Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 ULUSAL TURİZM POLİTİKALARI VE MİMARLIK ANTALYA-31 EKİM /1 KASIM 2008 TURİZM KENTİ ANTALYA’DA CEPHELERİN BİTKİLENDİRİLMESİ Reyhan ERDOĞAN, Sibel MANSUROĞLU, Pınar GÜLYAVUZ Özet Bir turizm kenti olan Antalya’nın deniz, güneĢ, otel ve doğal güzelliklerinin yanında kültürel ve kentsel anlamda da iyileĢtirilmesi oldukça önemlidir. Bu bağlamda çok katlı binalar, geliĢigüzel yapılmıĢ reklam panoları, boyaları eskimiĢ ve çoğu zaman göze hoĢ görünmeyen yapı cepheleri kentin en iĢlek caddelerinde çok olumsuz görüntüler oluĢturmaktadır. Kente olan estetik katkıları yanında pek çok ekolojik katkısı da olan cephe bitkilendirmesi ile yapılan uygulamalar bu bildirinin kapsamını oluĢturmaktadır. ÇalıĢmada örnek alan olarak Antalya IĢıklar Caddesi seçilmiĢtir. IĢıklar Caddesindeki bitkilendirilmeye uygun binalardan bazıları photoshop programı yardımı ile bitkilendirilmiĢ, bitkilendirme sırasında yapının yeri, bakısı ve yapının özellikleri dikkate alınmıĢ cephe bitkilendirilmesinin sürdürülebilir olması için belediyelerde bu iĢin bakım ve sorumluluğunu üstlenecek bir birim oluĢturulması gerekliliği vurgulanmıĢtır. Anahtar Kelimeler: Yapı, cephe, cephe bitkilendirmesi, Antalya, turizm. Giriş Ülkelerin turistik kentlerini onların dıĢarıya açılan vitrinleri olarak değerlendirmek mümkündür. Bu bağlamda bu kentlerin fonksiyonel bakımdan iyileĢtirilmesi yanında, diğer kentlere oranla görsel olarak daha fazla bir özenle güzelleĢtirilmesi önemlidir. Bir kente güzellik katan objeler, tarihi ve modern yapılar, sanat eserleri, heykeller, meydanlar, refüjler, parklar ve bahçelerdir. Kentlerde yapı ve yapı grupları, sokak, meydan, park gibi kentsel öğeler kadar bireyleri yönlendirmekte ve bulunduğu mekanı algılanmasına ve tanınmasına olanak vermektedir. Turizm kentlerinde yapı ve yapı gruplarının özellikleri turistlerin bulundukları ülke hakkındaki düĢüncelerini doğrudan etkileyen unsurlar arasındadır. Bu nedenle yapı ve yapı gruplarının yalnız mimari elemanlarla değil bitkilerle bezenerek daha çekici hale dönüĢtürülmesi önem taĢımaktadır. Son yıllarda güzelleĢtirilmesi konusunda oldukça ciddi yatırımların yapıldığı Antalya kent merkezinde gerek eski kent dokusu, gerekse yerleĢime yeni açılan alanlardaki yapılarda çevresi ile uyumdan uzak, sıradan ve çoğu zaman da çirkin olarak nitelendirebileceğimiz yapı cepheleriyle karĢı karĢıya kalmaktayız. Turizm kentlerinde yapı cephelerinin bitkilendirilmesi sonucu çok güzel görüntüler yaratıldığı Avusturya, Ġsviçre, Almanya, Belçika gibi Avrupa ülkelerinin birçoğunda görülmektedir. Soğuk iklime sahip bu ülkelerde mekanı sıcak ve sempatik kılan bu uygulamalar, yaz aylarında oldukça sıcak olan Antalya’da serinletici ve rahatlatıcı bir etki oluĢturacaktır. Yapı cephelerinin kalitesini artırmada birçok teknik kullanılmaktadır. Bunlardan biri olan cephe bitkilendirme tekniği sadece yapı ile birlikte tüm çevresinin de kalitesini artıran bir uygulamadır. Sıradan bir beton yapı bitki ile sardırıldığı zaman sıra dıĢı bir görünüm kazanmaktadır. Cephe bitkilendirme teknikleri, bitkilerin doğal çevrelerindeki pek çok incelemeden sonra, topraksız bitki yetiĢtirmenin yeni bir yolu olarak karĢımıza çıkmıĢtır. Diğer bir değiĢle, yapı cephelerinin bitkilendirme felsefesi “gerçekten bitkilerin toprağa ihtiyacı var mıdır?” sorusunun yanıtına bağlıdır. Bitkilerin yaĢamak için toprağa ihtiyacı yoktur. Toprak genellikle bitkiye mekanik bir destekten daha fazlasını yapmamaktadır. Buna karĢın bitki yaĢamında gerekli olan fotosentez için ıĢıkla birlikte pek çok mineralin içinde çözüldüğü suya mutlak gereksinim vardır. Bitkiler doğada dikey yüzeylerde de geliĢebilmektedir. Uzun yıllar suyun ulaĢabildiği yerlerde, yağmur ormanlarında, nemli yerlerde, kayaların üzerinde, yetersiz toprak bulunan eğimli yüzeylerde veya ağaç kütüklerinde bitki yetiĢebilmektedir. Örneğin Malezya’da bilinen 8000 bitki türünden 2500’ü topraksız ortamlarda yetiĢebilmektedir (Blanc, 2008). Yapılarda büyüklüğü, malzemesi ve formu ne olursa olsun her duvarın bitkilendirilmesi mümkündür. Yapı cepheleri iç mekanda ve dıĢ mekanda her türlü koĢulda bitkilendirilebilir. Bitki seçiminde dıĢ mekanda iklim Ģartları dikkate alınırken, iç mekanda ise ıĢıklandırma üzerinde durulması gereken en önemli unsurdur. Kentlerdeki yeĢil dokuyu dikey yönde arttırıcı bir etken olan cephe bitkilendirmesini hızlı geliĢen tırmanıcı ve sarılıcı bitkiler sayesinde kısa sürede yapmak mümkündür. Doğru bir cephe bitkilendirme yapılabilmesi için;  canlı eleman olan tırmanıcı ve sarılıcı bitkilerin dendrolojik özellikleri,  cansız eleman olan bitki tutunma elemanlarının teknik sistemleri,  düĢey yüzey kaplamalarının özellikleri,  tüm bunlar arasındaki karĢılıklı etkileĢimler dikkate alınmalıdır. Cephe bitkilendirmesinde binanın yapısal özellikleri yanında bitkisel tasarımın estetik (form, çizgi, doku, renk, tekrar, değiĢkenlik, ölçüde uyum ve vurgu) ve fonksiyonel (görsel kontrol, iklim kontrolü, hareket kontrolü, gürültü kontrolü ve kirlilik kontrolü) ilkeleri de dikkate alınmalıdır (Aslanboğa, 2002). Bu çalıĢmada Antalya kent merkezinde bulunan ve turizm açısından önem taĢıyan bölgelerde çeĢitli yapı ve yapı gruplarının cephelerinin bitkilendirme olanakları değerlendirilmiĢtir. Bu cephelerin kent peyzajına olan olumlu ve olumsuz etkileri tasarımdaki estetik ve fonksiyonel ilkeler göz önünde bulundurularak ortaya konulmuĢtur. Elde edilen veriler ıĢığında yapı ve yapı gruplarının daha estetik bir görünüm kazanabilmesi için cephelerde, balkon ve pencerelerde, bahçelerin çevre duvarlarında daha iyi algılanma ve güzel bir görüntü yaratmak için yapılması gereken bitkisel ve teknik öneriler sunulmuĢtur. Dünyada küresel ısınmaya bağlı olarak ortaya çıkan iklim değiĢikliği ve yörede bulunan doğal bitki türleri de dikkate alınarak sürdürülebilir çözümler oluĢturulmuĢtur. Bitkilendirme biçiminin sağladığı çok yönlü iĢlevlerini tanıtma, teĢvik etme, düzenlemelerde hataların yapılmaması ve uygulamalarda oluĢabilecek sorunları en aza indirebilecek bilgiler verilmiĢtir. Ayrıca bu kapsamda yapı ve yapı gruplarının kat sayısına, kullanım özelliklerine, bulunduğu bölgeye ve beklentilere bağlı olarak bitki türleri ve teknik çözümler üretilmiĢ, bunların uygulanmasında yerel yönetimlere ve halka düĢen görevler irdelenerek yeni bir yerel yönetim modeli geliĢtirilmiĢtir. 1. 207 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 2. Materyal ve Yöntem ÇalıĢmanın alanı Antalya kent merkezinde bulunan ve geçmiĢten günümüze kentin en önemli alıĢveriĢ mekanı olarak dikkat çeken ve yaya trafiğinin oldukça yoğun olduğu IĢıklar Caddesidir. ġehrin güneydoğu – kuzeybatı yönünde uzanan bu cadde, kuzeydoğusunda HaĢim ĠĢcan Mahallesi ve güney batısında Gençlik mahallesi üzerinde kurulu ve bu mahalleler tarafından çevrelenmektedir (ġekil 1.). Cadde, tramvay hattı üzerinde en güzel Antalya Caddelerinden biridir. Uzun palmiye ve hurma ağaçları eskiden olduğu gibi bugün de caddede boylu boyunca sıralanmaktadır (ġekil 2. ve 3.). ÇalıĢmada IĢıklar Caddesinden çekilmiĢ fotoğraflar, çeĢitli ülkelerden cephe bitkilendirmesine yönelik örnek fotoğraflar, uydu verileri, Devlet Meteoroloji Ġl Müdürlüğünden alınmıĢ meteorolojik bilgiler ve konu ile ilgili daha önceki çalıĢmalardan yaralanılmıĢtır. ġekil 1. IĢıklar Caddesinin Konumu (maps.google.com) ġekil 3. IĢıklar Caddesinden Bir Görünüm (Orijinal, 2008) ġekil 2. GeçmiĢ Yıllarda IĢıklar Caddesi. IĢıklar Caddesi örneğinde cephe bitkilendirmesine uygun, çok yönlü incelenmesine dayanan ve üç aĢama yürütülen araĢtırmanın ilk aĢamasında konu ile ilgili çalıĢmaların incelenmesinin ardından, cephe bitkilendirmesine uygun Akdeniz ikimi koĢullarında yetiĢebilecek bitki türleri ve özellikleri araĢtırılmıĢtır. Ġkinci aĢamada ise elde edilen veriler ve arazi gözlemleri ıĢığında Antalya IĢıklar Caddesindeki bitkilendirilmeye uygun yapılar belirlenmiĢ ve farklı açılardan fotoğraflar çekilmiĢ, bu yapıların bakıları, hangi tür bitkiler ve bitkilendirme Ģekilleriyle uygulamalar yapılabileceği tespit edilmiĢtir. Son aĢamada ise Photo-shop kullanılarak bu yapıların bitkili görüntüleri oluĢturulmuĢ, IĢıklar Caddesi örneğinde cephe bitkilendirmesinin tüm Antalya’da sürdürülebilirliği konusunda bazı öneriler geliĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. 208 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 3. Araştırma Bulguları 3.1. Antalya’nın İklim Verileri Binaların cephelerinin bitkilendirmesinde etkili koĢulların baĢında iklim gelmektedir. Cephe bitkilendirmesi bina içi iklimini olumlu etkileyeceği gibi çevrenin iklim koĢulları da cephe bitkilendirmesinin baĢarısını etkileyecektir. Bitkilendirme üzerinde etkili iklim faktörlerinin en önemlileri sıcaklık ve yağıĢtır. Antalya kent merkezinde ortalama sıcaklık 18.0 oC, ortalama yüksek sıcaklık 24.1 oC, ortalama düĢük sıcaklık 12.8 o C’dir (ġekil 16). En sıcak aylar Temmuz (34.3 oC), Ağustos (34.3 oC) ve Eylül (31.4 oC), en soğuk aylar Aralık (5.1 oC), Ocak (5.2 oC), ġubat (6.8 oC) ve Mart (6.8 oC)’tır. Ortalama yıllık toplam yağıĢ miktarı 1063.5 mm olan Antalya’da, en yağıĢlı ise aylar Aralık (241.3 mm), Ocak (195.5 mm) ve ġubat (138.8 mm)’tır. YağıĢlar genellikle Kasım, Aralık, Ocak, ġubat ve Mart aylarında görülmektedir (ġekil 5) (Mansuroğlu ve ark. , 2003). 40 35 Sıcaklık ( C) 30 25 20 15 10 5 0 I II III IV V VI VII VIII IX Aylar X XI XII Ort. Sıcaklık Ort.En Yük.Sıcaklık Ort.En Düş.Sıcaklık ġekil 4. Ortalama, En DüĢük ve En Yüksek Sıcaklık Değerleri. 300 200 150 100 50 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Günlük En Çok Yağış Ort.Toplam Yağış Aylar ġekil 5. Yıllık Ortalama Toplam ve Günlük En Çok YağıĢ Miktarları. 240 120 200 100 160 80 120 60 80 40 40 20 0 Ort.Sıcaklık ( C) Antalya ili iklim istasyonundan alınan, yıllık ortalama sıcaklık ( oC) ve ortalama yağıĢ (mm) değerlerine göre Walter (1970) hidrometrik diyagramı çizilerek, araĢtırma alanının kurak dönemleri bulunmuĢtur (ġekil 6). Ort.Yağış (mm) Yağış Miktarı (mm) 250 0 I II III IV V VI VII Aylar VIII IX X XI XII Ort. Yağış Ort. Sıcaklık ġekil 6. Antalya Hidrometrik Diyagramı (Mansuroğlu ve ark., 2003) 3.2. Antalya Koşullarında Cephe Bitkilendirmesinde Kullanılabilecek Bitki Türleri Cephelerin bitkilendirmesinde kullanılan bitkiler genel olarak sarılıcı ve tırmanıcı özelliğe sahiptir. Bu bitkiler, sürgünleri, kökleri veya dikenleri ile duvar yüzeyini doğrudan ya da ek aksamlar yardımıyla (kafes, ip vb) dolaylı olarak kaplarlar. Cephe bitkilendirmesinde, bitki seçimini etkileyen etmenler yön, iklim koĢulları, amaç ve duvar özellikleridir. IĢığı en fazla alan güney cepheler ıĢığı seven bitkilerle amaca uygun olarak, yaprak döken türlerle yazın gölge oluĢturabilecek, kıĢın ise güneĢlenmeye izin verecek Ģekilde bitkilendirilirken; kuzey cepheler gölge seven herdemyeĢil bitkiler ile bitkilendirilmelidir. Bitkilerin yaprak döküp dökmeme, dallanma, yaprak yoğunluğu ve büyüklüğü, çiçeklenme özelliği, çiçeklenme zamanı, boylanma özelliği gibi özellikler uygulamada göz önüne alınmalıdır. Ayrıca sarılma ve tırmanma özelliği dikkate alınmalı, kafes-ip sistemi ya da diğer ek aksamlar düĢünülmelidir. Akdeniz iklim kuĢağında yetiĢebilen, cephe bitkilendirmesine uygun bazı bitki türleri ve özellikleri aĢağıda verilmiĢtir. 209 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 Acobaea scanden-Çan sarmaşığı 8 - 10 m boy yapabilen yaprak dökmeyen sarılıcı bir bitkidir. Yaz baĢında baĢlayıp sonbahara kadar kendini gösteren çiçekleri vardır. Çiçeklerinin ebatları 6 - 8 cm arasındadır. Tırmanabilmesi için ip veya kafes aksamla desteklenmelidir. Ampelopsis qinquefolia- Amerikan sarmaşığı Yaprakları 5 loblu, parlak koyu yeĢil olup kıĢın yapraklarını döken bir bitkidir. En önemli özelliği sonbaharda yapraklarının kızarmasıdır. Haziran - Ağustos aylarında beyaz renkli çiçek açmaktadırlar. YapıĢıcı vantuzları sayesinde kendi kendilerine duvarı kaplayabilecek özelliğe sahip, dayanıklı bir sarmaĢıktır. Ampelopsis veitchii-Amerikan sarmaşığı Sürgünleri duvara yapıĢarak hızla geliĢir. Yaz yeĢili yaprakları lobsuz veya üçlü yaprakçıktan oluĢur. Yaprakların her iki yüzü de parlaktır. Sonbaharda portakal sarısı - kırmızı renklenme gösterir. Haziran - Temmuz ayında çiçek açarlar. Az güneĢli yada güneĢli yerlerde ve bahçe toprağında iyi geliĢirler. Bougainvillea glabra- Gelin duvağı - Begonvil KıĢın yapraklarını döker. Çiçekleri mor olabildiği gibi pembede olabilir. Sıcaktan hoĢlandıkları için soğuktan ve rüzgardan etkilenirler. 4-7 metre boy yaparlar ve yaz boyu çiçekleri kendini gösterir. Bina giriĢlerinde, duvarlarda balkonlarda Akdeniz’i de simgeleyen renkli görüntüsüyle çok ilgi çekicidir. Ġp ve kafes ile desteklenmelidir. Campsis radicans –Acem borusu KıĢın yaprak döken bu bitkinin çiçekleri gramofon Ģeklindedir ve turuncu renklidir. 10 - 12 m boy yapabilir. Yaprakçıkları ana damara karĢılıklı dizilmiĢtir. Doğada çeĢitli renkleri göze çarpar. Sarı, beyaz, pembe renkte olabilir. Çiçekleri 4 - 7 cm büyüklüğündedir. Yaz boyu çiçekli hali ile göze hoĢ görünür. Tırmanması ve sarılması için ip ya da kafes kullanılması önerilir. Clematis x jackmanii- Kısa tüylü akasma GeniĢ ve mor çiçekleri olan sarılıcı bitkilerdir. 6 - 7 m boy yapabilirler. Ilıman bölgelerde iyi yetiĢirler. Çiçekleri ilkbaharda kendini gösterir. Orman asmalarının beyaz, pembe ve mavimsi gibi farklı ve hoĢ renkleri vardır (Ferguson, 1984). Convolvolus mauritanicus-Gündüzsefası Ülkemizde çok sayıda değiĢik türleri olan gündüzsefaları dayanıklı sarılıcı bitkilerdendir. Çiçekleri yaz döneminde kendini gösterir. Çiçeklerinin rengi mavi, açık leylak - mavi renkli, ortası beyaz lekelidir. GüneĢli yerleri oldukça severler. Ġp ve kafes ile desteğe ihtiyaç duyarlar. Hedera colchica "mormorata aurea" Yaz-kıĢ yaprak dökmeyen bu çeĢidin yaprakları büyük, yeĢil ve sarı renktedir. Orman sarmaĢıkları fazla sudan zarar görebilir. Dona ve gölgeye dayanıklıdırlar. Bitkinin tırmanabilmesi için ip kullanılmalıdır. Hedera helix " elegantissima " -Minyatür sarmaşık Yaz -kıĢ yaprak dökmeyen orman sarmaĢıkları içinde yaprakları küçük ve beyaz renkle çevrelenmiĢ olanıdır. Dona ve gölgeye oldukça dayanıklılık gösterdiğinden, kuzey cephelerde kullanılabilir. Hedera helix "hibernica"-İrlanda orman sarmaşığı Yaz - kıĢ yaprak dökmeyen orman sarmaĢıkları içinde orta büyüklükte yapraklara sahip olanlarıdır. Hızlı geliĢirler ve 5 loplu yaprakları vardır. 5 - 10 cm olan yaprakları koyu yeĢildir ve oldukça dayanıklıdırlar. Bitkinin tırmanabilmesi için ip kullanılmalıdır. Hedera helix "oro di bogliasco" Küçük altuni yaprakların kenarları yeĢille çevrelenmiĢtir. Fazla sudan yapraklarında sararmalar meydana gelebilir. Alkalik ve nemli topraklarda iyi geliĢirler. Gölgede yetiĢebilirler. Bitkinin tırmanabilmesi için ip kullanılmalıdır. Hydrangea petiolaris- Tırmanıcı Japon ortancası KıĢın yaprak döken sarılıcı bir ortanca çeĢididir. Yılda 20 - 25 cm geliĢme gösterir ve hızla büyüyen bir sarılıcı bitkidir. Çiçekleri Haziranda açmaya baĢlar. GüneĢli yarı-gölge yerlerde geliĢebilir. Taze ve nemli toprakları sever. Ipomea rubro-caerulea 2- 4 m boylanabilen, ilkbahardan sonbahara kadar zarif gök mavimsi çiçekleri olan bitki ılık ve gölgeli bir yer olmazsa iyi geliĢemez ya da iyi çiçeklenemez. Ġyi koĢullar altında çok hızlı büyür. Hafif ve gübreli topraklar idealdir. Tırmanması için kafes aksam ve ip yararlı olacaktır. Jasminum officinale-Beyaz çiçekli sarmaşık yasemin HerdemyeĢil olabildikleri gibi yarı yaprak dökebilirler. Soğuk iklimlerde yapraklarını dökerler. Beyaz çiçekleri hoĢ kokuludur. Yazın açarlar ve sürgün uçlarında toplanırlar. Duvarlara ya da ağaca tırmanarak büyürler. Lonicera caprifolium-Bahçe hanımeli 4 - 5 m boy yapabilen bir hanımelidir. KıĢın yaprak döken ve yarıgölge yerlerden hoĢlanan bir bitkidir. Nemli topraklardan hoĢlanır. Mayıs - Haziran aylarında açan çiçekler sonbahara doğru beyazdan kırmızıya döner. Kapı giriĢlerinde, duvarlarda, balkonlarda ip yardımıyla sarılıcı olarak kullanılabilir. Passiflora caerulea-Çarkıfelek çiçeği 7 - 8 m boy yapabilen, herdemyeĢil bir sarılıcıdır. Yazın açan çiçekleri oldukça gözalıcıdır. Hızlı geliĢen bir bitki olup soğuktan hoĢlanmaz. Ġyi drenajlı kumlu-balçık topraklarda iyi geliĢir. Meyveleri oval Ģeklinde etli, koyu sarı veya portakal renklidir. GeliĢimi sırasında ip ve kafes aksamla desteklenmesi önerilir. Polygonum baldschuanıcum -Çobandeğneği sarmaşığı Dayanıklı, hızlı geliĢen bir sarmaĢıktır. Beyaz çiçeklere sahiptirler. Sonbahara kadar açan çiçekleri büyüktür ve çok sayıdadır. Genelde fazla güneĢ almayan yerleri severler. Kafes aksamla desteklenmelidir. Rosa rampicanti-Tırmanıcı güller - çardak güller 4-6 m boy yapabilen sarılıcı güllerinde diğer güller gibi bol çiçeklenme, dayanıklılık gibi özellikleri vardır. Bahçe düzenlemelerinde sıkça kullanılan sarılıcı güller, pergolalarda, sütunlarda, yaĢlı ağaçların gövdelerine sardırmada etkili 210 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 olurlar. Göz alıcı renkleri vardır ve hızlı geliĢirler. Küçük ve bol sayıda açanları olduğu gibi, iri açanları da mevcuttur. Kafes ve ip ile desteklenmelidir. Solanum seafortianum-Gece yasemini 3 - 4 metreye kadar boy yapabilirler. Genelde ılıman iklimleri seven gece yaseminlerinin çiçekleri açık mavi renktedir. Mayıs ayından baĢlayıp Kasım ayına kadar çiçekli kalırlar. Çiçekler büyük demetler halindedir. Kafesle desteklenmelidir. Wisteria chinensis-Mor salkım 18-30 m boy yapabilen, yaprak döken bir tırmanıcı bitkidir. Baharın sonlarına doğru açan çiçekleri dikkat çekicidir. Salkım biçimindeki çiçekleri mavi - mor leylak renklidir. HoĢ bir kokusu vardır. Budanması bitki için yararlıdır. Wisteria chinensis "alba" beyaz çiçekli olanıdır. Ġp ve kafesle desteklenmelidir (Robinson, 2004). 3.3. Işıklar Caddesinde Cepheleri Bitkilendirmesi Halk arasında IĢıklar Caddesi olarak bilinse de bu bölge aslında Fevzi Çakmak Caddesi ve Ġstiklal Cadde’lerinin birleĢiminden oluĢmaktadır. Atatürk Caddesi ile Tevfik Fikret Caddesi arasında bir koridor oluĢturmakta ve Belediye kompleksi giriĢi önünde baĢlayıp, Cender Otel önünde son bulmaktadır. 1990’lı yılların sonuna kadar Ģehrin önemli alıĢveriĢ mekanlarının bulunduğu bu bölge, 1990’lı yılların sonunda kente kurulan alıĢveriĢ merkezleri ve kentteki hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak kentin çok odaklı geliĢimi sonucu eski cazibesini yitirmiĢtir. Cadde içinde ve çevresinde, Atatürk KöĢkü Müzesi, eski Öğretmen evi, Belediye Sarayı, Karaalioğlu Parkı, Kapalı Spor Salonu, ve Atatürk ġehir Stadyumu gibi önemli kamu binaları mevcuttur. Alanda dikkati çeken ve odak oluĢturan diğer bir yapı ise Cender Otel binasıdır. Caddede araç trafiği, tekyönlü olarak Atatürk Caddesinden Tevfik IĢık Caddesi doğrultusunda akmaktadır. Bu güzergahtan kentin önemli otobüs hatları geçmekte ve alanda iki adet otobüs durağı, caddedeki yaya yolu üzerindeki aktif tramvay hattında ise iki adet tramvay durağı bulunmaktadır. Caddenin kuzeydoğuya bakan yönünde biri kamu binası olmak üzere kırk altı, güneybatısında ise ikisi kamu binası olmak üzere yirmi üç bina vardır. IĢıklar caddesinde güneybatıya bakan cepheler ıĢığı en fazla aldığı için ısınma çok fazladır. Bu cephelerde yoğun yapraklı, gölgeleme özelliği fazla, serinletici bitkiler kullanılmalıdır. Yaprak dökenlerin kullanılması kıĢın düĢük güneĢ ıĢığı seviyesinden daha fazla yararlanma olanağı sağlar. Rosa rampicanti Wisteria floribunda, Wisteria chinensis, Bougainvillea glabra, Passiflora caerulea bu cepheler için uygun bitkilerdir. Caddede Kuzeydoğuya bakan cepheler ıĢığı az alan, soğuk ve olumsuz koĢullara açık olan yüzeylerdir. Bu yüzden herdemyeĢil, yoğun örtü oluĢturan, gölgeye dayanıklı bitkiler kullanılmalıdır. Bu Ģekilde kıĢın ısı yalıtımı da sağlanmaktadır. Kuzeybatıya bakan cephelerde Hedera helix " elegantissima ", Hedera helix "hibernica", Hedera helix "oro di bogliasco", Lonicera heckrotii, Lonicera xylosteum, Campsis radicans, Hydrangea anomolagetiolaris gibi bitkiler kullanılabilir. Doğu-Batı yönündeki cepheler de kendi aralarında ıĢıklanma açısından benzer koĢullara sahiptir. Güney cephelerle benzer özellik gösterirler. Batı cephelerde duvar ile bitki arasında biraz boĢluğun olması kıĢın, durgun hava katmanı oluĢturarak, termik ısı kaybını azaltacaktır. Doğu-Batı cephelerde kullanılabilecek bitkiler arasında Celastrus orbiculatus, Amphelopsis aconitifolia gibi bitkiler sayılabilir. IĢıklar Caddesinde yapılacak cephe bitkilendirmesi ile yapıların değeri ekonomik ve estetik açıdan artacağı gibi yapı içinde iklimsel konfor sağlanmasına katkıda bulunacaktır. Ayrıca kent ekolojisine, çevre ve insan sağlığına çok yönlü faydalar sağlayacaktır. Cephe bitkilendirmesinin IĢıklar Caddesi örneğinde Antalya kentine katkıları ana baĢlıklar halinde aĢağıda sunulmuĢtur. - Dikey yönde toplam vejetasyon tabakasını artırdığında yeĢil alanların niteliksel yetersizliğini telafi eder. YeĢil alanların homojen olarak dağılmadığı Antalya’da yatay alanda mülkiyet sorunu oluĢturmadan her yere uygulanarak homojen dağılım bozukluğunu giderir. YeĢil alanlar için yapılan alt yapı, kazı, dolgu tesviye gibi çalıĢmalarından daha az emek ve maliyet gerektirdiğinden daha ekonomik ve uygulanabilirdir. Kent merkezindeki yapı yoğunluğuna bağlı monotonluğu azalttığından, estetik açıdan farklılık ve güzellikler yaratır. Antalya koĢullarında aĢırı ısınma yüzeyini azaltma, ısıyı düĢürme ve nem dengesini sağlama gibi biyoklimatik etkileri sonucu ekstrem iklim koĢullarını yumuĢatır. Yoğun araç trafiğine sahip araĢtırma alanında CO2 tüketme, toz ve katı parçacıkları tutma, gürültüyü kontrol etme, radyoaktif serpintileri süzebilme özelliklerine sahiptir. Böcekler, sürüngenler ve bazı kemirgen hayvanlar için yaĢam ortamı oluĢturması kentin yok olan ekolojik özeliklerini yeniden oluĢturması açısından önemlidir. Binaların fiziksel özelliklerinden kaynaklanan ısı depolama, karasal radyasyonları geri verme gibi olumsuzlukları önler veya azaltır. Cephe yüzeylerini saran bitkiler pürüzlü yüzey oluĢturarak hem sesi tutar hem de yansıyarak geri dönmesi üzerinde azaltıcı etkide bulunur. Sağanak yağıĢların görüldüğü ve bina cephe yalıtımlarının çok iyi olmadığı Antalya’da bitkiler yağıĢların cepheye ulaĢmasını engelleyerek duvarın ıslanmasını önler ve duvardaki nemi de emerek alır. 211 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 4. Sonuç ve Öneriler Kentlerde yaĢayan insanların doğaya olan özlemleri ve gereksinimleri yeĢil alanlarla sağlanmaktadır. KiĢi baĢına düĢen yeĢil alan miktarı 10 metrekare olup, turizm merkezlerinde bu 14 metrekaredir. Ancak hızlı ve plansız yapılaĢma sonucu Antalya’da bu standarda ulaĢmak için kent merkezinde yeterli alan kalmamıĢtır. Turizm baĢkentimiz olarak nitelendirilen Antalya’da temiz ve görsel estetiği güzel bir kent ortamı yaratılması Türkiye’nin dünyaya tanıtılması açısından önemlidir. Bunun yanı sıra bu tür ortamlar insanlara, rahatlık ve mutluluk verir, dinlendirir, yaĢama sevinci kazandırır ve çalıĢma hayatında verimliliği artırır. IĢıklar caddesi gibi mağaza ve restoranların yoğun olduğu caddelerdeki dükkanlar için geliĢigüzel hazırlanmıĢ tabelalar yerine aĢağıdaki bazı küçük bitkilendirme ve dekorasyon önerileri ile çok farklı mekanlar oluĢturabilmek mümkündür (ġekil, 7.): - - - - Yüksek bir beton duvar Ficus pumila ile sardırılabilir. Duvar önüne dikilecek armut, erik, turunç, portakal gibi dekoratif gövdeli bodur meyve ağaçları veya süs narı, dantel gibi küçük süs ağaçları dikilerek sütun etkisi yaratılabilir. Tabi ki bu küçük ağaçların yanında çalı katmanını için küçük çalılar veya otsu bitkiler daha sonrada yer örtücülerle renkli ve hareketli bir bitkilendirme dekoratif saksılarda ya da doğruda yerde mekanı zenginleĢtirecektir. Duvara asılacak dekoratif saksılara dikilecek mevsimlik çiçekler, begonyalar ve sardunyalar gibi sarkıcı formlu bitkiler de duvarın tekdüze görüntüsünü kırarak renklendirilmesinde etkili olacaktır (Anonymous, 2008). Beyaza boyanmıĢ yüksek bir duvara pastel renklere boyanmıĢ çeĢitli renk ve formlardaki kuĢ kafesleri fiberglas ya da ahĢap bir taĢıyıcı kafeslerle yerleĢtirilebilir. Kafesleri kapatmayacak ince tekstürlü, fuĢya, yasemin, asma, klematis, begonvil gibi sarılıcılarla mükemmel bir görüntü sağlanabilir. Ama sarılıcı bitkinin duvardaki büyümesini kontrol altında tutmak tasarımın sürdürülebilirliği açısından çok önemlidir. Beton ya da alçı dökümden yapılmıĢ mimari objeler simetrik ya da asimetrik formda duvar üzerinde sergilenebilir. Aynalar, kuru bitkilerin sergilendiği çerçeveler, mumluklarla iç mekanda olduğu gibi dıĢ mekanda da orijinal görüntüler oluĢturmak mümkündür. Parlak renklerle modern ya da klasik resimlerle duvarı sanatsal bir Ģekilde boyanarak güzelleĢtirebilir. Parlak renklerin altında kaba tekstürlü mat yeĢil renkli bitkiler güzel bir fon oluĢturacaktır. Üzerinde bonzailerin yer aldığı sütun tabanlarına oturtulmuĢ kaplar sert zemin çevresindeki duvarları yeĢillendirmek için güzel ve ayrıcalıklı bir seçenektir. Antalya BüyükĢehir ve Alt Kademe belediyelerinin kente yeĢil alan kazandırma konusunda oldukça önemli çabaları vardır. Ancak bu daha da artırılmalıdır. Yatayda parklarda, yol kenarlarında, refüjlerde gösterdikleri bitkilendirme ve bakım çalıĢmaları aynı titizlikte dikeyde yani yapı cephelerinde de göstermeleri gerekmektedir. Özellikle kentin isim yapmıĢ en iĢlek caddelerinin geçmiĢin izlerini silmeden bu güne kadar taĢınması ve bugünün koĢullarına uygun bir Ģekilde kullanılıp korunması kent kültürü açısından oldukça önemlidir. Bu tür caddelere yatayda kazandırılamayacak yeĢil alanları dikeyde kazandırmanın bir yolu olan cephe yeĢillendirmesi tekniklerinin duyarlı bir Ģekilde uygulanması kent estetiğine de önemli katkılar sağlayacak, kenti yaĢamak isteyen turistler için de çekicilik kazandıracaktır (ġekil8., ġekil 9., ġekil10. ve ġekil 11.). Cephe bitkilendirmesi çalıĢmalarını yönlendirmek üzere belediyelerin Park ve Bahçeler Müdürlüğü bünyesinde bu konuda uygulama ve denetim yönünden bir birim oluĢturulmalıdır. Bu birimde peyzaj mimarı, mimar, inĢaat mühendisi gibi disiplinlerden elemanların yer alması, cephelerin bitkilendirilmesi konusunda halkı ve kullanıcıyı uygulama ve koruma açısından destekleyecek, ayrıca bu uygulamaların sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. ġekil 7. Saksılarda bodur ağaççıklar kullanılarak yapılmıĢ bir mağaza önü düzenlemesi (Orijinal, 2008) 212 Sempozyum TURİZM VE MİMARLIK’2 ġekil 8. Güneybatı yönlü Ampelopsis veitchii kullanılarak yapılmıĢ bir cephe bitkilendirmesi (Orijinal, 2008) ġekil 9. Teras katının Hedera helix, balkonların sardunya gibi mevsimlik çiçeklerle bitkilendirilmesi (Orijinal, 2008). ġekil 10. Güneybatı cepheli tarihi Öğretmenevi Binasının Hedera helix ile bitkilendirilmesi (Orijinal, 2008). ġekil 11. Kuzeydoğu cepheli bir binanın Hedera helix ve saksı çiçekleriyle bitkilendirilmesi (Orijinal, 2008). 5. Kaynaklar Anonymous, 2008. http://www.wikihow.com Aslanboğa, Ġ., 2002. Odunsu Bitkilerle Bitkilendirmenin ĠĢleve Uygun Tasarımının, Uygulanmasının ve Bakımının Planlanması Ġlkeleri, T.C. Orman Bakanlığı, Ege Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü Yayını, Ġzmir. Blanc, P., 2008. Vertical Garden http://www.verticalgardenpatrickblanc.com. Ferguson, N., 1984. Right Plant, Right Place, Summit Boks, ISBN:0-671-52396-1, Newyork. Mansuroğlu, S., V. OrtaçeĢme, O. Karagüzel, E. Yıldırım, 2003. Antalya Kentinde Ekolojik Açıdan Önemli Biyotopların Haritalanması Üzerine Bir AraĢtırma. Akdeniz Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Yönetim Birimi Proje No:21.04.0104.12, Antalya. maps.google.com. Robinson, N. 2004. The Planting Design Handbook. Ashgate Publishing Limited, ISBN: 0 7546 3035 8, England. 213