Endometriozis nedir? Endometriozis, rahim iç yüzünü döfleyen endometrium tabakas›nda bulunan hücrelerin vücudun herhangi bir yerinde bulunmas› durumudur. Her ay kad›n vücudu hormonal de¤ifliklikler geçirir. Vücudun salg›lad›¤› bu do¤al hormonlar, döllenen yumurtan›n yerleflmesi için endometrium tabakas›nda büyüme ve kal›nlaflma sa¤lar. E¤er hamilelik gerçekleflmezse bu kal›nlaflm›fl endometrium tabakas› dökülerek kanar ve menstruasyon (adet olma) görülür. Endometriozis hücreleri ayn› flekilde ifllev görür, fakat bu hücreler rahim d›fl›ndad›rlar. Ayl›k döngüde bu hücreler aynen endometriumdaki hücreler gibi büyürler ve menstruasyon s›ras›nda dökülür ve kanarlar. Bu kar›n içindeki kanama vücudu terk edemedi¤inden, kar›n içi a¤r›, enflamasyon ve yap›fl›kl›¤a sebep olur. Endometriozis dokusu ayn› zamanda yumurtal›k üzerinde de bulunabilir. Bu doku yumurtal›klar üzerinde kist yapabilir ve bu kiste görüntüsü nedeniyle çikolata kisti denir. • • • Endometriozis enfeksiyon de¤ildir. Endometriozis bulafl›c› de¤ildir. Endometriozis kanser de¤ildir. Endometriozis genellikle pelvis içerisinde; yumurtal›klar çevresinde, tüpler üzerinde, rahim yüzeyinde, rahimi yerinde tutan ba¤lar›n üzerinde, rahim ve rektum aras›nda bulunan Douglas bofllu¤u denilen yap› içerisinde bulunur. Ayr›ca ba¤›rsaklar, rektum, mesane, vajinada bulunabilir. Endometriozis hücreleri rahim kaslar› içerisinde bulunursa buna adenomyozis denir. Endometriozis dokusu, geçirilmifl ameliyat skar› (iyileflme dokusu) içerisinde de geliflebilir. Nadir görülen vakalarda cilt, omurilik, akci¤er ve beyinde endometriozise rastlanm›flt›r. Endometriozise rastlanmam›fl tek organ dalakt›r. Endometriozis neden olur? Endometriozisin kan›tlanm›fl bir nedeni yoktur. Nedenini aç›klayan baz› teoriler vard›r. Bu teoriler: • Geriye do¤ru adet görme: Bu teoride menstruasyon s›ras›nda endometrium hücreleri geriye do¤ru, tüplerden geçerek kar›n içine dökülür. Dökülen doku kar›n içindeki organlar üzerine yap›flarak büyür. Kad›nlar›n ço¤u geriye do¤ru adet görme yaflarlar, fakat bu kad›nlar›n vücutlar› bu kanl› hücreleri temizleyerek organlara yerleflmesini engeller. Bu teori, histerektomi (rahim al›nmas› ameliyat›) geçiren kad›nlarda ya da nadir görülen bir durum olarak estrojen içeren ilaç kullanan erkeklerde (doping vs. amaçl›) neden endometriozis geliflti¤ini aç›klamaz. • Dolafl›m sistemi veya lenfatik sistemle yay›lma: Endometriozis hücrelerinin kan dolafl›m› veya lenfatik dolafl›ma geçerek vücuda yay›lmas›na dayanan bir teoridir. Bu teori neden göz ve ciltte endometriozis görüldü¤ünü aç›klar. • Genetik yatk›nl›k: Bu teoride endometriozis ailede yeni nesil bireylere genetik olarak aktar›l›r. Baz› aileler endometriozise genetik olarak yatk›nlard›r. • Ba¤›fl›kl›k sisteminde bozukluk: Bu teoride vücudun ba¤›fl›kl›k sistemi hücreleri endometriozis hücreleriyle savaflamaz. Endometirozisi olan ço¤u kad›n di¤er durumlara da dayan›ks›z durumdad›r. • Çevresel faktörler, örne¤in dioksine maruziyet: Çevremizdeki baz› toksinler, dioksin gibi, vücudu, ba¤›fl›kl›k sistemini, üreme sistemini etkileyerek endometriozise neden olabilir. Yap›lan çal›flmalarda yüksek doz dioksine maruz b›rak›lan deney hayvanlar›nda endometriozise rastlanm›flt›r. Bu teori insanlarda henüz kan›tlanmam›flt›r. • Metaplazi: Metaplazi bir hücrenin baflka tür bir hücreye farkl›laflmas›d›r. Metaplazi genellikle enflamasyon sonras› hücrelerin kendilerini yeni ortama adapte etmek için de¤ifltirmesidir. Endometriozis durumunda metaplazi; cilt, akci¤erler gibi vücudun herhangi bir yerinde endometriozis hücrelerinin görülmesini, ayr›ca uterusu olmayan kad›nlar ve hormon tedavisi alm›fl erkeklerde endometriozis görülmesini aç›klar. Anne uterusu içerisinde iken bebekte metaplazi normal organlar›n oluflmas›nda etkindir. Baz› araflt›rmac›lar endometriozisi aç›klamak için, endometriozisin anne karn›nda bebek oluflurken geliflti¤ine inanmaktad›r. Di¤er bir görüfle göre ise, baz› yetiflkin hücreler aynen bebek hücrelerinde oldu¤u gibi endometriozis hücrelerine dönüflür. Endometriozisin belirtileri nelerdir? Endometriozisin klasik belirtileri: • • • A¤r›l› adet görme Cinsel iliflki s›ras›nda a¤r› ‹nfertilite (k›s›rl›k) Endometriozisli kad›nlarda görülen di¤er belirtiler: A¤r› • Adet döneminde afl›r› a¤r› • Adet dönemi bafllamadan önce a¤r› • Cinsel iliflki s›ras›nda veya sonras›nda a¤r› • Yumurtlama döneminde a¤r› • Muayene yap›l›rken a¤r› • Bacak a¤r›s› • Bel a¤r›s› Kanama • Adet döneminde p›ht›l› kanama • Uzam›fl adet görme • Adet öncesi lekelenme • Düzensiz adet görme Ba¤›rsak ve mesaneye ba¤l› belirtiler: • D›flk›lama s›ras›nda a¤r› • • • • Ba¤›rsaklardan kanama ‹drar yaparken a¤r› ‹drarda kan görülmesi Diyare, kab›zl›k, kolik a¤r› Di¤er belirtiler: • Uyuflukluk • • • • • Bulant› Afl›r› yorgunluk Depresyon Mantar gibi s›k s›k enfeksiyon görülmesi Adet döneminde bay›lma hissi, bay›lma Endometriozisli ço¤u kad›n bu belirtilerin baz›lar›n› yaflar, baz›lar›nda ise hiçbir flikayet ve belirti olmayabilir. Endometriozisin fliddeti, yayg›nl›¤› hissedilen a¤r›yla do¤ru orant›l› de¤ildir. Yumurtal›k üzerindeki çikolata kistleri a¤r›s›z olup, infertilite araflt›rmas› yap›l›rken tesadüfen bulunabilir. Küçük çaptaki bir endometriozis, ciddi derecedeki bir endometriozise göre daha a¤r›l› olabilir. Bu durum endometriozis dokusunun vücutta yerleflti¤i yere ba¤l›d›r. Bütün bu belirtilerin nedeni endometriozis olabildi¤i gibi baflka hastal›klar da olabilir. Bu nedenle bu flikayetleri olan kad›nlar›n t›bbi dan›flmanl›k almalar› çok önemlidir. San›r›m endometriozisim var, ne yapmal›y›m? Sizde endometriozis oldu¤unu düflünüyorsan›z, doktorunuza kontrole gitmelisiniz. Belirti ve flikayetleriniz ile ilgili notlar alarak yan›n›zda bulundurun. Endometriozis ne s›kl›kta görülür? Endometriozis en s›k ikinci jinekolojik hastal›kt›r. Her 10 kad›ndan birinde endometriozis hastal›¤› görülmektedir. Kimlerde endometriozis olur? Kimlerin endometriozis hastas› olaca¤›na dair çeflitli söylentiler dolaflmaktad›r, fakat gerçekte endometriozis ›rk ve millet ay›rmaks›z›n do¤urganl›k ça¤›ndaki bütün kad›nlarda bulunabilir. Endometriozis tan›s› nas›l konur? Endometriozis tan›s› laparoskopi ile konur. Laparoskopi ameliyat›, göbek deli¤inden yap›lan küçük bir kesiden kamera (laparoskop) ile kar›n içine girilip, organlar›n incelenmesidir. Cerrah bu yolla pelvik organlar›, yumurtal›k kistlerini, endometriozis odaklar›n› tespit eder. Tan› laparotomi (aç›k ameliyat) ile de konur. Laparotomi daha büyük kesi ile yap›lan bir ameliyatt›r. Radyolojik tetkikler, kan testleri ve muayeneler tan› koymak için kesin yöntem de¤ildir. Bu testlerin normal ç›kmas› sizde endometriozis olmad›¤›n› ispat etmez. Bunun nedeni endometriozisin kendini çeflitli flekillerde ortaya ç›karmas›d›r; bu yüzden tan›s› zordur ve tan›da gecikme yaflan›labilir. Yak›n zamanda yap›lan çal›flmalara göre, doktora baflvurma ve tan› konma aras›nda ortalama 7,5 y›l geçmektedir. Endometriozis tedavi edilebilir mi? Evet, bu hastal›¤›n belirtileri ile bafl edebilmenin birçok yolu vard›r. Tedavi flekli hastan›n durumuna göre özel, kifliye göre belirlenir. Bu noktada de¤erlendirilen kriterler: • Kiflinin yafl› • Belirtilerin fliddeti • Kiflinin çocuk iste¤i • Hastal›¤›n yayg›nl›¤› • Daha önce yap›lan tedaviler ve operasyonlar • Kiflinin önceli¤i: a¤r›n›n rahatlat›lmas›, çocuk iste¤i gibi • ‹laç yan etkileri • Riskler • Tedavi sürecinin uzunlu¤u Tedavi seçenekleri: • Cerrahi • • • • • Hormon tedavisi A¤r› tedavisi Beslenme Rahatlat›c› tedaviler Psikolojik destek Anlat›lan inan›fllara göre çocuk do¤urma veya histerektomi (rahim al›nmas›) ameliyat› endometriozisin tedavisi de¤ildir. Endometriozis tedavi yöntemlerini ö¤renmeniz ve sizin için do¤ru tedavi yolunu seçmeniz çok önemlidir. Kombine tedaviler, örne¤in bir süre hormon tedavisi sonras› cerrahi de uygulanabilir. Baz› kad›nlar tamamlay›c› tedaviler de görmektedir. Endometriozis her kad›n› farkl› olarak etkiler. Bu nedenle baflkas› için ifle yarayan tedavi sizin için do¤ru tedavi olmayabilir ve do¤ru tedaviyi bulmak zaman alabilir. Doktorunuz ve çal›flt›¤›n›z sa¤l›k ekibiyle bir hedef belirleyip (a¤r› tedavisi, çocuk sahibi olmak) bu yönde yol almak do¤ru yaklafl›m olacakt›r.