Giderlerin Kurumsal Sınıflandırılması Tablosu

2-HAVAİ HAT TESİSLERİ
2.1 Elektrik Enerjisinin Havai Hat İle İletilmesi
Kuvvetli akım enerji iletimini sağlayan mesnet noktaları, direkler ve bunların temelleri, yer üstünde
çekilmiş iletkenler, iletken donanımları, izolatörler, izolatör bağlantı elemanları ve topraklamalardan
oluşan tesislerin tamamını kapsayan kısma, havai hatlar denir.
Yüksek gerilim hava hatlarında kullanılan iletkenlerin hem enerji taşıması hem de mekanik yönden
uygun olarak seçilmesi gerekir. İletkenlerin gerekli esnekliği sağlamak, askı ve gergi noktalarında oluşan
titreşimler sebebiyle kopmasını önlemek amacıyla spiral şekilde örgülü olarak yapılır.
Spiral şeklinde örgülü yapılmış iletkenlerde her bir damarın yüzeyinde meydana gelen kir ve oksit
tabakaları sebebiyle akım, damardan damara değil de spiral örgünün içinde akar.
Bu bakımdan örgülü iletkenlerin direnç ve endüktansları, dolayısıyla endüktif reaktansları aynı kesit ve
cinsteki örgülü olmayan iletkenlere göre daha büyüktür. Endüktans artışını azaltmak için katlardaki
damarlar birbirlerini izleyen katlarda ters yönde konsantrik olarak yapılır.
Seçilecek iletkenin tipi tespit edilirken elektrik enerjisinin taşınmasında elektriksel etkilerin olduğu gibi
mekaniksel yapısı da dikkate alınmalıdır. Mekaniksel yapı izolatörlere ve direklere etki edeceğinden
elektriksel değerlerle birlikte göz önünde bulundurulmalıdır.
İletken seçiminde en çok enerji kaybı, optimal maliyet, gerilim düşümü, ısınma durumu ve korona
kaybı dikkate alınmalıdır. Ayrıca iletim hatlarının geçtiği güzergâhlarda buz yükleri de dikkate alınmak
zorundadır. Ülkemizde beş buz yükü bölgesi olduğu unutulmamalıdır.
Hava hatlarında kullanılan iletkenler, masif tel yani içi dolu som tel ile masif ör- gülü bakır veya
alüminyum tellerden yapılır. Masif telden yapılan iletkenler bir cins malzemeden ve içi dolu bir tek tel
hâlinde 10 mm² kesite kadar imal edilir. Bazı özel durumlar için 16 mm²lik olanları da yapılmaktadır.
Masif örgülü iletkenler ise aynı veya aynı cins metalden imal edilir. İnce tellerin spiral şekilde
örülmesiyle meydana getirilen çıplak iletkenlerdir. Örgülü iletkenler büyük kesitlerde montaj kolaylığı,
esnek oluşu, kangal hâline getirilebilmeleri ve taşınma kolaylığı sebebiyle tercih edilir.
2.1.1 Havai hatların çekilmesinde dikkat edilecek hususlar:
Hattın toprağa en yakın noktası en az 6 m, işlek yerlerde, yol ve kavşaklarda 7 m alınmalıdır İki hat
arası mesafe en az 35 cm olmalıdır..
2.1.2 Havai Hattın Avantaj ve Dezavantajları
Havai hat sistemlerinin yer altı sistemlerine göre avantajları
•
Yer altı kablosu ile iletime göre maliyeti daha ucuzdur, dolayısıyla daha ekonomiktir.
•
Arıza yerinin tespiti ve onarımı daha pratiktir.
•
İlave elemanları kullanarak tesisin kapasitesini artırmak her zaman mümkündür.
•
Bakır iletkenlere göre daha hafif olduklarından direk mekanik hesabı daha azdır.
•
Köprü, nehir, vadi, demir yolu ve su geçişleri daha kolaydır.
Havai hat sistemlerinin yer altı sistemlerine göre Dezavantajları
•
Çevre ve doğa şartlarından etkilenir.
•
Arızalar doğa şartları müsait değilse hemen yapılamaz.
•
Ömürleri uzun değildir (30-40 yıl).
•
Ormanlık alanlardan geçişlerinde yangınlara sebebiyet verebilir.
2.2 Havai Hat iletkenlerinin Yapılarına Göre Çeşitleri ve Özellikleri
Elektrik enerjisinin taşınması ve dağıtılmasında genel olarak
 Bakır iletken,
 Tam alüminyum iletken (AAC - ALL ALUMINIUM CONDUCTORS)
 Çelik özlü alüminyum iletken ( AcSR - ALUMINIUM CONDUCTORS STEEL REINFORCED)
 Çelik alüminyum ( St. Al - Steel Alumınıum ) iletkenler kullanılır
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
20
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
2.2.1. Bakır İletkenler
Mekanik mukavemetin ve elektriksel geçirgenliğin yüksek oluşu nedeniyle tercih edilir. Kopmaya
karşı dayanıklı olması için soğuk haddeden geçirilmesi gereklidir. Bakırın pahalı ve özgül ağırlığının fazla
oluşundan dolayı bugün hava hatlarında yerini daha ucuz ve hafif olan alüminyum iletkenlere
bırakmıştır.
Resim 2.1 Bakır örgülü iletkenler
Tablo 2.1: Bakır iletkenlerin yapı, mekanik ve elektriksel özellikleri
Tel Çapları
ve Sayıları
Çap
Adet
(mm)
İletken
Anma
20 0 C
Kopma
Akım Taşıma
Anma
Birim
’de DC
Kapasitesi
kuvveti
Çapı
Ağırlığı
(*) (A)
Direnci
(kN)
(kg/km)
(mm)
(Ω/km)
3,96
4,018
1,89
87
70
10
9,57
7
1,32
1,14
144
115
15,88
7
1,70
5,10
6,590
16
0,733
224
151
7
2,12
6,36
10,136
25
24,70
0,527
311
174
34,34
7
2,50
7,50
14,093
35
0,366
348
234
7
3,00
9,00
19,406
50
49,45
0,376
440
231
19 1,80
9,00
19,426
50
48,32
611
282
67,03
19 2,12
10,60
26,640
0,271
70
0,195
849
357
19 2,50
12,50
37,045
95
93,21
1065
411
116,93
19 2,80
14,00
44,410
0,155
120
0,125
1332
477
37 2,24
15,68
56,656
150
145,73
1659
544
181,52
37 2,50
17,50
70,738
0,1005
185
0,0762
2204
641
61 2,24
20,16
90,299
240
240,26
2745
747
299,26
61 2,50
22,50
112,473 0,0612
300
(*) Ortam sıcaklığı 40 0C ve iletkenin sıcaklığı 80 0C , rüzgar hızı sıfır, güneş etkisi yok, frekans 50Hz.
Anma
Kesiti
(mm2)
Gerçek
Kesit
(mm2)
2.2.2. Alüminyum İletkenler (AAC)
Alüminyum, yeryüzünde oksijen ve silisyumdan sonra en çok bulunan üçüncü elementtir.
Günümüzde enerji nakil hatları alüminyumdan yapılmaktadır.
Pek çok ülkede alüminyumun iletim ve dağıtım sistemlerinin tüm elemanları için bakırın yerine ana
iletken malzemesi olarak kabul edilmesinde pek çok neden bulunmaktadır. Alüminyum bakıra göre çok
hafiftir, alüminyumun yoğunluğu, yaklaşık olarak bakırın % 30’u
kadardır. Özellikle hava hattı direk yapılarında hafiflik çok önemlidir çünkü ağır iletkenler, ağır
direk yapılarına ihtiyaç gösterir. Ayrıca, alüminyum iletkenlerin taşınması, işlenmesi ve montajı, ağır
bakır iletkenlere göre daha kolaydır. Alüminyumun hafifliği, ağır bakır iletkenlere göre birçok avantaj
sağlamaktadır.
Buna ilave olarak, alüminyum iletkenlerin taşınması, işlenmesi ve montajı, ağır bakır iletkenlere göre
daha kolaydır. AAC olarak da tanımlanan bu tür iletkenler, %99,7 elektrolitik olarak arıtılmış alüminyum
külçelerden üretilmektedir. Alüminyum iletkenler, genel olarak yerleşim alanlarında, kısa direk aralıklı
alçak gerilim enerji dağıtım hatlarında kullanılmaktadır. Bu tür iletkenler, ayrıca denizcilik sektöründe de
yüksek korozyon direncine sahip olmalarından dolayı kullanılabilmektedirler. Diğer yandan, bakırın
gerilme dayanımı 350-450 MN/m2 olmasına rağmen, alüminyumun gerilme dayanımı ise 154-200
MN/m2 ’dir. Görüldüğü gibi bakıra göre ucuz ve hafif olmasına rağmen, alüminyumun mekanik dayanımı
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
21
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
daha küçüktür. Alüminyumun dayanıklılığını artırmak için demir, silisyum, bakır, çinko gibi maddeler
katılır. Alüminyumun bakıra göre iletkenliği küçük olup yaklaşık 0,6 katı kadardır. Bu nedenle, bakır
iletkenle aynı akımı taşıması için, alüminyum iletkenin daha büyük bir kesite sahip olması gerekir.
Resim 2.2 Çeşitli çap ve kesitte alüminyum iletkenler
Tablo 2.2: Tam Alüminyum iletkenlerin yapı, mekanik ve elektriksel özellikleri.
Tel Çapları
İletkenin Toplam
ve Sayıları
Kesit
Anma
Adı
(mm2)
Adet Çap
İletken
Anma
Çapı
(mm)
Eşdeğer
Bakır
Kesiti
(mm2)
Kopma
Yükü
(kg)
20 0 C
’de DC
Direnci
(Ω/km)
Anma
Birim
Ağırlığı
(kg/km)
Akım
Taşıma
Kapasitesi
(*)
(A)
ROSE
LILY
PANSY
POPPY
ASTER
PHLOX
OXLIP
5,88
6,61
8,33
9,36
10,51
11,80
13,25
13,30
16,78
26,57
33,73
42,32
53,52
67,50
403
495
725
888
1115
1369
1732
1,354
1,074
0,6752
0,5351
0,4245
0,3366
0,2671
58
73
116
146
184
232
294
110
125
165
193
225
262
306
(mm)
21,14
26,66
42,37
53,49
67,45
84,99
107,3
7
7
7
7
7
7
7
1,96
2,20
2,78
3,12
3,50
3,93
4,42
(*) Ortam sıcaklığı 40 0C ve iletkenin sıcaklığı 80 0C , rüzgar hızı sıfır, güneş etkisi yok, frekans 50Hz.
2.2.3. Tam Alüminyum Alaşımlı İletkenler (AAAC):
Bu iletkenler, yüksek mekanik dirence sahip ve AAC ve ACSR iletkene nazaran çok daha fazla korozyon
direncine sahip olduğundan, enerji nakil ve dağıtım hatlarda kullanılmaktadır. Ağırlık ve gergi oranı yüksek
olduğundan, diğer iletken tiplerine nazaran tercih edilirler. Alüminyumun yapısına çinko, nikel, silisyum ve
demir katılarak oluşturulan alaşımlarla, öz iletkenliği % 2-3 oranında azaltılabilir. Bakır, gümüş veya
magnezyum katılarak oluşturulan alüminyum alaşımları ile de öz iletkenliği % 5-10 oranında artırılabilir.
AAAC iletkenler aynı çaptaki ACSR iletkenlerine göre daha iyi korozyon direncine ve daha yüksek elektrik
iletkenliğine sahiptir. Resim2.2 ’ de görülen bu türdeki iletkenlerin yapılarına göre mekanik ve elektriksel
özellikleri Tablo 2.2’de verilmiştir
2.2.4. Çelik Özlü Alüminyum İletkenler(ACSR , St – Al )
Alüminyum iletkenlerin orta kısmına çelik damarlı teller yerleştirilmiş ve gerilme dayanımının artması
sağlanmıştır. Yani alüminyumun iletkenliğinden çelik telinde
mukavemetinden yararlanılmıştır. Bu iletkenler Kanada normuna göre imal edilmişlerdir.
Bugün için memleketimizde OG’li iletim ve dağıtım hatlarında çoğunlukla “SWALLOW”, “RAVEN”
ve “PIGEON” türleri tercih edilir. Çelik alüminyum iletkenlerin “SWALLOW”dan
“PARTRIDGE”ye kadar olanları yedi damarlıdır. Bu damarlardan ortada olanı çelik, bunun etrafında olan
diğer altı katı da alüminyumdur. Örgülü iletkenlerde katmanlar birbirine zıt yönde sarılmıştır. Bunun
nedeni burulmalarda tellerin açılması ve zıt yönde oluşan manyetik alan birbirini yok eder.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
22
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
Kanada
Standardı Anma
Adı
SWALLOW
SPARROW
ROBINONE
RAVEN
PIGEON
PARTRIDGE
OSTRICH
HAWK
DRAKE
CONDOR
RAIL
CARDINAL
PHEASANT
Kesit
A1/S1A
(Al/Ç) mm²
27/4
34/6
45/7
54/9
85/14
135/22
152/25
242/39
403/65
402/52
483/34
485/63
645/82
AWG
Toplam
veya
İletken
cir.mils
mm²
3
31,14
2
39,19
88 220
52,15
1/0
62,44
3/0
99,3
266 800 156,86
300 000
176,9
477 000 280,84
795 000
468
795 000 454,48
954 000
517
954 000 547,34
1 272 000 726,79
Anma
Kopma
Yükü kg
+ 20 0 C
DC Direnci
Ohm/km
Anma
Birim
Ağırlığı
kg/km
1038
1290
1650
1969
2995
5113
5755
8798
14165
13003
11864
15589
19767
1,0742
0,8543
0,641
0,5362
0,3366
0,214
0,1897
0,1194
0,0715
0,0718
0,0599
0,0597
0,0449
107,8
135,7
179,3
216,2
343,9
543,8
612,9
972,8
1621,9
1519,7
1600,2
1829,8
2423,5
Akım Taşıma
Kapasitesi
40 0C
25 0C
20 0C
120
140
175
195
275
345
410
540
760
760
860
860
1000
160
180
200
230
300
460
490
670
900
900
1010
1010
1160
180
200
230
280
360
510
540
740
1020
1020
1100
1090
1300
Tablo 2.3 Çelik Özlü Alüminyum iletkenlerin yapı, mekanik ve elektriksel özellikleri.
Orta ve yüksek gerilim iletim hatlarında kullanılan çıplak çelik özlü alüminyum iletkenler, Türk
Standardı TS-IEc 1089’a uygun olarak 15...750 mm² kesitleri arasında üretilmektedir. İstek üzerine cSA,
ASTM, DIN, BS, SFS, NF gibi diğer ülke standartlarına uygun üretim yapılmaktadır. Genel olarak
iletkenler, standart ağaç makaralar üzerinde teslim edilir.
Şekil 2.1 Çelik özlü alüminyum iletken ve perspektif görünüşleri
2.3. İletkenlerin İmal Ediliş Şekline Göre Sınıflandırılması
İletkenler, som (içi dolu), örgülü ve demet olmak üzere üç türlüdür.
Som (içi dolu) iletkenler: Bu tür iletkenler, yalnız bir cins malzemeden ve içi dolu tek bir tel halinde
olmak üzere 10 mm2 kesite kadar imal edilmektedirler. Som iletkenler iç tesisatta kullanılır.
Örgülü iletkenler: Havai hat iletkenleri örgülü olarak yapılırlar. Örgülü iletkenlerde teller ortak eksen
etrafında bir veya birkaç katman oluşturacak biçimde sarmal olarak sarılır. Çok katmanlı örgülü
iletkenlerde komşu katmanlar, dış katmanın sarılma yönü sağ yönde olacak şekilde birbirine zıt yönde
sarılır. Örgülü iletkenlerde, çapları eşit olan ortada bir tel ve bu telin çevresindeki her bir katmanda bir
önceki katmandakinden 6 fazla olmak üzere teller bulunur. Buna göre;
•1 telli (som) iletken,
•1+6=7 telli, bir katmanlı,
•1+6+12=19 telli, iki katmanlı,
•1+6+12+18=37 telli, üç katmanlı
•1+6+12+18+24=61 telli, dört katmanlı örgülü iletkenler imal edilir.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
23
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
Çelik özlü alüminyum iletkenlerde ise, ortasında çapları eşit olan 1 telli veya 7 ve 19 telli örgülü
galvanizli çelik teller, bunların çevresindeki her bir katmanda bir önceki katmandakinden 6 fazla olmak
üzere, çapları eşit olan alüminyum teller bulunur. Örneğin,
•18 Al/7 St: 6+12=18 Al ve 1+6= 7 St,
•26 Al/7 St: 10+16=26 Al ve 1+6= 7 St,
•42 Al/7 St: 8+14+20=42 Al ve 1+6= 7 St,
•54 Al/19 St: 12+18+24=54 Al ve 1+6+12= 19 St tellidir.
Çelik özlü alüminyum iletkenlerde direnç hesaplanırken çelik özün iletkenliği dikkate alınmaz ve yalnızca
alüminyum iletkenin kesiti göz önüne alınır. Havai hatlarda kullanılan her kesitteki alüminyum iletkenlerle,
kesiti 16 mm2’den büyük olan bakır iletkenler örgülü olarak yapılırlar. Yüksek gerilim hatlarında yalnızca
örgülü iletkenler kullanılır. Havai hatlarda kullanılan örgülü iletkenlerin kesitleri, bakır iletkenler için 16
mm2 , alüminyum iletkenler için 21 mm2 ve çelik
özlü alüminyum iletkenler için 21/4 mm2 den küçük olamaz. Alçak gerilim hatlarda kesiti 10 mm2 olan
som veya örgülü bakır iletkenler kullanılabilir. Çeşitli çap ve kesitte alüminyum ve çelik özlü alüminyum
iletkenlerin damar ve örgü yapısı Şekil 2.2’ de verilmiştir.
Şekil 2.2 : Çeşitli çap ve kesitte alüminyum ve çelik özlü alüminyum iletkenler.
Demet iletkenler: Havai hatlarda gerilim büyüdükçe ve iletken çapı küçüldükçe elektrik alan şiddeti
büyüyeceğinden, korona olayı yaşanır. 220 kV ’un üzerindeki gerilimlerde korona olayı önem
kazandığından, önceleri iletken çapını büyütmek amacı ile içi boş iletkenler kullanılmıştır. Daha sonra, her
faz için bir yerine, çoklu demet iletken kullanılarak iletkenin çapının büyültülmesi yoluna gidilmiştir.
Demet iletkenleri oluşturan bileşen iletkenler genellikle, merkezleri arasında 400 mm açıklık bulunacak
şekilde ara tutucularla (spacer) birbirlerine bağlanır. Demet iletken kullanıldığında, hattın endüktif
reaktansı azalacağından, hatta meydana gelen reaktif güç kayıplarında bir azalma gözlenecektir.
Şekil 2.3’de ikili ve üçlü demet iletken örnekleri verilmiştir, inceleyiniz.
Şekil 2.3: İkili ve üçlü demet iletkenler.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
24
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
2.4. Gerilim Değerlerine Göre Çeşitleri ve Özellikleri
2.4.1. Alçak Gerilim İletkenleri AG ( 1000 Volt )
Alçak gerilim elektrik eneıjisinin yerleşim yerlerinde abonelere dağıtılması ve sokak aydınlatılması
için kullanılan iletkenlerdir. Kopmaya karşı dayanıklı ve elektriksel geçirgenliğinin iyi olması sebebiyle
bakır örgülü iletkenler kullanılırdı. Ancak bakır örgülü iletkenlerin pahalı ve ağır olmaları sebebiyle
vazgeçilmiştir. Bunun yerine ekonomik ve hafif olmaları nedeniyle yerini şehir içlerinde alpek kablolar,
şehir dışlarında ise alüminyum örgülü iletkenler kullanılır. ROSE, LILY, IRIS, PANSY, PAPPY, ASTER, PHLOX
ve OXLIp sembolü ile verilen iletkenler alçak gerilimde kullanılan iletkenlerdir. Bu isimler İngilizce çiçek
adlarıdır.
Askı telli, demet biçimli, alüminyum iletkenli hava hattı kabloları (AER) 1960’dan beri tüm
dünyada alçak ve orta gerilimde, 1971 yılından itibaren de ülkemizde kullanılmaktadır. Bunun tercih
edilmesinin nedenleri güvenli, emniyetli ve ekonomik olmasıdır.
Resim 2.3 Alpek kablo ( Yalıtılmış alüminyum iletken)
AG’de çıplak veya izoleli tam alüminyum, çıplak veya örgülü bakır; OG’de örgülü bakır veya
alüminyum iletkenler; YG’de ise mekaniki dayanıklılığı arttırmak için çelik özlü alüminyum iletkenler
kullanılır.
2.4.2. Orta Gerilim İletkenleri (1 KV- 35 KV)
1-35 kV arasında kullanılan çelik özlü iletkenlerdir. Köy ve kasaba hatları ile şehir içindeki dağıtım
hatlarında kullanılır. Swallow, raven, pigeon, partride ve hawk tipi iletkenler orta gerilimde kullanılır.
Vadi ve nehir atlamalarındaki çok geniş aralıklarda bazen YG iletkenleri kullanılabilir.
2.4.3. Yüksek Gerilim İletkenleri (36 kV – 154 kV Arası)
154 KV iletim hatları, standart 468 mm2 795 MCM Drake, 546 mm2 954 MCM cardinal ve 726
mm2 1272 MCM pheasant olan çelik takviyeli (ACSR) alüminyum iletken ve tek veya çift devre direkleri
kullanılarak tesis edilir. 154 kV hatlarda genellikle her fazda bir iletken bulunur. Çok yüksek talep
bölgelerinde iletim hatlarının taşıma kapasitesini artırmak için 154 kV ikili demet cardinal iletkenli çift
devre stratejik kısa hatlar tesis edilir.
Havai hatların güzergâhının temin edilemediği yoğun yerleşim bölgelerinde standart olarak 154
kV, 630 mm2 veya 1000 mm2 kesitli XLpE bakır iletkenli yer altı kablosu tesis edilir.
Tablo 1.3: 154 KV İletim hatlarında kullanılan iletkenlerin tipleri ve kapasiteleri
TİP
Toplam
İletken
Alanı
(mm2)
Akım
Yazlık
Taşıma
Kapasite
Kapasitesi
(MVA)
(A)***
Bahar/
Sonbahar
Kapasite
(MVA)
Termik
Kapasite
(MVA)
MCM
Hawk
Drake
Cardinal
281
468,4
547
477
795
954
496
683
765
110
153
171
180
250
280
132
182
204
2B Cardinal
2×547
2×954
2×765
342
560
408
Pheasant
726
1272
925
206
336
247
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
25
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
154 kV iletim sisteminde enerji akışlarının planlanmasında kullanılan iletken termik kapasiteleri ve
sınırları ile yer altı güç kablolarının tipleri ve kapasiteleri İletkenlerin sıcaklıkları, hava sıcaklıkları, rüzgar
hızı dikkate alınır.
2.4.4. Çok Yüksek Gerilim İletkenleri (154 kV’tan Yukarısı)
380 kV iletim hatları, standart 954 MCM CARDİNAL (546 mm2) ve 1272 MCM PHEASANT (726
mm2) kesitli, her bir fazda iki veya üçlü demet hâlinde çelik takviyeli (ACSR) alüminyum iletkenler
kullanılarak tesis edilir. Uygun iklim ve hat profili/mekanik yüklenme şartlarına göre tasarlanan standart
tek devre direkler üzerinde yukarıda tanımlanan iletken karakteristikli 380 kV hatlar kullanılır. Yoğun
yerleşim bölgeleri gibi istisnai durumlarda tek bir direk üzerinde birden fazla devre kullanılabilir.
Havai hatların güzergâhının temin edilemediği yoğun yerleşim bölgelerinde standart olarak 380 kV
2000 mm2 kesitli XLPE bakır iletkenli yer altı kablosu tesis edilir. 380 kV iletim sisteminde enerji
akışlarının planlanmasında kullanılan iletken termik kapasiteleri düzenlenmiştir.
Tablo 1.5: 380 KV İletim hatlarında kullanılan iletkenlerin tipleri ve kapasiteleri
2B, Rail
Toplam
İletken
Alanı
(mm2)
2×517
2B, Cardinal
3B, Cardinal
3B, Pheasant
2×547
3×547
3×726
TİP
MCM
2×954
Akım
Taşıma
Kapasitesi
(A)***
2×755
2×954 2×765
3×954 3×765
3×1272 3×925
832
Bahar/
Sonbahar
Kapasite
(MVA)**
1360
845
1268
1524
1360
2070
2480
Yazlık
Kapasite
(MVA)*
Termik
Kapasite
(MVA)***
995
1005
1510
1825
*: İletken Sıcaklığı: 80 oC, Hava Sıcaklığı: 40 oC, Rüzgâr Hızı: 0,1 m/s
** : İletken Sıcaklığı: 80 oC, Hava Sıcaklığı: 25 oC, Rüzgâr Hızı: 0,5 m/s
*** : İletken Sıcaklığı: 80 oC, Hava Sıcaklığı: 40 oC, Rüzgâr Hızı: 0,25 m/s
2B ve 3B, sırasıyla ikili ve üçlü iletken demetlerini temsil eder.
2.5. İletken Seçiminde dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Enerji nakil hatlarında (ENH) ve dağıtım hatlarında kullanılan iletkenlerin görevlerini iyi bir şekilde
yerine getirebilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir.
Havai hatlarda meydana gelecek kayıpları azaltmak ve hattın emniyetli bir biçimde çalışmasını
temin etmek için, kullanılacak iletkenler, belirli kriterler göz önüne alınarak seçilmelidir.
Eğer iletkenlerin sahip oldukları kriterler önceden bilinirse gerilimin büyüklüğüne ve hattın
özelliğine göre iletkenlerin seçilmesi daha iyi olur. Bu duruma göre iletkenlerin seçilmesinde dikkat
edilmesi gereken kriterler şunlardır:
2.5.1. İletkenlik
Elektrik enerjisinin iletim ve dağıtımında en çok bakır ve alüminyumdan yapılan iletkenler kullanılır.
İletkenlik veya geçirgenlik, kullanılan metalin cinsine göre değişir. Gümüş çok iyi iletken olmasına rağmen
pahalı olması sebebi ile tercih edilmez. Bakır iletken de alüminyum iletkene göre daha iyi iletken olmasına
rağmen ağır ve pahalı oluşundan dolayı seçilmez. Galvanizlenmiş çelik tel ile tam alümin-yum veya
alüminyum alaşımı olan aldrey iletkenler hava hatlarında çok kullanılır. İki ayrı metalden yapılan iletkenini
kullanışlı olmasının nedeni çelik tel ile alüminyum tel arasında hiçbir kimyevi bağıntının olmaması ile
sağlanır. Çelik tel sadece dayanım bakımından önemlidir. Esas iletkenlik görevini Alüminyum tel yerine
getirir.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
26
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
2.5.2. Korona ’ya Karşı dayanıklılık
Hava hatlarında uygulanan gerilime bağlı olarak özellikle nemli havalarda iletkenin etrafında mor
renkli bir ışık demeti görülür. Eğer iletkenin etrafında bir zedelenme varsa ve iletkenin etrafındaki bu ışıklı
silindirler birbirine temas edecek olursa iletken yüzeyinde delinmeler olur. Dolayısıyla bu durum iletken
yüzeyinin iyonize olarak aşınmasına sebep olur. Hava hatlarında kullanılan iletkenlerin korona olayının bu
olumsuz etkisine karşı dayanıklı ve yüzeyinin düzgün olmasına dikkat edilmelidir.
2.5.3.Çap
Yüksek gerilimli hava hatlarında örgülü alüminyum veya çelik örgülü alüminyum iletkenler kullanılır.
Alüminyum iletkenler bakır iletkenlere göre daha iletkenliği daha az olduğundan çapları daha fazla olur.
İletken çapı üzerinde buz ve rüzgâr yükü etkili olduğundan, iletkenlerin seçilmesinde bu durum göz önüne
alınmalıdır.
2.5.4. Özgül Ağırlık
Hava hatlarında kullanılan iletkenlerin özgül ağırlıkları az olursa direğe gelen çekme kuvveti de az
olur. Bu sebeple hava hatlarında kullanılan iletkenlerin özgül ağırlığının küçük olması istenir. Özgül
ağırlığının küçük olmasıyla direk ve hava hattı donanım malzemelerinde ekonomi sağlanır.
2.5.5. Sehim (Fleş)
Yüksek gerilim enerji nakil hatlarında direkler arasına çekilen bir enerji nakil iletkeni kendi ağırlığı
nedeni ile sarkar. Gerilmiş olan iletken uçlarının bağlı olduğu iki izolâtör arasındaki var sayılan doğru çizgi
ile iletkenin en çok sarktığı yer arasındaki uzaklığa fleş denir.
Hava hattı iletkenleri durdurucu direkler arasına iletkenin cer (çekme ve gerilme) kuvveti, ağırlığı,
rüzgar yükü, buz yükü, iklim şartları ve direkler arası uzaklık dikkate alınarak çekilir. Sehim hava hattı
direklerinin geçeceği yerin arazi şekli ve iklim koşullarına göre ayrılmış, bölgelerin durumlarına göre
hazırlanmış olan cetvellerden veya formüllerden hesap edilir.
Şekil 2.4 a) Aynı seviyedeki iki direk arasındaki iletkenin sehimi
b) Seviye (kot) farkı olan iki direk arasındaki iletkenin sehimi
Şekil 2.5 Taşıyıcı, durdurucu direkler ve iletken sehimi
Sehim hesabı; iki durdurucu arasındaki ortalama menzile (aralık) göre yapılır. Tesis yapılırken iki direk
arasında yapılan ölçme yeterlidir. Bileşik kaplardaki sıvılar gibi bütün aralıklarda istenilen sehim değeri
gerçekleşir.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
27
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU
2.5.6.Mekanik dayanıklılık
Enerji nakil hatlarında kullanılan iletkenlerin mekanik dayanımlarının önce- den bilinmesi önemlidir.
Hava hatlarında kullanılan iletkenler dış tesirlerin etkisinde kalırlar. Rüzgâr, buz, kar, sıcak ve soğuk
havanın etkisinde bulunan iletkenler tüm bu olumsuz şartlara dayanıklı olmalıdır. İletkenlerin mekaniksel
olarak dayanıklılığı örgülü alüminyum tellerin iç kısmında ve orta yerde bulunan galvanizli çelik tellerle
sağlanır. Eğer iletkenin mekaniksel dayanımı az olursa dış tesirlerin etkisiyle kopa- bilir. Kopan iletken
başka bir hat üzerine düşebilir. Bütün bu durumların önlenmesi için mekanik kopma dayanıklılığının
yüksek olması gereklidir.
2.5.7. Isıya Karşı dayanıklılık
Yüksek gerilim hava hatlarında örgülü çelik alüminyum iletkenler çok kullanılır. Bilindiği gibi üzerinden
akım geçen bir iletken ısınır. İletken yaz aylarında havanın sıcaklığı dolayısıyla da ısınır. İletkenin bu ısı
artışı sonucu boyu uzar ve sarkma olur. Havanın sıcaklığından dolayı ısı artışı neticesi iletkendeki sarkma
sehim hesaplarında dikkate alınmalıdır.
Alüminyum iletkenler havadaki hafif bir rüzgârla bile soğuyabilir. Ancak rüzgâr olmadığı ve hava
sıcaklığı fazla olduğu zaman iletkendeki uzama çok fazla olur. Bu sebeple alüminyum iletkenin sıcaklıkla
orantılı olarak uzama katsayısının önceden bilinmesinde fayda vardır.
Öğr.Gör. Nevzat SOLMAZ
28
ALAPLI MESLEK YÜKSEKOKULU

Download Report