş olan Priştine Sancağı Muhasebeciliği’nin tasdikli tahrîrât sureti, tercüme-i hâl evrakı ile birlikte muhafaza edilmiştir. 10 Safer 1328 (21 Şubat 1910) Maaşı 24 Muharrem 1325 (9 Mart 1907) tarihinde 470 kuruşa çıkarılmıştır. 15 Recep 1325 (24 Ağustos 1907) tarihinde Bakayâ158 Kâtipliği Yardımcılığı’na nakledilip maaşının 500 kuruş olduğu Maliye Sicil Şubesi’nin 18 Rebiülevvel 1325 (1 Mayıs 1907), 1 Zilkade 1325 (6 Aralık 1907) ve 17 Şaban 1326 (14 Eylül 1908) tarihli vukuat pusulalarında bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 145, s. 1). 5. 1. 99. Osman Nuri Efendi Amasya Sancağı’na bağlı Külüd Köyü’nden olan, Külüd Hoca namıyla bilinen Mustafa Efendi’nin oğludur. H. 1259 (1843 / 1844) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almıştır. Tokat’ta Meydan ve Ali Paşa Medreseleri’nde, İstanbul’da ise Fatih Medresesi’nde Tefsir ve Hadis ilimlerini ve Arapça diğer ilimleri okuyup diplomasını aldığı halde kaybettiği tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. 158 Bakayâ: Fazla kalan şeyler, kalıntılar (Devellioğlu, 2010: 76). 229 H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde 1000 kuruş maaş ile Arapça, Farsça ve Hatt Muallimliği’ne tayin edildikten sonra, 50 kuruş rûus159 maaşı da tahsis olunmuştur. Ancak 2 Rebiülahir 1297 (14 Mart 1880) tarihinde yapılan tenkîhât160 ile maaşı 800 kuruşa ve rûusu 36 kuruşa indirilmiştir. Aynı yıl içerisinde terfi ederek maaşı 1200 kuruşa çıkarılmış ve yapılan ikinci bir tenkîhât ile 1140 kuruşa düşürülmüştür. 10 Rebiülahir 1315 (8 Eylül 1897) tarihinde Hamiyet-i Vatan161 Madalyasına lâyık görülmüştür. Bulunduğu hizmetlerdeki maaş miktarı, nail olduğu ruûs ve madalyanın veriliş tarihleri ile alakalı kayıtlar, Osmanlı nüfus tezkeresinin onaylı sureti, tercüme-i hâl evrakının aslı şubece muhafaza edilmektedir 24 Cemâziyelevvel 1326 (24 Haziran 1908) (BOA. DH. SAİD., No: 151, s. 35). 5. 1. 100. Osman Zeki Efendi Alay Kâtibi Ali Efendi’nin oğlu olan Osman Zeki Efendi, H. 1291 (1874 / 1875) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve rüşdiyye 159 Rüûs: İlmiye, sarıklı ulema derecelerinden biridir. Medrese tahsilini bitirip, mülâzim (stajyer) olanlar, yedi senelik mülâzemet müddetini bitirdikten sonra şeyhülislâmın bulunduğu rüûs (yeterlik) sınavına girerler ve kazananlar ibtida hariçle müderris tayin edilirler (Devellioğlu, 2010: 1054). 160 Tenkîhât: Bütçeyi düzenlemek üzere memur maaşlarından yapılan indirmeler (Devellioğlu: 2010: 1258). 161 Hamiyet-i Vatan Madalyası: Hamiyet kelimesi millî onur ve haysiyet anlamına gelmektedir. Bu madalya da vatan sevgisinin, vatan onurunun bir göstergesi olarak hazırlanmış ve bu özellikleri sergileyenlere takdim edilmiştir. XIX. Yüzyılda dünyada gelişen ve Osmanlı Devletini de etkileyen milliyetçilik akımı Balkan toplumlarının Osmanlıdan ayrılış sürecini hızlandırmıştır. Devlet çözülmenin önüne geçmek için sosyal, siyasi, ekonomik bir takım tedbirler almıştır. Bu bağlamda vatan sevgisi, vatan birliği gibi ideolojik vurgulamalar da yapılmıştır. Sultan II. Abdülhamid zamanında 1896 tarihinde “Tesisat-ı Askeriye Madalyası” adıyla yeni bir madalya ihdas edilmiştir. Madalyanın arka yüzünde “Nişane-i Hamiyet-i Vataniye” tanımlaması yapılmıştır (Gündüz, 2011: 130). 230 mektebinde Arapça dilbilgisi, Gülistan, hesap ve coğrafya okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1311 (1893 / 1894) tarihinde Tokat Sancağı Telgraf ve Posta Merkezi Muharebe Memurluğu’na stajyer olarak girmiş, H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde 200 kuruş maaşla kadroya geçmiştir. Telgraf ve Posta Nezareti’nden vazifesine devam ettiği onaylanmıştır 18 Safer 1327 (11 Mart 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 116, s. 267). 5. 1. 101. Ömer İhyâüddîn Efendi Tokat Sancağı’na bağlı Selami Komanat Nahiyesi Vergi Kâtipliği yapış olan Mütevellizâde Sivaslı Musa Kazım Efendi’nin oğlu olan Ömer İhyâüddîn Efendi, H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldıktan sonra rüşdiyye mektebinde de müfredât derslerini okumuştur. Tekye Medresesi’ne giderek Tokat Müftüsü Hacı Ali Efendi’den diplomasını almış ve buradaki eğitimi sırasında Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiştir. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 120 kuruş maaşla Tokat Hamidiye Mektebi’ne muallim olarak tayin edilmiş, ancak aynı yıl içerisinde istifa ederek İstanbul’a gitmiştir. H. 1316 (1898 / 1899) tarihinde Sivas Askerî Rüşdiyyesi’ne İlmihal ve Kavâid-i Osmanî Muallimliği’ne tayin edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, rüşdiyye ve Tekye diplomalarının onaylı suretleri, öğretmenliğe tayin tarihi ve çalışma süresine dair Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 231 mazbataları, tercüme-i hâl evrakıyla muhafaza edilmektedir. 26 Safer 1324 (21 Nisan 1906) Ömer İhyâüddîn Efendi, H. 1325 (1907 / 1908) tarihinde istifa ederek görevinden ayrılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 114, s. 61). 5. 1. 102. Ömer Efendi Haydarzâde Osman Efendi’nin oğlu olan Ömer Efendi, H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredat derslerini okuyarak diploma almıştır. H. 1327 (1909 / 1910) tarihinde 300 kuruş maaşla Gürün Telgraf ve Posta Merkezi Muavin Memurluğu’na tayin edilmiş, iki yıl sonra da 400 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Telgraf Merkezi Üçüncü Sınıf Memurluğu’na terfi ettirilmiştir. Vazifesine devamı Gürün Kazası Kaymakamlığı tarafından onaylanan Ömer Efendi’nin nüfus tezkeresi, diploma onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakıyla Sicill-i Ahvâl Şubesinde bulunmaktadır 13 Cemâziyelevvel 1330 (30 Nisan 1912) (BOA. DH. SAİD., No: 187, s. 168). 232 5. 1. 103. Ömer Lütfi Efendi Bedestanîzâde Ali Efendi’nin oğlu olan Ömer Lütfi Efendi, H. 1250 (1834 / 1835) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuştur. Memur Seçme Komisyonu’ndan 22 Şevval 1305 (2 Temmuz 1888) tarihli ve 152 numaralı Müdürlük belgesi almıştır. H. 1293 (1876 / 1877) tarihinde 120 kuruş maaşla Telgraf Mektebi Birinci Sınıfına tayin edilmiş, ardından aynı yıl içerisinde Selimiye Kışlası Geçici Muharebe Memuriyeti’ne gönderildikten sonra, H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde 500 kuruş maaşla Şumnu Merkezî Muharebe Memurluğu’na nakil edilmiş ancak 9 Rebiülevvel 1295 (13 Mart 1878) tarihinde istilâdan dolayı açıkta kalmıştır. H. 1297 (1879 / 1880) tarihinde Ankara Vilâyeti’ne bağlı İncesu Kazası Öşür ve Ağnam Memurluğuna, H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde Boğazlıyan Kazası Öşür ve Ağnam Memurluğu’na tayin edilmiş, bir yıl sonra Öşür İdareleri’nin kaldırılması ile bu görevden ayrılmıştır. H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 500 kuruş maaşla Karesi Sancağı’nda Kapudağ Nahiyesi Müdürlüğü’ne gönderilmiş ancak tahsilâtta gösterdiği tembel ve ilgisiz tutumlardan dolayı H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde görevinden ayrılmıştır. Telgraf Mektebi, Selimiye Kışlası, Şumnu Merkezî Muharebe Memurluğu’ndan istihdam süresi, maaş miktarları ve ayrılma sebeplerine dair istenen bilgilere verilen cevaplarda; Selimiye Kışlası Muharebe Memuriyeti’ne dair maaş kayıtlarına ulaşılamadığı, İncesu ve Boğazlıyan Öşür ve Ağnam Memuriyeti süresince zimmetinin temiz kaldığı, bu görevden idarenin kaldırılması sebebiyle ayrıldığı, Kapudağ 233 Müdürlüğü’nde zimmetine usulsüz mal geçirmediği ancak tahsilâttaki rehaveti sebebiyle bu görevden ayrıldığı ilgili meclis idarelerince bildirilmiştir. İncesu ve Boğazlıyan memuriyetlerinde hangi tarihler arasında çalıştığına dair Ankara Vilâyeti’nden istenen bilgilere verilen cevapta; 1 Rebiülahir 1297 (13 Mart 1880) tarihinden 7 Şevval 1297 (12 Eylül 1880) tarihine kadar ve 28 Recep 1298 (26 Haziran 1881) tarihinden 2 Zilhicce 1302 (12 Eylül 1885) tarihine kadar 800 kuruş maaşla iki kez İncesu Kazası’nda görev yaptığı, daha sonra 4 Safer 1303 (12 Kasım1885) tarihinden 10 Şevval 1303 (12 Temmuz 1886) tarihine kadar 800 kuruş maaşla Boğazlıyan Kazası’nda istihdâm olduğu ve bu memuriyetlerinden zimmetine usulsüz mal geçirmediği Ankara Vilâyeti’nin 16 Rebiülahir 1314 (24 Eylül 1896) tarih ve 425 numaralı cevabından anlaşılmıştır. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 600 kuruş maaşla Manastır Vilâyeti’ne bağlı Usturga Nahiyesi Müdürlüğü’ne tayin edilmiş ancak buranın havasına uyum sağlayamadığı için H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde görevinden alınmıştır. Buradaki müdürlüğü süresince vazifesini güzel bir şekilde yerine getirdiği, yetim malı, emekli sandığı gibi aidatlardan zimmetine para geçirmediği Ohri Kazası İdare Meclisi’nin 24 Rebiülahir 1320 (31 Temmuz 1902) tarihli mazbatasında beyan edilmiş ve Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 66, s. 329). 234 5. 1. 104. Ömer Lütfü Efendi Musa Efendi’nin oğlu olan Ömer Lütfü Efendi, H. 1268 (1851 / 1852) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okuduğu, Türkçe bildiği tercüme-i hâl kayıtlarında yazmaktadır. 21 Cemâziyelahir 1314 (27 Kasım 1896) tarihinden, 16 Safer 1315 (17 Temmuz 1897) tarihine kadar 250 kuruş maaşla Tokat Sancağı Süvari Tahsildarlığı’nda çalışmış, 11 Cemâziyelahir 1320 (15 Eylül 1902) tarihinde 300 kuruş maaşla Tokat Üçüncü Daire Süvari Tahsildarlığı’na nakil edilmiş ve hazinece 3168 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’ndan yazılan ortak görüşlere atıf ile Maliye Nezareti namına Müsteşarlığı’ndan yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve tahsildarlıkta çalışma süresi, maaş miktarı, vazifeye başlama tarihi hakkında Tokat İdare Meclisi’nin mazbatası, tercüme-i hâl evrakı şubece muhafaza edilmektedir 14 Şaban 1327 (31 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 161, s. 501). 5. 1. 105. Ömer Nazım Efendi Haydarzâde Osman Efendi’nin oğlu olan Ömer Nazım Efendi, H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve 235 rüşdiyye mektebinde de zorunlu dersleri okuyarak Aliyyü’l âlâ dereceden162 diploma almıştır. Daha sonra medresede bir süre Arapça eğitimi almıştır. Tokat Sancağı Telgrafhanesi’nde bir süre stajyer olarak çalışmış, H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde 200 kuruş maaşla Tokat Ziraat Bankası Nakdî Bedel Tahakkuk Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. Banka müdürlüğünden vazifesine devam ettiği bildirilen Ömer Nazım Efendi’nin, diploma ve nüfus tezkeresinin onaylı suretleri, vazifesine başlama tarihi ve maaş miktarını içeren evraklar, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 2 Safer 1327 (23 Şubat 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 159, s. 243). 5. 1. 106. Ömer Recmi Efendi Hükemâ Dağıstanlı İbrahim Efendi’nin oğlu olan Ömer Recmi Efendi, H. 1264 (1847 / 1848) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuş, özel hocalardan da Arapça, Farsça, hesap eğitimi almıştır. Türkçe ve Farsça okuyup yazabilmektedir. 5 Şevval 1280 (14 Mart 1864) tarihinde Tokat Gümrük İdaresi’ne stajyer olarak girmiş, 5 Şevval 1281 (3 Mart 1865) tarihinden, 1 Şaban 1283 (9 Aralık 1866) tarihine kadar Erbaa Kazası Tahrîrât Kâtipliği Muavinliği’nde bulunmuş, daha sonra 250 kuruş 162 Aliyyü’l Âlâ Derece: Pekiyi, en yüksek derece (Soyluer, 2006: 62). 236 maaşla Sivas Vilâyeti Tahrir Kayıt Memurluğu’na tayin ediliştir. 14 Cemâziyelahir 1284 (13 Ekim 1867) tarihinde Zile Kazası Vukuat Kâtipliği Refakati’ne nakledilmiş, bir yıl sonra 400 kuruş maaşla Vukuat Kâtipliği’ne terfi etmiştir. 11 Muharrem 1287 (13 Nisan 1870) tarihinde Maden-i sim Kazası Vukuat Kâtipliği’ne gönderilmiş ancak istifa ederek İstanbul’a gitmiştir. Burada Arzuhalcilik ve Dava Vekâlet Kâtipliği’nde bulunmuştur. 28 Cemâziyelahir 1298 (28 Mayıs 1881) tarihinden 7 Muharrem 1311 (21 Temmuz 1893) tarihine kadar 500 ile 700 kuruş arasında değişen maaş miktarları ile Altıncı Dâire Vergi Tahsildarlığı, Emlak Vergi Tahsildarlığı, Tahsil Kâtipliği, Tahsildarlık, İkinci Daire Tahsildarlığı görevlerini yapmıştır. İkinci Daire Mal Müdürlüğü ile Tahrir Vergi Tahsil İdaresi’nden yazılan görüşlere dayanılarak, Maliye Nezareti’nden Ömer Recmi Efendi’nin vazifesini lâyığıyla yerine getirdiği belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve Maliye Nezareti kayıtları Sicill-i Ahvâl Dairesi’nce görülüp iade edilmiştir. Memurluktaki istihdâm süresi, maaş miktarları, aidatları ve nakil ile tayin tarihlerini, Altıncı ve İkinci Daire Tahsildarlıkları’ndan zimmetine usulsüz mal geçirmediğini gösteren Tahrir ve Vergi İdaresi’nin 17 Zilkade 1313 (30 Nisan 1896) tarihli tezkeresi ile Tahrir ve Vergi Tahsil İdaresi’nin 14 Cemâziyelevvel 1313 (2 Kasım 1895) tarihli tezkeresi, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl İdaresi’nce muhafaza edilmiştir 16 Safer 1318 (15 Haziran 1900) (BOA. DH. SAİD., No: 94, s. 233). 237 5. 1. 107. Ömer Tahir Efendi H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğan Ömer Tahir Efendi, Abdullah Efendi’nin oğludur. Tokat sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, medresede ise Arapça ve Farsça tahsilini tamamlamıştır. 18 yaşında iken Tokat Sancağı Tahrirât Kalemine önce stajyer olarak girmiş iki yıl sonra ise bu büroda mübeyyiz163 olarak kadroya geçmiştir. Memuriyeti hakkında hiçbir şikâyet olmamış ve sorguya alınmamıştır. Tokat Tahrir ve Vergi Mutasarrıflığı ile Sivas Vergi Müdürlüğü tarafından yazılan mülâhazalarda, Ömer Tahir Efendi’nin vazifesine devam ve gayretinden övgüyle bahsedilmektedir. H. 1306 (1888 / 1889) yılında 250 kuruş maaş ile çalışmakta olduğu birimin kâtiplik kadrosuna nakledilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 14, s. 303). 5. 1. 108. Ömer Vehbi Efendi Ulemadan Osman Efendi’nin oğlu olan Ömer Vehbi Efendi, H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. 163 Mübeyyiz: Tebyiz eden, müsveddeleri beyaza çeken kalem kâtibi (Devellioğlu, 2010: 818). 238 H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 300 kuruş maaşla Kohyan? Nahiyesi Tahsildarlığı’na başlamış, H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde de aynı maaşla Tokat Sancağı On Yedinci Daire Tahsildarlığı’na nakledilmiştir. Tokat Sancağı Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu belirtilmiştir. Nüfus tezkeresi ve zimmetine mal geçirmediğini gösteren Sivas Vilayeti Mahalli İdaresi’nin mazbatalarının onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 4 Rebiülevvel 1328 (16 Mart 1910) (BOA. DH. SAİD., No: 170, s. 397). 5. 1. 109. Ömer Vehbi Efendi Nuri Efendi’nin oğlu olan Ömer Vehbi Efendi, H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini, rüşdiyye mektebinde de müfredât derslerini okuyarak Rüşdiyye Diploması almıştır. Bir süre Tokat Sancağı İdare Meclisi Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde 200 kuruş maaşla Üçüncü Daire Piyade Tahsildarlığı’na tayin edilerek hazinece 3155 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden yazılan ortak görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti Müsteşarlığı’ndan vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu beyan edilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi, diploması ve memuriyetine ait bilgileri içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi’nin 3 Zilkade 1315 (26 Mart 1898) tarihli mazbatasının onaylı 239 suretleri, tercüme-i hâl evrakının aslı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde muhafaza edilmektedir H. 1328 (1910 / 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 165, s. 399). 5. 1. 110. Salih Efendi Hırka-i Saadet Camii Müezzinleri’nden Mustafa Efendi’nin oğlu olan Salih Efendi, H. 1255 (1839 / 1840) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Kuzuoğlu unvanıyla tanınmaktadır. Sıbyan mektebinde, dini ilimlere giriş derslerini okuduktan sonra, Fatih Camii’nde Arapça eğitimi görmüştür. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1283 (1866 / 1867) tarihinde Evkaf-ı Hümâyun164 Hazinesi Gelirler Odası’na stajyer olarak girmiş ve 20 kuruş maaş bağlanmıştır. H. 1289 (1872 / 1873) tarihine kadar belli aralıklarla maaşına zam yapılmış ve 550 kuruşa yükselmiştir. Evkaf-ı Hümayun Genel Muhasebe Mümeyyizi Hasan Tahsin Efendi ile Becayiş İdaresi’nden yazılan görüşlerde, tercüme-i hâl bilgilerinin doğruluğu ve memuriyetindeki güzel hizmetleri belirtilmiş, Evkaf-ı Hümâyun Nezareti’nde bulunan Hüseyin Rıza Bey tarafından da tasdik edilmiştir. Almış olduğu maaş, memuriyet tarih ve bilgilerini içeren Muhasebe ve Masraflar İdareleri’nin kayıtları dosyasına eklenmiştir. 16 Zilkade 1307 (4 Temmuz 1890) 164 Evkaf-ı Hümâyun: Padişahların ve onlara mensup olanların vakıfları (Devellioğlu, 2010: 275). 240 H. 1313 (1895 / 1896) tarihinden H. 1325 (1907 / 1908) tarihine kadar maaşından büyük çıkışlar ve inişler olmuş, son olarak 420 kuruş maaşla emekliye ayrılıp, 4.110 kuruş ikramiye aldığı 3 Cemâziyelahir 1326 (3 Temmuz 1908) tarihli vukuat defterinden anlaşılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 30, s. 345). 5. 1. 111. Şefik Efendi Bevvâb Ahmed Efendi’nin oğlu olan Şefik Efendi, H. 1291 (1874 / 1875) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde dini ilimlere giriş derslerini okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. Bir süre Tokat Sancağı Vergi Dairesi’nde stajyer olarak çalışmış, H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde de 200 kuruş maaşla Tokat Birinci Piyade Tahsildarlığı’na tayin olmuş ve hazinece 3153 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Sancağı Muhasebeciliği ve Mutasarrıflığı’nın görüşlerine dayanılarak, Maliye Nezareti Müsteşarlığı’ndan vazifesini yerine getirmek için uygun olduğu bildirilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ve memuriyetine ait bilgileri içeren mazbataların onaylı suretleri şubede mevcuttur 3 Zilkade 1327 (16 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 163, s. 295). 241 5. 1. 112. Şevki Efendi Hafik Eski Kaymakamı Hacı Hasan Efendi’nin oğlu olan Şevki Efendi, H. 1284 (1867 / 1868) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Rüşdiyye mektebine giderek buradan diploma almıştır. H. 1307 (1889 / 1890) ile H. 1312 (1894 / 1895) tarihleri arasında Tokat Ziraat Bankası’nda stajyer olarak çalışmış, H. 1313 (1895 / 1896) tarihinde 200 kuruş maaşla Masraflar Komisyonu Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. H. 1315 (1897 / 1898) tarihinde 100 kuruş maaşla Tokat Rum ve Ermeni Mektepleri Osmanlıca Muallimliği ilâve memurluk olarak gönderilmiş, H. 1319 (1901 / 1902) da maaşı 350 kuruşa çıkarılmıştır. Tercüme-i hâl evrakı; Tokat Mutasarrıfı, Sivas Maarif Müdürlüğü ve Maarif Nazırı165 Haşim Bey tarafından tasdik edilmiştir. Memuriyet evrakları, nüfus tezkeresi ve diploma suretleri ile tercüme-i hâl evrakının aslı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmektedir 28 Zilhicce 1326 (21 Ocak 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 154, s. 259). 5. 1. 113. Şuayb Şükrü Efendi Tüccar Hacı İbrahim Efendi’nin oğlu olan Şuayb Şükrü Efendi, H. 1299 (1881 / 1882) tarihinde Tokat Sancağı’na bağlı Canbolad Köyü’nde doğmuştur. Hacı Yüzzâde namıyla tanınmaktadır. 165 Maârif Nazırı: Milli Eğitim Bakanı (Devellioğlu, 2010: 641 - 951). 242 Mülkiye mektebinin idâdî ve adlî sınıflarını bitirerek Âlâ dereceden diploma almıştır. Türkçe, Fransızca, Ermenice, Çekce konuşabildiği tercüme-i hâl evraklarında yazmaktadır. H. 1322 (1904 / 1905) tarihinde 325 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Kayıt Memurluğu’na tayin edilmiş ve ilâve memurluk olarak da Divriği Kazası’ndan Öşür İhale Memurluğu’na gönderilmiştir. H. 1324 (1906 / 1907) de 225 kuruş maaşla Niksar ve aynı yıl içerisinde aynı miktar maaş ile Bünyan ül Hamid166 Kazaları Kaymakam Vekâleti’nde bulunmuştur. Yapmış olduğu hizmetlerdeki çalışma süreleri, maaş miktarları, zimmetine bir şey geçirmediği Divriği, Niksar, Bünyan ül Hamid Kazaları ile Sivas İdare Meclisleri’nin mazbatalarından anlaşılmıştır. Bu mazbatalar, Osmanlı nüfus tezkeresi sureti, diplomaları Sicil-i Ahvâl İdare-i Umumiyesi’nce görülerek kendisine iade edilmiştir. Dâhiliye Nezareti tarafından H. 1326 (1908 / 1909) da 990 kuruş maaşla Sivas Hamidiye167 Kazası Kaymakamlığı’na tayin edilmiştir. Ancak burada kendisi hakkında şikâyet olunca, 1125 kuruş maaşla Köprü168 Kazası Kaymakamlığı’na nakil edilmiştir. Maaşı H. 1327 (1909 / 1910) de 1500 kuruşa çıkarılmıştır. Bir yıl sonra aynı maaşla Bünyan’ül-Hamid Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiştir. 166 Bünyan’ül-hamid: Günümüzdeki adıyla Sarmısaklı, Kayseri’ye bağlıdır (Sezen, 2006: 97). Hamidiye (Milâs- Mesudiye): Günümüzde Mesudiye adıyla Ordu iline bağlıdır (Sezen, 2006: 218). 168 Köprü: Vezirköprü (Gedegara), bu dönemde Sivas vilayetine bağlıdır, günümüzde ise Samsun’a bağlıdır (Sezen, 2006: 325). 167 243 H. 1330 (1911 / 1912) tarihinde becayiş suretiyle Girven Kazası Kaymakamlığı’na nakil edilmiş ve H. 1331 (1912 / 1913) tarihinde 4. Rütbeden Mecidî Nişanına lâyık görülmüştür 30 Ramazan 1331 (2 Eylül 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 142, s. 123). 5.1.114. Tahir Rüşdü Efendi İlyas Efendi’nin oğlu olan Tahir Rüşdü Efendi, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat’a bağlı Hacıali Köyü’nde doğmuştur. İlimlere giriş ve Arapça dilbilgisi derslerinin eğitimini babasından almıştır. Tokat medresesinde Hacı Osman Efendi’den Arapça ilimleri, Beyyâbcızâde Hacı Ahmed Efendi’den kıraat ve şer’i miras ilmini öğrenerek diploma almış, Kur’an-ı Kerim’i de ezberlemiştir. Daha sonra İstanbul’a giderek Yüksek Öğretmen Okulu Edebiyat Şubesi’ne girmiş, zorunlu olan ilim ve fen derslerini alarak 12 Safer 1312 (15 Ağustos 1894) tarihli Aliyyü’l âlâ dereceden diploma almaya hak kazanmıştır. Yine İstanbul’da Hacı Ahmed Hulusi Efendi’den Arapça ilimlerde tekrar eğitim alarak ikinci defa 4 Cemâziyelahir 1312169 ( 3 Aralık 1894) tarihli diplomayı almıştır. Türkçe ve Arapça konuşabilmektedir ve Farsça ve Fransızca’ya aşina olduğu tercüme-i hâl evrakında yazmaktadır. 25 Şevval 1311 (1 Mayıs 1894) tarihinde Amasya i’dâdî mektebine, 150 kuruşa Farsça, 200 kuruşa güzel yazı yazma ve konuşma, 100 kuruşa hatt, 200 kuruşa tarih, 200 kuruşa coğrafya muallimliğine toplamda 850 kuruş maaşla tayin edilmiştir. 26 Zilkade 1312 (21 Mayıs 1895) tarihinde Sivas i’dâdî mektebine, 200 kuruşla ikinci 169 Bu tarih belgede 4 Cemaziyü’l-ahir 1310 olarak yazmaktadır. Ancak 12 Safer 1312 tarihinden sonra ikinci kez aldığı bir diplomanın tarihi daha eski olamaz düşüncesi ile 1312 olarak değiştirilmiştir. 244 muavinlik, 400 kuruşa coğrafya, 200 kuruşa Türkçe muallimliği toplamda 800 kuruş maaşla nakil olmuştur. İşe başladıktan sonra Türkçe dersi alınarak yerine 300 kuruşa tarih dersi verilmiş ve maaşı 900 kuruşa çıkmıştır. Daha sonra coğrafya dersi de kendisinden alınarak yerine 250 kuruşa güzel yazı yazma ve konuşma dersi ve 200 kuruşa Arapça dersi verilmiş, maaşı 950 kuruşa çıkmıştır. Güzel yazı yazma ve konuşma dersi ile edebiyat dersi, ikinci muavinlik görevi ile usul defteri dersi değiştirilmiştir. 25 Rebiü’l-evvel 1316 (13 Ağustos 1898) tarihinde gönderilen 36 numaralı emirname ve yapılan düzenlemelerle 180 kuruşa ikinci muavinlik görevi tekrar verilmiş, 120 kuruşa ahlak ve edebiyat dersleri de ilâve edilmiştir. 9 Cemâziyelahir 1317 (15 Ekim 1899) tarihinde Diyarbakır i’dâdî mektebine, 200 kuruşa birinci muavinlik görevi, 200 kuruşa coğrafya, 240 kuruşa hesap, 140 kuruşa usul, 100 kuruşa Türkçe konuşma, 120 kuruşa ahlak ve edebiyat dersi muallimliğine nakledilmiştir. 2 Cemâziyelahir 1318 (27 Eylül 1900) tarihinde Serfiçe i’dâdî mektebine, 250 kuruşa Fransızca, 200 kuruşa tarih, 100 kuruşa usul defteri ve sağlığı koruma dersi muallimliği ile 500 kuruşa müdürlük görevine toplam 1150 kuruş maaş ile terfi etmiştir. Sivas i’dâdî mektebine çalıştığı dönemde düzenlemiş olduğu tercüme-i hâl evrakı için Eğitim Müdürlüğü tarafından 15 Rebiülahir 1319 (1 Ağustos 1901) tarihinde yazılan görüşlerde, güzel hal ve hareketleri, iktidarı belirtilmiş, bu görüşler Vali Hasan Hilmi Bey ve Milli Eğitim Müdürü Zühtü Paşa tarafından tasdik edilmiştir. 245 Memuriyetteki istihdâm süresi, maaş miktarları, Eğitim Merkez Muhasebesi’nin 30 Cemâziyelevvel 1319 (14 Eylül 1901) tarihli tezkeresi, Sivas İdare Meclisi mazbatası, Eğitim İdaresi kayıt suretlerinden anlaşılmıştır. Üç adet diploma sureti ve tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmektedir. Tahir Rüşdü Efendi, tercüme-i hâl evrakında 9 Rebiülevvel 1309 (13 Ekim 1891) tarihinden itibaren iki buçuk ay kadar, 200 kuruş maaşla Erbaa rüşdiyye mektebinde muallimlik yaptığını belirtmiştir. Erbaa Meclis İdaresi’nin 22 Cemâziyelevvel 1309 (24 Aralık 1891) tarihli mazbatasından, muallimlik yaptığı süre ve aldığı maaşın doğru olduğu anlaşılmıştır 16 Cemâziyelahir 1320 (20 Eylül 1902) (BOA. DH. SAİD., No: 108, s. 225). 1 Recep 1319 (14 Ekim 1901) tarihinde 75 kuruşa usul defteri, 170 kuruşa tabiat ilmi, 100 kuruşa kanunlar, 120 kuruşa siyasi iktisat ilmi, 130 kuruşa eşya ilmi, 80 kuruşa sağlığı koruma dersi muallimliklerine ve 550 kuruşa Sivas İ’dâdî Mektebi Müdürlüğü’ne, toplamda 1120 kuruş maaşla nakil edilmiştir. Daha sonra 200 kuruşa tarih dersi muallimliği de ilave edilen bu görevlerine, 19 Zilhicce 1320 (19 Mart 1903) tarihine kadar devam etmiş ve bu tarihte 1.800 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Eğitim Müdürlüğü’ne terfi etmiştir. 20 Cemâziyelahir 1321 (13 Eylül 1903) tarihinde Sivas i’dâdî mektebinin 160 kuruşa kanun ve siyasi iktisat ilmi muallimlikleri kendisine ilave görev olarak verilmiştir. Görevindeki gayreti ve hayırlı işler için mesai harcamasından dolayı, 26 Cemâziyelevvel 1322 (8 Ağustos 1904) tarihinde Rütbe-i Sâniye, 20 Cemâziyelahir 1323 (22 Ağustos 1905) tarihinde de Rütbe-i Sâniye Mütemayizi’ye terfi 246 ettiği Eğitim Nezareti Sicil Şubesi’nin 13 Cemâziyelahir 1324 (4 Ağustos 1906) tarihli vukuat pusulasında belirtilmektedir. Başlangıçta bulunduğu Erbaa Kazası rüşdiyye mektebi muallimliğindeki, memuriyet tarihi ve ayrılma sebebi Erbaa Kazası Meclis İdaresi’nin 22 Cemâziyelevvel 1309 (24 Aralık 1891) tarihli mazbatasında gösterilmiş ve tercüme-i hâl evrakına da yazılmış ise de Sivas Vilâyeti’nin Eğitim Muhasebesi’nden yazılan 8 Rebiülevvel 1324 (2 Mayıs 1906) tarihli, kayıt pusulasında açıkça ifade edildiği tespit edilmiştir. 20 Rebiülevvel 1326 (22 Nisan 1908) tarihinde 2.000 kuruş maaşla Kudüs Eğitim Müdürlüğü’ne atanmıştır. Sivas’tan ayrılıp Kudüs’te vazifesine başlayıncaya kadar geçen süre içindeki maaş hakkı olan 4.881 kuruş Kudüs Eğitim İdaresi’nce kedisine verilmiştir. 8 Ramazan 1326 (4 Ekim 1908) ile 23 Şevval 1326 (18 Kasım 1908) tarihleri arasında Yaka Kaymakamlığı Vekâleti’nde bulunmuştur. Emekli sandığı veya kaymakamlığın diğer aidatlarından zimmetine hiçbir mal geçirmediği Meclis İdaresi’nin mazbatasından anlaşılmıştır. 12 Ramazan 1326 (8 Ekim 1908) tarihinde 2.500 kuruş maaşla Kastamonu Vilâyeti Eğitim Müdürlüğü’ne nakledilmiştir. Daha sonra ise 28 Şaban 1327 (14 Eylül 1909) tarihinde 2.000 kuruş maaşla, İstanbul Eğitim Nezareti’ne İdadî Mektebi Müfettişliği’ne nakledilip, 2 Rebiülevvel 1328 (14 Mart 1910) tarihinde Nezaret Müfettişliği’ne terfi ettiği Eğitim Nezareti Sicil Şubesi’nin 1 Cemâziyelevvel 1328 (11 Mayıs 1910) tarihli tezkeresinde beyan edilmiştir. (BOA. DH. SAİD., No: 108, s. 226). 247 5. 1. 115. Yusuf Sabri Efendi Hacı Davud Ağa’nın oğlu olan Yusuf Sabri Efendi, H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan ve rüşdiyye mekteplerinde zorunlu olan dersleri okumuştur. Türkçe okuyup yazabilmektedir. H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde 300 kuruş maaşla Erbaa Kazası Beşinci Daire Tahsildarlığı’na tayin edilmiştir. Erbaa Kaymakamlığı Mal Müdürlüğü’nden yazılan görüşlerde vazifesine uygunluğu onaylanmıştır. Osmanlı nüfus tezkeresi ve memuriyetine ait bilgileri içeren mazbatanın onaylı suretleri ile tercüme-i hâl evrakı Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 1 Cemâziyelevvel 1329 (30 Nisan 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 163, s. 213). 5. 1. 116. Zekeriya Zihni Efendi Hacı İbrahim Efendi’nin oğlu olan Zekeriya Zihni Efendi H. 1292 (1875 / 1876) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. ……… ……… 1 Zilkade 1318 (20 Şubat 1901) tarihinde 765 kuruş maaşla tarih, farsça, cebir dersleri yerine örf ve sağlık muallimlikleri verilmiş, daha sonra maaşı 170 kuruşa indirilmiştir. Bir süre aynı mektebin fen ve sağlık muallimliğinde 90 kuruş maaşla görev yapmıştır. Daha sonra İzmir Lisesinde 100 kuruşla Türkçe, 200 kuruşla ilm-i eşya, 350 kuruşla coğrafya dersi muallimliklerine ve yapılan düzenleme sonrasında 410 kuruş 248 maaşla İkinci Muavinliğe, toplam 1100 kuruş maaşla çalışmış, 23 Rebiülevvel 319 (10 Temmuz 1901) tarihinde Amasya Lisesi muallimliklerinden ayrılmış, 12 Cemâziyelevvel 1319 (27 Ağustos 1901) tarihinde İzmir’de vazifesine başlamıştır. 12 Recep 320 (15 Ekim 1902) senesinde Türkçe ve ilm-i eşya derslerinden alınarak, onlara bedel olarak 320 kuruş maaşla zirâat bilgisi ve sıhhiye dersleri vermekle beraber coğrafya dersine 70 kuruş zam, 19 Ramazan 1320 (20 Aralık 1902) tarihinde aynı okulun Ticaret ve Sanayi Şubesi’nde 80 kuruş maaşla … sanatı ve ticaret dersleri vermiş ise de daha sonra ….Lisesi’nde 500 kuruş maaşla coğrafya ve 120 kuruş maaşla ilm-i eşya ve 160 kuruş maaşla güzel konuşma dersleri muallimliklerinin düzenlemeleriyle beş yüz kuruş ile müdürlüğe geçmiş toplam bin üç yüz kuruş maaşla nakil ve tayin olunmuş, 27 Muharrem 1321 (25 Nisan 1903) senesinde İzmir’den ayrılmış 20 Rebiülevvel 1321 (16 Haziran 1903) tarihinde vazifeye başlayıp 26 Rebiü’levvel 1322 (10 Haziran 1904) tarihinde 160 kuruş maaşla (…) ……… ………… 3 Şaban 1331 (8 Temmuz 1913) senesi dört bin kuruş maaşla …. Sancağı Mutasarrıflığı’na tayin ve 20 Muharrem 1332 (19 Aralık 1913) senesinde aynı maaşla Tekfurdağı Sancağı Mutasarrıflığı’na nakledilmiştir. Maaşının 23 Rebiülahir 1332 (21 Mart 1914) tarihinden itibaren 5.000 kuruşa çıkarıldığı, Memuriyet Müdüriyeti’nin 25 Rebiülahir 1332 (23 Mart 1914) tarihli tezkeresinde bildirilmiştir 16 Recep 1332 (10 Haziran 1914) (BOA. DH. SAİD., No: 189, s. 201). 249 5. 2. Tokat Doğumlu Ermeni Memurlar 5. 2. 1. Agop Efendi Ermeni milletinden Ovakim Efendi’nin oğlu olan Agop Efendi, H. 1280 (1863 / 1864) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Ermeni mektebinde Türkçe ve Ermenice okumuştur. H. 1320 (1902 / 1903) tarihinde 200 kuruş maaşla Tokat Birinci Daire Piyade Tahsildarlığı’na tayin edilerek hazinece 315 numaraya kaydedilmiştir. Tokat Mutasarrıflığı ve Muhasebeciliği’nden yazılan ortak görüşlere dayanarak, Maliye Nezareti Müsteşarlığı vazifesini yerine getirmeye uygun olduğunu belirtmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi ile memuriyetine ait bilgileri içeren mazbatanın onaylı suretleri, tercüme-i hâl evrakı ile Sicill-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 3 Zilkade 1327 (16 Kasım 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 171, s. 27). 5. 2. 2. Agop Efendi Ermeni milletine mensup olan terzi Kirkor Ağa’nın oğlu olan Agop Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Eğitimini Tokat Ermeni mektebinde almıştır ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. 250 H. 1303 (1885 / 1886) tarihinde 225 kuruş maaşla Aydın Vilâyeti Kuyucak Nahiyesi Sandık Sarraflığı’na tayin edilmiş ancak bu memurluğun kaldırılması ile açıkta kalmıştır. Bunun üzerine bir yıl sonra 250 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Yol Peykörlüğü’ne Memur olarak atanmış ancak bu çalışmalara ara verilmesi sebebiyle aynı yıl içerisinde 500 kuruş maaş ile Kastamonu Vilâyeti Boyâbâd Kazası Üçüncü Sınıf Kondüktörlüğü’ne nakil edilmiştir. Memurluk vazifesine dair hiçbir şikâyet olmadığı, sorguya alınmadığı Fen Müşaviri Mösyö Galan ile Ticaret ve Bayındırlık Nezareti tarafından tasdik edilmiştir. 20 Ramazan 1307 (10 Mayıs 1890) H. 1306 (1888/1889) tarihinde 500 kuruş maaşla Trabzon Vilâyeti Üçüncü Sınıf Kondüktörlüğü’ne atanan Agop Efendi’nin maaşı H. 1312 (1894 / 1895) tarihinde 650 kuruşa çıkarılmıştır. Memurluk vazifesindeki gayretlerinden dolayı 12 Muharrem 1312 (16 Temmuz 1894) tarihinde 5. Rütbeden Mecidî Nişan’ı verilmiştir. Maaşının 800 kuruşa çıkarıldığı Ticaret ve Bayındırlık Şubesi’nin 22 Şevval 1315 (16 Mart 1898) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir. H. 1324 (1906 / 1907) tarihinde Kosova Vilâyeti Bayındırlık İşleri Kondüktörlüğü’ne nakil olmuş, H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde ise maaşı 1000 kuruşa çıkarılarak aynı vilâyetin mühendis vekâletine terfi etmiştir. H. 1328 (1910 / 1911) tarihinde yapılan düzenlemelerde, maaşıyla birlikte Beşinci Sınıf Mühendislikte daim kalacağı belirtilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 24, s. 185). 251 5. 2. 3. Aslanyan Dikran Efendi Ermeni milletine mensup Mardiros Aslanyan’ın oğlu olan Aslanyan Dikran Efendi, H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Türkçe, Fransızca, Almanca, Ermenice okuyup yazabilmektedir. Galatasaray Lisesi’nde (Mekteb-i Sultanî) müfredatta olan dersleri okumuş ve tasdîknâme170 alarak, 902,5 kuruş maaş ile tahsil için Almanya’ya gitmiştir. Baderslin Ziraat Mektebinde ve Halle, Berlin, Leipzig üniversitelerinde ziraat ve iktisat okuyarak diploma almıştır. H. 1306 (1888 / 1889) tarihinde 1200 kuruş maaş ve Erzurum Vilâyeti Ziraat Müfettişliğine, iki yıl sonra Hüdavendigâr Vilâyeti Ziraat Mektebi Müdür Muavinliğine nakil edilmiştir. Ancak bu okulda Türkçe ders okutabilmeyi beceremeyince H. 1309 (1891 / 1892) tarihinde görevinden azledilerek, aynı yıl içerisinde 2000 kuruş maaşla Ankara vilayeti Ziraat Müfettişliği’ne tayin edilmiştir. Memuriyette çalışma süresi, maaş miktarları, Almanya’ya gidiş tezkereleriyle birlikte nezaretçe Sicill-i Ahvâl Şubesi’ne gösterilmiş, Osmanlı nüfus tezkeresi ve tasdiknamesinin onaylı suretleri eklenmiş, Almanya diploması ise görülerek iade edilmiştir 29 Rebiülahir 1310 (20 Kasım 1892) (BOA. DH. SAİD., No: 42, s. 167). 170 Tasdîknâme: Bir okuldan başka bir okula nakledilebilmesi için öğrenciye verilen belge (Devellioğlu, 2010: 1210). 252 5. 2. 4. Filiposyan Ohan Efendi Oseb Efendi’nin oğlu olan Filiposyan Ohan Efendi, H. 1263 (1846 / 1847) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İstanbul’da ve Tokat’ta, Osmanlı ve Ermeni Katolik mekteplerinde Türkçe ve Ermenice okumuştur. H. 1283 (1866 / 1867) tarihinde Tokat Sancağı İdare Meclisi fahrî azalığında görevlendirilmiş, sonrasında da yine fahrî olarak bazı komisyonların azalığını yapmıştır. 10 Muharrem 1286 (22 Nisan 1869) tarihinde Rütbe-i Sâlise’ye lâyık görülmüştür. 16 Recep 1286 (22 Ekim 1869) tarihinde İstanbul Bahriye Meclisi Aza Stajyerliği’ne maaşsız olarak başlamış daha sonra buradan istifa ederek ayrılmıştır. 18 Cemaziyelevvel 1292 (22 Haziran 1875) tarihinde Tokat Ermeni Katolik Patrikliği Vekâleti’nde bulunmuş, sonrasında İstanbul’a giderek 13 Recep 1297 (21 Haziran 1880) tarihinde 800 kuruş maaşla Devlet Vapur İşletme İdaresi Genel Gemi Yükü Müfettişliği’ne tayin olmuştur. Memuriyetin kaldırılması sebebiyle ayrılmış ve H. 1298 (1880 / 1881) tarihinde 1000 kuruş maaş ile Belediye Altıncı Daire Nüfus Tahrîr Başkâtipliği’ne tayin edilmiştir. Bir süre sonra ihtiyaç sebebiyle Altıncı Daire Vergi Tahsildarlığı’na nakil edilmiş ancak yapılan düzenlemeler sırasında açıkta kalmıştır. H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde 1000 kuruş maaş ile İstanbul Emlâk Eksperliği’ne tayin edilmiş ve Papa tarafından 5. Rütbeden Sen Greguvar Nişanı’na layık görülmüştür. Muhasebe ve Vergi Tahsil İdaresi Müdürlüğü’nden yazılan görüşlere dayanarak Maliye Nezareti tarafından vazifesini yerine getirmeye uygun olduğu belirtilmiştir. Osmanlı nüfus tezkeresi onaylı sureti, memuriyetine ait bilgileri içeren mazbatalar, 253 aldığı rütbe ve nişana dair tezkere suretleri, tercüme-i hâl evrakı ile birlikte Sicill-i Ahvâl Şubesi’nce muhafaza edilmektedir. 15 Safer 1318 (14 Haziran 1900) 17 Ramazan 1325 (24 Ekim 1907) tarihinde 550 kuruş maaşla Altıncı Daire Hazinedarlığı’na, 17 Zilkade 1326 (11 Aralık 1908) tarihinde 900 kuruş maaşla Tahrîr Vergi Tahsil İdaresi Asliye Eksperliği’ne nakil edildiği 18 Zilkade 1325 (23 Aralık 1907) ve 9 Muharrem 1327 (31 Ocak 1909) tarihli vukuat pusulasında gösterilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 101, s. 141). 5. 2. 5. Hanri Efendi Hanri Efendi, askerî tabip Sirokomaski’nin oğludur. H. 1277 (1860 / 1861) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Katolik milletine mahsus olan sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini ve Arapça, Fransızca ve Gülistan okumuştur. Özel hocalardan dersler almıştır. Türkçe, Fransızca, Ermenice konuşup, okuyup yazabilmektedir. H. 1299 (1881 / 1882) tarihinde, stajyer olarak Tokat Bidâyet Mahkemesi’nin Hukuk Kısmı Dairesi’ne girmiş ve H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde ise İşkodra Vilâyeti Üçüncü Sınıf Kondüktörlüğü’ne memur olarak atanmıştır. Bu memuriyet sırasında hiçbir sorguya alınmamış ve görevinden ayrılmamıştır. Belirtilen görüşlerin doğruluğu Bayındırlık Müdürü Mösyö Galan tarafından tasdik edilmiştir. H. 1304 (1887) tarihinde Ticaret ve Bayındırlık Nezareti’nden istifa ederek ayrılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 12, s. 215). 254 5. 2. 6. Kigork Efendi Ermeni milletine mensup Yazmacı Kigork’un oğlu olan Kigork Efendi, H. 1270 (1853 / 1854) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat Ermeni mektebinde Türkçe, Ermenice ve Fransızca okumuştur. H. 1291 (1874 / 1875) tarihinden H. 1294 (1877 / 1878) tarihine kadar Tokat Ermeni Mektebinde Öğretmenlik yapmıştır. H. 1310 (1892 / 1893) da ……..hanesi ( yazı silinmiş olduğu için okunamadı ) Kâtipliği’ne tayin edilmiştir. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde ise 250 kuruş maaşla Tokat Vergi Dairesi Kâtipliği’ne nakil olmuştur. Tokat Sancağı Vergi Dairesi ve Sivas Vilâyeti Vergi Müdürlüğü’nden ortak yazılan görüşlerde vazifesini yerine getirmekte yeterli olduğu bildirilmiştir 25 Recep 1327 (12 Ağustos 1909) (BOA. DH. SAİD., No: 157, s. 483). 5. 2. 7. Leon Efendi Ermeni milletine mensup olan Kantaroğlu Karabet Ağa’nın oğlu olan Leon Efendi, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Erzurum’da Sanasaryan Mektebinde müfredâttaki dersleri gördükten sonra Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne’den171 en yüksek derecede diploma almıştır. Türkçe, Ermenice, Almanca, Fransızca konuşup yazabilmektedir. 171 Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne: İdare amiri yetiştirmek için kurulmuş olan okul, Siyasal Bilgiler okulu (Devellioğlu, 2010: 702). 255 27 Zilkade 1329 (19 Kasım 1911) tarihinde 500 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Maiyet Memurluğu’na tayin edilmiştir. Tayin tarihi ve maaş miktarını içeren Memuriyet Dairesi Müdürlüğü’nün tezkeresi Sicil-i Ahvâl Şubesi’nce alınmış, nüfus tezkeresi ve diploması görülerek iade edilmiştir 2 Muharrem 1330 (23 Aralık 1911) (BOA. DH. SAİD., No: 186, s. 154). 5. 2. 8. Manuel Efendi Ermeni milletinden Karabet Mikailyan Efendi’nin oğlu olan Manuel Efendi, H. 1273 (1856 / 1857) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat mekteplerinden ve özel hocalardan Kanun ve Nizâm eğitimi almıştır. Türkçe ve Ermenice konuşabilmektedir ve Fransızcaya aşinadır. Sekiz yıl fahrî olarak Tokat Sancağı’nda Evrak Mütercimliği, üç yıl 360 kuruş maaşla Tokat Bidâyet Mahkemesi Azalığı ve bir süre de Hazine-i Celile Da’vâ Vekâleti görevlerinde bulunmuştur. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde 540 kuruş maaşla Akdağmadeni Kazası Kaymakam Vekâleti’ne tayin edilmiş ancak bu yörenin havası ve suyuyla uyum sağlayamadığı için becayişini istemiştir. Dâhiliye Nezareti’nden gönderilen yazı ve Mülkiye Memurları Komisyonu’ndan verilen karar ile 28 Recep 1316 (12 Aralık 1898) tarihinde aynı maaşla becayiş usulü ile İzmid Sancağı’na bağlı Karamürsel Kazası Kaymakam Muavinliği’ne nakil edilmiştir. Yapmış olduğu bütün görevlerde, mesleğine sadık kaldığı ve zimmetine usulsüz mal geçirmediği Tokat Sancağı Meclis İdaresi’nin, Bidâyet Mahkemesi Heyeti’nin ve 256 Akdağmadeni ile Karamürsel Kaymakamlığı Meclis İdareleri’nin mazbatalarından anlaşılmış ve Osmanlı Nüfus Tezkeresi ile birlikte bu mazbataların aslı görülerek kendisine iade edilmiştir. 4 Şevval 1317 (5 Şubat 1900) Sofulu172 Kazası Kaymakam Muavinliği’ne nakil edildiği Dâhiliye Nezâreti’nin Mülkiye Memur Komisyonu’na havale ettiği tezkerede gösterilmiştir. Tercüme-i hâl bilgileri incelenmiş ve istihdamına bir engel görülmediğinden 14 Şevval 1317 (15 Şubat 1900) tarihinde aynı maaş miktarı ile Sofulu Kazası Kaymakam Muavinliği onaylanarak nakli gerçekleştirilmiştir. Dâhiliye Nezareti’nden gönderilen yazı ve Mülkiye Memur Komisyonu’ndan verilen karar ile 20 Zilkade 1323 (16 Ocak 1906) tarihinde aynı maaş miktarıyla Akdağmadeni Kazası Kaymakam Muavinliği’ne nakledilmiştir. Sofulu Kazası Kaymakam Muavinliği süresince zimmetine usulsüz mal geçirmediği ve güzel hizmetlerde bulunduğu Sofulu Kazası İdare Meclisi’nin mazbatasında Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nca görülerek iade edilmiştir. 8 Cemâziyelevvel 1324 (30 Haziran 1906) tarihinde, kendi isteğiyle ve becayiş usulüyle Erdek Kaymakam Muavinliği’ne nakledilmiştir. 27 Recep 1327 (14 Ağustos 1909) tarihinde bu memuriyetin kaldırılması ile açıkta kalmıştır. Erdek Kaymakam Muavinliği’nde vazife yaptığı süre zarfında zimmetinin temiz kaldığı ve devlet mülklerine karşı sadakat içerisinde olduğu Erdek meclis İdaresi’nin 5 Ramazan 1327 172 Sofulu: Günümüzde Yunanistan’a bağlıdır (Sezen, 2006: 452). 257 (20 Eylül 1909) tarihli mazbatasında Sicill-i Ahvâl İdare-i Umumiyyesi’nce görülerek iade edilmiştir. 13 Şaban 1327 (30 Ağustos 1909) tarihinde gerçekleşen fazla memurları işten çıkarma düzenlemelerinde, ilgili kanunun 5. maddesi gereğince açıkta kalmıştır. Yine aynı kanunun 9. maddesine göre 10 Şevval 1327 (25 Ekim 1909) tarihinde 12.787 ve 2 Zilkade 1327 (15 Kasım 1909) tarihinde 2.078 kuruş, toplamda 14.156 kuruş tazminat aldığı Muhasebe Müdürlüğü’nün 19 Muharrem 1331 (29 Aralık 1912) tarihli resmî yazısı ile bildirilmiştir 6 Rebiülevvel 1331 (13 Şubat 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 81, s. 209). 5. 2. 9. Murad Efendi Ermeni milletine mensup Kazancıyan Ohannes Ağa’nın oğlu olan Murad Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Bafra Ermeni mektebinde müfredat derslerini almıştır. Türkçe, Ermenice ve Rumca okuyup yazabilmektedir. H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Bafra Telgrafhanesi’ne stajyer olarak girmiştir. H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde 400 kuruş maaşla Ankara Telgrafhanesi Muharebe Memurluğu’na, H. 1302 (1884 / 1885) tarihinde 500 kuruş maaşla Beypazarı’na, H. 1304 (1886 / 1887) tarihinde Ayaş Telgrafhanesi’ne, H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde ise Seferihisar Posta Memurluğu’na tayin edilmiştir. 258 H. 1308 (1890 / 1891) tarihinde 500 kuruş maaş ile Haymara? Merkezî ve aynı yıl içerisinde aynı maaşla İğneada173 Merkezi Telgraf Muharebe Memuriyeti’ne nakledilmiş ve buradan da istifa etmiştir. H. 1310 (1892 / 1893) tarihinde 500 kuruş maaş ile Edirne Merkezi Telgraf Muharebe Memuriyetine tayin edilmiştir. H. 1314 (1896 / 1897) de ise aynı vilayete bağlı Lüleburgaz Telgraf Muharebe Memuriyeti’ne nakil olmuştur. H. 1321 (1903 / 1904) tarihinde terfi ederek aynı vilâyette Vize174 Kazası Telgraf ve Posta Merkezi Müdüriyeti’ne nakil olduğu Telgraf ve Posta Sicil Şubesi’nin 13 Şaban 1321 (4 Kasım 1903) tarihli vukuat pusulasında bildirilmiştir (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 291). 5. 2. 10. Odabaşıyan Rupen Efendi Tüccar Kirkor’un oğlu olan Odabaşıyan Rupen Efendi, H. 1278 (1861 / 1862) tarihinde Tokat’da doğmuştur. Tokat mektebinde Türkçe, Ermenice ve ilimlere giriş derslerini öğrenmiş, özel hocalardan da Arapça ve Farsça derslerini almıştır. Diplomasını aldığı ve Türkçe, Ermenice okuyup yazabildiği belirtilmiştir. H. 1301 (1883 / 1884) tarihinde Bayındırlık Nezareti’nin dairesinde olan Fen Mektebine dahil olmuş ve bir yıl sonra 500 kuruş maaşla Sivas Vilâyeti Üçüncü Sınıf Kondüktörlüğe Memur olmuştur. 173 174 İğneada ( İneada ): Kırklareli’ne bağlıdır (Sezen, 2006: 247). Vize: Günümüzde Kırklareli’ne bağlıdır (Sezen, 2006: 514). 259 Odabaşıyan Rupen Efendi, görevi ile ilgili hiçbir şikâyete maruz kalmamıştır. Vazifesindeki olumlu gidişat Ticaret ve Bayındırlık Müdürü Mösyö Galan tarafından onaylanmıştır. 6 Safer 1304 (4 Kasım 1886) 27 Recep 1307 (1886) tarihinde tenkihât175 dolayısıyla memuriyetten ayrılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 12, s. 237). 5. 2. 11. Ohannes Efendi Ermeni milletine mensup tüccar Esasiyan Mardiros Efendi’nin oğlu olan Ohannes Efendi, H. 1276 (1859 / 1860) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Tokat Ermeni mektebinde beş - altı yıl kadar Türkçe ve Ermenice eğitimi almış, özel olarak da hukuk ilmi ve ceza hukuku konularında ders görmüştür. Beş yıl Tokat Mahkemesi’nde Davâ Vekîlliği176 yapmıştır. Türkçe ve Ermenice konuşup yazabilmektedir. Dört yıl Tokat Sancağı İdare Meclisi Azalığı yapmış ve bu süre zarfında Erbaa Kazası’nın H. 1306 (1888 / 1889) ve H. 1307 (1889 / 1890) tarihleri Öşür İhale Memurluğu ile Tokat Bidâyet Mahkemesi Fahrî Azalığı görevlerini de yerine getirmiştir. 24 Zilhicce 1314 (26 Mayıs 1897) tarihinde 2.252 kuruş maaşla Muş Sancağı Mutasarrıf Muavinliği’ne, 1 Recep 1316 (15 Kasım 1898) tarihinde 4.500 kuruş 175 Tenkihât: Bütçeyi düzenlemek üzere, memur maaşlarından yapılan indirmeler (Devellioğlu, 2010: 1258). 176 Da’vâ Vekîli: Baro teşkilatı bulunmayan yerlerde kanûnî müsâade ile ve vekil sıfatıyla dâvâ takibine salâhiyetli olan kimse (Devellioğlu, 2010: 191). 260 maaş ile terfi ederek Mamûretülaziz177 Vilâyeti Vali Muavinliği’ne tayin edilmiş ancak yetersiz bulunarak 9 Muharrem 1327 (31 Ocak 1909) tarihinde görevinden azledilmiştir. Tercüme-i hâl evrakını Tokat Sancağı Bidâyet Mahkemesi Azalığı’nda iken düzenleyip vermiştir ve Tokat Mutasarrıflığı’ndan yazılan görüşlerde evrakların içeriğinin doğruluğu onaylanmıştır. Yapmış olduğu görevlere ait hizmet süreleri ve maaş miktarlarını içeren Tokat Sancağı İdare Meclisi ile Adliye Heyeti’nin, Erbaa Kazası, Mamûretülaziz Vilâyeti İdare Meclisleri ile Bitlis Vilâyeti İdare Meclisleri’nden ilâve edilen Muş Sancağı İdare Meclisi’nin 22 Şaban 1314 (26 Ocak 1897), 27 Muharrem 1308 (12 Eylül 1890), 14 Cemâziyelevvel 1309 (16 Aralık 1891), 14 Safer 1317 ( 24 Haziran 1899 ), 10 Rebiülevvel 1327 (1 Nisan 1909) tarihli mazbatalar ve Osmanlı nüfus tezkeresi Sicill-i Ahvâl İdaresi’nce aynen görülerek iade edilmiştir. 8 Şaban 1327 (25 Ağustos 1909) Azledilme sebebiyle, durumu incelenip kendisine bağlanan 910 kuruşluk ma’zûliyet maaşı, 12 Cemaziyelevvel 1328 (22 Mayıs 1910) tarihinde 1.365 kuruşa çıkarılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 162, s. 287). 5. 2. 12. Şefkat Bedros Efendi Tokatlı Sarı Begos’un oğlu olan Şefkat Bedros Efendi, H. 1250 (1834 / 1835) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini almıştır ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. 177 Mamûretülaziz: Günümüzdeki adı Elazığ’dır (Sezen, 2006: 349). 261 H. 1282 (1865 / 1866) tarihinde Katolik Ermenilerin Patriği olan Hason Efendi’nin Türkiye Kâtipliği’ne girmiş, ancak bu patriğin dört yıl sonra ayrılması sebebiyle açıkta kalınca 500 kuruş maaş ile Postahane Kâtipliği’ne nakil edilmiş ve kendisine Rütbe-i Sâlise verilmiştir. H. 1287 (1870 / 1871) tarihinde 1500 kuruş maaşla İstanbul Zabtiye Alayı’nın Birinci Taburu’na Soruşturma Memuru olarak tayin edilmiş, 1288 Receb (Ekim 1871) ayında gerçekleşen düzenlemelerle bu görevinden çıkarılmıştır. Bir yıl sonra 2000 kuruş maaşla Bosna Vilâyeti’nde bulunan Akva Kazası Kaymakamlığı’na gönderilmiş ise de aynı yıl içerisinde yine görevinden alınarak bu kez 800 kuruş maaşla Edirne Nüfus ve Emlak Kayıt Memurluğu’na tayin edilmiştir. Bu memuriyetin bir yıl sonra kaldırılması sebebiyle de Sivas Bidâyet Mahkemesi Müstantikliğine178 memur olarak gönderilmiş ancak bu görevinden H. 1300 (1882 / 1883) tarihinde azledilmiştir. Yaptığı memuriyetlerden istifa veya birimin kaldırılması sebepleriyle ayrılmış, vazifesi sebebiyle hiç sorguya alınmamıştır. Soruşturma Memuru olarak çalışmakta iken görevine son verilmesine dair istenen bilgilere, Zabtiyye Nezareti’nden179 cevap verilmiştir. Akva Kaymakamlığı’ndan alınmasının ise, Katolik Ermeni Milletine mensup olduğunun anlaşılmasından sonra Sadrazam’ın yazdığı telgraf ile gerçekleştirildiği açıklanmıştır. Şefkat Bedros Efendi, ikinci kez verdiği tercüme-i hâl evrağında, H. 1294 (1877 / 1878) tarihinde 700 kuruş maaşla Aydın Vilâyeti’ne bağlı Sultanhisar, H. 1296 (1878 / 1879) tarihinde Adana Vilâyeti’ne bağlı Cerid Nahiyeleri Müdürlükleri’nde, H. 1300 178 179 Müstantik: Sorgu hâkimi (Devellioğlu, 2010: 872). Zabtiyye Nezâreti: Emniyet Genel Müdürlüğü (Devellioğlu, 2010: 1356). 262 (1882 / 1883) tarihinde Sivas Vilâyeti’ne bağlı Suşehri Kazası Baştahsildarlığı’nda bulunduğunu beyan etmiştir. Aydın Vilâyeti’nden ve Adana Vilâyeti’nden bu memuriyetler onaylanmış fakat Sivas Vilâyeti, Şefkat Bedros Efendi’nin Suşehri Kazası’nda tahsildarlıkta bulunduğuna dair bir kayıt olmadığını belirtmiştir. H. 1307 (1889 / 1890) tarihinde 600 kuruş maaşla Edirne Vilâyeti’ne bağlı Evreşe Nahiyesi Müdürlüğü’ne atandığı ve Üçüncü Sınıf Kaymakamlığı’na seçildiği Memur Seçme Komisyonu’nun mazbatasından anlaşılmıştır (BOA. DH. SAİD., No: 4, s. 784). 5. 2. 13. Zamaroğlu Oseb Efendi Katolik Ermeni milletine mensup Zamaroğlu Viçen Efendi’nin oğlu olan Oseb Efendi, H. 1290 (1873 / 1874) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. Sıbyan mektebi ve rüşdiyye mektebinde bir süre eğitim aldıktan sonra Amasya’daki Fransız mektebine devam etmiş ve diploma almıştır. İstanbul’a giderek Baytâr180 Mektebini okumuş buradan da diplomasını almıştır. Türkçe, Fransızca, Ermenice konuşup yazabilmektedir. H. 1314 (1896 / 1897) tarihinde Ziraat Fen Kurulu Beşinci Şubesi’ne stajyer olarak girmiş, bir yıl sonra terfi ederek 675 kuruş maaşla Belediye Baytar Müfettiş Muavinliği’ne getirilmiştir. Aynı yıl içerisinde kendisine Rütbe-i Râbi‛a verilmiştir. 180 Baytâr: Hayvan hekimi, veteriner (Devellioğlu, 2010: 83). 263 Osmanlı nüfus tezkeresi ve diplomalarının onaylı suretleri, Rütbe-i Râbi‛a verilmesi hakkındaki irade-i seniyye evrakı, tercüme-i hâl kayıtlarının aslı Sicil-i Ahvâl Şubesi’nde bulunmaktadır 16 Rebiülahir 1324 (9 Haziran 1906) (BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 65). 5.3. Tokat Doğumlu Rum Memurlar 5. 3. 1. İstavri Efendi Osmanlı tebaasından Rum milletine mensup olan tüccar Lazari Efendi’nin oğlu olan İstavri Efendi, H. 1275 (1858 / 1859) tarihinde Tokat’ta doğmuştur. İbtidâî ve Heybeli Ada Rum mekteplerinde eğitim görmüştür. Fransızca’ya aşina olduğu tercümei hâl evrakında belirtilmiştir. H. 1305 (1887 / 1888) tarihinde zebhiyye181 mültezimi182 Dimitraki Efendi zamanında 450 kuruş maaşla Zebhiyye Memurluğu’nda, H. 1326 (1908 / 1909) tarihinde Kantar İdaresi’nde, H. 1327 (1909 / 1910) tarihinde Muhasebe Emaneti’nde ve yine aynı yıl içerisinde 500 kuruş maaşla Tarabhane İskelesi Zebhiyye Memurluğu’nda görev yapmıştır. 181 Zebhiyye: Kasaplardan kestikleri hayvanlar için alınan vergi (Devellioğlu, 2010: 1368). Mültezim: İltizamcı, kesenekçi, kesimci, devlete ait bir geliri, götürü olarak üstüne alıp toplayan. (Devellioğlu, 2010: 841). 182 264 Memuriyet tarihleri ve maaş miktarlarının kayıtlara uygun olduğu Zebhiyye İdaresi tarafından onaylanmış ve nüfus tezkeresinin onaylı sureti ve tercüme-i hâl evrakı ile birlikte sicil kayıtlarına geçirilmiştir. 25 Rebiülevvel 1328 (6 Nisan 1910) İstavri Efendi’nin maaşının, H. 1330 (1912) tarihinde 550 kuruşa yükseltilip, H. 1332 (1914) tarihinde 650 kuruş maaşla Okmeydanı Zebhiyye Memurluğu’na nakil edildiği Şehremâneti Sicil Şubesi’nin 26 Zilkade 1331 (27 Ekim 1913) tarihli vukuat pusulasında gösterilmektedir 12 Muharrem 1332 (11 Aralık 1913) (BOA. DH. SAİD., No: 174, s. 79). 265 SONUÇ Sicill-i ahvâl kayıtlarına göre Osmanlı döneminde görev yapan Tokatlı memurların incelendiği bu çalışmada, önce Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun kuruluşundan kaldırılmasına kadar geçen süreç incelenmiştir. Bu dönem içerisinde özellikle Osmanlı Devleti’nin gelişen şartlar neticesinde değişen memur istihdâm politikası, memurların sicil kayıtlarının tutulması geleneğinin başlatılması, gayrimüslim tebaaya bürokratik yapıda eşitlik prensibinin kabul edilip, tüm memuriyet kadrolarının gayrimüslimlere de açılması, memur sayısındaki dikkat çekici artışlar ve son olarak da meşrutiyet dönemi ile birlikte gelen yeni uygulamalar, sicil cüzdanlarının kullanılmaya başlanıp sicill-i ahvâl defterlerine artık gerek kalmaması ve komisyonun kaldırılması en önemli olaylar arasındadır. Bir sonraki bölümde ise Tokat’ın tarihsel gelişimi ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nin idari alanda gittiği yeni yapılanmalara bağlı olarak Tokat, farklı dönemlerde muhassıllık, müdürlük, kaymakamlık, mutasarrıflık ile idare olunmuş son olarak da TBMM icra vekillerinin kararı ile vilâyet haline getirilmiştir. Yönetim kadrolarında gayrimüslimlerin de yer aldığı Tokat şehrinin, dört farklı milletin bir arada yaşadığı ve ekonomik olarak da günümüz Tokat’ından çok daha canlı bir hareketliliğe sahip olduğu görülmektedir. Yapılan değerlendirilmelerde görüldüğü üzere köklü bir geçmişe sahip olan Tokat şehri, Osmanlı bürokrasisinde görev yapan önemli devlet adamları yetiştirmiştir. Tokat doğumlu 130 devlet memurunun incelendiği yaklaşık 135 sicil kaydında ortaya 266 çıkarılan; Tokat Belediye Başkanlığı yapmış Hafız Kasım Efendi, Gureba Hastanesi Müdürlüğü yapmış Ahmed Hamdi Efendi, Amasya – Tokat – Sivas Komiserliği ve ardından Sivas – Diyarbakır Başkomiserliği yapmış Bekir Sıddık Efendi, Lâdik – Çorum – Uşak - Beypazarı Kazaları Kaymakamlıkları, Çorum Mutasarrıflık Vekâleti, Gümüşhane – Muş – Kerkük – Zor – Biga - Maraş Sancakları Mutasarrıflıkları, Van – Bitlis – Musul - Erzurum Vilâyetleri Valilikleri yapmış olan, hizmetleri neticesinde 2 madalya, 2 nişan ve 4 rütbeye lâyık görülen, Çorum’da yaptığı hizmetlerden övgüyle bahsedilen Ahmed Reşid Efendi, üç sene fahrî olarak Tokat Merkez Müftülüğü yapan ve Ravzatü’s-süeda ve Hidayetü’s-salikîn adında iki risale kaleme alan Hacı Hasan Hilmi Efendi, Kudüs – Kastamonu Eğitim Müdürlüğü, İstanbul Eğitim Nezareti İdâdî Mektepler Müfettişliği, Nezaret Müfettişliği (Bakanlık Müfettişi) yapan Tahir Rüşdü Efendi, can kurtarma hususlarındaki başarılarından dolayı tahlisiyye (cankurtaran) unvanı verilen Komiser Mehmed Arif Efendi gibi değerli devlet adamları sayabileceklerimizden bazılarıdır. Bunlar dışında, Osmanlı topraklarının her köşesinde ve her biriminde görev yapmış onlarca memur bulunmakta ve her biri ayrı bir önem taşımaktadır. Tokat doğumlu memurların incelenen sicil kayıtlarından bazılarında, memura ait bilgiler yarım sayfalık bir anlatımla son bulur iken, bazı memurların iki tam sayfa kaydına ilâveten zeyller yazılmıştır. Tokat doğumlu memurlardan üçünün zeyli bulunmaktadır. Bunlar; Ahmed Reşid Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 91 - BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 337), Ahmed Lütfi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 47 BOA. DH. SAİD., No: 26, s. 365), İbrahim Fevzi Efendi’dir (BOA. DH. SAİD., No: 47, s. 125 - BOA. DH. SAİD., No: 80, s. 223). Mehmed Nafiz Efendi adlı memura ait ise 267 aralarında çok az farklılıklar bulunan üç kayıt bulunmaktadır (BOA. DH. SAİD., No: 104, s. 252 - BOA. DH. SAİD., No: 87, s. 377 - BOA. DH. SAİD., No: 132, s. 369). Tokat doğumlu memurların kayıtları, defterlerin nasıl tutulacağına dair yayınlanan nizamnameye uygun bir şekilde ve genellikle tüm sorulara cevap bulabilecek bilgilerle tutulmuştur. Ancak göze çarpan bazı özellikler şöyle sıralanabilir: 130 Tokat doğumlu memurun 129’u Efendi unvanını kullanır iken yalnızca 1’inde Bey unvanına rastlanmıştır. Bu durum memurların babalarında farklı olup Ağa, Bey, Efendi gibi unvanlar sıklıkla kullanılmıştır. Baba mesleği bildirilen 52 memur olup bunlardan 9’u bir dönem veya devamlı olarak babası ile aynı görevi yapmışlardır. Bu sayı dikkat çekecek kadar yüksek olmadığı için göreve gelir iken iltimasın olup olmadığına dair yorum yapmak biraz güçleşmektedir. Memurlardan 59’u Arapça, 41’i Farsça, 18’i Fransızca, 2’si Çerkezce, 1’i Çekce, 1’i Bulgarca, 1’i Almanca, 1’i Rumca, Müslüman memurlardan 5’i Ermenice, Gayrimüslim 14 memurdan 13’ü de Türkçe bilmektedir. Bu dillere tam vakıf olamayanlar düzeylerini aşinayım şeklinde ifade etmişlerdir. Eğitim alanındaki faaliyetleri açısından Tokat doğumlu memurlara bakıldığında, çok büyük bir bölümünün ilk eğitimlerini sıbyan mektebinde aldıkları görülmektedir. Sıbyan mektebindeki bu eğitimi rüşdiyye mektebi, özel muallim gibi aşamalar izlemiştir. Memurlardan bazıları bu eğitimlerinden diploma alırken bazıları ya alamamış ya da diplomasını kaybetmiştir. Bir veya birkaç kademe süren eğitimlerden sonra stajyerlik ile başlayan meslek hayatlarında da farklı durumlarla karşılaşılabilinmektedir. Örneğin; 130 memurdan 73’ünün staj yaptığına dair bir bilgi kayıtlarda geçmez iken 57’si mülâzemet denilen stajyerlik döneminden sonra kadroya geçerek vazife yapmaya başlamışlardır. Abdullah Asım Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 75, s. 329) ve Mehmed 268 Hilmi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 99, s. 257) 2 stajyerlik dönemi yaparak kadroya geçmişlerdir. Genellikle maaşsız olan bu staj dönemini, maaş alarak yapan memurlara da rastlamak mümkündür. Staj döneminden sonra başlayan meslek hayatındaki gelişmelerde de memurlar arasında büyük farklar bulunmaktadır. Yusuf Sabri Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 163, s. 213), gibi bazı memurlar bir yerde tek vazife ile memuriyet hayatlarını tamamlar iken, Ahmed Lütfi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 150, s. 48), gibi bazı memurlar on beş, on altı farklı yerde görev yapmışlardır. Bu sık sık yer değiştirmelerde bazen halkın şikâyetleri etkili olur iken bazen de memurun tayin edildiği yere uyum sağlayamaması ayrılmasında etkili olmuştur. Sicil kayıtlarında rastlanan “… nahiye-i mezkûrun havasıyla imtizâc idememesi hasebiyle isti‛fâ-i infisâl iderek …” (BOA. DH. SAİD., No: 66, s. 387), “ … mahal-i mezkûrun âb ve hevâsıyla imtizâc idemeyerek istifâ itmiş …” (BOA. DH. SAİD., No: 123, s. 323), ifadeleri bu durumlara örnek olarak gösterilebilir. Yer değiştirmelerdeki yoğunluğun büyük bölümünü oluşturan memurun istifa etmesinin maaş azlığı, şehrin istilâ edilmesi, genel harp ilânı gibi nedenler dışında birçoğunun sebebi kayıtlarda açıklanmamıştır. Sicil kayıtlarında ortaya çıkan istisnai durumlardan biri de vefat tarihleridir. 130 memurdan yalnızca üçünün vefat tarihi kayıtlara geçmiştir. Bu memurlar: Abdullah Hilmi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 34, s. 309), Ahmed Hamdi Efendi (BOA. DH. SAİD., No: 4, s. 360), Mustafa Kani Efendi’dir (BOA. DH. SAİD., No: 58, s. 443). Emekli ikramiyesi aldığı bildirilen tek memur ise Salih Efendi’dir (BOA. DH. SAİD., No: 30, s. 345). 269 Bu çalışma ile yakın dönem Osmanlı memurlarının biyografileri için en önemli kaynak olan ve görevli memurların her türlü resmi işlemlerinin kayıtlarını içeren Sicill-i Ahvâl defterlerinin hem yerel tarih hem de şecere ilmi için çok önemli bilgiler içeren arşiv kaynaklarından olduğu ortaya bir kez daha konulmuş, Tokat’ın ise Osmanlı bürokrasisine çok değerli devlet adamları kazandırdığı ifade edilmeye çalışılmıştır. Tokat doğumlu memurlar, yaptıkları vazifeler ve taşıdıkları yöresel değer sebebiyle övünç kaynağı olarak görülmelidirler. 270 EKLER Ek: 1. Beşinci Rütbeden Mecidî Nişanı Örneği (Sunay, 2007: 130). 271 Ek 2: Gümüş Liyakat Madalyası Örneği (Gündüz, 2011: 144 - Sunay, 2007: 127). 272 Ek: 3. Hicaz Demiryolu Madalyası Örneği (Soyluer, 2006: 114). 273 Ek: 4. Yunan Muharebe Madalyası Örneği. (Soyluer, 2006: 116). 274 Ek: 5. Dördüncü Dereceden Osmanlı Nişanı Örneği (Sunay, 2007: 131). 275 Ek: 6. Sırbistan Hükümeti Takova Nişanı Örneği ( www.avsaribar.com Erişim Tarihi: 14.12.2012. ) 276 Ek: 7. Tahir Rüşdü Efendi’ye Ait Sicil Kaydı Örneği 277 278 KAYNAKÇA ARŞİV KAYNAKLARI Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (BOA, DH. SAİD ) DİĞER KAYNAKLAR AÇIKEL, Ali, “Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler 1839 – 1880”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2003, Cilt: 27, No: 2, s. 253 - 265. AÇIKEL, Ali, “Tokat Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880 – 1907)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, Elazığ 2004, s. 331 359. ADAK, Engin, Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Erzincanlı Memurlar, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2008, s. XVI. AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993. ARTUK, İbrahim, “Mdalya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, Cilt: 27, s. 301 – 302. 279 ASARKAYA, Halis, Osmanlılar Zamanında Tokat, Birinci Kısım, Tokat Matbaası, Tokat 1941. ASLAN, Ahmet; Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Afyonkarahisarlı Devlet Memurları, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2006. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Yayın No: 108, 2010, İstanbul. BEŞİRLİ, Mehmet, “Tokat Bakır Kalhânesi’nin Yönetimi (1793 – 1853)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Elazığ 2004, s. 229 258. BEŞİRLİ, Mehmet, XIX. Yüzyılın Başlarında Bir Âyanın Yaşamından Kesitler Zile Âyanı İlbaşıoğlu Küçük Ahmed Ağa, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 14, Araştırma Serisi No: 5, Tokat 2004. BİROL, Nurettin, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilâyetinde Azınlık ve Yabancı Eğitim – Öğretim Kurumları ve Faliyetleri”, Turkish Studies, Volume 3 / 4, Summer 2008, s. 241 - 278. BOZKURT, Nurgül, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Simavlı Memurlar”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 27, Kasım – Aralık 2011, s. 1 - 12. CEMALOĞLU, Necati, “Osmanlı Devleti’nde Yapılan Tanzimat Reformlarının Eğitim Sistemine Etkileri, Uygulamaları ve Sonuçları (1839 – 1876)”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 14, 2005, s. 153 - 165. CİNLİOĞLU, Halis, Osmanlılar Zamanında Tokat, Dördüncü Kısım, Barış Matbaası, Tokat 1973. 280 ÇAKALOĞLU, Cengiz, “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Osmanlı Devleti’ndeki Manisalı Mülkî Amirler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 25, Erzurum 2004, 221 – 242. ÇAVDAR, Necati, Son Osmanlı Sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2010. ÇELİK, Kürşat, “Maârif Salnâmelerine Göre Trablusşam Sancağı’nın Eğitim Kurumları”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ISSN: 1308 - 9196, Yıl: 4, Sayı: 7, Aralık 2011, ÇETİN, Atilla, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 66, Yıl: 6, Haziran 1992, s. 34 - 43. ÇETİN, Atilla, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları Hakkında Bir Araştırma”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 29, Ankara 2005, s. 34. ÇİÇEK, Harun, Tokat Merkez Sancağı’nın Sosyo – Ekonomik Konumu ( 1800 – 1850), Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2006. DAŞÇIOĞLU, Kemal, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Buldanlı Memurlar”, Buldan Sempozyumu, 23 – 24 Kasım 2006, Denizli, s. 561 - 570. DEMİR, Alpaslan, XVI. Yüzyılda Samsun – Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, Ankara Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007. DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, 26. Baskı, Ankara 2010. 281 DOĞAN, Recai, “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.37, Ankara 1998, s. 407 - 442. ERKARTAL, Ahmet, Sicill-i Ahvâl Defterlerindeki Safranbolulu (Zağfiranbolulu) Memurlar (1879 – 1909), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ekim 2007, FINDLEY, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ekim 1996. GAZEL, Ahmet Ali, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Dönemi’nde Görev Yapan Anamurlu Memurlar”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32, Erzurum 2007, 203 – 213. GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, 7. Basım, İstanbul 2010. GÜNDÜZ, Ahmet, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Kayserili Memurların İşledikleri Disiplin Suçları (1879-1909)”, History Studies, Volume 4 / 1, 2012, 251 – 277. GÜNDÜZ, Ahmet, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Kayserili Müslim ve Gayrimüslim Memurların Aldıkları Madalya, Rütbe ve Nişanlar (1879-1909)”, History Studies, Volume 3 / 3, 2011, s. 123 – 145. GÜNDÜZ, Ahmet, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Kırşehir Doğumlu Memurlar (1879 – 1909)”, History Studies, Volume 3 / 1, 2011, 131 – 154. GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Tokat”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Cilt 12/1, İstanbul 1979, s. 400 – 412. 282 KARABAY, Kazım, 63 No’lu Tokat Şer’iyye Sicili, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2007. KIRICI Ahmet Önder, YİĞİT, İrfan, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Çorumlu Devlet Adamları (1830 – 1909 Yılları Arası), Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2011. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Sicill-i Ahvâl Defterlerini Tamamlayan Arşiv Kayıtları”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul 1998, s. 141 - 157. MERT, Talip, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Buna Dair Yayınlanan Nizamnameler I”, Arşiv Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, 2000, s. 97 - 111. MERT, Talip, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Buna Dair Yayınlanan Nizamnameler II Osmanlı Devleti Sicill-i Ahvâl Dairesiyle Şubelerine Ait Yönetmelik”, Arşiv Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, Nisan 2001, s. 41 - 44. ÖZGER, Yunus, “Osmanlı’da Kadınların Memuriyette İstihdamı Meselesi ve Sicill-i Ahvâlde Kayıtlı Memurelerin Resmî Hâl Tercümeleri”, History Studies, Volume 4 / 1, 2012, s. 419 - 447. ÖZGER, Yunus, “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Bazı Yahudi Memurların SosyoKültürel Durumları” , Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, Kış 2011, s. 381 - 401. ÖZGER, Yunus, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Yozgatlı Devlet Adamları, IQ Kültür Sanat Yayınları, 2010. ÖZTUNÇ, H. Baha, “1897 Tokat Ermeni Olayının Dış Basına Yansımaları ve Olayın Gerçek Yüzü”, History Studies, Volume 2 / 1, 2010, s. 188 - 206. 283 SARIYILDIZ, Gülden, Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879 – 1909), Der Yayınları, İstanbul 2004. SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 21, Ankara 2006. ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455 – 1574), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990. SOYLUER, Serdal, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Muğlalı Devlet memurları 1879 – 1909, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2006. SUNAY, Serap, II. Abdülhamid Döneminde Balıkesirli Mülki Görevliler Hakkında Bir İnceleme (Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre 1879-1909), Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar 2007. SÜRMEN, Ahmet, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde İstanbul Doğumlu Yahudi ve Rum Devlet Adamları, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat 2011. ŞERBETÇİ, Feray, D Grubu Sanatçılarının Türk Resim Sanatının Gelişim Sürecine Kazandırdığı Farklı Bakış Açıları, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2008. TEKİNALP, Pelin Şahin, “Tuvallerde Yıldız Sarayı”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dregisi, Cilt: 21, Sayı: 2, 2004, s. 143 - 158. ÜREKLİ, Fatma, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları”, Manas Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, 2002, s. 382 - 406. 284 YÜKSEL, Ayhan, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tirebolulu Memurlar (1879 – 1909), Kitabevi Yayınları, İstanbul, Nisan 2004. 1967 Tokat İl Yıllığı, Ankara 1968. 1973 Tokat İl Yıllığı, Ankara 1973. www.avsaribar.com Erişim Tarihi: 14.12.2012. 285 ÖZGEÇMİŞ 1983 tarihinde Muğla’da doğdu. İlkokulu Yenice İlköğretim Okulu’nda, Ortaokulu Merkez Ortaokulu’nda, Liseyi Muğla Turgut Reis Lisesi’nde okudu. 2001 tarihinde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nü kazandı ve bu eğitimini 2005 yılında tamamladı. 2010 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesinde Pedagojik Formasyon Eğitimi aldı. Yine 2010 yılında başladığı Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı’ndaki Yüksek Lisans Eğitimi’ni hâlâ sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk annesidir.
© Copyright 2024 Paperzz
