TDV DIA

MEANi'I-ASAR
lı-Eserleri ve Me'dni'J-dsdr ile Müş
kilü'l-dsdr'daki Hadisçiliği ismiyle bir
yüksek lisans çalışması yapmıştır ( 1990,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü) .
BİBLİYOGRAFYA :
Tahfıvl, Şerf:ıu Me'ani'l-aşar,
I-IV; a.mlf.. Şer
el-Arnaut). Beyrut
1415/1994, neşredenin girişi, I, 5-1 04; M. Zahid
Kevserl, Makalat (nşr. Muhammed İsmail). Kahire, ts., s. 471; a.mlf.. el-fjavi f1 sireti'I-imam
Ebi Ca'fer et-Ta/:ıavi, Kahire, ts .; M. Yusuf Kandehıevl, Emani'l-ai)bar f1 Şer/:ıi Me'ani'l-aşar,
Pakistan 1394; Abdülmecld Mahmud, Ebü Ca'{er et-Taf:ıavi ve eşeruha fl'l-/:ıadfş, Kahire 1975;
Ayhan Tekineş, Müşkilü'l-Hadis ilmi (doktora
tezi, ı 997), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
f:ıu Müşkili'l-iişar(nş[ Şuayb
Iii
AYHAN
ThKİNEŞ
MEANİ'l-KUR'AN
( wT?ı .,.;ilM )
Yahya b. Ziyad el-Ferra'nın
(ö. 207 /822)
filolojik Kur'an-ı Kerim tefsiri.
L
_j
Asıl adı Tefsiru müşkili i'rdbi'l-Kur'an ve me'dnihi'dir (Yahya b. Ziyad elFerra, ı. ı). Meani'l-Kur'an garibü'l-Kur'an. i'rabü'l-Kur'an gibi Kur'an ilimleri
arasında yer alan bir telif türünün adı
olup daha önce bu türde yazılan eserlerin
birçoğuna aynı adın verilmesi sebebiyle
bu eserin deMe'dni'l-Kur'dn adıyla şöh
ret bulmuş olması muhtemeldir. İbnü'n
Nedim de meani'l-Kur'an kitaplarından
bahsederken bu adı kullanmıştır (el-Fihrist, s. 37).
Lugavi tefsir olan meani'l-Kur'an türü
eserler, islam devletinin sınırlarının genişlemesiyle birlikte ana dili Arapça olmayan unsurların islam'a girmesi neticesinde dilde ve Kur'an kıraatinde hataların (lahn) ortaya çıktığı dönemde telif
edilmeye başlanmıştır. Bilindiği kadarıy
la ilklugavitefsiri Zeyd b. Ali (ö. ı22/740)
kaleme almış. bu eserler Ferra'nın Me'dni'l-Kur'dn 'ı ile olgunluk dönemine
ulaşmıştır.
Me'dni'l-Kur'dn'ın,
Abbasi valilerinden Hasan b. Sehl'in sorularını cevaplandırmakta sıkıntıya düşen lugat ve nahiv
alimi Ömer b. Bükeyr'in Ferra'dan bunlara cevap vermekte yardımcı olacak bir
eser yazmasını istemesi üzerine kaleme
alındığı ve müellifin aralarında seksen kadar kadının da bulunduğu kalabalık bir cemaate eserini imla ettiği belirtilir (a.g.e.,
s. 73). Ferra'nın iki risale dışında hafıza
sındaki bilgilere dayanarak takrir ettiği
eserin imlası büyük bir ihtimalle 202'de
208
(81 7-18)
başlayıp
204'te (819) tamamKitapta bazı ayetlerin sırasın
da takdirn - tehir yapılmış olmakla birlikte
genellikle sO re ve ayet sırasına göre açık
lamalarını sürdüren Ferra gerekli gördüğü
ayetleri, çok defa da ayetin belli bir kıs
mını izah etmiştir.
lanmıştır.
Lugavi tefsirlerin en önemlilerinden
olan Me'dni'l-Kur'dn'da Ferra'nın en başarılı olduğu, kendinden sonrakileri en çok
etkilediği husus lugavi ve filolojik açıkla
malarıdır. Ele aldığı Kur'an lafızlarının
etimolojik tahlillerini büyük bir titizlikle
yapan Ferra kelimelerin kökenlerini, türetilişlerini ve diğer durumlarını açıkla
mıştır. Nahiv ve sarf ilimlerinin hemen
bütün konu larına temas eden Ferra kelime ve cümlelerin i'rabları, farklı i'rab şe
killeri üzerinde durmuş, anlam nüanslarını belirtmiş. i'rab şekillerini ayetlerden,
Arap edebiyatından getirdiği örneklerle
desteklemiştir. Kıraat farkiarına da büyük önem veren Ferra kıraatierin i'rab
ve dil hususiyetlerini, Arap diline uygunluğunu. kıraatler arasındaki anlam farklarını başka ayetlerden ve Arap edebiyatmdan getirdiğ i örneklerle açıklamış . yer
yer tercihlerde bulunmuş, hurOf-i mukattaanın kıraati üzerinde durmuş. bir
kısmını seleften gelen bilgilerden de yararlanarak açıklamaya çalışmıştır. Müellif genellikle ayetin veya belli bir bölümünün anlamını ayrıntıya girmeden vermiş.
bazan ayetin sadece bir kelimesini açık
lamıştır. Dil yönünü anlattığı halde manası üzerinde durmadığı ayetler de vardır.
Ayetlerin açıklanmasında başka ayetlere.
Arap edebiyatma başvurmuş. özellikle
hüküm ihtiva eden ayetlerin tefsirinde
senedierini zikretmeksizin hadislerden,
sahabe ve tabiin sözlerinden yararlanmış
tır. Bir kısım ayetlerin nüzOI sebeplerini
zikretmiş, bazı ayetlerin nasih ve mensuh
durumlarını belirtmiş, yer yer fıkhi konularda kısa bilgiler vermiştir. Genellikle
kevni ve müteşabih ayetleri tefsir etmeyen Ferra bazı kevni ayetleri Araplar'ın
kelimeyi kullandığı mana ile açıklam ı ş.
müteşabih ayetlerden nadiren te'vil ettikleri de olmuştur. Bir kısım ayetlerin belagat yönüne temas etmiş, teşbih ve kinayeleri, istiare ve mecaz nevilerini açık
lamıştır. Bazı kaynaklarda Ferra 'nın Mu'tezile'ye meylettiği söylenirse de Me'dni'l-Kur'dn'da bu fırkanın görüşlerine
rastlanmaz.
Telif edildiği dönemde büyük ilgi gören Me'dni'l-Kur'dn'dan Küfe dil mektebinin imamlarından Ebü'I-Abbas Sa'-
leb övgüyle söz etmiş, başta lugat kitapve tefsirler olmak üzere pek çok eserde ondan alıntı yapılmıştır. Cevheri, İbn
ManzOr. FirOzabadi gibi lugatçılar eserden çok miktarda nakil yapan müelliflerden bazılarıdır. Birçok kütüphanede yazma nüshası bulunanMe'dni'l-Kur'dn üç
cilthalinde basılmış (I. ci lt, nşr. Ahmed Yusuf Necati- M. Ali en-Neccar, Kahire 1955;
ll. cilt, nşr. M. Ali en-Neccar, Kah i re 1966;
III. ci lt, nşr. Abdülfettah İsmail Şelebi, Kahi re 1972), daha sonra bu neşrin ofset
baskısı yapılmıştır (Beyrut 1980, 1983).
Eser üzerine yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: Subhi Abdülhamid Muhammed Abdülkerim, el-Lehecdtü '1'A.rabiyye ii Me'dni 'l-Kur'dn (Kahire
ı 406/1986); Hüseyin Muhammed Şerif Haşim, Menhecü'l-Ferrd' ii Tefsiri Me'dni'l-Kur'dn (yüksek lisans tezi, 1406, Camiatü'l-imam Muhammed b. Suud el-islamiyye); Mu htar Ahmed Dire, Diruse fi'nnaJ:ıvi'l-Kufi min ]].ildli Me'dni'l-Kur'dn (Dımaşk ı4ıl/ı99ı); Kinya Devenyi,
Al-Farrö.''s Ma'ö.ni'l-Qur'ö.n: Index of
Qur'ö.nic References (Budapest ı992);
Naphtali Kinberg. A Lexicon of al-Farrö.''s Terminology in his Qur'ö.n Commentary: With Full Definitions, English Summaries and Extensive Citations (Leiden ı996).
ları
BİBLİYOGRAFYA :
Yahya b. Ziyad el-Ferra, Me'ani'l-f<:ur'an (nş[
Ahmed Yusuf Necati- M. Ali en-Neccar- Abdülfettah İsmail Şelebl), Beyrut 1980, I-III; ibnü'nNedlm, el-Fihrist(Teceddüd). s. 37, 73; Hatılı, Tarii)u Bagdad, XIV, 153; Kemaleddin ei-Enbarı.
Nüzhetü'l-elibba' (nşr. Muhammed Ebü'l-Fazl
ibrahim), Kahire 1386/1967, s. 98-103; Yaküt,
Mu'cemü'l-üdeba', V, 620; İbn Hallikan. Vefeyat, VI, 176-182; Davud!. Tabakatü'l-müfessirin, II, 367 -368; Zülfikar Tüccar, al-Farra, Hayatı, Eserleri ve Arap Dili ve Edebiya tındaki Mevki i (doktora tezi, 1987). iü Sosyal Bilimler Enstitüsü (i SAM Ktp., nr. ı 378). rA,J
IJ!il!!l
ŞüKRÜ ARSLAN
ı
MEARİC SÜRESİ
( ~)IM.lf ö),.... )
L
Kur'an-ı
Kerim'in
yetmişinci
sil.resi.
_j
Mekke döneminin ortalarında nazil
dört ayet olup tasılası
~~> ' ..:ı ' f ' J ' t:. ' ~ ' f harfleridir. Adını
üçüncü ayette geçen, "merdiven, çıkıla
cak yer, yükselme derecesi" anlamındaki
mi'rec (ma'rec) kelimesinin çoğulu olan
mearicden alır. Seeıe, Seele sailün ve Mevakı' olarak da adlandırıımıştır.
olmuştur . Kırk
Bir önceki Hakka sOresinde ahiret gerdaha çok o günün korku ve dehşeti
çeği

Download Report