İSLAM HUKUKUNDA TALAK/BOŞANMA Prof.Dr. Mehmet SOYSALDI Arapça sözlükte; “bağı çözmek ve serbest bırakmak” anlamına gelen talak kelimesi şer’î ıstılahta: “Nikâh vasıtayla evlilik bağı kuran çiftler arasındaki evlilik bağının çözülmesi” demektir.1 Türkçe’de ise talak, boşama kelimesiyle ifade edilmektedir. Talakın Önemi: Talak/boşanma, İslam dininde hoş karşılanmayan bir helaldir. Boşanma, sosyal bir yaradır. Çünkü boşanma sebebiyle çocuklar sahipsiz kalmakta, terbiye ve eğitimleri aksamakta, fertler ve aileler arasında huzursuzlukların yaygınlaşmasına sebep olmaktadır. Bir toplumda boşanma oranı, bir bakıma sosyal huzursuzluğun göstergesi durumundadır. Rasulullah (s.a.s), müslüman ailelere boşanmayı tavsiye etmez ve boşanmayı; “Allah’ın en fazla nefret ettiği mubah”2 olarak tarif eder. Evet, boşanma dinimizde haram değildir, fakat Cenab-ı Hakk’ın en çok nefret ettiği bir helaldir, imkân nispetinde ondan kaçınmak gerekir. İnsanlar yaratılış itibariyle aynı fıtrat, aynı mizaç ve aynı yapı ve karakterde değillerdir. Aile hayatında bazı zamanlarda karı koca arasında birtakım problemler ortaya çıkabilir. Bu problemler erkek tarafından olabileceği gibi kadın tarafından da ortaya çıkabilir. Önemli olan o problemleri sabır ve hoşgörüyle karşılamak ve konuşarak halletmeye çalışmak gerekir. Çünkü atalarımız; hayvanlar koklaşa koklaşa, insanlar da konuşa konuşa anlaşır demişlerdir. Ama bazı zamanlarda bu anlaşmazlıklar çok büyüyerek halledilmesi imkânsız hale gelebilir ve böylece boşanma bir zaruret halini alabilir. İşte boşanma, bu vb. durumlar göz önüne alınarak bir ihtiyacı gidermek için meşru kılınmıştır. Talak Çeşitleri: İslam dininde boşama hakkı erkeğe verilmiştir. Ancak nikâh esnasında kadın boşama hakkının kendisine de verilmesini şart koşar ve erkek te bunu kabul ederse kadın da boşama yetkisine sahip olup istediği anda boşamayı gerçekleştirebilir. İslam, bir erkeğe hanımını üç defa boşama hakkı vermiştir. Bunların sünnete uygun olarak düşünerek acele etmeden yapılması gerekir. İslama göre iki çeşit boşama vardır. Bunlar: 1.Ric’î Talak: Erkeğin boşamış olduğu hanımına tekrar dönme imkânı tanıyan boşama çeşidine “ric’î talak” denilir. Daha açık bir ifadeyle karısını boşayan bir erkeğin onun iddeti sona ermediği sürece yeni bir nikâh akdi gerektirmeksizin evlilik hayatına dönmesini mümkün kılan boşamaya “ric’î boşama” denir. Ric’î boşama isminden de anlaşılacağı üzere geri dönüşü mümkün olan boşama demektir. Çünkü ric’î boşama, eşler arasındaki evlilik bağını sona erdirmez. Bu bağ, kadının iddeti bitene kadar devam eder. İddet bitene kadar erkek eşine dönmez ise bu talak bâin talaka dönüşür, o durumda eşinin rızasını almadan, yeni bir mehir ve nikâh olmadan erkek hanımına geri dönemez.3  1 2 3 Öğretim Üyesi [email protected] İbn Abidin, Muhammed Emin, Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr, Beyrut, trs, II, 570; eş-Şirbînî, elHatib, Muğni'l-Muhtâc, Mısır, trs, III, 279; İbn Kudâme, Muvaffaku't-Din, Abdullah b.Ahmed, el-Muğnî, Kâhire, 1960, VII, 66; Soysaldı, Mehmet, Kur’an ve Sünnete Göre Evlenme ve Boşanma, Şule Yay., İstanbul, 1999, s.75. Ebu Dâvud, Talak, 3; İbn Mâce, Talak, 1. Soysaldı, age., s.89. 1 2.Bâin Talak: Karı koca arasındaki evlilik ilişkisini sona erdiren ve yeni bir nikâh akdi yapılmadan aile hayatına geri dönüşü mümkün olmayan boşamaya ise “bâin talak” denilir.4 İslam, eşler arasındaki boşama sayısını üçle sınırlamıştır. Birinci ve ikinci boşamalardan sonra erkeğin eşine dönme hakkı vardır. İster ric’î isterse bâin olsun boşama sayısı üç olunca erkek artık eşine tekrar dönemez. Ancak kadın, başka bir erkekle evlenip ondan da üç talakla boşanırsa tekrar birinci eşiyle evlenmesi mümkün olabilir. Nitekim bu hakikati yüce Allah şöyle ifade etmektedir: “Boşama iki defadır. Bundan sonrası ya iyilikle tutmak ya da güzellikle salıvermektir… Eğer erkek kadını (üçüncü defa) boşarsa, ondan sonra kadın bir başka erkekle evlenmedikçe onu alması kendisine helâl olmaz.”5 İslama göre boşanma bir oyun değil, çok ciddi ve önemli bir konudur. Dolayısıyla insan, her kafası bozulduğunda hanımını boşamaya kalkmaması, ağızından çıkacak kelimelere dikkat etmesi gerekir. Zira Peygamber Efendimizden rivayet edilen bir hadis-i şerifte; “Üç şey vardır ki, ciddîsi ciddîdir, şakası da ciddîdir. Bunlar; nikâh, talak ve yemindir.”6 buyurmuştur. Günümüzde Talak Lafızları Yanlış Kullanılmaktadır: Dinimizde boşanma için kullanılan birtakım sözler vardır. Bu sözler iki kısma ayrılır: 1.Açık sözler, 2.Kinayeli sözler. Boşama için kullanılan sözlere dikkat etmek gerekir. Çünkü erkeğin hanımına karşı bu sözleri kullanması, boşamanın meydana gelmesini sağlar. Bu sözler, şaka olarak veya şaşırarak da söylense, manasını bilmese bile, boşama meydana gelir. “Sen benden boş ol”, “Ben seni boşadım” gibi sözler açık sözler olduğu gibi “Seni bıraktım, seni terk ettim” gibi cümleler de açık söz kabul edilir. “Babanın evine git!”, “Defol git!”, “Cehenneme git!”, “Senin kocan değilim artık” gibi başka manalarda da kullanılan sözler ise, “kinayeli/kapalı” sözlerdir. Bu sözler, boşamak niyeti ile söylenirse boşama meydana gelir. Aksi takdirde boşama meydana gelmez. Son zamanlarda insanların ailevî ilişkilerinde küçük bir anlaşmazlıkta hemen eşlerini boşamak için boşanmayla ilgili lafızları kolaylıkla sarf ettiklerini müşahede etmekteyiz. Hâlbuki bu konular asla şaka götürmeyen önemli konulardır. Bu konuya azami dikkat gösterilmelidir. Günümüzde özellikle erkekler, bir kızgınlık anında bilinçsizce boşama kelimelerini kullanmakta daha sonra da pişman olup ailevî ilişkilerine yeniden dönmek için fetvalar ve çareler aramaktadırlar. Talak Konusunda Acele Edilmemelidir: Allah Teâlâ insana düşünerek itina göstererek boşama hakkını tek tek kullanmasını istemektedir. İnsanın eşini boşamada acele etmemesi gerekir. Erkek, eşini korkutmak için veya şaka için de olsa boşama sözlerini asla kullanmamalıdır. Talakla ilgili güncel bazı sorulara da burada cevap vermek istiyoruz: Soru1: Eşinin haksız davranışları karşısında boşama yetkisi olmayan bir kadın ömrünün sonuna kadar eşinin zulmüne tahammül etmek zorunda mıdır? Kadın nikâh esnasında boşama hakkını almasa bile, şiddetli geçimsizliğin erkek tarafından olması durumunda veya eşinin kendisine karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmediği durumda mahkemeye müracaat ederek hâkimden eşinden boşanmasını talep edebilir. Ömür boyu eşinin zulmüne ses çıkarmayıp katlanmak zorunda değildir. Eğer iddialarında doğru ise hâkim de eşleri birbirinden ayırmaya, boşamaya karar verir. 4 5 6 Soysaldı, age., s.88. Bakara, 2/229, 230. Ebu Davud, Talak, 9; Tirmizî, Talak, 9; İbn Mace, Mukaddime, 7, Talak, 13. 2 Soru2: Eşini bir celsede üç talakla boşayan erkek, üç talak hakkını birden kullanmış olur mu yoksa bu tek boşama mı sayılır? Sinirlenerek veya bilgisizce eşini aynı anda üç talakla boşayan bir erkeğin bu boşaması bir bâin talak sayılır ve eşinin iznini alarak yeni bir mehir ve nikâh kıyarak eşiyle tekrar evlilik ilişkisini sürdürebilir. Soru3: Mahkemede boşanan eşler tekrar bir araya gelip evlenebilirler mi? Mahkemede şiddetli geçimsizlik sebebiyle hâkim kararıyla boşanmış olan eşler, bir boşanma hakkını kullanmış sayılırlar. Eğer tekrar bir araya gelip evliliği devam ettirmek isterlerse yeni bir mehir ve nikâh ile evlenip ailevî ilişkilerini devam ettirebilirler. Netice olarak diyebiliriz ki, evlilik eşler arasında sevgi, saygı ve hoşgörü esasına göre kurulmalıdır. Eşler, evlilik hayatları boyunca birbirine karşı daima sevgi, saygı ve hoşgörüyle davranmalı, birbirlerinin hatalarını daima sabır ve hoşgörüyle karşılamalıdırlar. Çünkü insan eşinin bir huyunu sevmese Allah onda başka hayırlar yaratabilir. Nitekim Yüce Allah; “Hanımlarınızla iyi geçininiz. Şayet onlardan hoşlanmayacak olursanız, olabilir ki bir şey sizin hoşunuza gitmez de Allah onda birçok hayır takdir etmiş bulunur.”7 buyurmaktadır. Boşanmak, Allah’ın sevmediği bir helaldir. Eşler arasındaki anlaşmazlıkları büyütüp hemen boşanmaya gitmek doğru değildir. Çünkü boşanma hem çiftler için hem de çocuklar için tamiri mümkün olmayan yaralar açabilir. 7 Nisa, 4/19. 3