İstatistikî İfadeyle... / Statistically Speaking... DOI: 10.5455/jmood.20141218032926 Etki Değişimi Selim Kılıç1 ÖZET: Etki değişimi Etki değişimi üçüncü bir değişkenin düzeyine bağlı olarak sonuç değişkeni üzerinde birincil maruziyet (neden) değişkeninin etkisinin değişmesi durumudur. Neden ile sonuç arasındaki ilişkinin büyüklüğünün (olasılıklar oranı, göreceli risk) üçüncü değişkene göre oluşturmuş alt gruplarda büyüklüğünün değişmesidir. Neden ve sonuç arasındaki ilişkiyi doğru yorumlamak için elzem bir bilgidir. Bu yazıda bir örnekle etki değişimi kavramı açıklanmıştır. Anahtar sözcükler: etki değişimi, karıştırıcı Yazışma Adresi / Address reprint requests to: Selim Kılıç, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi, Ankara-Türkiye Elektronik posta adresi / E-mail address: [email protected] ABSTRACT: Effect modification Effect modification is the magnitude of the effect of the primary exposure on an outcome differs depending on the level of a third variable. It is the condition in which the magnitude of association between exposure and outcome differs among subgroups with respect to the third variable. It is an essential information to interpret correctly the association between exposure and outcome. In this manuscript effect modification concept is explained with an example. Key words: effect modification, confounder Journal of Mood Disorders 2014;4(4):186-8 1 MD, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi, Ankara-Türkiye Kabul tarihi / Date of acceptance: 18 Aralık 2014 / December 18, 2014 Bağıntı beyanı: S.K.: Yazar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir. Declaration of interest: S.K.: The author declare that they have no conflict of interests regarding the content of this article. Etki değişimi (effect modification) ifadesi sıklıkla epi- veya rölatif risk (RR) değerleri birbirinden farklıdır. Yani demiyologlar tarafından kullanılan, buna karşılık istatis- alt gruplarda elde edilen ölçütlerin büyüklükleri birbirin- tikçiler tarafından da etkileşim (interaction) olarak ifade den farklıdır. Başka bir yazıda anlatacağımız karıştırıcı edilen bir kavram olup, nedensel ilişkiyi inceleyen bir kavramında ise üçüncü değişken olarak incelenen değiş- çalışmada neden ile sonuç arasındaki ilişkinin büyüklü- kenin hem neden, hem sonuçla ilişkisi olması, ayrıca ğünü etkileyen üçüncü bir faktörün olması durumudur sonuç değişkeni ile olan ilişkisinin neden değişkeninden (1-4). Bu üçüncü değişken karşımıza iki şekilde çıkabilir. bağımsız olması gerekir (5). 1. Etki değiştirici (Effect modifier) 2. Karıştırıcı (Confounder) larda etki değiştirici faktörlerin rolünü inceleyen çalışma- Etken Sonuç Literatürde psikiyatrik bozukluklar ile ilişkili durum- lara erişmek mümkündür. Finlandiya’da 100 bin kişilik bir kohortta gerçekleştirilen, geçici çalışmanın depresif bozukluklara bağlı iş maluliyeti için bir risk faktörü olup Üçüncü bir değişken olmadığının incelendiği çalışmada yaş ve eğitim düzeyinin bir etki değiştirici olduğu bulunmuştur. Çalışma Sıklıkla bir değişkenin karıştırıcı mı (confounder) yok- sonuçlarına göre düşük eğitim düzeyi olan ve ileri yaştaki sa etki değiştirici mi (effect modifier) olduğu karıştırılan (52 yaş üzeri) geçici çalışanlarda depresif bozukluklara bir durumdur. Her iki durumda da etkinin büyüklüğü bağlı iş maluliyeti riski istatistiksel olarak anlamlı yüksek üçüncü bir değişkenden etkilenir. Etki değişimi yanlılık bulunmuştur (6). İtalya’da 5632 katılımcı ile gerçekleştiri- (bias) değil, sonuçların doğru yorumlanmasında bilinme- len, demans gelişiminde risk faktörlerinin incelendiği bir si gereken yararlı bir bilgidir. Üçüncü değişkene göre izlem araştırmasında cinsiyetin düşük eğitim düzeyi, gli- oluşturulmuş farklı tabakalarda saptanan odds oranı (OR) semi, vücut kitle indeksi (VKİ) ile etkileşim içinde olduğu, 186 Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org S. Kılıç kadın ve erkeklerde bu risk faktörlerine ait farklı demans insidans hızlarının saptandığı bulunmuştur (7). da kontrol grubuna göre nikotin bağımlılığı olma olasılığı, nikotin bağımlılığı olmama olasılığına göre 5.79 kat yük- Etki değişimi varlığını değerlendirmeyi; nikotin Fiziksel aktif olmayan bireylerde; depresyon grubun- bağımlılığı ve depresyon arasındaki ilişkiyi inceleyen bir sektir. olgu kontrol çalışmasının sonuçları üzerinden inceleye- lim. Örneğimizde tabakalanmamış veri sonuçlarına göre: nin boyutunu incelediğimizde: Tablo 1: Olgu kontrol çalışması, tabakalanmamış veri Nikotin bağımlılığı var Nikotin bağımlılığı yok Toplam Tablo 3: Fiziksel aktif olanlar DepresyonKontrol grubu grubu 117 83 200 45 155 200 Buna karşılık fiziksel olarak aktif olan alt grupta ilişki- OR Nikotin Bağımlılığı var Nikotin bağımlılığı yok Toplam 4.86 Referans Depresyon grubunda kontrol grubuna göre nikotin DepresyonKontrol grubu grubu 20 30 50 21 79 100 OR 2.51 Referans Depresyon grubunda kontrol grubuna göre nikotin bağımlılığı olma olasılığı, nikotin bağımlılığı olmama olası- bağımlılığı olma olasılığı, nikotin bağımlılığı olmama ola- lığına göre 4.86 kat yüksektir. Bir başka ifade ile depresyon sılığına göre 2.51 kat yüksek bulunmuştur. Bu iki alt gruba grubundan seçilecek bir kişinin kontrol grubundan seçilen (tabakaya) ait oldukça farklı OR değerleri bize fiziksel aktif bir kişiye göre nikotin bağımlılığı olması olasılığı, nikotin olmanın depresyon ile nikotin bağımlılığı arasındaki iliş- bağımlılığı olmama olasılığından 4.86 kat yüksektir. kide dikkate alınması gereken üçüncü bir faktör olduğu- nu ortaya koymuştur. Bu çalışma grubunda üçüncü bir faktör olması duru- munun neden ile sonuç arasındaki ilişkinin boyutunu etkileyip etkilemediğini inceleyelim. Sözgelimi üçüncü durumu farklı düzeyde olan topluluklarda yapılacak çalış- faktör olarak fiziksel aktif olma durumunu alalım. Fiziksel malarda, depresyon ile nikotin bağımlılığı arasındaki iliş- aktif olma durumunu; haftada en az 3 kez, her birinde en kinin gücünün (OR veya RR) farklı bulunabileceğini, bu az 45 dakika süre ile fizik aktivite yapıyor olma durumu çalışma için fiziksel aktif olma durumu olmak üzere farklı kabul ederek, fiziksel aktif olan ve olmayan alt gruplarda ilişkileri inceleyen farklı çalışmalarda neden-sonuç ilişki- depresyon nikotin bağımlılığı ilişkisini yeniden inceleye- sini etkileyebilecek başka faktörler olabileceğini ve bunla- lim. Tabakalanmış veriler üzerinden alt gruplarda yaptı- rın mutlaka çalışmanın planlaması, yürütülmesi ve ğımız değerlendirmede: sonuçların yorumlanması aşamalarında dikkate alınması gerektiğini göstermektedir. Tablo 2: Fiziksel aktif olmayanlar Nikotin Bağımlılığı var Nikotin bağımlılığı yok Toplam DepresyonKontrol grubu grubu 97 53 150 Bu sonuç ayrı araştırmacılarca fiziksel aktif olma 24 76 100 OR 5.79 Referans Kaynaklar: 1. Last JM. A Dictionary of Epidemiology, Fourth Edition, Oxford University Press, 2001,57-96. 2. Pagano M, Gauvreau K.. Hypothesis Testing. Principles of Biostatistics, Duxbury Press Wadsworh Inc., 1993, 414. 3. Kirkwood BR, Sterne JAC. Controlling for confounding:stratification. Essential Medical Statistics. Blackwell Publishing., 2003,185-88. Lilienfeld DE, Stolley PD. Foundations of Epidemiology, Oxford University Press, Third Edition, 1994;231-47. 4. Jekel JF, Elmore JG, Katz DL. The study of causation in epidemiologic investigation and reesearch. Epidemiology, Biostatistics and Preventive Medicine, WB Saunders Comp. 1996;62-3. Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org 187 Tıbbi araştırmalarda istatistik teknik seçimi 5. Gordis L. More on casual inferences:Bias, confounding, and interaction. Epidemiology Third Edition, Elsevier Saunders Inc. 2004, 233-38. 7. Noale M, Limongi F, Zambon S, Crepaldi G, Maggi S; ILSA Working Group. Incidence of dementia: evidence for an effect modification by gender. The ILSA Study.Int Psychogeriatr. 2013;25:1867-76. 6. Ervasti J, Vahtera J, Virtanen P, Pentti J, Oksanen T, Ahola K, Kivimäki M, Virtanen M. Is temporary employment a risk factor for work disability due to depressive disorders and delayed return to work? The Finnish Public Sector Study.Scand J Work Environ Health. 2014;40:343-52. 188 Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4, 2014 - www.jmood.org
© Copyright 2024 Paperzz
