AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTRİK
SANTRAL (HES) PROJESİ
(9.28 MWm/9.00 MWe)
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
RAPORU
ARTVİN İLİ, BORÇKA İLÇESİ
ÇED Raporu x Nihai ÇED Raporu
ANKARA-HAZİRAN 2014
Öveçler Huzur Mah. 1139 Sok. Çınar Apt. No: 6/3
ÇANKAYA/ANKARA
Tel : 0 312 472 38 39 Faks: 0 312 472 39 33
web: cinarmuhendislik.com
e-mail: [email protected]
Bu raporun tüm hakları saklıdır.
Raporun tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Kanunu uyarınca, Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş.’nin yazılı izni
olmadıkça; hiçbir şekil ve yöntemle sayısal ve/veya elektronik ortamda çoğaltılamaz,
kopya edilmez, çoğaltılmış nüshaları yayınlanamaz, ticarete konu edilemez,
elektronik yöntemlerle iletilemez, satılamaz, kiralanamaz, amacı dışında kullanılamaz
ve kullandırılamaz
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
PROJE SAHİBİNİN ADI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
ADRESİ
Cumhuriyet Meydanı Aytolan İşhanı Kat:2
Arhavi/ARTVİN
TELEFON VE FAKS
NUMARALARI
Tel
PROJENİN ADI
İLHAN REGÜLATÖRÜ
SANTRALİ PROJESİ
PROJE BEDELİ
~ 26.428.000 TL
PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN
AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ,
MEVKİİ)
Artvin İli, Borçka İlçesi
PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN
KOORDİNATLARI, ZONE
Koordinatlar takip eden sayfada sunulmuştur.
PROJENİN
ÇED
YÖNETMELİĞİ
KAPSAMINDAKİ
YERİ
(SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ)
RAPORU
HAZIRLAYAN
KURULUŞUN/
ÇALIŞMA
GRUBUNUN ADI
RAPORU
HAZIRLAYAN
KURULUŞUN/
ÇALIŞMA
GRUBUNUN
ADRESİ,
TELEFON VE FAKS
NUMARALARI
: 0 (466) 312 76 46
VE
HİDROELEKTRİK
EK-II Listesi / Enerji, Turizm, Konut
Madde 32 – Kurulu gücü 0 – 25 MWm arasında
olan nehir tipi santraller
(Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, ÇED ve Planlama
Genel Müdürlüğü’nün 08.06.2011 tarih ve 52472 sayılı
yazısı gereği ÇED Yönetmeliği Madde 24 (b)
kapsamında değerlendirilmiştir.)
ÇINAR MÜHENDİSLİK MÜŞAVİRLİK A.Ş.
Öveçler Huzur Mahallesi 1066 Cadde, 1139. Sok.
Çınar Apt. No: 6/3 06460 Çankaya/ANKARA
Tel : 0 (312) 472 38 39
Faks: 0 (312) 472 39 33
RAPORU
HAZIRLAYAN
KURULUŞUN
YETERLİK
BELGESİ NO’SU TARİHİ
02 (VİZE TARİHİ: 30.01.2016)
Rapor Sunum Tarihi
27.06.2014
a
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Proje Alanı
İlhan HES
İlhan - I Regülatörü
İlhan - II Regülatörü
Kazı Fazlası Malzeme Stok
Sahası
Şantiye Alanı
İlhan HES Basınçlı Boru
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Koor. Sırası: Sağa. Yukarı
Datum: ED-50
Türü: UTM
D.O.M.: 39
Zon: 37
Ölçek Fak.: 6 derecelik
714863.375
4584629.039
714926.334
4584617.886
714927.249
4584586.317
714864.290
4584597.470
714863.375
4584629.039
711983.964
4582343.128
712040.844
4582309.925
712004.018
4582228.061
711947.138
4582261.264
711983.964
4582343.128
712835.212
4582000.663
712887.045
4582061.767
712932.757
4582026.833
712880.924
4581965.729
712835.212
4582000.663
713032.675
4582722.531
713028.615
4582667.722
712852.008
4582627.122
712886.518
4582700.201
713032.675
4582722.531
714652.641
4584622.960
714682.076
4584647.765
714698.513
4584655.724
714733.358
4584664.534
714766.596
4584667.509
714774.445
4584644.904
714780.080
4584625.038
714762.556
4584620.956
714720.442
4584618.478
714684.367
4584616.832
714679.670
4584617.203
714656.610
4584616.015
714652.641
4584622.960
712853.684
4582022.439
712820.069
4582048.271
712827.818
4582088.270
712842.025
4582151.495
712839.441
4582262.461
712821.361
4582350.202
712821.361
4582431.988
712855.043
4582519.729
712920.909
4582571.341
713030.687
4582606.179
713115.926
4582635.856
713165.003
4582662.952
713194.708
4582746.822
713219.392
4582824.738
713232.308
4582859.576
713255.554
4582867.318
713316.256
4582867.318
713385.997
4582863.447
713469.944
4582891.834
713500.941
4582916.349
713552.601
4583023.444
713573.501
4583108.031
713591.581
4583150.611
713622.578
4583166.095
713692.319
4583172.546
713754.311
4583195.772
713821.470
4583268.029
713891.211
4583308.028
713979.033
4583336.415
714016.530
4583444.651
b
Koor. Sırası: Enlem. Boylam
Datum: WGS-84
Türü: Coğrafik
D.O.M.: Zon: Ölçek Fak.: 41.382927
41.569360
41.382810
41.570108
41.382526
41.570108
41.382643
41.569359
41.382927
41.569360
41.363121
41.534157
41.362807
41.534825
41.362080
41.534357
41.362394
41.533689
41.363121
41.534157
41.359814
41.544205
41.360350
41.544846
41.360024
41.545379
41.359488
41.544739
41.359814
41.544205
41.366258
41.546817
41.365766
41.546749
41.365447
41.544625
41.366096
41.545063
41.366258
41.546817
41.382929
41.566840
41.383144
41.567200
41.383211
41.567399
41.383281
41.567819
41.383299
41.568217
41.383094
41.568303
41.382914
41.568363
41.382882
41.568152
41.382870
41.567648
41.382865
41.567217
41.382870
41.567161
41.382865
41.566885
41.382929
41.566840
41.360005
41.544433
41.360247
41.544041
41.360605
41.544147
41.361170
41.544339
41.362169
41.544347
41.362963
41.544162
41.363699
41.544191
41.364480
41.544624
41.364927
41.545429
41.365211
41.546752
41.365456
41.547781
41.365687
41.548377
41.366434
41.548761
41.367128
41.549083
41.367438
41.549250
41.367502
41.549530
41.367486
41.550255
41.367432
41.551087
41.367666
41.552100
41.367878
41.552478
41.368828
41.553133
41.369584
41.553413
41.369962
41.553644
41.370093
41.554019
41.370133
41.554855
41.370325
41.555603
41.370958
41.556431
41.371299
41.557278
41.371531
41.558338
41.372495
41.558824
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Proje Alanı
İlhan HES Basınçlı Boru
İlhan HES İletim Borusu
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Koor. Sırası: Sağa. Yukarı
Datum: ED-50
Türü: UTM
D.O.M.: 39
Zon: 37
Ölçek Fak.: 6 derecelik
714016.530
4583535.973
714063.376
4583648.985
714144.501
4583812.223
714187.919
4583877.290
714237.188
4583938.321
714254.327
4583966.860
714266.895
4584010.238
714266.895
4584060.465
714255.470
4584120.966
714263.468
4584166.627
714304.707
4584245.857
714327.559
4584261.838
714360.694
4584300.650
714384.688
4584345.170
714447.531
4584387.406
714495.520
4584427.360
714525.359
4584496.335
714535.642
4584552.270
714591.630
4584584.233
714662.470
4584608.205
714760.733
4584613.913
714863.516
4584624.182
712853.417
4582022.123
712814.351
4582026.992
712784.741
4582038.086
712756.982
4582048.255
712733.849
4582072.290
712733.849
4582092.628
712740.326
4582120.361
712755.131
4582143.472
712759.546
4582174.127
712764.173
4582214.802
712753.994
4582226.820
712737.339
4582231.442
712703.102
4582223.122
712686.447
4582205.558
712669.791
4582170.429
712617.049
4582132.527
712581.887
4582114.038
712531.921
4582106.642
712506.012
4582106.642
712491.207
4582106.642
712444.017
4582163.033
712408.855
4582200.936
712371.843
4582224.971
712322.802
4582237.913
712226.570
4582243.460
712169.201
4582243.460
712099.803
4582248.082
712045.210
4582262.873
712025.136
4582275.005
c
Koor. Sırası: Enlem. Boylam
Datum: WGS-84
Türü: Coğrafik
D.O.M.: Zon: Ölçek Fak.: 41.373317
41.558856
41.374321
41.559455
41.375769
41.560482
41.376343
41.561024
41.376879
41.561634
41.377131
41.561849
41.377518
41.562014
41.377970
41.562032
41.378517
41.561917
41.378926
41.562029
41.379628
41.562549
41.379766
41.562828
41.380106
41.563238
41.380501
41.563540
41.380864
41.564306
41.381211
41.564893
41.381823
41.565274
41.382324
41.565417
41.382597
41.566097
41.382794
41.566952
41.382819
41.568128
41.382884
41.569360
41.360003
41.544430
41.360057
41.543965
41.360164
41.543615
41.360263
41.543287
41.360486
41.543019
41.360669
41.543027
41.360916
41.543114
41.361121
41.543299
41.361395
41.543362
41.361760
41.543432
41.361871
41.543314
41.361917
41.543117
41.361851
41.542705
41.361697
41.542500
41.361386
41.542289
41.361058
41.541646
41.360901
41.541219
41.360848
41.540620
41.360855
41.540310
41.360859
41.540133
41.361379
41.539589
41.361729
41.539183
41.361955
41.538749
41.362084
41.538168
41.362160
41.537020
41.362175
41.536335
41.362235
41.535508
41.362382
41.534861
41.362497
41.534625
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................i
TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................................... ix
ŞEKİLLER DİZİNİ ..........................................................................................................x
EKLER DİZİNİ ............................................................................................................ xiii
KISALTMALAR .......................................................................................................... xiv
BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI .....................................................................1
(Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, projede kurulacak tesislere
ait karakteristik verileri gösteren tablo (su alma kotu, türbin eksen kotu, brüt düşü,
santral tipi, net düşü türbin tipi, ünite sayısı, ünite gücü, kurulu güç (MWm/MWe),
firm enerji, sekonder enerji, toplam enerji, proje debisi, türbin verimi, jeneratör
verimi, trafo verimi vb.), pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik
ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri, (proje alanı
ve çevresindeki su kaynaklarının görünebileceği, ölçekte renkli harita üzerinde su
kaynakları yerleri ve proje alanına mesafeleri, rapor hazırlanırken proje
kapsamındaki tüm işlemlerin dsi tarafından onaylanmış olan fizibilite raporuna
uygun olarak hareket edilmesi ve buna ilişkin bilgi ve su kullanma anlaşması
hakkında bilgi)..............................................................................................................1
BÖLÜM II: Proje İçin Seçilen Yerin Konumu................................................................6
II.1. Projenin yeri (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan proje
yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları
üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi), ................ 6
II.2. Proje kapsamındaki (varsa malzeme ocağı, beton santrali ve kırma-eleme dahil )
ünitelerin konumu, teknik altyapı üniteleri, idari ve sosyal üniteler, varsa diğer üniteler,
bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, bu ünitelerin proje alanı içindeki
konumlarının vaziyet planı, proje kapsamında yer alan ünitelerin ve geçici-nihai depolama
alanlarının 1/25000, 1/5000 ve/veya 1/1000'lik haritalar üzerinde gösterimi) Şantiye
yerleşim planı, hafriyat döküm sahaları, baraj, regülatör, tünel, yükleme havuzu, cebri
boru, santral binası, (birbirleri ile olan mesafeleri de belirtilmesi) v.b. yapılara ait plan ve
kesitler ile yağış alanı ve akım gözlem istasyonlarını gösterir çizimler teknik resim
standartlarına uygun olarak, proje ünitelerinin yerlerini (koordinatlarını) içeren sayısal CD
(ED 50 formatında) ....................................................................................................... 9
BÖLÜM III: Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları .................................................. 19
III.1. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları, bu kaynakların
nereden temin edileceği, ............................................................................................. 19
III.2. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili iş akım şeması veya zamanlama tablosu, .............. 20
III.3. Projenin fayda-maliyet analizi, .............................................................................. 22
III.4. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, proje
sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik,
sosyal ve altyapı projeleri, ........................................................................................... 22
III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşebilmesi için zaruri olan ve proje
sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi planlanan diğer ekonomik,
sosyal ve altyapı projeleri, ........................................................................................... 22
III.6. Proje için seçilen (baraj, regülatör ve HES’in alanları, iletim tüneli güzergahları,
hafriyat depo sahaları……) yerlerin mülkiyet durumu, kamulaştırma, yeniden yerleşimin
nasıl yapılacağı, kamulaştırma kapsamında halkı bilgilendirme yöntemlerine ilişkin bilgi, 22
III.7. Diğer hususlar. .................................................................................................... 23
BÖLÜM IV :PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU
ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI ..................... 24
(Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate
alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu kurum
ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer
i
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun
notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje
sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu
kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu
bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir.)......................... 24
IV.1. Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği
açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) .................................................. 24
IV.2. Etki alanı içerisindeki fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynakların
kullanımı, .................................................................................................................... 25
IV.2.1. Meteorolojik ve iklimsel özellikler, ...................................................................... 25
IV.2.2. Jeolojik özellikler .............................................................................................. 39
IV.2.2.1. Bölgesel jeoloji, sahanın 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası, stratigrafik kolon
kesitleri, ...................................................................................................................... 39
IV.2.2.2. Proje alanı jeolojisi, inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa
1/1000 ölçekli) jeoloji haritası ile proje kapsamındaki ünitelerin kesitleri, harita ölçekleri ve
lejantları metindekine uygun olmalı, yapılan büyütme ya da küçültmeler çizgisel ölçekte
gösterilmeli, jeolojik harita ve kesitlerin harita alma tekniğine uygun olarak hazırlanması
jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması), ............................................. 40
IV.2.2.3. Kitle hareketleri (heyelan/moloz akması), duyarlılık analizi, heyelan risk haritası,
heyelan yağış ilişkisi.................................................................................................... 44
IV.2.2.4. Proje sınırları içindeki alan için yamaç stabilitesi, yamaçlardaki kayma
hareketlerini gösteren harita, kayma analizi (hafriyat atığı olması durumunda da
uygulanmalıdır), .......................................................................................................... 46
IV.2.2.5. Depremsellik ve doğal afet potansiyeli, ........................................................... 46
IV.2.2.6. Jeoteknik etüt raporu (proje kapsamındaki tüm ünitelerin detaylı jeoteknik
etütleri), ...................................................................................................................... 48
IV.2.3. Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin,
artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik
özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, debileri, proje alanına
mesafeleri),................................................................................................................. 49
IV.2.4. Hidrolojik özellikler ( yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan akarsu ve diğer
sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda
akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası oligotrofik,
mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su
kaynaklarının kıyı ekosistemleri), ................................................................................. 49
IV.2.5. Kurulacak regülatörün su toplama havzası ile ilgili, Balıklı Deresi ve Gorgodi
Derelerine ilişkin en az 10 yıllık aylık maksimum, aylık minimum ve aylık ortalama
debilerinin m 3/sn olarak verilmesi, ................................................................................ 50
IV.2.6. Projenin yer aldığı havzanın su kullanım durumu, (içme kullanma suyu amaçlı
herhangi bir su kaynağı havzasında kalıp kalmadığı, kalması durumunda yapılacak
HES’lerin mutlak ve kısa mesafeli koruma alnının dışına çıkarılması v.s. dahil),yağış-akış
ilişkisi, ekolojik potansiyeli, projenin kurulacağı su kaynağının/kaynaklarının uzun yıllara
ait aylık ortalama değerleri (m3/sn), akım gözlem istasyonları ve regülatör yerlerini temsil
eden uzun yıllara ait akım değerlerinin, ilgili kurum (bu verilerin temin edildiği kurum) onayı
alınarak sunulması, ..................................................................................................... 50
IV.2.7. Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, varsa havza özelliği
(içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde
ürün çeşidi ve üretim miktarları), proje alanının içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi
yüzeysel su havzasında kalıp kalmadığı, söz konusu derenin herhangi bir içme suyu
kaynağını besleyip beslemediği, söz konusu dereden içme ve kullanma suyu alınıp
alınmadığı,.................................................................................................................. 51
IV.2.8. Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti,
sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilizesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için
kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.), ...................................... 53
ii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.9. Tarım alanları (tarımsal alan varlığının olup, olmadığı, var ise tarımsal gelişim proje
alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim
miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri),...................................... 57
IV.2.10. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı
bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/25 000 ölçekli
Meşcere haritası), ....................................................................................................... 60
IV.2.11. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı
Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer
Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel
Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar,
Projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/100.000’lik ölçekli haritada anlaşılır ve renkli
gösterilmesi) ............................................................................................................... 60
IV.2.12. Faaliyet alanının mevcut çevresel özellikleri bölümünde yer alacak flora, fauna ve
biyoçeşitlilik özelliklerinin belirlenmesine yönelik olarak detaylı araştırma ve arazi
çalışmaları, biyoçeşitliliğe yönelik olarak yapılan arazi çalışmaları vejetasyon dönemini
kapsamalıdır. Yapılan biyolojik çeşitlilik çalışması ile faaliyet alanı ve yakın çevresinin flora
ve fauna elemanlarının detaylı incelemesi, alanın biyoçeşitlilik özellikleri irdelenmeli ve
özellikle nesli tehlike altında, lokal endemik ve nadir türler belirlenmeli, faaliyet alanının
habitat yapısı ve ekosistem özellikleri detaylandırılmalıdır. ............................................ 63
IV.2.12.1.Flora; yapılacak arazi çalışmaları sonucu elde edilen flora elemanlarının tümünü
kapsayacak şekilde familya, cins, tür, Türkçe adları, Endemizm durumu, fitocoğrafik bölge,
lokalite, tehlike kategorileri, korunma statüsü (Ulusal Mevzuat ve Uluslar arası
sözleşmeler kapsamında koruma altında bulunan türler) ile ilgili elde edilen verilerin tablo
halinde gösterimi, Arazide yapılacak flora çalışmalarının vejetasyon döneminde
gerçekleştirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, flora için Türkiye Bitkileri Veri Servisi
(TUBİVES) kullanılarak kontrol yapılması, (flora ve fauna elemanlarının tespiti alanlarında
uzman iki ayrı biyolog tarafından arazi çalışmaları yapılarak belirlenmeli, literatür
çalışmaları ile doğrulanmalı) ........................................................................................ 64
IV.2.12.2.Fauna; yapılacak arazi çalışmaları sonucu elde edilen fauna elemanlarının
(sürüngenler, memeliler, kuş vb. gruplar) familya, cins, tür, Türkçe adları, Endemizm
durumu, fitocoğrafik bölge, lokalite, tehlike kategorileri (IUCN), populasyon durumu,
korunma statüsü, kayıt alma şekli (gözlem veya örnek) ile ilgili elde edilen verilerin tablo
halinde gösterimi, arazi çalışmalarının vejetasyon dönemi dikkate alınarak yapılması, RDB
(Kırmızı Liste)/ Bern Sözleşmesi verilmesi, Merkez Av Komisyonu Kararları, IUCN, 20102011 MAK Kararları, CITES gibi uluslararası anlaşmalara göre durumu, Türkiye Bitkileri
Veri Servisi (TUBİVES) kullanılarak kontrol yapılması, .................................................. 79
IV.2.13. Sucul flora ve fauna, iç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin tabii
karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme,
beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları),.. 88
IV.2.13.1 Endemik, hassas, nesli tehlike altındaki balık türleri için gerekli optimum su
yükseklikleri, miktarları, çözünmüş oksijen miktarı, su hızı gibi parametrelerin incelenerek,
projenin bu türler üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi, alınacak tedbirlerin belirtilmesi,
.................................................................................................................................. 91
IV.2.14. Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan
işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve
ekonomik değerleri),.................................................................................................... 95
IV.2.15. Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke
ekonomisindeki yeri ve değeri),.................................................................................... 96
IV.2.16. Peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları, ........................................103
IV.2.17. Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri
Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, vb.),
.................................................................................................................................104
IV.2.18. Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü,.................................................104
IV.2.19. Diğer özellikler. ..............................................................................................104
IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri ..................................................................105
iii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.3.1. Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöresel
işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke
ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler ), .........................................................105
IV.3.2. Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış
oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler), .....................................................106
IV.3.3. Gelir (yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen
maksimum, minimum ve ortalama gelir), .....................................................................106
IV.3.4. İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı), ............................................107
IV.3.5. Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu
hizmetlerden yararlanılma durumu), ............................................................................108
IV.3.6. Kentsel ve kırsal arazi kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve
planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.),
.................................................................................................................................109
IV.3.7. Diğer özellikler. ................................................................................................109
BÖLÜM V: Bölüm IV’de Tanımlanan Alan Üzerindeki Etkileri Ve Alınacak
Önlemler(**):............................................................................................................. 110
(Bu bölümde; projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en
aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2
başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır).(**Bu bölümde su temini faaliyeti
için Bölüm IV’de verilen mevcut çevre üzerinde olması muhtemel etkiler ortaya konarak,
alınacak önlemler belirtilmelidir).................................................................................. 110
V.1. Arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre
üzerine etkileri ve alınacak önlemler ( Regülatör, HES, Derivasyon tüneli,yaklaşım tünelli,
İletim hattı, Cebri Boru ve Servis Yolları için varsa Beton Santrali, Kırma-eleme tesisi ,v.b
dahil), yapılacak tüm çalışmalar, inşaat aşamasındaki etkiler her bir regülatör, HES ve
bunlara ait iletim tesisleri ve diğer yapılar için ayrı ayrı irdelenecektir. ........................... 110
V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda
hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemeler, patlayıcı
maddeler, varsa patlatma ile ilgili bilgiler etkiler ve alınacak önlemler, hafriyat artığı toprak,
taş, kum vb maddelerin nerelere taşınacakları, nerelerde depolanacakları veya hangi
amaçlar için kullanılacakları, hafriyat döküm alanlarının koordinatları, özellikleri ve 1/1000
ölçekli plan ve kesit görünüşleri ile birlikte hafriyat malzemesi düzenleme ve restorasyon
planı, alınacak görüşler ve geçici depolama alanının özellikleri, ................................... 110
V.1.2. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek
işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar sağlık koruma bandı mesafesi,
( Patlatma yapılması durumunda, patlatmaların kesinlikle galeri yöntemi ile
yapılmayacağına dair taahhüt, patlayıcıların yer altı suyuna ve dolaylı olarak suya
etkilerinin araştırılması ve patlatma yerine başka alternatiflerin açıklanması, patlayıcılıların
nerelerde tutulacağı), patlayıcı miktarı ve cinsi arazi hazırlanmasında kullanılacak işler için
kullanılacak aletler ve makineler, acil eylem planı hakkında bilgi verilmesi, ................... 115
V.1.3. Proje kapsamındaki ulaşım altyapısı planı, proje alanının karayollarına uzaklıkları,
karayoluna bağlantı yolları, ulaşım için kullanılacak mevcut yolların zarar görmemesi için
alınacak tedbirler ile trafik güvenliği açısından alınacak önlemler, ulaştırma altyapının
inşası ile ilgili işlemler, yeni yapılacak yolların özellikleri, kullanılacak malzemeler, kimyasal
maddeler, araçlar, makineler; altyapının inşası sırasında kırma öğütme, taşıma, depolama
gibi toz yayıcı mekanik işlemler, araç yükü, cinsi ve sayısı, artışın hesaplanması, haritası
(bu kapsamda alınacak görüşler, izinler), .................................................................... 116
V.1.4. Zemin emniyeti, regülatör ve kanal yapılarından su kaçağı olmaması için yapılacak
işlemler, ..................................................................................................................... 119
V.1.5. Proje alanının taşkın etüdü, taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde ve
nasıl yapılacağı, .........................................................................................................120
V.1.6. Proje alanı içindeki su ortamlarında herhangi bir amaçla gerçekleştirilecek kazı, dip
taraması, vb. işlemler nedeni ile çıkarılacak taş, kum, çakıl ve benzeri maddelerin
miktarları, nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, dere yatağında
yapılacak olan çalışmaların etkileri (bulanıklık, suyun debisi vb) ...................................121
iv
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.7. İnşaat işlemleri süresince su ortamında, dere yatağında ve proje alanında mevcut
canlı türlerine (karasal ve sucul flora-fauna) olabilecek etkiler ve hassas türlerin ne şekilde
korunacağı, alınacak önlemler, ...................................................................................121
V.1.8. Proje kapsamındaki tesislerin (Baraj, Regülatörler, HES, iletim kanalı, tünel yapımı
ve servis yollarının v.s.) yapımı dolayısıyla kullanılacak malzemenin nereden, nasıl ve ne
miktarda temin edileceği, ............................................................................................123
V.1.9. İnşaat aşamasında kullanılmak üzere taşocağı, kum ocağı, kil ocağı gibi malzeme
ocaklarının (açılması durumunda) sayısı, ocakların alan büyüklükleri, işletme alan
büyüklükleri ve koordinatları, yıllara bağlı planlanan üretim miktarları, uygulanacak üretim
yöntemleri, basamak yüksekliği, genişliği, şev açısı, basamak sayısı, ocakların başlangıç
ve nihai durumlarının imalat haritaları üzerinde gösterimi, ............................................123
V.1.10. Malzeme ocağı açılıp açılmayacağının belirtilmesi, açılması durumunda patlatma
işleminin ne şekilde yapılacağının açıklanması, patlatma paterni, bir atımda kullanılacak
patlayıcı madde miktarı, taşınımları, depolanmaları ve kullanımları, hava şoku ve kaya
fırlamaları hesaplarının yapılarak etkilerinin değerlendirilmesi, .....................................124
V.1.11.Malzeme ocaklarında (açılması durumunda) üretim miktarlarının çalışma süreleri
(gün-ay-yıl), nakliye güzergahları, ulaşım altyapısı planı, altyapının inşası ile ilgili işlemler,
Ocak alanının çevresinde yer alan en yakın yerleşim birimleri, ocak alanına ait imalat
haritası ve kesiti, yakın çevresini de gösteren vaziyet planı, kullanılacak makine
ekipmanları, ...............................................................................................................124
V.1.12.Kırma-eleme tesisinin kurulup kurulmayacağının belirtilmesi, kurulması durumunda
kurulacağı alanın, teknolojisi, üretim miktarlarının çalışma süreleri (gün-ay-yıl), ulaşım
altyapısı planı, altyapının inşası ile ilgili işlemler, alanın koordinatları, kapladığı alan
büyüklüğü, tesis kapasitesi, tesis alanı çevresinde yer alan en yakın yerleşim birimleri,(
toz gürültü v.s alınacak önlemler) , tesisi iş şeması, tesis alanının mevcut kullanımı ve
mülkiyeti, tesis alanının 1/25.000 ölçekli haritada gösterilmesi, kullanılacak makine
ekipmanları, ...............................................................................................................124
V.1.13. Beton Santralı tesisinin kurulup kurulmayacağının belirtilmesi kurulması
durumunda kapasitesi, teknolojisi, üretim miktarlarının çalışma süreleri (gün-ay-yıl), ulaşım
altyapısı planı, altyapının inşası ile ilgili işlemler, kullanılacak makine ekipmanları, ........124
V.1.14. Derivasyon (regülatör inşaat alanının kuru tutulabilmesi için akarsu güzergahının
geçici olarak değiştirilmesi) amacıyla veya diğer nedenlerle akarsu havzasında yapılacak
her türlü doldurma, kazıklar üzerine inşaat ve benzeri işlemler ile bunların nerelerde ne
kadar alanı kaplayacağı ve kullanılacak malzemeler, araç ve makineler,.......................124
V.1.15. Olabilecek heyelanlara karşı alınacak önlemler, ...............................................125
V.1.16. Yeraltı suyuna etkiler, ......................................................................................125
V.1.17. İnşaat esnasında kırma, öğütme, yıkama-eleme, taşıma ve depolama gibi toz
yayıcı işlemler, kümülatif değerler, ..............................................................................125
V.1.18. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla, elden
çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün
türleri, tarım arazilerinin tarım dışı amaçla kullanımı ile ilgili bilgiler, mera alanları, projenin
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 1380
sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında değerlendirilmesi, ............................................129
V.1.19. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla
kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı, kesilecek ağaçların bölgedeki
orman ekosistemi üzerine etkileri, gerekli izinler, görüşler, projenin ya da bir kısmının
orman alanı dışında olması halinde orman alanlarına mesafesi, etkilerin değerlendirilmesi,
alınacak tedbirler, .......................................................................................................130
V.1.20. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar yapılacak
işlerde kullanılacak yakıtların türleri, özellikleri, oluşacak emisyonlar, ...........................132
V.1.21. Su temini sistemi planı, nereden temin edileceği, suyun arazinin hazırlanmasından
başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu meydana
getirilecek atık suların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri, deşarj edileceği ortamlar, bir
kroki üzerinde atıksu hatları ile varsa arıtma tesisi yerinin gösterilmesi, atıksuların
biriktirilmesi halinde fosseptik planının Rapora eklenmesi, (projenin memba ve mansabı
v
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
dikkate alınarak su kalitesinin ilgili mevzuat kapsamında bir defaya mahsus çevre iznine
esas ölçüm ve değerlendirmesinin yapılması, analiz sonuçlarının rapora eklenmesi),
(alınacak gerekli görüşler, izinler), ...............................................................................133
V.1.22. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek meydana gelecek
katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için
kullanılacakları, ..........................................................................................................133
V.1.23. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler
nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif
değerler, ....................................................................................................................137
V.1.24. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek
işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal
altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, ...............................................144
V.1.25. Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha
düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda,
nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri, ...........................................144
V.1.26. Yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel
dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) olabilecek etkilerin
belirlenmesi, ..............................................................................................................147
V.1.27. Diğer özellikler. ...............................................................................................148
V.2. Projenin işletme aşamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri ve
alınacak önlemler, ......................................................................................................148
V.2.1. Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde
gerçekleştirileceği, kapasiteleri, ünitelerde üretilecek enerji üretim miktarları, (Santralın
çalışma süreleri) ........................................................................................................148
V.2.2. Su kaynağına ait varsa diğer kullanım şekilleri (mansapta kalan yerleşim yerlerine
ilişkin su hakları, içme-kullanma, sulama, tarımsal faaliyetler, balık üretim tesisi vb) ve
etkileri (Projenin memba ve mansap kısmında yer alan diğer projelerin ekosistem
üzerindeki etkilerinin birlikte değerlendirilmesi), ...........................................................152
V.2.3. Su Kullanım Hakları Raporuna (Regülatörün Yapılacağı Yer Esas Alınarak Su
Kullanım Haklarının Belirlenmesi) ilişkin açıklamalar ve öneriler ...................................153
V.2.4. Mansaba bırakılacak su hesabı (havza özellikleri, yatak ve kesit durumu, yağış-akış
ilişkisi, ekolojik potansiyel ve ekosistem unsurlarının ihtiyaçları, varsa ulusal ve uluslar
arası mevzuatla korunan balık türleri ve muhtemel ihtiyaçları, su hakları savaklanan sular
ve periyotları dikkate alınmalı), doğal akımlar ile çizilen debi süreklilik eğrileri ile uzun
dönemli akımları gösteren tablo-şekiller, Nehirdeki akımın son on yıllık akım değerleri,
Enerji üretimine başlanıldığında mansaba bırakılan su miktarı ölçümleri için ölçüm
istasyonları yeri (Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas
alınan son 10 yıllık ortalama akımın en az %10’u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik
ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi
durumunda miktar arttırılabilecektir. Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün
15.032011 tarih ve 21767 sayılı yazısı uyarınca biyolojik çeşitliliğin devamının sağlanması
için gerekli çevresel akış miktarını belirlemek üzere Hidrojeoloji Mühendisi, Hidrobiyoloji
ve Ekoloji bilim dallarından en az doktora yapmış öğretim görevlilerince “Ekosistem
Değerlendirme Raporunun” hazırlanarak Rapora eklenmesi, Belirlenen bu miktara
mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları
belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Akımın son 10 yıllık ortalamanın
% 10’undan az olması halinde tamamı bırakılacaktır. Havzada teessüs etmiş su hakları
(içme suyu, sulama suyu tahsisleri, balık çiftlikleri vs.) rapor içerisinde yer almalıdır.)
[havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli ile havzada önerilen diğer tesislerde
alınan çevre koruma tedbirlerinin yanına bırakılan miktarın enerji üretimine etkisinin
dikkate alınması] ........................................................................................................153
V.2.5. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması sonucu su kalitesine ve su ortamındaki
canlılara (Can suyunun bırakılacağı güzergahtaki canlı türleri ve ekolojik envanteri)
olabilecek etkiler, proje için tespit edilen balık türlerine ait geçiş sistemleri ile mansap can
suyu çıkış yerinin gösterildiği çizim (Balık geçidi ve merdivenleri çalışır duruma
vi
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
geldiklerinde, içlerinin tam su dolu ve bölmelerin üzerinde su taşıracak halde işlevsel
olması, gerektiğinde nehre kilitli olan ve kısmi göç yapan türlerin balık geçidi yaklaşımını
bulmalarına yardımcı ilave donanım montajının dahil edilmesi) ....................................156
V.2.6. Kati proje aşamasında; doğal hayatın devamlılığının sağlanabilmesi için dere
yatağına bırakılacak su miktarı ölçümleri, Akım Gözlem İstasyonu yerlerinin (AGİ) istasyon
kurulmasına uygun olarak dizayn edilmesi, AGİ kurulma aşamasında ilgili DSİ Bölge
Müdürlüğüne müracaat edilmesi ve söz konusu istasyonun ilgili firma tarafından GPRS
modemli cihazla donatılması ile ilgili işlemler, ..............................................................158
V.2.7. Ulusal ve uluslararası mevzuatla korunması gereken alanlar üzerine etkiler, .......158
V.2.8. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması, su tutulması sonucu mansapta
olabilecek değişimler, bu değişimlerin su kalitesine ve su ortamındaki canlılara etkileri,
doğal yaşam üzerine etkiler (heyelan, erozyon, nehir hidrolojisi, sucul yaşam, sediment
gelişi vb.), bu etkilerin ortadan kaldırılmasına yönelik alınacak önlemler (olabilecek
heyelana karşı alınacak önlemler dahil),......................................................................159
V.2.9. Yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler (su kullanımı, tarım alanlarının
sulanması v.b.), proje debisi, iletim kanalının uzunluğu, Su kaynağı yatağının genişliği,
alüvyon yapısı içme suyu sondaj kuyu yerlerinin gösterilmesi, vb. parametrelerin
değerlendirilmesi ),.....................................................................................................159
V.2.10. Orman alanlarına olabilecek etki (orman yangınları da dahil) ve bu etkilere karşı
alınacak tedbirlerin tanımlanması,...............................................................................159
V.2.11. Tarım alanlarına olabilecek etkiler ve bu etkilere karşı alınacak tedbirlerin
tanımlanması, ............................................................................................................160
V.2.12. Projenin işletilmesi sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun
konut ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde, nasıl temin edileceği, ........160
V.2.13. İdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrasında
oluşacak atık suların arıtılması için uygulanacak arıtma tesisi karakteristiği, prosesinin
detaylandırılması ve arıtılan atık suların içme suyu havzası dışına çıkarılması, ne
miktarlarda, nasıl verileceği, .......................................................................................161
V.2.14. Konut, sosyal ve idari tesislerden oluşacak katı atık miktar ve özellikleri, bu
atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne şekilde
değerlendirileceği, ......................................................................................................162
V.2.15. Proje ünitelerinin işletilmesi sırasında oluşacak gürültünün kaynakları tesisin en
yakın yerleşim birimine uzaklığı ve kontrolü için alınacak önlemler, ..............................163
V.2.16. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha
düzenlemeleri, (ağaçlandırmalar ve /veya yeşil alan düzenlemeleri v.b.) ne kadar alanda,
nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri ile ekolojik peyzaj onarım
planının hazırlanması, ................................................................................................163
V.2.17. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik (araç)
yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi. .....................................................................163
V.2.18. Projenin işletilmesi aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından
riskli ve tehlikeli olanlar, ..............................................................................................164
V.2.19. Diğer özellikler. ...............................................................................................164
V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri ..................................................165
V.3.1. Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus
hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu
hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. (Projenin yapımı dolayısıyla
etkilenecek yöre halkı ile görüşmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) .....165
V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi. ..........................................................................170
V.3.3. Projenin gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi.( Proje
Alanı ve Etki Alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık vb. faaliyetlere etkileri,
projenin inşası ve işletmesi aşamasında çalışacak insanlar ile yerel halk ilişkileri, bunların
insan yaşamı üzerine etkileri ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Analizi, uygulamaya geçirilecek
sosyal sorumluluk projeleri) ........................................................................................171
BÖLÜM VI: İşletme Proje Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu
Etkilere Karşı Alınacak Önlemler ............................................................................. 174
vii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
VI.1. Arazi ıslahı ve Reklamasyon Çalışmaları, ............................................................174
VI.2. Mevcut su kaynaklarına etkiler, ...........................................................................174
VI.3. Olabilecek hava emisyonları, ..............................................................................174
BÖLÜM VII: PRojenin alternatifleri ........................................................................... 175
(Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler, alternatiflerin karşılaştırılması ve
tercih sıralaması belirtilecektir.) ...................................................................................175
BÖLÜM VIII: İzleme Programı................................................................................... 179
VIII.1. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletmesi ve işletme
sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı, Çevre Yönetim ekibi, ......179
VIII.2. ÇED Olumlu Belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği’nde “Yeterlik Belgesi
alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri” başlığı altında belirtilen hususların
gerçekleştirilmesi ile ilgili program. ..............................................................................191
BÖLÜM IX: Yukarıdaki Başlıklar Altında Verilen Bilgilerin Teknik Olmayan Bir Özeti
................................................................................................................................. 192
(Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve
çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik
terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması) ....................192
BÖLÜM X: Halkın Katılımı ........................................................................................ 195
(Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği,
proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamalar) .......................................195
Bölüm XI : Sonuçlar ................................................................................................. 197
(Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve
projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı
sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası
seçimler ve bu seçimlerin nedenleri ) ..........................................................................197
NOTLAR VE KAYNAKLAR
EKLER
ÇED RAPORUNU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI
viii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa No
Tablo II.2.1.
Tablo III.1.1
Tablo III.2.1
Tablo IV.2.1.1.
Tablo IV.2.1.2.
Tablo IV.2.1.3.
Tablo IV.2.1.4.
Tablo IV.2.1.5.
Proje Kapsamında İnşa Edilecek Ünitelerin Kapladığı Alanlar ............... 9
Yatırım Bedelleri (TL) ........................................................................ 19
Zamanlama Tablosu ......................................................................... 21
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri ............ 27
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Yağış Verileri ............... 28
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Sayılı Günler Verileri ..................... 29
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Rüzgâr Verileri............. 30
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait En Hızlı Esen Rüzgâr Hızı ve Yönü
Verileri.............................................................................................. 31
Tablo IV.2.1.6. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün
Sayıları Verileri ................................................................................. 32
Tablo IV.2.1.7. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Yönlere Göre Rüzgâr Ortalama Hızı
ile Esme Sayıları Toplamları .............................................................. 32
Tablo IV.2.1.8. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Yönlere Göre Rüzgârın Mevsimlik
Esme Toplamları .............................................................................. 34
Tablo IV.2.1.9. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Nem Verileri .................................. 38
Tablo IV.2.4.1. Borçka Barajına Ait Detay Bilgi .......................................................... 50
Tablo IV.2.8.1. Artvin İlindeki Başlıca Toprak Grupları ve Alan Dağılımları.................. 54
Tablo IV.2.8.2. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı ............... 55
Tablo IV.2.8.3. Artvin İli Kültür Arazisi Dağılımı.......................................................... 57
Tablo IV.2.11.1. Artvin İlinde Bulunan Korunan Alanlar ve Proje Alanına Olan Uzaklıkları
........................................................................................................ 61
Tablo IV.2.12.1.1.Proje
Alanı
Bitkileri
........................................................................................................ 71
Tablo IV.2.12.2.1.IUCN
Kategorileri
ve
Anlamları
........................................................................................................ 80
Tablo IV.2.12.2.2.Proje
Alanı
ve
Çevresi
Amfibi
Türleri
........................................................................................................ 81
Tablo IV.2.12.2.3.Proje
Alanı
ve
Çevresi
Sürüngen
Türleri
........................................................................................................ 82
Tablo IV.2.12.2.4.Proje
Alanı
ve
Çevresi
Kuş
Türleri
........................................................................................................ 84
Tablo IV.2.12.2.5.Proje
Alanı
ve
Çevresi
Memeli
Türleri
........................................................................................................ 87
Tablo IV.2.13.1. Proje Alanında Bulunan Balık Türleri ................................................. 88
Tablo IV.2.13.1.1.İlhan-I
Regülâtör
Yeri
Çevresel
Akış
Miktarı
........................................................................................................ 92
Tablo IV.2.13.1.2.İlhan-II
Regülâtör
Yeri
Çevresel
Akış
Miktarı
........................................................................................................ 92
Tablo IV.2.13.1.3.Proje Alanında Yaşayan Balık Türlerinin Üreme Zamanları
........................................................................................................ 93
Tablo IV.2.15.1. Artvin ili 1997-2005 Yılları Büyükbaş Hayvan Varlığı .......................... 97
Tablo IV.2.15.2. Artvin ili 1997-2005 Yılları Küçükbaş Hayvan Varlığı .......................... 97
Tablo IV.2.15.3. Artvin İli 1997-2005 Yılları Kanatlı Hayvan Varlığı............................... 98
Tablo IV.2.15.4. Artvin ili 1994-2004 Yılları Arası Hayvansal Üretim Miktarları .............100
Tablo IV.2.15.5. Artvin ili 2001-2004 Yılları Arası Su Ürünleri Üretim Miktarları ............101
Tablo IV.2.15.6. Artvin ili 2001-2004 Yılları Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su
Ürünleri Üretim Miktarları .................................................................102
Tablo IV.3.2.
Artvin İli ve İlçelerine Ait Nüfus Bilgileri .............................................106
Tablo IV.3.3.1. Artvin İlinde Kişi Başına Düşen Milli Gelir’in Yıllara Göre Dağılımı ......107
Tablo IV.3.3.2. Gayri Safi Milli Hasıla’nın Yıllara Göre Dağılımı (Cari Fiyatlarla).........107
Tablo IV.3.4.1. Artvin İli 2000 Yılı İşgücü Bilgileri ......................................................108
ix
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Tablo V.1.1.1.
Tablo V.1.3.1.
Tablo V.1.3.2.
Tablo V.1.5.1.
Tablo V.1.20.1.
Tablo V.1.20.2.
Tablo V.1.21.1.
Tablo V.1.21.2.
Tablo V.1.23.1.
Tablo V.1.23.2.
Tablo V.1.23.3.
Tablo V.1.23.4.
Tablo V.1.23.5.
Tablo V.1.23.6.
Tablo V.2.4.1.
Tablo V.2.4.2.
Tablo V.3.3.1.
Tablo VIII.1.1.
Tablo VIII.1.2.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İlhan I-II Regülatörü ve HES Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında
Ünitelerde Yapılacak Kazı ve Dolgu Miktarları, Kullanılacağı Yerler ve
Bertaraf Yöntemi..............................................................................111
Proje Alanına En Yakın Taşınabilir Taşıt Sayım ve Sınıflandırma
İstasyonu Verileri .............................................................................117
SKHKKY Tablo 12.6: Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında
Kullanılacak Emisyon Faktörleri ........................................................118
Taşkın Hesaplamaları Özet Tablosu .................................................120
Dizel Araçlardan Kaynaklanan Emisyon Faktörleri (kg/ton) ................132
İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanlar ................132
Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Su Kullanılacak Yerler,
Miktarları, Temin Yerleri, Atıksu Miktarları ve Atıksuyun Bertaraf Şekli
.......................................................................................................133
Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun
Toplam Kirlilik Yükü .........................................................................134
ANFO’nun Teknik Özellikleri .............................................................138
Patlatmalarda Hesaplanan Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri ....140
Bina Temeli Titreşim Hızı (Vo) Değerlerine Bağlı Olarak Patlatma
Nedeniyle Hasar Görebilecek Bina Türleri .........................................142
Patlatma Yapılan Kaya Türü ve Bina Temeli Altındaki Kayaç Türüne
Bağlı Olarak Değişim Gösteren K Katsayısı Asgari ve Azami Değerleri
.......................................................................................................142
İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanlar ................143
Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri ............................144
İlhan-I Regülatör Yeri Çevresel Akış Miktarı ......................................154
İlhan-II Regülatör Yeri Çevresel Akış Miktarı .....................................155
Projenin Potansiyel Sosyal Etkileri ....................................................172
Önlemler Planı.................................................................................181
İzleme Programı ..............................................................................187
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa No
Şekil II.1.1.
Şekil II.2.1.
Şekil II.2.2.
Şekil II.2.3.
Şekil II.2.4.
Şekil II.2.6.
Şekil II.2.7.
Şekil II.2.8.
Şekil II.2.9.
Şekil III.2.1.
Şekil IV.2.1.1.
Şekil IV.2.1.2.
Şekil IV.2.1.3.
Şekil IV.2.1.4.
Şekil IV.2.1.5.
Proje Alanını, Üniteleri, Yerleşim Yerlerini ve Projenin Diğer Projelere
Göre Konumunu Gösterir Uydu Görüntüsü........................................... 8
İlhan-II Regülatör Yerinden Görünüm ................................................ 10
Mevcut Orman Yolundan Görünüm ................................................... 11
Kazı Fazlası Malzeme Stok Sahasından Görünüm ............................. 12
Belediyeye Ait Su Alma Yapısı .......................................................... 13
Kamenistan Alabalık Tesisi ............................................................... 15
Şantiye Alanından Görünüm ............................................................. 16
İlhan HES Alanından Görünüm.......................................................... 17
Çevresel Etüt Çalışmalarından Görünüm ........................................... 18
İlhan HES Projesi Enerji Üretimi İş Akış Şeması................................. 20
Proje Shası ve Hopa Meteoroloji İstasyonu Mevkii ............................. 26
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Saat 7, 14, 21’deki Ortalama
Sıcaklıklar ve Aylık Ortalama Sıcaklık Değişim Grafiği ........................ 28
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Aylık Ortalama Yüksek Sıcaklık ve
Aylık Ortalama Düşük Sıcaklık Grafiği................................................ 28
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Toplam Yağış Miktarı
Grafiği .............................................................................................. 29
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Gün Sayıları
Grafiği .............................................................................................. 30
x
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.1.6.
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Sisli, Dolulu ve Kırağılı Gün Sayıları
Grafiği .............................................................................................. 30
Şekil IV.2.1.7. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı Grafiği. 31
Şekil IV.2.1.8. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na ait Maksimum Rüzgâr Hızı Grafiği ....... 31
Şekil IV.2.1.9. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler
Grafiği .............................................................................................. 32
Şekil IV.2.1.10. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Rüzgârın Esme Sayılarına Göre ve
Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramları ................... 34
Şekil IV.2.1.11. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Esme Sayılarına Göre Mevsimlik
Rüzgâr Diyagramı ............................................................................. 35
Şekil IV.2.1.12. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Rüzgâr Hızına Göre
Mevsimlik Rüzgâr Diyagramı ............................................................. 35
Şekil IV.2.1.13. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgâr
Diyagramı......................................................................................... 36
Şekil IV.2.1.14. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Aylık
Rüzgâr Diyagramı ............................................................................. 37
Şekil IV.2.1.15. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Nem Verilerinin Grafiksel
Gösterimi.......................................................................................... 38
Şekil IV.2.2.2.1. Proje Alanı ve Çevresine Ait Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit ............ 41
Şekil IV.2.2.3.1. Proje Alanı ve Çevresi Heyelan Risk Haritası ..................................... 45
Şekil IV.2.2.5.1. Artvin İli Depremsellik Haritası ........................................................... 46
Şekil IV.2.2.5.2. Proje Alanı ve Çevresi Diri Fay Haritası ............................................. 48
Şekil IV.2.7.1. Proje Alanı ve Çevresi Mevcut Su Kullanım Durumu, Planlanan ve
Mevcut Sulama Tesisleri ................................................................... 52
Şekil IV.2.8.1. Artvin İli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Haritası .............................. 56
Şekil IV.2.9.1. Artvin İli Ağırlıklı Ürün Deseni ............................................................ 59
Şekil IV.2.11.1. Artvin İlinde Bulunan Korunan Alanlar ve Proje Alanı .......................... 61
Şekil IV.2.11.2. Artvin İli Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası ...................................... 63
Şekil IV.2.12.1.1.Proje Alanın Grid Kareleme Sistemindeki Yeri.................................... 64
Şekil IV.2.12.1.2.Arazi Çalışmalarından Görünüm ........................................................ 65
Şekil IV.2.12.1.3.Türkiye’deki Fitocoğrafik Bölgeler ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı) .... 66
Şekil IV.2.12.1.4.Karadeniz Bölgesi’nin Ekolojik Yönden Bölümlere Ayrımı ................... 67
Şekil IV.2.12.1.5.Proje Alanı ve Çevresi Yaprak Döken Orman Vejetasyonu ................. 68
Şekil IV.2.12.1.6.Proje Alanı ve Çevresi Riperyan Vejetasyonu .................................... 69
Şekil IV.2.12.1.7.Yaprak Döken Orman Vejetasyonu İçinde Sambucus Nigra................ 70
Şekil IV.2.12.1.8.Fitocoğrafya Spektrumu .................................................................... 77
Şekil IV.2.12.2.1.IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler ................................................. 81
Şekil IV.2.15.1. Artvin İli Büyükbaş Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında
Değişimi ........................................................................................... 97
Şekil IV.2.15.2. Artvin İli Küçükbaş Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında
Değişimi ........................................................................................... 98
Şekil IV.2.15.3. Artvin İli Kanatlı Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında Değişimi
........................................................................................................ 99
Şekil IV.2.15.4. Artvin İli Süt ve Deri Üretiminin 1994-2004 Yılları Arasında Değişimi ..100
Şekil IV.2.15.5. Artvin İli Kırmızı Et, Yumurta ve Bal Üretiminin 1994-2004 Yılları
Arasında Değişimi............................................................................100
Şekil IV.2.15.6. Artvin İli Balmumu, Yapağı ve Kıl Üretiminin 1994-2003 Yılları Arasında
Değişimi ..........................................................................................101
Şekil IV.2.15.7. Artvin İli Toplam Su Ürünleri Miktarının 2001-2004 Yılları Arasında
Değişimi ..........................................................................................102
Şekil IV.2.15.8. Artvin İli Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretim
Miktarlarının 2001-2004 Yılları Arasında Değişimi .............................103
Şekil V.1.3.1.
Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yolun Trafik Hacim Haritası ...117
Şekil V.1.19.1. Kazı Fazlası Malzeme Depo Alanlarının Uydu Görüntüsü ..................131
xi
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Şekil V.1.19.2.
Şekil V.1.23.1.
Şekil V.2.1.1.
Şekil V.2.6.1.
Şekil VII.1.1.
Şekil X.1.
Şekil X.2.
Şekil Ek-12.1.
Şekil Ek-12.2.
Şekil Ek-12.3.
Şekil Ek-12.4.
Şekil Ek-12.5.
Şekil Ek-12.6.
Şekil Ek-12.7
Şekil Ek-12.8.
Şekil Ek-12.9.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Planlanan Kazı Fazlası Malzeme Depo Alanından (Kazı Fazlası
Malzeme Stok Sahası-I) Görünüm ....................................................131
Açık Alan Patlatmasının Grafiksel Gösterimi .....................................138
Örnek Balık Geçidi Ana Yapı Ünitelerine Ait Görünümler ...................152
Faaliyet Sahibi Tarafından Proje Alanında Kurulan AGİ’nin Konumu ..158
Çifteköprü HES Projesinin Yerleşimi .................................................178
Halkın Katılımı Toplantısından Görünüm-I ........................................195
Halkın Katılımı Toplantısından Görünüm-II........................................196
İşletme Sahibinin Görev ve Sorumlulukları ..................................Ek-12/1
Acil Müdahale Planı Koordinatörü’nün Görevleri..........................Ek-12/2
Acil Müdahale Ekibi’nin Görev ve Sorumlulukları .........................Ek-12/3
Kaza Halinde Uygulanacak Akış Şeması ....................................Ek-12/4
Deprem Halinde Uygulanacak Akış Şeması ................................Ek-12/5
Yangın Halinde Uygulanacak Akış Şeması .................................Ek-12/6
Aşırı Yağış Halinde Uygulanacak Akış Şeması ...........................Ek-12/7
Toprak Hareketleri Halinde Uygulanacak Akış Şeması ................Ek-12/8
Yol veya Toprak Kirlenmesi Durumunda Uygulanacak Akış Şeması........
.................................................................................................Ek-12/9
xii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
EKLER DİZİNİ
Ek-1
Resmi Yazılar ve Dökümanlar
Ek-1.1 DSİ Genel Müdürlüğü’nün 05.10.2009 tarihli ve 9597 sayılı yazısı (Fizibilite
Raporu Onayı)
Ek-1.2 Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 02.12.2010 tarih ve 11512 sayılı
yazısı
Ek-1.3 DSİ Hidroelektrik Enerji Dairesi Başkanlığı’nın 19.07.2013 tarihli ve 433100
sayılı yazısı (Revize Fizibilite Raporu Onayı)
Ek-1.4 DSİ Genel Müdürlüğü Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüğü’nün 08.11.2013
tarihli ve 659983 sayılı yazısı (SKHP Raporu onayı)
Ek-1.5 DSİ Genel Müdürlüğü’nün 19.11.2013 tarih ve 683342 sayılı yazısı ekinde
onaylı regülatör yerleri uzun yıllar aylık ortalama akım değerleri
Ek-1.6 DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’nün 11.12.2013 tarihli ve 739983 sayılı yazısı
(Kazı fazlası malzeme depolama alanları uygunluk görüşü)
Ek-1.7 Artvin Orman Bölge Müdürlüğü’nün 06.03.2014 tarihli ve 408911 sayılı
yazısı ekinde ÇED İnceleme ve Değerlendirme Raporu
Ek-1.8 Artvin Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün 29.01.2013 tarihli ve 410
sayılı yazısı ekinde Halkın Katılımı Toplantı Tutanağı
Ek-1.9 Peyzaj Onarım Planı Taahhütname
Ek-1.10 Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü Görüşü
Ek-1.11 Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Sit Alanı Görüşü
Ek-1.12 Maden İşleri Genel Müdürlüğü Görüşü
Ek-2
Ek-3
Ek-4
Ek-5
Ek-6
Ek-7
Ek-8
Ek-9
Ek-10
Ek-11
Ek-12
Ek-13
Ek-14
Ek-15
Ek-16
Yer Bulduru Haritası
Proje Alanı ve Çevresi 1/100.000 Ölçekli Onaylı ÇDP, Plan Lejantı ve Plan
Hükümleri
Proje Alanı ve Çevresi 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Haritası
Proje Alanı ve Çevresi 1/25.000 Ölçekli Jeoloji Haritası, Ünitelere Ait Jeoloji
Haritaları ve Jeolojik Kesitler
Proje Alanı ve Çevresi 1/25.000 Ölçekli Arazi Varlığı Haritası
Proje Alanı ve Çevresi 1/25.000 Ölçekli Mesçere Haritası
Fosseptik Planı
Proje Ünitelerine Ait Teknik Çizimler (7 Pafta)
SKKY Tablo-1’e Göre (Radyoaktivite Hariç) Su Analiz Raporları
Hopa Meteoroloji İstasyonu Rasat Verileri
Acil Durum Müdahale Planı
Su Kullanım Hakları Planlama Raporu
Akustik Rapor
Ekosistem Değerlendirme Raporu
Ekolojik Peyzaj Onarım Planı
xiii
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
KISALTMALAR
AB
ABD
AGİ
CBS
ÇDP
ÇED
da
dBA
ha
DSİ
ENH
EPA
EPDK
GPS
GW
HES
HKKD
IEA
IUCN
m
Mah.
MW
km
km 2
kV
kVA
kW
Leq
Lgece
Lgündüz
Lw
lt
m2
m3
µg
PM
SKHP
TEİAŞ
TM
TÜİK
TÜRKAK
TW
vb.
Avrupa Birliği
Amerika Birleşik Devletleri
Akım Gözlem İstasyonu
Coğrafi Bilgi Sistemi
Çevre Düzeni Planı
Çevresel Etki Değerlendirmesi
Dekar
Desibel A
Hektar
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
Enerji İletim Hattı
ABD Çevre Koruma Kurumu
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Küresel Yer Belirleme Sistemi
Gigawatt
Hidroelektrik Enerji Santrali
Hava Kirlenmesine Katkı Değeri
Uluslararası Enerji Ajansı
Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği
Metre
Mahalle
Megawatt
Kilometre
Kilometrekare
Kilovolt
Kilo Volt Amper
Kilowatt
Eşdeğer Gürültü Seviyesi
Gece Gürültü Göstergesi
Gündüz Gürültü Göstergesi
Ses Enerjisi
Litre
Metrekare
Metreküp
Mikrogram
Partikül Madde
Su Kullanım Hakları Planlama
Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi
Trafo Merkezi
Türkiye İstatistik Kurumu
Türk Akreditasyon Kurumu
Terawatt
ve benzeri
xiv
BÖLÜM I
PROJENİN TANIMI VE AMACI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI
(Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, projede kurulacak
tesislere ait karakteristik verileri gösteren tablo (su alma kotu, türbin eksen kotu,
brüt düşü, santral tipi, net düşü türbin tipi, ünite sayısı, ünite gücü, kurulu güç
(MWm/MWe), firm enerji, sekonder enerji, toplam enerji, proje debisi, türbin verimi,
jeneratör verimi, trafo verimi vb.), pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde
ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri,
(proje alanı ve çevresindeki su kaynaklarının görünebileceği, ölçekte renkli harita
üzerinde su kaynakları yerleri ve proje alanına mesafeleri, rapor hazırlanırken proje
kapsamındaki tüm işlemlerin dsi tarafından onaylanmış olan fizibilite raporuna
uygun olarak hareket edilmesi ve buna ilişkin bilgi ve su kullanma anlaşması
hakkında bilgi)
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Doğu Karadeniz Bölgesi, Artvin İli,
Borçka İlçesi sınırları içerisinde, Balıklı Deresi üzerinde 667 m talveg kotunda yapılacak
İlhan-1 Regülâtörü ve 665,7 m talveg kotunda yapılacak İlhan-2 Regülâtörü ile Balıklı
Deresi kolu sularından yararlanılarak elektrik enerjisi üretimi amacıyla İlhan I-II Regülatörü
ve HES (3,00 MW m/2,89 MW e) projesinin yapımı ve işletilmesi planlanmaktadır.
Planlanan proje 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği’nin Ek-II: Seçme-Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler
Listesi Madde 32’de (kurulu gücü 0-25 MW m arasında olan nehir tipi santraller) yer
almaktadır. Yatırımla ilgili kredi almak için finans kuruluşlarının isteği üzerine ÇED
çalışmalarının yapılması ve ÇED Olumlu/ÇED Olumsuz kararının alınması için Mülga
Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel
Müdürlüğü’ne söz konusu projenin ÇED Yönetmeliğinin 24-b Maddesi kapsamında
değerlendirilmesi için başvuru yapılmıştır. Planlanan proje için Bakanlığın 02.12.2010 tarih
ve 11512 sayılı yazısı ile Yönetmeliğin 24-b Maddesine istinaden ÇED Başvuru Dosyası
hazırlanabilmesi için uygun görüş verilmiştir (Bkz. Ek-1.2). Yönetmeliğin 8. Maddesine
göre hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası 16.11.2012 tarihinde Bakanlığa sunularak ÇED
süreci başlatılmıştır.
ÇED Yönetmeliği’nin 9. Maddesi gereğince 24.01.2013 tarihinde Artvin İli Borçka
İlçesi’nde Halkın Katılımı Toplantısı düzenlenmiştir. ÇED Yönetmeliğinin 10. Maddesi
gereğince 29.01.2013 tarihinde Bakanlıkta gerçekl eştirilen Kapsam ve Özel Format
Belirleme Toplantısı sonrasında 11.02.2013 tarihinde Bakanlık tarafından ÇED Raporu
Özel Formatı verilmiş ve format doğrultusunda bu rapor hazırlanmıştır.
Dünyada nüfus artışı, kentleşme ve sanayileşme olguları, küreselleşme sonucu
artan ticaret olanakları, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi giderek artırmaktadır.
Türkiye’de kişi başına yıllık elektrik tüketimi 3.060 kW h düzeylerinde olup, bu miktar
kalkınmış ve kalkınmakta olan ülkeler ortalamasının çok altındadır. Ülkemizin ekonomik
ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için sanayileşme bir hedef olduğuna göre
sanayinin ve diğer kullanıcıların ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir
şekilde karşılanması büyük önem arz etmektedir.
31 Ağustos 2012 tarihi itibari ile Türkiye’nin toplam elektrik kurulu gücü 55.380 MW’a
ulaşmıştır. Bu toplam içinde, termik yakıtlı santrallerin payı % 63 (34.656 MW),
yenilenebilir enerji santrallerinin payı ise % 37 (20.724 MW)’dir. 2012 yılının başından 31
Ağustos 2012 tarihine kadar geçen süre içerisinde üretilen elektrik miktarı 163 TWh olup,
kaynaklar bazında dağılımında % 70 termik ve % 30 yenilenebilir enerji kaynaklıdır.
Bir ülkede, ülke sınırlarına veya denizlere kadar bütün tabii akışların %100 verimle
değerlendirilebilmesi varsayımına dayanılarak hesaplanan hidroelektrik potansiyel, o
ülkenin “brüt teorik hidroelektrik potansiyeli”dir.
1
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ancak mevcut teknolojilerle bu potansiyelin tamamının kullanılması mümkün
olmadığından, mevcut teknoloji ile değerlendirilebilecek azami potansiyele “teknik
yapılabilir hidroelektrik potansiyel” denir. Öte yandan teknik yapılabilirliği olan her tesis
ekonomik yapılabilirliği olan tesis demek değildir. Bu nedenle teknik potansiyelin, mevcut
ve beklenen yerel ekonomik şartlar içinde geliştirilebilecek bölümü ekonomik yapılabilir
hidroelektrik potansiyel olarak adlandırılır.
Türkiye’nin teorik hidroelektrik potansiyeli dünya teorik potansiyelinin yüzde 1’i,
ekonomik potansiyeli ise Avrupa ekonomik potansiyelinin yüzde 16’sıdır.
Ülkemiz yenilenebilir enerji potansiyeli içinde en önemli yeri tutan hidrolik kaynakları
bakımından incelendiğinde Türkiye’de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar kWh,
teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar kWh ve ekonomik hidroelektrik enerji
potansiyeli 140 milyar kWh/yıl’dır. Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin yüzde 37’lik kısmı
işletmede, yüzde 15’lik kısmı (özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dâhil)
ise inşa halindedir (2010 yılı itibarıyla). Avrupa Birliği’nin yeşil enerji için uyguladığı vergi
indirimleri ve destekleme politikaları ekonomik olarak potansiyelin artmasını sağlayacaktır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinasyonunda 2009 yılı Mayıs ayında
hazırlanan ve yürürlüğe giren “Elektrik Enerjisi Piyasası Ve Arz Güvenliği Strateji
Belgesi”nde, elektrik enerjisi üretiminde yerli kaynakların payının artırılması öncelikli
hedeftir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye’de 2023 yılına kadar 36.000 MW
olan hidroelektrik potansiyelinin tamamını kullanmayı ve elektrik arzındaki yenilenebilir
enerji payını % 30’un üzerine çıkarmayı hedeflemektedir.
Türkiye’de işletmede olan 303 adet hidroelektrik santralin toplam kurulu gücü 17.372
MW ve ortalama yıllık üretimi ise 62.000 GWh olup, bu değer toplam teknik potansiyelin
%28,7’sine karşılık gelmektedir. ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86’sını, Japonya
%78’ini, Norveç %72’sini, Kanada %56’sını, Türkiye ise %28,7’sini geliştirmiştir.
“Uluslararası Enerji Ajansı”nca (IEA) 2020’de dünya enerji tüketimi içerisinde hidroelektrik
ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının payının bugüne göre %53 oranında artacağı
öngörülmüş olup, bu her güçteki hidroelektrik potansiyelin değerlendirilmesi olarak
yorumlanmaktadır.
Avrupa Komisyonu, Birlik stratejileri kapsamında Avrupa Birliği (AB) içerisinde 2020
yılına kadar iç brüt enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payını %20’ye çıkartmak üzere
gerekli yasal düzenlemeleri yürürlüğe koymuştur.
Türkiye’de elektrik enerjisi üretiminin 1970-2011 yılları arasındaki gelişimi
Tablo I.1’de verilmektedir. Bu tablo incelendiğinde 1990 – 2011 yılları arasında toplam
kurulu güçte 36.593 MW’lık artış olduğu ve 2011 yılında Türkiye’nin kurulu gücünün
52.911 MW’a ulaştığı görülmektedir. Toplam kurulu gücün 33.931 MW’ını (% 64) termik,
17.137 MW’ını (% 32) hidrolik, yaklaşık 1.843 MW’ını (% 4) ise jeotermal ve rüzgâr
santralları oluşturmaktadır.
2
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo I.1. Türkiye’de Elektrik Enerjisi Üretiminin 1970-2011 Yılları Arasında Gelişimi
Türkiye Üretimi
Kurulu Güç (MW)
Yıl
Toplam Net Tüketim
Enerji (GWh)
Jeoter. +
Rüz.
Toplam
1970
1975
1980
1.510
2.407
2.988
725
1.780
2.131
-
2.235
4.187
5.119
5.590
9.719
11.927
3.033
5.904
11.348
Jeoter.+
Rüz.
-
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
3.181
3.556
3.696
4.569
5.229
6.220
7.474
8.285
9.193
9.536
10.078
10.320
10.638
10.978
11.074
11.297
11.772
13.021
15.556
16.053
16.641
21.286
22.974
24.145
25.902
27.420
27.272
27.595
29.339
32.279
33.931
2.356
3.082
3.239
3.875
3.875
3.878
5.003
6.218
6.597
6.764
7.114
8.379
9.682
9.865
9.863
9.935
10.603
10.307
10.537
11.175
11.673
12.474
12.579
12.645
12.906
13.063
13.395
13.829
14.553
15.831
17.137
18
18
18
18
18
18
18
18
18
18
18
18
18
18
26
26
36
36
36
34
34
35
82
169
393
869
1.414
1.843
5.538
6.639
6.935
8.462
9.122
10.115
12.495
14.521
15.808
16.318
17.209
18.716
20.338
20.860
20.954
21.249
21.892
23.354
26.119
27.264
28.332
31.846
35.587
36.824
38.844
40.565
40.836
41.817
44.761
49.524
52.911
12.056
12.385
16.004
17.165
22.168
27.779
25.677
19.031
34.041
34.315
37.482
40.705
39.779
47.657
50.621
54.303
63.397
68.703
81.661
93.934
98.563
95.563
105.101
104.463
122.242
131.835
155.196
164.139
156.923
155.828
171.638
12.616
14.167
11.343
13.426
12.045
11.873
18.618
28.949
17.940
23.148
22.683
26.568
33.951
30.586
35.541
40.475
39.816
42.229
34.678
30.916
24.010
33.684
35.329
46.084
39.561
44.244
35.851
33.270
35.958
51.796
52.339
22
6
44
58
68
63
80
81
70
78
79
86
84
83
91
101
109
152
153
150
151
153
221
511
1.009
1.931
3.585
5.418
Termik
Hidrolik
Termik
Hidrolik
Toplam
İthal
Edilen
GW
İhraç
Edilen
GW
Brüt
Talep GW
Saatlik
Puant
MW
Enerji
GWh
Türkiye
Nüfusu
1000
BirimNet
Tüketim
kWh/kişi
Yük
Faktörü
%
8.623
15.623
23.276
0
96
1.341
-
8.623
15.719
24.617
1.508
2.872
4.023
7.308
13.492
20.398
35.321
40.348
44.737
205
334
456
65
62
66
24.673
26.552
27.347
30.614
34.219
39.695
44.353
48.049
52.043
57.543
60.246
67.342
73.808
78.322
86.247
94.862
103.296
111.022
116.440
124.922
122.725
129.400
140.581
150.698
161.956
176.300
191.558
198.418
194.813
211.208
229.395
1.616
1.773
2.221
2.653
2.142
777
572
381
559
176
759
189
213
31
0
270
2.492
3.299
2.330
3.791
4.579
3.588
1.158
464
636
573
864
789
812
1.144
4.556
907
506
314
589
570
636
343
271
298
285
437
433
435
588
1.144
1.798
2.236
2.422
1.122
1.546
1.918
3.645
26.289
28.325
29.568
33.267
36.361
40.472
44.925
48.430
52.602
56.812
60.499
67.217
73.432
77.783
85.552
94.789
105.517
114.023
118.485
128.276
126.871
132.553
141.151
150.018
160.794
174.637
190.000
198.085
194.079
210.434
230.306
4.158
4.600
4.734
5.509
5.739
6.440
7.412
7.613
8.499
9.056
9.903
10.975
11.819
12.495
13.876
15.185
16.766
17.614
18.954
19.405
19.407
20.887
21.659
23.279
25.077
27.393
29.215
30.532
29.604
33.191
35.634
22.030
23.587
24.465
27.635
29.709
32.210
36.697
39.722
43.120
46.820
49.283
53.985
59.237
61.401
67.394
74.157
81.885
87.705
91.202
982.969
97.070
102.948
111.766
121.142
130.263
144.091
155.135
161.948
156.894
172.051
186.100
45.540
46.688
47.864
49.070
50.664
51.433
52.561
53.715
54.893
56.473
57.064
57.931
58.812
59.706
60.614
61.536
62.866
63.451
64.385
67.845
68.529
69.626
70.712
71.789
72.065
73.905
70.586
71.517
72.561
73.723
74.724
484
505
511
563
586
626
698
739
786
829
864
932
1.007
1.028
1.112
1.205
1.303
1.382
1.417
1.449
1.416
1.479
1.581
1.687
1.808
1.936
2.198
2.264
2.162
2.334
2.490
68
66
66
63
68
70
68
72
70
73
69
70
71
72
71
71
70
72
70
74
72
71
71
74
74
73
75
74
75
73
73
Kaynak: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, Türkiye Elektrik Üretim İletim İstatistikleri, 2011 (http://www.teias.gov.tr/istatistikler.aspx)
3
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ekonomik durgunluklar dikkate alınmazsa, Türkiye’de elektrik tüketimi her yıl
yaklaşık %8 oranında artmaktadır. Bu talebi karşılamak için ülkemiz yeni enerji projeleri
için her yıl 5 milyar ABD Doları ayırmak zorundadır. Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde
de enerji hayati bir konu olduğundan, kendine yeterli, sürekli, güvenilir ve ekonomik bir
elektrik enerjisine sahip olunması yönünde, başta dışa bağımlı olmayan ve yerli bir enerji
kaynağı olan hidroelektrik enerjisi olmak üzere bütün alternatifler göz önüne alınmalıdır.
Türkiye’deki elektrik tüketiminin artmasına paralel olarak yeterli sayıda ve kurulu
güçte enerji üretim tesisleri devreye sokulmadığı takdirde, gelecekte büyük ölçüde enerji
yetersizliği ile karşılaşılması kaçınılmaz olacaktır.
Ülkemizde gelişmeye bağlı olarak sürekli artan enerji ihtiyacını karşılamakta temiz,
doğal, çevreye en az zarar veren enerji kaynağı olarak yenilenebilir enerji kaynaklarımızın
en üst düzeyde değerlendirilmesi açısından, hidroelektrik enerji üretimi büyük önem arz
etmektedir.
2007-2013 dönemini kapsayan 9. Kalkınma Planı çerçevesinde de üretim sistemi
içinde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payının azami ölçüde yükseltilmesi
hedeflenmiş ve özellikle hidroelektrik santral projelerinin en düşük maliyetlerle ve hızlı
şekilde tamamlanarak ekonomiye kazandırılması esas alınmıştır.
Söz konusu proje için başlangıçta iki formülasyon düşünülmüş ve birinci
formülasyon için hazırlanan Fizibilite Raporu Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı DSİ Genel
Müdürlüğü Etüd ve Plan Dairesi Başkanlığı’nın 05.10.2009 tarih ve 9597 sayılı yazısında
belirtilen hususlara uyulması kaydıyla uygun bulunmuştur (Bkz. Ek- 1.1).
Bu kapsamda AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Artvin İli, Borçka
İlçesi’nde İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesinin yapılıp işletilmesi ile birlikte Türkiye’nin
artan enerji ihtiyacının bir kısmının karşılanmasına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
Planlanan 3,00 MWm/2,89 MWe kurulu gücündeki İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesi ile
yıllık 8,92 GWh /yıl enerji üretilerek ulusal gelişime katkı sağlanması planlanmıştır.
Ancak projenin çevresel etkilerini minimuma indirmek için, iletim yapısının açık kanal
olarak düşünüldüğü ve iletim yapısı güzergâhının genellikle orman sahalarından geçtiği
birinci formülasyon yerine, kapalı iletim yapısının (iletim borusu) kullanıldığı ikinci
formülasyonun değerlendirilmesine karar verilmiştir. İkinci formülasyonın iletim güzergâhı,
mevcut orman yolunun kenarından gidecek şekilde planlanmıştır. Revize Fizibilite
Raporunda yapılan değişiklikler neticesinde İlhan HES projesinin planlanan kurulu gücü
3,00 MWm/2,89 MWe’den 9,28 MWm/9,00 MWe’ye çıkarılmıştır.
Planlanan proje kapsamında ikinci formülasyon için hazırlanan Mart 2013 tarihli
İlhan HES Revize Fizibilite Raporu ve Temmuz 2013 tarihli İlhan HES Revize Fizibilite Ek
Raporu için Orman ve Su İşleri Bakanlığı DSİ Hidroelektrik Enerji Dairesi Başkanlığı
tarafından 19.07.2013 tarih ve 433100 sayılı yazısında belirtilen hususların dikkate
alınması ve eksiklerin kati proje aşamasında düzeltilmesi kaydıyla uygun görüş verilmiştir
(Bkz. Ek-1.3).
Projenin memba ve mansabında mevcut su kullanım haklarının tespitine yönelik
hazırlanmış olan Su Kullanım Hakları Planlama Raporu Artvin DSİ 26. Bölge
Müdürlüğü’nün 08.11.2013 tarih ve 659983 sayılı yazısı ile onaylanmıştır (Bkz Ek-1.4).
4
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
3 Mart 2001 tarih ve 24335 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
4628 sayılı “Elektrik Piyasası Kanunu” ve bu Kanuna istinaden 26.06.2003 tarih ve 25150
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Piyasasında Üretim
Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” kapsamında DSİ ile AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
arasında Su Kullanım Hakkı Anlaşması imzalanacaktır.
Ayrıca 04.08.2002 tarih ve 24836 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren “Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği”nin 10. Maddesi’nin 3. Fıkrası hükmü uyarınca
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na Enerji Üretim Lisansı alınması için başvuruda
bulunulacak olup, ÇED kararı sonrasında üretim lisansının alınması planlanmaktadır.
Projenin inşaat süresi 2 yıl, işletme süresi 50 yıl olarak öngörülmektedir.
Planlanan proje kapsamında hazırlanan Revize Fizibilite Raporunda, Balıklı Dere
üzerinde 665.00 m talveg kotunda İlhan I Derivasyon Regülatörü ile toplanan suyun
1185.28 m uzunluğundaki iletim hattı vasıtası ile İlhan II Regülatör yerine alınması,
buradan Küçükcin ve Gorgodi derelerinin birleşiminde yine 665.00 m talveg kotunda İlhan
II Regülatörü ile toplanan sular ile birlikte 3788.00 m uzunluğundaki çelik iletim hattı
vasıtası ile 400.00 m kuyruksuyu kotunda bulunan santral binasına alınması
öngörülmüştür. Buna göre 4.00 m3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm),
9.00 MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı
sekonder olmak üzere toplam 28.65 GWh/yıl enerji üretilmesi planlanmıştır.
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından proje üzerinde yapılan çalışmalar
sonucu çevresel etkileri minimuma indirmek için 2009 tarihli İlhan Regülatörü ve HES
Fizibilite Raporundan farklı olarak, Temmuz 2013 tarihli İlhan Regülatörü ve HES Revize
Fizibilite Ek Raporunda, yüzeyden geçirilen toplam 4.391,59 m uzunluğundaki betonarme
su hattı yerine gömülü olarak geçirilecek toplam 4.973,28 m uzunluğunda basınçlı boru
hattı ile suyun doğrudan santrale iletilmesi öngörülmüştür.
Bu proje kapsamında hazırlanan ÇED raporunda enerji nakil hatları ile ilgili çevresel
değerlendirmelere mevzuat gereği yer verilememekte olup, konuyla ilgili çalışmalar
TEİAŞ/TEDAŞ uhdesinde gerçekleşecek ayrı bir proje ile yürütülecek ve ÇED Yönetmeliği
kapsamındaki yükümlülükler ayrıca yerine getirilecektir.
5
BÖLÜM II
PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU
II.1. Projenin yeri (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış
olan proje yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı
ve İmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde
gösterimi),
İlhan HES, Doğu Karadeniz Bölgesi, Artvin ili, Borçka ilçesi sınırları içerisinde Çoruh
Nehrinin yan kolu olan Cihala Derenin yan kolu Balıklı Dere üzerindedir. Proje yeri Çoruh
havzasındadır. Çoruh Nehri, havzası güneyde Doğu Anadolu yüksek platosu ile kuzeyde
Doğu Karadeniz Dağları arasında kuzey doğu yönünde akarak Artvin İli sınırlarından
Gürcistan’a geçer.
İlhan HES proje alanı Artvin F47-a1 ve F47-a4 nolu 1/25.000 ölçekli haritalarda yer
almaktadır. İlhan-I regülatörü yaklaşık 712013 doğu, 4582262 kuzey, İlhan-II regülatörü
yaklaşık 712890 doğu, 4581985 kuzey, İlhan HES ise yaklaşık 714923 doğu, 4584591
kuzey koordinatlarında yer almaktadır.
Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama bölgesi 1/100.000 ölçekli
Çevre Düzeni Planı (ÇDP) Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 24.06.2011
tarihinde onaylanmıştır. Proje alanının büyük bir kısmı, 1/100.000 ölçekli Ordu-TrabzonRize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı’nda orman alanı
içerisinde, küçük bir kısmı ise ağaçlık karakteri korunacak alan içerisinde kalmaktadır.
Proje alanının işaretli olduğu onaylı 1/100.000 ölçekli Çevre düzeni planı (lejand ve plan
hükümleri ile birlikte) eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-3).
Söz konusu faaliyet ile ilgili işlemler; ÇDP’nin plan hükümlerinin 5.18 no’lu
maddesinde yer alan “Bu plan ile belirlenen planlama alt bölgeleri içinde veya dışında
ihtiyaç olması halinde güvenlik, sağlık, eğitim vb. sosyal donatı alanları, Belediye hizmet
alanları, büyük kentsel yeşil alanlar, kent veya bölge/havza bütününe yönelik her türlü atık
bertaraf tesisleri ve bunlarla entegre geri kazanım tesisleri, arıtma tesisleri, sosyal ve
teknik alt yapı, karayolu, demiryolu, havaalanı, baraj, enerji üretimi, enerji iletimi ve
doğalgaz depolamasına ilişkin imar planları; bu planın koruma, gelişme ve planlama
ilkelerine, ilgili kurum ve kuruluşların görüşlerine uyularak ilgili idaresince yapılır ve
onaylanır. Söz konusu kullanımlardan ÇED Yönetmeliği kapsamında kalanlar için
“Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu” veya “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli
Değildir” kararının bulunması, ÇED yönetmeliği kapsamı dışında olanlar için ise ilgili
kurum ve kuruluşların uygun görüşü olması kaydı ile çevre düzeni planı değişikliğine
gerek olmaksızın alt ölçekli planları ilgili idaresince hazırlanır ve onaylanır. Onaylanan
planlar sayısal ortamda veri tabanına işlenmek üzere Bakanlığa gönderilir. Söz konusu
tesisler/tesis alanları amacı dışında kullanılamazlar” hükmü uyarınca yürütülecektir.
İlhan Regülatörü ve HES proje alanına ulaşım için, Çifteköprü Köyünden yaklaşık 1
km güneye devam edilerek santral yerine varılır. Santral yerinden sonra dere kenarı
boyunca devam edilen yolun yaklaşık 3,60 km sonrasında İlhan-1 Regülatörü, 4,40 km
sonrasında ise İlhan-2 Regülatörü bulunmaktadır. Proje kapsamında mevcut orman yolları
ve köy yolları kullanılacak olup, bu yollarda iyileştirme yapılacak ve İlhan-I regülatörüne
ulaşım için yeni yol açılacaktır. Söz konusu yolların dışında herhangi bir bağlantı yolu
yapılmayacaktır.
Tesis alanına ulaşım için kullanılacak olan köy yollarının ulaşımı trafiğe sürekli açık
tutulacaktır. Söz konusu tesis alanına ulaşım yollarının ve sanat yapılarının projedeki
çalışmalardan kaynaklı kullanımı süresince ağır tonajlı vasıtalarla bozulması halinde
gerekli onarım, stabilize beton kaplaması, yol bakımı vb. işler faaliyet sahibi tarafından
karşılanacaktır.
6
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Söz konusu yollarda onarım ve sanat yapıları yapımına ihtiyaç olduğu takdirde yolda
uygulanacak olan onarım ve sanat yapısı yapım projesi için yapıma başlanmadan önce
Artvin İl Özel İdaresi Sağlık, Ruhsat ve Denetim Müdürlüğü’nün görüşü alınacaktır.
Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan yerleşim yerlerinin konumları, 1/25.000
ölçekli topoğrafik harita üzerinde görülmektedir (Bkz. Ek-4). Proje alanı ve yakın
çevresinde bulunan yerleşim yerlerinin proje ünitelerine mesafeleri ve proje ünitelerine
göre yönleri ise Tablo II.1.1’de verilmiştir.
Tablo. II.1.1. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Bulunan Yerleşim Yerleri, Proje Ünitelerine Mesafeleri ve Yönleri
Yerleşim Yeri
En Yakın Olduğu Ünite
Üniteye Göre Yönü
Sağlık Mahallesi
Basınçlı Boru
Çifteköprü Köyü
HES
Çiftepınar Mahallesi
HES
Borçka İlçe Merkezi
HES
Artvin İl Merkezi
HES
Kaynak: Ek-4, 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita
Doğu
Kuzeybatı
Kuzeybatı
Güneydoğu
Güneydoğu
Mesafesi (m)
50
600
1.000
9.700
30.000
Yukarıda verilen tablodan görüldüğü üzere proje alanına en yakın yerleşim birimi
basınçlı boruya 50 m mesafede bulunan Sağlık Mahallesidir. İlhan hidroelektrik santraline
en yakın yerleşim yerleri ise 600 m mesafedeki Çifteköprü Köyü ve 1 km mesafedeki
Çiftepınar Mahallesidir. Proje alanına Borçka ilçe merkezi 9,7 km, Artvin il merkezi ise
yaklaşık 30 km mesafede yer almaktadır.
Ayrıca proje güzergâhında iletim hattının geçtiği alanlara yakın bölgelerde Borçka
Belediyesi’ne ait İçme Suyu Arıtma Tesisi ve Su Alma Yapısı ile Alabalık Tesisleri yer
almaktadır. İlhan HES binasının kuşuçuşu yaklaşık 150 m doğusunda (projenin
mansabında) Çifteköprü Regülatörü ve yaklaşık 2,9 km doğusunda Çifteköprü HES yer
almaktadır. Söz konusu tesislerin yerleşimlerinin topografik harita üzerindeki konumu ve
fotoğrafları ise Bölüm II.2’de verilmiştir.
Proje kapsamında inşaata başlamak için 09.05.1985 tarih ve 18749 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre Belediye
sınırları ve mücavir alanlar dışındaki yerlerde İmar Planlarının İl Özel İdaresi’ne sunularak
onaylatılması gerekmektedir.
Proje alanına ilişkin, inşaat öncesinde, 09.05.1985 tarih ve 18749 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre proje alanının
Belediye sınırları ve mücavir alan dışında kalmasından dolayı üst ölçekli plan kararları ve
imar planına esas jeolojik ve-jeoteknik etüt raporları dikkate alınarak projenin bütününü
kapsayacak şekilde hazırlanacak olan imar planı, Artvin İl Özel İdaresi’ne sunularak
onaylatılacak ve Artvin İl Özel İdaresi’nden kurulacak santral binaları için Yapı Kullanım
İzin Belgesi alınacaktır. Ayrıca santral binaları için 10 Ağustos 2005 tarih ve 25902 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına
ilişkin Yönetmeliğin 6.Maddesi gereğince “İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı (GSM)
alınacaktır.
Proje alanını, ünite yerlerini yerleşim yerlerini ve diğer projeleri gösterir şematik uydu
görüntüsü Şekil II.1.1.’de verilmiştir.
7
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şantiye
Alanı
İlhan
HES
Çifteköprü
Regülatörü
Çifteköprü
HES
Kamenistan
Alabalık
Tesisi
MaviAy
Alabalık
Tesisi
Sağlık
Mah.
Belediyeye
Ait İçme
Suyu Tesisi
Kazı Fazlası
Malzeme
Stok Sahası
Basınçlı
Boru
İlhan-I
Regülatörü
İletim
Borusu
İlhan-II
Regülatörü
Şekil II.1.1. Proje Alanını, Üniteleri, Yerleşim Yerlerini ve Projenin Diğer Projelere Göre Konumunu Gösterir Uydu Görüntüsü
8
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
II.2. Proje kapsamındaki (varsa malzeme ocağı, beton santrali ve kırma-eleme
dahil ) ünitelerin konumu, teknik altyapı üniteleri, idari ve sosyal üniteler, varsa
diğer üniteler, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, bu ünitelerin
proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı, proje kapsamında yer alan ünitelerin
ve geçici-nihai depolama alanlarının 1/25000, 1/5000 ve/veya 1/1000'lik haritalar
üzerinde gösterimi) Şantiye yerleşim planı, hafriyat döküm sahaları, baraj, regülatör,
tünel, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası, (birbirleri ile olan mesafeleri de
belirtilmesi) v.b. yapılara ait plan ve kesitler ile yağış alanı ve akım gözlem
istasyonlarını gösterir çizimler teknik resim standartlarına uygun olarak, proje
ünitelerinin yerlerini (koordinatlarını) içeren sayısal CD (ED 50 formatında)
İlhan HES Projesi kapsamında yapılması planlanan ana üniteler;
- İlhan-I ve İlhan-II Regülatörleri,
- İlhan-I İletim Hattı
- Balık Geçitleri
- Derivasyon Kanalı ve Çakıl Geçidi
- İlhan-II Çökeltim Havuzu
- İletim Yapısı (Basınçlı Boru)
- Hidroelektrik Santrali ve Kuyruksuyu Kanalı
- Şalt Sahası’ndan oluşmaktadır.
1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerine işlenmiş genel yerleşim planı Ek-4’de
verilmiştir. Proje ünitelerine ait teknik çizimler Ek-9’da verilmiştir.
Proje kapsamında toplam yaklaşık 37.484 m 2’lik alanın kullanılması
planlanmaktadır. Proje çalışmaları sırasında her bir ünite için kullanılacak alan Tablo
II.2.1’de sunulmuştur.
Tablo II.2.1. Proje Kapsamında İnşa Edilecek Ünitelerin Kapladığı Alanlar
KULLANILACAK OLAN ALAN (~m2)
ÜNİTE
İlhan-I Regülatörü
~5.100
İlhan-I İletim Borusu
~1.896
İlhan-II Regülatörü
~4.800
İlhan-II Çökeltim Havuzu
~93
İletim Yapısı (Basınçlı Boru)
~6.060
Santral Binası
~1.800
Kazı Fazlası Malzeme Depolama Sahası
~13.327
Şantiye Alanı
~4.408
TOPLAM
~37.484
Proje alanına ait fotoğraflar aşağıda sunulmuştur:
9
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İlhan-II Regülatörü
İki Derenin Birleştiği
nokta
Fotoğrafın Çekildiği Nokta
Fotoğrafın Çekildiği Yön
Şekil II.2.1. İlhan-II Regülatör Yerinden Görünüm
10
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.2. Mevcut Orman Yolundan Görünüm
11
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.3. Kazı Fazlası Malzeme Stok Sahasından Görünüm
12
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.4. Belediyeye Ait Su Alma Yapısı
13
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.5. Belediyeye Ait İçme Suyu Tesisi
14
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.6. Kamenistan Alabalık Tesisi
15
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.7. Şantiye Alanından Görünüm
16
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.8. İlhan HES Alanından Görünüm
17
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil II.2.9. Çevresel Etüt Çalışmalarından Görünüm
18
BÖLÜM III
PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL
BOYUTLARI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI
III.1. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları, bu
kaynakların nereden temin edileceği,
İlhan HES Projesi için tesislerin fayda maliyeti ile ilgili gerekli metraj çalışmaları
yapılarak, fizibilite raporları hazırlanmıştır. Tesislerin maliyetinde; işletme ve şantiye
tesisleri, ulaşım yolları, derivasyon sistemi ve batardolar, regülatörler ve su alma yapıları,
iletim hattı ve santral binası ‘’DSİ Genel Müdürlüğü 2012 yılı’’ rayiç ve birim fiyatları
kullanılmıştır. Ekonomik değerlendirmelerde 2012 yılı ABD$ kuru 1,80 TL olarak kabul
edilmiştir. Bu kapsamda İlhan Regülatörleri ve HES için yatırım bedeli 26.428.133 TL
olarak hesaplanmıştır.
İlhan HES projesi ile ilgili “ÇED Olumlu” kararı alınması durumunda yatırım bedelinin
finanse edilebilmesi için finans kuruluşları ile irtibata geçilerek gerekli finans kaynakları
oluşturulmaya çalışılacak ayrıca öz kaynaklar da kullanılacaktır.
İlhan HES Projesi’ne ilişkin yatırım bedellerine ait bilgiler Tablo III.1.1’de
sunulmuştur.
Tablo III.1.1 Yatırım Bedelleri (TL)
Kaynak: İlhan HES Projesi Revize Fizibilite Raporu, Mart 2013
19
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
III.2. Projenin gerçekleşmesi ile ilgili iş akım şeması veya zamanlama tablosu,
Planlanan projenin ön hazırlık, inşaatının başlangıcından denemelerin tamamlanıp
işletime geçilmesine kadar olan saha dışı inşaat faaliyetleri ve olası gecikmeleri de içeren
toplam inşaat süresi yaklaşık 2 yıl olarak planlanmaktadır.
İlhan HES Projesi, İlhan-I ve İlhan-II Regülatörleri ve İlhan HES’ten oluşmaktadır.
Rapor kapsamında yapılması planlanan tesisler, birbirinden bağımsız olarak
değerlendirilmiştir. İlhan HES Projesi’ne ait iş akış şeması ve zamanlama tablosu Şekil
III.2.1’de verilmiştir.
İnşaat hazırlık çalışmaları öncesi
(İzinler vb.)
Şantiye tesislerinin kurulması
Proje kapsamındaki yapıların inşaat
imalatlarının yapılması
Regülatör
Su tutulması ve test üretiminin yapılması
İletim Hattı
Santral Binası
HES geçici kabul
Enerji İletim
Tesisleri
Enerji üretimi
Şekil III.2.1. İlhan HES Projesi Enerji Üretimi İş Akış Şeması
20
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Tablo III.2.1 Zamanlama Tablosu
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
ÇED Kararının
Alınması
Kaynak: İlhan HES Projesi Revize Fizibilite Raporu
21
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
III.3. Projenin fayda-maliyet analizi,
İlhan HES Projesi fayda maliyet analizi, hazırlanan Revize Fizibilite Raporu
içerisinde irdelenmiştir. Yapılan incelemede, proje ekonomik ömrü olarak 50 yıl, proje
gelirlerinin hesabında aşağıdaki kriterler çerçevesinde firm ve sekonder enerji faydaları,
yatırım ve 50 yıllık işletme dönemi için de yıllık % 9,5 faiz oranı kullanılmıştır.
Bu bağlamda projenin rantabilitesi 1,80 olarak, iç karlılık oranı % 9,56 olarak, birim
enerji üretim bedeli ise 6 cent/kWh olarak belirlenmiştir.1
III.4. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak,
proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer
ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri,
Proje kapsamında kurulacak olan ana tesisler haricinde; şantiye tesisleri, proje
dahilinde kurulacak ünitelere ulaşımı sağlayacak servis yolları ve santrallerde üretilecek
olan enerjinin enterkonnekte sisteme bağlantısının sağlanması amacıyla elektrik iletim
hattı kurulacaktır. İnşaat aşamasında kullanılacak olan ekipmanların asfalt ve stabilize
yollarda oluşturması muhtemel bozulmalara karşı proje sonrası iyileştirme yapılacaktır.
III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşebilmesi için zaruri
olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi planlanan
diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri,
Planlanan İlhan HES Projesi kapsamında ünite yerlerinden İlhan-I Regülatörüne
ulaşım için yaklaşık 1.185 m yeni yol açılması planlanmaktadır. Diğer ünitelere ulaşım ise
mevcut yollardan sağlanacak olup, kullanılacak olan bu yollarda gerektiğinde yol
iyileştirme çalışmaları gerçekleştirilecektir. Ayrıca inşaat çalışmalarından kaynaklı
yollarda olabilecek bozulmalar, tespit edilerek yolların eski haline getirilmesi
sağlanacaktır. Yeni yol yapımı çalışmaları sırasında mevcut yollara ve arklara zarar
verilmeyecek ve yollar yamaçlardan aşağı toprak kaydırmayacak şekilde ekskavatör ile
yapılacaktır.
İlhan HES Projesi’nde senkron jeneratörlerden 6,3 kV gerilim seviyesinde üretilen
enerji, ünite transformatörleri vasıtası ile 31,5 kV gerilim seviyesine yükseltildikten sonra
31,5 kV kapalı şalt donanımına aktarılıp yaklaşık 12 km, 477 MCM kesitli enerji nakil hattı
ile ulusal şebekeye iletilecektir.
Bu proje kapsamında hazırlanan ÇED Raporu’nda enerji nakil hatları ve şalt sahaları
ile ilgili çevresel değerlendirmeler bulunmamakta olup, konuyla ilgili çalışmalar TEİAŞ
uhdesinde gerçekleşecek ayrı bir proje ile yürütülecek ve ÇED Yönetmeliği kapsamındaki
yükümlülükler ayrıca yerine getirilecektir.
III.6. Proje için seçilen (baraj, regülatör ve HES’in alanları, iletim tüneli
güzergahları, hafriyat depo sahaları) yerlerin mülkiyet durumu, kamulaştırma,
yeniden yerleşimin nasıl yapılacağı, kamulaştırma kapsamında halkı bilgilendirme
yöntemlerine ilişkin bilgi,
Proje güzergâhı, Çifteköprü Köyüne bağlı Sağlık Mahallesinden geçmektedir. Proje
alanı içerisinde ağırlıklı olarak devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan orman sayılan
araziler ile şahıs arazileri (fındık, çay, bahçe vb.) bulunmaktadır.
1
Kaynak: İlhan HES Projesi Revize Fizibilite Raporu, Mart 2013
22
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Orman alanları için kamulaştırma söz konusu olmadığından; proje kapsamında yer
alan orman sayılan arazilerin kullanımı için 6831 Sayılı Orman Kanunun 17. maddesi
gereğince izin alınacak ve izin iş ve işlemleri Orman Genel Müdürlüğü’nün ilgili talimatları
doğrultusunda yürütülecektir.
Proje kapsamında yapılacak olan kamulaştırma çalışmaları yatırım programına
göre, ilk altı ay içerisinde tamamlanacaktır. Kamulaştırma çalışmaları kapsamında
öncelikli olarak özel mülkiyet sahipleri ile karşılıklı anlaşma yoluna gidilecektir.
Anlaşmazlık durumlarında ise 08.11.1983 tarih ve 18215 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 6306 sayılı ve 31.05.2012 tarihli Kanun ile değişik 2942
sayılı Kamulaştırma Kanunu ve 03.03.2001 tarih ve 24335 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren “4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 5496 ve 5784
sayılı kanunlarla değişik 15. madde c ve d fıkraları gereği kamulaştırma işlemleri
gerçekleştirilecektir.
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 5496 sayılı kanunla değişik 15. madde c
fıkrası gereğince; kamulaştırma işlemleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)
tarafından yürütülecek, verilecek olan kamulaştırma kararı “kamu yararı kararı” yerine
geçecek ve kamulaştırılan taşınmaz hazine adına tescil edilecektir.
Proje kapsamında kullanılacak tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için,
19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403
sayılı ‘’Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’’ hükümleri gereğince, Artvin İl Toprak
Koruma Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan sonra Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı’ndan gerekli izinler alınacaktır.
Projeye yakın bulunan köy ve mahallelere ait tarımsal arazilerin miktarları inşaat
aşamasından önce tespit edilecektir. Kamulaştırma sırasında tarla, bağ ve bahçeleri
kamulaştırılan ancak ikametleri etkilenmeyen yöre halkının mevcudiyeti durumunda, bu
şahıslara ait ikametlerin de isteğe bağlı kamulaştırılması talebi dikkate alınacaktır.
Proje alanı ve yakın çevresinde yer alan yerleşim yerlerinden hiçbiri proje faaliyetleri
sonucunda su altında kalmayacaktır. Bu nedenle, proje kapsamında yeniden yerleşim söz
konusu olmayacaktır.
Proje alanı ve yakın çevresinde yer alan yerleşim yerlerinden hiçbiri proje faaliyetleri
sonucunda su altında kalmayacaktır. Bu nedenle, proje kapsamında yeniden yerleşim söz
konusu olmayacaktır.
III.7. Diğer hususlar.
Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır.
23
BÖLÜM IV
PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN
BELİRLENMESİ ve BU ALAN İÇİNDEKİ
MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN
AÇIKLANMASI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM IV :PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE
BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI
(Bu Bölümde Proje İçin Seçilen Yerin Çevresel Özellikleri Verilirken Etki Alanı
Dikkate Alınmalıdır. Bu Bölümde Sıralanan Hususlar İtibarı İle Açıklanırken, İlgili
Kamu Kurum Ve Kuruluşlarından, Araştırma Kurumlarından, Üniversitelerden Veya
Benzeri Diğer Kurumlardan Temin Edilen Bilgilerin Hangi Kurumdan Ve Kaynaktan
Alındığı Raporun Notlar Bölümünde Belirtilir Veya İlgili Harita, Doküman Vb.
Belgeye İşlenir. Proje Sahibince Kendi Araştırmalarına Dayalı Bilgiler Verilmek
İstenirse, Bunlardan Kamu Kurum Ve Kuruluşların Yetkileri Altında Olanlar İçin İlgili
Kurum Ve Kuruluşlardan Bu Bilgilerin Doğruluğunu Belirten Birer Belge Alınarak
Rapora Eklenir.)
IV.1. Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre
belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek)
Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi için projeden kaynaklanan çevresel,
ekonomik ve sosyal boyutlardaki etkilerin bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu
etkilerin bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı etkilerdir. Proje etki alanı; flora, fauna,
orman, gürültü, su kaynakları, tarım alanları, yerleşim yerleri vb. göz önüne alınarak
seçilmiştir.
İlhan HES Projesi kapsamında kurulacak olan bütün üniteler, Balıklı dere ve Balıklı
dere’nin yan kolları olan Küçükcin ve Gorgodi dereleri üzerinde yer almaktadır. Olası
etkiler hesaplama ve haritalama çalışmaları ile ortaya çıkartılmış ve inceleme alanı
içerisinde kalan yerleşim birimlerine ve ekosistem üzerine olası etkileri incelenmiştir.
Sosyo ekonomik açından ise, özellikle proje alanının içerisinde bulunduğu Sağlık
Mahallesinin öncelikli olarak olumlu yönde etkileneceği öngörülmektedir. Dolaylı olarak da
Borçka İlçesi ve Artvin İli’nin sosyo ekonomik açıdan etkileneceği düşünülmektedir.
Projenin işletme aşamasına geçmesine müteakip, üretilecek olan enerji ile de Türkiye
ekonomisine doğrudan bir katkı sağlanmış olacaktır.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi kapsamında; su çevirme ve derivasyon yapısı,
regülatörler, çökeltim havuzu, iletim yapıları, santral binası ile ilgili tesisler, şantiye alanı ve
kazı fazlası malzeme alanı gibi ünitelerin inşa edilmesi planlanmaktadır.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi kapsamında; inşaat çalışmalarında beton
imalatı için kullanılacak malzemeler Borçka ve/veya Arhavi İlçesi sınırları içerisinde yer
alan mevcut ruhsatlı kırma-eleme tesisleri ve beton santrallerinden sağlanacak olup, proje
kapsamında beton santrali ve kırma-eleme tesisi kurulmayacaktır.
Projeden etkilenecek alan; proje alanında yapılacak inşa çalışmaları sırasında geçici
olarak (inşa süresince) oluşacak; toz, gürültü, hareketlilik ve antropojen etkilere maruz
kalacak bölgelerdir. Ancak bu etkiler inşa çalışmalarının tamamlanması ile biteceğinden
süreklilik arz etmeyecektir.
Projeden etkilenecek alanın belirlenebilmesi için projeden kaynaklanan çevresel,
ekonomik ve sosyal boyutlardaki etkilerin bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu
etkilerin bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı etkilerdir. Bu kapsamda, “Proje İnceleme
Alanı” faaliyetin hava kalitesi modellemesi, gürültü hesapları, faaliyet sahasındaki florafauna özellikleri, tarım ve orman alanları, vb. etkenler göz önünde bulundurularak
seçilmiştir. Buna göre ÇED çalışmaları yaklaşık 4,75 km x 2 km alana sahip inceleme
alanı içerisinde gerçekleştirilmiştir. Proje alanı ve çevresine ait 1/25.000 ölçekli topoğrafik
harita Ek-4’te verilmiştir. Dolayısıyla, İlhan I-II Regülatörleri ve HES projesinin etki alanı,
projenin inşa edileceği alan ve çevresi olarak belirlenmiştir.
24
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2. Etki alanı içerisindeki fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal
kaynakların kullanımı,
Raporun bu bölümünde, projenin etki alanı içerisinde yer alan çevreye ait fiziksel ve
biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynakların kullanımı ile ilgili detaylı bilgi verilmiş ve
değerlendirmeler yapılmıştır.
IV.2.1. Meteorolojik ve iklimsel özellikler,
Bölgenin Genel İklim Koşulları
Artvin ilinde kışlar ılık, yazlar sıcak geçmekte; yükseklerde çok miktarda yağış
görülmektedir. İl, Çoruh Nehri ve Cankurtaran Geçidi’nden gelen nemli hava ile hem
Karadeniz’in etkisi altında bulunmakta, hem de yüksek bir arazi yapısına sahip olduğu için
sık sık yağış görülmekte ve sis oluşmaktadır.
Çoruh Vadisi boyunca içerlere doğru gidildikçe, ilde iklim denizden karasala
dönüşmekte ve giderek kuraklaşmaktadır. Aynı farklılık kıyıdan içeri doğru da
görülmektedir. Sahil kesiminde olan Arhavi ve Hopa ilçelerinde ılıman iklim gözlenmekte,
kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak ve yağışlı geçmektedir. Şavşat ve Ardanuç ilçelerinde ise
iklim karasal iklime yakındır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçer. İl merkezi ve ara
bölgede kalan ilçelerde bu iki iklim arasında tedrici geçiş izlenir. İl genelinde ılıman iklimin
egemen olduğu söylenebilir.
Bu kapsamda proje sahasının meteorolojik koşullarının değerlendirilmesinde en
yakın meteoroloji istasyonu olan Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Hopa Meteoroloji
İstasyonu’na ait (Bkz. Şekil IV.2.1.1) 1975-2009 yılları arasındaki rasat kayıtlarından
faydalanılmış olup, meteoroloji istasyonu rasat verileri eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-11).
25
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Hopa
Meteoroloji
İstasyonu
Proje
Sahası
Şekil IV.2.1.1. Proje Shası ve Hopa Meteoroloji İstasyonu Mevkii
Sıcaklık Dağılımı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre; yıllık ortalama sıcaklık 14,26
C, maksimum sıcaklıkların ortalaması yıllık 18,8 ºC, minimum sıcaklıkların ortalaması ise
10,52 ºC’dir. Aylık ortalama sıcaklığın en düşük olduğu ay 6,9 ºC ile Ocak ve Şubat, aylık
ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay ise 22,8 ºC ile Ağustos ayıdır.
o
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum sıcaklık 39,8 ºC ile
1988 yılı mayıs ayında, minimum sıcaklık ise -7,5 ºC ile 2006 yılı ocak ayında ölçülmüştür.
Sıcaklık verileri Tablo IV.2.1.1’de sunulmuştur.
26
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.1.1. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
7,6
11,6
15,2
19,4
21,7
21,7
17,9
14,1
10,6
8
13,3
Saat 14’de Ortalama
Sıcaklık (oC)
9,1
9,0
10,7
14,5
18,4
22,8
25,2
25,7
22,9
19,1
14,6
11,0
16,9
Saat 21’de Ortalama
o
Sıcaklık ( C)
6,4
6,3
7,8
11,2
14,7
19,0
21,6
21,9
18,3
14,5
10,7
8,3
13,4
Ortalama
(oC)
6,9
6,9
8,5
12,1
15,8
20,0
22,5
22,8
19,4
15,6
11,7
8,9
14,26
30,0
31,0
31,0
30,0
30,9
28,6
24,9
326,9
30,0
31,0
31,0
30,0
29,8
19,2
11,2
256,9
24,4
26,6
27,1
24,4
20,8
16,5
12,9
18,8
15,8
19,0
19,5
15,9
12,0
7,8
5,3
10,52
6
31
25
24
9
1
5
31
1994
2000
2008
2002
2003
1979
1980
1988
39,1
39,0
36,2
37,0
35,5
29,9
27,9
39,8
4
6
14
28
26
30
28
28
1997
1976
1995
2009
2001
2007
2006
2006
8,0
12,6
12,8
7,1
2,8
-2,8
-6,0
-7,5
Sıcaklık
Ortalama Sıcaklığın
o
5
C’den
Büyük 19,2
16,6
24,2
29,5
31,0
Olduğu Gün Sayısı
Ortalama Sıcaklığın
o
10
C’den Büyük 7,7
6,7
9,6
20,4
30,3
Olduğu Gün Sayısı
Maksimum
sıcaklıkların
10,9
11,2
13,3
17,2
20,2
o
ortalaması ( C)
Minimum
sıcaklıkların
3,4
3,2
4,6
8,0
11,7
ortalaması (oC)
Maksimum Sıcaklık
31
24
24
23
17
Günü
Maksimum Sıcaklık
2001
1996
2008
2008
1988
Yılı
Maksimum Sıcaklık
24,0
27,3
37,0
38,6
39,8
(ºC)
Minimum
Sıcaklık
22
17
8
5
1
Günü
Minimum Sıcaklık Yılı 2006
2006
2004
2004
2002
Minimum
Sıcaklık
-7,5
-6,0
-5,0
-6,0
4,4
(ºC)
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri
Hopa Meteoroloji İstasyonu verilerine göre saat 7, 14, 21’deki aylık ortalama
sıcaklıklar ve aylık ortalama sıcaklık değişimleri grafiği Şekil IV.2.1.2’de, aylık ortalama
yüksek sıcaklık ve aylık ortalama düşük sıcaklık değişimleri grafiği Şekil IV.2.1.3’te
verilmiştir.
Hopa Meteoroloji İstasyonu verilerine göre saat 7’deki ortalama sıcaklık yıllık 13,3 ºC
ve en yüksek sıcaklık Temmuz ve Ağustos aylarında 21,7 ºC, saat 14’deki ortalama
sıcaklık yıllık 16,9 ºC ve en yüksek sıcaklık Ağustos ayında 25,7 ºC, saat 21’deki ortalama
sıcaklık yıllık 13,4 ºC ve en yüksek sıcaklık Ağustos ayında 21,9 ºC olmaktadır.
27
YILLIK
ARALIK
MAYIS
5,8
MART
6,0
ŞUBAT
Saat 7’de Ortalama
Sıcaklık (oC)
METEOROLOJİK
ELEMAN
OCAK
NİSAN
AYLAR
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
30
25
Aralık
Kasım
Tem.
Ekim
Ortalama
Eylül
0
Ağust.
Saat 21
Haz.
5
Mayıs
Saat 14
Nisan
10
Mart
Saat 7
Şubat
15
Ocak
Sıcaklık
20
Aylar
Şekil IV.2.1.2. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Saat 7, 14, 21’deki Ortalama Sıcaklıklar ve Aylık Ortalama Sıcaklık
Değişim Grafiği
30
Sıcaklık
25
20
15
10
5
0
maksimum sıcaklıkların ortalaması
Aylar
minimum sıcaklıkların ortalaması
Şekil IV.2.1.3. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Aylık Ortalama Yüksek Sıcaklık ve Aylık Ortalama Düşük Sıcaklık
Grafiği
Yağış Dağılımı
Hopa Meteoroloji İstasyonu’ndan alınan 35 yıllık verilere göre, yıllık ortalama toplam
yağış miktarı 2.246,6 mm’dir. En fazla yağış alan ay, 308,2 mm ile Ekim, en az yağış alan
ay ise 88,6 mm ile Nisan ayıdır. Maksimum yağış miktarı 209,8 mm ile Ağustos ayındadır.
Yağış verileri Tablo IV.2.1.2’de, verilerin grafiksel olarak gösterimi ise Şekil
IV.2.1.4’te sunulmuştur.
Tablo IV.2.1.2. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Yağış Verileri
94,2
28
142,7
111,6
106,1
YILLIK
71,8
ARALIK
64,8
KASIM
71,4
EKİM
EYLÜL
43,5
AĞUSTOS
41,0
TEMMUZ
70,1
HAZİRAN
78,1
MAYIS
91,4
NİSAN
MART
Saat 7’deki
Ortalama Toplam
Yağış Miktarı
(mm)
ŞUBAT
METEOROLOJİK
ELEMAN
OCAK
AYLAR
986,7
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
23,6
22,8
43,5
32,4
50,8
84,6
76,1
70,7
64,1
592,9
25,5
26,1
47,4
48,4
61,2
92,4
90,0
78,1
65,6
667,2
88,6
92,5
158,5
149,2
180,7
270,4
308,2
264,0
234,4
2246,6
52,7
64,2
156,3
170,4
209,8
153,5
149,9
142,3
88,9
209,8
YILLIK
MAYIS
Saat 14’deki
Ortalama Toplam
50,7
43,5
30,1
Yağış Miktarı
(mm)
Saat 21’deki
Ortalama Toplam
56,7
40,5
35,3
Yağış Miktarı
(mm)
Ortalama Toplam
Yağış Miktarı
199,1 164,4 136,6
(mm)
Maksimum Yağış
76,7
67,3
57,7
Miktarı (mm)
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu,
NİSAN
MART
OCAK
METEOROLOJİK
ELEMAN
ŞUBAT
AYLAR
1975-2009 Verileri
Yağış Miktarı(mm)
350
300
250
200
150
100
50
Aylar
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0
Ortalama Toplam Yağış Miktarı
(mm)
Şekil IV.2.1.4. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Toplam Yağış Miktarı Grafiği
Sayılı Günler
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama kar yağışlı
günler sayısı 9,6, yıllık ortalama kar örtülü günler sayısı 9,7’dir. Ortalama dolulu günler
sayısı 0,8, ortalama kırağılı günler sayısı ise 1,2’dir. Yıllık ortalama sisli günler sayısı
3,4’dür.
Hopa Meteoroloji İstasyonu’na ait sayılı günler verileri Tablo IV.2.1.3’te, verilerin
grafiksel olarak gösterimi ise Şekil IV.2.1.5’te ve Şekil IV.2.1.6’da sunulmuştur.
Tablo IV.2.1.3. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Sayılı Günler Verileri
29
EKİM
EYLÜL
AĞUSTOS
TEMMUZ
YILLIK
0,0
0,1
ARALIK
0,7
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
3,3
1,6
0,1
3,8
1,6
0,1
0,3
1,0
1,1
0,1
0,1
0,4
0,5
0,0
1975-2009 Verileri
KASIM
Kar Yağışlı Günler Sayısı
2,9
Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı
2,7
Ortalama Sisli Günler Sayısı
0,2
Ortalama Dolulu Gün Sayısı
0,2
Ortalama Kırağılı Gün Sayısı
0,3
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu,
ŞUBAT
METEOROLOJİK ELEMAN
OCAK
AYLAR
0,2
0,1
1,5
1,4
0,1
0,2
0,3
9,6
9,7
3,4
0,8
1,5
0,0
0,1
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Aylar
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
ortalama kar yağışlı günler sayısı
ortalama kar örtülü günler sayısı
Şekil IV.2.1.5. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Kar Yağışlı ve Kar Örtülü Gün Sayıları Grafiği
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
Aralık
Ekim
Kasım
Aylar
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0
sisli günler sayısı ortalaması
Dolulu Günler sayısı Ortalaması
Kırağılı Günler Sayısı ortalaması
Şekil IV.2.1.6. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Sisli, Dolulu ve Kırağılı Gün Sayıları Grafiği
Rüzgâr
- Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgâr hızı 2,5
m/sn’dir. Aylık ortalama rüzgâr hızı verileri Tablo IV.2.1.4’te, verilerin grafiksel olarak
gösterimi ise Şekil IV.2.1.7’de sunulmuştur.
Tablo IV.2.1.4. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Uzun Yıllar Rüzgâr Verileri
30
KASIM
2,1
2,3
3,0
3,9
YILLIK
EKİM
1,8
ARALIK
EYLÜL
1,7
AĞUSTOS
Ortalama Rüzgâr
3,8
3,3
2,5
2,0
1,5
1,6
Hızı (m/s)
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri
TEMMUZ
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
ŞUBAT
METEOROLOJİK
ELEMAN
OCAK
AYLAR
2,5
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ortalama Rüzgar Hızı
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
Aylar
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0
Ortalama Rüzgar Hızı (m/s)
Şekil IV.2.1.7. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı Grafiği
- En Hızlı Esen Rüzgâr Yönü ve Hızı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum rüzgârın yönü ESE
(doğugüneydoğu), hızı ise 35 m/s’dir. En hızlı esen rüzgâr yönü ve hızı verileri Tablo
IV.2.1.5’te, verilerin grafiksel olarak gösterimi ise Şekil IV.2.1.8’de sunulmuştur.
Tablo IV.2.1.5. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait En Hızlı Esen Rüzgâr Hızı ve Yönü Verileri
EKİM
ARALIK
YILLIK
26,6
17,8
29,8
29,0
29,0
29,6
35,0
W
SSE
WSW
NW
W
ESE
ESE
KASIM
EYLÜL
En Hızlı Esen
Rüzgârın Hızı
26
27,1 30,0
35,0
30,0
26,0
(m/s)
En Hızlı Esen
ESE E
ESE
ESE
WNW ESE
Rüzgârın Yönü
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri.
AĞUSTOS
TEMMUZ
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
ŞUBAT
METEOROLOJİK
ELEMAN
OCAK
AYLAR
30
25
20
15
10
5
Aylar
Şekil IV.2.1.8. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na ait Maksimum Rüzgâr Hızı Grafiği
31
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
0
Ocak
Maksimum Rüzgar Hızı
35
Maksimum Rüzgar Hızı (m/s)
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
- Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı gün
sayısı 28,6’dır. Yıllık ortalama kuvvetli rüzgârIı gün sayısı ise 82,2’dir.
Fırtınalı ve kuvvetli rüzgârlı gün sayıları verileri Tablo IV.2.1.6’da, verilerin grafiksel
olarak gösterimi ise Şekil IV.2.1.9’da sunulmuştur.
Tablo IV.2.1.6. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayıları Verileri
EYLÜL
EKİM
KASIM
0,1
0,8
1,1
3,2
5,8
28,6
1,2
1,6
3,7
6,5
10,4
12,9
82,2
YILLIK
TEMMUZ
Fırtınalı Günler
6,1
4,7
2,9
2,2
1,0
0,6
Sayısı Ortalaması
Kuvvetli Rüzgarlı
Günler Sayısı
11,9
9,2
10,0
7,3
4,5
3,0
Ortalaması
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri.
ARALIK
AĞUSTOS
0,1
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
OCAK
METEOROLOJİK
ELEMAN
ŞUBAT
AYLAR
14
12
10
8
6
4
2
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0
Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması
Aylar
Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması
Şekil IV.2.1.9. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Grafiği
- Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgâr Yönü Dağılımı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgârın ortalama
hızı ve esme sayıları toplamı Tablo IV.2.1.7’de, rüzgârın esme sayılarına göre ve rüzgâr
hızına göre yıllık rüzgâr diyagramı Şekil IV.2.1.10’da verilmiştir.
Tablo IV.2.1.7. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Yönlere Göre Rüzgâr Ortalama Hızı ile Esme Sayıları Toplamları
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
MAYIS
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
AYLAR
YILLIK
N
Esme Sayıları Toplamı
246
276
435
414
266
184
113
160
166
225
187
203
2.875
N
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,1
1,2
1,1
0,9
0,9
0,9
1,0
0,9
1,0
1,0
1,2
1,1
1,0
NNE
Esme Sayıları Toplamı
132
138
209
218
190
130
185
238
162
124
137
106
1.969
YÖN
METEOROLOJİK ELEMAN
32
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
METEOROLOJİK ELEMAN
OCAK
ŞUBAT
MART
NİSAN
MAYIS
HAZİRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
AYLAR
YILLIK
NNE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
0,9
0,9
0,9
0,8
0,7
0,7
1,0
1,1
1,0
0,9
0,9
1,0
0,9
NE
Esme Sayıları Toplamı
86
117
203
237
319
138
329
455
208
157
133
105
2.487
NE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,1
0,8
1,0
0,8
0,8
0,8
1,1
1,2
1,0
0,9
1,0
0,9
0,95
ENE
Esme Sayıları Toplamı
729
910 1361 1349 1939 1760 1506 1642 1203 1516 1459
962
16.336
ENE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,4
1,3
1,3
1,3
E
Esme Sayıları Toplamı
E
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
ESE
Esme Sayıları Toplamı
ESE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
SE
Esme Sayıları Toplamı
SE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
3,0
2,4
2,2
SSE
Esme Sayıları Toplamı
273
232
SSE
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
2,2
S
Esme Sayıları Toplamı
S
YÖN
1,2
1,1
1,1
1,3
1,3
1,4
1,6
1,5
1,5
7183 6558 6280 4977 6190 7260 8741 8999 8578 8658 7775 7536
2,8
2,5
2,2
1,7
1,6
1,8
1,8
1,9
2,0
2,1
2,6
2,9
9684 6752 4712 3948 2859 3165 3090 3468 5145 6423 7983 9601
3,7
2,1
1823 1682 1432 894
682
790 1325 1547 1573 1329 1484 2353
2,2
1,7
1,8
1,6
1,7
1,9
2,1
2,4
3,4
2,2
222
163
111
115
226
142
163
221
299
353
2.520
1,6
1,8
1,3
1,3
1,3
1,3
1,2
1,4
1,6
1,8
2,2
1,6
303
246
255
246
146
115
108
89
97
152
224
262
2.243
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,9
1,4
1,4
1,3
1,0
1,3
1,0
1,1
1,2
1,6
1,8
1,9
1,4
SSW
Esme Sayıları Toplamı
283
238
186
100
116
100
179
144
150
156
239
260
2.151
SSW
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,8
1,4
1,3
1,0
1,0
1,1
1,1
1,0
1,4
1,3
1,7
1,6
1,3
SW
Esme Sayıları Toplamı
174
224
227
190
159
102
214
271
151
128
154
175
2.169
SW
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,5
1,6
1,1
1,0
0,8
1,0
0,9
1,0
1,1
1,2
1,5
1,5
1,2
WSW
Esme Sayıları Toplamı
918 1186 1421 1336 922
739
653
650
501
607
643
780
10.356
WSW
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
2,2
1,7
1,5
1,4
1,7
1,7
1,8
2,2
1,8
W
Esme Sayıları Toplamı
914
19.792
W
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
2,3
1,9
WNW
Esme Sayıları Toplamı
WNW
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,9
1,8
1,7
1,9
1,7
NW
Esme Sayıları Toplamı
740
793 1594 1942 2081 1750 1499 1335 1328 1037 758
478
15.335
NW
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,4
1,4
1,2
1,2
1,2
1,3
1,3
1,5
1,3
NNW
Esme Sayıları Toplamı
601
756 1254 1328 1406 1124 668
607
708
893
705
531
10.581
Rüzgârın Ortalama Hızı (m/s)
1,4
1,4
1,1
1,2
1,2
1,3
1,4
1,2
1,9
1,7
1,5
1,9
2,0
2,4
2,6
3,5
1161 1417 2288 2680 2353 1916 1990 1586 1265 1213 1009
2,3
2,3
2,0
1,8
1,6
1,8
1,7
1,6
1,7
1,8
1,9
4,2
66.830
2,0
2,1
3,1
2,2
2,8
NNW
4,2
88.735
1424 2041 3524 4694 5859 5624 4948 4429 3633 2965 1909 1287
1,6
1,3
1,3
1,5
1,2
1,2
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri.
33
1,5
1,2
1,1
1,7
1,3
1,1
1,6
1,1
1,6
1,7
1,6
2,9
16.914
42.337
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yıllık Esme Sayıları Toplamı
100000
NNW
80000
NW
60000
WNW
40000
20000
W
0
Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m/s)
N
N
NNW
NNE
NW
NE
WSW
SW
ENE
WNW
E
W
ESE
WSW
NNE
NE
ENE
E
ESE
SW
SE
SSW
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
SE
SSW
SSE
SSE
S
S
Şekil IV.2.1.10. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Rüzgârın Esme Sayılarına Göre ve Ortalama Rüzgâr Hızına Göre
Yıllık Rüzgâr Diyagramları
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre birinci derecede hâkim rüzgâr
yönü E (Doğu), ikinci derecede hâkim rüzgâr yönü ESE (doğugüneydoğu), üçüncü
derecede hâkim rüzgâr yönü WNW (batıkuzeybatı)’dır.
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgârın mevsimlik
esme sayıları toplamı Tablo IV.2.1.8’de, esme sayılarına göre mevsimlik rüzgâr
diyagramları Şekil IV.2.1.11’de, ortalama rüzgâr hızına göre mevsimlik rüzgâr
diyagramları Şekil IV.2.1.12.’de, esme sayılarına göre aylık rüzgarIı diyagramları Şekil
IV.2.1.13’te, ortalama rüzgâr hızına göre aylık rüzgâr diyagramları ise Şekil IV.2.1.14’te
verilmiştir.
Tablo IV.2.1.8. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Yönlere Göre Rüzgârın Mevsimlik Esme Toplamları
METEOROLOJİK PARAMETRE
İLKBAHAR
N
Esme Sayıları Toplamı
1115
NNE
Esme Sayıları Toplamı
617
NE
Esme Sayıları Toplamı
759
ENE
Esme Sayıları Toplamı
4649
E
Esme Sayıları Toplamı
17447
ESE
Esme Sayıları Toplamı
11519
SE
Esme Sayıları Toplamı
3008
SSE
Esme Sayıları Toplamı
496
S
Esme Sayıları Toplamı
647
SSW
Esme Sayıları Toplamı
402
SW
Esme Sayıları Toplamı
576
WSW
Esme Sayıları Toplamı
3679
W
Esme Sayıları Toplamı
7321
WNW
Esme Sayıları Toplamı
14077
NW
Esme Sayıları Toplamı
5617
NNW
Esme Sayıları Toplamı
3988
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu 1975-2009 Verileri.
34
YAZ
SONBAHAR
KIŞ
457
553
922
4908
25000
9723
3662
483
312
423
587
2042
5492
15001
4584
2399
578
423
498
4178
25011
19551
4386
683
473
545
433
1751
3487
8507
3123
2306
725
376
308
2601
21277
26037
5858
858
811
781
573
2884
3492
4752
2011
1888
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.1.11. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Esme Sayılarına Göre Mevsimlik Rüzgâr Diyagramı
Şekil IV.2.1.12. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Mevsimlik Rüzgâr Diyagramı
35
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.1.13. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgâr Diyagramı
36
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.1.14. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Aylık Rüzgâr Diyagramı
37
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Nem Dağılımı
Hopa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama nispi nem
%71,6’dır. En yüksek aylık ortalama nispi nem %78,4 ile Temmuz ayında, en düşük aylık
ortalama nispi nem % 60,1 ile Aralık ayında gözlemlenmiştir.
Nem verileri Tablo IV.2.1.9’da,
Şekil IV.2.1.15’te sunulmuştur.
verilerin
grafiksel
olarak
gösterimi
ise
Tablo IV.2.1.9. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Nem Verileri
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKİM
KASIM
ARALIK
YILLIK
78,4
15
78,7
29
76,9
13
74,6
8
66,6
5
60,1
4
71,6
4
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
OCAK
METEOROLOJİK
ELEMAN
ŞUBAT
AYLAR
Ortalama Nem (%)
61,6 65,2 69,9 73,4 76,8 76,4
Minimum Nem (%)
8
5
9
5
8
15
Kaynak: Hopa Meteoroloji İstasyonu, 1975-2009 Verileri.
Ortalama nem (%)
80
60
40
20
Aylar
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağust.
Tem.
Haz.
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0
Ortalama Nem (%)
Şekil IV.2.1.15. Hopa Meteoroloji İstasyonu’na Ait Ortalama Nem Verilerinin Grafiksel Gösterimi
38
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.2. Jeolojik özellikler
IV.2.2.1. Bölgesel jeoloji, sahanın 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası,
stratigrafik kolon kesitleri,
Genel Jeoloji
Proje alanı ve çevresini de kapsayan bölge, Pontid Tektonik Birliği içinde yer alır.
Pontidler litostratigrafik özellikleri bakımından birbirinden faklı iki zona ayrılır. Kuzeyde,
magmatik aktivitenin en yoğun şekilde etkilediği bölge kuzey zon, güneyde magmatizma
etki alanı dışında kalan tortul havza çökellerinin yüzeylendiği bölge ise, güney zon olarak
tanımlanır. Doğu Pontidler’in kuzey zonu içinde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı kaya
birimleri yüzeylenir. Liyas’tan başlayan ve Eosen sonuna kadar periyotlar halinde
gelişimini sürdüren aktif bir magmatizmanın etkisi altında olan bölgede, bu
magmatizmanın ürünü olan volkanik, volkano-tortul ve intrüzif kayaçlar yaygındır. Volkanik
faaliyetlerin durakladığı dönemde ise tortul istifler birikmiştir.
En altta Liyas yaşlı volkano-tortul istif olan Hamurkesen Formasyonu yer alır. Birim;
bazalt, andezit, lav ve proklastlardan oluşur. Birim içinde yer yer killi kireçtaşı, şeyl ve
kumtaşı ara tabakaları bulunur. Bunun üzerine neritik karbonatlardan oluşan, Üst Jura-Alt
Kretase yaşlı Bedirga Formasyonu gelir. Birim; killi kireçtaşı, çörtlü kireçtaşı ve kumlu
kireçtaşından oluşur. Neritik kireçtaşları üzerine uyumlu olarak Üst Kretase yaşlı bazik
karakterli volkano-tortul istif olan Çatak Formasyonu gelir. Birim; bazalt, andezit lav ve
piroklastları ile kumtaşı, silttaşı, marn, şeyl ve killi kireçtaşı ardalanmasından oluşur. Çatak
Formasyonu üzerine uyumlu olarak Turoniyen-Santoniyen (Üst Kretase) yaşlı, asidik
karakterli lav piroklastlardan oluşan Kızılkaya Formasyonu gelir. Birim; riyodasitik ve
dasitik lav ve piroklastlardan oluşur.
Asidik volkanitlerin üzerine, ikinci evreli bazik karakterli volkanit, volkanoklastik ve
çökel kayaçlardan oluşan, Santoniyen-Kampaniyen yaşlı volkano-tortul bir istif olan
Çağlayan Formasyonu gelir. Birim; bazalt, andezit, lav ve piroklastlarından oluşur. Birim
içinde kumtaşı, marn ve killi kireçtaşı ara seviyeleri bulunur. Bunu üzerine uyumlu olarak
ikincil evreli asidik lav ve piroklastlarından oluşan, Kampaniyen-Maestrihtiyen yaşlı
Çayırbağ Formasyonu gelir. Birim; riyolit, riyodasit ve bunların piroklastlarından oluşur.
Volkanik ve volkano-tortul istiflerin üzerine uyumlu olarak Maestrihtiyen-Paleosen yaşlı,
türbiditik fasiyes çökellerinden olan Bakırköy Formasyonu gelir. Birim; killi, kumlu kireçtaşı,
marn, şeyl ve kumtaşı ardalanmasından oluşur.
Bölgede, Üst Kretase yaşlı birimlerin daha sonraki yenilenmesi ile de Eosen yaşlı
birimlerin içine sokulan ve granitten gabroya kadar geniş bir yelpaze içinde değişim
gösteren Kaçkar Granitoyitleri intrüzif kompleks özelliğindedir. Üst Kretase yaşlı birimleri
kesen ve Eosen yaşlı birimler tarafından transgresif olarak örtülen granitoyidler Kaçkar
Granitoyidi-I, Eosen yaşlı birimler içine intrüzyon yapmış granitoyidler ise Kaçkar
Granitoyidi-II olarak ayırt edilmiştir. Granitoyidler mineral kompozisyonları ve dokularına
göre granit, granodiyorit, mikrogranit, kuvarsporfir, kuvarslıdiyorit ve diyoritler şeklinde
ayırtlanabilir.
Kırıntılı çökellerle başlayan ve istifin en üst bölümünde, Alt-Orta Eosen yaşlı,
volkano-tortul istif olan Kabaköy Formasyonu yer alır. Üst Kretase yaşlı birimler üzerine
açısal uyumsuzlukla gelen birim; kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve marn ara tabakaları içeren
andezit, bazalt lav ve piroklastlarından oluşur. Bölgede Kuvaterner yaşlı genç çökeller
taraça, yamaç molozu ve alüvyon ile temsil edilirler.
İlhan HES projesi ve çevresine ait genelleştirilmiş stratigrafik sütun kesiti Şekil
IV.2.2.2.1’de, 1 / 25 000 ölçekli jeoloji haritası ise Ek-5’de verilmiştir.
39
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.2.2. Proje alanı jeolojisi, inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da
varsa 1/1000 ölçekli) jeoloji haritası ile proje kapsamındaki ünitelerin kesitleri, harita
ölçekleri ve lejantları metindekine uygun olmalı, yapılan büyütme ya da küçültmeler
çizgisel ölçekte gösterilmeli, jeolojik harita ve kesitlerin harita alma tekniğine uygun
olarak hazırlanması jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması),
Proje (İnceleme) Alanının Jeolojisi
İlhan HES Projesi kapsamında planlanan tüm sanat yapıları; İlhan I Regülatörü,
İlhan II Regülatörü, iletim borusu, basınçlı boru ve santral binası bölgede yaygın olarak
izlenen ve geniş alanlar kaplayan Orta-Üst Eosen yaşlı Kabaköy Formasyonuna ait
volkanitler ve sedimenter kayalar üzerinde yer almaktadır. Söz konusu volkanitler
genellikle kumtaşı, kumlu kireçtaşı, marn aratabakalı andezit, bazalt lav ve
piroklastlarından oluşmaktadır. Bölgede geniş yayılım gösteren bir diğer birim ise, proje
alanının kuzey batısındaki yükseltilerde yüzeyleyen Maastrihyen-Paleosen yaşlı tüf, killi
kireçtaşı, marn, volkanik kumtaşı ve aglomara karışığı ardalanmasından oluşan Bakırköy
Formasyonu’dur.
İlhan I-II regülatörü ve HES çevresinde yüzeyleyen jeolojik birimler, bu birimlerin
konumları, litolojik ve fiziksel özellikleri yaşlıdan gence doğru aşağıda açıklanmıştır. İlhan
HES Projesi ve çevresine ait genelleştirilmiş stratigrafik sütun kesit Şekil IV.2.2.2.1.’de,
1 / 25 000 ölçekli jeoloji haritası Ek-5’de verilmiştir.
Üst Kretase-Paleosen
Bakırköy Formasyonu (Ktb)
Genel olarak killi, kumlu kireçtaşı, marn, şeyl ve az oranda kumtaşı
ardalanmasından oluşmaktadır. Genellikle şarabi, gri, açık yeşil renkler hakimdir.
Polat Dağı’nın kuzey yamaçlarında yaygın yüzeylenmeleri bulunan formasyon,
Hayrat civarında KD-GB doğrultulu ve KB’ ya devrik bir senklinal içinde korunmuştur.
Kalınlığı 100 -250 m olan formasyon düzgün tabakalanma gösterir.
Formasyonu oluşturan litofasiyeslerin ince tabakaları ve yerel kayma yapıları eğimli
bir taban üzerinde çökeldiğini gösterir. Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu tarafından açısal
uyumsuz olarak örtülen Bakırköy Formasyonu bölgesel yayılımında MaastrihtiyenPaleosen geçişini kapsaması açısından önemlidir.
Orta Eosen
Kabaköy Formasyonu (Tk)
Bölgenin kuzey ve kuzeydoğusunda, Bakırköy formasyonu üzerinde görülür. Doğu
pontitlerde çok etkin ve belirgin bir stratigrafik horizon teşkil eden Eosen volkanitleri,
özellikle kuzey zonun ardında, D-B doğrultulu ilginç bir kuşak oluşturur. Bu kuşak
içerisinde yer alan Kabaköy Formasyonu, kırmızı renkli çimento matriksi ile tutturulmuş iri
çakıllı konglomera seviyesi ile başlar.
40
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kaynak: Güven, İ.,1998, MTA
Şekil IV.2.2.2.1. Proje Alanı ve Çevresine Ait Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesit
41
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Çakıllar çoğunlukla bazalt, dasit ve granitten oluşmuşlardır. Konglomera seviyesinin
üzerine kumtaşı ve bol nummilitli kireçtaşlan gelir. 20-30 m arasında değişen bir kalınlık
gösteren bu taban seviyesi üzerinde kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve marn aratabakalı andezit
lav, bazalt ve piroklastları yer alır. Birimin toplam kalınlığı 1000 m civarındadır. Yaş ile ilgili
derlenen örneklerden birimin yaşının Orta Eosen (Lütesiyen) olduğu belirlenmiştir.
İlhan HES Tesisleri Mühendislik Jeolojisi Özellikleri
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi kapsamında regülatör yerleri, iletim borusu ve
basınçlı boru güzergahları ile santral yerlerine ait mühendislik jeolojisi özellikleri aşağıda
verilmiştir. İlhan I-II Regülatörleri ve HES yerine ait 1/ 25 000 ölçekli jeoloji haritası ile
regülatör yerlerine ait büyük ölçekli (1/200, 1/500) jeoloji haritaları ve jeolojik kesitler Ek5‘de verilmiştir.
İlhan I-II Regülatör Yerleri Mühendislik Jeolojisi Özellikleri
Balıklı Dere üzerinde 665 m talveg kotunda yer alması öngörülen İlhan-I ve İlhan-II
regülatör yapıları Kabaköy Formasyonu’nu oluşturan andezitler üzerinde yer almaktadır.
Regülatörlerin temelinde yer alan andezitler gri, siyahımsı gri, yüzeyden yaklaşık
5-10 m derinliğe kadar orta, yer yer az ayrışmış ve orta-yüksek dayanımlıdır. Genellikle
düşey ve verev eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü-düzlemsel, yer yer dalgalıdır. Eklem
sıklığı sık-orta sık, süreksizlik yüzeylerinin açıklığı dar, süreksizlik aralığı ise geniştir.
Boşluklar ikincil olarak kalsit ve kloritle doldurulmuştur.
Balıklı Dere boyunca yatak eğiminin yüksek olması nedeniyle regülatör yerlerinde
alüvyon birikimi yoktur.
Kabaköy Formasyonu’na ait kaya türleri (andezit-andezit lav ve piroklastikleri) ilksel
olarak geçirimsiz kayaçlardır. İlhan-I ve İlhan-II regülatör yerlerindeki yaygın litolojiyi
oluşturan andezitler içerisinde gelişmiş süreksizlik yüzeylerinin açıklığının çok dar-kapalı
ve süreksizlik aralığının ise geniş–çok geniş olmasından dolayı, bu alanda yer alan kaya
türleri içerisinde ikincil bir geçirimlilik beklenmemektedir.
İlhan-I ve İlhan-II Regülatör yerlerindeki sığ güncel çökeller ve anakayanın ayrışmış
kısımları kaldırılarak, yapı anakayanın sağlam bölümleri üzerine oturtulacaktır.
İlhan-I ve İlhan-II Regülatör yerlerinde taşıma gücü ve oturma açısından herhangi bir
sorun beklenmemektedir.
İletim Hattı (İletim Borusu-Basınçlı Boru) Güzergahları Mühendislik Jeolojisi
İetim hattı güzergahının tamamı yine Kabaköy Formasyonu’na ait andezitler
üzerinde yer almaktadır. İletim hattı güzergahı boyunca yer alan yamaçlarda yamaç
duraylılığı açısından herhangi bir olumsuzluk beklenmemektedir. Kesin proje aşamasında
iletim hattı güzergahı boyunca gerekli yerlerde araştırma çukuru ve sondajlar açılarak
güzergah boyunca yüzeyleyen birimler mühendislik jeolojisi açısından incelenecektir.
Santral Yeri Mühendislik Jeolojisi Özellikleri
Santral yerinde de temeli Kabaköy Formasyonu’na ait andezitler üzerinde
oluşturmaktadır. Santral binası, güncel çökeller ve anakayanın ayrışmış kısımları
kaldırılarak, anakayanın sağlam bölümleri üzerine oturtulacaktır.
42
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Santral yerinde mostra veren andezitler temel olma özelliği açısından uygun olup
taşıma gücü ve oturma açısından herhangi bir problem beklenmemektedir.
Kesin proje aşamasında santral binasının yapılacağı yerde en az 3 adet jeoteknik
amaçlı araştırma sondajı açılacaktır. Bu sondajlarla anakayanın temel olma açısından
dayanım parametreleri belirlenecektir.
Kesin Proje Aşamasında Yapılacak Jeolojik-Jeoteknik Çalışmalar
Proje inşaat aşaması öncesi kesin proje aşamasında tüm sanat yapı yerlerinde
gerekli jeolojik-jeoteknik etütler yapılarak, hazırlanacak olan jeolojik-jeoteknik etüt
raporunun sonuçlar ve öneriler bölümleri ile bu bölümde belirtilen jeolojik riskler için
alınması gerekli inşaat önlemlerine uyulacaktır.
Kesin proje aşamasında tüm sanat yapı yerlerinde yeterli sayı ve derinlikte temel
araştırma (jeolojik-jeoteknik etüt) sondajları ile yerinde arazi ve laboratuar deneyleri
yapılacak olup bu çalışmalar şöyle özetlenebilir.
Regülatör ve su alma yapısı yerlerinde geçirimli olan ve taşıma gücü düşük olan
yamaç molozu ile alüvyon ve ana kayanın ayrışmış kısımları tamamen kaldırılarak
regülatörler anakaya üzerinde oturtulacaktır. Regülatör yerlerinde anakayanın geçirimlilik
durumu sondajlar esnasında yapılacak olan BST (Basınçlı Su testi) ile belirlenecek ve
uygun zemin iyileştirme yöntemleri (enjeksiyon vb.) ile geçirimsizlik sağlanacaktır. Ayrıca
sondajlar esnasında yapılacak olan yerinde arazi ve laboratuar deneyleri ile temel
(anakaya) kayanın tüm jeoteknik özellikleri (taşıma gücü, oturma, sıvılaşma, kayaçların
ayrışma derecesi ve kalınlığı vb.) belirlenecektir. Regülatör yerinde yapılacak kazılardan
önce yapılacak yamaç stabilite analizleri ile regülatör çevresindeki jeolojik birimlerin kazı
klasları ve güvenli şev oranları belirlenecek, bölgede olmuş ve olması muhtemel eski,
potansiyel ve olası heyelan (toprak, kaya düşmesi) durumu değerlendirilerek gerekli tüm
tedbirler alınacaktır.
Kesin proje aşamasında iletim borusu ve basınçlı boru güzergâhlarında sondaj ve
araştırma çukurları ile temel araştırmaları yapılarak alınan numuneler üzerinde yerinde
arazi ve laboratuvar deneyleri ile kaya ve zeminlere ilişkin jeoteknik parametreler ve
yeraltısuyu durumu belirlenecektir. İletim borusu güzergâhlarında yapılacak kazılar öncesi
toprak örtüsü ve yamaç molozu kalınlıkları belirlenerek, yapılacak yamaç stabilite
analizleri ile iletim borusu güzergâhındaki jeolojik birimlerin ayrıntılı kaya ve zemin
sınıflandırmaları yapılarak kazı klası ve güvenli şev oranları belirlenerek gerekli tüm
tedbirler alınacaktır.
Ayrıca kesin proje aşamasında santral yerlerindeki yamaç molozu, alüvyon ve
altındaki anakayanın ayrışmış kısmı tamamen kaldırılarak santral ana kaya üzerine
oturacaktır. Santral yerlerinde açılacak olan temel araştırma (jeolojik-jeoteknik etüt)
sondajları ve araştırma çukurlarıyla yerinde arazi ve laboratuvar deneyleri yapılarak,
sanytal yerindeki sıyırma kazısı derinliği ile temel kayanın jeolojik-jeoteknik özellikleri
belirlenecektir. Santral binası gibi sanat yapı yerlerindeki gevşek ve dayanımsız olan
yamaç molozu ve toprak örtüsü gibi malzemelerin her zaman heyelan riski taşıdığı göz
önüne alınarak bu alanlarda olası heyelan geometrisini ortaya koymak amacıyla gerekli
olması durumunda jeoteknik sondajlar yapılarak yamaç molozu ve toprak örtüsü kalınlığı
belirlenerek, yapılacak şev stabilite analizleri ile jeolojik birimlerin ayrıntılı kaya ve zemin
sınıflandırmaları yapılarak kazı klası ve güvenli şev oranları belirlenerek bölgede olmuş ve
olması muhtemel eski, potansiyel ve olası heyelan (toprak, kaya düşmesi) durumu
değerlendirilerek gerekli tüm tedbirler alınacaktır.
43
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.2.3. Kitle hareketleri (heyelan/moloz akması), duyarlılık analizi, heyelan
risk haritası, heyelan yağış ilişkisi
Karadeniz bölgesi gerek iklimsel gerekse topoğrafik koşulları açısından heyelan
potansiyeli oldukça yüksek olan bir bölgemizdir. Özellikle dik yamaç ve yükseltileri
oluşturan volkanik kökenli kayaçların atmosferik şartlarda fiziksel ve kimyasal bozunmaları
sonucu kayaçların üzerinde oluşan ayrışma zonları yüksek eğim ve yağmur suyunun
etkisiyle kolayca kaya düşmelerine ve toprak kaymalarına sebep vermektedir. Proje
alanında yapılmış gözlemsel jeolojik etütlerde sanat yapı yerlerinde ve çevresinde
heyelan/moloz akması şeklinde herhangi bir kitle hareketi gözlenmemiştir.
Ancak regülatör yerleri, iletim borusu ve basınçlı boru güzergahları ile santral
yerlerinde oluşturulacak yapay şevlerin duraylılığı kesin proje aşamasında yapılacak olan
duraylılık analizleri ile projelendirilecektir. Yapılacak analizlerde jeolojik birimlerin kazı
klasları ve güvenli şev oranları belirlenecek ayrıca gerekli olması durumunda kaya bulonu,
shotcrete (beton kaplama) ve wiremesh (tel kafes) gibi ilave önlemler alınabilecektir.
Proje alanı ve çevresi için MTA Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış ve Şekil
IV.2.2.3.1.’de verilen heyelan risk haritası incelendiğinde, inceleme alanı ve yakın
çevresinde büyük ölçekli tespit edilmiş heyelan/kayma/akma şeklinde kitle hareketi
bulunmamaktadır.
44
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje
Alanı
Kaynak: MTA,2007
Şekil IV.2.2.3.1. Proje Alanı ve Çevresi Heyelan Risk Haritası
45
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.2.4. Proje sınırları içindeki alan için yamaç stabilitesi, yamaçlardaki kayma
hareketlerini gösteren harita, kayma analizi (hafriyat atığı olması durumunda da
uygulanmalıdır),
Proje alanında yapılan gözlemsel jeolojik etütlerde sanat yapı yerlerinde ve
çevresinde herhangi bir duraylılık ve yamaç stabilite problemi gözlenmemiştir. Ancak
regülatör ve santral yerlerinde gevşek ve dayanımsız olan yamaç molozu, kayaç ayrışma
zonu, toprak örtüsü gibi malzemelerin her zaman heyelan riski taşıdığı göz önüne alınarak
kesin proje aşamasında bu alanlarda olası heyelan geometrisini ortaya koymak amacıyla
jeoteknik sondajlar yapılarak yamaç molozu, ayrışma zonu, toprak örtüsü kalınlıkları
belirlenecek ve oluşturulacak yapay şevlerin kazılarından önce yapılacak yamaç stabilite
analizleri jeolojik birimlerin ayrıntılı kaya ve zemin sınıflandırmaları yapılarak kazı klasları,
güvenli şev oranları ile destekleme sistemleri belirlenecektir. Proje alanı ve çevresi
heyelan risk haritası Bölüm IV.2.2.3. ‘de yer alan Şekil IV.2.2.3.1.verilmiştir.
IV.2.2.5. Depremsellik ve doğal afet potansiyeli,
Proje alanı, Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’ nın “Türkiye Deprem Bölgeleri
Haritası” na göre 4. Derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır.
Artvin İli’ne ait depremsellik haritası Şekil IV.2.2.5.1.’de verilmiştir. Karadeniz
Bölgesinde depremlerin büyük kısmı Kuzey Anadolu Fay Zonuna bağlı olarak meydana
gelmekle birlikte, bu zonun dışında da depremler oluşmaktadır. Kuzey Anadolu Fay zonu
proje alanının yaklaşık 200 km güneybatısında yer alırken, Erzurum fay zonu ise yaklaşık
110 km güneyinde bulunmaktadır. Artvin ilinde 1881-1986 yılları arasında Deprem
Araştırma Dairesi kayıtlarına göre 110 adet deprem meydana gelmiştir. Magnitüdü 5.0' ten
büyük deprem sayısı 55 adet olarak gerçekleşmiştir.
Proje
Alanı
Kaynak: deprem.gov.tr
Şekil IV.2.2.5.1. Artvin İli Depremsellik Haritası
46
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları; Mülga Bayındırlık İskan Bakanlığı’nın
06.03.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem
Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik” ve bu Yönetmelikte değişiklik
yapılmasına dair 03.05.2007 tarih ve 26511 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Proje alanının yer aldığı 4. Derece
deprem bölgesinde beklenen etkim yer ivme katsayısı 0.10 g ile 0.20 g arasındadır.
Tektonik
Bölge Doğu Pontid tektonik birliği içerisinde yer alır. Sahadaki kayaç birimleri Alp
Orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bu orojenik faaliyetlere bağlı olarak Üst Kimmerik,
Anadolu, Prenik ve Atik fazları etkili olmuştur. Adı geçen dağ hareketleri sonucunda
yörede uyumsuzluklar, kıvrımlı ve kırıklı yapılar, blok faylanmalar ve bindirmeler
oluşmuştur. Bölgede genellikle kırık tektoniği hakim olup, yaklaşık KD-GB doğrultulu
büyük ölçekli faylar gelişmiştir. Bu tektonik ünite batıda Kızılırmak vadisinden, doğuda
Gürcistan sınırına kadar, kuzeyde Karadeniz kıyısından, güneyde Kuzey Anadolu Fayı’na
kadar bir kuşak oluşturur. Geniş anlamda Alpin Dağ oluşumuna bağlı olarak Jura-Pliyosen
zaman aralığında gelişmiş ada yayı dizisinin bir parçasıdır.
Paleozoyik ile Jura, Jura ile Üst Kretase, Paleosen ile Eosen, Eosen ile Miyosen,
Miyosen ile Pliyosen arasında uyumsuzluk vardır. Bölgede etkili olan Alp Orojenezi
nedeniyle, kıvrım ve kırık tektoniği iyi gelişmiştir. Sahada kıvrımlı yapılar Paleosen yaşlı
flişlerde ve Eosen yaşlı volkano- tortul kayaçlarda belirgin olarak izlenmektedir . Bölgede
Üst Kretase yaşlı istiflenmeleri kesen granitik karmaşığın yerleşimi, Üst Kretase sonrası
kabuk hareketlerine bağlanabilir. Yine aynı kuvvetlerin etkisiyle formasyonlar kınlmış ve
faylanmışlardır. Bölgede bazı yörelerde izlenen bindirmeler bölgenin bir sıkışma etkisi
altında kaldığını göstermektedir. Proje alanı ve çevresine ait diri fay haritası Şekil
IV.2.2.5.2.’ de verilmiştir.
Katmanlanma
Volkanik ve tortul birimlerin egemen olduğu bölgede tüm birimlerde tabakalı yapı
görülmektedir. Tabakaların eğim ve doğrultuları kıvrımlanmaların sonucu olarak sık sık
değişiklik göstermektedir. Eğimleri genelde 20-60° civarındadır. Kıvrımlı yapının etkisiyle
tabakalar değişik yönlerde görülüyorlarsa da genel olarak KD-GB, D-B, doğrultuları
egemendir.
Tabanı oluşturan metamorfik serideki birimler ilksel özelliklerini kısmen
koruduklarından eğim ve doğrultuları çalışma sahasını etkileyen fayların sonucu olarak
çok değişiklik arz etmemektedir.
Faylar
Bölgede yapısal olayların sonucu olarak gelişen fayların genel olarak doğrultusu KDGB yönlüdür. Alandaki en büyük ters fay sahayı boydan boya kat eden ve Artvin İl Merkezi
yakınından geçen bindirme hattıdır. Ayrıca bölgede Usgut Mah. civarında 3-4 km devam
eden bir bindirmenin varlığı da tespit edilmiştir.
Bölgede yukarıdaki bindirmelerden başka birçok gravite (normal fay) fayda
bulunmaktadır. Bunların en büyüğü K-G doğrultulu olup, 5 km devam eden Salucor
Mah.'dekidir. Ayrıca Tekmezar, Kanlıyatak, Dikmenli, Ballıkaya ve Karagöl yörelerinde
izlenmektedir.
47
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kıvrımlanmalar
Bölgede faylanmalarla birlikte kıvrımlı yapılarda gelişmiştir. Cankurtaran ve Karagöl
yörelerinde iki adet büyük boyutta antiklinal yapısı tespit edilmiştir. Cankurtaran antiklinali
D-B doğrultulu olup, doğuya dalımlıdır. Karagöl Antiklinali ise, KD-GB doğrultuludur.
Bunlardan başka daha küçük boyutta birçok kıvrımlanmalar saptanmıştır.
Proje
Alanı
Kaynak: MTA,1992
Şekil IV.2.2.5.2. Proje Alanı ve Çevresi Diri Fay Haritası
IV.2.2.6. Jeoteknik etüt raporu (proje kapsamındaki tüm ünitelerin detaylı
jeoteknik etütleri),
Proje inşaat aşaması öncesi kesin proje aşamasında tüm sanat yapı yerlerinde
yeterli sayı ve derinlikte temel araştırma (jeolojik-jeoteknik etüt) sondajları ile gerekli
jeolojik-jeoteknik etütler yapılarak, hazırlanacak olan jeolojik-jeoteknik etüt raporunun
sonuçlar ve öneriler bölümleri ile bu bölümde belirtilen jeolojik riskler için alınması gerekli
inşaat önlemlerine uyulacaktır.
48
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.3. Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü
keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal,
bakteriyolojik özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, debileri,
proje alanına mesafeleri),
Proje alanında ve bölgede yüzeyleyen kayaçlar Doğu Karadeniz Bölgesinin diğer
yörelerinde olduğu gibi genelde volkanik kökenli olup sedimanter kökenli kayaçlar ise,
genellikle ara katkı şeklinde gelişmiştir. Bu nedenle akifer özelliği göstermezler. Bölgedeki
birimler ilksel olarak geçirimsiz kayaçlardır. Ancak, bu birimlerde tektonik hareketler
sonucu gelişen eklem sistemleri ile volkanik kayaçlardaki soğuma çatlakları ikincil geçirimli
özelliktedir ve havzaya düşen yağış miktarının büyük bir bölümü bu eklem kırık hatları
boyunca akışa geçmektedir. Kırık ve çatlak sistemlerinde bulundurdukları az miktardaki
suyu da üst kotlarda küçük kaynaklar şeklinde boşaltmakta olup yer yer vadi diplerinde
akış gösteren akarsuları beslemektedir.
Dolayısıyla proje alanında kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve marn aratabakalı andezit lav,
bazalt ve piroklastlarından oluşan Kabaköy Formasyonu yer yer kırık ve çatlak sistemeleri
dışında yeraltısuyu ihtiva etmez ve akifer özelliği göstermez. Proje alanında su hakları
kapsamında yapılan çalışmalarda da belirtildiği gibi herhangi bir yeraltısuyu kaynağı ya da
kullanımı yoktur.
Bölgede yeraltısuyu yalnızca akarsuların mansap bölümlerinde oluşan akifer
özelliğindeki alüvyonlarda bulunmaktadır. Ancak proje alanında dere yataklarının eğiminin
yüksek olması nedeniyle alüvyonun yayılımı oldukça dar ve derinliği de azdır. Dolayısıyla
önemli kalınlığa sahip olmayan bu tür akiferler yeraltısuyu potansiyeli bakımından
verimsizdir. Proje alanının bulunduğu Artvin ilinde emniyetli yeraltısuyu rezervi 25 hm 3/yıl
olarak hesaplanmıştır.
Artvin İl sınırları içerisinde, Borçka İlçesi’nde Balcı Jeotermal Alanı ve Şavşat
İlçesi’nde Çoraklı Jeotermal Alanı alanları bulunmaktadır. Borçka ilçesinde bulunan Balcı
jeotermal alanının proje alanına mesafesi ise yalaşık 23 km’dir.
IV.2.4. Hidrolojik özellikler ( yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan
akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik
özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su
toplama havzası oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması,
sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri),
Proje alanı Türkiye genelinde ayrılmış olan havzalardan Çoruh Havzası içindeki
Balıklı dere alt havzasında yer almaktadır. Proje sahasında yüzeysel su kaynağı İlhan I
Regülatörü’nün üzerinde bulunduğu Balıklı Dere ve İlhan II Regülatörü’nün üzerinde
bulunduğu Balıklı dere’nin yan kolları olan Küçükcin ve Gorgodi dereleri oluşturmaktadır.
Akarsular
Türkiye ikliminin en çok yağış alan bölgesi içerisinde bulunan Artvin ilinde su varlığı
yüksektir. İlin yüksek kesimlerine kar biçiminde düşen yağışların erimesi ve her mevsimde
görülen yağmurlarla beslenen akarsular, Karadeniz’e döküldükleri yerlerde büyük dereler
haline gelirler.
Balıklı Dere: 1600 m kotlarından doğan Cin Deresi ve 1750 m kotlarından doğan
Dotkaba Deresi ile 1100 m kotunda birleşerek Balıklı Dere adını alır. 1700 m kotlarından
doğan Büyükcin Deresi, 665 m kotunda Balıklı Deresi’ne dökülür. 1750 m kotlarında
doğan Küçükcin Deresi ve 1800 m kotlarında doğan Gorgodi Deresi 668 m kotunda
birleşerek Balıklı Deresi’ne katılırlar.
49
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Balıklı Deresi santralden sonra yaklaşık 385 m kotunda Cihala çayına karışır. Chala
çayı ise kuş uçuşu yaklaşık 9 km doğuya doğru aktıktan sonra Çoruh nehrine dökülür.
Baraj ve Göller
Proje alanı yakın çevresinde baraj, göl ve gölet bulunmamaktadır. Ancak proje
alanının yaklaşık 11 km güneydoğusunda enerji ve taşkın koruma amacıyla inşa edilmiş
olan Borçka Barajı bulunmaktadır. Borçka Barajı ile ilgili detay bilgi Tablo IV.2.4.1.’de
verilmiştir. Ayrıca bölde yer yer yüksek dağ zirvelerinde irili ufaklı buzul göller
bulunmaktadır.
Tablo IV.2.4.1. Borçka Barajına Ait Detay Bilgi
Adı
Borçka Barajı
Yeri
Artvin
Akarsu
Çoruh
Amaç
Enerji, Taşkın, Koruma
İnşaatın Başlama-Bitiş Yılı
1999-2006
Gövde Dolgu Tipi
Toprak
Gövde Hacmi
7785 dam3
Yükseklik (Talvegden)
86 m
Normal Su Kotunda Göl Hacmi
419 hm
Normal Su Kotunda Göl Alanı
11 km2
3
Güç
300 MW
Yıllık Üretim
1039 GWh
Kaynak: http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detay
IV.2.5. Kurulacak regülatörün su toplama havzası ile ilgili, Balıklı Deresi ve
Gorgodi Derelerine ilişkin en az 10 yıllık aylık maksimum, aylık minimum ve aylık
ortalama debilerinin m3/sn olarak verilmesi,
İlhan-I Regülatörünün yer alacağı Balıklı Dere ve İlhan-II Regülatörünün yer alacağı
Küçükcin Deresine ait onaylı uzun yıllar aylık ortalama debi değerleri Ek-1.5’de verilmiştir.
IV.2.6. Projenin yer aldığı havzanın su kullanım durumu, (içme kullanma suyu
amaçlı herhangi bir su kaynağı havzasında kalıp kalmadığı, kalması durumunda
yapılacak HES’lerin mutlak ve kısa mesafeli koruma alnının dışına çıkarılması v.s.
dahil),yağış-akış
ilişkisi,
ekolojik
potansiyeli,
projenin
kurulacağı
su
3
kaynağının/kaynaklarının uzun yıllara ait aylık ortalama değerleri (m /sn), akım
gözlem istasyonları ve regülatör yerlerini temsil eden uzun yıllara ait akım
değerlerinin, ilgili kurum (bu verilerin temin edildiği kurum) onayı alınarak
sunulması,
Proje alanı Çoruh Havzası içindeki Balıklı dere alt havzasında yer almaktadır.
Projenin yer aldığı havzanın su kullanım durumu ile ilgili bilgiler Bölüm IV.2.7’de verilmiştir.
Regülatör yerlerine ait onaylı uzun yıllar aylık ortalama debi değerleri Ek-1.5’de verilmiştir.
50
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.7. Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, varsa havza
özelliği (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri
üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları), proje alanının içme ve kullanma suyu
temin edilen kıta içi yüzeysel su havzasında kalıp kalmadığı, söz konusu derenin
herhangi bir içme suyu kaynağını besleyip beslemediği, söz konusu dereden içme
ve kullanma suyu alınıp alınmadığı,
Proje alanı Türkiye genelinde ayrılmış olan havzalardan Çoruh Havzası içindeki
Balıklı dere alt havzasında yer almaktadır. Proje sahasında yüzeysel su kaynağı İlhan I
Regülatörü’nün üzerinde bulunduğu Balıklı Dere ve İlhan II Regülatörü’nün üzerinde
bulunduğu Balıklı dere’nin yan kolları olan Küçükcin ve Gorgodi dereleri oluşturmaktadır.
Balıklı Deresi santralden sonra yaklaşık 385 m kotunda Cihala çayına karışır. Chala çayı
ise kuş uçuşu yaklaşık 9 km doğuya doğru aktıktan sonra Çoruh nehrine dökülür.
Proje alanı kaynağını Balıklı dereden alan Borçka İlçesine içme suyu sağlamak
amacıyla inşa edilmiş 40 lt/sn kapasiteli içme suyu tesisi havzasında bulunmakta olup
proje alanında su kullanım hakları çalışmaları kapsamında; sulanacak tarım arazileri için
1,274 lt/sn, proje mansabındaki Borçka İlçesinin içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere
Balıklı Dere üzerindeki içme suyu tesisi için 40 lt/sn, regülatör ve santral arasında faal
olmayan ve kullanılmayan iki adet değirmen için 160 lt/sn, balık çiftlikleri için 240 lt/sn,
hayvanların içme suyu için 2,39 lt/sn su ihtiyacı belirlenmiş olup dere yatağına
bırakılacaktır. Proje alanı için hazırlanmış söz konusu Su Kullanım Hakları Planlama
Raporu Ek-13’de verilmiştir.
Proje alanı çevresinde yer alan mevcut su kullanım durumu, planlanan ve mevcut
sulama tesisleri Şekil IV.2.7.1. ’de verilmiştir.
51
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje
Alanı
Kaynak: DSİ, 2006
Şekil IV.2.7.1. Proje Alanı ve Çevresi Mevcut Su Kullanım Durumu, Planlanan ve Mevcut Sulama Tesisleri
52
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.8. Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım
kabiliyeti, sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilizesi, kayganlık, erozyon,
toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.),
Genel Toprak Yapısı
Artvin, Kuzey Anadolu orojenik kuşağı dâhilinde yer almaktadır. Bölgenin en eski
arazisini meydana getiren metamorfik seri, Çoruh Nehri’nin aşağı kesimlerinden
başlayarak Sirya üzerinden kuzey doğuya doğru yayılmaktadır. Seri içerisinde kuvars,
piritli siyah şist, metamorfoze olmuş lavlar, mikaşistler, kloritli, biyotitli ve feldspatlı şistler,
kloritli ve biyotitli gnayslar ve bunların içine sokulmuş iri taneli, pembe renkli granit ve
granodioritler bulunmaktadır. Metamorfik serinin üstüne gelen Jura alt kretase serisi
gelmektedir. Bu seri alt kısımlarında koyu renkli diabaz, serpantin, andezit, marnlı ve tüflü
kalkerlerden meydana gelmektedir. Artvin İl merkezinde görülen kırmızı renkli tabakalar
bu seriye aittir. Serideki konglomeralar üst kısımlarda kırmızı ve ince taneli gre haline
dönüşmektedir. Konglomeranın çakılları arasında, koyu renkli bazik lavlar, kırmızı
radyolarit marn parçaları ve gri renkli kalkerler yer almaktadır.
Artvin ve yöresinin en büyük jeolojik ünitesi üst kretase volkanik serisi ve volkanosedimanter serisidir. Bu seri, asit ve nötr lavlarla bunlara ait anglomera ve tüflerden,
bunlar arasında ince yataklar halinde yer alan ve çoğunluğu kırmızı renkli olan marn ve
kalker tabakalarından meydana gelmektedir. Lav serisi içerisinde dasit, andezit, kiparit,
kuvarsporfirler bulunmaktadır. Artvin İlinde yayılan topraklar altı grupta toplanmaktadır.
Bunlar, kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman toprağı, kırmızı topraklar, sarı podzolik
topraklar, yüksek dağ çayır toprakları, alüviyal ve koluviyal topraklardır.
Kahverengi Orman Toprakları: Toprak profili içerisinde horizonların dağılımı A-B-C
şeklindedir. Bazı durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. Genellikle A
horizonu iyi gelişmiş, koyu kahve renkli ve kırıntılı bir yapıdadır. Horizonlar arasındaki
geçiş tedricidir. B horizonu açık kahve renkli, bazen kırmızımtırak kahverenginde yuvarlak
veya köşeli blok yapıdadır. B horizonunun alt kısımlarında kısmen kireç birikmelerine
rastlanabilir. Bu topraklar genel olarak yapraklı ağaçların altında gelişir. Toprak tepkimesi
hafif asit veya nötr özelliktedir. İl’deki toprakların % 17,8’si (131.263 ha) kahverengi orman
toprağıdır.
Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: Toprak profili içerisinde horizonların
dağılımı A-B-C şeklindedir. Bazı durumlarda profil içerisinde B horizonuna
rastlanmayabilir. A horizonun gelişimi oldukça iyidir. A horizonu gözenekli ve kırıntılı bir
yapıdadır. B horizonundaki gelişim A horizonu kadar belirgin değildir ve zayıf bir gelişim
gösterir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azdır veya hiç olmayabilir.
Horizonlar arasındaki geçiş tedricidir. Genel olarak bu topraklar yapraklı orman
ağaçlarının altında gelişir. İl’deki toprakların % 43’ü (316.980 ha) kireçsiz kahverengi
orman topraklarından oluşmaktadır.
Alüviyal Topraklar: Havza içindeki akarsuların taşıyarak mansaba yakın yerde
depoladıkları materyal üzerinde oluşan, nadiren A-C horizonlarına sahip genç topraklardır.
Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan
toprak gelişimi sırasındaki taşınma ve birikme dönemlerine bağlı olup, heterojen bir yapıya
sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce tekstürlü
ve taban suyu yüksek alanlarda düşey yöndeki geçirgenlik oranı az, yüzeyi nemli ve
organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyi drene olduklarından yüzeyi çabuk
kurumaktadır. Toprakların üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklime bağlıdır. Bulundukları
iklime uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli üretken topraklardır.
İl’deki toprakların % 0,3’ ü (2.275 ha) alüviyal topraklardır.
53
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Koluviyal Topraklar: Çoğunlukla dik eğimli yamaçların etek kısımlarında veya
vadinin mansaba yakın kısımlarında bulunurlar. Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve
yan dereler vasıtasıyla taşınarak etek kısımlarda biriken materyaller üzerinde oluşurlar. AC horizonlarına sahip genç topraklardır. Profil kesiti boyunca, yüzeysel akışın
yoğunluğuna ve eğim derecesine göre farklı büyüklükteki parçaları içeren katlara
rastlanmaktadır. Bu katlar alüviyal topraklardaki gibi birbirine paralel olmayıp düzensiz
dağılımlıdır. İl’deki toprakların 353 hektarı (% 0,0001) koluviyal topraklardır.
Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar: Toprak profili boyunca A-B ve C horizonlarına
sahip oldukları için zonal topraklar olarak adlandırılırlar. A1 horizonu nispeten ince olup
koyu renklidir. Karakteristik özelliği, B horizonunun koyu kırmızıdan-koyu sarıya doğru
değişen renkte ve yuvarlak köşeli ve blok yapıda olmasıdır. Renklenmedeki bu değişiklik
demirin oksitlenmesi ve hidratlanmasından meydana gelmektedir. Profil içerisinde A2 ve B
horizonu arasındaki sınır belirgindir. A horizonundan yıkanarak gelen kil, demir,
alüminyum ve organik madde B horizonunda birikir. Profilin alt kısımlarında renk
lekelenmeleri ve demir konkreasyonlarına rastlanabilir. İl’deki toprakların % 17,7’si
(130.346 ha) kırmızı-sarı podzolik topraklardır.
Yüksek Dağ–Çayır Toprakları: Genel olarak yüksek rakımlarda ve orman sınırının
daha yukarı kısımlarındaki sahalarda yer alan bu topraklar, yıl içindeki toprak oluşum
süresinin kısa olması sebebiyle profil oluşumu gelişmemiş, çoğu kez A-C horizonlarına
sahip olan intrazonal topraklardır. Bu toprak tipinde üst toprak koyu kahverengi veya
grimsi kahverenginden siyaha kadar değişmektedir. Çoğunlukla sığ ve taşlı olan bu
topraklarda, bazen alt toprak mevcut olup, bunların içinde sarı pas veya gri renkli düzensiz
çizgiler veya lekeler bulunmaktadır.
Organik madde ayrışması, parçalanması yeter derecede olmadığından, topraklar
organik madde yönünden zengindir. İl’deki toprakların % 12,4’ü (91.268 ha) yüksek dağçayır toprakları ile kaplıdır. Arazi kabiliyet sınıflandırmasına göre yüksek dağ-çayır
toprakları başta olmak üzere yöredeki toprakların çok büyük bir bölümü V, VI ve VII. sınıf
araziler üzerindedir.
Artvin İli başlıca toprak grupları alan dağılımları Tablo IV.2.8.1’de verilmektedir.
Tablo IV.2.8.1. Artvin İlindeki Başlıca Toprak Grupları ve Alan Dağılımları
Toprak Grupları
Yüzölçümü (hektar)
%
Kahverengi Orman Toprakları
131.263
17,7
Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları
316.980
42,6
Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar
130.346
17,5
Yüksek Dağ Çayır Toprakları
91.268
12,3
Alüvyal Topraklar
2.275
0,3
Kolüvyal Topraklar
353
0,00047
Çeşitli Araziler ve Su Yüzeyleri
71.159
9,6
Toplam
743.644
100
Kaynak: Artvin İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğü
Arazi Varlığı
Artvin İlinde, orman arazisi olarak nitelendirilen ve kereste ve diğer orman ürünleri
üretimine elverişli 390.453 hektarlık alan bulunmaktadır. Bu alan ilin tüm alanının
% 53’üne karşılık gelmektedir. İlde sahil bölgesinden uzaklaştıkça kereste üretimine
elverişli olmayan, ancak bodur ağaç ve çalılardan ibaret olan ve fundalık olarak
nitelendirilen arazilerin miktarı oldukça artmaktadır.
54
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İl içinde çayır-meraların yüzölçümü 130.810 hektar olup yüzde oranı %17,7’dir.
Bunun yaklaşık 102.000 ha’ı mera, 28.000 ha’ı ise çayır alanlarından oluşmaktadır. Oranı
%0,3 olan yerleşim alanlarının yüzölçümü 2.376 hektardır. Göl ve akarsu gibi açık su
yüzeylerinin yüzölçümü sadece 95 hektardır.
İlde ekili tarım alanı 32.019 ha olup tüm arazinin yaklaşık %4’üne karşılık
gelmektedir. Bu oran Hakkari’den sonra en düşük tarım arazisi oranıdır. Bu arazilerin
44.486 hektarlık kısmı kuru tarıma ayrılmıştır. Sulanan araziler 16.375 hektar ile %2,2’lik
bir orana sahiptir. 8.852 ha tutan bağ ve bahçeler %1,2’lik bir oran teşkil etmektedir. Çay,
zeytin ve fındık alanları ilin %2,7’sini oluşturmaktadır.
Artvin İli arazi varlığının kullanım durumuna göre dağılımı Tablo IV.2.8.2’de
verilmektedir.
Tablo IV.2.8.2. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı
Arazi Kullanım Durumu
Alan (hektar)
%
Orman ve Funda
390 453
53.0
Çayır-Mera
130 810
17
Ekili Tarım Alanı
32 019
4,30
Tarım Dışı
180 945
24,8
2 376
0.3
95
0.0
736 700
100
Yerleşim Alanı
Su Yüzeyleri
Toplam
Kaynak: İl Çevre Durum Raporu, 2005
Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları
I. Sınıf Araziler: Artvin İli’nde I. Sınıf araziler sadece 83 hektarlık yüzölçümüne
sahiptir ki bu miktar il toplamının %0,01’i kadardır ve bunun hepsi Borçka ilçesinde tespit
edilmiştir. Bu sınıf arazilerin hepsini Alüvyal topraklar oluşturmaktadır. Bu topraklar düz ve
derindir. Fındık, çay ve çeşitli tarla bitkileri üretiminde kullanılmaktadır.
II. Sınıf Araziler: Artvin ilinde II. Sınıf araziler 2.138 hektarlık yüzölçümleri ile
%0,3’lük bir oran teşkil etmektedir. Bu arazilerin %50’den fazlası Yusufeli ilçesinde
görülmektedir. Bu sınıfın %97,8’ini Alüvyal ve kalanını Kolüvyal topraklar oluşturmaktadır.
Bu arazilerin %97,8’inde eğim %0-2 olup toprak derindir. Kalanı %2-6 eğimli, orta derin ve
erozyondan orta derecede etkilenmiştir. II. Sınıf arazilerin 5 hektarı köy yerleşim yeridir.
Kalanın tamamı tarımda kullanılmakta ve büyük çoğunluğu sulanmaktadır. Bu arazilerde
bahçe kullanımı ağırlıklıdır.
III. Sınıf Araziler: III. Sınıf araziler ilde %0,6 oranında bulunmaktadır ve yüzölçümü
4.768 hektardır. Çoğu Davşat ve Ardanuç ilçelerinde ve biraz da Yusufeli ve Merkez
ilçelerinde görülen III. Sınıf arazilerin %95,9’unu Kahverengi orman toprakları, kalanını
yarı yarıya Alüvyal ve Kolüvyal topraklar oluşturmaktadır. III. Sınıf arazilerin %97,9’u orta
eğimli ve orta derin topraklar geriye kalan kısmı ise düz ve derindir. Toprakların büyük
çoğunluğu erozyondan etkilenmiştir. Bu arazilerin 931 ha (%19,5)’ı kuru tarımda, 3.580
ha’ı (%75,1) sulu tarımda ve 2.570 ha’ı (%5,4) sulu bahçe olarak kullanılmaktadır.
IV. Sınıf Araziler: Artvin İlinde IV. Sınıf araziler 27.222 hektar yüzölçümüne ve
%3,7’lik bir orana sahiptir. Bu araziler en çok Davşat ilçesinde, daha az miktarda Ardanuç
ve Yusufeli ilçelerinde ve birazda diğer ilçelerde görülmektedir. Bu sınıfın %89,5’ini
Kahverengi orman toprakları teşkil etmektedir. Kırmızı-Sarı Podzolik topraklar %7,3,
Kireçsiz-Kahverengi Orman toprakları %2,3 ve Kolüvyal topraklar %0,8’lik bir orana
sahiptir.
55
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bu sınıf arazilerin %99,2’sinde eğim %12’nin üzerindedir ve sadece %0,8’inde eğim
%2-6 arasındadır. Toprakların %97,2’si orta derin, %2,5’i sığ ve %0,4’ü derindir. Bu
toprakların büyük çoğunluğu erozyondan orta derecede etkilenmiştir. Bu arazilerin
%38,3’ünde nadas uygulamasız kuru tarım %39,7’sinde sulu tarla tarımı ve %2,5’inde çay
tarımı yapılmaktadır. Arazilerin %15,5’inde bahçe %1,9’unda fındıklık ve %0,1’inde bağ
tesis edilmiştir. Bahçelerin çok büyük bir kısmı ve bağlar sulanmaktadır. Bu sınıfın %2’si
ormanlık alandır.
V. Sınıf Araziler: Artvin ilinde V. Sınıf arazi tespit edilememiştir.
VI. Sınıf Araziler: Artvin ilinde 155.089 hektar ile %21,1’lik bir orana sahip olan VI.
Sınıf araziler bütün ilçelerde görülmekle birlikte en çok Davşat, Yusufeli ve Ardanuç’ta
bulunmaktadır. Bu arazilerin %58,8’ini Yüksek Dağ Çayır, %19’unu Kahverengi Orman,
%0,9’unu Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları ve %13,2’sini Kırmızı-Sarı Podzolik
topraklar oluşturmaktadır.
VII. Sınıf Araziler: VII. Sınıf araziler İl’de %65,6’lık bir orana sahip ve 483.185
hektarlık yüzölçümünü kaplamaktadır. En çok bulundukları ilçeler sırasıyla Yusufeli,
Borçka, Merkez ve Davşat’tır. Bu sınıfın %62,6’sını Kireçsiz Kahverengi Orman, %15,1’ini
Kahverengi Orman toprakları ve %22,3’ünü Kırmızı-Sarı Podzolik topraklar
oluşturmaktadır. VII. Sınıf arazilerin %1,2’si nadassız kuru tarım, %0,5’i çay, %0,8’i fındık,
%1,9’u mera, %87,6’sı orman, %8‘i fundalık ve 980 dekarı nadaslı kuru tarım alanı olarak
ve 32 hektarı köy yerleşim yeri olarak kullanılmaktadır.
VIII. Sınıf Araziler: VIII. Sınıf araziler ilde 71.064 hektar yüzölçümü ve %9,6’lık bir
oran teşkil etmektedir. En fazla yayılımı Yusufeli’nde, daha az olarak Davşat, Borçka,
Merkez ve Ardanuç’ta ve en az Arhavi ve Hopa’da görülen bu araziler 68.871 hektarlık bir
alan kaplamaktadır. Bunun 67.886 hektarı çıplak kayalık ve 985 hektarı ırmak taşkın
yatağı şeklindedir. Geriye kalan 2.193 hektar yoğun yerleşim yeridir.
Bütün bu arazilerin dışında Artvin İli’nde 95 hektar su yüzeyi bulunmaktadır. Artvin İli
arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası Şekil IV.2.8.1’de gösterilmektedir.
Şekil IV.2.8.1. Artvin İli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Haritası
56
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Çayır ve Mera Varlığı
Toplam kültür arazisinin % 17,01’i çayır (280.292 da), %62,39’u mera (1.027.823
da), % 3,55’i hububat (58.505 da), % 1,81’i yem bitkileri (29.857 da), %1,60’ı bahçe
(26.366,52 da), %1,27’si sebze (20.905,2 da), %0,4’ü bağ (6.511,8 da), %5,38’i çay
(88.663,182 da), %0,26’sı zeytin (4.240 da) ve %2,19’u fındık (36.208,7 da) ve %2,97’si
tarla ürünleri (48.942 da), %1,11’i vasıfsız çayırlar (18.295,5 da) ve % 0,05’i nadas (720
da) alanlarıdır.
Artvin ili kültür arazisi dağılımı Tablo IV.2.8.3’te verilmiştir.
Tablo IV.2.8.3. Artvin İli Kültür Arazisi Dağılımı
Kültür Arazisi
Dekar
%
Çayır
280 292
17,01
Mera
1 027 823
62,39
Hububat
58 505
3,55
Yem Bitkileri
29 857
1,81
Bahçe
26 366,5
1,60
Sebze
20 905,2
1,27
Bağ
6 511,8
0,40
Çay
88 663,1
5,38
Zeytin
4 240
0,26
Fındık
36 208,7
2,20
48 942
2,97
18 295,5
1,11
720
0,04
Tarla Ürünleri
Vasıfsız Çayırlar
Nadas Alanları
Kaynak: İl Çevre Durum Raporu,2005
Proje Alanı Arazi Kullanım Durumu
1/25.000 ölçekli arazi varlığı haritasına göre proje alanı içerisinde büyük toprak
grupları olarak; sadece kırmızı sarı podzolik topraklar (P) bulunmakta olup, arazi kullanım
kabiliyet sınıflarına göre ise VI ve VII sınıf araziler yer almaktadır. Proje kapsamında yer
alan ünitelerden İlhan-I regülâtörü, iletim borusu, İlhan-II regülatörü, kazı fazlası malzeme
stok alanı ve basınçlı borunun bir kısmı O (orman) sayılan alan, diğer üniteler ise, ZfNO
[Fındık, Kuru Tarım (nadassız), Orman] alanları içerisinde kalmaktadır (Bkz. Ek-6 Arazi
Varlığı Haritası).
IV.2.9. Tarım alanları (tarımsal alan varlığının olup, olmadığı, var ise tarımsal
gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve
bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri),
İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesinin sınırları içerisinde kurulacağı Artvin İli, Artvin
İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nün 2012 yılı Faaliyet Raporu’ndan alınan
verilere göre, toplam 712.268 ha yüzölçümüne sahip olup, il arazisi 399.271 ha orman
arazisi, 148.263 ha kültür dışı arazi, 100.533 ha çayır-mera arazileri ve 64.200 ha tarım
arazisinden oluşmaktadır.
Artvin İli arazi kullanımı ve kültür arazisi dağılımı Bölüm IV.2.8, Tablo IV.2.8.2 ve
Tablo IV.2.8.3’te verilmiştir.
57
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Artvin İli’nde tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden oluşmaktadır. Üretilen
ürünler aile tüketiminin yanı sıra mahalli pazarlar ve çevre illerin pazarlarına
gönderilmektedir. Tarımsal üretimde, tamamen insan gücüne dayalı üretim modeli söz
konusu olup, makineli tarım yok denecek kadar azdır. Bitkisel üretim, çoğunlukla Çoruh
Nehri ve kollarının oluşturmuş olduğu vadi tabanında bulunan tarımsal arazilerde
yapılmaktadır. Özellikle Çoruh Vadisi boyunca kurulan ve Yusufeli İlçesi’nde yoğunlaşan
örtü altı sebze yetiştiriciliğinde; domates, biber, hıyar, patlıcan, yeşil soğan, ıspanak,
marul, maydanoz gibi ürünler üretilmekte olup, bu ürünler çoğunlukla Erzurum sebze hali
başta olmak üzere, diğer komşu illerin pazarlarına sunulmaktadır.
Borçka ilçesi toplam tarım alanı yaklaşık 13.009 ha’dır. Bu alanların 107 ha’lık kısmı
mutlak tarım arazisi, 11.178 ha’lık kısmı dikili tarım arazisi, 1.724 ha’lık kısmı ise marjinal
tarım arazisi olarak yer almaktadır.
Borçka ilçesinde genellikle çay, ceviz, fındık, bağ, arıcılık ve balıkçılık ürünleri
üretimi yapılmaktadır. Artvin İli ağırlıklı ürün deseni Şekil IV.2.9.1’de verilmiştir.
Proje Alanı İçerisinde Yer Alan Tarım Alanları
Proje alanı içerisinde şimdiki arazi kullanımı bakımından fındık, ormanlık ve
nadassız kuru tarım arazisi sayılan araziler bulunmaktadır. Şantiye alanı, İlhan HES binası
ve basınçlı borunun bir kısmı fındık ve nadassız kuru tarım arazisi içerisinde yer
almaktadır.
Proje alanı ve yakın çevresinde arıcılık ve balıkçılık yapılmaktadır.
Proje kapsamında kullanılacak tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için,
19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403
sayılı ‘’Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’’ hükümleri gereğince, Artvin İl Toprak
Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan sonra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan
gerekli izinler alınacaktır.
58
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kaynak: Artvin İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2012 Yılı Faaliyet Raporu
Şekil IV.2.9.1. Artvin İli Ağırlıklı Ürün Deseni
59
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.10. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri
ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/25
000 ölçekli Meşcere haritası),
Artvin ili dağlık ve çok engebeli bir arazi yapısına sahip olup, İl alanının çoğunluğu
ormanlarla kaplıdır. Orman alanları 390.453 ha’lık bir alanı kaplamakta ve toplam alanın
%53’ünü oluşturmaktadır. Ormanların %33,6’sı normal koru, %37,3’ü bozuk koru, %1,7‘si
normal baltalık, %27,4’ü ise bozuk baltalık vasfındadır.
Artvin İli’ndeki ormanların serveti toplamı 41.276.504 m3 olup, bunun 27.820.399
m ’ü ibreli, 12.006.054 m 3’ü yapraklı, 1.450.051 m 3’ü de karışık ormandır. Ayrıca
14.910.423 ster de baltalık orman serveti mevcuttur.
3
1985 yılında yenilenen Amenajman Planı verilerine göre Artvin İli ormanlarının yıllık
ortalama ETA’sı (kesilmesi planlanan yıllık ortalama odun hasılatı miktarı) 297.580 m3
ibreli, 106.975 m 3 yapraklı ve 10.198 m 3 karışık olmak üzere toplam 414.753 m3’tür. Her
ne kadar plan verisi bu ise de ormanların ancak bu miktarın %40’ının alınmasına
tahammülü vardır. Yıllık ortalama cari artım ise 775.482 m3’tür.
1992-1998 yılları arasında Mülga Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel
Müdürlüğü’nce 942 ha orman içi ağaçlandırma, 6.544 ha sahada da erozyon kontrolü
çalışması yapılmıştır. Orman Genel Müdürlüğü’nce ise 3.512 ha sahada orman içi
ağaçlandırma, 1.899 ha sahada ise erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır. Ayrıca 591 ha
saha doğal yolla, 3.641 ha sahada yapay yolla gençleştirilmiştir.
Artvin ormanlarında yaygın olarak; ladin, göknar, sarıçam, kayın, meşe, gürgen,
kızılağaç, ıhlamur, kestane, kavak, akçaağaç, dişbudak, kayacık, fıstıkçamı, karaağaç,
huş, ardıç, şimşir, sandal, porsuk ve orman gülü vejetasyonu bulunmaktadır.
Faaliyet alanı içerisinde yaklaşık 47.378 m 2 orman sayılan alan, yaklaşık 16.810 m 2
orman sayılmayan alan bulunmaktadır. Proje alanına ait 1/25.000 ölçekli Mesçere haritası
eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-7). Faaliyetin geçtiği orman alanlarında Mesçere tipleri
KsKzcd3, KsKzcd2, KsKnKzd2, BKnL, KsKnd1’dir. Proje sahası ile ilgili Orman Bölge
Müdürlüğü ÇED Olumlu Görüşü ile birlikte ÇED İnceleme ve Değerlendirme Raporu
eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-1.7). Buna göre, değerlendirme raporunda belirtilen
hususlar dikkate alınarak planlama ve uygulama yapılması durumunda, projenin
uygulanmasında bir sakınca olmadığı belirtilmiştir.
Orman alanları için kamulaştırma söz konusu olmadığından; proje kapsamında yer
alan ormanlık alanların kullanımı için kullanımı için 6831 Sayılı Orman Kanunun 17.
maddesi gereğince izin alınacak ve izin iş ve işlemleri Orman Genel Müdürlüğü’nün ilgili
talimatları doğrultusunda yürütülecektir.
IV.2.11. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat
Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv
Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre
Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera
Kanunu kapsamındaki alanlar, Projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/100.000’lik
ölçekli haritada anlaşılır ve renkli gösterilmesi)
Artvin ilinde bulunan korunan alanlar ve proje alanına olan uzaklıkları Tablo
IV.2.11.1’de verilmiştir. Ayrıca Şekil IV.2.11.1’de de proje alanı ve Artvin ili korunan alanlar
verilmiştir.
60
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.11.1. Artvin İlinde Bulunan Korunan Alanlar ve Proje Alanına Olan Uzaklıkları
Korunan Alan
Hatila Vadisi Milli Parkı
Karagöl Sahara Milli Parkı
Altıparmak Tabiat Parkı
Borçka Karagöl Tabiat Parkı
Camili Gorgit Tabiatı Koruma Alanı
Camili Efeler Tabiatı Koruma Alanı
Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı
Artvin Yusufeli Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme
Sahası
*uzaklıklar kuş uçuşu uzaklıklarıdır
Proje alanına olan
uzaklığı*
22 km
75,8 km
37,8 km
22,8 km
28,3 km
31,8 km
14,3 km
49,9 km
Artvin ilinde bulunan korunan alanlar kuş uçuşu olarak etkilenme sınırları dışında
olduğundan, bu alanlar üzerinde herhangi olumsuz bir etki beklenmemektedir. İlde ayrıca
1 adet Muhafaza Ormanı bulunmakta olup, kuş uçuşu 29,8 km uzaklıkta bulunmaktadır.
Bunun dışında 1 adet Gen Koruma Alanı bulunup, 25 km uzaklıktadır. İlde ayrıca 14 adet
Tohum Bahçesi bulunmaktadır. En yakın alan kuş uçuşu 7,3 km güneybatıda yer almakta
olup, herhangi bir etki beklenmemektedir.
N
Şekil IV.2.11.1. Artvin İlinde Bulunan Korunan Alanlar ve Proje Alanı
Avın Yasaklandığı Sahalar:
1-Merkez İlçe (A);Doğusu: Artvin– Erzurum Karayolu, Kuzeyi: Artvin İl Merkezi ile
Artvin Erzurum Karayolu, Batısı: Hatila Vadisi Milli Parkı Sınırı, Güneyi: Yusufeli İlçe
Sınırı.
(B); Doğusu: Ardanuç İlçe Sınırı, Kuzeyi: Artvin- Ardanuç Karayolu, Batısı: Artvin
Deriner Barajı, Güneyi: Yusufeli İlçe Sınırı ve Erzurum İl sınırı.
61
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
(C); Doğusu: Şavşat ilçe sınırı, Eskikale yolu, Eskikale Kışlağı, Kuzeyi: Karçal
Dağları, Yanıklı Köyü Taşucu Mahallesi, Taşucu Kışlağı(Biyosfer Rezerv Alanı), Batısı:
Ortaköy yaylasından gelen Ortaköy Deresi ve Ortaköy Yolu, Aydınköy, Güneyi: Artvin
Şavşat Karayolu, Şavşat suyu.
2-Borçka İlçesi (A); Doğusu: Borçka Camili Yolu, Kuzeyi: Gürcistan Devleti sınırı,
Batısı: Hopa İlçe Sınırı, Güneyi: Hopa–Borçka Karayolu
(B) (Camili Biyosfer Rezervi); Doğusu: Gürcistan sınırından başlayarak sırtı
takiben Kayabaşı Tepesi, Naçişgirev Tepesi, Büyük Ömer Dağı, Alçakgeçit, Güzelyüz
Tepesi, Siyahkuş Tepesi, Yabani Lahana Tepe, Kırmızıbaş Tepesinden geçerek 3190
metre rakımlı Ziyaret Tepenin kuzeybatısındaki Tepe, Batısı: Gürcistan sınırından
başlayarak sırtı takiben 2161 ve 2085 metre rakımlı Tepelerinden nirengi noktalarından
geçerek Kuvagibe Tepe, yol bakımevi, yangın kulesi, Bakmarov Tepe, Gennard Tepe,
Gildiziri Tepe, 2274 ve 2318 metre rakımlı Tepelerden geçerek, 2401 rakımlı Tepe,
Kuzeyi: Gürcistan, Güneyi: 2401 metre rakımlı Tepeden başlayarak Verketil Tepe,
Bombalı Tepe, Tuzlu Tepe, Bayraklı Tepe, Geyikli sırtından Karçal Dağlarındaki 3286
metre rakımlı Tepe, orta sivri Tepeden geçerek, Ziyaret Tepenin kuzeybatısındaki Tepe.
3-Şavşat İlçesi (A); Doğusu: Ziyaret Tepe, Şavşat-Ardahan karayolu, Şavşat
Maçerelta Mahallesinden başlayan ve Ciritdüzü Deresine inen köy yolu Kuzeyi: Ciritdüzü
Deresi (Şavşat-Ciritdüzü köy yolu) Batısı: Şavşat Elmalı, Susuz köy yolu ve takip eden
Koçenler Mahalle yolu Güneyi: Susuz köyünden devam eden Koçenler ve Ovacık
Mahalle yollarından Ardahan Karayolu.
(B); Doğusu: Bahçecik köyü, Dalkırmaz köyünden Çiftlik köyüne giden köy yolu
Kuzeyi: Çukurun sırtı, Çukur köyü yolu, Kuzey Doğu: Meydancık Şavşat Karayolu Şartul
Mevkii. Batısı: Şavşat Elmalı Susuz Köy Yolu ve takip eden Koçenler Mahalle Yolu.
Güneyi: Susuz Köyünden devam eden Koçenler ve Ovacık Mahalle Yolları.
4-Yusufeli İlçesi; Doğusu: Erzurum İl sınırı, Kuzeyi: Artvin Merkez İlçesi Sınırı,
Batısı: Yusufeli Dereiçi köyünden geçerek, Çıralı, Esendal, Akarsu Serinsu köylerine
kadar devam eden köy yolu, Güneyi: Yusufeli-Oltu Karayolu (Çoruh Vadisi Yaban Hayatı
Geliştirme Sahası) İl sınırına kadar.
Yaban Hayvanı Yerleştirildiği için Avın Yasaklandığı Sahalar:
1-Ardanuç İlçesi; Doğusu: Eşkinar Deresi, Torbalı köy yolu, Kuzeyi: ArdanuçArtvin karayolu, CehennemDeresi Kanyonu, Batısı: Avcılar, Gümüşhane köy yolu ve
devam eden dağ yolu, Güneyi: Örtülü, Bereket, Sakarya Köylerini devam ederek Zara
Dağına çıkan yol.
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Ayrıldığı için Avlanmanın Yasak
Olduğu Sahalar:
1-Artvin Yusufeli Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: (16.10.2005 tarih ve
25968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan sınırları dahilinde avlanmak yasaktır.)
62
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.11.2. Artvin İli Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası
Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü görüşü Ek-1.10’da verilmiş
olup, söz konusu görüşte proje alanı 5226 ve 3386 sayılı yasalarla değişik 2863 sayılı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamı dışında kalmaktadır.
Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün Ek-1.11’de verilen görüşünde belirtildiği
üzere proje alanında tescilli tabiat varlığı veya doğal sit alanı bulunmamaktadır.
IV.2.12. Faaliyet alanının mevcut çevresel özellikleri bölümünde yer alacak
flora, fauna ve biyoçeşitlilik özelliklerinin belirlenmesine yönelik olarak detaylı
araştırma ve arazi çalışmaları, biyoçeşitliliğe yönelik olarak yapılan arazi çalışmaları
vejetasyon dönemini kapsamalıdır. Yapılan biyolojik çeşitlilik çalışması ile faaliyet
alanı ve yakın çevresinin flora ve fauna elemanlarının detaylı incelemesi, alanın
biyoçeşitlilik özellikleri irdelenmeli ve özellikle nesli tehlike altında, lokal endemik
ve nadir türler belirlenmeli, faaliyet alanının habitat yapısı ve ekosistem özellikleri
detaylandırılmalıdır.
“AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Artvin ili, Borçka ilçesi sınırları
içerisinde planlanan “İlhan Regülatörleri ve HES” Projesi ÇED Raporu’nun flora ve fauna
çalışmaları Temmuz 2013 döneminde Bilim Uzmanı Biyolog Levent Biler ve Hidrobiyolog
Dr. Elif MANAV TÜFEKCİ tarafından yapılmıştır. Ayrıca alanın floristik özelliklerini daha iyi
ortaya koyabilmek ve olası etkileri değerlendirebilmek amacıyla “Ekosistem
Değerlendirme Raporu” hazırlanmıştır.
63
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.12.1.Flora; yapılacak arazi çalışmaları sonucu elde edilen flora
elemanlarının tümünü kapsayacak şekilde familya, cins, tür, Türkçe adları,
Endemizm durumu, fitocoğrafik bölge, lokalite, tehlike kategorileri, korunma
statüsü (Ulusal Mevzuat ve Uluslar arası sözleşmeler kapsamında koruma altında
bulunan türler) ile ilgili elde edilen verilerin tablo halinde gösterimi, Arazide
yapılacak flora çalışmalarının vejetasyon döneminde gerçekleştirilmesi ve bu
dönemin belirtilmesi, flora için Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) kullanılarak
kontrol yapılması, (flora ve fauna elemanlarının tespiti alanlarında uzman iki ayrı
biyolog tarafından arazi çalışmaları yapılarak belirlenmeli, literatür çalışmaları ile
doğrulanmalı)
Faaliyet alanı, Grid Kareleme Sistemine göre A8 karesinde yer almaktadır
(Bknz. Şekil IV.2.12.1.1). Raporun flora kısmı oluşturulurken araziden toplanan bitki
türlerinin teşhisinde Davis’in “Flora of Turkey and East Aegean Islands” adlı eserinden
yararlanılmış, flora listesinin tam ve eksiksiz olması amacıyla aynı eserden literatür
çalışması yapılmış, TÜBİTAK ve Türkherb tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Veri
Servisi’nden ve Türkiye Florası ile ilgili yayınlanmış çalışmalardan yararlanılmıştır. Ayrıca,
daha önce bölgede yapılan bir çok projenin hazırlanması sırasında derlenen veriler de bu
projenin flora ve fauna kısmının hazırlanmasında değerlendirilmiştir. Ekosistemin eksiksiz
değerlendirilebilmesi için proje için Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü
Öğretim Üyesi Prof. Dr. Latif Kurt tarafından “Fitoekolojik Değerlendirme Raporu”
hazırlanmıştır (Şekil IV.2.12.1.2). Hazırlanan rapordaki bulgular da işlenerek
değerlendirilmiştir.
Şekil IV.2.12.1.1. Proje Alanın Grid Kareleme Sistemindeki Yeri
64
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.12.1.2. Arazi Çalışmalarından Görünüm
Fitocoğrafik Bölge ve Vejetasyon
Ülkemiz coğrafi konum itibariyle başta çeşitli iklimlerin etkisi altındadır. Nitekim,
kuzeyde Kuzey Anadolu ve Yıldız (Istranca) dağları kuşağının kuzeye, özellikle
Karadeniz’e bakan yamaçlarında okyanusal; Marmara denizi çevresi, Ege bölümü ve
Akdeniz Bölgesi’nde Akdeniz; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da karasal iklim şartları
hüküm sürmektedir. Böylece Anadolu ve Trakya’nın kuzeyi okyanusların doğusunda
kıtaların batısında hüküm süren nemli ılıman; Ege ve Akdeniz subtropikal; Anadolu’nun
orta ve doğu bölgeleri, kıtaların iç kısımlarında hüküm süren karasal iklimlerin toplandığı
bir ülkedir. Yüksek dağlık alanlarda ise daha kuzey enlemlerde etkili olan soğuk iklim
şartları görülür. Bu nedenle Türkiye’de bitki örtüsü açısından farklı alanların ve
fitocoğrafya bölgelerinin bulunması (Şekil IV.2.12.1.3), doğal şartların bir gereğidir.
65
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.12.1.3. Türkiye’deki Fitocoğrafik Bölgeler ve Anadolu Diyagonali (Çaprazı)
(EUR.-SIB.: Avrupa Sibirya Bitki Coğrafyası Bölgesi, MED.: Akdeniz Bitki Coğrafyası Bölgesi, IR.-TUR.: İran Turan
Bitki Coğrafyası Bölgesi)
Genel bir değerlendirme ile Türkiye’nin kuzeyi bir bütün olarak Avrupa-Sibirya Flora
Bölgesi’ne girer. Kuzeyde Ordu’nun doğusunda itibaren Doğu Karadeniz Bölümü Kolşik,
batı kesimleri ise aynı flora aleminin Öksin alt flora veya bölümleri içinde kalır. Marmara
denizinin kuzey kıyıları ile, Ege ve Akdeniz bölgeleri, Doğu Akdeniz Flora alemini
oluşturur. İç ve Doğu Anadolu bölgeleri Turan-Önasya veya İran-Turan Flora Bölgesi’ne,
Güneydoğu Anadolu’nun step alanları da İran-Turan Flora Bölümü’ne girer. Kısaca
Türkiye; Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora bölgelerinin bir ararda bulunduğu bir
ülkedir.
Bununla beraber ülkemizde, yükseklik ve bakı şartları, bu flora bölgelerinin
birbirinden kesin çizgilerle ayrılmasını güçleştirmektedir. Zira, Öksin flora bölümünde
dağların güneye bakan yamaçlarında kuru ormanlar, vadi ve depresyonlarda kurakçıl
çalılar bulunur. Aynı şekilde Akdeniz Bölgesi’nde, Nur (Amanos) dağlarında olduğu gibi,
kuzeye bakan yamaçlarda ve yüksek yerlerde Öksin elemanlarından ibaret bitki birlikleri
ve fizyonomik görünüm itibariyle ot, çalı, ağaç toplulukları şeklinde oluşan formasyonlar
yer alır. Böylece, lokal alanlarda barınmış ve uygun ekolojik şartlarda hayatiyetlerini
sürdüren değişik flora parçaları da bulunur.
Proje alanı Avrupa-Sibirya fitoekolojik bölgesi içerisinde kalmaktadır. Fakat her ne
kadar Karadeniz Avrupa-Sibirya fitoekolojik bölgede yer alsa da sahip olduğu fiziksel
(yağış, nem, vs.) özellikler nedeniyle farklılıklar gösterebilmektedir.
Karadeniz fitocoğrafik bölgesi veya zonu, Karadeniz Coğrafi Bölgesi ile Marmara
Bölgesi’nin kuzeyindeki Karadeniz kıyı kuşağını kapsar.
Bölgenin Anadolu kesimi, kabaca doğu-batı yönünde birkaç kol halinde uzanan
Kuzey Anadolu dağ kuşağı içerisinde yer alır. Dağlar arasında genellikle akarsuların
geçtiği çökme sonucu oluşmuş oluklar uzanır.
Karadeniz Bölgesi’ni diğer bölgelerden ayıran en önemli özellik, yağışın fazla
olmasından dolayı zengin türlerden oluşan Avrupa-Sibirya kökenli nemli ılıman ve nemli
soğuk koşullarda yetişen bitki topluluklarının bulunmasıdır.
66
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bölgenin yüzey şekilleri (dağların uzanışı, bakı ve yükseklik) farklı ortamların
oluşmasını sağlamıştır. Nitekim her mevsimi yağışlı geçen Karadeniz kıyı kuşağında, kışın
don olayları nadiren meydana gelmekte, dağların kuzeye bakan yamaçları vejetasyon
döneminde zaman zaman sisle kaplanmaktadır. Dağların yüksek kesimleri ise kışın soğuk
ve kar yağışlı geçmektedir. Birkaç kol halinde uzanan dağlar arasındaki oluklar, yağmur
gölgesinde kaldığı için az yağış almakta, buralarda yaz ile kış arasında sıcaklık farkı
artmaktadır. Buna bağlı olarak kurakçıl bitkilerden oluşan topluluklar yer almaktadır.
Karadeniz fitocoğrafik bölgesi, Karadeniz kıyı dağlarının kuzey kesimini kapsayan
Kıyı Bölgesi ve Karadeniz Ardı Bölge olmak üzere iki bölgeye ayrılmaktadır. Kıyı
bölgesinin yaklaşık 1000 m’ye kadar alt kesiminde nemli-ılıman geniş yapraklı orman
bölümü ve üst kesiminde Karadeniz kıyı dağların nemli-soğuk iğne yapraklı orman bölümü
yer almaktadır. Karadeniz ardı bölgenin plato ve dağlarında yarınemli iğne yapraklı orman
bölümü ve yarıkurak iklim koşullarının egemen olduğu derin vadi ve olukların tabanlarında
çalı-kuru orman bölümü ile gerçek iç sıralardaki dağlarda gerekse kıyı dağlarında ağaç
yetişme sınırının üzerinde ise Karadeniz dağ çayırları bölümü bulunmaktadır. Böylece
Karadeniz iklim bölgesinde beş ana ekolojik bölge ayırt edilmektedir (Şekil IV.2.12.1.4).
Şekil IV.2.12.1.4. Karadeniz Bölgesi’nin Ekolojik Yönden Bölümlere Ayrımı
Proje alanı Karadeniz iklim bölgelerinden Karadeniz nemli-ılıman geniş yapraklı
orman bölümünde yer almaktadır. Bu bölüm, Karadeniz kıyısından başlayarak dağların
kuzeye bakan yamaçları boyunca ortalama 1000 m ve dere boylarında 1500 m’ye kadar
çıkar. Fazla yağış almasından dolayı bu bölüm, bölgenin olduğu kadar ülkemizin bitki tür
ve toplulukları yönünden en zengin alandır.
Karadeniz kıyı bölgesi bir bütün olarak kabaca doğu-batı yönünde uzanan dağ
sıralarının yer aldığı Kuzey Anadolu dağ kuşağı sistemi içerisindedir.
Her mevsimi yağışlı, yazları serin geçen ve kışları pek soğuk olmayan okyanus
iklimine sahip Karadeniz nemli-ılıman geniş yapraklı ormanlar, kışın yaprağını döken, su
isteği orta derecede olan geniş yapraklı ağaç topluluklarından oluşur.
67
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Özellikle bu bölgelerde sahilden başlayarak ortalama 1000 m’ye kadar Kayın
ağaçlarının oluşturduğu ormanlar mevcuttur.
Proje alanı ve çevresinde orman vejetasyonu (Şekil IV.2.12.1.5) ve riparyan
vejetasyonu (Şekil IV.2.12.1.6) olmak üzere iki vejetasyon tipi bulunmaktadır. Orman
vejetasyonu yüksekliğe bağlı olarak bir zonlaşma göstermektedir. Alanda 1500 m’ye kadar
olan yükseltilerde daha çok yaprak döken türlerin dominant olduğu mezofil karakterli bir
orman vejetasyonu hakimdir. Bu zonda dominant ve yaygın olan ağaç ve çalı türleri;
Fagus orientalis (Doğu Kayını), Alnus glutinosa subsp. barbata (Kızılağaç), Acer
cappadocicum (Akçaağac), Quercus petraea subsp. iberica (Sapsız Meşe), Castanea
sativa (Kestane), Carpinus betulus (Gürgen), Corylus avellana (Fındık), Rhododendron
ponticum (Orman Gülü), Frangula alnus (Barut Ağacı), Mespilus germanica (Döngel),
Cornus sanguinea (Kızılcık), Diospyros lotus (Trabzon Hurması), Clematis vitalba (Asma),
Buxus sempervirens (Adi Şimşir), Osmanthus decorus (Osmantus), Ostrya carpinifolia
(Kayacık), Ulmus glabra (Karaağaç), Sorbus torminalis (Üvez), Taxus baccata (Adi
Porsuk), Viburnum lantana (Kartopu), Ilex colchica (Çobanpüskülü), Daphne pontica
(Dafne), Tilia rubra subsp. Caucasica (Ihlamur), Rhododendron luteum (Orman Gülü),
Lonicera caucasica (Hanımeli), Sambucus nigra (Mürver), Vaccinium arctostaphyllos
(Trabzon Çayı), Ribes biebersteinii (Frenk Üzümü).
Şekil IV.2.12.1.5. Proje Alanı ve Çevresi Yaprak Döken Orman Vejetasyonu
68
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.12.1.6. Proje Alanı ve Çevresi Riperyan Vejetasyonu
Riperyan vejetasyonu sulak alanların civarını içermektedir. Proje alanı ve çevresinde
derelerin kenarında galeri ormanı olarak da adlandırılabilecek higrofil ve mezofil karakterli
türlerden oluşan vejetasyon tipi hakimdir. Dere boyunca ağaç ve ağaççıklardan Alnus
glutinosa (Kızılağaç), Sambucus nigra (Mürver) (Şekil IV.2.12.1.7), Salix triandra (Söğüt),
Ulmus glabra, Tamarix smyrnensis (Ilgın), Punica granatum (Nar), Vitis sylvestris (Yabani
asma), Euonymus europeus (Hanımeli), Rubus canescens (Böğürtlen), sarılıcılardan;
Periploca graeca, Clematis vitalba (Asma), Otsu türlerden; Brachipodium pinnatum, Carex
pendula, Agrostis gigantea, Mentha longifolia (Su nanesi), Bolboshoenus maritimum,
Juncus inflexus ve Thypha sp. gibi higrofit ve mezofil türler hakimdir. Riparian vejetasyon
tamamen suya bağımlı olarak gelişir.
69
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.12.1.7. Yaprak Döken Orman Vejetasyonu İçinde Sambucus Nigra
Proje alanında bulunan ve bulunması muhtemel bitkiler Tablo IV.2.12.1.1’de
verilmiştir. Tabloda türlerin yanı sıra Türkçe isimleri, habitatları, endemizm durumu,
fitocoğrafik bölgeleri ve Red Data Book kategorileri de belirtilmiştir. Tehlike kategorileri
IUCN tarafından belirlenmiş kriterler ile Ekim ve arkadaşları (2000) tarafından hazırlanmış,
Türkiye Tabiatını Koruma Derneği tarafından yayınlanan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı"
adlı kaynaktan faydalanılmıştır. Bitkilerin Türkçe adları için Turhan Baytop tarafından
hazırlanmış "Türkçe Bitki adları" adlı kaynağından faydalanılmıştır.
70
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.12.1.1. Proje Alanı Bitkileri
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Endemik
İran-Turan
VU
Literatür
karışık ormanlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Sumak
kayalık yamaç, yarıklar, nehir yakını
çalılıklar, kıyılar, ormanlar
Endemik
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
LR (cd)
-
Literatür
Gözlem
Aegopodium podagraria
-
koruluklar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Bupleurum brachiatum
-
kuru yamaçlar, çağıllıklar
Endemik
Bilinmiyor
VU
Literatür
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Aceraceae
Acer campestre alttür campestre
Akçaağaç
karışık ormanlar ve yaprak döken çalılar
Aceraceae
Acer divergens varyete divergens
Akçaağaç
boğazlardaki çağıllık yamaçlar
Aceraceae
Acer platanoides
Akçaağaç
Aceraceae
Anacardiaceae
Tripleurospermum fissurale
Rhus coriaria
Apiaceae
Apiaceae
Apiaceae
Cnidium silaifolium alttür orientale
-
Pinus nigra ormanları, kireçtaşı kayalar,
uçurumlar, kuru nehir yatakları
Apiaceae
Pimpinella peregrina
-
araziler, korular, kayalık yerler
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Apiaceae
Scandix pecten-veneris
Kişniş
kayalık kireçtaşı yamaçlar, Pinus ve Populus
plantasyonları, yolkenarları, tarla yanları
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Apiaceae
Apiaceae
Apiaceae
Torilis arvensis alttür neglecta
Torilis japonica
Turgenia latifolia
-
koruluklar, çitler,çorak yerler, tarllar
çayırlar, yamaçlar
çorak ve ekili yerler
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Bilinmiyor
-
Gözlem
Literatür
Gözlem
Aquifoliaceae
Ilex colchica
Işığan
ormanlar (Fagus, Abies ) çalılık ve gölgelik
kayalıklar
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Araliaceae
Hedera colchica
Duvar Samaşığı
kıyılar
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Aristolochiaceae
Asarum europaeum
Avşar Otu
gölgelik kıyılar, Abies ve Fagus karışık ormanı
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Asclepiadaceae
Cynanchum acutum alttür acutum
-
kumlu tuzcul yerler, nehir kıyıları, nadas
tarlaları, bağlar, yol kenarları
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Aspidiaceae
Aspidiaceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Dryopteris x euxinensis
Polystichum aculeatum
Anthemis altissima
Anthemis cotula
Centaurea hedgei
Cicerbita racemosa
Papatya
Papatya
-
Pinus-Fagus orman, Rhododendron çalılık
orman
tarla, yolkenarı, ruderal alanlar
otlak, yolkenarı, boş alan, kumlu topraklar
killi tepe, taşlık zemin
çayırlık, kayalık yamaç, orman kenarı
orman, gölgeli kıyı, kaya çıkıntıları
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Endemik
Endemik değil
Endemik değil
Karadeniz
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Bilinmiyor
İran-Turan
Karadeniz
Karadeniz
VU
-
Literatür
Gözlem
Literatür
Gözlem
Literatür
Gözlem
Literatür
Cirsium hypoleucum
71
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
Pinus orman içi otlatılmış alan, yolkenarı,
yamaç, akarsu kenarı, kanal
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Sıtma Otu
kaya araları, nemli alanlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Hieracium bornmuelleri
-
orman, çayırlık, kayalık alan
Endemik
Bilinmiyor
LR (lc)
Gözlem
Asteraceae
Inula britannica
-
dere yanı nemli alan, kesek
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Asteraceae
Lapsana communis alttür intermedia
-
yaprak döken orman, Pinus orman açıklığı,
kaba otlak, gölgeli yamaç, akarsu kenarı
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Asteraceae
Leucanthemum vulgare
-
orman açıklığı kenarları, bozulmuş çayırlıklar,
dahil yakını yamaçlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Asteraceae
Mycelis muralis
-
geniş yapraklı, karışık ve çam ormanı, genellikle
kalkerli tabaka, uçurum gölgeli kaya
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Asteraceae
Onopordum acanthium
Kalagan
kayalık yamaç, çağıllık, temizlenmiş orman,
yolkenarı, tarla (yaramaz ot)
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Asteraceae
Pilosella x auriculoides
-
meşe ve çam ormanı tahrip açıklığı, otlak, tepe
yamaçları, kayalık yamaç, çalılık
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Asteraceae
Asteraceae
Taraxacum buttleri
Taraxacum laxum
Kara Hindiba
Kara Hindiba
yolkenarı, tarla, kayalık alan
marli toprak, Corylus ekim alanı
Endemik değil
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
-
Gözlem
Literatür
Betulaceae
Alnus glutinosa alttür barbata
Kızıl Ağaç
Piceae orientalis veya karışık yaprak döken
orman, nemli yamaçlar, akarsu kenarı
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Boraginaceae
Myosotis laxa alttür caespitosa
Boncuk Otu
ıslak yerler
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Endemik
İran-Turan
LR (lc)
Literatür
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Asteraceae
Cirsium vulgare
Su Dikeni
Asteraceae
Eupatorium cannabinum
Asteraceae
Boraginaceae
Onosma bornmuelleri
Emzik Otu
kumlu şistli, volkanik ve kireçtaşı yamaçlar,
Pinus brutia koruluğu, Quercus çalılığı
Boraginaceae
Symphytum ibericum
Karakafes
gölgeli kıyılar, Rhododendron çalılığı
Endemik değil
Karadeniz
-
Literatür
Brassicaceae
Cardamine quinquefolia
-
orman, çalılık alan
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Brassicaceae
Pachyphragma macrophyllum
-
karadeniz ormanları
Endemik değil
Karadeniz
-
Literatür
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Endemik
Karadeniz
LR (lc)
Literatür
Buxaceae
Buxus sempervirens
Şimşir
karışık yaprak döken ormanlar (çoğu kez
Fagusla beraber), yamaç çalılık, kayalıklar
Campanulaceae
Campanula betulifolia
Çıngırak Otu
volkanik yarıklar, kalkerli uçurumlar
Campanulaceae
Campanula latifolia
Çıngırak Otu
orman, çalılık, çok sulu çayırlıklar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Campanulaceae
Campanula olympica
Çıngırak Otu
ormanlar, alpin çayırlıklar, kayalık ve çimenlik
yamaçlar
Endemik değil
Karadeniz
-
Literatür
72
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
iğne yapraklı veya yaprak döken ormanlar,çalı
araları
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Mürver
çalı arasında, orman kenarları
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Gypsophila simulatrix
Euonymus europeaus
Göven
İğ Ağacı
ormanlar, çalı araları
kireçtaşı kayalar ve yamaçlar
çalılıklar, ormanlar, kıyılar
Endemik değil
Endemik
Endemik değil
Karadeniz
Bilinmiyor
Bilinmiyor
LR (lc)
-
Gözlem
Literatür
Gözlem
Cornaceae
Cornus mas
Kızılcık
geniş yapraklı ormanlar, çalılık
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Cornaceae
Cornus sanguinea alttüraustralis
Kızılcık
kireçtaşı yamaçları, ormanlşık yerler
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Corylaceae
Carpinus betulus
Gürgen
geniş yağrak döken (Quercus-Fagus) veya
karışık (Abies-Picea-Fagus)ormanları, saf birlik
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Corylaceae
Carpinus orientalis
Gürgen
karışık yaprak döken ormanlar ( Pinus ile
Artvin’de), kalsikol
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Corylaceae
Corylus maxima
Fındık
kültür, karadeniz´de süs bitkisi, K. yamaçlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Corylaceae
Ostrya carpinifolia
Kayacık
yaprak döken ormanlar veya çalılıklar, Pinus
brutia ve Pinus nigra orman açıklıkları,
Endemik değil
Akdeniz
-
Gözlem
Crassulaceae
Sempervivum glabrifolium
-
volkanik kütlelerde
Endemik
Bilinmiyor
LR (cd)
Literatür
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Caprifoliaceae
Lonicera caucasica alttürcaucasica
Hanımeli
Caprifoliaceae
Sambucus nigra
Caprifoliaceae
Caryophyllaceae
Celastraceae
Viburnum orientale
Cyperaceae
Carex pendula
-
ormanlar veya diğer gölge kısımlar, akarsu
kenarları, kaynaklar veya çukurluklar
Cyperaceae
Cyperus serotinus
-
kıyılar, su kenarları, bataklıklar
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Cyperaceae
Schoenus nigricans
-
dere kenarındaki serpantin kayalıklar,
turbalıklar, bataklıklar, açık taşlık yamaçlar, tuz
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Ericaceae
Rhododendron ponticum
Komar
Fagus orientalis ormanı, nadiren diğer ormanlar,
veya ağaç sınır isti
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Ericaceae
Vaccinium arctostaphylos
Çay Üzümü
seyrek kayın ve köknar ormanları, çalılıklar
Nadir
Karadeniz
BERN
Literatür
Fabaceae
Astragalus glycyphyllos alttür glycyphyllos
Geven
orman kenarları, kayalık yerler, kıyılar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Fabaceae
Lathyrus vernus
-
ormanlar, çalılık, kayalık sekiler
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Fabaceae
Trifolium medium varyete medium
Yonca
ormanlar, çalılık, otlaklar
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
73
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
yaprak döken ve karışık ormanlar (QuercusCastanea-Carpinus veya Abies, Pinus nigra
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Sapsız Meşe
Quercus, Carpinus, Castanea, Fagus, Pinus,
Piceae ormanı
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Geranium asphodeloides alttür asphodeloides
-
ormanlar, çalılar, çayırlıklar, kıyılar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Geraniaceae
Geraniaceae
Geranium asphodeloidesalttür sintenisii
Geranium robertianum
-
çayırlıklar
ormanlar, gölgelik kayalar
Endemik
Endemik değil
Karadeniz
Bilinmiyor
LR (lc)
-
Gözlem
Literatür
Juglandaceae
Juglans regia
Ceviz
Quercus veya karışık yaprak döken orman,
kalkerli kayalık yamaçlar, alüveyaonlu topraklar,
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Juncaceae
Juncus conglomeratus
-
nemli yerler
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Juncaceae
Juncus effusus
-
nemli yerler
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Juncaceae
Juncus inflexus
-
bataklıklar, ıslak çayırlıklar, kıyılar, açık nemli
yerler
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Lamiaceae
Mentha longifolia alttürlongifolia
Nane
dere kenarları ve bataklıklar
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Endemik
İran-Turan
LR (lc)
Literatür
Endemik
İran-Turan
LR (lc)
Literatür
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Endemik
Endemik
İran-Turan
İran-Turan
LR (lc)
LR (lc)
Gözlem
Literatür
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Fagaceae
Fagus orientalis
Kayın
Fagaceae
Quercus petraeaalttür iberica
Geraniaceae
Lamiaceae
Micromeria elliptica
-
kuru granit, mağmatik veya kireçtaşı kaya
yarıkları
Lamiaceae
Salvia rosifolia
Ada Çayı
kayalık kireçtaşı ve volkanik yamaçlar,
quercetum çağıllıklarında, killi tepeler
Lamiaceae
Salvia verticillata alttür verticillata
Dadırak
Pinus, Quercus, Fagus ve Corylus korulukları,
çayırlar, çakıllı dere yatakları, yolkenarı
Lamiaceae
Malvaceae
Stachys viscosavaryeteodontophylla
Alcea calvertii
Dağ Çayı
Hatmi
kaya yamaçları ve çatlakları
aşınmış kıyılar, yamaçlar, volkanık tepeler
Oleaceae
Fraxinus angustifolia alttür oxycarpa
-
sık sık ıslak yerlerde, su basan düzlükler, dere
yanında, karışık yaprak döken ormanda
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Oleaceae
Ligustrum vulgare
Kurtbaharı
yaprak döken ormanlar, karışık ormanlarda
(Fagus-Abies ), seyrek çalılık, nemli yerler
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Oleaceae
Osmanthus decorus
-
karışık yaprak döken veya karışık Fagus-Piceae
ormanlarında
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Osmundaceae
Pinaceae
Osmunda regalis
Picea orientalis
Kıral Eğreltisi
Ladin
su kenarı, nemli gölgelik orman
karışık orman
Endemik değil
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
-
Gözlem
Gözlem
74
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
orman kenarları kuru otlaklar, alpin yamaçları
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
-
batak arazi, nehir yatağı kumunda, dağ
yamaçları
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Festuca arundinacea alttür arundinacea
Yumak Otu
nemli sel yatakları, nehir kıyıları, sulu çayırlıklar
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Poaceae
Molinia litoralis
-
ıslak yerler, nehirler çevresi, ormanlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Poaceae
Punicaceae
Ranunculaceae
Ranunculaceae
Ranunculaceae
Oplismenus undulatifolius
Punica granatum
Clematis vitalba
Ranunculus polyanthemos
Ranunculus repens
Ak Asma
Düğünçiçeği
Düğünçiçeği
ıslak koruluklarda gölgeli yerler
kalkerli yamaçlar, çalılık
çalılık, orman
nemli yer
nemli yer
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Bilinmiyor
-
Literatür
Gözlem
Gözlem
Literatür
Gözlem
Rhamnaceae
Frangula alnusalttür alnus
Barut Ağacı
ormanlar, çalılıklar, dere kenarları
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Rosaceae
Agrimonia eupatoria
Koyun Otu
yaş çayırlık, dere kenarları
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Rosaceae
Aruncus vulgaris
-
çalıklıklar ve ormanlıklar, çoğunlukla dere
kenarları ve kayaların arasında
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Rosaceae
Crataegus pentagyna
Alıç
ormanlık yerler
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Rosaceae
Fragaria viridis
Dağ Çileği
çayırlık, ormanlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Rosaceae
Rosa canina
Asker Gülü
kıyılar, kayalık yamaçlar, çalılık, çitler, ormanlar
ve açıklıkları, başlıca kireçtaşları
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Rosaceae
Rubus caucasicus
Böğürtlen
dağ çalıları
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Rosaceae
Rubus discolor
Böğürtlen
yaprak döken ormanlar ve çalılar, gölgeli kıyılar,
kıyı ovalar
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Rosaceae
Rubus hirtus
Böğürtlen
yaprak döken ve karışık orman
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Rubiaceae
Rubiaceae
Asperula woronowii
Galium fissurense
-
granit ve volkanik toprak
kayalar
Endemik
Endemik
Karadeniz
Karadeniz
VU
LR (lc)
Literatür
Gözlem
Rubiaceae
Galium rotundifolium
-
orman
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Literatür
Rutaceae
Haplophyllum armenum
-
kuru kayalık veya gölgelik yamaçlar
Endemik
Bilinmiyor
LR (lc)
Literatür
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Poaceae
Agrostis capillaris varyete capillaris
-
Poaceae
Agrostis gigantea
Poaceae
75
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Endemik
Element
Red Data
Book
Kategorisi
Tespit Türü
dereler, bataklar, hendekler, ıslak çayırlıklar,
tercihan akan sularda
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
-
ormanlar, çitler, çalılık, çayırlıklar, alpin otlaklar,
kayalık yamaçlar
Endemik değil
Karadeniz
-
Literatür
Veronica serpyllifolia
-
nehir kıyıları, ıslak yerler, nemli çayırlıklar,
gölgeli ormanlar
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Tamaricaeae
Tamaricaeae
Tamarix smyrnensis
Tamarix tetrandra
Ilgın
Ilgın
nehir kıyıları
nehir yatakları ve kıyılar
Endemik değil
Endemik değil
Bilinmiyor
Bilinmiyor
-
Gözlem
Literatür
Theaceae
Camellia sinensis
-
karadeniz kıyılarına yakın kuzeydoğu anadolu
da kültür bitkisi
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Gözlem
Tiliaceae
Tilia rubra alttürcaucasica
Ihlamur
karışık yaprak döken ormanlar veya köknarfıstık ormanları içinde
Endemik değil
Karadeniz
-
Gözlem
Ulmaceae
Ulmus glabra
Kara Ağaç
karışık yaprak dökücü ormanlar
Endemik değil
Avrupa-Sibirya
-
Gözlem
Violaceae
Viola sieheana
Menekşe
gölgeli alan, su yakını
Endemik değil
Bilinmiyor
-
Literatür
Familya
Tür
Türkçe
Habitat
Scrophulariaceae
Veronica beccabunga alttür beccabunga
-
Scrophulariaceae
Veronica peduncularis
Scrophulariaceae
76
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje Alanı Floristik Çeşitliliğin Özellikleri
Artvin ili’nde 1276 tür ve tür altı takson bulunmaktadır. Bu türlerden 116 tanesi proje
alanı içerisinde bulunmakta veya bulunması muhtemel türlerdir.
Flora listesinde tür ve tür altı düzeyde yer alan 116 adet bitki taksonunun fitocoğrafik
bölgelere göre dağılımı; Iran-Turan elementi 7, Avrupa-Sibirya elementi 34, Karadeniz
elementi 21 ve Akdeniz elementi 1 şeklindedir. Geri kalan 53 tür ise kozmopolit veya
fitocoğrafik bölgesi belirsizler kategorisinde yer almaktadır (Bknz. Şekil IV.2.12.1.8).
Şekil IV.2.12.1.8. Fitocoğrafya Spektrumu
Türkiye, kıtalararası geçiş bölgesi konumunda bir ülke olması sebebiyle endemik
bitkiler bakımından zengindir. Ülkemizde tespit edilen toplam bitki türünün yaklaşık %
30’unu endemik türler oluşturmaktadır.
Endemik bitki türleri için Ekim, T. ve arkadaşları (2000) tarafından hazırlanan
“Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı” adlı yayında kullanılan IUCN Red Data Book kategorileri
aşağıdaki açıklanmıştır.
EX
: Tükenmiş
EW
: Doğada Tükenmiş
CR
: Çok Tehlikede
EN
: Tehlikede
VU
: Zarar Görebilir
DD
: Veri Yetersiz
NE
: Değerlendirilemeyen
LR
: Az Tehdit Altında; Gelecekte durumlarına göre tehdit açısından
sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır.
1) cd - Conservation Dependent (Koruma Önlemi Gerektiren): 5 yıl içerisinde
yukarıdaki kategorilerden birisine girebilecek taksonlar bu gruptadır.
2) nt - Near Threatened (Tehdit Altına Girebilir): Bir önceki kategoriye konamayan
ancak VU kategorisine konmaya yakın aday olan bitki türleri bu grupta yer alır.
3) Ic - Least Concern (En Az Endişe Verici): Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve
tehdit altında olmayan bitki türleri bu kategoride yer alır.
77
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje alanı içerisinde ve çevresinde, hazırlanan Fitoekolojik Değerlendirme
Raporu’nda da belirtildiği gibi endemik bit ki türleri bulunmaktadır. Bunlar Tablo
IV.2.12.1.1’de verilmiştir. Buna göre 11 tane LR(lc) kategorisinde, 2 tane LR(cd) ve 4 tane
de VU kategorisinde bulunan türler mevcuttur. Proje sahasından tespit edilen ve tehlike
durumu IUCN kriterlerine göre LR(cd) (Conservation Dependent -Koruma Önlemi
Gerektiren) ve VU (Vulnerable-Zarar Görebilir) olan türler için özel koruma önlemleri
alınması gerekmektedir.




İnşaa sürecinde ya da daha evvel özellikle faaliyet alanı ve yakın çevresinde
bulunabilecek yukarıda belirtilen tehdit altındaki taksonların tohumları mutlaka
toplanmalıdır.
Tohumların bir kısmı ilgili Tohum Gen Bankalarına ulaştırılmalıdır.
Koruma gerektiren türler tohum yada fide olarak ekolojik özellikleri yakın olan alan
dışı habitatlara taşınarak (Ex-Situ) yeni populasyonlar oluşturulmalıdır.
Yeni habitatlarda tohumların çimlenme başarıları ve fidelerin hayatta kalma
başarıları izlenmelidir.
Bu türler doğrudan su kenarı bulunan türler olmayıp daha fazla ormanlık alanda
bulunan türlerdir. Bundan dolayı çalışmalara başlamadan önce özellikle ormanlık
alanlarda yapılacak olan işlemlerde bir biyolog kontrolünde yapılması tercih edilmelidir.
Bern Sözleşmesi
Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi 1979
Eylül’ ünün 19. günü Bern’de imzalanmış olup bu Sözleşme, 09.01.1984 tarih ve 84-7601
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır.
Sözleşmenin amacı, yabani flora ve faunayı ve bunların yaşama ortamlarını
muhafaza etmek, özellikle birden fazla devletin işbirliğini gerektirenlerin korunmasını
sağlamak ve bu işbirliğini geliştirmektir.
o
o
o
o
Yaban flora ve faunanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekli
estetik bilimsel, kültürel, rekreasyonel, ekonomik ve özgün değerde doğal bir
miras olduğunu takdir ederek,
Biyolojik dengenin devamlılığında yabani flora ve faunanın oynadığı temel
rolü bilerek,
Yabani flora ve faunanın birçok türlerinin ciddi biçimde tükenmekte olduğu ve
bazılarının yok olma tehlikesine maruz olduğunu kaydederek,
Yabani flora ve faunanın korunmasında, hükümetlerin ulusal amaçları ve
programlarında dikkate alınması ve özellikle göçmen türlerin korunmasında
uluslararası işbirliğinin gerekliliğini takdir ederek, bu sözleşme kabul
edilmiştir.
Alanda BERN sözleşmesi ile koruma altına alınan 1 bitki türü tespit edilmiştir. Bu tür
Vaccinium arctostaphyllos L. olup endemik değildir. Bu türün yayılış alanları dikkate
alındığında güncel halde tehdit altında oldukları söylenemez.
78
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.12.2.Fauna; yapılacak arazi çalışmaları sonucu elde edilen fauna
elemanlarının (sürüngenler, memeliler, kuş vb. gruplar) familya, cins, tür, Türkçe
adları, Endemizm durumu, fitocoğrafik bölge, lokalite, tehlike kategorileri (IUCN),
populasyon durumu, korunma statüsü, kayıt alma şekli (gözlem veya örnek) ile ilgili
elde edilen verilerin tablo halinde gösterimi, arazi çalışmalarının vejetasyon dönemi
dikkate alınarak yapılması, RDB (Kırmızı Liste)/ Bern Sözleşmesi verilmesi, Merkez
Av Komisyonu Kararları, IUCN, 2010-2011 MAK Kararları, CITES gibi uluslararası
anlaşmalara göre durumu, Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) kullanılarak
kontrol yapılması,
Fauna türleri mevsimsel değişiklikler göstermekte olup, bir alanın fauna envanterinin
belirlenmesi birkaç yıl sürebildiğinden fauna listelerinde verilen türler; arazi çalışmasının
yanı sıra, yöre halkının gözlem ve duyumları, bölgenin biyotop özellikleri, mevcut yayılma
alanları ve geçerli biyocoğrafya kuralları göz önüne alınarak hazırlanmıştır.
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel
omurgalı fauna türlerinden amfibi türleri, sürüngen türleri, kuş türleri ve memeli türleri
aşağıda verilmiştir. Listelenen omurgalı fauna türleri tablolarda her türün familyası, Türkçe
adı, habitatı, IUCN kategorisi, Red Data Book kategorisi ve Bern Sözleşmesi Ek-2 (kesin
olarak koruma altına alınan fauna türleri) ve Ek-3 (korunan fauna türleri) listelerinin
hangisinde yer aldığı belirtilmiştir. Bern Sözleşmesi Ek-2 ve Ek-3 listesinde ve IUCN’de
yer almayan türler için (-) işareti konulmuştur.
Ayrıca; T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’nce 26 Mayıs 2013 tarih ve 28658 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak
yürürlüğe giren “2013-2014 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları” ilgili listelere
işlenmiştir.
Bern Sözleşmesi
Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi 1979
Eylül’ ünün 19. günü Bern’de imzalanmış olup bu Sözleşme, 09.01.1984 tarih ve 84-7601
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır.
Sözleşmenin amacı, yabani flora ve faunayı ve bunların yaşama ortamlarını
muhafaza etmek, özellikle birden fazla devletin işbirliğini gerektirenlerin korunmasını
sağlamak ve bu işbirliğini geliştirmektir.
o
o
o
o
Yaban flora ve faunanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekli
estetik bilimsel, kültürel, rekreasyonel, ekonomik ve özgün değerde doğal bir
miras olduğunu takdir ederek ,
Biyolojik dengenin devamlılığında yabani flora ve faunanın oynadığı temel
rolü bilerek,
Yabani flora ve faunanın birçok türlerinin ciddi biçimde tükenmekte olduğu ve
bazılarının yok olma tehlikesine maruz olduğunu kaydederek,
Yabani flora ve faunanın korunmasında, hükümetlerin ulusal amaçları ve
programlarında dikkate alınması ve özellikle göçmen türlerin korunmasında
uluslararası işbirliğinin gerekliliğini takdir ederek, bu sözleşme kabul
edilmiştir.
IUCN Red List Kategorileri
IUCN, “Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi” ("IUCN Red
List") ve bitki ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı Küresel Koruma durumu
envanteridir. IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma
Birliği tarafından sürdürülmektedir.
79
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IUCN Kırmızı Listesi, kesin ölçüt kullanılarak, binlerce tür ve alttürlerin nesillerinin
tükenme riskini değerlendirerek oluşturulmaktadır. Bu ölçüt tüm türlerle ve dünyanın her
bölgesi ile ilgilidir. Kırmızı Liste ile amaçlanan; koruma meselelerine kamunun ve
politikacıların dikkatini çekmek ve bununla birlikte türlerin yok oluşunu azaltmak için
uluslararası camiaya yardım etmektir. Güçlü bir bilimsel altyapı ile oluşturulan IUCN Red
List, biyolojik çeşitliliğin durumu ile ilgili en geçerli rehber olarak kabul edilmektedir.
IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri, küresel tükenme riskleri yüksek olan türleri
sınıflandırmak için kolayca anlaşılabilecek bir sistem olarak tasarlanmıştır. Bu sistemin
amacı, farklı türleri tükenme risklerine göre sınıflandırmak için açık ve nesnel bir yöntem
oluşturmaktır. Ancak, Kırmızı Liste tükenme riski yüksek türlere dikkat çekerse de, koruma
önlemleri arasında öncellikleri saptamak için tek yöntem değildir. Sistemin geliştirilmesi
sürecinde yapılan geniş kapsamlı danışma ve sınamalar, sistemin canlıların çoğu için
sağlam sonuçlar verdiğini göstermiştir. Sistem, türleri tehdit sınıflarına tutarlı olarak
yerleştiriyorsa da, kullanılan ölçütler her türün biyolojik özelliklerini dikkate almaz. Bu
nedenle özel durumlarda tükenme riski olduğunda daha yüksek veya daha düşük olarak
tahmin edilebilir.
1994 öncesinde IUCN Kırmızı Kitap ve Kırmızı Listelerinde daha öznel tehdit
sınıfları neredeyse 30 yıldır kullanılmaktaydı. Bu tehdit sınıflarının yenilenmesi gereği
uzun zamandır bilindiği halde, son geliştirme süreci 1989’da IUCN Species Survival
Commission (SSC) Steering Committee’den gelen daha nesnel bir yöntem geliştirilmesi
istemiyle başladı. IUCN Konseyi yeni Kırmızı Liste sistemini 1994’de onayladı.
IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütlerinin amaçları;
 Değişik kişilerce tutarlı olarak uygulanabilecek bir sistem temin etmek;
 Tükenme riskini etkileyen değişik faktörlerin değerlendirilmesi için kolay anlaşılır bir
rehberle değerlendirmelerin nesnelliğini artırmak;
 Birbirinden çok farklı türlerin karşılaştırılabileceği bir sistem sağlamak;
 Tehdit altındaki tür listelerini kullananların her türün nasıl sınıflandırıldığını
anlamalarını sağlamaktır.
Kategoriler 9 grupta tasnif edilmiştir (Tablo IV.2.12.2.1 ve Şekil IV.2.12.2.1); bu
tasnifte, tükenme hızı, nüfus büyüklüğü, coğrafi dağılım alanları ile nüfus ve dağılım
derecesi kriterleri dikkate alınmıştır.
Tablo IV.2.12.2.1. IUCN Kategorileri ve Anlamları
Evaluated
Değerlendirmeye alınmış
Not Evaluated (NE)
Değerlendirmeye alınmamış
Adequate data
Yeterli data mevcut
Data Deficient (DD)
Yeterli data mevcut değil (data eksik)
Extinct (EX)
Türü tamamen yok olmuş, nesli tükenmiş tür
Extinct in the Wild (EW)
Vahşi doğada nesli tükenmiş tür
Critically Endangered (CR)
Önemli derecede yok olma tehlikesi olan tür
Endangered (EN)
Yok olma tehlikesi olan tür
Vulnerable (VU)
Koruma önlemi alınmazsa ileride yok olma tehlikesi olan tür
Near Threatened (NT)
Neredeyse tehdit altında
Least Concern (LC)
En az kaygılanılan tür
80
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.12.2.1. IUCN Kategorileri Arasındaki İlişkiler
Amfibiler
Amfibiler, amniyotik yumurtaya sahip olmayan bütün dört bacaklı omurgalıları içeren
bir hayvanlar alemi sınıfıdır.
Amfibiler, değişkensıcaklı (ektotermik) hayvanlardır ve yaşamlarının bir kısmını
karada bir kısmını suda geçirdikleri için "iki yaşayışlı" ismini de almışlardır. Günümüzde
yaşayan 6,022 adet iki yaşayışlı türü olduğu bilinmektedir.
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel ikiyaşamlı türleri Tablo
IV.2.12.2.2’de verilmiştir.
Tablo IV.2.12.2.2. Proje Alanı ve Çevresi Amfibi Türleri
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Habitat
IUCN Red
List
Bern
LC
III
LC
II
LC
II
BUFONİDAE
(L) Bufo bufo
Siğilli Kurbağa
(L) Pseudepidalea viridis
Gece Kurbağası
Az bitkili veya ormanlık bölgelerde nemli
taşlık kısımlarda yaşar. Gündüzleri taş altı,
topraktaki oyuk ve deliklerde gizlenir.
Geceleri faal olan bu tür, gündüzleri bahçe
ve açık arazideki taş altlarında veya
topraktaki deliklerde gizlenir.
HYLİDAE
(L) Hyla arborea
Ağaç Kurbağası
Yalnız üreme zamanı suya giden tür, diğer
zamanlarda ağaçlarda, ağaçsı bitki ve bazen
de küçük bitkiler üzerinde yaşar.
RANİDAE
Bol bitkili havuz, göl ve ağır akan sularda
LC
III
yaşar. Sudan fazla ayrılmaz.
Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Amfibiler”, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No:
90-K -1000-90. Ankara.
Kaynak: Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara
G: Gözlem
L: Literatür
(G) Pelophylax ridibundus
Ova Kurbağası
81
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel
4 tane amfibi türünden 2 tanesi Bern Ek-2 ve 2 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer
almaktadır.
Amfibi türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri’nden LC (en az endişe verici)
kategorisinde yer almaktadır.

Sürüngenler
Sürüngenler, omurgalı hayvanlar aleminin yumurtlayarak çoğalan büyük bir sınıfıdır.
Yılanlar, kertenkeleler, kaplumbağalar, timsahlar ve tuatara takımlarından meydana gelir.
Değişkensıcaklı (heterotermi) omurgalılardan olan sürüngenler, evrimsel olarak
amfibilerden sabit vücut ısılı (homeotermi) hayvanlar arasındaki geçiş sürecini, denizden
karaya, kalıcı geçişi temsil ederler. Vücutlarının pul ya da benzer levhalarla kaplı olması
nem kaybını en az düzeyde tutmalarını sağlar, bu sayede kurak ortamlara oldukça iyi
uyum sağlarlar.
Vücut ısılarını sabit tutacak metabolizmik mekanizmalara sahip olmadıkları için,
vücut ısıları dış ortamın ısısına bağlı olarak değişkendir. Bu yüzden sürüngen türlerinin
çok büyük bir kısmı dünyanın ılıman iklim kuşaklarında yaşamlarını sürdürür.
Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel sürüngen türleri
Tablo IV.2.12.2.3’de verilmiştir.
Tablo IV.2.12.2.3. Proje Alanı ve Çevresi Sürüngen Türleri
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Bern
IUCN
Red
List
AKK
Habitat
ANGUIDAE
Orman, makilik, çayırlıklarda taş altı
veya toprak içinde yaşar.
Fundalık, makilik ve bol bitkili taşlık
yamaçlarda yaşar.
(L) Anguis fragilis
Yılanımsı Kertenkele
-
-
Ek-I
(L) Ophisaurus apodus
Oluklu Kertenkele
-
-
Ek-I
Yarım Parmaklı Keler
III
LC
Ek-I
Taş altı, kaya yarıkları ile evlerde ve
harabelerde yaşar.
Ormanlık yerlerde veya açık arazide,
tarla aralarındaki çalılık ve ağaçlık
kısımlarda, sudan uzak olmayan
bölgelerde yaşar.
GEKKONIDAE
(L) Hemidactylus turcicus
LACERTİDAE
(G) Lacerta viridis
Yeşil Kertenkele
II
LC
Ek-I
(L) Coronella austriaca
Avusturya Yılanı
II
-
Ek-I
(L) Dolichophis schmidti
Kırmızı Yılan
III
LC
Ek-I
(L) Eirenis modestus
Uysal Yılan
III
LC
Ek-I
(L) Elaphe quatuorlineata
Sarı Yılan
III
NT
Ek-I
(L) Natrix natrix
(G) Natrix tessellata
TYPHLOPIDAE
Yarısucul Yılan
Su Yılanı
III
II
LC
LC
Ek-I
Ek-I
COLUBRIDAE
Genellikle çayır ve orman
kenarlarındaki taşlık, kumluk ve çalılık
kısımlarda yaşar.
Taşlık ve çalılık dere kenarları,
yamaçlar ve tarlalarda yaşar.
Seyrek bitki örtüsü olan taşlık arazide
yaşar, taş altlarında gizlenir.
Seyrek ormanlık, çalılık ve taşlık
kısımlarda yaşar.
Suya yakın taşlık alanlar
Su içi ve su kenarları
Seyrek bitki açık arazide, nemli toprak
içi ve taş altlarında yaşar.
Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler” Meteksan A.Ş., Ankara.
Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Amfibiler”, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No:
90-K -1000-90. Ankara.
Kaynak: Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara
G: Gözlem
L: Literatür
(L) Typhlops vermicularis
Köryılan
II
82
-
Ek-I
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel
11 tane sürüngen türünden 4 tanesi Bern Ek-2 ve 5 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer
almaktadır.
Sürüngen türlerinin tamamı T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca 26 Mayıs 2013
tarih ve 28658 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “2013-2014 Av
Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları”nın yansıtıldığı en son listelere göre Ek-I (Orman
ve Su İşleri Bakanlığı’nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları) listesinde
bulunmaktadır.
Sürüngen türlerinden 7 tür IUCN kategorilerinde bulunmaktadır. Bunlardan 6 tanesi
LC kategorisinde bulunup, herhangi bir tehdit ile karşı karşıya değildir.

Kuşlar
Kuşlar, iki ayaklı, sıcak kanlı, omurgalı ve yumurta ile üreyen hayvanlar sınıfıdır.
Yaklaşık 10.000 civarında yaşayan türüyle en kalabalık tetrapod omurgalıları oluştururlar.
Kuzey Kutbundan Güney Kutbuna dünya üzerindeki tüm ekosistemlerde yaşarlar.
Kuşlar, diğer canlı alemlerinden farklı olarak bazı özelliklere sahiptir. İlk sabit
sıcaklıklı canlılar olma özelliğini taşırlar. Belirgin özellik olarak, üyelerinin tümü, diğer
hiçbir hayvan grubunda görülmeyen tüylerle kaplıdır. Ön üyeleri kanatlara dönüşmüştür ve
arka üyelerdeki kemikler intertarsal eklem oluşturacak şekilde dizilmiştir. Trake ve
bronşlarının bulunduğu yerde çok gelişmiş bir ses kutuları vardır. Sert kabuklu yumurta
bırakırlar ve kuluçkaya yatarlar.
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel kuş türleri Tablo
IV.2.12.2.4’de verilmiştir.
83
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.12.2.4. Proje Alanı ve Çevresi Kuş Türleri
IUCN
Red List
Red Data
Book
Bern
Statü
AKK
Yaşam alanı olarak açık alanlara, tarım alanlarına,
meralara ve bataklıklara yakın ormanlık alanlarda yaşar
ve ürer.
LC
A.3
II
Y, KZ, T
Ek-I
Akkarın yeşilbacak
Yuvasını genellikle ağaçlık alanda, su kenarına otlar
arasına yere yapar ve genellikle akarsuları, tatlı su
göllerini ve deniz kıyısındaki korunaklı koyları,
kumsaldan çok çakıllı alanları tercih eder.
LC
A.3
III
G, KZ, T
Ek-I
(G) Columba livia
Kaya güvercini
Kırlarda, tarlalarda ve kayalıklarda yaşar. Kaya
kovuklarında yuvalanır.
LC
-
III
Y
Ek-III
(G) Streptopelia turtur
Üveyik
Orman kenarları, ağaçlıklı açık arazi, tarım alanları,
verimli ovalar en sevdiği alanlardır.
LC
A.2
III
G
Ek-III
(L) Apus apus
Ebabil, Kara sağan
Sulak alanlar, açık araziler ve yerleşim yerlerinde
bulunur.
LC
A.4
III
G, T
Ek-I
UPUPIDAE
(L) Upupa epops
Hüthüt, çavuşkuşu, ibibik
Açık kısa bitkili ve seyrek ekili alanları sever.
LC
A.2
II
G
Ek-I
Kaya kırlangıcı
Dağlık ve kayalık bölgelerde, kıyı kayalıklarında ve insan
yerleşimi yakınlarında bulunur.
LC
-
II
G
-
(L) Anthus spinoletta
Dere incirkuşu
Ilıman yerlerde, hafif tepelik alanlarda ağaç sınırının
üzerinde bulunurlar.
LC
A.4
II
Y, KZ
Ek-I
(L) Motacilla alba
Akkuyruksallayan
Genelde su yakınlarını tercih eder; göl, akarsu veya
deniz civarında yaşar.
LC
A.4
II
Y
Ek-I
(L) Motacilla cinerea
Dağ kuyruksallayanı
Yükseklerde hızlı akan dereler, alçak irtifada gölet
bentleri ve çağlayanlarda ürer. Kışın su kenarları ve
şehirlerde bulunur.
LC
A.4
II
Y
Ek-I
Su karatavuğu
Genelde yükseklerde (2500 m’ye kadar) hızlı akan,
temiz, taşlı dağ derelerinde yaşar. Kışın aşağılara iner.
LC
A.3
II
Y
Ek-I
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Habitat
Şahin
ACCIPITRIDAE
(G) Buteo buteo
SCOLOPACIDAE
(L) Actitis hypoleucos
COLUMBIDAE
APODIDAE
HIRUNDINIDAE
(G) Hirundo rupestris
MOTACILLIDAE
CINCLIDAE
(L) Cinclus cinclus
TURDIDAE
84
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IUCN
Red List
Red Data
Book
Bern
Statü
AKK
Bozkır yada benzer açık arazilerdeki kayalık, makilik ve
çalılık yamaçlarda ürer ve yaşar.
LC
-
II
G, T
Ek-I
Bahçe kızılkuyruğu
Karışık ormanlar, çalılıklar, park ve bahçelerde
görülebilirler.
LC
-
II
Y
Ek-I
Karatavuk
Parklar, bahçeler, korular da dahil olmak üzere şehir
merkezlerinden dağlık bölgelere kadar her bölgede
bulunurlar.
LC
-
III
Y
Ek-III
Büyük baştankara
Her türlü ağaçlık alanlar, ormanlar, parklar, bahçeler,
fundalıklar ve makiliklerde bulunur.
LC
-
II
Y
Ek-I
Duvar tırmaşığı
Kayalık alanlar, sarp uçurumlarda yaşar ancak değişken
hava koşullarından etkilenir.
LC
-
III
Y
Ek-II
(L) Corvus corone cornix
Leşkargası
Ağaçlıklı tarım alanlarında, bahçelerde, parklarda, orman
kenarlarında, bataklık ve sazlıklar civarında, dağlık
yerlerde yaşar.
LC
-
-
Y
Ek-III
(G) Garrulus glandarius
Kestane kargası
Ormanlar, meyve ve zeytin bahçeleri, büyük parklar,
bahçeler ve bazan da şehir parklarında yaşarlar ve
ürerler.
LC
-
-
Y
Ek-III
(G) Pica pica
Saksağan
Tarım alanları ile seyrek ağaçlı alanlar ve çalılıklarda
yaşar.
LC
-
-
Y
Ek-III
(L) Pyrrhocorax graculus
Sarıgaga dağkargası
Yazın ağaç sınırının üzerindeki yüksek bölgelerde
bulunsalar da kışın daha aşağılarda bulunan ama yine
yüksek vadilere inerler.
LC
-
II
Y
Ek-I
(L) Pyrrhocorax pyrrhocorax
Kızılgaga dağkargası
Deniz kıyıları ya da dağlardaki sarp ve engebeli yarlarda
yaşar, kaya oyukları ya da mağaralarda yuva yapar.
LC
-
II
Y
Ek-I
(L) Montifringilla nivalis
Kar ispinozu
Yüksek rakımlar; 1500 m ve üzeri, kayalıklarda
yuvalanırlar.
LC
-
III
G
Ek-I
FRINGILLIDAE
(L) Fringilla coelebs
İspinoz
Çeşitli ormanlar, korular ve fundalıklarda barınır ve ürer.
LC
-
III
Y
Ek-II
(L) Serinus pusillus
Kızılalın iskete
Genellikle yazın dağlık bölgelerde yaşar ve ürerler.
Ardıçlıklar ve yaban güllerinin bulunduğu bölgeleri tercih
ederler.
LC
-
II
Y
Ek-I
Kaya kirazkuşu
Genellikle dik sarp kayalık dağ sırtlarında çalılık ve
dikenlik arazileri seçer.
LC
-
II
Y, G
Ek-I
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Habitat
(L) Oenanthe hispanica
Karakulak kuyrukkakan
(L) Phoenicurus phoenicurus
(L) Turdus merula
PARIDAE
(G) Parus major
TICHODROMADIDAE
(L) Tichodroma muraria
CORVIDAE
66.PASSERIDAE
EMBERIZIDAE
(L) Emberiza cia
85
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Habitat
(L) Emberiza hortulana
Kirazkuşu
Dağ, bozkır, sarp kayalık, tarımsal arazi ve alçak
fundalıklarda bulunurlar.
(L) Emberiza melanocrphala
Karabaş kirazkuşu
Tarlalar, bozkırlar, çalılıklar, bahçeler ve makide yaşar.
Kaynak: Kiziroğlu, İ, 1993, The Birds of Türkiye (Species List in Red Data Book), TTKD, Ankara.
Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler” Meteksan A.Ş., Ankara.
Kaynak: http://www.birdlife.org/datazone/home
Kaynak: http://www.worldbirds.org/mapportal/worldmap.php
G: Gözlem
L: Literatür
IUCN
Red List
Red Data
Book
Bern
Statü
AKK
LC
A.3
III
G
Ek-II
LC
A.3
II
G
Ek-I
Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu tarafından hazırlanan The Birds of Türkiye adlı yayında, kuş türlerinin korunma durumu ve statüleri ile ilgili olarak kullanılan sembollerin açıklaması şu şekildedir:
A1
A1.1
A1.2
A2
A3
A4
B
B1
B2-B3
Y
G
K
KZ
: Nesli tükenmiş veya tükenme tehlikesi altında olan türler
: Nesli tükenmiş olan türler
: Tüm Türkiye’deki birey sayısı 1-25 çift arasında olan türler
: Birey sayısı 26-50 çift altında kalan ve yayılış gösterdikleri bölgelerde büyük risk altında olan türler
: Birey sayısı 51- 200 (500) çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmış türler
: Birey sayıları fazla olmakla birlikte belirli bölgelerde azalmış olan türler.
: Geçici olarak Türkiye’ye gelen ve biyotopların yok edilmesi ile risk alına girecek türler
: Anadolu’yu kışlak olarak kullanan ancak Anadolu’da üremeyen türler
: Anadolu’dan transit olarak geçen veya Anadolu’yu kışlak olarak kullanan ve risk derecesi daha düşük olan türler
: Düzenli olarak yurdumuzda kuluçkaya yatan yerli kuş türleri
: Yurdumuzda kuluçkaya yattıktan sonra göç eden türler
: Yurdumuzda kuluçkaya yatmayan, yurdumuzu transit göç esnasında kullanan türlerdir
: Kış aylarını yurdumuzda geçiren, kış ziyaretçisi türlerdir
86
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması
muhtemel 27 tane kuş türünden 15 tanesi Bern Ek-2 ve 9 tanesi de Bern Ek-3 listesinde
yer almaktadır.
T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’nce 26 Mayıs 2013 tarih ve 28658 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak
yürürlüğe giren “2013-2014 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları”nın yansıtıldığı en
son listelere göre; 17 kuş türü Ek-I listesinde; 3 kuş türü Ek-II listesinde; 6 kuş türü ise EkIII listesinde bulunmaktadır.
Kuş türlerin tamamı IUCN Red List Kategorileri’nden LC kategorisinde
bulunmaktadır. LC kategorisindeki türler yaygın olup herhangi bir tehdit altında değildir.
 Memeliler
Memeliler, dişilerinde bulunan meme bezleri ve hem dişi hem erkek bireylerinde
bulunan ter bezleri, kıl, işitmede kullanılan üç orta kulak kemiği ve beyinde yer alan
neokorteks bölgesi ile ayrılan bir omurgalı hayvan sınıfıdır.
Dünya üzerinde yaklaşık 4500 memeli türü bulunur. Bunların 200 kadarı Avrupa’da
görülebilir, Türkiye ise tek başına yaklaşık 170 memeli türü barındırmaktadır. Çift ve
karmaşık dolaşım sistemine sahip, sabit vücut sıcaklıklı hayvanlardır. Vücutları genellikle
kıllarla örtülüdür. Genç bireyler anne sütü ile beslenirler. Genellikle bacak şeklinde
oluşmuş dört üyeleri vardır. Solunumda diyafram kullanırlar. Alt çeneleri bir çift kemikten
oluşmuştur; orta kulaktaki kemikler üç parçalı olup kulak zarı ve iç kulakla bağıntılıdır.
Hemen hepsinde yedi boyun omuru vardır.
Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel memeli türleri Tablo
IV.2.12.2.5’de verilmiştir.
Tablo IV.2.12.2.5. Proje Alanı ve Çevresi Memeli Türleri
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
IUCN
Red Habitat
List
Bern
AKK
Cücefare
III
-
LC
(L) Rhinolophus ferrumequinum
Büyük Nalburunluyarasa
II
Ek-I
LC
(L) Rhinolophus hipposideros
Küçük Nalburunluyarasa
II
Ek-I
LC
(L) Cricetulus migratorius
Cüce Avurtlak
-
-
LC
(L) Arvicola terrestris
Susıçanı
-
-
LC
Kayalıkfaresi
-
-
LC
(L) Canis lupus
Kurt
II
Ek-I
LC
(L) Vulpes vulpes
Tilki
-
Ek-III
LC
SORICIDAE
(L) Sorex minutus
Çoğunlukla ot ve çalılıklar arasında
yaşar.
RHINOLOPHIDAE
Yıl boyunca karstik mağaralar ve mağara
benzeri alanlarda yaşamaya tercih
ederler.
Fundalık ve çalılık, vadiler ve açık otlak
ve ormanlık kenarlarında yaşar.
CRICETIDAE
Özellikle kuru çayır, step ve yarı çöllerde
bulunur.
Nehir yataklarında, akarsu, gölet ve diğer
su seviyesinin korunaklı olduğu
kısımlarda yaşar.
MURIDAE
(L) Apodemus mystacinus
Ot veya çalı ile kaplı alanlar ve kayalık,
ormanlık alanlarda yaşar.
CANIDAE
MUSTELIDAE
87
Meralar, gür ormanlar, tundra, gibi geniş
yelpazede yaşayabilir.
Bitki örtüsüne sahip vadilerde, tarım
arazileri, bahçeler ve çöllerde bulunur.
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
(L) Mustela nivalis
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bern
AKK
Gelincik
III
Ek-II
Bozayı
II
Ek-I
IUCN
Red Habitat
List
Gelincik; ormanlar, tarım alanları ve
tarlalar, çimenlik alanlar ve çayırları,
nehir kenarındaki ormanlık, çayırları ve
LC
ormanları, fırçalayın, bozkır ve yarı
çöller, ovalar ve kıyı kumulları dahil
olmak üzere yaşam alanları geniştir.
URSIDAE
(L) Ursus arctos
LC
Çoğunlukla arktik tundra, alpin tundra ve
subalpin dağ ormanlarında bulunur.
SUIDAE
Geniş bir dağılım ve adaptasyon
yeteneğine sahiptir. Özellikle ormanlık
alanarı tercih eder.
Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları “Memeliler”, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No:
90-K-1000-90. Ankara.
Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar “Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler” Meteksan A.Ş., Ankara.
G: Gözlem
L: Literatür
(L) Sus scrofa
Yabanidomuz
III
Ek-III
LC
Proje alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel
12 tane memeli türünden 4 tanesi Bern Ek-2 ve 3 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer
almaktadır.
T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’nce 26 Mayıs 2013 tarih ve 28658 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak
yürürlüğe giren “2013-2014 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları”nın yansıtıldığı en
son listelere göre; 4 tane memeli türü Ek-I listesinde, 1 memeli türü Ek-II listesinde ve 2
memeli türü ise Ek-III listesinde bulunmaktadır.
Memeli türlerinin tamamı IUCN Red List Kategorileri’nden, LC kategorisinde yer
almakta olup, herhangi bir tehdit altında değildir.
IV.2.13. Sucul flora ve fauna, iç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin
tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler;
bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen
koruma kararları),
Sucul ortamdaki flora ve fauna çalışmaları Dr. Elif Manav Tüfekci tarafından
hazırlanmış olup, çalışmalar sonucunda Hidrobiyolojik Değerlendirme Raporu
hazırlanmıştır. Bunun sonucunda Balıklı Deresi üzerinde yapılacak olan İlhan I-II
Regülâtörleri ve HES Projesi alanında 3 familyaya ait 7 tür tespit edilmiştir. Alanda
bulunduğu belirlenen türler (Tablo IV.2.13.1) ve türlerin bazı biyolojik özellikleri, aşağıda
sunulmuştur.
Tablo IV.2.13.1. Proje Alanında Bulunan Balık Türleri
Endemizm
IUCN
Red List
Bıyıklı Balık
-
VU
Squalius cephalus
Tatlısu kefali
-
LC
Alburnus chalcoides
Tatlısu kolyozu
-
-
Capoeta tinca
Karabalık
-
Dağ Alabalığı
-
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
CYPRINIDAE
Sazangiller
Barbus tauricus
SALMONIDAE
Salmo labrax
88
LC
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Familya ve Tür Adı
Türkçe Adı
Endemizm
CYPRINIDAE
Sazangiller
Salmo trutta macrostigma
Kırmızı Benekli Dağ Alası
IUCN
Red List
LC
SILURIDAE
Silurus glanis
Yayın balığı
-
LC
FAMİLYA: CYPRINIDAE
1. TÜR: Barbus tauricus Kessler, 1877
Torpido vücut şekline sahiptir. Büyük, ventral konumlu, yarım ay görünümündeki
ağızda bulunan dudaklar etlidir. İki çift bıyığı vardır. Yanal çizgi tamdır, vücudun tam
ortasında yer alır. Sırt kısmı siyah-kahverengi, karın kısmı beyaz-açık sarı renklidir.
Ventral bölge hariç başın üstünde, yanlarda, yüzgeçlerin üzerinde bol miktarda, gelişi
güzel dağılmış küçük siyah kahverengi benekler mevcuttur.
Yüksek akıntıya sahip dağ sularından, durgun acısu östarinlerine kadar geniş bir
skalada yaşayabilmektedir. Kayalı, taşlı, çakıllı zamine yumurta bırakırlar. Üreme dönemi
Mart-Temmuz ayları arasındadır (Geldiay ve Balık, 1999). Zoobenthos ile beslenirler.
IUCN Red List’de “VU” kategorisinde bulunmaktadır.
FAMİLYA: CYPRINIDAE
2. TÜR: Squalius cephalus Linnaeus, 1758
Vücut kalın yapılı ve yanlardan çok hafif basıktır. Renk, vücudun sırt kısmında koyu
olup, mavi-yeşil renkte metalik yansımalar gösterir. Bu koyu renk yan taraflara doğru
gittikçe açılır ve karın kısmında sarı-beyaz bir görünüm kazanır. Genelde suların yüzeyine
yakın zonlarında büyük gruplar halinde yaşar. Temiz suları bulunan ve nispeten hızlı akan
çayları tercih eder. Omnivor beslenirler. Nisan-Haziran ayları arasında 200.000 kadar
yumurta bırakırlar (Geldiay ve Balık, 1999). IUCN Red List’de “LC” kategorisinde
bulunmaktadır.
FAMİLYA: CYPRINIDAE
3. TÜR: Alburnus chalcoides (Güldenstädt, 1772)
Vücutları uzun ve hafif yanlardan yassılaşmıştır. Vücut orta büyüklükteki pullarla
kaplanmıştır. Renk sırtta esmer-gri, yan taraflar ve karın bölgesinde ise gümüş beyazıdır.
Akarsu ve göllerin parlak yüzeylerini tercih ederler. Gruplar halinde gezer ve daima pelajik
yaşam sürerler. Üreme periyodu Mayıs-Temmuz ayları arasındadır (Geldiay ve Balık,
1999). IUCN’e göre koruma statüsü bulunmamaktadır.
FAMİLYA: CYPRINIDAE
4. TÜR: Capoeta tinca (Heckel, 1843)
Vücut yuvarlakça olup nisbeten küçük pullarla örtülüdür. Farklı uzunlukta 2 çift bıyık
taşımasıyla kolaylıkla ayırt edilir. Vücudun sırt tarafı esmer-kahverengi, yan taraflar ve
kann bölgesi ise, sarımtrak renktedir. Bazan sırt bölgesinde mavi renkli yansımalar
görülebilir. Uzunluğu 40 cm kadar olabilir. Asıl yayılış alanı Anadolu’nun kuzey ve
kuzeybatısındaki Karadeniz’e dökülen nehirlerdir. Eti lezzetli olduğundan ekonomik önemi
bulunmaktadır (Geldiay ve Balık, 1999).
89
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yumurtalarını Temmuz-Eylül aylarında bırakırlar (2.000-20.000 kadar). Erkekleri 2,
dişileri 3 yaşında olgunlaşırlar. Herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır.
FAMİLYA: SALMONIDAE
5. TÜR: Salmo labrax Pallas, 1814
Salmonidea familyasından olan bu tür, ülkemizin sadece Doğu Karadeniz
Bölgesi’nde yaşayan bir türdür.
Deniz Alası, akarsuların hızlı, berrak, soğuk ve bol oksijenli kesimlerinde
yaşamaktadırlar. Özellikle zemini taşlı ve çakıllı bölgeleri tercih ederler ve habitattaki
herhangi bir değişime son derece duyarlıdırlar. Günlük ve mevsimlik su sıcaklığı
değişimlerine karşı da çok hassastırlar. Beslenmek amacıyla ilkbahar ve yaz aylarında
akarsuların aşağı havzalarına inerler. Üremek için berrak ve bol oksijenli akarsuların
yukarı havzalarına ve küçük derelerin kaynak kısımlarında taşlı ve çakıllı yerleri vücut ve
yüzgeç hareketleriyle oyarak açtıkları çukurlara yumurtalarını bırakırlar. Deniz Alası’nın
mevsimsel göçünde en önemli faktörlerden birisi akarsuyun su seviyesidir. Akarsu debisi
dereden denize, denizden dereye doğru göçü etkileyen önemli bir faktördür. Gençken
omurgasızlarla, ergin dönemlerinde küçük balıklar, solucanlar, su içindeki ve dışındaki
böceklerle beslenirler (Geldiay ve Balık, 1999). IUCN listelerine göre “LC” koruma statüsü
bulunmaktadır.
Hayatının büyük bir bölümünü ve özellikle beslenme periyodunu denizde
geçirmektedir. Üreme dönemlerinde ise Karadeniz’e akan akarsulara göç ederek çakıllı ve
taşlık alanlara yumurtalarını bırakırlar. İki farklı dönemde (sonbahar ve kış) göç ederler.
FAMİLYA: SALMONIDAE
6. TÜR: Salmo trutta macrostigma (Duméril, 1858) (Kırmızı Benek-Dağ Alası)
Lateral çizgi üzerinde bir sıra halinde uzanan ve küçük noktaların kümeleşmesinden
oluşan 10-12 adet iri siyah benek ve çok sayıda küçük kırmızı noktalar bulunur.
Preoperküller üzerinde daima belirgin şekilde görülen siyah bir leke vardır. Tüm hayatını
tatlısuda geçirir. Özellikle hızlı akan temiz ve bol oksijenli dağ sularında yaşar.
Yumurtlama periyodu Kasım-Aralık aylarında meydana gelir. Bu periyotta daima
akarsuların sığ olan yukarı kısımlarına göç ederler ve çakıllı zemin üzerine yumurtalarını
bırakırlar (Geldiay ve Balık, 1996).
Kırmızı benekli dağ alası, Türkiye’deki akarsularda bulunan ekonomik öneme sahip
doğal balık türlerinden en önemlisidir. Yerel balıkçılık açısından etinin lezzetli olması ve
çeşitli hastalıklar için tedavi edici olarak kullanılmasının yanı sıra sportif balıkçılık
açısından da büyük öneme sahip bir türdür (Korkmaz, 2005).
Kırmızı benekli dağ alabalığı, Akdeniz alabalığı, Anadolu alabalığı ya da yanak
bölgesindeki (preoperkulum) büyük siyah beneğe atfen "Büyük benekli alabalık" olarak da
isimlendirilen S. trutta macrostigma, 50-2300 m yükseltilerde, sıcaklığı 20°C'yi geçmeyen
çağlayanlı akarsularda yaşar. Özellikle akarsuların "alabalık bölgesi" olarak tanımlanan
eğimi yüksek ve su kalitesi bozulmamış olan üst havzalarında yayılış gösterirler Bazı
araştırmalarda en fazla 30 cm boya ulaşabileceği bildirilmesine rağmen, son yapılan
çalışmalar da 9 yaş ve 40 cm boya kadar ulaşabildiği belirlenmiştir.
90
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
FAMİLYA: SILURIDAE
7. TÜR: Silurus glanis (Linnaeus, 1758)
Vücudu çıplak olup, yumuşak ve viskoz karakterli bir deri ile örtülüdür. Çenelerde iyi
gelişmiş dişler bulunur. Ağız etrafında 3 çift bıyık bulunur. Sırt kısmı genelde siyahımsı gri
veya kül rengi, karın tarafı ise kirli beyaz veya sarımtıraktır. Genelde zemini yumuşak
topraktan veya balçıktan oluşan göller ve akarsuların durgun akan zonlarında yaşarlar.
Üreme zamanı Mayıs-Temmuz arasıdır. Her dişi balık 500.000 kadar yumurta verebilir. Eti
çok lezzetli ve fazla kılçığı olmayan kaliteli tatlısu balıklarındandır. Bu yüzden eti insan
gıdası olarak kullanılır. Kemik ve hava keseleri ise tutkal yapımında önemli bir hammadde
kaynağıdır.
IV.2.13.1 Endemik, hassas, nesli tehlike altındaki balık türleri için gerekli
optimum su yükseklikleri, miktarları, çözünmüş oksijen miktarı, su hızı gibi
parametrelerin
incelenerek,
projenin
bu
türler
üzerindeki
etkilerinin
değerlendirilmesi, alınacak tedbirlerin belirtilmesi,
Çevresel/Ekosistem Su İhtiyacı
Nehirler üzerinde yapılan su yapıları, su miktarı, kalitesi ve dolayısıyla da su
ekosistemi üzerinde bir etki oluşturmaktadır. Bu nedenle mansaptaki su ekosisteminin
korunması içinde gerekli düşük akımın (çevresel akış) belirlenmesi önemli bir problem
olarak ortaya çıkmaktadır.
Hidrolojide düşük akım hesabı; içme ve sulama suyu temininde, hidroelektrik
santrallerden verilecek minimum etek suyu hesabında, su kirliliğine yönelik çalışmalarda
ve nehirlerdeki sucul ekosistemin devamlılığı için gerekli su miktarının belirlenmesinde
kullanılmaktadır.
İlhan I-II Regülâtörleri ve HES proje alanında bulunan sucul canlıların yaşamlarını
devam ettirebilmesi için gerekli olan can suyu miktarının değerlendirilmesinde, alanda
yaşayan tatlısu balıkları temel alınmıştır. Alanda tespit edilen bu balık türlerinin canlılığını
sürdürebilmesi için gerekli minimum derinlik 15-20 cm olmalıdır.
Hidrolojik Değerlendirme Raporu’nda (Bkz Ek-15) detayları verilen çevresel akış
miktarları, aşağıda sunulmuştur. Ek olarak; bu akış miktarları bırakıldığında, aylara göre
hesaplanan su derinlikleri Tablo IV.2.13.1.1 ve Tablo IV.2.13.1.2’de belirtilmiştir.
91
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.13.1.1. İlhan-I Regülâtör Yeri Çevresel Akış Miktarı
İlhan - I
Regülatör
Yeri
Çevresel Akış
Su Yüksekliği
Miktarı
(m)
(QÇA_e) (m 3/s)
Ocak
0,23
0,51
Şubat
0,31
0,51
Mart
0,35
0,52
Nisan
0,52
0,54
Mayıs
0,50
0,54
Haziran
0,49
0,53
Temmuz
0,28
0,51
Ağustos
0,16
0,50
Eylül
0,31
0,51
Ekim
0,42
0,53
Kasım
0,27
0,51
Aralık
0,21
0,50
Tablo IV.2.13.1.2. İlhan-II Regülâtör Yeri Çevresel Akış Miktarı
İlhan - II
Regülatör
Yeri
Çevresel Akış
Su Yüksekliği
Miktarı
(m)
(QÇA_e) (m 3/s)
Ocak
0,12
0,49
Şubat
0,16
0,50
Mart
0,19
0,50
Nisan
0,28
0,51
Mayıs
0,27
0,51
Haziran
0,26
0,51
Temmuz
0,15
0,50
Ağustos
0,08
0,49
Eylül
0,16
0,50
Ekim
0,22
0,51
Kasım
0,14
0,50
Aralık
0,11
0,49
Yine aynı raporda, tabloda belirtilen değerlerin çevresel akış olarak bırakılmasının,
hidrolojik sistem ihtiyaçlarını karşılayacağı belirtilmiştir.
Alanda bulunan türlerin üreme dönemleri, hesaplanan kuru ve yağışlı dönemler de
dikkate alınarak Tablo IV.2.13.1.3’de verilmiştir.
92
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Barbus tauricus
Squalius cephalus
Alburnus chalcoides
Capoeta tinca
Salmo labrax
Salmo trutta macrostigma
Silurus glanis
Üreme Zamanları
Hidrolojik Değerlendirme Raporu’nda ayrıntıları verilen hesaplamalar sonucunda,
İlhan I Regülâtör yerindeki derinlik minimum 50 cm; İlhan II Regülâtör yerindeki derinlik ise
minimum 49 cm olacaktır. Alanda bulunduğu tespit edilen türler için belirlenen yaşam
ortamı derinliği 15-20 cm’dir. Hesaplanan can suyunun; tüm türlerin üremeleri,
beslenmeleri ve yaşamlarının devamlılığını sağlayacak düzeyde olduğu öngörülmektedir.
Hidroelektrik santrallerin yapım ve işletme süreçlerinde ekosistemde çeşitli olumsuz
etkileri görülmektedir. Bu etkiler kaynağı bakımından 2’ye ayrılır. Bunlar;
A)Yol, tünel, kanal, Regülâtör, yükleme havuzu, cebri boru ve santral gibi inşaat
faaliyetlerinin doğurduğu etkiler ve
B) İnşaat sonrası oluşacak çevresel problemlerdir.
A) İnşaat Aşamasındaki Çevresel Etkiler
HES projeleri, habitat ve kalitesinde değişiklik, akış rejimi değişikliği gibi faktörler ile
balık ve balıkçılığı pek çok yönden etkilemektedir. Akarsu habitatı göl habitatına
dönüşmekte, balıklar için büyük bir değişiklik oluşmaktadır. Balık populasyonlarının
devamlılığını sağlayabilmek için ortamı dengeleme programları, hayati önem taşımaktadır.
Birçok HES tesisi, yüksek akış periyodunda suyun depolanmasına dayanmaktadır.
Akarsuyun doğal döngüsündeki bu değişiklik, özellikle yumurtlama ve göç döneminde
balıkların uygun habitatı bulmasında zorlanmasına neden olmaktadır. Bu dönemlerdeki
yeterli akış miktarının hesaplanması çok önemlidir. Projeler, halihazırdaki suyun optimum
kullanımı açısından dizayn edildiğinden, çok büyük miktardaki doğal akış türbinlerden
geçer ve çok sayıdaki balık bu akışa kapılır, özellikle doğal göç zamanlarında bu durumla
karşılaşılmaktadır.
Balıkları etkileyen başka bir faktör de, rezervuar ve akarsuyun mansap kısmındaki
su kalitesi değişimidir. Bentten gelen su daha soğuktur ve sıkça çözünmüş gaz, mineral
ve kimyasal içeriğin miktarını değiştirmektedir. Yerel balıklar ortaya çıkan bu yeni şartları
tölare edemeyip yer değişimi yapabilir veya ölebilirler.
Su ve sucul sistem üzerindeki etkisi: Belli balık türleri dışında bölgede en az
çalışılmış konuların sucul sisteme bağlı türler ve derelerle ilişkileri olduğu söylenebilir.
Şimdilik ekonomik olmadığı için üzerinde yeterince çalışılmayan bu türlerin, akarsu ve kıyı
ekosistemi ile ilişkileri de, diğer ekonomik türlerle etkileşimleri de yeterince
bilinmemektedir.
93
ARALIK
KASIM
EKİM
EYLÜL
AĞUSTOS
TEMMUZ
HAZİRAN
MAYIS
NİSAN
MART
ŞUBAT
Balık türleri
OCAK
Tablo IV.2.13.1.3. Proje Alanında Yaşayan Balık Türlerinin Üreme Zamanları
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Su kaynaklarının ekonomik potansiyelinin değerlendirilmesi amacıyla geliştirilen
projelerde, akarsuyun doğal akış rejimine ve dolayısıyla ekolojisine müdahale edilmesi
kaçınılmaz görülmektedir.
İnşaat sırasında dere yataklarına dökülen hafriyatın, sularda bulanıklık, sıcaklık
değişimi ve yumurtlama alanlarının tahribi gibi etkileri olmaktadır. Yapılan bir araştırmada,
2007 yılındaki kuraklık nedeniyle suyun debisinde düşme meydana geldiğinde, ergin ve
yavru balıkların dere içinde oluşan küçük gölcüklerde mahsur kalmalarına ve yüksek
sıcaklık ile oksijen azalması sonucu öldükleri ortaya konmuştur. Yine aynı araştırma,
suyun azaldığı yaz aylarında temizlik suları ve kanalizasyon atıkları ile deterjanlardan
fosfat ve suni gübrelerden azot bileşikleri, fauna üzerinde olumsuz etki göstermektedir. Su
debisinin az olduğu yaz aylarında meydana gelen ötrofikasyon; fazla miktarda oksijene ve
temiz sulara ihtiyaç gösteren alabalıkların azalmasına yol açmaktadır.
Yine benzeri faaliyetlerin bölgede yayılış gösteren amfibi ve sürüngen habitatlarını
tahrip edeceği, bunlardan bazılarının koruma altına alınması gereken türler olduğu
bildirilmektedir.
Yine son yirmi yılda tatlı su balıkçılığının ülkemizde ve dünyada geldiği düzey ve
oluşturduğu katma değer dikkate alındığında, dere ekosistemleri ile su miktarı ve
kalitesinin, balıkçılık konusundaki potansiyelinin asla göz ardı edilemeyeceği ve mutlaka
korunması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Akıntılı suya adaptasyon gösteren bentik canlılar, durgun su olan Regülâtör gölünün
kapladığı alanlarda büyük oranda ortadan kalkacaklardır. Ayrıca sürüklenme davranışı
gösteren türlerin dağılımında değişiklik ortaya çıkabilecektir. Regülâtör yapımı, toplama
alanındaki bentik tür kompozisyonunu nitelik ve nicelik açısından değiştirecektir.
Regülâtör alanından sonra su tünel sistemine alındığı ve bypass uygulandığı için
akıntının azalması ve hatta yok olması ile birlikte dip yapısı da değişecektir. Çakıllı ve
büyük kayalıklı zemin yapısı yerine, Gölet oluşan bölgelerde geniş olarak çamur ve
balçıklı alanlar oluşacaktır. Sadece can suyunun akıtılacağı alanlarda ise dere yatağı
çekilerek su akışı küçük birikintiler oluşturacak ve balığın beslenme ve gizlenmesi için
uygun ortam kalmayacaktır. Bu alanlar önceden mevcut olmayan bazı türler için uygun
özellik taşıyabilecektir. Akıntılı ortama adapte olmuş mevcut türler ise, Regülâtör öncesi
ve sonrasındaki akıntılı ortamlarda yaşamlarını devam ettirebileceklerdir.
b) İnşaat Sonrası Oluşacak Çevresel Problemler
Telafi Suyu (Can suyu) Sorunu: HES projelerindeki en temel tartışma konusunu,
derelerdeki su miktarının ne kadarının kullanılacağı oluşturmaktadır. Kadim su haklarının
ve alışılagelmiş kullanımların değişeceği endişesi, özellikle yerel halkın HES’lere karşı
ciddi direnç oluşturmasına neden olmuştur. Ayrıca inşaat faaliyetlerinin oluşturduğu doğa
tahribatı ve çevresel kirliliğin yakın yerleşimleri etkilemeye başlaması var olan tartışmaları
arttırmaktadır. Telafi suyu (can suyu), derelerdeki doğal yaşamın sürdürülmesini
engellemeyecek ekolojik bir eşik olarak düşünülen, ancak herkesçe kabul edilmiş geçerli
bir tanımı/miktarı belirlenmemiş olan su miktarıdır. Can suyu, hem ekolojik işleyişi
kesintiye uğratmayacak hem de içme suyu, kullanma suyu ve varsa balık çiftliği ve sulama
suyu ihtiyaçlarını da karşılayacak miktarlarda olmalıdır.
94
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.2.14. Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve
planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar
için önemi ve ekonomik değerleri),
Artvin ili yer altı kaynakları bakımından zengindir. En önemli madencilik kuruluşu ise
Karadeniz Bakır İşletmeleri A.Ş.’ye ait Murgul Bakır İşletmeleridir. Diğer başlıca madenler
altın, gümüş, kurşun, çinko, linyit, grafit, molibden ve manganez olup; bu konuda ticari
boyutta bir çalışma başlatılmamıştır.
Metalik Madenler
MTA ve özel kuruluşların bugüne kadar il sınırları içinde yapmış oldukları çeşitli
jeoloji ve madencilik çalışmaları sonucunda kayda değer 44 adet bakır-kurşun-çinko, 1
adet demir, 17 adet manganez, 5 adet bakır-molibden ve 5 adet altın yatak ve zuhuru
olmak üzere toplam 72 adet metalik maden yatak ve zuhuru belirlenmiştir. Bunların
dışında birçok önemsiz zuhur tespit eder. Metalik madenler, oluştukları yatak tipine göre
alt gruplara ayrılabilir. Bunlardan masif tip bakır-kurşun-çinko yatak ve zuhurları; HopaArhavi-Borçka-Artvin yörelerinde, damar tip yatak ve zuhurları; Şavşat ilçesi ve Arhavi
yöresinde yer almaktadır. Arhavi Pohrenk mezrası demir zuhuru bu tipe tek örnektir.
Manganez yatak ve zuhurları; Murgul-Borçka, Ardanuç-Şavşat yörelerinde yoğunlaşmıştır.
Porfiri tip bakır-molibden zuhurları Arhavi ilçesinin kuzeyinde yer alır. Altın yatak ve
zuhurları ise; Arhavi yöresi ve Artvin ili Cerattepe’de yer alır.
İlde yer alan 16 adet masif sülfid yatağından 13 adetinde rezerv hesaplamaları
yapılmış ve işletilebilir tenörde, 68.689.712 ton (görünür+muhtemel) rezerv saptanmıştır.
Bu yatakların büyük çoğunluğunda faydalı element bakırdır.
Bu yataklardan Murgul-Ana yatak ve Çakmak kaya yatakları Karadeniz Bakır
İşletmeleri (KBİ) tarafından işletilmektedir. Artvin-Kafkasör-Cerattepe bakır-altın yatağı ise
işletilmeye hazırlanmaktadır. Arhavi-Taş başı kurşun yatağı özel bir şirket tarafından
zaman zaman işletilmektedir.
İlde yer alan 28 adet damar tip bakır-kurşun-çinko yatak ve zuhurlarından 10
adetinde rezerv hesaplamaları yapılmış ve işletilebilir tenörde toplam 282.422 ton
(görünür+muhtemel) rezerv saptanmıştır. Bunlar dışında Şavşat-Meydancık-Dereiçi
yörelerinde birçok zuhur yer almaktadır. Bu yöredeki damar tip yataklardan bir kısmı
1970‘li yıllarda özel bir firma tarafından işletilmiştir.
Şavşat ilçesinde; Çavdarlı, Cevizli, Çatalkaya mevkilerinde manganez;
Üzümlüyayla, Madenköy, Çukurdere, Okçular ve Köpekdere mevkilerinde bakır-çinkokurşun, Karçaldere mevkiinde ise feldispat yatakları bulunmaktadır.
Enerji Madenleri
Artvin ilinin jeolojik yapısı genellikle volkanik ve intrüzif kayaçlardan oluşmuştur. Bu
nedenle enerji hammaddelerinin oluşumu yönünden uygun ortam oluşturmaz. Sadece
Arhavi ve Ardanuç yörelerinde ekonomik yönden önem taşımayan kömür zuhurları vardır.
Yapılan çalışmalar sonucu 12 adet kömür zuhuru, 1 adet radyoaktif mineral (uranyum)
zuhuru, 2 adet sıcak su ve 9 adet maden suyu kaynağı tespit edilmiştir.
Kömür zuhurları Arhavi ilçesinin güneyi ile Ardanuç çevresinde, Uranyum zuhuru ise
Şavşat ilçesinin Güney Doğusunda Pınarlı yayla yöresinde yer alır. Artvin ilinde yer alan
kömür zuhurları için bir rezerv hesabı yapılmamıştır. Küçük boyutlu olan bu kömürlerin bir
kısmı eski yıllarda küçük çapta işletilmiştir. Halen iki tanesinde zaman zaman üretim
yapılmaktadır.
95
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler
Artvin ilinde 11 adet mevcut kum-çakıl ocağı bulunmaktadır. Ancak diğer Karadeniz
illeri gibi kum ve çakıl malzemesi açısından oldukça yetersiz alanlara sahiptir. Yapılan
araştırmalar çerçevesinde Arhavi, Şavşat ve Merkez ilçede 1'er adet, Borçka’da 2 olmak
üzere toplam 5 adet potansiyel kum-çakıl ocağı tespit edilmiştir.
Tespit edilen kum-çakıl ocaklarının görünür rezervi 4.200.000 m3 iken mümkün
rezervi 5.050.000 m 3’tür. Söz konusu ocakların çevreye zarar verilmeden işletilmesi
halinde 2.900.000 m 3 malzeme alınabilecektir.
Bu ocakların toplam görünür rezervi 5.085.600 m 3, mümkün rezervi 6.089.500 m3 ve
çevreye zarar vermeden işletilebilecek rezerv miktarı 3.438.000 m3’tür. Konut için ihtiyaç
duyulan malzeme miktarı 1.764.000 m 3, kamu yatırımları için ihtiyaç duyulan malzeme
miktarı ise 22.000.000 m3’tür. Dolayısıyla kum-çakıl miktarı talebi karşılayamamaktadır.
İl genelinde toplam 5 adet potansiyel taş ocağı tespit edilmiş olup, bunlar Arhavi,
Borçka, Ardanuç, Şavşat ilçelerinde 1’er adet olarak tespit edilmiştir. Bu taş ocaklarının
görünür rezervi 2.504.000.000 m 3 iken mümkün rezervi 2.750.000.000 m 3’tür. Söz konusu
ocakların çevreye zarar verilmeden işletilmesi halinde 1.200.000.000 m 3 malzeme
alınabilecektir. İlde 5 adet potansiyel taş ocağının yanı sıra 3 adet mevcut taş ocağı
bulunmaktadır.(2)
Proje kapsamında maden faaliyeti ile projenin çakışması durumunda; 3213 sayılı
Maden Kanunu’nun ‘’Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve İl yolları, havaalanı, liman ve
baraj gibi kamu yatırımlarının birbirlerini engellemesi, kamu kurum ve kuruluşlarının
uygulamalarından dolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi, kamu ve özel
yatırım için başka alternatif alanların bulunamaması durumunda, madencilik faaliyeti ve
yatırımla ilgili karar, Başbakanlık Müsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul
tarafından verilir. Kurulun teşkili, çalışma usulü, karar alma şekli ve diğer hususlar
Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.’’ hükmü gereği işlemin yapılması
öngörülmektedir.
Maden İşleri Genel Müdürlüğü, Arama Dairesi Başkanlığı görüşü Ek-1.12’de verilmiş
olup, söz konusu görüşte velirtildiği üzere İlhan Regülatörleri ve HES proje alanı ile
çakışmalı durumda olan 1 adet arama, 2 adet değerlendirme ve 4 adet ihalelik saha
bulunmaktadır. Proje alanında herhangibir işletme ruhsatına sahip maden sahası
bulunmamaktadır.
IV.2.15. Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu
ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri),
a) Büyükbaş Hayvancılık
2004 yılı rakamlarına göre Artvin ili büyükbaş hayvan varlığı 66.341’dir. Türkiye
genelinde mevcut büyükbaş hayvan sayısı ise 10.069.346 olup; bu rakamın sadece
%0,65’i Artvin’de yer almaktadır. Artvin ili Türkiye genelinde hayvancılık konusunda büyük
bir paya sahip olmamakla beraber; ilin kendi yapısı içerisinde hayvancılığın aile bütçesine
katkısı büyüktür. Büyükbaş hayvancılık, aile içi öz tüketimi karşılamakta, bunun için ek bir
masraf yapılmasını engellemektedir.
Artvin ilinin büyükbaş hayvan varlığı, 1997-2005 yılları arasında genel olarak bir
düşüş göstermektedir. 1997 yılında 91.870 olan büyükbaş hayvan sayısı, 2005 yılında
67.229’a kadar düşmüştür. Artvin ili büyükbaş hayvan sayısının yıllara göre değişimi Tablo
IV.2.15.1’de dağılım grafiği ise Şekil IV.2.15.1’de sunulmuştur.
2
Kaynak: 2005 Yılı Artvin İl Çevre Durum Raporu, Artvin Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2006.
96
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.2.15.1. Artvin ili 1997-2005 Yılları Büyükbaş Hayvan Varlığı
BÜYÜKBAŞ
HAYVANLAR
Kültür
Melez
Yerli
Toplam
1997
1998
1999
8.080
5.950
5.790
21.380
21.760
23.120
62.410
45.750
41.780
91.870
73.460
70.690
Kaynak: Artvin İli Tarım Master Planı
YILLAR
2000
6.650
27.650
40.970
75.720
2001
6.430
25.800
37.360
69.590
2002
6.035
22.103
33.634
61.772
2003
6.147
26.846
34.115
67.108
2004
6.080
27.379
32.882
66.341
2005
5.991
20.550
40.688
67.229
Şekil IV.2.15.1. Artvin İli Büyükbaş Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında Değişimi
Proje alanın yer aldığı alanda ve çevresinde yer alan yerleşim yerlerinde genelde
aile içi tüketime yönelik büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır.
b) Küçükbaş Hayvancılık
2004 yılı itibariyle Artvin ilinde yer alan küçükbaş hayvan varlığı 87.578 adettir. Aynı
yıl için Türkiye küçükbaş hayvan varlığı toplamı ise 31.811.092 adet olup, Artvin’in bu
rakamdaki payı %0,27’dir. İl küçükbaş hayvan varlığının yaklaşık %87’si koyunlardan,
%13’ü ise keçilerden oluşmaktadır.
Artvin ilinin küçükbaş hayvan varlığı, 1997-2002 yılları arasında genel olarak bir
düşüş gösterse de 2002-2005 yılları arasında az da olsa artış göstermiştir. 1997 yılında
122.240 olan küçükbaş hayvan sayısı, 2005 yılında 97.938’e kadar düşmüştür. Artvin ili
küçükbaş hayvan sayısının yıllara göre değişimi Tablo IV.2.15.2 ve Şekil IV.2.15.2’de
sunulmuştur.
Tablo IV.2.15.2. Artvin ili 1997-2005 Yılları Küçükbaş Hayvan Varlığı
KÜÇÜKBAŞ
HAYVANLAR
Koyun
Keçi
Toplam
1997
1998
1999
105.310
96.370
94.750
16.930
16.790
17.240
122.240
113.160
111.990
Kaynak: Artvin İli Tarım Master Planı
YILLAR
2000
89.500
15.910
105.410
97
2001
80.630
13.560
94.190
2002
72.730
9.419
82.149
2003
78.199
8.073
86.272
2004
76.572
11.006
87.578
2005
84.443
13.495
97.938
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.15.2. Artvin İli Küçükbaş Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında Değişimi
c) Kanatlı Hayvancılık
1960’lı yıllardan itibaren ülke genelinde hızlı ve sürekli bir gelişim gösteren
tavukçuluk sektörü maalesef Artvin ilinde henüz yaygınlaşmamıştır. İlde 1990’lı yıllarda
kurulan birkaç işletme de kısa bir süre sonra kapanmıştır. 2004 yılı verilerine göre Türkiye
geneli kanatlı hayvan varlığı toplam 302.799.483 adet iken, Artvin ili kanatlı hayvan varlığı
toplamı 30.234’tür. Bu rakam Türkiye toplam kanatlı hayvan varlığının ancak %0,01’ini
oluşturmaktadır. İlde bulunan mevcut kanatlı hayvan varlığının %98’i ailelerin ellerinde
bulundurdukları hayvanlardan oluşmaktadır ve tamamen aile içi öz tüketime yönelik bir
üretim söz konusudur.
1997-2005 yılları arasında Artvin ilinde bulunan kanatlı hayvan sayısı inişli çıkışlı bir
grafik göstermiştir. 1997 yılında 101.960 olan kanatlı hayvan sayısı, 2005 yılında 31.956’a
kadar düşmüştür. Artvin ili kanatlı hayvan sayısının yıllara göre değişimi
Tablo IV.2.15.3’te, dağılım grafiği ise Şekil IV.2.15.3’te sunulmuştur.
Tablo IV.2.15.3. Artvin İli 1997-2005 Yılları Kanatlı Hayvan Varlığı
KANATLI
HAYVANLAR
1997
1998
1999
Toplam
101.060
82.606
86.390
Kaynak: Artvin İli Tarım Master Planı
YILLAR
2000
69.716
98
2001
73.282
2002
37.921
2003
67.166
2004
30.234
2005
31.956
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.15.3. Artvin İli Kanatlı Hayvan Varlığının 1997-2005 Yılları Arasında Değişimi
Proje alanının yer aldığı alanda ve çevresinde yer alan yerleşim yerlerinde genelde
aile içi tüketime yönelik küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.
d) Arıcılık
Artvin ili, Ardahan ili ile beraber Saf Kafkas Ana Arı Irkı popülâsyonunun gen
merkezi olmasına karşılık, ilde arıcılık konusunda yeterli düzeye ulaşılamamıştır. Ancak
son on yıl içerisinde yapılan çalışmalar ile ilde mevcut kovan ve arı sayısında büyük bir
gelişme yaşanmıştır. 1996 yılında 29.000 olan koloni sayısı, 2001 yılında 54.754’e
yükselmiştir. İlde 2004 yılı sonu itibariyle fenni kovan sayısı 54.516 adet, eski usul kovan
sayısı ise 6.400 adettir. Türkiye geneli kovan mevcudu 4.400.000 olup, Artvin ilinin Türkiye
içerisindeki payı %1,38’dir. Artvin ili kovan başına ortalama bal verimi 12 kg civarındadır.
Gezginci arıcılıkta kovan başına ortalama bal üretimi 25 kg’ın üzerine çıkmaktadır.
Ortalama verim rakamları Türkiye ortalamalarına yakındır. Proje alanın yer aldığı bölgede
yer alan yerleşim yerlerinde yaşayan vatandaşlar genelde aile içi tüketime yönelik
yaylalarda arıcılık faaliyetlerini sürdürmektedirler.
e) Su Ürünleri
Artvin ilinde su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır.
Mevcut kaynak suları, Çoruh Nehri’ni besleyen kaliteli ve yeterli akarsular tatlı su
balıkçılığının geliştirilmesinde olumlu etki yapmaktadır. Ayrıca Çoruh Nehri üzerinde şu
anda yapımı devam eden ve yapılacak olan barajların tamamlanması da kafes balıkçılığı
için iyi bir potansiyel doğuracaktır. Artvin İlinin bütün ilçelerinde alabalık üretim tesisleri
bulunmaktadır. 2005 yılı itibariyle Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nca onaylanan 25 adet
toplam 417 ton/yıl kapasiteli su ürünleri üretim tesisleri bulunmaktadır. Proje alanında
İlhan II Regülatörü ile HES arasında kalan sahada, Kamenistan Alabalık Tesisi ve İlhan
HES’in mansabında Mavi Ay Alabalık Tesisi yer almaktadır.
99
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
f) Yıllık Üretim Miktarları
1994-2004 yılları arasında Artvin ilinde hayvansal üretim miktarları
Tablo IV.2.15.4’te, ilgili dağılım grafikleri ise Şekil IV.2.15.4, Şekil IV.2.15.5 ve
Şekil IV.2.15.6’da sunulmuştur.
Tablo IV.2.15.4. Artvin ili 1994-2004 Yılları Arası Hayvansal Üretim Miktarları
HAYVANSAL
ÜRETİM
YILLAR
1994
1995
1996
Süt (ton)
54.775 62.680 65.585
Kırmızı Et (ton)
1.360
745
710
*
Beyaz Et (ton)
7
Yumurta (ton)
860
934
479
(x16.000 adet)
Bal (ton)
460
720
774
Balmumu (ton)
62
25
27
İpek Kozası
(ton)
Yapağı (ton)
120
170
159
Kıl (ton)
10
10
8
Deri (adet)
28.150 13.660 16.360
(*): Mezbaha, kombina ve kurban bayramı
Kaynak: DİE
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
62.358
55.735
55.958
58.000
54.738
47.931
62.369
66.352
1.096
1.030
1.345
1.322
1.540
460
411
1.201
-
-
-
-
-
-
-
-
819
745
995
538
439
258
179
179
675
19
754
33
588
9
624
10
663
40
954
44
1.444
56
822
-
-
-
-
-
-
-
-
-
156
143
140
7
8
8
23.008 26.724 29.825
kesimlerini kapsar.
133
8
26.421
119
6
29.150
108
4
6.542
156
4
5.291
15.602
Şekil IV.2.15.4. Artvin İli Süt ve Deri Üretiminin 1994-2004 Yılları Arasında Değişimi
Şekil IV.2.15.5. Artvin İli Kırmızı Et, Yumurta ve Bal Üretiminin 1994-2004 Yılları Arasında Değişimi
100
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.15.6. Artvin İli Balmumu, Yapağı ve Kıl Üretiminin 1994-2003 Yılları Arasında Değişimi
Yukarıdaki tabloya ve grafiklere bakıldığında, Artvin ilinde üretilen hayvansal ürün
miktarlarının 1994-2004 yılları arasında inişli çıkışlı bir grafik izlediği görülmektedir.
Artvin ili sınırları içerisindeki su ürünleri miktarlarına bakıldığında ise, Karadeniz sahil
kesiminde bulunan Arhavi ve Hopa ilçelerinde balıkçılık faaliyetleri göze çarpmaktadır.
Yıllar itibariyle denizlerden elde edilen su ürünleri miktarı Tablo IV.2.15.5’te, toplam su
ürünleri üretim miktarının yıllara göre değişim grafiği ise Şekil IV.2.15.7 ‘de verilmiştir.
Tablo IV.2.15.5. Artvin ili 2001-2004 Yılları Arası Su Ürünleri Üretim Miktarları
YIL
SU ÜRÜNLERİ (kg)
2001
Hamsi
336.500
İzmarit
2.000
Mezgit
121.800
Barbunya
500
Zargana
3.700
Çinekop
9.100
Kefal
16.000
İstavrit
11.050
Levrek
50
Palamut
850
Toplam
503.851
Kaynak: Artvin Valiliği Mülga Tarım İl Müdürlüğü
2002
9.015.500
1.500
199.450
6.500
7.600
500
7.500
30.500
100
500
9.272.152
101
2003
1.986.600
5.880
66.950
280
2.450
550
9.880
75.500
2.150.093
2004
613.350
2.750
31.250
4.400
3.000
29.490
6.000
692.244
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.15.7. Artvin İli Toplam Su Ürünleri Miktarının 2001-2004 Yılları Arasında Değişimi
İl sınırları içerisinde faal durumda toplam 25 adet alabalık üretim çiftliği bulunmakta
olup bunların yıllık üretim kapasiteleri 414 ton’dur. Pazarlama sorunu ve girdi teminindeki
güçlükler nedeniyle bu işletmeler tam kapasite çalışamamaktadır. Halen faal olan 25
işletmenin 2005 yılı üretim miktarı 404 ton’dur.
Artvin ilinde su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır.
Mevcut kaynak suları, Çoruh Nehrini besleyen Barhal Çayı, Şavşat Suyu ve bu dereleri
besleyen irili ufaklı kaliteli ve yeterli akarsular tatlı su balıkçılığının geliştirilmesinde olumlu
etki yapmaktadır. İl sınırları içerisinde 2001-2004 yılları arasında avcılık ve yetiştiricilik
yoluyla elde edilen su ürünleri üretim miktarları Tablo IV.2.15.6’da, tablonun grafiksel
olarak gösterimi ise Şekil IV.2.15.8’de sunulmuştur.(3)
Tablo IV.2.15.6. Artvin ili 2001-2004 Yılları Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretim Miktarları
Yıllar
Su Ürünleri Üretim Miktarları (Ton)
Avcılık Yoluya Elde Edilen Üretim
2001
503
2002
9.272
2003
2.150
2004
692
Kaynak: Artvin Valiliği Mülga Tarım İl Müdürlüğü
Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Üretim
375
279
315
320
3 Kaynak: Artvin Tarım Master Planı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, 2006
102
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil IV.2.15.8. Artvin İli Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretim Miktarlarının 2001-2004
Yılları Arasında Değişimi
IV.2.16. Peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları,
Alanda yapılan arazi incelemeleri ve literatür çalışmaları sonucunda, projeden
etkilenebilecek peyzaj elemanlarının belirlenmesi, bunlar üzerinde oluşabilecek etkilerin
tespit edilmesi ve peyzaj onarım sürecinde yararlanılacak temel verilere ulaşmak için,
İlhan I-II Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Projesi ile ilgili alanın genel peyzaj, flora,
jeoloji, jeomorfoloji, iklim ve toprak özellikleri ile erozyon durumu hakkında temel bulgular
elde edilmeye çalışılmıştır.
Proje alanın sahip olduğu peyzaj değerleri ‘‘Doğal Peyzaj’’, ‘‘Görsel Peyzaj’’ ve
‘‘Kültürel Peyzaj’’ olmak üzere üç başlık altında incelenmiştir.
Proje alanı ve çevresine ait Ekolojik Peyzaj Onarım Planı Ek-16’da verilmiştir. Peyzaj
Onarım Planı içerisinde aşağıda verilen başlıklar ayrıntılı şekilde incelenmiştir.
Doğal Peyzaj Özellikleri
Proje alanı, Artvin İli, Borçka İlçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Proje alanı ve
çevresinde bulunan flora türleri, Bölüm IV.2.12.1’de verilmiştir.
Görsel Peyzaj Özellikleri
Görsel kalite değerlendirmesi; proje alanının gezilmesi ile ve eğer mümkünse
havadan geniş kapsamlı izlenimlerinin değerlendirilmesi ile yapılır. Bu değerlendirme,
birçok temel faktörün irdelenmesine dayanır. Bunlardan bazıları; morfolojik yapı, bitki
örtüsü (vejetasyon), su varlığı, renk, komşu manzara, nadirlik, kültürel değişiklikler olarak
sıralanabilir. Bu kriterler göz önünde bulundurulduğunda, puan verilerek sayısal bir
değerlendirme söz konusu olabilir.
Kültürel Peyzaj Analizi
Faaliyet kapsamında faaliyetten birinci derece etkilenecek kesim, yakın yerleşim
yerlerinde yaşamını sürdüren yerel halktır. Yapılacak olan faaliyet, yöre halkını yaşadığı
çevreden ayırmayacaktır.
103
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
ÇED Raporu’nun II.2 bölümünde proje alanı ve yakın çevresinde yer alan yerleşim
birimlerinin faaliyet ünitelerine olan uzaklıkları ayrıntılı olarak verilmiştir. Bu yerleşim
yerlerinde yaşayanlar doğrudan ve dolaylı olarak etkilenecektir.
ÇED Raporu kapsamında yerel halk faaliyet sürecine dahil edilmiş olup, Bölüm X.’da
Halkın Katılımı başlığı altında detaylı bilgilendirme yapılmıştır. Yöre halkının proje ile ilgili
olarak belirttiği hususlarda raporda yer almıştır. Bunun yanı sıra proje alanı ve yakın
çevresinde önemli bir antik yerleşme geleneksel mimari anlayışı taşıyan örnekler, tarihi
miras gibi kültürel peyzaj değerine sahip alanlar bulunmamaktadır.
IV.2.17. Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan
araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla
tahsis edilmiş alanlar, vb.),
İlhan HES Projesi’nin kurulacağı alan ve yakın çevresinde yer alan ormanlar,
devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan arazilerdir. Bunun dışında,
proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde; askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve
kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar vb. bulunmamaktadır.
IV.2.18. Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü,
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Artvin İli, Borçka İlçesi’nde yapımı
planlanan 9,28 MWm/9,00 MWe kurulu gücündeki İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi
mevcut durum tespit çalışmaları kapsamında Balıklı deresi üzerinden su örnekleri alınmış
ve alınan örneklerin Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarı ile Çevre Endüstriyel
Analiz Laboratuvarı’nda Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo-1’e göre (tüm
parametreler, radyoaktivite değerleri hariç) analizleri yapılmıştır. Su Analiz raporları
eklerde verilmektedir (Bkz. Ek 10).
Yapılmış olan ölçümlerin 27.12.2010 ile 07.01.2011 tarihleri arasına ait olması
nedeniyle, İlhan I ve İlhan II regülatörleri ve HES’leri için ayrı ayrı tekrar, iletim yapıları ve
regülatörler arasındaki memba ve mansap dikkate alınarak, 30.11.2012 tarihli ve 28483
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren, Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi
Yönetmeliği Tablo 5 değerlerine göre, inşaat öncesi en kurak dönemde bir defaya mahsus
su kalitesi ölçüm ve değerlendirmesi yapılacaktır.
Su kalitesinin izlenmesi; su kaynağına olabilecek bir sızıntı veya su kirliliğinin tespiti,
su kalitesi kontrolünün sağlanması ve “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ve “İçme Suyu
Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik” ile
uyumluluğun sağlanması ve projenin sucul ekosistemde oluşturabileceği etkilerin
belirlenebilmesi gibi konuların değerlendirilmesinde faydalı olacak, regülatör memba ve
santral mansabı hakkında da bir fikir verecektir.
IV.2.19. Diğer özellikler.
Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.
104
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri
IV.3.1. Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca
sektörler, yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet
üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler ),
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi’nin sınırları içerisinde yer aldığı Artvin ili ve
Borçka ilçesinin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler turizm, tarım, hayvancılık,
madencilik ve sanayidir.
Turizm
Artvin’in bol yağış alan yüksek dağları sık bir orman örtüsü kaplıdır. Ormanlarda
yaşayan çeşitli av hayvanları, Artvin‘i yurt dışından da turist çeken bir av merkezi haline
getirmiştir. İlin önemli tarihi yapıtları Artvin Kalesi, Boselt Kalesi, Melo Kalesi ve Hamamlı
(Dolisane) Kilisesi sayılabilir
Tarım ve Hayvancılık
Artvin doğal yapısının uygun olmayışı, ekime elverişli toprakların azlığı, ulaşım
güçlüğü ve ülkenin önemli kentlerine uzaklığı nedeniyle yavaş gelişen ve değişen bir ildir.
Tarım işletmelerinin çok parçalı, küçük ve dağınık olması, arazinin engebeli yapısı,
modern girdi kullanımını ve üretim ölçeğini sınırlamasına yol açan etkenler il tarımını
olumsuz etkilemektedir. İlde çay, fındık, mısır, buğday, portakal, mandalina ve elma
yetiştirilmektedir.
2004 yılı rakamlarına göre Artvin ili büyükbaş hayvan varlığı 66.341’dir. Türkiye
genelinde mevcut büyükbaş hayvan sayısı ise 10.069.346 olup; bu rakamın sadece
%0,65’i Artvin’de yer almaktadır. Artvin ili Türkiye genelinde hayvancılık konusunda büyük
bir paya sahip olmamakla beraber; ilin kendi yapısı içerisinde hayvancılığın aile bütçesine
katkısı büyüktür. Büyükbaş hayvancılık, aile içi öz tüketimi karşılamakta, bunun için ek bir
masraf yapılmasını engellemektedir.
2004 yılı itibariyle Artvin ilinde yer alan küçükbaş hayvan varlığı 87.578 adettir. Aynı
yıl için Türkiye küçükbaş hayvan varlığı toplamı ise 31.811.092 adet olup, Artvin’in bu
rakamdaki payı %0,27’dir. İl küçükbaş hayvan varlığının yaklaşık %87’si koyunlardan,
%13’ü ise keçilerden oluşmaktadır.
Artvin ilinin küçükbaş hayvan varlığı, 1997-2002 yılları arasında genel olarak bir
düşüş gösterse de 2002-2005 yılları arasında az da olsa artış göstermiştir. 1997 yılında
122.240 olan küçükbaş hayvan sayısı, 2005 yılında 97.938’e kadar düşmüştür.
Sanayi
Artvin üretim sanayinde, ilin doğal kaynaklarını işleyen sektörler ağırlık taşımaktadır.
İlde ormancılık ve orman ürünlerini sanayisi, gıda sanayisi ve madencilik önemli bir yere
sahiptir
Madencilik
Artvin’in en önemli madeni bakırdır. Ayrıca ilde demir, çinko, manganez, antimon,
brom ve kaolin yatakları bulunmaktadır.
105
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
IV.3.2. Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus
artış oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler),
Tesis edilmesi planlanan İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesinin inşaat ve işletme
aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin olması tahmin edilen bölge, proje
alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Bu bölgeler birinci öncelikli olarak
sosyo-ekonomik yönden etkilenecek yerleşim yerleridir. Bahsi geçen bu bölgede
sosyo-ekonomik etkilerin değerlendirilmesi ve mevcut sosyo-ekonomik yapının
belirlenmesi amacıyla TÜİK’ten (Türkiye İstatistik Kurumu) elde edilen nüfus verileri
değerlendirilmiştir.
2000 yılı nüfus sayımı ve 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi istatistiklerine
göre proje alanının içerisinde bulunduğu Artvin ili ve ilçeleri nüfus istatistikleri Tablo
IV.3.2.’de verilmiştir.
Tablo IV.3.2. Artvin İli ve İlçelerine Ait Nüfus Bilgileri
2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı
Yer
2009 Yılı ADNKS Nüfus Sayımı Sonuçları
Nüfus
Nüfus
Nüfus Artışı (%o)
Toplam
Şehir
Köy
Toplam
Şehir
Köy
Merkez
34.572
23.157
11.415
32.985
24.468
8.517
Ardanuç
14.477
5.278
9.199
11.813
6.305
5.508
Arhavi
19.347
14.079
5.268
19.132
15.362
3.770
Borçka
27.654
9.008
18.646
24.343
10.702
13.641
Hopa
32.584
15.445
17.139
31.496
17.018
14.478
Murgul
8.543
3.801
4.742
5.995
3.643
2.352
Şavşat
25.624
7.325
18.299
18.058
6.666
11.392
Toplam
Şehir
Köy
-4,6
5,66
-25,39
-18,4
19,46
-40,12
-1,11
9,11
-28,44
-11,97
18,81
-26,84
-3,34
10,18
-15,53
-29,83
-4,16
-50,4
-29,53
-8,99
-37,75
Yusufeli
29.133
6.105
23.028
21.758
5.844
15.914
-25,31
-4,28
-30,89
Artvin
191.934
84.198
107.736
165.580
90.008
75.572
-13,73
6,9
-29,85
67.803.927
44.006.274
23.797.653
54.807.219
17.754.093
7,02
24,5
-25,4
Türkiye
72.561.312
Kaynak: Türkiye istatistik Kurumu Resmi İnternet Sitesi
Yukarıda verilen nüfus ile ilgili bilgilerden de anlaşılacağı üzere Artvin ili genelinde
ve Borçka ilçesinde nüfus büyük oranda düşmüştür. Bunun en büyük sebeplerinden bir
tanesi de dışarıya verilen göçtür. İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi’nin arazi hazırlık
aşamasında yaklaşık 75, işletme aşamasında ise yaklaşık 10 kişinin istihdam edilmesi
öngörülmektedir. İstihdam edilecek her bir kişinin 4 kişiyi etkileyeceği düşünüldüğünde
arazi hazırlık ve inşaat aşamasında 300 kişi, işletme aşamasında ise yaklaşık 40 kişinin
projeden dolaylı olarak faydalanacağından söz edilebilir.
IV.3.3. Gelir (yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına
düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir),
Artvin İli’nde, nüfusun büyük bir çoğunluğu tarımsal üretimle uğraşsa da il genelinde
kişi başına düşen tarımsal gelir oldukça düşüktür. 1994 yılından 1998 yılına kadar Milli
Gelirde bir artış görülmektedir. 1999 yılında “Kişi Başına Düşen Milli Gelir” 3.003 TL iken
2001 yılında 2.137 TL olmuştur (Bkz. Tablo IV.3.3.1).
1997 yılında Çoruh Nehri Vadisi üzerinde yapımına başlanan, Deriner, Borçka ve
Muratlı Barajları nedeniyle, İl genelinde yapılan kamulaştırmalar 1997-1999 yılları
arasında “Kişi Başına Düşen Milli Gelir”in artmasına neden olmuştur. Ancak
Tablo IV.3.3.1’den de anlaşıldığı gibi 1999 yılından sonra “Kişi Başına Düşen Milli Gelir”de
bir azalma söz konusu olmuştur.
106
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yapımına devam edilen ve yapılacak olan barajlarla ilgili ayrılan bütçenin kısıtlı
olması nedeniyle, bu barajların yapımı uzun zaman sonra tamamlanabilecektir.
Kamulaştırmalar tamamlandığında yaklaşık Gürcistan sınırından Erzurum İl sınırına
kadar, Artvin’in % 45’i baraj inşaat sahası olarak kullanılacaktır. Kamulaştırmaların sona
ermesi ile birlikte İl’e giren para miktarında normalin üzerinde bir artış meydana geleceği
tahmin edilmektedir.
Bu nedenle nüfus artış ve büyüme hızı (-)’lere düşen bir ilde gelecek yıllara ait doğru
bir gelir projeksiyonunun ortaya konulması oldukça zordur. “Kişi Başına Düşen Milli Gelir”
artışındaki diğer bir neden de, istihdam edilen nüfusun büyük bir çoğunluğunun kamu
kurum ve kuruluşlarında çalışmakta olan personellerden oluşmasıdır. Nüfusun oransal
olarak azalması ile birlikte ücret artışları da Milli Gelirden alınan payı arttırmaktadır.
Artvin’de kişi başına düşen yıllık gelir Tablo IV.3.3.1’de; “Gayri Safi Milli Hasıla”nın yıllara
göre artışı Tablo IV.3.3.2’de gösterilmiştir.
Tablo IV.3.3.1. Artvin İlinde Kişi Başına Düşen Milli Gelir’in Yıllara Göre Dağılımı
YILLAR
KİŞİ BAŞINA DÜŞEN MİLLİ GELİR (TL)
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2.151
2.148
2.336
2.653
1.988
2.560
2.835
2.727
3.096
3.003
2.815
2.137
Tablo IV.3.3.2. Gayri Safi Milli Hasıla’nın Yıllara Göre Dağılımı (Cari Fiyatlarla)
YILLAR
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Kaynak: TÜİK
ARTVİN
5.667.686
9.076.002
16.300.635
29.646.030
58.422.471
118.206.132
231.313.176
416.668.398
802.211.288
1.269.101.429
1.767.730.440
2.588.319.416
KARADENİZ
38.170.000
60.707.000
106.944.000
193.312.000
366.408.000
713.060.000
1.386.759.000
2.788.334.664
5.146.229.000
9.499.939.000
11.780.461.000
-
TÜRKİYE
393.060.000
630.117.000
1.093.368.000
1.981.867.000
3.868.429.000
7.762.456.000
14.772.110.000
29.393.262.000
53.518.332.000
78.242.496.000
124.583.458.000
-
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi’nin arazi hazırlık ve inşaat aşamasının
başlamasını müteakip, proje kapsamında vasıfsız işçiler yöreden temin edilecek, sosyal
ihtiyaçlar da yine yöreden temin edilecektir. Dolayısıyla Projenin yöreye az da olsa
ekonomik yönden bir canlılık getireceği aşikârdır. Ayrıca, arazi hazırlık ve inşaat
aşamasında çalışacak olan işçiler ve dolayısıyla diğer yöre halkı, farklı iş kollarını
öğrenecek ve bu iş kollarından daha sonra da faydalanabileceklerdir.
IV.3.4. İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı),
TÜİK’ten alınan 2000 yılı verilerine göre; Artvin İli 12 yaş ve üzeri nüfus
araştırmasında istihdam ve işsizlik sonuçları Tablo IV.3.4.1’de verilmiştir.
107
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo IV.3.4.1. Artvin İli 2000 Yılı İşgücü Bilgileri
Artvin
12 Yaş Üstü Toplam
Kişi Sayısı
Nüfusa Oranı
Erkek
78.050
50,187
12 Yaş Üstü
Kadın
77.468
49,813
Toplam
155.518
100,000
Erkek
25.047
16,106
İşgücünde Olmayan
Kadın
44.080
28,344
Toplam
69.127
44,450
Erkek
52.973
34,062
İşgücünü Oluşturan
Kadın
33.379
21,463
Toplam
86.352
55,525
Erkek
48.900
31,443
İstihdam Sağlanan
Kadın
31.376
20,175
Toplam
80.276
51,618
Erkek
4.073
2,619
İşsiz
Kadın
2.003
1,288
Toplam
6.076
3,907
Erkek
30
0,019
Bilinmeyen
Kadın
9
0,006
Toplam
39
0,025
Kaynak: Türkiye istatistik Kurumu Resmi İnternet Sitesi
Nüfus
Kişi Sayısı
26.040.972
25.683.222
51.724.194
7.657.129
15.516.101
23.173.230
18.379.819
10.164.540
28.544.359
16.567.405
9.429.736
25.997.141
1.812.414
734.804
2.547.218
4.024
2581
6.605
Türkiye
12 Yaş Üstü Nüfusa
Oranı
50,346
49,654
100,000
14,804
29,998
44,802
35,534
19,651
55,186
32,030
18,231
50,261
3,504
1,421
4,925
0,008
0,005
0,013
Tablo IV.3.4.1’e bakıldığında, Artvin İli’nde toplam 155.518 kişi olan 12 yaş üstü
nüfusun %55,5’inin (86.352 kişi) iş gücünü oluşturduğu görülmektedir. İl’de toplam 80.276
kişinin istihdamı sağlanmış iken, 6.076 kişi işsizdir. İl’deki işsiz nüfusun 12 yaş üstü
toplam nüfusa oranı ise yaklaşık % 6,076’dır.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi, arazi hazırlık ve inşaat aşamasında 75 kişi ve
işletme aşamasında ise 10 kişinin istihdam edilmesiyle yöredeki işsizliğe az da olsa bir
çözüm getirecektir.
IV.3.5. Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu
hizmetlerden yararlanılma durumu),
Eğitim
Projenin de yer aldığı Borçka İlçesi genelinde 2005 yılı İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün
verilerine göre, 31 adet ilköğretim okulunda toplam 3.371 öğrenci ve 6 adet lisede toplam
272 öğrenci öğrenim görmüştür.
Borçka ilçesinde 1 adet pansiyonlu ilköğretim okulunda 100 ve 1 adet yatılı
ilköğretim bölge okulunda 520 öğrenci olmak üzere toplam 620 öğrenci eğitim ve öğretim
görmüştür.
Sağlık
İl’de sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı’na bağlı 8 adet Devlet Hastanesi ve 37 adet
Sağlık Ocağı tarafından yürütülmektedir. İl genelinde mevcut sağlık kurumlarının toplam
yatak kapasitesi 715 olup; yatak başına düşen hasta sayısı 453’tür. Toplam 80 doktor,
309 hemşire, 208 ebe, 109 sağlık memuru, 47 sağlık ve laboratuar teknisyeni ve 17 tıbbi
sekreter görev yapmakta olup; doktor başına düşen hasta sayısı 5.543’tür.
Projenin yer aldığı Borçka İlçesi’nde ise 1 adet devlet hastanesi, 3 adet sağlık ocağı
ile hizmet sunulmaktadır.
108
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kültür
Proje alanın sınırları içerisinde yer aldığı Borçka ilçesinde 3 adet kültürel cami, 2
adet şehitlik, 1 adet mezarlık, 2 adet kilise ve 6 adet köprü bulunmaktadır.
Yöre folklorunun renkliliğini halk müziği ile halk oyunları sağlar. Yan yana yaşayan
halkların kültürleri birbirleri ile kaynaşarak özgün bir müzik ile oyun yapısını ortaya
çıkarmıştır. Türlü inanç, gelenek ve göreneklerini Borçka yöresinin özel folkloru yansıtır.
Yayla hayatında, tarımın diğer dallarında, evlenme ve diğer adetlerinde, doğum-ölüm
inançlarında, yöre folklorunun mahalli özellikleri görülür. Horonlar, Türküler, Maniler,
Bilmeceler ve Söylenceler yöre folklorunün başlıcalarıdır. Borçka İlçesi Halk Oyunları
bakımından oldukça canlıdır. Oyunlar çevrede; Kadın – erkek, yaşlı genç herkes
tarafından beceri ile oynanır. Atabarı, Koçarı, Mendobari, Delihoron, Düzhoron, Ondörtlü,
Sarı çiçek, Cilvelo vb. başlıca oynanan halk oyunlarındandır.
IV.3.6. Kentsel ve kırsal arazi kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı,
mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar,
turizm alanları vb.),
Arhavi İlçesi’nin engebeli arazi üzerinde kurulmuş iki vadi eteklerinde yerleşimi
vardır. Köylerin çoğu vadi eteklerinde ve bu vadinin meydana getirdiği küçük düzlüklerde
kurulmuştur. İlçede 500-600 metre yüksekliğe kadar yerleşim yapılmaktadır. En yüksek
yeri Yusufeli-Arhavi-Fındıklı hududunu teşkil eden Marsis tepesidir.
Doğu Karadeniz Dağlarının kuzeyine yerleşmiş olan ilçe, kuzeyden Karadeniz,
batıdan Rize İli’ne bağlı Fındıklı İlçesi, doğudan Hopa İlçesi, güneyden kısmen Murgul ve
Yusufeli ilçeleri ile çevrilidir.
Borçka topraklarının büyük bir bölümünü Doğu Karadeniz sıra dağlarının doğu
uzantısı kaplar. İlçenin doğusunda Çoruh vadisinin kuzeyinde yer alan en önemli kabartı
“Karçal Dağı”dır (3414 m). Çoruh vadisinin güneyde yer alan “Balıklı Dağı Cankurtaran
Geçidi “ ile geçit verir. Bu dağların uzantısı olarak yer alan irili ufaklı tepeler İlçe
topraklarının engebeli görünümünü sağlar.
İlçeye bağlı 1 Belediye, 4 Mahalle ve 36 köy vardır. İlçe merkezinde toplu yerleşim
olmasına karşın, köylerde arazi yapısının dağlık olması nedeniyle dağınık yerleşim
hakimdir.
Tarımsal nüfusun çoğunluğu çay, fındık, tütün ve orman ürünleriyle iştigal
etmektedir. İlçede kamuya ait 1 ve özel sektöre ait 2 çay fabrikası bulunmaktadır.
İlçede 22’si Tarımsal Kalkınma, 1’i Motorlu Taşıyıcılar, 1’i Minibüsçüler, 1’i Esnaf ve
Kefalet, 1’i Konut ve 1 Damperli Kamyoncular Kooperatifi olmak üzere 27 kooperatif
bulunmaktadır.
Proje alanı ve yakın çevresinde sanayi bölgesi, yoğun yerleşim alanları
bulunmamaktadır.
IV.3.7. Diğer özellikler.
Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.
109
BÖLÜM V
PROJENİN BÖLÜM IV’ DE TANIMLANAN
ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK
ÖNLEMLER
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM V: BÖLÜM IV’DE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE
ALINACAK ÖNLEMLER(**):
(Bu bölümde; projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri
önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik
önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır).(**Bu
bölümde su temini faaliyeti için Bölüm IV’de verilen mevcut çevre üzerinde olması
muhtemel etkiler ortaya konarak, alınacak önlemler belirtilmelidir)
V.1. Arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki projeler, fiziksel ve
biyolojik çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler ( Regülatör, HES, Derivasyon
tüneli,yaklaşım tünelli, İletim hattı, Cebri Boru ve Servis Yolları için varsa Beton
Santrali, Kırma-eleme tesisi ,v.b dahil), yapılacak tüm çalışmalar, inşaat
aşamasındaki etkiler her bir regülatör, HES ve bunlara ait iletim tesisleri ve diğer
yapılar için ayrı ayrı irdelenecektir.
Raporun bu bölümünde; projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yapılacak
faaliyetlerin proje alanı ve yakın çevresinde oluşturması muhtemel etkileri anlatılmış, bu
etkileri en aza indirmek ve önlemek için alınacak önlemler aşağıda detaylı olarak
irdelenmiştir.
V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne
kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat sırasında kullanılacak
malzemeler, patlayıcı maddeler, varsa patlatma ile ilgili bilgiler etkiler ve alınacak
önlemler, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb maddelerin nerelere taşınacakları,
nerelerde depolanacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, hafriyat döküm
alanlarının koordinatları, özellikleri ve 1/1000 ölçekli plan ve kesit görünüşleri ile
birlikte hafriyat malzemesi düzenleme ve restorasyon planı, alınacak görüşler ve
geçici depolama alanının özellikleri,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi kapsamında; regülatörler, su çevirme yapısı ve
derivasyon hattı, balık geçitleri, çökeltim havuzu, iletim borusu, santral binası ve enerji
iletimi ile ilgili tesisler, şantiye alanı, kazı fazlası malzeme depolama sahası gibi ünitelerin
inşa edilmesi ve enerji üretimi yapılması planlanmaktadır. Proje kapsamında kurulacak
olan üniteler ve yardımcı ünitelerin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında ortaya
çıkan kazı fazlası malzemenin bir kısmı dolgu işlemlerinde, arazi tesviye ve çevre
düzenleme çalışmalarında kullanılacaktır. Değerlendirilmesi mümkün olmayan
malzemeler proje sahasında belirlenen depolama alanında depo edilecektir. Kazı fazlası
malzeme depolama sahasının kullanımı ile ilgili olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’den
uygun görüş/izin alınmıştır (Bkz. Ek-1.6).
Planlanan ünitelerin revize fizibilite raporunda yer alan keşif tabloları göz önünde
bulundurularak projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, her bir ünite için oluşacak
kazı malzemesi miktarları, malzemelerin kullanılacağı yerler ve bertaraf yöntemleri
Tablo V.1.1.1’de verilmiştir. Kazı fazlası malzeme depolama alanı ve şantiye alanına ait
UTM 6 derecelik ve coğrafik koordinatlar, koordinat sayfasında verilmiştir. Söz konusu
alanlar proje sahası etki alanı ve yakın çevresini gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik
haritaya işlenmiştir (Bkz. Ek 4).
110
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN I-II REGÜLÂTÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo V.1.1.1. İlhan I-II Regülatörü ve HES Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Ünitelerde Yapılacak Kazı ve Dolgu Miktarları, Kullanılacağı Yerler ve Bertaraf Yöntemi
ÜNİTE
İlhan-I
Regülatörü
İletim
Borusu
(HDPE Boru)
İlhan-II
Regülatörü
ve
Çökeltim Havuzu
Basınçlı
Boru
(Çelik Boru)
Santral Binası
KAZI MİKTARI (m3)
(Su Çevirme Yapısı
ve Derivasyon Hattı
ile birlikte)
Toplam= ~9.500
Toplam= ~52.900
Toplam = ~ 8.700
Toplam= ~9.600
Toplam= ~12.000
DOLGU MİKTARI (m3)
ÇIKAN MALZEMENİN KULLANILACAĞI YERLER
Dolgu Miktarı = ~3.200
Çıkan kazı fazlası malzeme regülatörün memba ve mansabında derenin
sağ ve sol sahillerinde yapılacak olan dolgu ve tahkimatta kullanılacaktır.
Yani çıkan malzemenin bir kısmı temel alt dolgusunda, beton imalatı
bittikten
sonra
ise
duvar
arka
yüzeylerinin
dolgusunda
değerlendirilecektir. Artan kısım kazı fazlası malzeme depolama
sahasında depolanacaktır.
Dolgu Miktarı = ~44.200
Çıkan kazı fazlası malzemelerin bir kısmı boru yataklanmasında dolgu
malzemesi olarak kullanılacak olup, artan kısım kazı fazlası malzeme
depolama sahasında depolanacaktır.
Dolgu Miktarı = ~2.900
Çıkan kazı fazlası malzeme regülatörün memba ve mansabında derenin
sağ ve sol sahillerinde yapılacak olan dolgu ve tahkimatta kullanılacaktır.
Yani çıkan malzemenin bir kısmı temel alt dolgusunda, beton imalatı
bittikten
sonra
ise
duvar
arka
yüzeylerinin
dolgusunda
değerlendirilecektir. Artan kısım kazı fazlası malzeme depolama
sahasında depolanacaktır.
Dolgu Miktarı = ~6.000
Çıkan kazı fazlası malzemelerin bir kısmı boru yataklanmasında dolgu
malzemesi olarak kullanılacak olup, artan kısım kazı fazlası malzeme
depolama sahasında depolanacaktır.
Dolgu Miktarı = ~6.000
Çıkan kazı fazlası malzemenin bir kısmı santral binası duvar arka
yüzeylerinin dolgusunda, memba ve mansap tahkimatlarında ve çevre
düzenleme çalışmalarında kullanılacaktır. Geri kalan kısım ise şantiye
alanının çevre düzenleme ve geçici yapıların temel iç dolgularında
değerlendirilecektir. Artan malzeme kazı fazlası malzeme depolama
sahasında depolanacaktır.
111
BERTARAF YÖNTEMİ
İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesi kapsamında,
3
genel toplamda yaklaşık 97.700 m kazı fazlası
malzeme oluşacaktır. Oluşan bu malzemenin
3
yaklaşık 64.800 m ‘ü dolgu işlemlerinde
değerlendirilecek, geriye kalan yaklaşık 36.140
m3ü kazı fazlası malzeme depolama sahalarında
depo edilecektir.
Depolanacak bu malzemeden kullanılabilecek
olan bölüm planlanan yol ve mevcut yolların
iyileştirilmesinde alt ve üst dolgu malzemesi
olarak kullanılacaktır. Kullanılamayacak nitelikte
olan malzemeler ise gerekli izinleri alınmış olan
kazı fazlası malzeme depolama sahalasında
dağıtılmadan, gerekli tahkimatlar ile depolama
alanı çevresi desteklendikten sonra, ekolojik
dengeyi bozmayacak şekilde depolanacaktır.
Söz konusu depolama alanının yüzey sularından
veya yağmur sularından etkilenmemesi için kafa
hendekleri, kuşaklama kanalları vb. yapılacaktır.
Depo alanının, dere yatağını bozmayacak,
derede yön değişikliği yapmayacak şekilde ve
kazı fazlası malzemenin çevreye dağılmadan
düzenli depolanmasına dikkat edilecektir. İnşaat
çalışmaları esnasında şeve kesinlikle malzeme
atılmayacaktır. Kazı fazlası malzeme şeve ve
dere yataklarına bırakılmayacaktır. Kullanılacak
depolama alanlarına malzeme depolanmadan
önce gerekli tahkimat yapılacak olup, herhangi
bir şekilde dere içine girilmeyecek ve derenin
akış rejimi bozulmayacaktır.
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
3
ÜNİTE
KAZI MİKTARI (m )
Yeni Yol Açılması
(İlhan-I
Regülatörüne
Ulaşım İçin)
Toplam = ~5.000
Şantiye
depolama
alanları
Toplam alanı 13.327
2
m ’lik bir adet kazı
fazlası
malzeme
depolama alanı ve
şantiye
alanında
yaklaşık ~2.000 m3)
üst
örtü
toprağı
(bitkisel üst toprak)
alınacaktır.
ve
GENEL TOPLAM
Toplam
Kazı
3
Miktarı= ~97.700 m
Bitkisel Üst Toprak
3
Miktarı= ~2.000 m
İLHAN I-II REGÜLÂTÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
3
DOLGU MİKTARI (m )
Dolgu İhtiyacı = 2.500
-
ÇIKAN MALZEMENİN KULLANILACAĞI YERLER
BERTARAF YÖNTEMİ
Çıkan hafriyatın bir kısmı dolgu işlemlerinde kullanılacaktır.
Kazı sırasında çıkan bitkisel üst toprak, kazı fazlası malzeme depolama
sahasının uç noktasında dağıtılmadan ve üzeri sürekli nemli tutularak
biriktirilecektir İnşaat çalışmalarının tamamlanmasının ardından bitkisel
üst toprak, çevre düzenlemesinde ve yeşil alan elde etmek amacıyla
değerlendirilecektir.
Dolgu Miktarı=~64.800
Not: Hafriyat miktarları, İlhan HES Revize Fizibilite Raporu’ndan ve eklerde sunulan fonksiyonel projelerden çıkartılmıştır.
112
Depolama sahasının ilk halinde mevcut olan
bitkisel üst toprak sıyrılıp depolandıktan sonra
dolgu sonrasında alanın üzerine serilecek,
böylece alanın eski görüntüsüne yakın bir
görüntü oluşturması sağlanacaktır.
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje kapsamında arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarından ortaya çıkması öngörülen
yaklaşık 97.700 m 3 malzemenin yaklaşık 64.800 m 3’ü dolgu ve çevre düzenleme
çalışmalarında kullanılacaktır. Geriye kalan yaklaşık 32.900 m 3 kazı fazlası malzemenin
bir adet depolama alanında depolanması öngörülmektedir. Toplam 13.327 m 2’lik alana
sahip bu depolama bölgesinde, 32.900 m 3 malzemeyi yaklaşık 3 m ortalama yükseklikte
depolamak için 10.967 m2’lik alan yeterli olmaktadır. Dolayısıyla ortaya çıkan malzeme
başka bir alana gereksinim duyulmadan depo edilebilecektir.
Projenin inşaat çalışmaları sırasında faaliyet alanı ve yakın çevresinde yer alan
akarsuların ve mevsimsel akış gösteren kuru dere yataklarının faaliyet sırasında zarar
görmemesi için gerekli tedbirler alınacak, dere yataklarına ve dere yataklarına ulaşması
söz konusu olabilecek yerlere paşa malzemesi, inşaat atıkları, katı ve sıvı atıklar
atılmayacak, dere yatakları değiştirilmeyecek ve oluşabilecek çevre kirliliği önlenecektir.
Söz konusu kazı fazlası malzeme depolama alanında, akarsu ya da kuru dere yataklarına
taşkın anında malzeme taşınmasını engelleyecek şekilde gerekli tüm önlemler faaliyet
sahibince alınacaktır. Kazı fazlası malzemeler tarım arazileri üzerinde depolanmayacaktır.
Proje kapsamında belirlenen kazı fazlası malzeme depolama alanı orman sayılan
alanlardan oluşmaktadır. Söz konusu alanlar proje sahasındaki arazi şartlarının durumu
nedeniyle bu şekilde belirlenmiş olup, projenin orman sayılan alanlardan geçtiği yerlerde
kullanım fazlası atık malzemeleri (hafriyat-pasa) orman alanı dışındaki alanlarda
depolanacak, toprakça fakir, taşlık-kayalık alanların seçilmesine özen gösterilecektir. Bu
mümkün olmuyorsa gerekli izinler alınarak Çifteköprü Orman İşletme Şefliği tarafından
gösterilecek alanlara depo edilecektir. Bu alanların kullanımı 2 yılı geçmeyecek şekilde
planlanıp, 2 yılın sonunda rehabilitasyon projesi uygulanarak rehabilite edilecektir. Tahsis
talebi sırasında inşaat süresi boyunca kullanılacak alanların geri iadeleri esnasında ve
işletme süresince kullanılacak ancak ihtiyaç fazlası alanların ağaçlandırılması, peyzajının
yapılması ve ağaçlandırmaya müsait hale getirilmesine (Rehabilitasyon Projesi) ait proje
sunulacaktır. Ayrıca mümkün olduğunca ağaç kesiminden kaçınılacaktır. Şantiye
sahasına pasa dökülmeyecek sadece geri dönüşü olan malzeme konacaktır.
Orman sayılan alanlara izne konu edilecek yerler dışında kesinlikle pasa, atık veya
herhangi bir malzeme döktürülmeyecektir. Kazı fazlası malzemeler yamaçtan aşağı
atılmayacaktır. Ayrıca söz konusu alanların yakınında yer alan derelerin üzeri
kapatılmayacak, derenin doğal akışını bozabilecek faaliyetlerde bulunulmayacak, balık
geçitleri engellenmeyecek, taşkın ve heyelana sebebiyet vermeyecek şekilde her türlü
önlem alınacak, taşkın ve tıkanma gibi durumlarda gerekecek makineli müdahale için dere
kenarından 10 m genişliğinde bir yol şeridi bırakılacaktır.
Planlanan projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında yapılacak kazı çalışmaları
18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Hafriyat
Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun olarak
gerçekleştirilecektir. Ayrıca yapılacak çalışmalar esnasında 08.06.2010 tarih ve 27605
sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve
Noktasal Kaynaklı Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak hareket
edilecektir.
Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları sırasında tüm kazı fazlası malzeme alanlarının
kullanılması durumunda, su yüzeyleri ile kayalık araziler dışında kalan yaklaşık 13.327
m²’lik alanda yaklaşık 2.000 m³ üst toprağın sıyrılarak depolanması planlanmaktadır. Üst
toprak minimum 0,15 m derinliğe kadar sıyrılacaktır. Üst toprak derinliğinin 0,15 m‘den
daha az olduğu yerlerde, üst toprağın tamamı sıyrılacaktır. Bitkisel üst toprak en fazla 3 m
yükseklikte depolanacak ve depolama sonrasında toprak kayıplarını önleme yönünde
tedbirler alınacaktır.
113
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bitkisel üst toprak miktarı hesabı aşağıda verilmektedir.
13.327 m2 x 0,15 m = yaklaşık 2.000 m 3
Söz konusu projenin kazı çalışmaları esnasında, “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği”ne göre aşağıda belirtilen kontrol önlemleri alınacaktır:
- Bitkisel üst toprak dışındaki alt toprak öncelikle dolgu ve rekreasyon amaçlı
kullanılacak, kullanımı mümkün olmayan atıklar kazı fazlası malzeme depolama alanlarına
nakledilecektir.
- Kazı çalışmalarına başlanmadan önce kazı fazlası malzeme depolama alanları
için, Valiliğe müracaat edilerek “Atık Taşıma ve Kabul Belgesi” alınacaktır.
- Kazı çalışmaları sırasında bitkisel üst toprak alt topraktan ayrı olarak toplanacak ve
derinliğine ve yapısına bağlı olarak kazılarak yeniden kullanılmak üzere depolama
alanlarında ayrı olarak yığılacaktır.
- Bitkisel üst toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıpların önlenmesi ve
toprağın kalitesinin korunması amacıyla; bitkisel üst toprağın depolanacağı yerin % 5’ten
fazla eğimli olmaması sağlanacaktır.
- Bitkisel üst toprağın uzun süre açıkta bırakılması durumunda; yüzeyinin çabuk
gelişen bitkiler ile örtülmesi temin edilecektir.
- Ayrı toplanan bitkisel üst toprak arazi tesviyesi ve rehabilitasyon çalışmaları
esnasında tekrar kullanılacaktır.
- İnşaat çalışmaları sırasında kazıdan çıkacak toprak miktarı ile dolgu hacimlerinin
eşitlenecek şekilde öncelikle faaliyet alanı içerisinde değerlendirilmesine çalışılacaktır.
- Kazı fazlası malzeme depolama alanında oluşabilecek oturma, çökme ve kayma
gibi zemin ve gövde hareketlerinin önlenmesi için en uygun yığın ve döküm
boyutlandırması yapılacaktır.
- Kazı fazlası malzeme depolama alanının yüzeyi ve şev dibi çevresine insan ve
diğer canlıların yaklaşmasını engelleyici önlemler alınacak ve uyarı levhaları konulacaktır.
- Kazı fazlası malzeme depolama alanının kapasitesi dolması veya herhangi bir
nedenle döküm ve depolamanın sona ermesi halinde bu sahanın, insan ve diğer canlıların
güvenliği, canlı yaşamının tesisi ve alanın tekrar kullanılabilmesi için doğal topografik
yapıya uygun olarak rehabilite edilmesi sağlanacaktır.
Proje sahasında yapılacak olan rehabilitasyon çalışmaları esnasında aşağıda
belirtilen hususlara uygun olarak hareket edilecektir:
- Rehabilitasyon çalışmaları sonucunda, sahaya doğal görünüm kazandırılacaktır.
- Projenin uygulanması sonucunda ortaya çıkacak yapının veya oluşan yeni alanın
kullanımı, yerel çevre koşulları ile tam uyum içinde olacak ve tüm canlılar için tartışmasız
güvenli bir ortam sağlanacaktır.
- İnsanların dolaşımına açılan alanlarda 3 metreden yüksek kademe ve 5 metreden
dar basamak bulunmayacaktır.
114
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
- Bütün şev yüzeyleri dayanma duvarı ile tutulmaksızın doğal hali ile stabil olacak
şekilde düzenlenecektir.
- Alanın dış çevresinde eğimli yüzey var ise taş ve parça yuvarlanmaları ile
kaymalara karşı kesin önlem alınacaktır.
- Rehabilitasyon sırasında, atıkların şev açılarının değiştirilmesi söz konusu ise,
verilecek yeni eğim örtü toprağının serilmesine, bitki örtüsünün gelişmesine izin verecek,
erozyonu ve atıkların yüzeye çıkmasını önleyecek değerlerde olacaktır.
- Alan çevresi su trafiği açısından yeterince güvenli hale getirilecektir.
- Alanın üzeri yapılacak bitkilendirme çalışmasına bağlı olarak bitkisel üst örtü
toprağı ile kaplanacak ve ağaçlandırılacaktır.
Yapılacak olan çalışmalar esnasında; şevlerden aşağı kesinlikle malzeme
bırakılmayacaktır.
Proje alanından malzeme alımı söz konusu olursa 08.12.2007 tarihli ve 26724 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Kum Çakıl ve Benzeri Maddelerin
Alınması, İşletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği” Madde 11 gereğince Çevre Yönetim Planı
hazırlanacaktır.
Proje kapsamında; yer üstü ve açık saha patlatmalarına gerek duyulursa, yapılacak
olan patlatma çalışmalarının, akarsuyun akış hızı ve yönünün zorunlu değiştirilmesi
çalışmalarının Balıklı Dere üzerinde yaşayan sucul faunanın mevcut yaşamını
etkilemeden, üreme ve dere boyunca yer değiştirme veya göç etme dönemlerine
rastlatılmadan yapılmasına, faaliyet alanındaki akarsular ile yan kollarında sürekli
bulanıklığa yol açabilen, su kalitesini ve sucul fauna yaşamını olumsuz etkileyecek
durumlara neden olabilen gereksiz çalışmalardan kaçınılmasına dikkat edilerek, bu
konularla ilgili tüm mevzuat, yönetmelik vb. hükümlere uyulacaktır.
İlhan HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarının tüm aşamalarında
09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2006/27
sayılı “Dere Yatakları ve Taşkınlar” hakkında Genelge hükümlerine uyulacaktır.
V.1.2. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek
sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar sağlık
koruma bandı mesafesi, ( Patlatma yapılması durumunda, patlatmaların kesinlikle
galeri yöntemi ile yapılmayacağına dair taahhüt, patlayıcıların yer altı suyuna ve
dolaylı olarak suya etkilerinin araştırılması ve patlatma yerine başka alternatiflerin
açıklanması, patlayıcılıların nerelerde tutulacağı), patlayıcı miktarı ve cinsi arazi
hazırlanmasında kullanılacak işler için kullanılacak aletler ve makineler, acil eylem
planı hakkında bilgi verilmesi,
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında yapılacak hafriyat işlemleri sırasında
dozer, yükleyiciler, ekskavatör (kırıcı ağızlı dahil), greyder, damperli kamyon, hava
kompresörü, taşınabilir jeneratör, beton pompası, mobil aydınlatıcı, beton mikseri gibi
başlıca alet ve ekipmanların kullanılması planlanmaktadır.
Yapılacak olan arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları sırasında regülatörlerin inşası için
gerek duyulması halinde patlatma işlemi yapılacaktır.
115
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Açık saha patlatmalarında; rockbit delici, anfo patlayıcı, powergel magnum
yemleyici, exel kapsül ateşleyici, elektrikli kapsül, akım ölçüm cihazı ve ateşleyici manyeto
kullanılacaktır.
Patlayıcı maddenin kullanılması, korunması, taşınması konuları; 29.09.1987 tarih ve
19589 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 87/12028 karar sayılı ‘’Tekel Dışı Bırakılan
Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması
Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve
Esasları’na İlişkin Tüzük” hükümlerine uygun olarak yapılacaktır.
Ayrıca patlatma esnasında her türlü çevre emniyeti alınacak, tüm saha çevresine
gerekli ikaz levhaları asılacak ve patlatma yapılmadan önce siren ile uyarı yapılacaktır.
Bunlara ilaveten işletmede tehlikeli, parlayıcı ve patlayıcı özellik gösteren maddeler ile ilgili
olarak “Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
Alınacak Tedbirler Tüzüğü”ne uyulacaktır.
Proje kapsamında yapılacak patlatmalar kesinlikle galeri yöntemi ile yapılmayacaktır.
Patlatmalar gündüz saatlerinde (08.00-18.00) ve çevrede yaşayan yöre halkına haber
verilerek gerçekleştirilecek olup; gece zaman dilimlerinde patlatma ile ilgili herhangi bir
çalışma yapılmayacaktır.
İlhan HES Projesi için hazırlanan Acil Durum Müdahale Planı eklerde sunulmuş
olup, söz konusu planda belirtilen hususlara riayet edilecektir (Bkz. Ek-12).
V.1.3. Proje kapsamındaki ulaşım altyapısı planı, proje alanının karayollarına
uzaklıkları, karayoluna bağlantı yolları, ulaşım için kullanılacak mevcut yolların
zarar görmemesi için alınacak tedbirler ile trafik güvenliği açısından alınacak
önlemler, ulaştırma altyapının inşası ile ilgili işlemler, yeni yapılacak yolların
özellikleri, kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makineler;
altyapının inşası sırasında kırma öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik
işlemler, araç yükü, cinsi ve sayısı, artışın hesaplanması, haritası (bu kapsamda
alınacak görüşler, izinler),
İlhan Regülatörü ve HES proje alanına ulaşım için, Çifteköprü Köyünden yaklaşık 1
km güneye devam edilerek santral yerine varılır. Santral yerinden sonra dere kenarı
boyunca devam edilen yolun yaklaşık 3,60 km sonrasında İlhan-1 Regülatörü, 4,40 km
sonrasında ise İlhan-2 Regülatörü bulunmaktadır. Proje kapsamında mevcut orman yolları
ve köy yolları kullanılacak olup, bu yollarda iyileştirme yapılacak ve İlhan-I regülatörüne
ulaşım için yaklaşık 1.185 m yeni yol açılması planlanmaktadır. Söz konusu yolların
dışında herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacaktır.
Tesis alanına ulaşım için kullanılacak olan köy yollarının ulaşımı trafiğe sürekli açık
tutulacaktır. Söz konusu tesis alanına ulaşım yollarının ve sanat yapılarının projedeki
çalışmalardan kaynaklı kullanımı süresince ağır tonajlı vasıtalarla bozulması halinde
gerekli onarım, stabilize beton kaplaması, yol bakımı vb. işler faaliyet sahibi tarafından
karşılanacaktır.
Söz konusu yollarda onarım ve sanat yapıları yapımına ihtiyaç olduğu takdirde yolda
uygulanacak olan onarım ve sanat yapısı yapım projesi için yapıma başlanmadan önce
Artvin İl Özel İdaresi Sağlık, Ruhsat ve Denetim Müdürlüğü’nün görüşü alınacaktır.
Proje alanı içinden, sınırından veya yakınlarından geçmekte olan yüzeysel su
kaynakları üzerinde yol geçişi sağlanması durumunda uygun kesitte sanat yapısı
yapılarak geçiş sağlanacak ve bu konuda DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’nün görüşü
alınacaktır.
116
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje kapsamında kullanılacak mevcut orman yollarının onarım işlemi yatırımcı firma
tarafından yaptırılacaktır.
Yol planlaması Borçka Orman İşletme Müdürlüğü ile koordineli bir şekilde
yapılacaktır. Yolların ve diğer toprak kazma işlemleri erozyona sebebiyet vermeyecek
şekilde ekskavatör tipi makinelerle yapılacaktır.
Projenin inşaat ve işletme aşamasında, yollara giriş ve çıkışlarda trafik güvenliği
açısından her türlü önlem, Karayolları Bölge Müdürlüğü’nün görüşleri doğrultusunda
yatırımcı firma tarafından alınacaktır.
Proje sahası yer aldığı Borçka İlçesi bölümündeki karayolları mevcut trafik yükü
(Yıllık Ortalama Günlük Trafik Değerleri) aşağıda belirtilmiştir.
Kaynak: KGM 2012 Yılı Trafik Hacim Haritası
Şekil V.1.3.1. Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yolun Trafik Hacim Haritası
Tablo V.1.3.1. Proje Alanına En Yakın Taşınabilir Taşıt Sayım ve Sınıflandırma İstasyonu Verileri
Araç Sınıfı
Sürekli Taşıt
Sayım ve
Sınıflandırma
İstasyonu-1
Taşınabilir
Taşıt Sayım
ve
Sınıflandırma
İstasyonu-2
Faaliyet
Kapsamında
Günlük Araç
Sayısı (İnşaat)
Faaliyet
Kapsamında
Günlük Ek
Trafik Yükü
(%) (İnşaat)
İst.1
İst.2
0,13
0,25
İst.1
İst.2
Otomobil
3.990
1.966
5
5
Orta Yüklü
603
437
2
2
0,33
Ticari Taşıt
Otobüs
98
22
Kamyon
530
605
20
20
3,7
Kamyon
+
Römork, Çekici
646
116
+ Yarı Römork
TOPLAM
5.867
3.146
27
27
4,16
Kaynak: 2012 Yılı Trafik Hacim Haritası, http://www.kgm.gov.tr.
117
Faaliyet
Kapsamında
Günlük Araç
Sayısı
(İşletme)
İst.1
İst.2
3
3
Faaliyet
Kapsamında
Günlük Ek
Trafik Yükü
(%) (İşletme)
İst.1
İst.2
0,07
0,15
0,46
2
2
0,33
0,46
3,3
5
5
0,94
0,83
-
-
10
10
1,34
1,44
4,01
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje kapsamında “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında
Yönetmelik” ile “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte
Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” gerekleri yerine getirilecektir.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi inşaat çalışmalarında kullanılacak malzemelerin
bir kısmı kazı fazlası malzemelerden, bir kısmı ise Borçka ve/veya Arhavi ilçesi sınırları
içerisinde yer alan mevcut kırma eleme tesislerinden sağlanacak olup, malzeme
tedariğinin bölgedeki işletmelerden yapılması noktasında ‘’ÇED Gerekli Değildir/ÇED
Olumlu’’ belgesi bulunan firmalar ile çalışılacaktır.
Proje kapsamında kullanılacak olan yollar eklerde bulunan topoğrafik haritada
görülmektedir (Bkz. Ek-4). İlhan-II Regülatöründe tutulacak sular mevcut orman yolu
kenarından getirilecek şekilde tesis edilecek basınçlı çelik boru yardımıyla İlhan HES’e
getirilecektir. Söz konusu yollarda projedeki çalışmalardan kaynaklı herhangi bir bozulma
meydana geldiği takdirde bozulan yerlerin onarımı yatırımcı firma tarafından yapılacaktır.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
kapsamında; regülatörde, iletim yapısında, santral binasında, kazı fazlası malzeme stok
sahasında ve şantiye sahasında malzemenin sökülmesi, yüklenmesi, taşınması ve
boşaltılması işlemleri esnasında toz emisyonu oluşması söz konusudur. Oluşabilecek bu
toz emisyonlarının hesaplanmasında kullanılan emisyon faktörleri, 03.07.2009 tarihli
27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Sanayi Kaynaklı Hava
Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY)” Ek-12, Tablo 12.6’da verilen “Toz Emisyonu
Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri” kullanılarak
hesaplanmış (Bkz. Tablo V.1.3.2, hesaplamalarda bütün çalışmaların kontrollü olarak
yapılacağı varsayılarak kontrollü emisyon faktörleri kullanılmıştır) ve SKHKKY
çerçevesinde değerlendirilmiştir.
Tablo V.1.3.2. SKHKKY Tablo 12.6: Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri
Emisyon Faktörleri
KAYNAKLAR
Kontrolsüz
Kontrollü
Patlatma (kg/ton)
0,080
-
Sökme (kg/ton)
0,025
0,0125
Yükleme (kg/ton)
0,010
0,005
0,7
0,35
0,010
0,005
5,8
2,9
Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) (kg/km-kamyon)
Boşaltma (kg/ton)
Depolama (kg/ha.gün)
Hesaplamalarda kullanılan emisyon faktörü, saha çalışmalarında birim alan üzerinde
yapılan hafriyatların kazı, dolgu, yükleme, taşıma, boşaltma ve depolama gibi tüm
öğelerini içermekte olup, inşaat çalışmaların 24 ay içerisinde tamamlanacağı göz önünde
bulundurularak hesaplamalar yapılmıştır.
Hafriyat çalışmaları yaklaşık 37.484 m2’lik alanda yapılacak olup, proje kapsamında
inşa edilecek ünitelerin kapladığı alan raporun II.2 nolu bölümünde verilmiştir (Bkz. Tablo
II.2.1).
Proje kapsamında yapılacak inşaat çalışmalarının, günde 10 saat, ayda 25 gün
çalışılarak yaklaşık 24 ayda tamamlanması planlanmaktadır. Her bir ünite için yapılacak
hafriyat çalışmalarının Bölüm III.2, Tablo III.2.1 ve Tablo III.2.2’de verilen programa ve
Bölüm V.1.1’de verilen yaklaşık hafriyat hesaplarına göre yapılması planlanmaktadır.
118
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak
toz emisyonu, aşağıdaki başlıklar altında irdelenmiş olup, hesaplamalar aşağıda
sunulmuştur. Hesaplamalarda malzemeleri taşıyan araçların kapasitesinin 30 ton olacağı
varsayılmış, malzeme yoğunluğu ise 1,6 ton/m 3 alınmıştır.
 Malzemenin sökülmesi ve araçlara yüklenmesi
 Malzemenin taşınması
 Malzemenin boşaltılması ve depolanması
Yeni Yol Açılması Esnasında Ortaya Çıkacak Emisyon Miktarı;
Proje kapsamında yaklaşık 1.815 m yeni yol açılması planlanmaktadır. Yapılacak
çalışmalar esnasında yaklaşık 5.000 m 3 (8.000 ton) kazı fazlası malzeme, malzeme stok
sahasına nakledilecektir. Yapılan toz hesaplamalarında malzemelerin maksimum mesafe
olan 0,5 km taşınması göz önüne alınarak gerçekleştirilmiştir.
Hafriyat Miktarı
Emisyon
= 8.000 ton / (24 ay x 250 saat/ay)
= 1,3 ton/saat (0,043 sefer)
= 0,35 kg/km x (2 x 0,5 km/sefer) x (0,043 sefer/1 saat)
= 0,015 kg/saat
V.1.4. Zemin emniyeti, regülatör ve kanal yapılarından su kaçağı olmaması için
yapılacak işlemler,
İlhan I-II Regülatör Yerleri Mühendislik Jeolojisi Özellikleri
Balıklı Dere üzerinde 665 m talveg kotunda yer alması öngörülen İlhan-I ve İlhan-II
regülatör yapıları Kabaköy Formasyonu’nu oluşturan andezitler üzerinde yer almaktadır.
Regülatörlerin temelinde yer alan andezitler gri, siyahımsı gri, yüzeyden yaklaşık
5-10 m derinliğe kadar orta, yer yer az ayrışmış ve orta-yüksek dayanımlıdır. Genellikle
düşey ve verev eklemli, eklem yüzeyleri pürüzlü-düzlemsel, yer yer dalgalıdır. Eklem
sıklığı sık-orta sık, süreksizlik yüzeylerinin açıklığı dar, süreksizlik aralığı ise geniştir.
Boşluklar ikincil olarak kalsit ve kloritle doldurulmuştur.
Balıklı Dere boyunca yatak eğiminin yüksek olması nedeniyle regülatör yerlerinde
alüvyon birikimi yoktur. Kabaköy Formasyonu’na ait kaya türleri (andezit-andezit lav ve
piroklastikleri) ilksel olarak geçirimsiz kayaçlardır.
İlhan-I ve İlhan-II regülatör yerlerindeki yaygın litolojiyi oluşturan andezitler içerisinde
gelişmiş süreksizlik yüzeylerinin açıklığının çok dar-kapalı ve süreksizlik aralığının ise
geniş–çok geniş olmasından dolayı, bu alanda yer alan kaya türleri içerisinde ikincil bir
geçirimlilik beklenmemektedir.
İlhan-I ve İlhan-II Regülatör yerlerindeki sığ güncel çökeller ve anakayanın ayrışmış
kısımları kaldırılarak, yapı anakayanın sağlam bölümleri üzerine oturtulacaktır.
İlhan-I ve İlhan-II Regülatör yerlerinde taşıma gücü ve oturma açısından herhangi bir
sorun beklenmemektedir.
İletim Hattı (İletim Borusu-Basınçlı Boru) Güzergahları Mühendislik Jeolojisi
İetim hattı güzergâhının tamamı yine Kabaköy Formasyonu’na ait andezitler
üzerinde yer almaktadır. İletim hattı güzergahı boyunca yer alan yamaçlarda yamaç
duraylılığı açısından herhangi bir olumsuzluk beklenmemektedir.
119
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kesin proje aşamasında iletim hattı güzergahı boyunca gerekli yerlerde araştırma
çukuru ve sondajlar açılarak güzergah boyunca yüzeyleyen birimler mühendislik jeolojisi
açısından incelenecektir.
Santral Yeri Mühendislik Jeolojisi Özellikleri
Santral yerinde de temeli Kabaköy Formasyonu’na ait andezitler üzerinde
oluşturmaktadır. Santral binası, güncel çökeller ve anakayanın ayrışmış kısımları
kaldırılarak, anakayanın sağlam bölümleri üzerine oturtulacaktır.
Santral yerinde mostra veren andezitler temel olma özelliği açısından uygun olup
taşıma gücü ve oturma açısından herhangi bir problem beklenmemektedir.
Kesin proje aşamasında santral binasının yapılacağı yerde en az 3 adet jeoteknik
amaçlı araştırma sondajı açılacaktır. Bu sondajlarla anakayanın temel olma açısından
dayanım parametreleri belirlenecektir.
Öztele; proje inşaat aşaması öncesi kesin proje aşamasında tüm sanat yapı
yerlerinde yeterli sayı ve derinlikte temel araştırma (jeolojik-jeoteknik etüt) sondajları ile
gerekli jeolojik-jeoteknik etütler yapılarak, hazırlanacak olan jeolojik-jeoteknik etüt
raporunun sonuçlar ve öneriler bölümleri ile bu bölümde belirtilen jeolojik riskler için
alınması gerekli inşaat önlemlerine uyulacaktır.
V.1.5. Proje alanının taşkın etüdü, taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin
nerelerde ve nasıl yapılacağı,
İlhan-I ve İlhan-II Regülatörleri taşkın yinelenmeleri, gözlenmiş akımlardan
faydalanarak istatistiksel yöntemlerden Bölgesel Taşkın Frekans Analizi, sentetik
yöntemlerden DSİ Sentetik ve Mockus yöntemleri kullanılarak hesaplanmış ve
karşılaştırılmıştır.
Değişik metotlarla elde edilen 100 yıl tekerrür süreli taşkın debileri regülatör yerleri
için Tablo V.1.5.1.’da verilmiştir.
Tablo V.1.5.1. Taşkın Hesaplamaları Özet Tablosu
İlhan-I ve İlhan-II Regülatörleri 100 Yıllık Taşkın Debileri
Kullanılan Yöntemler
İlhan-I Regülatörü [Q100(m3/s)]
İlhan-II Regülatörü [Q100(m3/s)]
86,43
57,17
118,58
65,48
65,92
65,19
DSİ Sentetik Yöntem
Sentetik
Yöntem
Mockus Yöntemi
İstatistiksel
Yöntem
BTFA
Yukarıda elde edilen sonuçlar ışığında İlhan I-II regülatörleri ve HES Projesi için
projelendirme çalışmalarında Mockus Yöntemine ait sonuçların proje boyutlandırılmasında
kullanılması daha ekonomik ve güvenilir bulunmuş olup projede yer alacak tesisler bu
değer ve kriterler dikkate alınarak uygun şekilde tasarlanacak ve inşa edilecektir.
120
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.6. Proje alanı içindeki su ortamlarında herhangi bir amaçla
gerçekleştirilecek kazı, dip taraması, vb. işlemler nedeni ile çıkarılacak taş, kum,
çakıl ve benzeri maddelerin miktarları, nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar
için kullanılacakları, dere yatağında yapılacak olan çalışmaların etkileri (bulanıklık,
suyun debisi vb)
Projenin inşaat çalışmaları sırasında DSİ Genel Müdürlüğü’nün bilgisi ve izinleri
dışında dere yatağına herhangi bir müdahalede bulunulmayacak, dere yatağına kesinlikle
malzeme dökülmeyecek, yatak kesiti daraltılmayacak ve dere yatağında uygun akış
koşulları sağlanacaktır.
Proje kapsamındaki ünitelerin inşası sırasında sıyırma, kazı vb. hafriyat işlemleri
sonucunda dolaylı veya dolaysız yollardan bulanıklığa yol açarak derelerdeki sucul
faunanın yaşamını ve su kalitesini olumsuz etkileyecek durumlarla ilgili, bertaraf edici
kanun ve yönetmeliklere uyularak, su kalitesini bozmayacak ve sucul ekosisteme zarar
vermeyecek şekilde, gerekli ve düzenli tedbirler alınacaktır.
Proje alanından malzeme alımı olması durumunda 08.12.2007 tarihli ve 26724 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kum Çakıl ve Benzeri Maddelerin
Alınması, İşletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği, Madde 11 gereği Çevre Yönetim Planı
hazırlanacaktır.
Proje alanında yapılacak kazı ve dolgu çalışmaları sonucunda oluşabilecek erozyon,
drenaj vb. durumlara karşı 19.07.2005 tarihli ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu
gereğince alınması gerekli toprak koruma tedbirleri alınacaktır.
V.1.7. İnşaat işlemleri süresince su ortamında, dere yatağında ve proje
alanında mevcut canlı türlerine (karasal ve sucul flora-fauna) olabilecek etkiler ve
hassas türlerin ne şekilde korunacağı, alınacak önlemler,
Proje alanı içerisinde ve çevresinde 17 adet endemik bitki türü bulunmaktadır. Bu
türlerden 6 tanesi için özel koruma önlemi alınmalıdır. Bunlar;




İnşaa sürecinde ya da daha evvel özellikle faaliyet alanı ve yakın çevresinde
bulunabilecek yukarıda belirtilen tehdit altındaki taksonların tohumları mutlaka
toplanmalıdır.
Tohumların bir kısmı ilgili Tohum Gen Bankalarına ulaştırılmalıdır.
Koruma gerektiren türler tohum yada fide olarak ekolojik özellikleri yakın olan alan
dışı habitatlara taşınarak (Ex-Situ) yeni populasyonlar oluşturulmalıdır.
Yeni habitatlarda tohumların çimlenme başarıları ve fidelerin hayatta kalma
başarıları izlenmelidir.
Bu türler doğrudan su kenarı bulunan türler olmayıp daha fazla ormanlık alanda
bulunan türlerdir. Bundan dolayı çalışmalara başlamadan önce özellikle ormanlık
alanlarda yapılacak olan işlemlerde bir biyolog kontrolünde yapılması tercih edilmelidir.
Ayrıca alanda BERN sözleşmesi ile koruma altına alınan 1 bitki türü tespit edilmiştir.
Bu tür Vaccinium arctostaphyllos L. olup endemik değildir. Bu türün yayılış alanları dikkate
alındığında güncel halde tehdit altında oldukları söylenemez.
Bunların haricinde flora üzerine etki biyomass kaybı ile de olacaktır. Özellikle HES
yapılarının inşaatı ve ulaşımı için kesilecek olan ağaç ve tahrip edilecek alanlar olumsuz
etkiler yaratacaktır.
121
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Fakat Karadeniz Bölgesi’nin ve proje alanının olduğu yer orman vejetasyonu
içerisinde yer alması ve ormanlardaki rejenerasyon yeteneği sayesinde bu etkileri
zamanla yok olacaktır. Alanda gereksiz ağaç kesiminden ve alan tahribatından
kaçınılmalıdır. Ayrıca çalışmalar sırasında üst toprağın sıyrılarak, sonra kullanılmak üzere
muhafaza edilmesi ve çalışmalar bittikten sonra tekrar serilmesi olumsuz etkileri en aza
indirecektir.
Fauna türleri özellikle zarar görecek türler olmayıp, inşaat öncesi alanda ses
oluşturmak türlerin alandan çekilmesine ve zarar görmemesine yardımcı olacaktır. Bunun
dışında Bern Sözleşmesi ek listelerine (Ek-II ve Ek-III) giren yabanıl formlar
bulunmaktadır. Bern Sözleşmesi, II. Bölümünde tüm taraf ülkelerin EK-II ve EK-III’e giren
göçmen türler açısından önem taşıyan alanlara özel önem vermek zorunda olduklarını
vurgulamaktadır.
Yine aynı Sözleşmenin 6. Maddesine göre, özellikle EK-II’de bulunan yabanıl fauna
türleri için yakalama, tutsak etme ve öldürme fiilleri, bu türlere ait dinlenme ve üreme
alanlarının bozulması veya tahrip edilmesi, yabanıl fauna türlerinin özellikle üreme,
beslenme, kışlama periyotlarında rahatsız edilmesi, bu türlere ait yumurtalara zarar
verilmesi, bu yumurtaların boş bile olsa toplanmaması gerektiği vurgulanmaktadır.
Sözleşmenin EK-III’e giren yabani fauna türleriyle ilgili olarak düzenlemeleri Madde 7’de
belirtilmiştir. Buna göre tüm taraf ülkeler EK-III’e giren yabani fauna türleri için uygun ve
gerekli yasal ve idari önlemleri almak zorundadır. Bu önlemler EK-III’te yer alan türlerle
ilgili her türlü işletme faaliyetinin yabanıl hayvan türlerinin populasyonlarını tehlikeye
düşürmeyecek şekilde düzenlenmesini şart koşmaktadır.
Tüm bu noktalar ışığında, projenin hayata geçirileceği tüm kesimlerde
gerçekleştirilmesi planlanan her türlü faaliyet esnasında, özellikle Bern Sözleşmesi
eklerinde (EK-II ve EK-III’) yer alan tüm yabanıl hayvan türleriyle ilgili olarak yukarıda
değinilen önlemlere titizlikle uyulacaktır.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu tarafından
2013-2014 dönemine yönelik olarak alınan kararlar doğrultusunda, MAK tarafından
güncellenmiş koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen
koruma tedbirlerine uyulması gereklidir. Bu türler arasından EK LİSTE-I’ de yer alan
yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrası
gereğince Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştır. Bu listede yer
alan yaban hayvanlarının avlanması, ölü ya da canlı bulundurulması ve taşınmaları
yasaktır. Bu noktalarda bilgi sahibi olmayan çalışanlara yönelik bilgilendirme çalışmaları
yapılması yararlı olacaktır.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu kararları
doğrultusunda hazırlanan 2013-2014 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler
için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uyulacaktır.
Alanda bulunan sucul canlılar için aşağıdaki önlemlerin alınması gerekmektedir.
 İnşaat aşaması süresince dere üzerinde yapılması zorunlu su yapıları, dereye
herhangi bir kimyasal etki yaratmayacak şekilde tasarlanmalı; bu kapsamda
oluşabilecek etkilerin önlenmesi veya asgari düzeyde tutulmasına yönelik olarak
çalışmalar yapılmalıdır.
 İşletme döneminde belirlenen dönemlerde, çeşitli noktalardan alınan su örnekleri
resmi kurumlara analiz amacıyla gönderilmeli, su kalitesinin düzenli olarak takip
altında tutulması sağlanmalıdır.
 İnşaatlar sırasında kullanılan beton katkı maddeleri ve çimentonun akarsuya
karışması, çıkan hafriyatın dere yataklarına gelişi güzel bırakılması ve sürekli
bulanıklığa neden olacak şekilde çalışmalar yapılması, su kalitesine olumsuz
122
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.






İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
etkiler olarak sayılabilir. Sudaki çözünmüş gaz miktarının izlenmesi ve çok uzun
tünel cebri boru kullanılan projelerde kuyruk suyunda dinlendirme yapılması
önerilebilir. Ayrıca toprak ve hafriyat dökümü ÇED ve fizibilite raporlarında
belirlenecek bölgelere yapılmalı ve akarsu yatağına etkinin engellenmesinde
gerekli tedbir alınmalıdır.
Bırakılacak su miktarının ne kadar olacağının net olarak belirlenmesi; su
kaynağının korunması için yeterli değildir. Akış şartları önem taşımaktadır. Su
akışının her zaman düzenli olması gereklidir. Yaşam sudaki oksijene bağlı olduğu
için çok kısa süreli kesilmeler dahi geri dönüşsüz yıkımlara neden olabilmektedir.
Akışın sürekliliği açısından by pass kanalları ile süreklilik sağlanması yanında
özellikle üreme ve göç dönemlerinde mevsimsel özelliklere göre belirli seviyede
akış korunmalıdır.
HES’lerde su, çökelme havuzuna alındıktan sonra yönü değiştirilerek tünel, boru
veya kanalla düşü yaptırılmakta ve türbin vasıtasıyla enerji üretilmektedir. Bu
sırada akarsuyun tabii mecrası değiştirilmekte olup ekosisteme verilen zarar da bu
noktada ortaya çıkmaktadır. Eğer bypass edilen bölüme yeterli su verilmezse, bu
suya ihtiyacı olan canlılarda onarılması zor yaralar açmakta ve hatta ölümler
meydana gelmektedir. Dolayısı ile bypass edilen bölüme yeterli su verilmesine
dikkat edilmelidir.
Suyun azlığı, ısısı, kalitesindeki değişim (O2-pH) gibi sebeplerle balık, santralin
kurulacağı noktadan memba yönünde göçüne devam edebilir veya etmeyebilir.
Eğer balıklar göçüne devam ederse, balık geçidini ve Regülâtör yapısını aşıp
Regülâtör havuzuna girecektir. Bu noktadan itibaren balık ya membaya doğru
tırmanmaya devam edecek ya da Regülâtör yapısından kanallara, buradan denge
bacasına ve cebri boruya girecek ve en son türbinlere çarpıp parçalanacaktır.
Tünellerden önce suda yaşayan balıkların ölümünün önlenmesi için ızgaralar
konması gerekmektedir.
Suyun azalmasından kaynaklı sucul canlıların olumsuz yönde etkilenmesini
önlemek amacı ile proje kapsamında en düşük akım debisi ırmağa sürekli
olarak verilmeli ve su azalmasından sucul canlıların minimum düzeyde
etkilenmesi sağlanmalıdır.
Projede yer alan balık geçidi ilgili hassas noktaların uygulanmasında özenli
davranılmalıdır.
Balık geçidinin aktif kullanımına yönelik akış kontrolü ile özellikle Regülâtör ve
türbin arasında su akışı az olan kesimde oluşan göllenmelerde avlak sahası
amacıyla kullanılmamalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır.
V.1.8. Proje kapsamındaki tesislerin (Baraj, Regülatörler, HES, iletim kanalı,
tünel yapımı ve servis yollarının v.s.) yapımı dolayısıyla kullanılacak malzemenin
nereden, nasıl ve ne miktarda temin edileceği,
Proje kapsamında inşaat aşamasında yapımı planlanan mühendislik yapılarının
inşası için beton agregası malzemeye ihtiyaç duyulacak olup, inşa çalışmalarında hazır
beton kullanılacaktır. Proje kapsamında ihtiyaç duyulacak malzemelerin (beton, agrega
vb.) tamamı bölgedeki mevcut izinleri bulunan tesislerden hazır olarak temin edilecektir.
V.1.9. İnşaat aşamasında kullanılmak üzere taşocağı, kum ocağı, kil ocağı gibi
malzeme ocaklarının (açılması durumunda) sayısı, ocakların alan büyüklükleri,
işletme alan büyüklükleri ve koordinatları, yıllara bağlı planlanan üretim miktarları,
uygulanacak üretim yöntemleri, basamak yüksekliği, genişliği, şev açısı, basamak
sayısı, ocakların başlangıç ve nihai durumlarının imalat haritaları üzerinde
gösterimi,
Proje kapsamında taş ocağı, kum ocağı, kil ocağı gibi malzeme ocakları
kullanılmayacaktır.
123
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.10. Malzeme ocağı açılıp açılmayacağının belirtilmesi, açılması durumunda
patlatma işleminin ne şekilde yapılacağının açıklanması, patlatma paterni, bir
atımda kullanılacak patlayıcı madde miktarı, taşınımları, depolanmaları ve
kullanımları, hava şoku ve kaya fırlamaları hesaplarının yapılarak etkilerinin
değerlendirilmesi,
Proje kapsamında malzeme ocağı kurulmayacaktır. Proje kapsamında ihtiyaç
duyulacak malzemelerin (beton, agrega vb.) tamamı bölgedeki mevcut izinleri bulunan
tesislerden hazır olarak temin edilecektir.
V.1.11.Malzeme ocaklarında (açılması durumunda)
üretim miktarlarının
çalışma süreleri (gün-ay-yıl), nakliye güzergahları, ulaşım altyapısı planı, altyapının
inşası ile ilgili işlemler, Ocak alanının çevresinde yer alan en yakın yerleşim
birimleri, ocak alanına ait imalat haritası ve kesiti, yakın çevresini de gösteren
vaziyet planı, kullanılacak makine ekipmanları,
Proje kapsamında malzeme ocağı kurulmayacaktır.
V.1.12.Kırma-eleme tesisinin kurulup kurulmayacağının belirtilmesi, kurulması
durumunda kurulacağı alanın, teknolojisi, üretim miktarlarının çalışma süreleri
(gün-ay-yıl), ulaşım altyapısı planı, altyapının inşası ile ilgili işlemler, alanın
koordinatları, kapladığı alan büyüklüğü, tesis kapasitesi, tesis alanı çevresinde yer
alan en yakın yerleşim birimleri,( toz gürültü v.s alınacak önlemler) , tesisi iş
şeması, tesis alanının mevcut kullanımı ve mülkiyeti, tesis alanının 1/25.000 ölçekli
haritada gösterilmesi, kullanılacak makine ekipmanları,
Proje kapsamında kırma-eleme tesisi kurulmayacaktır.
V.1.13. Beton Santralı tesisinin kurulup kurulmayacağının belirtilmesi
kurulması durumunda kapasitesi, teknolojisi, üretim miktarlarının çalışma süreleri
(gün-ay-yıl), ulaşım altyapısı planı, altyapının inşası ile ilgili işlemler, kullanılacak
makine ekipmanları,
Proje kapsamında hazır beton tesisi ve kırma-eleme tesisi kurulmayacaktır. Proje
kapsamında inşaat aşamasında yapımı planlanan mühendislik yapılarının inşası için
beton agregası malzemeye ihtiyaç duyulacak olup, inşa çalışmalarında hazır beton
kullanılacaktır.
V.1.14. Derivasyon (regülatör inşaat alanının kuru tutulabilmesi için akarsu
güzergahının geçici olarak değiştirilmesi) amacıyla veya diğer nedenlerle akarsu
havzasında yapılacak her türlü doldurma, kazıklar üzerine inşaat ve benzeri işlemler
ile bunların nerelerde ne kadar alanı kaplayacağı ve kullanılacak malzemeler, araç
ve makineler,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi kapsamında regülatör inşaat çalışmalarının kuru
ortamda yapılabilmesi amacıyla regülatörün memba kısmında memba batardosu ve
suların derivasyonu için derivasyon kanalı yapılacaktır.
İnşaat esnasında öncelikle suyun sol yamaçta derive edilerek İlhan-I ve İlhan-II
regülatörlerinin sağ yamacında bulunan, su alma yapısı ve çakıl geçidinin yapılması, daha
sonra ise suyun yapılan bu kesime alınarak regülatörlerin kalan tarafların yapılarak
tamamlanması düşünülmüştür.
Bu inşaat imalatlarının gerçekleştirilmesi için ekskavatör, yükleyici ve kamyonlar
kullanılacaktır. Derivasyon ve regülatör kazılarından çıkacak kullanılabilir nitelikteki
malzemeler regülatörler ve ilgili yapıların dolgu ve çevre düzenleme çalışmalarında
kullanılacaktır.
124
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kullanılamayacak kazı fazlası malzeme ise belirlenen Kazı Fazlası Malzeme
Alanında depolanacaktır.
V.1.15. Olabilecek heyelanlara karşı alınacak önlemler,
Heyelanlar genelde uygun morfoloji ve litolojik şartlar bir araya geldiğinde oluşmakta
olup Karadeniz bölgesi gerek iklimsel gerekse topoğrafik koşulları açısından heyelan
potansiyeli oldukça yüksek olan bir bölgemizdir. Özellikle dik yamaç ve yükseltileri
oluşturan volkanik kökenli kayaçların atmosferik şartlarda fiziksel ve kimyasal bozunmaları
sonucu kayaçların üzerinde oluşan ayrışma zonları yüksek eğim ve yağmur suyunun
etkisiyle kolayca kaya düşmelerine ve toprak kaymalarına sebep vermektedir.
Proje alanında yapılmış gözlemsel jeolojik etütlerde sanat yapı yerlerinde ve
çevresinde heyelan/moloz akması şeklinde herhangi bir kitle hareketi gözlenmemiştir.
Ancak regülatör yerleri, iletim borusu ve basınçlı boru güzergahları ile santral yerlerinde
oluşturulacak yapay şevlerin duraylılığı kesin proje aşamasında yapılacak olan duraylılık
analizleri ile projelendirilecektir. Yapılacak analizlerde jeolojik birimlerin kazı klasları ve
güvenli şev oranları belirlenecek ayrıca gerekli olması durumunda kaya bulonu, shotcrete
(beton kaplama) ve wiremesh (tel kafes) gibi ilave önlemler alınabilecektir.
Proje alanı ve çevresi için Bölüm IV’de yer alan Şekil IV.2.2.3.1.’de verilen heyelan
risk haritası incelendiğinde, inceleme alanı ve yakın çevresinde büyük ölçekli tespit
edilmiş heyelan/kayma/akma şeklinde kitle hareketi bulunmamaktadır.
V.1.16. Yeraltı suyuna etkiler
Bölgede bulunan volkanik birimler tektonik hareketler sonucunda gelişen kırıkçatlak-eklem sistemleri ikincil geçirimli özellikte olup havzaya düşen yağış miktarının
büyük bir bölümü bu eklem kırık hatları boyunca düşük kotlara doğru akış göstererek vadi
diplerindeki akarsulara karışmaktadır.
Dolayısıyla proje alanının üzerinde bulunduğu kayaçlar hidrojeolojik olarak genelde
geçirimsiz ve yeraltısuyu bakımından verimsiz olup akifer özelliği göstermemektedir.
Sanat yapı yerlerinde yer yer karşılaşılacak olan volkanik kayalar yoğun tektonizma
etkisiyle ikincil geçirimliliğe sahip olup yer yer kısıtlıda olsa kırık-çatlak sitemlerinde
yeraltısuyu bulundurabilirler.
Bu sular havzaya düşen ve kayaçların kırık ve çatlaklarından süzülen doğal sular
olup çökeltme havuzlarında dinlendirildikten sonra uygun alıcı ortama deşarj edilecektir.
Dolayısıyla bölgede faaliyetten kaynaklı yeraltısuyu akış yönünde, miktarında ve akifer
ortamda olumsuz bir etki beklenmemektedir.
V.1.17. İnşaat esnasında kırma, öğütme, yıkama-eleme, taşıma ve depolama
gibi toz yayıcı işlemler, kümülatif değerler,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi inşaat çalışmalarında kullanılacak malzemelerin
bir kısmı kazı fazlası malzemelerden, bir kısmı ise Borçka ve/veya Arhavi ilçesi sınırları
içerisinde yer alan mevcut kırma eleme tesislerinden sağlanacak olup, malzeme
tedariğinin bölgedeki işletmelerden yapılması noktasında ‘’ÇED Gerekli Değildir/ÇED
Olumlu’’ belgesi bulunan firmalar ile çalışılacaktır.
Proje kapsamında kullanılacak olan yollar eklerde bulunan topoğrafik haritada
görülmektedir (Bkz. Ek-4). İlhan-II Regülatöründe tutulacak sular mevcut orman yolu
kenarından getirilecek şekilde tesis edilecek basınçlı çelik boru yardımıyla İlhan HES’e
getirilecektir. Söz konusu yollarda projedeki çalışmalardan kaynaklı herhangi bir bozulma
meydana geldiği takdirde bozulan yerlerin onarımı yatırımcı firma tarafından yapılacaktır.
125
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
kapsamında; regülatörde, iletim yapısında, santral binasında, kazı fazlası malzeme stok
sahasında ve şantiye sahasında malzemenin sökülmesi, yüklenmesi, taşınması ve
boşaltılması işlemleri esnasında toz emisyonu oluşması söz konusudur. Oluşabilecek bu
toz emisyonlarının hesaplanmasında kullanılan emisyon faktörleri, 03.07.2009 tarihli
27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Sanayi Kaynaklı Hava
Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY)” Ek-12, Tablo 12.6’da verilen “Toz Emisyonu
Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri” kullanılarak
hesaplanmış (Bkz. Tablo V.1.3.2, hesaplamalarda bütün çalışmaların kontrollü olarak
yapılacağı varsayılarak kontrollü emisyon faktörleri kullanılmıştır) ve SKHKKY
çerçevesinde değerlendirilmiştir.
Hesaplamalarda kullanılan emisyon faktörü, saha çalışmalarında birim alan üzerinde
yapılan hafriyatların kazı, dolgu, yükleme, taşıma, boşaltma ve depolama gibi tüm
öğelerini içermekte olup, inşaat çalışmaların 24 ay içerisinde tamamlanacağı göz önünde
bulundurularak hesaplamalar yapılmıştır.
Hafriyat çalışmaları yaklaşık 37.484 m2’lik alanda yapılacak olup, proje kapsamında
inşa edilecek ünitelerin kapladığı alan raporun II.2 nolu bölümünde verilmiştir (Bkz. Tablo
II.2.1).
Proje kapsamında yapılacak inşaat çalışmalarının, günde 10 saat, ayda 25 gün
çalışılarak yaklaşık 24 ayda tamamlanması planlanmaktadır. Her bir ünite için yapılacak
hafriyat çalışmalarının Bölüm III.2, Tablo III.2.1 ve Tablo III.2.2’de verilen programa ve
Bölüm V.1.1’de verilen yaklaşık hafriyat hesaplarına göre yapılması planlanmaktadır.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak
toz emisyonu, aşağıdaki başlıklar altında irdelenmiş olup, hesaplamalar aşağıda
sunulmuştur. Hesaplamalarda malzemeleri taşıyan araçların kapasitesinin 30 ton olacağı
varsayılmış, malzeme yoğunluğu ise 1,6 ton/m 3 alınmıştır.
 Malzemenin sökülmesi ve araçlara yüklenmesi
 Malzemenin taşınması
 Malzemenin boşaltılması ve depolanması
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi
Malzemenin Sökülmesi (0,0125 kg/ton)
Regülatör-I
= [9.500 m3 x 1,6 ton/m 3 x 0,0125 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,031 kg/saat
Regülatör-II
= [8.700 m3 x 1,6 ton/m 3 x 0,0125 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,029 kg/saat
İletim Yapıları
= [62.500 m3 x 1,6 ton/m 3 x 0,0125 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,20 kg/saat
Santral Binası
= [12.000 m3 x 1,6 ton/m 3 x 0,0125 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,04 kg/saat
Malzemenin sökülmesinden kaynaklı toplam toz emsiyonu 0,3 kg/saat’tir.
126
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Malzemenin Araçlara Yüklenmesi (0,005 kg/ton)
Regülatör-I
Regülatör-II
İletim Yapıları
Santral Binası
= [9.500 m3 x 1,6 ton/m3 x 0,005 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,013 kg/saat
= [8.700 m3 x 1,6 ton/m3 x 0,005 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,012 kg/saat
= [62.500 m3 x 1,6 ton/m3 x 0,005 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,08 kg/saat
= [12.000 m3 x 2 ton/m 3 x 0,005 kg/ton] / [24 ay x (250 saat/ay)]
= 0,016 kg/saat
Malzemenin araçlara yüklenmesinden kaynaklı toplam toz emsiyonu 0,12 kg/saat’tir.
Malzemenin Taşınması (0,35 kg/km-kamyon)
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi kapsamında kurulacak olan üniteler ve
yardımcı ünitelerin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında ortaya çıkan hafriyat
malzemesinden, bir kısmı dolgu işlemlerinde, arazi tesviye ve çevre düzenleme
çalışmalarında kullanılacaktır. Değerlendirilmesi mümkün olmayan hafriyat malzemeleri
ise ilgili kurumlardan gerekli izinler alındıktan sonra kazı fazlası malzeme stok alanında
depo edilecektir. Proje kapsamında ortaya çıkması öngörülen yaklaşık 97.700 m3
hafriyatın yaklaşık 64.800 m 3’ü dolgu ve çevre düzenleme çalışmalarında kullanılacaktır.
Geriye kalan yaklaşık 32.900 m 3 hafriyat malzemesi ise proje kapsamında belirlenen kazı
fazlası malzeme depolama alanlarında depolanması öngörülmektedir.
Kazı fazlası malzemelerin en olumsuz şartlar altında taşındığı varsıyalarak (söz
konusu ünitelerin asfalt yola olan en uzak mesafesi dikkate alınarak) yapılan toz emisyonu
hesaplamaları aşağıda verilmiştir.
Malzemenin Taşınması;
Hafriyat miktarı= (32.900 m3 x 1,6 ton) /(24 ay x 250 saat/ay)= 8,7 ton/saat
0,35 kg/km-kamyon x 8,7 ton/saat x 1 km x 1 kamyon/30 ton = 0,1 kg/saat
Malzemenin Boşaltılması (0,005 kg/ton)
32.900 m3 x 1,6 ton/m 3 = 52.640 ton
(32.320 ton x 0,005 kg/ton) / (24 ay x 250 saat/ay) = 0,043 kg/saat
Malzemenin Depolanması (2,9 kg / ha.gün)
Regülatörler, iletim yapısı (HDPE+basınçlı boru) ve santral binasından 32.900 m3’
lük hafriyat 3 m’lik yığınlar halinde depolanacaktır. Bu sebeple malzeme stok sahasında
kullanılacak alan;
20.200 m3/ 3 m = 10.967 m2 = 1 ha
Depolama sırasında oluşacak emisyon miktarı ise;
2,9 kg/ha-gün x 1 ha / 24 saat = 0,12 kg/saat
127
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yeni Yol Açılması Esnasında Ortaya Çıkacak Emisyon Miktarı;
Proje kapsamında yaklaşık 1.815 m yeni yol açılması planlanmaktadır. Yapılacak
çalışmalar esnasında yaklaşık 5.000 m 3 (8.000 ton) kazı fazlası malzeme, malzeme stok
sahasına nakledilecektir. Yapılan toz hesaplamalarında malzemelerin maksimum mesafe
olan 0,5 km taşınması göz önüne alınarak gerçekleştirilmiştir.
Hafriyat Miktarı
Emisyon
= 8.000 ton / (24 ay x 250 saat/ay)
= 1,3 ton/saat (0,043 sefer)
= 0,35 kg/km x (2 x 0,5 km/sefer) x (0,043 sefer/1 saat)
= 0,015 kg/saat
TOPLAM EMİSYON = 0,698 kg/saat
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
03.07.2009 tarihli 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” (SKHKKY) Ek-2’de, “hava
kirlenmelerini temsil eden değerler, ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri, hesapla
elde edilen hava kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam
kirlenme değerlerinin tespit edilmesine, eğer baca dışındaki yerlerden yayılan toz
emisyonları 1 kg/saat’ten küçükse gerek olmadığı” belirtilmektedir.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları kapsamında çıkarılacak hafriyatın
sökülmesi, yüklenmesi, boşaltılması, taşınması işlemlerinin aynı zaman içerisinde
yapılması durumu (en kötü senaryo) göz önüne alındığında oluşacak toz emisyonu
yukarda hesaplanmış olup, toplam toz emisyonu 0,698 kg/saat olarak bulunmuştur.
Dolayısıyla model kullanılarak “Hava Kirlenmesine Katkı Değeri”nin hesaplanmasına
gerek kalmamıştır.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında meydana gelecek olan toz
emisyonunun minimuma indirilmesi amacıyla yapılacak olan çalışmalar aşağıda
sunulmuştur.
Toz Emisyonu için Alınacak Kontrol Önlemleri
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
kapsamında; regülatörde, iletim yapısında (basınçlı boru) ve santral binalarında yapılacak
kazı, dolgu ve malzeme nakli vb. işlemlerde yapılacak çalışmalar esnasında toz emisyonu
oluşması söz konusudur.
Arazide oluşabilecek tozumayı minimuma indirgemek SKHKKY’nin “İzne Tabi
Tesisler İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma
malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyulacaktır.
Arazide oluşabilecek tozumayı minimuma indirgemek için emisyon kaynağında
savurma yapmadan doldurma ve boşaltma işlemlerinin yapılması, yolların ıslah edilmesi,
malzeme taşınması sırasında araçların üzerinin branda ile kapatılması ve malzemenin üst
kısmının %10 nemde tutulması gibi önlemler alınacaktır.
Proje alanı tipik Karadeniz Bölgesi özelliklerini taşımakta olduğundan, oldukça
yağışlı ve nemli bir iklime sahiptir. Ancak, yağışın olmadığı, kurak dönemlerde proje
alanında bulunan yollar ve çalışma bölgesinde kullanılacak köy yolları tozumayı önlemek
için arazöz ile düzenli olarak sulanacaktır.
128
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bölgenin iklimsel özelliğine rağmen çalışmalar esnasında tozuma olması
kaçınılmazdır. Bu nedenle yukarıda belirtilen tozumayı önleyici tüm tedbirlerin tozumaya
mahal vermeyecek şekilde eksiksiz olarak yerine getirilmesi konusunda gerekli hassasiyet
gösterilecek olup, yöre halkı mağdur edilmeyecektir.
Araçlardan kaynaklanacak emisyonların da minimuma indirgenmesi için, 04.04.2009
tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Egzoz Gazı
Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği’nin 7. Maddesi uyarınca; kullanılacak tüm araç ve
ekipmanların rutin kontrolleri yaptırılarak bakım gereken araçlar bakıma alınacak ve
bakımları bitene dek çalışmalarda başka araçlar kullanılacaktır. Ayrıca Trafik Kanunu’na
uygun şekilde çalışmaları konusunda uyarılarak özellikle yükleme standartlarına uygun
yükleme yapmalarına dikkat edilecektir.
V.1.18. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini
amacıyla, elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım
kabiliyetleri ve tarım ürün türleri, tarım arazilerinin tarım dışı amaçla kullanımı ile
ilgili bilgiler, mera alanları, projenin 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı
Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında
değerlendirilmesi,
Proje alanı içerisinde ağırlıklı olarak orman sayılan araziler ile şahıs arazileri (fındık,
çay, bahçe vb.) bulunmaktadır. Proje alanı içerisinde kalan tarım alanları için (tarım arazisi
vasfındaki şahıs arazileri) 19.07.2005 tarihli ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu
kapsamında gerekli izinler alınacaktır.
Projenin uygulanması sırasında, tarım alanlarının mevcut hallerine müdahale
edilmeden önce ilgili Kanunun 13. Maddesi gereğince İl Toprak Koruma Kurulu’na
müracaat edilecek ve İl Toprak Koruma Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan sonra Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan “Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım İzni” alınacaktır.
Ayrıca bu kapsamda öngörüldüğü takdirde, Kanunun 12. Maddesi ve Kanuna ait
15.02.2005 tarihli ve 26024 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Uygulama Yönetmeliği’nin 12. Maddesi gereğince, ilgili alanlarda İl Müdürlüğü tarafından
hazırlanacak Etüt Raporu ve İl Toprak Koruma Kurulu’nun belirteceği hususlar
doğrultusunda hazırlatılacak “Toprak Koruma Projesi”’ne uyulacaktır.. Projenin
uygulanacağı bölgede çay ve fındık tarımı yapıldığından bu alanlarda tarım dışı amaçla
kullanım taleplerinde “Kamu Yararı Kararı” belgesi alınacaktır. “Tarım Dışı Amaçlı Arazi
Kullanım İzni” başvurularında, 1/25.000’lik harita ve en az 1/10.000 ölçekli yerleşim planı
ile tarım arazilerinin tapu kayıtları da başvuru ekinde yer alacaktır.
Proje dâhilinde Balıklı Dere ile yan kollarına deşarj edilecek her türlü atıksu için, 31
Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’’ ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği’nde yer
alan alıcı ortam değerleri ile atıksu deşarj kriterlerine uyulacaktır. Ayrıca yönetmelik
gereğince, dere yatağına malzeme dökülmeyecek, derenin doğal yapısının ve yatağının
değiştirilmemesi için gerekli tüm tedbirler alınacaktır.
Proje alanına ulaşım için mevcut köy ve orman yolları kullanılacak olup, İlhan-I
regülatör yerine ulaşım için yaklaşık 1.185 m uzunluğunda yol yapılması planlanmaktadır.
Kati proje aşamasında proje ünitelerine ulaşım için yeni yolların açılması durumunda izin
başvurusu sırasında bu yollar projede belirtilecek ve tarım arazilerine zarar verilmeyecek
şekilde planlanacaktır.
129
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.19. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini
amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı, kesilecek
ağaçların bölgedeki orman ekosistemi üzerine etkileri, gerekli izinler, görüşler,
projenin ya da bir kısmının orman alanı dışında olması halinde orman alanlarına
mesafesi, etkilerin değerlendirilmesi, alınacak tedbirler,
Proje sahasında bulunan orman sayılan alanlar için kamulaştırma söz konusu
olmadığından; proje kapsamında yer alan ormanlık alanların kullanımı 08.09.1956 tarihli
ve 9402 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6831 sayılı Orman
Kanunu’nun 17. Maddesi gereğince izne tabidir. Ancak projeye ilişkin ÇED Olumlu Belgesi
verilmesi kesin izin verilecek anlamına gelmediğinden mevzuat kapsamında izin için
ayrıca başvuru yapılacaktır. Proje kapsamında, orman sayılan alanların kullanımı için
6831 Sayılı Orman Kanunun 17. maddesi gereğince izin alınacak ve izin iş ve işlemleri
Orman Genel Müdürlüğü’nün ilgili talimatları doğrultusunda yürütülecektir.
Proje alanı; Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Borçka Orman İşletme Müdürlüğü,
Çifteköprü Orman İşletme Şefliği tarafından hazırlanan ÇED inceleme ve değerlendirme
raporuna göre Çifteköprü serisinde; 71, 95, 96, 119, 117, 116, 115, 114 ve 145 no’lu
bölmelerde; yer almaktadır. İşletme şekli koru, bölgedeki ağaç cinsleri kestane, kızılağaç,
kayın ve ladin, meşcere tipleri ise KsKzcd3, KsKnKzd2, KsKzcd2, BKnL ve KsKnd1 olarak
tespit edilmiştir.
Amenajman planları doğrultusunda kesilecek ağaç miktarı Çifteköprü Orman İşletme
Müdürlüğü tarafından yaklaşık 720 adet ağaç (2.120 m3) olarak tespit edilmiştir.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin uygulama aşamasında eklerde verilen Artvin
Orman Bölge Müdürlüğü ÇED İnceleme ve Değerlendirme Raporu’nda (Bkz. Ek-1.7)
belirtilen hususlara uyulacaktır.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES proje alanı ve yakın çevresini gösterir 1/25.000 ölçekli
orman mesçere haritası ise Ek-7’de verilmiştir.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında, ormanlık alanın tahribi ve vadilerin
parçalanması ile heyelan riski artabilir. Proje kapsamında yer alan tesislerin inşa edileceği
alanlar genel itibariyle eğimli ve hareketli bir jeomorfolojik yapıya sahip oldukları için
özellikle kazı fazlası malzeme sahasında ve kazı bölgelerinde toprak erozyonu meydana
gelme olasılığı oldukça yüksektir. Bu durum; toprak kaybına ve arazi veriminin düşmesine,
sediman taşınması ile akarsularda su kalitesinin düşmesine ve oluşabilecek bir kayma ile
ciddi topoğrafik değişikliklere neden olabilecektir. Bu nedenle inşaat çalışmaları sırasında
üst toprak sıyrıldıktan sonra öncelikle, alt toprağın kaldırılması aşırı erozyona neden
olmayacaktır.
İnşaat çalışmaları sırasında tehlikeli bir durumla karşılaşmamak (göçük, heyelan,
yıkılma vb.) hem de arazi topoğrafyasında daha fazla zararlar oluşmasına engel olmak
için yapılması zorunlu olan uygulamalar aşağıda verilmiştir:
 Yüzey akışını kesintiye uğratmak ve tabanın oyulmasını önlemek amacıyla
malzeme birikintileri bırakılacaktır.
 Toprağın stabilizasyonunu sağlamak üzere kesilecek ağaç kökleri olabildiğince
yerinde bırakılacaktır. Dikine ve enine eğimlerde gerektiğinde drenaj kanalları
oluşturulacaktır.
 Eğimlerin kesilmesi gerektiğinde mini savaklar oluşturulacak, bu savaklar eğim
boyunca akıntının aşağıya deşarjını sağlayacaktır.
130
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
 Çökmeler, toprak kayıpları gibi durumların önlenmesi için sürekli izleme
yapılacaktır.
Projenin planlama aşamasında iki adet Kazı Fazlası Malzeme Alanı belirlenmiş olup,
Çifteköprü Orman İşletme Şefliği’nin görüşü (Bkz. Ek-1.7) neticesinde Kazı Fazlası
Malzeme Depolama Alanı-II projeden çıkarılmıştır. Planlanan depolama alanlarına ilişkin
uydu görüntüsü Şekil V.1.19.1’de, proje kapsamında kullanılacak Kazı Fazlası Depolama
Alanı-I’den görünüm ise Şekil V.1.19.2’de verilmiştir.
Şekil V.1.19.1. Kazı Fazlası Malzeme Depo Alanlarının Uydu Görüntüsü
Şekil V.1.19.2. Planlanan Kazı Fazlası Malzeme Depo Alanından (Kazı Fazlası Malzeme Stok Sahası-I) Görünüm
131
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.20. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar
yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, özellikleri, oluşacak emisyonlar,
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında kullanılacak araçlardan
kaynaklı yakıt (motorin) kullanımı söz konusu olacaktır. Söz konusu araçlar için gerekli
yakıt, faaliyet sahasına en yakın olan ruhsatlı akaryakıt istasyonundan karşılanacaktır.
Arazinin hazırlanmasından projenin işletme aşamasına geçene kadar yapılacak
çalışmalarda kullanılacak olan araçlardan kaynaklı oluşması muhtemel emisyon
miktarlarının hesaplanmasında Tablo V.1.20.1’de verilen emisyon faktörleri kullanılmıştır.
Tablo V.1.20.1. Dizel Araçlardan Kaynaklanan Emisyon Faktörleri (kg/ton)
KİRLETİCİ
DİZEL
Karbonmonoksitler
9,7
Hidrokarbonlar
29
Azot Oksitler
36
Kükürt Oksitler
6,5
Toz
18
Kaynak: Hava Kirliliğinin ve Kontrolünün Esasları, 1991
Projenin işletme aşamasına geçene kadar yapılacak olan arazi hazırlık ve inşaat
çalışmaları esnasında kullanılacak araçlar Tablo V.1.20.2’de verilmiştir.
Tablo V.1.20.2. İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanlar
MAKİNA VE EKİPMAN ADI
ADEDİ
Yükleyici
3
Traktör Yükleyici
4
Ekskavatör
4
Dozer
1
Silindir
3
Greyder
4
Beton Mikseri
3
Damperli Kamyon
10
Beton Pompası
2
Kullanılacak iş makinelerinin harcayacağı maksimum yakıt miktarı yaklaşık
30 lt/saat, olup, her aracın oluşturacağı kütlesel debi hesaplamaları aşağıda verilmiştir.
Mazotun yoğunluğu = 0,8654 kg/lt alınmıştır.
Kullanılacak araçların saatlik yakıt sarfiyatının 30 lt/saat-araç olarak göz önüne
alındığında 1 aracın oluşturacağı emisyon değerleri aşağıda hesaplanmıştır.
30 lt/saat x 0,8654 kg/lt = 25,95 kg/saat = 0,026 ton/saat olarak bulunur. Buradan da
oluşturacağı gaz emisyon değerleri aşağıda verilmiştir.
Karbonmonoksitler
Hidrokarbonlar
Azot Oksitler
Kükürt Oksitler
Toz
:
:
:
:
:
9,7 kg/ton x 0,026 ton/saat
29 kg/ton x 0,026 ton/saat
36 kg/ton x 0,026 ton/saat
6,5 kg/ton x 0,026 ton/saat
18 kg/ton x 0,026 ton/saat
132
=
=
=
=
=
0,252
0,754
0,936
0,169
0,468
kg/saat
kg/saat
kg/saat
kg/saat
kg/saat
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Çalışacak araçlardan kaynaklanacak emisyonların minimuma indirgenmesi için,
04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Egzoz
Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği’nin 7. Maddesi uyarınca; kullanılacak tüm araç ve
ekipmanların rutin kontrolleri yaptırılarak bakım gereken araçlar bakıma alınacak ve
bakımları bitene dek çalışmalarda başka araçlar kullanılacaktır. Ayrıca Trafik Kanunu’na
uygun şekilde çalışmaları konusunda uyarılarak özellikle yükleme standartlarına uygun
yükleme yapmalarına dikkat edilecektir.
V.1.21. Su temini sistemi planı, nereden temin edileceği, suyun arazinin
hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler
sonucu meydana getirilecek atık suların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri,
deşarj edileceği ortamlar, bir kroki üzerinde atıksu hatları ile varsa arıtma tesisi
yerinin gösterilmesi, atıksuların biriktirilmesi halinde fosseptik planının Rapora
eklenmesi, (projenin memba ve mansabı dikkate alınarak su kalitesinin ilgili
mevzuat kapsamında bir defaya mahsus çevre iznine esas ölçüm ve
değerlendirmesinin yapılması, analiz sonuçlarının rapora eklenmesi), (alınacak
gerekli görüşler, izinler),
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında su kullanılacak yerler, miktarları, temin
yerleri, atıksu miktarları ve atıksuyun bertaraf şekli Tablo V.1.21.1’de verilmiştir.
Tablo V.1.21.1. Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Su Kullanılacak Yerler, Miktarları, Temin Yerleri,
Atıksu Miktarları ve Atıksuyun Bertaraf Şekli
SU KULLANIMI
Arazi Hazırlık ve
İnşaat
Aşamalarında
toplam 80 Kişi İçin
İçme ve Kullanma
Suyu
SU MİKTARI
SU TEMİN YERİ
ATIK SU MİKTARI
75 kişi x 150
lt/kişi-gün
=
3
11,2 m /gün
İçme suyu Borçka
ilçesinden
damacanalarla satın
alınmak
suretiyle
veya köy içme suyu
şebekelerinden veya
Artvin
İl
Özel
idaresi’nden
izin
alındıktan
sonra
mevcut
yüzey
sularından ve kaynak
sularından içme ve
kullanma suyu temin
edilecektir.
3
11,2 m /gün
ATIKSUYUN BERTARAF ŞEKLİ
Şantiye alanlarında oluşacak evsel nitelikli
atıksu, faaliyet alanı ve yakın çevresinde
atıksu (kanalizasyon) sistemi olmadığından
19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
‘‘Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan
Yerlerde
Yapılacak
Çukurlara
Ait
Yönetmelik’’ uyarınca; şantiye alanında
sızdırmasız olarak yapılacak fosseptik
çukurunda
biriktirilecektir.
Çukurlar
dolduğunda, atık sular Borçka Belediyesine
ait vidanjörler ile aldırılarak bertaraf
edilmesi sağlanacaktır.
Çalışma
Yüzeysuyundan
Bölgesinde
ve
pompaj ile (Balıklı
kullanılacak köy
Deresi ve yan kolları)
Nemlendirme
işleminde
yollarında
Yaklaşık
(DSİ
Bölge bünyesinde
kalacağı
3
tozumayı önlemek 5,00 m /gün
Müdürlüğü’nden su
oluşmayacaktır.
için arazöz ile
tahsisi
izni
nemlendirme
alınacaktır.)
işlemi
Not 1: Bir kişinin ihtiyaç duyacağı su miktarı 150 lt/kişi-gün(4 ) alınmıştır.
Not 2: Kullanılacak suyun tamamının atık su olarak geri döneceği kabul edilmiştir.
su,
için
toprak
atıksu
Proje kapsamında açığa çıkacak evsel nitelikli atıksu, orta kirlilikte evsel atıksu
özelliği ile karakterize edilebilir. Uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkan literatür bilgilerine
göre oluşacak evsel nitelikli atıksuyun karakteristiği ile ilgili toplam kirlilik yükleri
Tablo V.1.21.2’de verilmiştir.
4
Kaynak: Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel
EROĞLU)
133
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo V.1.21.2. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun Toplam Kirlilik Yükü
PARAMETRE
Birim yük
(mg/l)
Toplam yük
(kg/h)
BOI5
220
0,1933
KOI
500
0,4394
AKM
220
0,1933
Yağ-gres
100
0,0878
Toplam P
8
0,0070
Toplam N
40
0,0351
Toplam Cl
50
0,0439
Toplam sülfür
30
0,0263
Toplam organik karbon
160
0,1400
pH
6-9
Kaynak: Metcalf and Eddy. (2004). Wastewater Engineering; Treatment, Disposal and Reuse, Mc Graw Hill Book
Company, New York, ABD.
Faaliyet alanı ve yakın çevresinde atıksu (kanalizasyon) sistemi olmadığından;
projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksular, 19.03.1971
tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘‘Lağım Mecrası
İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik’’ uyarınca destek
şantiye alanlarında kurulacak sızdırmasız fosseptiklerde toplanacak ve vidanjörle Borçka
Belediyesi’ne aldırılacaktır. 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak (Değişik: R.G.-13.2.2008-26786) yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliği’nin 32. Maddesi gereğince, fosseptikte toplanan atıksuların bertarafı için
Atıksu Yönetimleriyle yapılacak olan protokol ve vidanjörle atıksu bertarafı sonucunda
alınan belgeler beş yıl süreyle saklanacak ve denetimler sırasında görevlilere beyan
edilecektir.
İİhan I-II Regülatörleri ve HES projesi 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin 17. ve 20.
Maddeleri arasında bahsedilen alanlardan herhangi birisinde kalmamakta olup, projenin
arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları ile işletme aşamasında, söz konusu yönetmelik ile
13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin hükümlerine
uygun olarak hareket edilecektir.
Proje dahilinde Balıklı Deresi ve yan kollarına deşarj edilecek her türlü su için, 31
Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’’ ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliğinde yer
alan alıcı ortam değerleri ile atıksu deşarj kriterlerine uyulacaktır.
Çalışma bölgesinde kullanılacak köy ve orman yollarında tozumayı önlemek için
yüzey suları kullanılarak arazöz ile nemlendirme işlemi yapılacak olup, bu işlemde su
toprak bünyesinde kalacağı için atıksu oluşturmayacaktır.
V.1.22. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek
meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları
veya hangi amaçlar için kullanılacakları,
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında; yapılacak hafriyat çalışmaları
neticesinde hafriyat atıkları, çalışacak personellerden kaynaklı evsel nitelikli katı atıklar ile
inşaat atıkları meydana gelecektir.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak olan hafriyat atıkları bu
hafriyat atıkların değerlendirilmesi ve bertarafı ile ilgili bilgiler raporun V.1.1. nolu
bölümünde detaylı olarak sunulmuştur. Diğer atıklara ilişkin bilgiler de aşağıda
sunulmuştur.
134
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Evsel Nitelikli Katı Atıklar;
Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında çalışacak toplam 75 kişiden
kaynaklı, evsel nitelikli katı atık (organik atık vb.) ve inşaat çalışmalarından dolayı atık
(tahta, demir, çimento kâğıdı vb.) oluşması söz konusu olacaktır.
Bir kişiden kaynaklı günlük katı atık miktarı 1,34 kg (5) kabulüyle;
75 kişi x 1,34 kg/gün = 100,5 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşacaktır.
Projede çalışacak personelden kaynaklanan evsel katı atıklar, şantiye olarak
kullanılacak saha içerisinde çeşitli noktalara yerleştirilen ağzı kapalı çöp bidonlarında
toplanacaktır. Konteynırlarda biriktirilecek bu katı atıklar ise belli periyotlarda proje alanına
en yakın belediye olan Borçka Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf
edilmesi sağlanacaktır.
Arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarından ise parça demir, çelik, sac, ambalaj
malzemesi ve benzeri katı atıklar oluşacak olup, bu atıkların miktarı değişiklik
göstereceğinden bir miktar belirlenememektedir. Ancak atıklar hurda olarak toplanıp, proje
alanı içinde uygun bir yerde (şantiye alanında) depo edilecek ve geri kazanımı mümkün
olan atıklar yeniden kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir.
Arazi hazırlık çalışmaları esnasında meydana gelecek olan demir, çelik, sac vb. metal
parçaları, şantiye alanı içerisinde kurulacak, taban sızdırmazlığı sağlanmış ve üzerinde
sundurma yapı bulunan bir alanda muhafaza edilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan
atıkların ise yine Borçka Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi
sağlanacaktır.
Sonuç olarak;
Proje kapsamında oluşacak katı atıkların (yemek artığı, vb.) 14.03.1991 tarihli ve
20814 sayılı “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi denizlere,
göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda
çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne
ve bu yönetmelikte;
03.04.1991 tarih ve 20834 sayılı Resmi Gazete’de
22.02.1992 tarih ve 21150 sayılı Resmi Gazete’de
02.11.1994 tarih ve 22099 sayılı Resmi Gazete’de
15.09.1998 tarih ve 23464 sayılı Resmi Gazete’de
18.08.1999 tarih ve 23790 sayılı Resmi Gazete’de
29.04.2000 tarih ve 24034 sayılı Resmi Gazete’de
25.04.2002 tarih ve 24736 sayılı Resmi Gazete’de
05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişikliklere uygun
olarak hareket edilecektir.
Projenin inşaat aşamasında oluşması muhtemel ambalaj ve ambalaj atıkları;
06.11.2008 tarih ve 27046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Ambalaj
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.
5
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü, Belediye Katı Atık Sonuçları, 2002
135
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Atık Yağlar ve Akümülatörler;
Projenin kapsamında çalışacak araçların bakım ve onarımları yetkili servislerinde
yaptırılacak olup, bunun mümkün olmadığı ve bakım onarımlarının tesis içerisinde
yapıldığı zamanlarda herhangi bir atık yağın ortaya çıkması durumunda; söz konusu yağın
toprağa ve/veya suya karışmasının önlenmesi amacı ile, atık yağ kapalı ve sızdırmasız
metal bir kapta toplanarak 30.07.2008 tarih ve 26952 Sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında lisans
almış geri kazanım firmasına sözleşme dahilinde verilecektir. Araçların tesis içerisinde
bakım ve onarımları yapılması durumunda; şantiye alanı içerisinde taban sızdırmazlığı
sağlanmış ve üzeri sundurma yapı ile kapatılmış alanda yapılacak olup, yapılacak
çalışmalar esnasında “08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak
yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair
Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir.
Ayrıca projede kullanılacak olan araçların bakım ve onarımlarının faaliyet alanı
içerisinde yapılması durumunda, ortaya çıkması muhtemel atık aküler, 31.08.2004 tarih ve
25569 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliği ve 03.03.2005 tarih ve 25744 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği’ndeki değişiklik hükümleri
doğrultusunda proje alanı içerisinde taban sızdırmazlığı sağlanmış, kapalı bir ortamda
muhafaza edilecek ve lisans almış geri kazanım firmasına verilmek sureti ile bertarafı
sağlanacaktır.
Tıbbi ve Tehlikeli Atıklar;
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında çalışacak kişilerin sağlık
sorunlarına müdahale etmek amacıyla yapılacak yataksız, ayakta tedavi amaçlı revir
ünitesi kurulacaktır. Revir ünitesinde oluşacak atıkların miktarı tam olarak
belirlenememekle birlikte çok az miktarda olması tahmin edilmektedir.
Revir ünitesinde oluşması muhtemel tüm tıbbi atıklar; yırtılmaya, delinmeye,
patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden
sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan,
en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki
yüzünde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresini taşıyan
kırmızı renkli plastik torbalara konulacaktır. Torbalar en fazla 3/4 oranında doldurularak
ağızları sıkıca bağlanacak ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere
sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanacaktır.
Kesici ve delici özelliği olan atıklar ise diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye,
yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve
karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT!
KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine
kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanacaktır. Bu biriktirme kapları, en
fazla 3/4 oranında doldurulacak ve ağızları kapatılarak kırmızı plastik torbalara
konulacaktır. Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmayacak,
açılmayacak, boşaltılmayacak ve geri kazanılmayacaktır.
Tesiste Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında geçici olarak depolanması
sağlanacak olan tıbbi atıkların, Borçka Belediyesi ve/veya Borçka Devlet Hastanesi’nin
tıbbi atık toplama sistemine verilerek bertarafı sağlanacaktır.
136
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tesis içerisinde oluşması muhtemel tıbbi atıkların geçici olarak depolanması,
taşınması ve bertaraf edilmesi aşamalarında 22.07.2005 tarihli 25883 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nde
belirtilen yükümlülüklere uygun olarak hareket edilecektir.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşması muhtemel tehlikeli atıklar ise
14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere, sürekli kapalı olacak şekilde ve
kimyasal reaksiyona uğramamasını sağlayarak geçici olarak depolayacaktır. Geçici olarak
depolanan tehlikeli atıklar daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisans almış
firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda oluşacak tehlikeli
atıkların geçici depolanması, taşınması ve bertarafı süresince lisanslı araçlar kullanılacak
olup, 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak hareket edilecektir.
Diğer Atıklar;
Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasınca kullanılacak olan araçlardan kaynaklı
kullanılmış araç lastikleri meydana gelebilecektir. Proje alanı içinde oluşması muhtemel
ömrünü tamamlamış lastiklerin geri kazanım firmasına verilmesi sağlanacak olup, bu
kapsamda 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü
Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. Ayrıca proje kapsamında
kullanılacak yemekhanede oluşacak bitkisel atık yağların bertarafında 19.04.2005 tarih ve
25791 sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket
edilecektir.
Proje kapsamında Balıklı Dere ve yan kollarına atıklar kesinlikle atılmayacak olup,
projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda belirtilen atık
yönetimiyle ilgili tüm yönetmeliklere uyulacaktır.
V.1.23. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek
yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve
seviyesi, kümülatif değerler,
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında yapılacak hafriyat işlemleri sırasında
dozer, yükleyiciler, ekskavatör (kırıcı ağızlı dâhil), greyder, titreşimli silindir, damperli
kamyon, hava kompresörü, taşınabilir jeneratör, drenaj pompası ve borusu, mobil
aydınlatıcı, gibi başlıca alet ve ekipmanların kullanılması planlanmaktadır.
Hafriyat çalışmaları kapsamında regülatör aksları, iletim borusu (İlhan-I ile İlhan-II
regülatörleri arası) inşaatlarında gerek duyulması halinde gerekli bölümlerde açık alan
patlatmaları gerçekleştirilecektir.
Hafriyat çalışmalarının yapılacağı alanlarda sert kayalık zemin bulunduğu
durumlarda, kırıcılı ekskavatör kullanılarak kayaların kırılarak parçalanması ve kazı fazlası
malzeme alanına taşınması sağlanacaktır.
Kırma işleminin yapılamayacağı zeminlerde ise, kontrollü, parçalamalı patlatma
yöntemi ile hafriyat çalışmaları yapılacaktır. Bu çalışmalarda elektrikli kapsüller, 500
mm/sn’lik gecikmeli (elektrikli) kapsüller kullanılacaktır. 1, 2 ve 3 no’lu kapsüller sıra ile
patlatılacaktır. Dolayısıyla, söz konusu yöntem ile yapılan patlatmalar sonrasında ortaya
çıkan malzeme çevreye saçılmayacak ve patlamanın olduğu alanda parçalanması
sağlanacaktır (Bkz. Şekil V.1.23.1). Parçalanan bu malzemeler kazı fazlası malzeme
alanlarına taşınacaktır.
137
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
1
Zemin
3
2
2
3
1
Delikler
PATLATMA ÖNCESİ
Hafriyat
Malzemesi
PATLATMA SONRASI
Şekil V.1.23.1. Açık Alan Patlatmasının Grafiksel Gösterimi
Proje alanı içerisinde patlayıcı madde depolaması yapılmayacak olup; patlatma
işlemleri gündüz saatlerinde yapılacaktır. Açık saha patlatmalarında; rockbit delici, anfo
patlayıcı, Powergel Magnum yemleyici, exel kapsül ateşleyici, akım ölçüm cihazı ve
ateşleyici manyeto kullanılacaktır.
Patlatmalarda kullanılacak olan ANFO, amonyum nitrat ile fuel-oilin (veya mazotun)
%6 oranında karıştırılması ile elde edilen patlayabilir bir maddedir. Ucuz ve güvenli olması
nedeniyle dünyada ve Türkiye’de en çok tüketilen patlayabilir karışımdır. Detonasyon hızı;
250 mm çapındaki bir patlatma deliğinde 4.400 m/s’ye ulaşmaktadır. Bu nedenle ANFO,
25 mm’den daha düşük çaplı deliklerde sabit bir detonasyon hızına ulaşamaz. İdeal olarak
ANFO, orta ve geniş çaplı (75-250 mm) deliklerde en yüksek patlatma hızına ulaşır.
ANFO’nun detone edilmesi (patlatılabilmesi) için daha yüksek bir primer (dinamit vb.) ile
ateşlenmesi gerekmektedir. MKE BARUTSAN’dan alınan bilgilere göre ANFO’nun
özellikleri Tablo V.1.23.1’de verilmektedir.
Tablo V.1.23.1. ANFO’nun Teknik Özellikleri
PARAMETRE
ÖZELLİK
Görünüm
Beyaz-Prill tanecikler halinde
Toplam Nitrojen Oranı (%min)
34.5
NH4NO3 (%min)
98.5
Suda Çözünmeyen Maddeler (%max)
1.0
138
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
PARAMETRE
ÖZELLİK
Nem(Fisher metoduna göre)
%  0.2
Ph (150C)
4.5-6.0
Antikeyt Madde
Organik
Kaplama
Mineral
Fuel-Oil Emme kapasitesi (%)
8.0-12.0
Kaynak: MKE Barutsan
Kayacın içinde patlayıcı maddenin yarattığı elastik dalgalar, bir noktadan diğer bir
noktaya enerji transferini temsil ederler. İlk başta ortama yeni gelen enerji ortamdaki
denge konumunu bozarak yer değiştirmeye sebep olur. Eğer ortam yeni gelen enerjiye
elastik özellik göstermezse enerji sönümlenir ve sadece titreşimi azalmış dalgalar patlama
bölgesinden yansır. Eğer elastik özellik gösterirse, bozulan ortamın sonucu olarak komşu
ortamlar denge konumundan ayrılarak yay-ağırlık mekanizmasına benzer bir şekilde
salınım meydana getirirler. Böylece salınımın şartlarının meydana geldiği ortamda
bozulan ortamın her elementi salınımın özelliklerini diğer elementlere de geçirerek
ortamda dalga hareketini meydana getirirler.
Dalga hareketi sırasında toplu bir hareket veya madde taşınması söz konusu
değildir. Ortamı oluşturan parçacıklar denge pozisyonlarında salınım veya dönme
hareketini yaparlar ve ortam boyunca herhangi bir yer değiştirme söz konusu değildir.
Patlatma yapıldığı zaman meydana gelebilecek iki çeşit hız vardır; birincisi bozulan
ortamın yoğunluğuna bağlı olarak dalga veya faz hızı, ikinci olarak ise dalga hızını
etkileyip, denge pozisyonunun bozulması ile salınım hareketi meydana getiren parçacık
hızıdır.
Sismik dalgaların taşınması; kat ettiği mesafe, zemin incelemesi, jeoloji, dalga tipi,
süreksizlikler, frekans, kırılma açısı, kaynağın yapısı, küresel yayılma ve ortamın elastik
özellikleri gibi çeşitli etkenlere bağlıdır.
İşletmede meydana gelecek hava şoku hesaplanırken bölgenin zemin yapısı,
bölgedeki konutların (evlerin) yapısı göz önünde bulundurulmuştur. Buna göre; faaliyet
alanında üretim sırasında oluşabilecek vibrasyon tasarımında esas alınan veriler
(kabuller) aşağıda verilmiştir.
Patlatma sonucu oluşan hava şoku aşağıdaki bağıntıdan hesaplanmaktadır
(CALZIA, 1969).
Şiddetli etki zonu
: D < 5√W
Orta şiddette etki zonu : 5√W< D <10√W
Hafif şiddette etki zonu : 10√W< D <15√W
D = Etkili zon aralığı (m)
W = Bir gecikme aralığında atılan patlayıcı miktarı = Anlık şarj (kg)
Maksimum anlık şarj (100 kg) kullanılması durumunda oluşacak etki zonları
mesafeleri aşağıda verilmiştir.
Şiddetli etki zonu
: 0 -50 m
Orta şiddette etki zonu : 50 -100 m
Hafif şiddette etki zonu : 100 -150 m
139
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Patlatmayla oluşturulan titreşimin çevre yapılara etkisi
Patlatmalı kazı çalışmalarında patlatmanın asıl amacının kayayı kırarak
gevşetmektir. Burada kırma işlemini yerine getiren şok dalgası, sağlam kayaç içerisinde
sismik dalgalar şeklinde yayılmaktadır. Sismik dalgaların enerjileri tükeninceye kadar
yayılmaya devam edecekleri bir gerçektir. Enerji sönmesinin iki nedeni vardır. Bunlardan
birincisi kaya yapısının gerek fiziksel, gerekse jeolojik olarak gösterdiği direnç, ikincisi ise
geometrik olarak sismik dalganın kaynağından uzaklaştıkça daha geniş bir alana
yayılmasıdır. Bu enerji, patlatma kaynağından uzaklaşarak sönümleninceye kadar uzun
bir mesafe kat edecektir. Bu zaman sürecinde, kaya yapılarında ve binalarda hasarlara ve
yerleşim yeri sakinlerinin tedirgin olmasına neden olabilmektedir. Buradaki çevresel
problemler patlayıcı madde enerjisinin tamamının parçalanma için kullanılmadığının bir
göstergesidir. Patlatmadan kaynaklanan etkiler, patlatma sırasında açığa çıkan enerjinin
parçalama ve öteleme işlemlerinden arta kalan kısmının, kaya içerisinde veya
atmosferdeki hareketlerinden meydana gelmektedir. Bu durum dikkate alındığında
çevresel etkilerden arındırılmış bir patlatma tasarımı aynı zamanda patlayıcı enerjisinin de
en iyi şekilde kullanıldığı tasarımdır.
Patlatma anında yaratılan titreşimin uzak noktalara kadar ilerlemesi de patlatılan
delik şarjı ve bina arasındaki kaya yapısının ve jeolojisinin bir fonksiyonudur. Homojen
yapılarda dalga daha rahat ilerleme imkânı bulacak kırıklı yapılarda da veya fay
tabakalarında ise dalganın bir kısmı geri yansıyacaktır.
Patlatmayla oluşturulan titreşimin çevre yapılara etkisi Devine bağıntısı (Devine et
al, 1966) ile tespit edilmektedir.
Devine Bağıntısı;
v = Kayaç içinde yayılan titreşim hızı (inç/sn) .
k = Kayaç türüne bağlı katsayı (26-260)
D = Patlatma noktası ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkiIi mesafe (feet)
W= Bir gecikme aralığındaki patlayıcı miktarı (Iibre)
“k” katsayısı kayacın titreşimi iletme kapasitesi olarak alınmaktadır. Patlatma
kaynağı ile hassas nokta arasındaki birimlerin değişkenIiği, kırık, fay, çatlak gibi
süreksizliklerin yoğunluğu k katsayısını etkilemektedir. Homojen birimlerde k katsayı 260
sayısına yaklaşırken, tektonik etkilerin yoğunluğu ve geçilen her farklı birim katsayıyı 26
sayısına yaklaştırmaktadır.
Hesaplamalarda k katsayısı en kötü şartlarda, birimlerin homojen ve kırıksız olduğu
varsayımından hareketle 260 olarak alınmıştır.
Tablo V.1.23.2. Patlatmalarda Hesaplanan Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri
W=100 kg Alınarak Hesaplanan Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri
(Açık alan ve kapalı alan patlatmalarında)
D
W
k
Sonuç (V)
1/5V
1/2V
50
100
260
141,43
28,29
70,72
100
100
260
46,66
9,33
23,33
150
100
260
24,39
4,88
12,19
200
100
260
15,39
3,08
7,70
250
100
260
10,77
2,15
5,38
140
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
W=100 kg Alınarak Hesaplanan Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri
(Açık alan ve kapalı alan patlatmalarında)
D
W
k
Sonuç (V)
1/5V
1/2V
300
100
260
8,04
1,61
4,02
350
100
260
6,29
1,26
3,14
400
100
260
5,08
1,02
2,54
450
100
260
4,20
0,84
2,10
500
100
260
3,55
0,71
1,78
550
100
260
3,05
0,61
1,53
600
100
260
2,65
0,53
1,33
650
100
260
2,33
0,47
1,17
700
100
260
2,07
0,41
1,04
750
100
260
1,86
0,37
0,93
800
100
260
1,67
0,33
0,84
850
100
260
1,52
0,30
0,76
900
100
260
1,39
0,28
0,69
950
100
260
1,27
0,25
0,64
1000
100
260
1,17
0,23
0,59
1050
100
260
1,08
0,22
0,54
1100
100
260
1,01
0,20
0,50
1150
100
260
0,94
0,19
0,47
1200
100
260
0,88
0,18
0,44
1250
100
260
0,82
0,16
0,41
1300
100
260
0,77
0,15
0,39
1350
100
260
0,73
0,15
0,36
1400
100
260
0,68
0,14
0,34
1450
100
260
0,65
0,13
0,32
1500
100
260
0,61
0,12
0,31
Not: 1 feet = 0,3048 rn, 1 libre = 0,4536 kg, 1 inç = 25,4 cm
Tablo V.1.23.2’de;
V = mm/sn mesafeye göre değişen titreşim hızı,
Vo= Bina temelindeki titreşim hızı.
Kayaç içi titreşim hızının (V) 1/2 -1/5'i Vo değeri olarak kabul edilmektedir.
Proje alanındaki en hassas yapının Tablo V.1.23.3’de verilen b tipi yapılar olduğu
kabul edilirse Vo hızının 5 mm/s'nin üzerine çıkmaması gerekmektedir.
Tablo V.1.23.2 incelendiğinde, 100 kg'lık şarjın etkisi ile oluşan titreşim hızı patlatma
noktasından itibaren 400 metreden sonra 5 mm/sn'nin altına inmektedir.
Gerek duyulması halinde yapılacak patlatma çalışmaları regülatör aksları, iletim
borusu (İlhan-I ile İlhan-II regülatörleri arası) inşaatlarında yapılacaktır. Patlatma yapılması
planlanan ve yerleşim yerlerine en yakın proje ünitesi İlhan-II Regülaötrü olup, Söz
konusu İlhan-II Regülatörünün en yakın yerleşim yeri olan Sağlık Mahallesine olan
uzaklığı ise kuş uçuşu yaklaşık 2.750 m’dir.
Bu kapsamda 400 m mesafeden sonra maksimum anlık şarj (100 kg) ile yapılan
patlatmalar sonucu oluşan vibrasyonun yerleşim birimlerine (Tablo V.1.23.3’te b tipi
yapılar) olumsuz etkisinin olmayacağı ortaya çıkmaktadır.
141
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yerleşim yerlerinin 400 m’den daha yakın olduğu durumlarda ise ya patlayıcı miktarı
azaltılacak ya da patlatma yapılmayacaktır. Yapılarda zararın oluşması durumunda ise
yüklenici firma tarafından bütün zararlar karşılanacaktır.
Tablo V.1.23.3. Bina Temeli Titreşim Hızı (Vo) Değerlerine Bağlı Olarak Patlatma Nedeniyle Hasar Görebilecek
Bina Türleri
Bina Türü
Vo (mm/sn)
a-Yıkılmaya yüz tutmuş çok eski tarihi binalar
b-Sıvalı biriket, kerpiç, yığma tuğla evler,
c-Betonarme binalar
d-Fabrika gibi çok sağlam yapıda endüstriyel binalar
2
5
10
10-40
Kaynak: Forssbland, 1981
Binalardaki hasarların titreşim genliği yönünden incelenmesi
Patlatma sonucu oluşan titreşimlerin genliği aşağıdaki bağıntıdan hesaplanmaktadır
(Armac Printing Company).
A = Patlatma sonucu oluşan titreşimlerin azami genliği (mm)
W= Bir gecikme aralığında ateşlenen patlayıcı miktarı (kg)
D = Patlatma kaynağı ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkili mesafe (m)
K = Kayaç türüne bağlı katsayısı
Tablo V.1.23.4. Patlatma Yapılan Kaya Türü ve Bina Temeli Altındaki Kayaç Türüne Bağlı Olarak Değişim Gösteren
K Katsayısı Asgari ve Azami Değerleri
K katsayısı
Patlatma Yapılan Birim
Temel Altı Kayaç Türü
Kaya
Kaya
Kaya
Kil (Toprak)
Kil(Toprak)
Kaya
Kil(Toprak)
Kil (Toprak)
Kaynak: Armac Printing Company
Minimum
Maksimum
0,57
1,15
1,15
2,30
1,15
2,30
2,30
3,40
Genlik değerinin 0,05 mm’nin altında olması durumunda binalarda hasar olmadığı
bilindiğinden (Armac Printing Company) maksimum patlayıcı miktarı 100 kg ile açık
alanda yapılacak atımlarda etki mesafesi;
D= (1,15√100)/0,05 = 230 m bulunur.
Proje alanına en yakın yerleşim birimi basınçlı boruya 50 m mesafede bulunan
Sağlık Mahallesidir. İlhan hidroelektrik santraline en yakın yerleşim yerleri ise 600 m
mesafedeki Çifteköprü Köyü ve 1 km mesafedeki Çiftepınar Mahallesidir.
Yukarıda hesaplanan sınır değerlerden daha yakın binaların bulunduğu bölgelerde,
patlayıcı miktarı azaltılacak veya patlatma yapılmayacaktır. Yapılarda zararın oluşması
durumunda ise yüklenici firma tarafından bütün zararlar karşılanacaktır.
Ayrıca, patlatmalar sırasında olası bir kaya fırlatması durumunda eklerde sunulan
Acil Durum Müdahale Planı’nda (Bkz. Ek-12) verilen önlemler alınarak kaza olasılığı en
aza indirilecektir.
142
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İnşaat aşamasında canlıların üreme dönemlerinde (Mart-Haziran) patlatma
yapılmayacaktır.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarında yapılacak patlatma işlemi sonucu
oluşması muhtemel titreşimle ilgili detaylı bilgiler ve hesaplamalar Akustik Rapor’da
sunulmuştur (Bkz. Ek-14).
Proje kapsamında arazi hazırlık ve inşaat aşamasında faaliyet gösterecek makine,
araç ve ekipmanlar ve miktarları Tablo V.1.23.5'te verilmiştir.
Tablo V.1.23.5. İnşaat Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanlar
MAKİNA VE EKİPMAN ADI
ADEDİ
Yükleyici
3
Traktör Yükleyici
4
Ekskavatör
4
Dozer
1
Silindir
3
Greyder
4
Beton Mikseri
3
Damperli Kamyon
10
Beton Pompası
2
Tabloda verilen makine ve ekipmanlar belirli bir sıra ile çalışacak olup, yapılan
gürültü hesaplamalarında en olumsuz senaryo baz alınarak, İlhan I-II Regülatörü ve HES
proje alanlarında çalışacak olan araçların hepsinin aynı anda çalıştıkları varsayılmıştır.
Planlanan projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında meydana gelecek
olan toplam gürültü düzeyinin tespit edilmesi amacıyla Sound PLAN 6.5 programından
yararlanılmıştır. Yapılan hesaplamalarda gürültü kaynağı olarak seçilen araç ve
ekipmanların gürültü düzeyleri hakkında bilgi ise programın kitaplığında bulunan veri
tabanından sağlanmıştır.
Programda ilk olarak, gürültü dağılımını direk olarak etkileyen doğal zeminin
yükseklik modeli ortaya çıkartılmıştır. Doğal zeminin programa yansıtılması esnasında
1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde bulunan ve 10 m yükseltilerle atılan yükselti
konturları sayısallaştırılmıştır.
Yükseltilerin sayısallaştırılmasından sonra programın sayısallaştırılan yükseltiyi
algılaması amacıyla Geçici SZM (sayısal zemin modellemesi) oluşturulmuştur. Geçici
SZM oluşturulması işleminden sonra ise arazi hazırlık çalışmaları esnasında çalışacak
olan araçları tanımlanmış ve tesis oturum alanı içerisine yerleştirilmiştir. Yapılan
hesaplamada arazi hazırlık çalışması esnasında tüm araçların aynı anda ve aynı noktada
çalışmaları varsayımı ile veriler girilmiştir.
Yapılan bu çalışmalar sonucunda gürültü düzeyinin hesaplanacağı hesaplama alanı
tanımlanmış ve bu alan içerisinde çalışacak olan araçlardan kaynaklı gürültü düzeyleri
hesaplanmış ve Akustik Rapor’da sunulmuştur (Bkz. Ek-14).
Akustik Rapor’dan da anlaşılacağı üzere, projenin inşaat çalışmaları esnasında
çalışacak araçlardan kaynaklı gürültü düzeyi özellikle araçların çalıştığı bölgede yüksek
değerlere çıkmaktadır.
143
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Yapılan hesaplamalar arazi hazırlık ve inşaat aşamasında çalışacak araçların aynı
anda ve aynı yerde çalışmaları göz önüne alınarak yapılmıştır. Ancak inşaat çalışmaları
süresince bütün araçların aynı anda çalışmaları söz konusu olmayacak olup, araçlar belli
bir sıra halinde çalışacaktır. Dolayısıyla projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
esnasında hesapla elde edilen gürültü düzeylerinden daha düşük seviyelerde gürültü
oluşması beklenmektedir.
04.06.2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren
“ÇGDYY” Ek-VII Tablo-5”de belirtilen şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri
Tablo V.1.23.6’da verilmiştir.
Tablo V.1.23.6. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım)
Lgündüz (dBA)
Bina
70
Yol
75
Diğer kaynaklar
70
Tablo V.1.23.6’da verilen gürültü seviyeleri, Akustik Raporda yer alan gürültü
haritasında belirtilen gürültü dağılımı ile karşılaştırıldığında gürültü seviyelerinin yerleşim
yerlerinde yönetmelikte belirtilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmektedir. Söz konusu
yerleşim yerlerinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında, oluşması muhtemel
gürültü seviyelerinden olumsuz etkilenmeleri söz konusu olmayacaktır.
ÇED Raporu
(Bkz. Ek-14).
kapsamında hazırlanan Akustik
Rapor
eklerde sunulmuştur
V.1.24. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine
getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve
diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
kapsamında toplam 75 kişinin çalışması planlanmaktadır. Proje dâhilinde çalışacak
vasıfsız personel, mümkün olduğunca bölgeden istihdam edilecek, işletme aşamasında
ise daimi personeller yine yöreden istihdam edilerek az da olsa bölge ekonomisine katkı
sağlanmış olacaktır.
Proje kapsamında çalışacak personelin teknik ve sosyal ihtiyaçları (barınma,
dinlenme, yemekhane vb.) proje kapsamında kurulacak şantiye alanında yer alan sosyal
tesislerde temin edilecektir. Ayrıca ihtiyaç duyulması halinde teknik ya da sosyal ihtiyaçlar,
proje alanı yakın çevresindeki yerleşim birimlerinden, buralardan karşılanamama
durumunda ise Borçka İlçesi ile Artvin İl Merkezinden temin edilebilecektir.
V.1.25. Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak
saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne
kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri,
Proje kapsamında Dicle Üniversitesi Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümünde
görev yapan Yrd. Doç. Dr. Özgür YERLİ tarafından hazırlanan Ekolojik Peyzaj Onarım
Planı eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-16). Peyzaj Onarım planında belirlenen önlemler ve
söz konusu raporda belirtilen hususlara riayet edilecek olup, bu kapsamda faaliyet sahibi
tarafından verilen taahhüname Ek-1.9’da verilmiştir.
Tahrip edilmiş bir alanı çevresel açıdan stabil duruma getirmek doğal bir çevrenin ve
doğal kaynakların gelecek nesillere aktarılması için zorunludur. Ancak tahrip edilmiş bir
alan kendi haline bırakıldığında ekolojik dengesine ulaşması kendi kendini onarması çok
uzun yıllar alabilir. Uygun bir zaman surecinde bu alanların yeniden doğaya
kazandırılması için insan yardımına gereksinim vardır.
144
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bu amaçla yapılan peyzaj onarımı çalışmaları tahrip edilmiş alanın verimliliğinin,
ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yeniden kazandırılmasını hedefleyen
çalışmalardır.
Peyzaj onarımı kapsamında yapılacak iyileştirme çalışmaları yalnızca ağaçlandırma
şeklinde değil, yeşil alan düzenlemeleri, arazi biçimlendirme ve erozyon kontrol önlemleri
vb. alternatiflerin de sağlandığı çalışmaları içermelidir.
Projenin arazi hazırlık, inşaat ve tesis aşamasındaki faaliyetler kapsamında;
regülatör, denge bacası, cebri boru, santral binası, şantiye ve kazı fazlası malzeme stok
sahaları ile açılacak yolda peyzaj karakteri farklılık göstermeye başlayacaktır. İnşaat
aşamasında özellikle regülatör yapısı yöreye uygun doğal malzeme ile kaplanacak, inşaat
alanlarında kazı ve şev düzenlemeleri ile tüm tesis doğal peyzaj ile uyumlu şekilde
tasarlanacaktır.
Proje alanında, peyzaj değişimine neden olabilecek başlıca sebepler şu şekilde
sıralanmaktadır:





Tahrip olan ve bu tahrip sonucunda değişen yüzey örtüsü,
Ortadan kaldırılacak olan bitki örtüsü,
İnşa edilecek üniteler / kullanımlar,
Arazi desenindeki / kullanımındaki değişim,
Kazı – dolgu çalışmaları sonucunda değişen topografya,
Doğal ve fiziksel anlamda gerçekleşecek en büyük değişim; regülâtörde, denge
bacasında, cebri boruda, santral binasında ve açılacak yollarda yaşanacaktır. Bu
noktalarda doğal bitki örtüsü tahrip olurken, kazı ve dolgu çalışmaları sonucunda
topografya değişecek, ekosistemdeki denge, müdahaleler sonucunda geçici olarak
aksaklıklara uğrayacaktır. Bu aksaklığı ortadan kaldırabilmek adına yapılacak peyzaj
çalışmalarıyla; öncelikle tahrip edilen bölgenin rehabilitasyonu gerçekleştirilerek, alanın
doğal peyzaj değerini tekrar kazanması için çalışmalar yapılacaktır.
Arazi hazırlık çalışmaları başlamadan önce tesis ünitelerinin yapılacağı alanların
fotoğrafları çekilerek alanın görsel durumu ortaya konacaktır. İnşaat çalışmaları
tamamlandıktan ve işletme faaliyete geçtikten sonra bu alanlar aslına benzer, topoğrafya
uygun bitkilendirilerek aynı şekilde düzenlenecektir.
Bunun için;
 Alanda sıyrılan üst toprak stabil hale getirilecektir.
 Proje alanında, doğal bitki örtüsü değerlendirilerek alanı temsil eden öncü,
katılımcı ve hâkim türler tespit edilecektir.
 Tespit edilen bu türler ağaç, ağaçcık, çalı ve orman alt örtüsü olarak
sınıflandırılacaktır.
 Proje alanında yapılacak olan rehabilitasyon çalışmaları, bu türlerin tespiti
doğrultusunda, alana uyumlu olarak gerçekleştirilecektir.
 İnşaat çalışmalarının ardından, eğimin yüksek olduğu ve toprak kaymasının
görüldüğü bölgelerde, sekiler oluşturmak suretiyle, daha düz yüzeyler elde edilecek ve bu
yüzeyler yukarıda bahsedilen sistematiğe göre bitkilendirilecektir.
 Bakı noktaları olarak tanımlanabilecek geniş vista sağlayan alanlarda görsel
değişim oluşmaması bakımından, bu çalışmalar sistematik olarak yapılacaktır.
145
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Böylece;
 Projenin, inşaat ve kullanım süreci içerisinde çevreye olan etkilerini en aza
indirgeyerek, alanda sürdürülebilirliği desteklenecek,
 İnşaat ve işletme aşamasında kaldırılan bitki örtüsü, sıyrılan üst toprak ve eğim
nedeniyle oluşabilecek erozyon riskine karşı, erozyon kontrolü sağlanacak,
 Bölgesel ve yerel karakter pekiştirilecek,
 Proje gerçekleştirildikten sonra, alanda arzu edilen mevcut görüntüye yakın bir
görüntü oluşturulacak,
 Görüntü kirliliği oluşturabilecek yapıları (regülatör, basınçlı boru, santral binası v.b.)
perdelenecek,
 Özellikle, dere kenarında görülen çeşitlilik gösteren, bitki türlerinin bir arada
yaşaması ve farklı habitatların buluşması sonucu oluşan mevsimlik renkliliği, peyzaj
yapısını karşılayacak nitelikte bir peyzaj tasarımı ile gerçekleştirilecektir.
Bu bağlamda üst örtü toprağının sıyrılması ve depolanması, geçici erozyon kontrolü
ve sedimanların önlenmesi ile ilgili aşağıda belirtilen çalışmalar gerçekleştirilecektir.
Üst Toprağın sıyrılması ve depolanması
Üst toprak, arazi yüzeyinde en üstteki verimli materyal katmanı olarak
tanımlanmakta olup, bitki gelişimini destekler. Bu katman, tohum bankasını
barındırdığından, yeniden bitkilendirme programının mutlak gerekli bir öğesidir. Üst
toprağın kalitesinin, özellikle yapısının ve tohum bankası olarak bütünlüğünün
sürdürülmesi, hem biyolojik ıslah, hem de erozyon kontrolü yönünden yaşamsal öneme
sahiptir. Etkilenen alanlar proje öncesi kullanımına ve verimliliğine geri dönmesine izin
verecek düzeyde eski haline getirilecektir. Üst toprak ayrıca tesislerin etrafındaki yeşil
alanların oluşturulmasında kullanılacaktır. Üst toprağın bakımı ve idaresi, bu amaca
ulaşmak için olmazsa olmaz koşuldur. Projede yer alan tesisler ve çevresinde yapılacak
olan kazı çalışmaları esnasında,
inşa edilecek üniteler için toprak sıyrılması
gerçekleşecektir.
Toprak sıyırma ve depolama işlemleri esnasında dikkat edilecek hususlar ise
şunlardır:
- Üst toprak minimum 15 cm maksimum 30 cm derinliğe kadar sıyrılacaktır. Üst
toprak derinliğinin 15 cm‘den daha az olduğu yerlerde, üst toprağın tamamı dikkatlice
sıyrılarak ayrı bir yerde depolanacaktır.
- Üst toprak, araç ve iş makinelerinin sıkıştırmayacağı veya kirlenmeye maruz
kalmayacağı yerlerde, kayıplarını ve/veya bozulmasını en düşük düzeyde tutacak
koşullarda depolanacaktır.
- Üst toprak alt toprakla karıştırılmayacak, ayrı yerlerde depolanacak veya jeotekstil
yayılarak karışımın önlenmesi gibi uygulamalar yapılacaktır.
- Üst toprak ve alt toprak yığınları, serbestçe drene olabilecek şekilde
yerleştirileceklerdir.
- Makul geçişlere izin vermek amacıyla ve yüzey suyunun yığının yanında
birikebileceği alçak alanlarda üst toprak kümesinde açıklıklar bırakılabilir.
- 2 m’den yüksek olmayan, yamaç eğimleri 45o’den küçük açık hendeklerle drene
olan stok alanlarında toplanacaktır.
- Yığının üstü, yağışın içeri işlemesini azaltacak, ama havasız (anaerob) koşulların
gelişimini engelleyecek düzeyde, hafifçe sıkıştırılacaktır.
- Gerek olduğunda, dış çevresine stabilizasyon destekleri yerleştirilerek,
taşkınlardan korunması sağlanacaktır.
- Üst toprak hiçbir şekilde yataklama materyali olarak kullanılmayacaktır.
146
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Geçici Erozyon Kontrolü
Toprak erozyonu özellikle inşaat sırasında çıplak bırakılan alanlarda etkili olup
arazinin verimliliğini düşürür ve kırsal ekonomilere zarar verir. Bunun yarattığı sediman
akarsulara yönelir, su kalitesini düşürür ve rezervuar ile sulama ağları gibi altyapıları işgal
eder.
Peyzaj onarımındaki önemli bir hedef erozyon önlemedir. Erozyon önlemede en
etkin yol bitki örtüsünün yetiştirilmesidir. Bazı mühendislik metotlarının da uygulanmasıyla
hedefe ulaşılır. Projenin topoğrafik değişimi, erozyon kontrolü ve tahrip edilen yüzeylerin
bitkilendirilmesi (biyolojik ıslah) için minimum teknik şartlar belirlenir.
Öncelikle, alt toprağın kaldırılması aşırı erozyona neden olmayacak ve erozyondan
etkilenmeyecek biçimde olacaktır. Arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki
faaliyetler kapsamında aşağıdaki geçici erozyon önlemleri yürütülecektir:
- Yüzey akışını kesintiye uğratmak ve tabanın oyulmasını önlemek amacıyla,
malzeme birikintileri bırakılacaktır.
- Toprağın stabilizasyonunu sağlamak üzere kesilen ağaç kökleri olabildiğince
yerinde bırakılacaktır.
- Dikine ve enine eğimlerde gerektiğinde drenaj kanalları oluşturulacaktır.
- Eğimlerin kesilmesi gerektiğinde mini savaklar oluşturulacak, bu savaklar eğim
boyunca akıntının aşağıya deşarjını sağlayacaktır.
- Çökmeler, toprak kayıpları gibi durumların önlenmesi için sürekli izleme
yapılacaktır.
- Gerektiğinde, yüzey toprakla ve bir erozyon şiltesiyle kaplanacak ve yerli türler
kullanılarak tohumla veya çalılarla bitkilendirilecektir.
Ağaçlandırma ve peyzaj çalışmaları sırasında dikilebilecek bitki türleri bölgenin
vejetasyonunda yer alan ağaçlardan kullanılabilecektir.
Sedimanların Önlenmesi
Sedimanların su kaynaklarını kirletme riski bulunduğu yerlerde, bir su yatağı ile
kesiştiği veya paralel olduğu yerlerde, sedimanlı su girişini engellemek üzere sediman
önleyici düzenekler kurulacaktır. Sediman önleyiciler, silt kafesi veya Saman balyası
engeli biçiminde olabilir. Yağışlı dönemde çıplak kalması beklenen sahalarda sediman
filtreleri ve tutucu düzenekler uygulanabilir çözümlerdir. Bunun yanı sıra regülatör
inşaatlarında kuruda çalışmak üzere dere akışlarını sağlamak için geçici yapılar (kutu
menfez vb.) kullanılacak ve yapıların tamamlanması sonrasında dere yatağında aşırı
bulanıklılık minimize edilmiş olacaktır.
V.1.26. Yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel
kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) olabilecek
etkilerin belirlenmesi,
Projenin güzergahı ve inceleme alanı içerisinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ‘’Özel
Çevre Koruma Bölgeleri’’ başlığında tanımlanmış alan ve 2873 sayılı Milli Parklar
Kanunu’na giren ‘’Milli Parklar’’, ‘’Tabiatı Koruma Alanları’’, ‘’Tabiat Anıtları’’, ‘’Tabiat
Parkları’’ maddesi altında yer alan özellikte alanlara ait bilgiler raporun IV.2.11 bölümünde
ayrıntılı olarak verilmiştir. Bunların yanı sıra biyosfer rezerv alanları, biyogenetik rezerv
alanları, turizm, arkeolojik, tarihi ve kültürel sit alanları da yer almamaktadır. Ancak
projenin uygulama aşamasında (arazi hazırlık ve inşaat) 2863 sayılı kanun kapsamında
kalan korunması gerekli kültür varlıklarına rastlanılması durumunda en yakın mülki
amirliğe veya müze müdürlüğüne haber verilecektir.
147
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.1.27. Diğer özellikler.
Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.
V.2. Projenin işletme aşamasındaki projeler, fiziksel ve biyolojik çevre üzerine
etkileri ve alınacak önlemler,
Raporun bu bölümünde; projenin işletme aşamalarında yapılacak faaliyetlerin proje
alanı ve yakın çevresinde oluşturması muhtemel etkileri açıklanmış olup, bu etkileri en aza
indirmek ve önlemek için alınacak kontrol tedbirleri detaylı olarak irdelenmiştir.
V.2.1. Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, hangi faaliyetlerin hangi
ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, ünitelerde üretilecek enerji üretim
miktarları, (Santralın çalışma süreleri)
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Doğu Karadeniz Bölgesi, Artvin İli,
Borçka İlçesi sınırları içerisinde, Balıklı Deresi üzerinde 667 m talveg kotunda yapılacak
İlhan-1 Regülâtörü ve 665,7 m talveg kotunda yapılacak İlhan-2 Regülâtörü ile Balıklı
Deresi kolu sularından yararlanılarak elektrik enerjisi üretimi amacıyla İlhan I-II Regülatörü
ve HES (3,00 MW m/2,89 MW e) projesinin yapımı ve işletilmesi planlanmaktadır.
Ancak projenin çevresel etkilerini minimuma indirmek için, iletim yapısının açık kanal
olarak düşünüldüğü ve iletim yapısı güzergâhının genellikle orman sahalarından geçtiği
birinci formülasyon yerine, kapalı iletim yapısının (iletim borusu) kullanıldığı ikinci
formülasyonun değerlendirilmesine karar verilmiştir. İkinci formülasyonın iletim güzergâhı,
mevcut orman yolunun kenarından gidecek şekilde planlanmıştır. Revize Fizibilite
Raporunda yapılan değişiklikler neticesinde İlhan HES projesinin planlanan kurulu gücü
3,00 MWm/2,89 MWe’den 9,28 MWm/9,00 MWe’ye çıkarılmıştır.
Planlanan proje kapsamında hazırlanan Revize Fizibilite Raporunda, Balıklı Dere
üzerinde 665.00 m talveg kotunda İlhan I Derivasyon Regülatörü ile toplanan suyun
1185.28 m uzunluğundaki iletim hattı vasıtası ile İlhan II Regülatör yerine alınması,
buradan Küçükcin ve Gorgodi derelerinin birleşiminde yine 665.00 m talveg kotunda İlhan
II Regülatörü ile toplanan sular ile birlikte 3788.00 m uzunluğundaki çelik iletim hattı
vasıtası ile 400.00 m kuyruksuyu kotunda bulunan santral binasına alınması
öngörülmüştür. Buna göre 4.00 m3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm),
9.00 MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı
sekonder olmak üzere toplam 28.65 GWh/yıl enerji üretilmesi planlanmıştır.
Projenin işletme süresi 50 yıl olarak öngörülmektedir. Proje kapsamında yapılacak
üniteler ilgili karakteristik bilgiler aşağıda özet olarak verilmiştir:
İlhan-I Regülatörü ve Su Alma Yapısı:
Tipi
Talveg kotu
Talvegten yükseklik
Su alma yapısı tasarım debisi
Regülatör eşik kotu
Normal su düzeyi
En yüksek su kotu
Çakıl geçidi yeri
Balık geçidi yeri
Regülatör genişliği
:Kapaklı Regülatör
:665.00 m
:5 m
:2,60 m 3/s
:666,5 m
:670 m
:670 m
:Sağ sahil
:Sol sahil
:11 m
148
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İlhan-I İletim Hattı
Tipi
Uzunluğu
Çapı
Tasarım debisi
:HDPE boru
:665.00 m
:1.600 mm
:2,60 m 3/s
İlhan-I regülatörü ile çevrilen sular, tranzisyon yapısıyla iletim hattına alınacaktır.
İletim hattı HDPE boru olup, uzunluğu yaklaşık 1.185,28 m’dir. İletim hattı için seçilen
proje debisi ise 2,60 m3/s’dir.
İlhan-II Regülatörü ve Su Alma Yapısı
Tipi
Talveg kotu
Talvegten yükseklik
Su alma yapısı tasarım debisi
Regülatör eşik kotu
Normal su düzeyi
En yüksek su kotu
Çakıl geçidi yeri
Balık geçidi yeri
Regülatör genişliği
:Kapaklı Regülatör
:665.00 m
:5 m
:4 m3/s
:666,5 m
:670 m
:670 m
:Sağ sahil
:Sol sahil
:6 m
Çakıl Geçitleri
İlhan I Regülatörü’nde 3.00 m genişliğinde bir adet çakıl geçidi düşünülmüş, çakıl
geçidi önüne ise kütük yönlendirme perdesi ilave edilmiştir. İlhan II Regülatörü’nde 2.00 m
genişliğinde bir adet balık geçidi düşünülmüştür. Regülatörlerin priz girişine kapak
konulmuş ve yüzen malzemelerin prizden çökeltim havuzuna girmemesi için kaba ızgara
düşünülmüştür.
İlhan-II Çökeltim Havuzu
İlhan II Regülatörü’ne bitişik olarak inşa edilecek olan çökeltim havuzu, yük kaybı
minimum olacak şekilde boyutlandırılmıştır. Çökeltim havuzdan sonra su enerji iletim
hattına alınacaktır.
İletim Hattı (Basınçlı Boru)
Tipi
Uzunluğu
Çapı
Tasarım debisi
:Basınçlı çelik boru
:3.788 m
:1.600 mm
:4 m3/s
İlhan-II çökeltim havuzundan sonra su, tranzisyon yapısıyla iletim hattına alınacaktır.
İletim hattı basınçlı çelik boru olup, uzunluğu 3.788 m’dir. İletim hattı için seçilen proje
debisi 4 m 3/s’dir.
Santral Binası
İlhan HES, Balıklı Dere’nin sağ sahilinde yer almakta ve 2 adet yatay eksenli Pelton
türbiniyle donatılmıştır. Santral boyutları 27.00 × 24.35 m (uz. x gen.), santral yüksekliği
ise 19.44 m’dir. Santralden türbinlenen sular Balıklı Dere’ye bağlanacaktır.
149
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Santral kuyruk suyu kotu 400.00 m’dir. Santral binasında, sistemin ani kapanması
veya durması durumunda oluşan basıncın iletim hattına zarar vermemesi için basınç kırıcı
vana tasarlanmıştır.
İlhan HES
Ünite Sayısı
Brüt Düşü
Türbin Tipi
Verim
Kurulu Güç
:2
:268 m
:Yatay Eksenli Pelton
:0,91
:9,28 MWm / 9,00 MWe
Balık Geçitleri
Balık geçidi, bir akarsu üzerinde inşa edilen su alma yapısında, akarsuda yaşayan
balıkların memba ve mansap arasında hareketini sağlayan su yoludur.
Bu proje kapsamında da raporun IV.2.12. no’lu bölümünde belirtilen balık türleri için
balıkların yaşamının sürekliliğinin sağlanması ve dere ortamında doğal dengenin
bozulmaması için, balıkların akarsuyun kaynağına gidip gelmelerini sağlamak amacıyla
regülatör ve su alma yapılarında balık geçitleri yapılacak olup, balık geçidindeki ana yapı
üniteleri aşağıda verilmiştir.
1-Balık geçidi balık giriş veya su çıkış yapısı;
Balıkların geçide girdiği, akarsuyun geçidi terk ettiği ve genelde kapak bulunmayan
ve en düşük kotta yer alan uç yapısıdır. Bu yapının bir bölümü su içerisinde batıktır.
Burada balığın rahatça girişini sağlaması bakımından su hızının düşük, türbülansları az
olacak şekilde yapılacaktır. Nehir genişliği 50 m’den az olduğundan tek balık geçidi,
derenin sağ sahilinde inşa edilecektir. Ayrıca giriş kısmında balıkların kanala girişini
sağlamak için su şırıltısını oluşturmak üzere boru ile çağırma suyu bırakılacaktır.
2-Balık geçidi perdeleri ve bölmeleri;
Balık geçidi havuzlarını birbirinden ayıran betondan yapılmış bölmelerdir (Bkz. Şekil
V.2.1.1.). Bölme veya perdeler üzerinde balığın geçmesine uygun açıklıklar veya yarıklar
bulunur. Bu açıkların tipine göre balık geçitleri isimlendirilir. Perdeler suyun hızını azaltır,
türbülansları önler ve balığın perde gerisinde nispeten akıntının az olduğu yerde
dinlenmesini sağlar. Balık perde gerisinde türlere göre değişiklik göstermekle beraber 2030 saniye ile 2-4 dakikaya varan süreler içerisinde dinlenirler. Daha sonra ani bir atakla,
perdedeki delik (orifis) veya yarıktan geçerek bir sonraki bölme gerisinde ve havuzun
nispeten durgun bir köşesinde dinlenirler. Bir süre dinlendikten sonra tekrar harekete
geçerek tüm bölme ve havuzları geçerler.
3-Balık geçidi havuzları;
Balık geçidi boyunca yer alan ve bölme duvarları ile ayrılan genelde dikdörtgen
kesitte yapılardır (Bkz. Şekil V.2.1.1.). Havuz uzunluğu, genişliği ve derinliği, balık geçidi
tipine, düşü yüksekliklerine, balık türüne, su hızı ve debisine göre değişmekle beraber,
genelde 1.20-3.00 m uzunluğunda, 0,8-1,5 m genişliğinde ve 0,60 – 1,20 m derinliğinde
inşa edilirler.
150
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Havuzlardaki su hareketi çok önemlidir. Bu nedenle balıkların membaya yüzerken
dinlenmesini ve güç kazanmalarını temin eden havuzlarda su hızı mümkün olduğu kadar
az ve istenmeyen girdap ve akıntılar yok edilecek şekilde tasarlanacaktır (Ortalama
maksimum hız: 2,4 m/s ve su giriş hızı maksimum 1,2-2,4 m/s).(6) Balıkların nehir
akıntısına ve mansaptan membaya doğru hareket ederken buraya inşa edilen yapı,
hareketini önler. Bir taraftan yapının kendisi engel teşkil ederken, diğer taraftan, yapı
üzerinden savaklanan suda oluşan yüksek hıza karşı balıklar yüzemezler. Su jetine karşı
atlamaya çalışan balıklar 2-3 m’lik yükseklik farkını geçemezler. Şüt yüksekliklerinin
yüksek tutulması balıkların hareketini önler, şüt yüksekliklerinin gereğinden az tutulması
balık geçidi boyunu uzatacağından maliyet yükselir dolayısıyla geçidin yapılması
ekonomik olmaz. Bu nedenle, yükseklik farkının kademeli olarak azaltılması ve ortalama
0,20-0,40 m’ye düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle balık geçidi şütler ihtiva edecek
şekilde kademeli olarak inşa edilecektir.
4-Balık geçidi aydınlatma penceresi;
Bu proje kapsamında tasarlanacak balık geçidi, topoğrafik yapının uygun
olmasından dolayı, üstü açık olarak tasarlanacak ve inşa edilecektir. Dolayısıyla balık
geçidi aydınlatma pencerelerinin yapılması söz konusu olmayacaktır.
5-Balık geçidi çıkışı ve priz kapakları;
Balık geçidinin en üst noktasında ve balık geçidinin sonunda bulunan kapaklı
yapıdır.
Balık Geçitleri Tipleri:
Balık geçitleri tabii akışa en yakın su akımını temin etmek amacıyla değişik tiplerde
inşa edilirler. En yaygın olarak havuzlu ve bölmeli balık geçidi, havuzlu ve orifisli balık
geçidi, denil tipi balık geçidi ve dikey yarıklı balık geçidi yapılmaktadır. Bu balık geçitleri
arasında daha verimli olması sebebiyle dikey yarıklı tipte balık geçitleri önerilmektedir.
6
Kaynak: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Balık Geçitleri, Ankara 1987.
151
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil V.2.1.1. Örnek Balık Geçidi Ana Yapı Ünitelerine Ait Görünümler
İlhan HES Projesi kapsamında yer alacak balık geçitleri projelendirilirken DSİ
İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı ile koordineli çalışılacaktır.
V.2.2. Su kaynağına ait varsa diğer kullanım şekilleri (mansapta kalan yerleşim
yerlerine ilişkin su hakları, içme-kullanma, sulama, tarımsal faaliyetler, balık üretim
tesisi vb) ve etkileri (Projenin memba ve mansap kısmında yer alan diğer projelerin
ekosistem üzerindeki etkilerinin birlikte değerlendirilmesi),
Projenin mansabında, 388,5 m normal su kotunda Çifteköprü Regülatörü ve HES
Projesi bulunmaktadır.
Bölüm V.2.4.’te verilen debi değeri, doğal hayatın devamlılığını sağlamak, tarımsal
faaliyetler, balık çiftlikleri ve içme ve kullanma suyu ihtiyacı için su ihtiyacını karşılamak
üzere dere yatağına bırakılacaktır.
Bunun yanı sıra akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda, proje
debisinin üstündeki debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Ayrıca kurak
dönemlerde türbinlenemeyen suyun da tamamı dere yatağına bırakılacaktır.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında personelin ihtiyacı olacak su
bölgedeki mevcut yüzey suları ve kaynaklardan veya Borçka ilçesinden satın alınmak
suretiyle karşılanacaktır. Ayrıca köy yollarında tozumayı önlemek için arazöz ile sulama
suyu için gerekli izinler alınarak dere sularından faydalanılması planlanmaktadır.
Su kullanımlarıyla ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.7’de verilmiştir.
152
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.2.3. Su Kullanım Hakları Raporuna (Regülatörün Yapılacağı Yer Esas
Alınarak Su Kullanım Haklarının Belirlenmesi) ilişkin açıklamalar ve öneriler
Proje kapsamında mansapta yer alan su haklarını belirlemek amacıyla İl Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, İller Bankası Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi ve
Borçka Belediyesi’nden su hakları, içme, kullanma, sulama durumları, tarımsal
faaliyetler ve balık üretim tesislerine ait kullanımlar hakkında görüşler alınarak
hazırlanan Su Kullanım Hakları Planlama Raporu, Çoruh Projeleri 26.Bölge
Müdürlüğü’nce onaylanmış olup eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-13).
Projenin memba ve mansabında mevcut su kullanım haklarının tespitine yönelik
hazırlanmış olan Su Kullanım Hakları Planlama Raporu Artvin DSİ 26. Bölge
Müdürlüğü’nün 08.11.2013 tarih ve 659983 sayılı yazısı ile onaylanmıştır (Bkz Ek-1.4).
Proje alanı kaynağını Balıklı dereden alan Borçka İlçesine içme suyu sağlamak
amacıyla inşa edilmiş 40 lt/sn kapasiteli içme suyu tesisi havzasında bulunmakta olup
proje alanında su kullanım hakları çalışmaları kapsamında; sulanacak tarım arazileri için
1,274 lt/sn, proje mansabındaki Borçka İlçesinin içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere
Balıklı Dere üzerindeki içme suyu tesisi için 40 lt/sn, regülatör ve santral arasında faal
olmayan ve kullanılmayan iki adet değirmen için 160 lt/sn, balık çiftlikleri için 240 lt/sn,
hayvanların içme suyu için 2,39 lt/sn su ihtiyacı belirlenmiş olup dere yatağına
bırakılacaktır.
V.2.4. Mansaba bırakılacak su hesabı (havza özellikleri, yatak ve kesit durumu,
yağış-akış ilişkisi, ekolojik potansiyel ve ekosistem unsurlarının ihtiyaçları, varsa
ulusal ve uluslar arası mevzuatla korunan balık türleri ve muhtemel ihtiyaçları, su
hakları savaklanan sular ve periyotları dikkate alınmalı), doğal akımlar ile çizilen
debi süreklilik eğrileri ile uzun dönemli akımları gösteren tablo-şekiller, Nehirdeki
akımın son on yıllık akım değerleri, Enerji üretimine başlanıldığında mansaba
bırakılan su miktarı ölçümleri için ölçüm istasyonları yeri (Doğal hayatın devamı için
mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son 10 yıllık ortalama akımın en
az %10’u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu
miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar arttırılabilecektir.
Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün 15.032011 tarih ve 21767 sayılı
yazısı uyarınca biyolojik çeşitliliğin devamının sağlanması için gerekli çevresel akış
miktarını belirlemek üzere Hidrojeoloji Mühendisi, Hidrobiyoloji ve Ekoloji bilim
dallarından en az doktora yapmış öğretim görevlilerince “Ekosistem Değerlendirme
Raporunun” hazırlanarak Rapora eklenmesi, Belirlenen bu miktara mansaptaki
diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları
belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Akımın son 10 yıllık
ortalamanın % 10’undan az olması halinde tamamı bırakılacaktır. Havzada teessüs
etmiş su hakları (içme suyu, sulama suyu tahsisleri, balık çiftlikleri vs.) rapor
içerisinde yer almalıdır.) [havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli ile
havzada önerilen diğer tesislerde alınan çevre koruma tedbirlerinin yanına bırakılan
miktarın enerji üretimine etkisinin dikkate alınması]
26.06.2003 tarihli ve 25150 sayılı Resmi Gazete’da yayımlanarak yürürlüğe giren
“Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması
İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”in Ek-1, “Şirketin
Yükümlülükleri” başlıklı 4. maddesi, ikinci fıkrasında yer alan; “Şirket, dere yatağının su
alma yeri mansabında doğal hayatın idamesini sağlayacak ve bu kesimde su haklarını
karşılayacak miktardaki suyu yatağa bırakacaktır. Ancak, doğal hayatın devamı için
mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az
%10’u olacaktır.
153
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli
olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara
mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları
belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama
akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için
mansaba bırakılacaktır.” hükmü çerçevesinde bu miktarın %10’un altında olması mümkün
görülmemektedir” ibaresi yer almaktadır.
Sonuç olarak; son on yıllık ortalama akımın %10’nun altında su bırakılmasının
yukarıda belirtilen Çevresel Su ile ilgili Yönetmelik hükmünce uygun olmaması, bölgenin
hidrolojik karakteristiği ve bu çalışma kapsamında gerçekleştirilen değerlendirmeler göz
önünde bulundurularak; İlhan I-II Regülatör yerleri için yağışlı ve kurak dönemlerde Islak
Çevre Metoduyla belirlenmiş olan akım değerlerinin bırakılmasının hidrolojik sistem ve
ekosistem ihtiyaçlarını karşılayacağı düşünülmektedir. Hesaplamaların detayları eklerde
sunulan Ekosistem Değerlendirme Raporu’nun “Hidrolojik ve Hidrojeolojik Değerlendirme
Raporu” bölümünde sunulmuştur (Bkz. Ek-15).
İlhan I ve İlhan II regülatörleri için hesaplanan mansaba bırakılacak çevresel akış
miktarları ve su haklarının (tarımsal sulama, içme suyu, değirmen ve balık çiftlikleri)
sırasıyla Tablo V.2.4.1 ve Tablo V.2.4.2’de verilmiştir.
Tablo V.2.4.1. İlhan-I Regülatör Yeri Çevresel Akış Miktarı
İlhan-I Regülatör Yeri
Su Yüksekliği (m)
Çevresel Akış Miktarı
3
(QÇA_e) (m /s)
Su Hakları (m /s)
Bırakılacak
Toplam Su Miktarı
(m3/s)
Ocak
Şubat
Mart
0,51
0,51
0,52
0,23
0,31
0,35
-
0,23
0,31
0,35
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
0,54
0,54
0,53
0,51
0,50
0,51
0,53
0,51
0,50
0,52
0,50
0,49
0,28
0,16
0,31
0,42
0,27
0,21
-
0,52
0,50
0,49
0,28
0,16
0,31
0,42
0,27
0,21
154
3
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo V.2.4.2. İlhan-II Regülatör Yeri Çevresel Akış Miktarı
İlhan-II Regülatör Yeri
Su Yüksekliği (m)
Çevresel Akış Miktarı
3
(QÇA_e) (m /s)
Su Hakları (m3/s)
Bırakılacak
Toplam Su Miktarı
3
(m /s)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
0,49
0,50
0,50
0,51
0,51
0,51
0,50
0,49
0,50
0,51
0,50
0,49
0,12
0,16
0,19
0,28
0,27
0,26
0,15
0,08
0,16
0,22
0,14
0,11
0,44
0,44
0,44
0,44
0,44239
0,44251
0,44330
0,44317
0,44241
0,44239
0,44239
0,44
0,56
0,60
0,63
0,72
0,71239
0,70251
0,59330
0,52317
0,60241
0,66239
0,58239
0,55
Bu akış miktarları sucul habitat gereksinimi olarak öngörülen minimum su derinliği
(15-20 cm) miktarını karşılamaktadır. Dolayısı ile değerlerin hidrobiyolojik açıdan
ekosistem ve canlıların devamlılığı için uygun olacağı öngörülmektedir.
Ayrıca proje kapsamında Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün
15.03.2011 tarih ve 21767 sayılı yazısı uyarınca “HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet
Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Formatı” doğrultusunda hazırlanan Ekosistem
Değerlendirme Raporu’nun Hidrobiyolojik ve Fitoekolojik Değerlendirme Çalışmalarını
içeren bölümlerinde belirtilen, proje etkilerinin azaltılması için alınması gereken tüm
önlemlere uyulacaktır.
Bunun yanısıra akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda proje
debisinin üstündeki debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Ayrıca debinin
türbinleri çalıştırmadığı durumlarda da suyun tamamı dere yatağına bırakılacaktır.
Bırakılan cansuyu, faaliyet sahibi tarafından kurulan uzaktan algılamalı Akım
Gözlem İstasyonu ile günlük akım değerleri ölçülecek ve aylık olarak DSİ 26. Bölge
Müdürlüğü’ne (Artvin) ve Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne (ÇED, DKMP
Şubelerine) veri aktarımı sağlanacaktır.
Planlanan yatırım dâhilinde su almak için inşa edilecek olan regülâtörler bir baraj
gölü gibi depolamalı yapı olmadığından ve planlanan faaliyet inşa edileceği alan
bakımından binlerce kilometrekarelik çok geniş bir alanı ilgilendiren bir yatırım
olmadığından (Örnek: GAP Projesi) doğal nem miktarında ve iklim üzerinde bir değişiklik
beklenmemektedir. Dolayısıyla iklimsel değişiklik beklenmediğinden buna bağlı olarak da
flora, fauna ve bunların habitatları üzerinde olumsuz bir etki beklenmemektedir.
Tarımsal Ekonomi Planlama ve Mühendislik Hizmetleri’nin genel esaslarını
kapsayan Su Kullanım Hakları Planlama Raporu DSİ 26. Bölge Müdürlüğü tarafından
onaylanmıştır (Bkz Ek-1.4 ve Ek-13) Buna göre belirlenen su miktarları doğal hayatın
devamını sağlayacak su miktarına eklenecektir. ÇED Kararı’nı takiben Su Kullanım Hakkı
ve İşletme Esaslarına İlişkin Anlaşma imzalanacaktır. Havzada önerilen başka bir tesis
bulunmamaktadır.
155
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Regülatörlerin bulunduğu sahalardaki kapaklar yılda 2-3 defa açılarak, dere
yatağına yeterli su akışı sağlanacaktır. Regülatör sahaları ile işletme binaları arasında
kalan alanlarda sadece can suyu bırakılmasından dolayı derelerin ıslak zeminleri düşüş
gösterecektir. Oluşturulacak olan sel akışı ile birlikte dere yataklarının tamamen ıslanması
sağlanacak, böylece bakteri oluşumu için uygun şartlar yerine getirilecektir. Bu alanlardaki
bakteri oluşumu omurgasız canlıların çoğalabilmeleri için önemlidir.
V.2.5. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması sonucu su kalitesine ve su
ortamındaki canlılara (Can suyunun bırakılacağı güzergahtaki canlı türleri ve
ekolojik envanteri) olabilecek etkiler, proje için tespit edilen balık türlerine ait geçiş
sistemleri ile mansap can suyu çıkış yerinin gösterildiği çizim (Balık geçidi ve
merdivenleri çalışır duruma geldiklerinde, içlerinin tam su dolu ve bölmelerin
üzerinde su taşıracak halde işlevsel olması, gerektiğinde nehre kilitli olan ve kısmi
göç yapan türlerin balık geçidi yaklaşımını bulmalarına yardımcı ilave donanım
montajının dahil edilmesi)
Sucul canlıların ve bırakılacak can suyu miktarının değerlendirildiği “Hidrobiyolojik
Değerlendirme Raporu” hazırlanmış ve sunulmuştur. Buna göre;
Balık geçitleri, su canlılarının göç yolları üzerindeki baraj ve bent gibi engelleri
aşarak memba veya mansap göçlerini kolaylaştıran yapılardır. Su kütleleri arasındaki
bağlantının yeniden sağlanması sadece balıklar için değil, bütün su canlıları için önemlidir.
Proje sahasında yaşadığı belirlenen esas olarak balıklar, fakat diğer sucul canlılar
için de yapılacak olan balık geçidinin su çıkış yapısı (balıkların girişi) baraja veya türbin
çıkışına olabildiğince yakın bir yere konumlandırılmalıdır. Bu yapı, engel ile balık geçidi
girişi arasında ölü bölge oluşumunu asgariye indirir. Membaya yüzen balıklar girişi kolayca
kaçırıp ölü bölgede hapsolduğundan, bu konu önemlidir. Barajın mansabında kuyruk
suyuna kadar uzanan balık geçidi, balıkların girişi bulma ihtimalini önemli ölçüde azaltır.
Balıklar; göç yolu bir engelle kesilmişse, barajın kenarlarından birine doğru yanal
olarak kaçmaya çalışarak ileriden bir geçiş imkanı ararlar. Balık yolundan gelen akıntıyı
algılayarak kendilerini balık geçidine doğru yönlendirirler. Barajın mansabındaki su
karakteristikleri (su hızı ve türbülans derecesi) balık geçidinde oluşan çağırma akıntısını
etkiler. Bu akıntının oluşturduğu çağırma etkisi; ortaya çıkan akış hızına, açısına ve nehir
debisinin balık geçidinden çıkan suyun debisine oranına bağlıdır. Çağırma akıntısı
özellikle mansapta hedef türlerin tercih ettiği alanlarda algılanabilir düzeyde olmalıdır.
Balık geçidinden çıkan çağırma suyu hızı 0,8-2,0 m/s arasında olmalıdır.
Balık geçidi girişi,
balıkların membaya giderken toplandıkları yere
konumlandırılmalıdır. Mansap akıntılarının karakteristikleri ile HES’in yapısı, toplanma
yerini belirler. Çoğu durumda bu yer, barajın ayağında veya türbin çıkışlarında hemen
bendin veya seddenin altıdır. Bu sebeple balıkları çağıracak akıntıların, balık geçidi
girişinden toplanma alanına doğru yönlendirilmesi gerekir; bu sayede akıntıyı takip eden
balıklar, geçidin girişine yönlenerek geçide girer (DSİ/FAO/DVWK, 2009; Bekişoğlu vd.,
1987).
Balık geçidi çıkışı ve çıkış şartları
Balık geçidi ile türbin su alma yapısı veya ızgara arasındaki asgari mesafenin 5 m
olması gerekmektedir. Gelen su hızının 0,5 m/s’den fazla olması durumunda, balık geçidi
çıkışının bir ayırma duvarı ile membaya doğru uzatılması zorunludur. Memba su kotundaki
azami değişim 0,5 ile 1,0 m arasında olduğunda, teknik balık geçitleri içinde yer alan dikey
yarıklı çıkışın uygun olduğu sonucuna varılmıştır.
156
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kot değişiminin 1 m’yi aştığı durumda, balık geçidinin işlevini sürdürmesi için farklı
kotlarda birden fazla çıkışın inşa edilmesi gerekmektedir.
Sudaki çözünmüş oksijen miktarı balıkların yüzme kabiliyetini etkilemektedir.
Çözünmüş oksijen normalden 1/3 daha az ise, balıkların yüzme kabiliyeti % 60 oranında
azalır. Bu nedenle sudaki oksijen miktarı, balık geçitlerinin projelendirilmesinde dikkate
alınmalı ve oksijen içeriği düşük olan sularda nispeten düşük su hızları tercih edilmelidir.
Balıklar karanlıktan korktuklarından balık geçitlerinin üstünün açık olarak inşa
edilmesi veya geçide ışık verecek aydınlatma pencerelerinin inşa edilmesi gereklidir. Balık
geçitlerinin üstünün açık olarak inşa edilmesi bakım, onarım ve işletme hizmetleri
yönünden tercih edilmektedir. Özellikle üstü kapalı ve galeri şeklinde inşa edilen balık
geçitleri, feyezan sırasında silt ile dolmakta ve çalışamaz duruma gelmektedir. Bu
nedenle, balık geçidinin üstü açık olması ve zorunluluk olmadıkça üstü kapalı olarak inşa
edilmemelidir. Balıklar ani su akım hızı değişmelerine karşı hassasiyet gösterirler. Bu
nedenle balığın geçide yönlendirilmesinde yüksek su hızı yerine, tedricen artan su akım
hızları tercih edilmelidir (Bekişoğlu vd,1987).
Balık geçitlerinin inşa amaçlarına uygun olarak çalıştıkları, balık geçidinin memba ve
mansabında aynı türlerin tespit edilmesiyle anlaşılabilir. Balık geçitleri, Regülâtör ve baraj
inşasından önce etüd aşamasında ele alınmalı ve sistemin bir parçası olarak
düşünülmelidir. Balık geçitlerinin inşası için gerekli veri toplma çalışmalarının yapılması
son derece önemlidir. Bu bakımdan, konu hakkındaki çalışmalara gerekli önem verilmeli,
havzanın su ürünleri yapısı, burada inşa edilecek olan balık geçidinin tipi, karakteristikleri,
ekonomisi, rantabiletesi vb gibi hususlar çok iyi araştırılarak, mevcut geçitlerin ihtiyaca
cevap verip vermediği tespit edilmelidir. Ayrıca inşa edilen balık geçitlerinin işlerliğinin
sağlanması için bakım ve onarım işletmelerine azami titizlik gösterilmelidir (Bekişoğlu
vd,1987).
Ülkemizde balık geçit tipleri arasında orifisli ve havuzlu tip balık geçitleri
uygulanmıştır. Ayrıca 1984 yılında Kanada’lı uzman R.J. Finnigan’ın Emiralem
Regülâtörü’nde uyguladığı “Dikey Yarıklı Balık Geçidi” modeli olumlu sonuçlar vermiş,
aynı uzmanın önerileri doğrultusunda Ahmetli Regülâtörü’ndeki mevcut balık geçidi dikey
yarıklı balık geçidi olarak revize edilmiştir. Bu tip balık geçidi birçok ülkede de başarılı bir
şekilde uygulanmaktadır.
Balık geçitleri, tabii akışa en yakın su akımını temin etmek amacıyla değişik tiplerde
inşa edilirler. En yaygın olarak havuzlu ve bölmeli balık geçidi, havuzlu ve orifisli balık
geçidi, denil tipi balık geçidi ve dikey yarıklı balık geçidi yapılmaktadır.
İlhan I-II Regülâtörleri ve HES Projesi için önerilen balık geçidi tipi; Havuzlu Geçit
(Orifisli Balık Geçidi) veya “Dikey Yarıklı Balık Geçidi”dir ve bu balık geçidi tiplerinin,
ülkemiz suları için en uygun balık geçidi tiplerinden oldukları belirtilmektedir
(DSİ/FAO/DVWK, 2009). Proje kapsamında İlhan-I ve İlhan –II Regülatörlerinde Dikey
Yarıklı Balık Geçidi yapılması planlanmaktadır.
157
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.2.6. Kati proje aşamasında; doğal hayatın devamlılığının sağlanabilmesi için
dere yatağına bırakılacak su miktarı ölçümleri, Akım Gözlem İstasyonu yerlerinin
(AGİ) istasyon kurulmasına uygun olarak dizayn edilmesi, AGİ kurulma aşamasında
ilgili DSİ Bölge Müdürlüğüne müracaat edilmesi ve söz konusu istasyonun ilgili
firma tarafından GPRS modemli cihazla donatılması ile ilgili işlemler,
Faaliyet sahibi tarafından İlhan-I ve İlhan-II regülatörleri mansabına Kasım 2009
tarihinde 08-215 nolu Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) kurulmuştur. Söz konusu AGİ’nin
konumunu gösteren şekil aşağıda verilmiştir.
Şekil V.2.6.1. Faaliyet Sahibi Tarafından Proje Alanında Kurulan AGİ’nin Konumu
Enerji üretimine başlandığında mansaba bırakılan su miktarı ölçümleri için AGİ
istasyonunun on-line olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü ile bağlantısı sağlanacaktır.
Bırakılan cansuyu, uzaktan algılamalı Akım Gözlem İstasyonu ile günlük akım
değerleri ölçülecek ve aylık olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’ne (Artvin) ve Artvin Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğü’ne (ÇED, DKMP Şubelerine) veri aktarımı sağlanacaktır.
V.2.7. Ulusal ve uluslararası mevzuatla korunması gereken alanlar üzerine
etkiler,
Bu bölüm Bölüm IV.2.11’de detaylı olarak irdelenmiştir.
158
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.2.8. Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması, su tutulması sonucu
mansapta olabilecek değişimler, bu değişimlerin su kalitesine ve su ortamındaki
canlılara etkileri, doğal yaşam üzerine etkiler (heyelan, erozyon, nehir hidrolojisi,
sucul yaşam, sediment gelişi vb.), bu etkilerin ortadan kaldırılmasına yönelik
alınacak önlemler (olabilecek heyelana karşı alınacak önlemler dahil),
Sucul canlılar üzerine etki ve önlemler Bölüm V.1.7 ve Bölüm V.2.5’de verilmiştir.
V.2.9. Yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler (su kullanımı, tarım
alanlarının sulanması v.b.), proje debisi, iletim kanalının uzunluğu, Su kaynağı
yatağının genişliği, alüvyon yapısı içme suyu sondaj kuyu yerlerinin gösterilmesi,
vb. parametrelerin değerlendirilmesi ),
Proje alanı ve çevresinde bulunan yer altı ve yüzeysel su kaynaklarının jeolojik,
hidrojeolojik ve ekolojik özellikleri raporun IV.2.3., IV.2.4. no’lu bölümlerinde detaylı olarak
sunulmuştur.
Proje alanı kaynağını Balıklı dereden alan Borçka İlçesine içme suyu sağlamak
amacıyla inşa edilmiş 40 lt/sn kapasiteli içme suyu tesisi havzasında bulunmakta olup
proje alanında su kullanım hakları çalışmaları kapsamında; sulanacak tarım arazileri için
1,274 lt/sn, proje mansabındaki Borçka İlçesinin içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere
Balıklı Dere üzerindeki içme suyu tesisi için 40 lt/sn, regülatör ve santral arasında faal
olmayan ve kullanılmayan iki adet değirmen için 160 lt/sn, balık çiftlikleri için 240 lt/sn,
hayvanların içme suyu için 2,39 lt/sn su ihtiyacı belirlenmiş olup dere yatağına
bırakılacaktır. Proje alanı için hazırlanmış söz konusu Su Kullanım Hakları Planlama
Raporu Ek-13’de verilmiştir.
Proje alanında dere yataklarının eğiminin yüksek olması nedeniyle alüvyonun
yayılımı oldukça dar ve derinliği de azdır. Dolayısıyla önemli kalınlığa sahip olmayan bu
tür akiferler yer altı suyu potansiyeli bakımından verimsizdir. Dolayısıyla proje alanının
üzerinde bulunduğu kayaç yapıları hidrojeolojik olarak geçirimsiz özellik gösterip yer altı
suyu bakımından verimsizdir. Ancak sanat yapı yerlerindeki kazılar esnasında ve iletim
yapısı güzergâhında yer yer su ile karşılaşılabilecektir. Bu sular havzaya düşen ve
kayaçların kırık ve çatlaklarından süzülen doğal sular olup çökeltme havuzlarında
dinlendirildikten sonra uygun alıcı ortama deşarj edilecektir.
V.2.10. Orman alanlarına olabilecek etki (orman yangınları da dahil) ve bu
etkilere karşı alınacak tedbirlerin tanımlanması,
Proje alanı; Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Borçka Orman İşletme Müdürlüğü,
Çifteköprü Orman İşletme Şefliği tarafından hazırlanan ÇED inceleme ve değerlendirme
raporuna göre Çifteköprü serisinde; 71, 95, 96, 119, 117, 116, 115, 114 ve 145 no’lu
bölmelerde; yer almaktadır. İşletme şekli koru, bölgedeki ağaç cinsleri kestane, kızılağaç,
kayın ve ladin, meşcere tipleri ise KsKzcd3, KsKnKzd2, KsKzcd2, BKnL ve KsKnd1 olarak
tespit edilmiştir.
Proje alanında yaklaşık 720 adet ağaç (2.120 m3) bulunmaktadır.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin uygulama aşamasında eklerde verilen Artvin
Orman Bölge Müdürlüğü ÇED İnceleme ve Değerlendirme Raporu’nda (Bkz. Ek-1.7)
belirtilen hususlara uyulacaktır.
Ağaçlandırma işlemleri yapılırken, bölgenin hâkim bitki örtüsü göz önünde
bulundurularak, ağaçlandırmada kullanılacak ağaç türleri buna göre seçilecektir.
159
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ağaç türlerine ilave olarak daha kısa sürede yüzeye yayılmaları ve toprak yüzeyini
tutmaları nedeniyle inşaat aşamasından itibaren toprak kaymasının yoğun olarak
görüldüğü bölgelerde ağaçlandırma çalışmalarından önce tohumlama çalışmaları
yapılarak otsu dokunun yüzeyi hızlıca kaplaması sağlanacaktır.
Projenin işletme aşamasında sadece suyun enerjisinden faydalanılması
planlanmakta olduğundan orman alanlarına olumsuz bir etki olmayacaktır. İnşaat işlemleri
tamamlandıktan sonra uygun olan bölgelerde yeniden ağaçlandırma ve peyzaj çalışmaları
yapılacaktır.
Olası bir yangın durumunda projede tüm çalışan işçiler istendiği zaman yangına
müdahalede hazır bulundurulacaktır. Şantiyede yangın söndürme cihazlarının yanı sıra ilk
müdahalede gerekli olan malzemeler hazır bulundurulacaktır. Olası bir yangın sırasında
şantiyede bulunan tüm iş makineleri yangın amirinin emrine verilecektir.
Projenin mevcut orman alanlarına olumsuz bir etkisi olmaması için aşağıda belirtilen
önlemler alınacaktır:
- Faaliyet alanına giriş ve çıkışlar kontrol altında tutulacaktır.
- Civar ormanlarda çıkabilecek orman yangınlarına karşı işletme müdürlüğünün
öngöreceği yangınla mücadele tedbirleri alınacaktır.
- İşletme müdürlüğünün talebi halinde işçi ve iş makinesi imkânları orman
yangınlarında sevk edilecektir.
Proje alanının ormanlık bölge kapsamında olmasından dolayı orman yangınları için
çalışan personele gerekli hizmet içi eğitimler verilecektir. Olabilecek herhangi bir orman
yangınında çalışanlar tarafından müdahale edilerek, itfaiye ve ilgili orman işletmesine
haber verilecektir. Çalışan personelin üzerlerinde ateşli maddeler bulundurulmayacak,
herhangi bir amaçla ateş yakılmayacaktır. Kurallara uymayan personel hakkında gerekli
cezai işlemler yapılacaktır.
Projenin işletme aşamasında olası bir yangın durumunda, gerekli alet ve ekipmanlar
santral binasında hazır bulundurulacak ve eklerde sunulan Acil Durum Müdahale Planı
kapsamında yangın söndürülmeye çalışılacak ve herhangi bir yaralanma ya da can
kaybını engelleyecek tedbirler alınacaktır (Bkz. Ek-12).
Projenin inşaat çalışmaları sona erdikten sonra, raporun V.1.25 no’lu bölümünde
anlatılan çalışmalar kapsamında ağaçlandırmalar yapılacak ve özellikle inşaat
çalışmalarında zarar görebilecek orman sayılan alanların rehabilitasyonu Artvin Orman
Bölge Müdürlüğü ile koordinasyonlu bir şekilde yürütülecektir.
V.2.11. Tarım alanlarına olabilecek etkiler ve bu etkilere karşı alınacak
tedbirlerin tanımlanması,
Proje alanı içerisinde şimdiki arazi kullanımı bakımından fındık, ormanlık ve
nadassız kuru tarım arazisi sayılan araziler bulunmaktadır. Şantiye alanı, İlhan HES binası
ve basınçlı borunun bir kısmı fındık ve nadassız kuru tarım arazisi içerisinde yer
almaktadır.
Proje kapsamında kullanılacak tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için,
19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403
sayılı ‘’Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’’ hükümleri gereğince, Artvin İl Toprak
Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan sonra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan
gerekli izinler alınacaktır.
160
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.2.12. Projenin işletilmesi sırasında çalışacak personelin ve bu personele
bağlı nüfusun konut ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde, nasıl
temin edileceği,
Projenin işletme aşamasında toplam 10 kişinin istihdam edeceği düşünülmektedir.
Proje dâhilinde çalışacak daimi personeller, mümkün olduğunca bölgeden istihdam
edilecek, böylece az da olsa bölge ekonomisine katkı sağlanmış olacaktır.
Çalışacak personelin sosyal ihtiyaçları santral binasından sağlanacaktır. Teknik
ihtiyaçlar ise proje alanı yakın çevresindeki yerleşim birimlerinden, buralardan
karşılanamama durumunda ise Borçka ilçesinden temin edilebilecektir.
V.2.13. İdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı
sonrasında oluşacak atık suların arıtılması için uygulanacak arıtma tesisi
karakteristiği, prosesinin detaylandırılması ve arıtılan atık suların içme suyu havzası
dışına çıkarılması, ne miktarlarda, nasıl verileceği,
Projenin işletme aşamasında çalışacak personelin içme ve kullanma suyu ihtiyacı,
Artvin İl Özel İdaresi’nden su tahsis izni alındıktan sonra mevcut yüzey sularından veya
kaynak sularından temin edilecektir. İşletme aşamasında çalışacak 10 kişi için içme ve
kullanma suyu miktarı, bir kişinin ihtiyaç duyacağı su 150 lt/gün olarak kabul edilirse;
10 kişi x 150 lt/kişi-gün = 1.500 lt/gün = 1,5 m3/gün su kullanılacaktır.
Kullanılacak suyun tamamının atık su olarak geri döneceği kabulüyle oluşacak evsel
nitelikli atıksu miktarı 1,5 m 3/gün olacaktır.
Proje alanı ve yakın çevresinde atıksu (kanalizasyon) sistemi olmadığından;
projenin inşaat aşamasında olduğu gibi işletme aşamasında da oluşacak evsel nitelikli
atıksular, 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
‘‘Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik’’
ana şantiye alanlarında kurulacak sızdırmasız fosseptiklerde toplanacak ve Borçka
Belediyesi tarafından vidanjör ile bedeli karşılığında bertaraf edilecektir.
Proje kapsamında işletme aşamasında Santral binasının yanında kurulacak
fosseptik çukuruna ait fosseptik planı Ek-8’de verilmiştir.
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin 17. ve 20.
Maddeleri arasında bahsedilen alanlardan herhangi birisinde kalmamakta olup, projenin
arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları ile işletme aşamasında; söz konusu yönetmelik ile
13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin hükümlerine
uygun olarak hareket edilecektir.
Proje dâhilinde Balıklı Deresi ile yan kollarına deşarj edilecek her türlü atıksu için, 31
Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’’ ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği’nde yer
alan alıcı ortam değerleri ile atıksu deşarj kriterlerine uyulacaktır.
161
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.2.14. Konut, sosyal ve idari tesislerden oluşacak katı atık miktar ve
özellikleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne
şekilde değerlendirileceği,
Projenin işletme aşamasında çalışacak 10 kişiden kaynaklı evsel nitelikli katı atık
oluşması söz konusu olacaktır. Bir kişiden kaynaklı günlük katı atık miktarı 1,34 kg
kabulüyle;
10 kişi x 1,34 kg/gün = 13,4 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşacaktır.
Projenin işletme aşamasında oluşacak bu atıklar; proje ünitelerinin yer aldığı
alanlarda çeşitli noktalara yerleştirilen ağzı kapalı çöp bidonlarında toplanacak ve belli
periyotlarda Borçka Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi
sağlanacaktır.
HES işletmelerinde ambalaj atıklarının oluşması söz konusu değildir. Ancak geri
kazanımı mümkün olan ambalaj atıkları oluşması durumunda ise, Ambalaj Atıklarının
Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde; santral alanı içerisinde diğer katı atıklardan ayrı olarak
toplanacak ve ambalaj atığı toplama lisansına sahip firma ile yapılacak sözleşme
dâhilinde firmaya teslim edilecektir.
Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında oluşacak olan tüm katı atıkların
bertarafında 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Katı Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği”ne ve bu yönetmelikte;
03.04.1991 tarih ve 20834 sayılı Resmi Gazete’de,
22.02.1992 tarih ve 21150 sayılı Resmi Gazete’de,
02.11.1994 tarih ve 22099 sayılı Resmi Gazete’de,
15.09.1998 tarih ve 23464 sayılı Resmi Gazete’de,
18.08.1999 tarih ve 23790 sayılı Resmi Gazete’de,
29.04.2000 tarih ve 24034 sayılı Resmi Gazete’de,
25.04.2002 tarih ve 24736 sayılı Resmi Gazete’de,
05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişikliklere uygun
olarak hareket edilecektir.
Bununla birlikte, projenin tüm aşamalarında oluşması muhtemel ambalaj ve ambalaj
atıkları; 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.
İşletme aşamasında trafolarda izolasyon yağları kullanılmaktadır. Tesiste büyük
çaplı arıza durumlarında, yapılacak yağ transferi işlemi sırasında, meydana gelebilecek
kazalar sonucunda, ortama dökülen veya taşan izolasyon yağı üzerine kum, çakıl veya
talaş gibi absorban dökülerek ortama sızması önlenecek daha sonra bu karışım varillere
alınarak depolanacaktır.
Kullanılacak izolasyon yağının yaklaşık ömrü 25-30 yıl arasındadır. Kullanım
ömrünü tamamlamış izolasyon yağlarının bertarafı ise, lisanslı bertaraf tesislerinde,
30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Atık
Yağların Kontrolü Yönetmeliği” 2. Bölüm Madde 9’da belirtildiği şekilde
gerçekleştirilecektir. Atıkların bertaraf tesislerine taşınması lisanslı taşıyıcı vasıtası ile
yapılacaktır. Bertaraf tesislerine aktarılıncaya kadar “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”
4. ve 5. bölümlerde atık yağların taşınması ve depolanması ile ilgili öngörülen şartlar
sağlanacak, işletme içindeki “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen standartlara
uygun olarak yapılmış geçici depolarda depolanacaktır.
162
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan lisans almış firmalara satılarak
değerlendirilecektir. Ayrıca söz konusu izolasyon yağlarının depolanması, taşınması ve
bertarafı esnasında 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren “Poliklorlu Bifenil (PCB) ve Poliklorlu Terfenil (PCT)’lerin Kontrolü
Hakkında Yönetmelik”e ve “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”ne uyulacaktır.
V.2.15. Proje ünitelerinin işletilmesi sırasında oluşacak gürültünün kaynakları
tesisin en yakın yerleşim birimine uzaklığı ve kontrolü için alınacak önlemler,
Projenin işletme aşamasında oluşması muhtemel gürültü ilgili detaylı bilgiler ve
hesaplamalar Akustik Rapor’da sunulmuştur (Bkz. Ek-14).
Projenin işletme aşamasında önemli derece gürültü oluşumuna neden olacak alet,
cihaz ve ekipmanlar kullanılmayacak olup, santral binası içerisinde yer alan elektrik
motorları, pompalar ve türbinlerden kaynaklı gürültünün bina dışına çıkması, bina
duvarları tarafından engellenecek ve oluşan gürültü bina dışında hissedilmeyecek
seviyeye düşecektir.
Santral binası içerisinde yer alan elektrik motorları, pompalar ve türbinlerden
kaynaklı gürültünün bina dışına çıkması, bina duvarları tarafından engelleneceği ve
oluşan gürültü bina dışında hissedilmeyecek seviyeye düşeceği düşünüldüğünden, gürültü
hesabı yapılmamıştır.
İşletilmesi planlanan İlhan HES projesi, 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve
Yönetimi Yönetmeliği Madde 33’te belirtilen “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve
Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2‘sinde belirtilen işletme ve tesisler…”
içerisinde de yer almamaktadır. Dolayısıyla, tesisin işletmeye geçmesine müteakip gürültü
ile ilgili herhangi bir izin almasına ihtiyaç duyulmamaktadır.
V.2.16. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak
saha düzenlemeleri, (ağaçlandırmalar ve /veya yeşil alan düzenlemeleri v.b.) ne
kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri ile ekolojik
peyzaj onarım planının hazırlanması,
Proje kapsamında Dicle Üniversitesi Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümünde
görev yapan Yrd. Doç. Dr. Özgür YERLİ tarafından hazırlanan Ekolojik Peyzaj Onarım
Planı eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-16).
Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak ve diğer amaçlarla yapılacak saha
düzenlemeleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler Peyzaj Onarım Planında verilmiştir.
V.2.17. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların
trafik (araç) yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi.
İlhan Regülatörü ve HES proje alanına ulaşım için, Çifteköprü Köyünden yaklaşık 1
km güneye devam edilerek santral yerine varılır. Santral yerinden sonra dere kenarı
boyunca devam edilen yolun yaklaşık 3,60 km sonrasında İlhan-1 Regülatörü, 4,40 km
sonrasında ise İlhan-2 Regülatörü bulunmaktadır. Proje kapsamında mevcut orman yolları
ve köy yolları kullanılacak olup, bu yollarda iyileştirme yapılacak ve İlhan-I regülatörüne
ulaşım için yaklaşık 1.185 m yeni yol açılması planlanmaktadır. Söz konusu yolların
dışında herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacaktır.
Projenin işletme aşamasında oluşacak trafik yükü ile ilgili hesaplamalar Bölüm
V.1.3’te yer alan Tablo V.1.3.1’de yapılmıştır.
163
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tesis alanına ulaşım için kullanılacak olan köy yollarının ulaşımı trafiğe sürekli açık
tutulacaktır. Söz konusu tesis alanına ulaşım yollarının ve sanat yapılarının projedeki
çalışmalardan kaynaklı kullanımı süresince ağır tonajlı vasıtalarla bozulması halinde
gerekli onarım, stabilize beton kaplaması, yol bakımı vb. işler faaliyet sahibi tarafından
karşılanacaktır.
Projenin inşaat ve işletme aşamasında, yollara giriş ve çıkışlarda trafik güvenliği
açısından her türlü önlem, Karayolları Bölge Müdürlüğü’nün görüşleri doğrultusunda
yatırımcı firma tarafından alınacaktır.
Proje kapsamında “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında
Yönetmelik” ile “Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte
Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” gerekleri yerine getirilecektir.
V.2.18. Projenin işletilmesi aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre
açısından riskli ve tehlikeli olanlar,
Proje kapsamında, kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek ve
insan sağlığı için olabilecek riskleri ortadan kaldırmak ve en aza indirmek için gerekli tüm
yasal ve teknik tedbirler alınacak ve titizlikle uygulanacaktır. Zaman zaman seminer,
eğitim ve bilgilendirme toplantıları gerçekleştirilerek çalışanlar bilgilendirilecektir.
Ayrıca çevre ve toplum sağlığını olumsuz etkileyecek hususlar ile yangın vb.
olaylara karşı gerekli tedbirler alınacaktır. Olası bir kaza durumunda yapılacak çalışmaları
içerir Acil Durum Müdahale Planı Ek 12’de verilmiştir.
V.2.19. Diğer özellikler.
Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.
164
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri
V.3.1. Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam
imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik
altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb.
(Projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek yöre halkı ile görüşmeler yapılarak
sosyolojik etkinin ortaya konulması)
Verimli ve güvenilir enerji kaynakları aracılığıyla çevreyi koruyarak ekonomik ve
sosyal gelişmeyi sağlamak, günümüz toplumlarının temel hedeflerinden biridir. Bu
bağlamda önem kazanan bir süreç olarak sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirebilmek
için, sürdürülebilir enerji yollarına dönük programların hazırlandığı ve stratejilerin
geliştirildiği görülmektedir. Bu ise; dışa bağımlılığı minimum düzeye indirgeyecek ve ülke
kaynaklarının optimum seviyede kullanılmasını sağlayacak enerji politikalarının
uygulanmasını gerekli kılmaktadır.
Sanayileşme, tarım ve bilişim sektörlerinde yaşanan gelişmeler, gündelik yaşamın
giderek makineleşmesi dolayısıyla da kendini açığa çıkaran teknolojileşme süreci ve hızlı
nüfus artışı; artan oranda elektrik enerjisi ihtiyacının yaşanmasına neden olmaktadır. Öyle
ki; Türkiye’nin Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda 2007 ile 2013 yılları arasında elektrik
talebinde yılda ortalama %8,1 oranında artış ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Böylesi bir
artış ise; yenilenebilir, düşük maliyetli, güvenli ve çevreye en az zarar veren alternatif
enerji kaynaklarının geliştirilerek kullanılmasını zaruri hale getirmektedir. “Yeşil enerji”
olarak tanımlanan ve su, biyokütle, rüzgar ve güneş olarak örneklendirilebilecek bu enerji
kaynakları içerisinde; Türkiye açısından coğrafi konumu nedeniyle en avantajlı olanının
hidroelektrik olduğu ifade edilebilir.
DSİ’nin 2005 yılı verilerine göre; hidroelektrik enerji potansiyeli 127.381 GWh olan
ülkemizin, 2004 yılı sonu itibariyle kurulu hidroelektrik santrallerinin kapasitesi yalnızca
12.654 MW olarak saptanmıştır. Dolayısıyla, enerji arzında; petrol ve doğalgaz gibi dışa
bağımlılığı körükleyen kaynaklardan ziyade, gerekli önlemler alınarak uygulandığı takdirde
çevreye dost olduğu kadar ülkemizin enerji kaynakları bazındaki gücünden en üst
düzeyde faydalanmayı da sağlayacak hidrolektrik enerjiyi kullanmak; artan elektirik
talebini karşılama noktasında güçlü bir çözüm yolu olarak görünmektedir.
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Artvin İli Borçka İlçesi sınırları
içerisinde, Balıklı Deresi üzerinde 4.00 m 3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm),
9.00 MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı
sekonder olmak üzere toplam 28.65 GWh/yıl enerji üretilmesi planlanmıştır.
Bu bağlamda proje; enerji alanında ithalatı minimize ederek, yerli ve yenilebilir enerji
kaynaklarından azami ölçüde faydalanmayı hedefleyen ülkemizin giderek artmakta olan
yeterli, güvenilir, kaliteli, ekonomik ve çevreye uyumlu elektrik ihtiyacının bir kısmını
karşılayarak ulusal gelişime katkı sağlama noktasında; sosyal ve ekonomik bazda ortaya
çıkabilecek risklere yönelik gerekli tedbirleri aldığı takdirde, önemli bir adım olarak
görülebilir.
İlhan I-II Regülâtörleri ve HES Projesi kapsamında Balıklı dere ve Balıklı dere’nin
yan kolları olan Küçükcin ve Gorgodi derelerinden çevrilen sular bir çevirme yapısı ile
alınacağından baraj gölü şeklinde bir göl oluşumu söz konusu olmayacaktır; nehir tipi
santral aracılığıyla elektrik üretilmesi tasarlanmaktadır. Bu tasarı bağlamında proje
kapsamında arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında 75 kişinin, işletme aşamasında ise
yaklaşık 10 kişinin istihdam edileceği belirtilmektedir.
165
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Çalışacak vasıfsız personel ile daimi personellerin istihdamının, mümkün olduğunca
yörede yaşayanlar arasından seçileceği projenin; inşaat ve montaj işlemlerinin
tamamlanma süresinden sonra işletme süresinin toplam 50 yıl olarak planlandığı dikkate
alındığında; yöre ekonomisi için bir katkı olarak görülmesi uygun olur. Çünkü coğrafi
konum itibariyle çok engebeli olan Borçka’da geçimini tarım ve hayvancılıkla (özellikle
arıcılık) sağlayan, bunu da ticari amaçtan ziyade çoğunlukla aile ihtiyacını karşılamaya
yönelik olarak gerçekleştiren halk; ilçede sanayi tesisi ve istihdam yaratacak sektörün
olmayışı sebebiyle de, toplumsal bir olgu olan işsizlik problemiyle mücadele etmektedir.
Dolayısıyla öngördüğü istihdamla projenin, tarım ve hayvancılık faaliyetleri dışında yöre
insanını farklı iş kollarına yönlendirerek alternatif gelir sağlama yolları sunma ve böylece
yöredeki işsizlik sorununa bir miktar da olsa çözüm getirebilme potansiyeli taşıması
bakımından önemli olduğu ifade edilebilir.
Şöyle ki; TÜİK’in Artvin İli 2000 Yılı Hane Halkı Büyüklüğüne Göre Hane Halkı
Sayısı Bilgileri temel alındığında, ilde yoğun olarak 4 kişilik ailelerin bulunduğu söylenebilir
ki; bu; projeden arazi hazırlık ve inşaat aşamasında hemen hemen 300 kişinin, işletme
aşamasında ise yaklaşık 40 kişinin dolaylı olarak fayda göreceği anlamına gelebilir. Diğer
taraftan; projenin işletmeye geçerek enerji üretmeye başlamasıyla birlikte, Artvin İli ve
civarında yeni yatırımların gerçekleşme durumu ortaya çıkacaktır ki; bu da; yöre insanı
için yeni istihdam olanakları anlamına gelmesi nedeniyle, uzun vadeli ikincil bir katkı
olarak değerlendirilebilir. Bahsi geçen tüm bu olumlu değişiklikler, özelde ilçelerinde genel
olarak ise Artvin İli’nde yoğun şekilde gözlemlenen göçü önleyebilme noktasında küçük
ancak önemli adımlar olarak da yorumlanabilir.
İlhan I-II Regülâtörleri ve HES Projesi kapsamında kurulacak olan tesislerin
inşaatında kullanılacak beton malzeme ve inşaat malzemelerinin tamamına yakın bir
bölümü ile makine ve ekipmanların yöredeki ilgili santrallerden satın alınarak
karşılanacağı; inşaat çalışmalarında yararlanılacak olan iş makineleri ve araçlar için
gerekli akaryakıt ve madeni yağ gereksinimi ile istihdam edilecek personelin teknik,
sosyal, gündelik ihtiyaçlarının ilçe içerisinden temin edileceği projenin; bu bağlamda
yöredeki ekonomik faaliyetlere bir ivme kazandıracağı söylenebilir.
İlhan Regülatörü ve HES proje alanına ulaşım için, Çifteköprü Köyünden yaklaşık 1
km güneye devam edilerek santral yerine varılır. Santral yerinden sonra dere kenarı
boyunca devam edilen yolun yaklaşık 3,60 km sonrasında İlhan-1 Regülatörü, 4,40 km
sonrasında ise İlhan-2 Regülatörü bulunmaktadır. Proje kapsamında mevcut orman yolları
ve köy yolları kullanılacak olup, bu yollarda iyileştirme yapılacak ve İlhan-I regülatörüne
ulaşım için yeni yol açılacaktır. Söz konusu yolların dışında herhangi bir bağlantı yolu
yapılmayacak olup, bu yollarda gerekli iyileştirmeler yapılacaktır. Bu anlamda proje hem
yörenin alt yapısına bir miktar da olsa katkıda bulunacağı hem de yöre halkının il ve
ilçelerle ulaşımında kolaylık sağlayacak olumlu değişiklikler öngördüğü için pragmatik bir
işleve sahiptir.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi’nin özelde Borçkada, genel olarak ise
ülkemizde yaratabileceği olumlu etkilere ilişkin olarak yukarıdaki paragraflarda
detaylandırılan yorumlamaları; projeye dair halkı bilgilendirmek ve bu çerçevede görüş ve
önerilerini almak amacıyla 24.01.2013 tarihinde Artvin ili, Borçka ilçesi, Düzköy Mevkiinde
bulunan Mavi Ay Alabalık ve Dinlenme Tesisi’nde ÇED sürecinde Halkın Katılımı
Toplantısı düzenlenmiştir.
Toplantıda katılımcılara; proje ile ilgili açıklamaların yer aldığı ve Power Point
programı kullanılarak projeksiyon ile görsel bir sunum yapılarak, proje hakkında detay
bilgiler verilmiştir. Proje ile ilgili Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş. ve yatırımcı firma
yetkilisi tarafından, sorulan sorular cevaplandırılmış, proje alanının seçim nedenleri ve
bundan sonraki aşamalarda yapılacak prosedürler hakkında detaylı bilgiler vermiştir.
166
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Toplantıya katılan vatandaşların düşünceleri, soruları ve sorulara verilen cevapları
içeren ‘’Halkın Katılım Toplantı Tutanağı’’ eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-1.8).
İlhan I-II Regülâtörleri ve HES Projesi kapsamında yapımı planlanan tesisler; İlhan I
ve II Regülatörleri, su çevirme yapısı ve derivasyon hattı, iletim yapısı, santral binası ve
enerji nakil hattı ile şantiye alanlarından oluşan destek üniteleri olarak sıralanabilir. Proje
yapılarının bulunduğu alanda fındık, ormanlık ve nadassız tarım arazisi sayılan araziler
yer almaktadır.
Söz konusu proje alanına en yakın yerleşim birimleri, basınçlı boruya 50 m
mesafede bulunan Sağlık Mahallesidir. İlhan hidroelektrik santraline en yakın yerleşim
yerleri ise 600 m mesafedeki Çifteköprü Köyü ve 1 km mesafedeki Çiftepınar Mahallesidir.
Proje alanına Borçka ilçe merkezi 9,7 km, Artvin il merkezi ise yaklaşık 30 km mesafede
yer almaktadır.
Ayrıca proje güzergâhında iletim hattının geçtiği alanlara yakın bölgelerde Borçka
Belediyesi’ne ait İçme Suyu Arıtma Tesisi ve Su Alma Yapısı ile Alabalık Tesisleri yer
almaktadır. İlhan HES binasının kuşuçuşu yaklaşık 150 m doğusunda (projenin
mansabında) Çifteköprü Regülatörü ve yaklaşık 2,9 km doğusunda Çifteköprü HES yer
almaktadır. Söz konusu tesislerin yerleşimlerinin topografik harita üzerindeki konumu ve
fotoğrafları ise Bölüm II.2’de verilmiştir.
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından yapılıp işletilmesi tasarlanan proje
kapsamında inşa edilecek ana tesisler ile destek ünitelerinin; başta birinci derecedeki etki
alanlarında olmak üzere, genel olarak yörede ortaya çıkarabileceği çevresel ve bununla
bağlantılı sosyo-ekonomik doğrudan ve dolaylı olumsuz etkiler aşağıdaki başlıklar altında
değerlendirilebilir:
Türlerin ve Doğal Yaşam Ortamlarının Yok Olması, Koruma Alanlarının Zarar
Görmesi, Ulaşımda Aksamaların Meydana Gelmesi ve Turizm Üzerindeki Etkiler
Yoğun olarak yağışın görüldüğü ve sisin oluştuğu Artvin İli’nde kışlar ılık, yazlar ise
sıcak geçmektedir ve yörenin iklimi kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe karasallaşsa da,
genel olarak ılımandır. Hem coğrafi konumu hem de iklimsel özellikleri nedeniyle yöre;
büyük karalar arasında göç eden kuşların önemli geçiş alanlarından birisi olduğu gibi;
Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi)
dahilinde kesin koruma altında olan, bulunma olasılığı düşük ya da tehdit altında olan pek
çok flora ve fauna türünü de içinde barındırmaktadır.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi kapsamında inşa edilecek üniteler ve
yapılacak kazı-dolgu çalışmaları esnasında ve sonrasında gerekli önlemler alınmadığı
takdirde, yukarıda temel özellikleri çok genel cümleler altında verilen arazinin jeolojik ve
doğal nitelikleri zedelenerek; yörenin iklimsel özellikleri, doğal bitki örtüsü, habitat yapısı,
ekosistemindeki denge, Balıklı Deresinin doğal akışı ve yapısı geri dönüşümü olmayacak
şekilde değişebilir. Bu durum ise erozyon ve heyelan risklerinin ortaya çıkması, su
kalitesinin bozulması, canlıların yaşam alanlarının tehlike altına girmesi ve pek çok canlı
türünün yok olması gibi ciddi sorunları gündeme getirebilir.
Ayrıca proje alanı içerisindeki orman sayılan araziler tahrip edildiğinde ve atık su,
katı atık, atık yağlar, inşaat atıkları, hafriyat malzemesi atıkları kontrolsüz biçimde yok
edildiğinde de yörenin flora ve faunasının zarar görme ihtimali vardır. Bahsedilen bu
riskler ile alınacak önlemlere dair bilgilere ÇED Raporunda ayrıntılı biçimde değinilmiştir.
Bu noktada ise özellikle dikkat edilmesi gereken; proje dâhilinde inşaat ve işletme
aşamalarında yapılacak tüm çalışmalar sebebiyle hem flora ve faunaya hem de erozyon
ve heyelana dair ortaya çıkabilecek tehlikeler ile tahribatı önlemek amacıyla yatırımcı
firmanın yapmayı taahhüt ettiği koruma ve iyileştirme çalışmalarınının izlenmesi ve ilgili
kanun ve yönetmeliklere uygun olarak hareket edilmesinin sağlanması olacaktır.
167
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Öte yandan projenin Artvin İli’nde bulunan temel koruma alanları çerçevesinde de
değerlendirilmesi gerekmektedir. İl içerisinde bulunan başlıca koruma alanları şöyle
sıralanabilir: UNESCO tarafından Türkiye’nin ilk biyosfer rezerv alanı olarak ilan edilen ve
Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) tarafından uygulanan “Yüksek Değerli Koruma
Alanları Projesi” çerçevesinde izlenen, dünyadaki üç önemli arı ırkından biri olan Kafkas
Arısı’nın saflığı bozulmadan korunduğu tek yer olmakla birlikte, Huş Tavuğu ile Çengel
Boynuzlu Dağ Keçisi ve Bozayı’nın da önemli yaşam alanlarından biri olan ve ayrıca
olağanüstü önemli ılıman iklim kuşağı yağmur ormanlarıyla kaplı “Camili Biyosfer Rezerv
Alanı”; uluslararası düzeyde önem taşıyan bir ekosistem olan ve hem geniş orman hem
de alpin bitki örtüsüyle Avrasya yüksek dağlık habitatının en iyi örneklerini sergileyen
“Doğu Karadeniz Dağları Önemli Kuş Alanı”; göç eden çok sayıda yırtıcı kuş
populasyonunu barındıran “Karçal Dağları Önemli Bitki Alanı”; sarıçamın sahile inebildiği
nadir yerlerden biri olan “Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı”; anıt özelliğine sahip
ağaçlardan oluşmuş bir orman parçası olmakla birlikte, “yeşil orman” niteliğini de
bünyesinde barındıran ve yırtıcı kuşların göç yolu üzerinde bulunan “Camili-Gorgit Tabiatı
Koruma Alanı”; yalnızca Türkiye’nin değil, neredeyse tüm Avrupa’nın insan eli değmemiş
tek orman ekosistemi olan “Camili-Efeler Ormanı Tabiatı Koruma Alanı”.
Tüm bu koruma alanlarının yanı sıra; Artvin’de Avrupa Birliği, Avrupa Komisyonu ile
TEMA (Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı)
Vakfı tarafından finanse edilen “Kaçkar Dağları Sürdürülebilir Orman ve Doğa Koruma
Projesi”nden de söz etmek gerekir. Artvin İli sınırları içerisinde kalan Kaçkar Proje alanı;
doğal yaşlı ormanları, çok sayıda endemik türü içinde barındıran oldukça yüksek bitki
çeşitliliği ve yaban hayatı ile ender bulunan bir alandır ki; WWF tarafından dünya üzerinde
bulunan öncelikli 200 ekolojik bölgeden biri ve Birdlife International (Dünya Kuşları
Koruma Örgütü) tarafından ise öncelikli 217 kuş koruma bölgesinden biri olarak
tanımlanması bu durumu kanıtlamaktadır.
Bahsi geçen tüm bu koruma alanları; tıbbi ve aromatik olarak ticari değere sahip
olan bitki türleriyle, doğa koruma ve kalkınma çabalarına dönük bilimsel araştırma-eğitimbilgi değişimi çalışmalarını destekleme gücüne sahip elverişli koşullarıyla, eko-turizme
yönelik sosyo-kültürel varlıklarıyla; ekonomik kalkınma ve kültürel değerlerin devamlılığını
sağlayacak
uygulamaların
denenebileceği,
seçilebileceği,
sunulabileceği
ve
geliştirilebileceği yerler olarak; geniş anlamda ülkemizin ve dar anlamda Karadeniz
Bölgesi ile Borçka İlçesi’nin ekonomisi için, sürdürülebilir şekilde geliştirildiği takdirde,
alternatif ve kayda değer bir ivme yaratabilecek gelir kaynakları fırsatları sunmaktadır.
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti tarafından Artvin İli Borçka İlçesi sınırları
içerisinde Çoruh Nehrinin yan kolu olan Cihala Derenin yan kolu Balıklı Dere üzerinde
yapılması ve işletilmesi planlanan “İlhan I-II Regülâtörleri ve HES Projesi”; yukarıda bahsi
geçen alanların dışında kalmaktadır. Ancak bölgenin bu önemli sahip olduğu
potansiyellerle karşılaştırılarak; gerek Artvin İli gerekse Borçka İlçesi ekonomisine
doğrudan ya da dolaylı olarak yapacağı katkılar ve vereceği zararlar bağlamında dikkatli
bir biçimde değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler sırasında üzerinde durulacak önemli
noktalardan biri de; projenin yörede sosyo-ekonomik faaliyetlere yön veren bitki türleri ile
tarım ve turizm ekinliklerinin doğrudan ilgili olduğu faktörlerden biri olan flora-faunaya
verebileceği zararlara dair almakla yükümlü olduğu gerekli tedbirlerin, hem ildeki koruma
alanlarını hem de yörenin toplumsal-ekonomik dokusunu koruyacak potansiyele sahip
olup olmadığının özenle irdelenmesi olmalıdır.
168
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Su Üzerindeki Düzenlemeler ve Endişeler
Yapılması planlanan hidroelektrik santral, su hakkı ile ilgili düzenlemeler
çerçevesinde, yeterli tedbirler alınmayarak tamamlandığında; doğal hayatın devamlılığına
ilişkin olarak ciddi problemler yaratabileceği gibi, içme ve kullanma suyu ihtiyacının
karşılanmasıyla ilgili sorunlar da ortaya çıkarabilir.
Hazırlanan ÇED Raporu’nda; Balıklı Deresini su kaynağı olarak kullanacak olan
İlhan I-II Regülatörleri ve HES kapsamında hazırlanan Su Kullanım Hakları Planlama
Raporu’na dikkat edilecek ve belirtilen hususlara uyulacaktır.
Sosyo-Ekonomik Etkiler
Yörede genellikle aile içi öz tüketimi karşılama ve kısmen de pazara sunma amaçlı
küçükbaş hayvancılık ve arıcılık yapılmaktadır. Proje kapsamında arazi hazırlık ve inşaat
aşaması sırasında yapılacak hafriyat çalışmaları, kullanılacak patlayıcı maddeler ve
bunlardan kaynaklı toz emisyon nedeniyle; yörenin hayvancılık ve arıcılık faaliyetleri zarar
görebilir ve halkın bu faaliyetlerden elde ettiği gelirde kayıplar yaşanabilir. Projeye dair
hazırlanan ÇED Raporu’nda tozlanmayı en alt düzeyde tutabilmek için yolların ıslah
edilmesi, malzeme taşınması sırasında araçların üzerinin branda ile kapatılması ve
araçlardan kaynaklı emisyonları önlemek için ise hem Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü
Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerine uyulacağı hem de Trafik Kanunu’nun yükleme
standartlarına uygun şekilde yükleme yapılacağı belirtilmiştir ki; bahsi geçen bu tedbirlerin
uygulanmasını ve ilgili kanunlar ile yönetmelikler çerçevesinde hareket edilmesini
sağlamak, geçimini hayvancılık ve arıcılık faaliyetleriyle sağlayan yöre insanının
sosyo-ekonomik bağlamda olumsuz etkilere maruz kalmasını önlemek açısından gerekli
ve oldukça önemlidir.
İnşaat Sürecindeki Etkiler
Hidroelektrik santral kapsamında yapılacak olan tesislerin ve destek ünitelerinin
inşası sırasında, yöredeki insanlar ile çalışanların can güvenliğini en üst düzeyde tutacak
tedbirlerin alınıp uygulanmasına özellikle ve özenle dikkat edilmelidir. Bu amaçla; projeyle
ilgili olarak yapılacak çalışmalar için gerekli eğitimi almış kimseler görevlendirilecek,
çalışanlar iş kazaları konusunda eğitilecek ve koruyucu ekipmanlarla görevlerini yerine
getirmeleri sağlanacak, çalışma süreleri içinde kısa molalar verilerek konsantrasyon kaybı
önlenecek, iş makinelerinin kullanımı sırasında vatandaşların makinelerin yakınına
yaklaşmalarına izin verilmeyecek ve sahaya girmelerini engelleyici ikaz levhaları asılacak,
kullanılacak araçların periyodik olarak teknik kontrol ve bakımları yaptırılacak,
patlayıcıların kullanılması durumunda çevre emniyetine ilişkin gerekli şartlar yerine
getirilecek, inşaat çalışmaları yöre halkının gerek tarlalarıyla gerekse diğer köy, il ve
ilçelerle ulaşımına engel olmayacak biçimde sürdürülecek ve tüm bu hususlarda ilgili
mevzuat hükümlerine göre hareket edilecektir.
Öte yandan; proje dâhilinde yapılacak çalışmalar sebebiyle flora ve faunaya
verilebilecek zarar konusunda çalışanları bilgilendirilerek yörenin ekosisteminde
oluşabilecek tahribatın minimize edilmesine çalışılacaktır.
Bahsedilen bütün bu uyarılarla ilgili olarak proje için hazırlanan ÇED Raporu’nda
gerekli önlemlerin alınacağı taahhüt edilmiştir ki; bu; ölüm, sakatlık gibi ciddi kayıplarla
sonuçlanabilecek kazaların riskini en aza indirmek bakımından son derece önemlidir.
Diğer taraftan proje; yörede, inşaat aşamasında makine ve ekipmanların
kullanımından kaynaklı gürültü oluşumuna neden olabilir.
169
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bu durumda; hem faaliyet alanında çalışanların hem de en yakın yerleşim yerlerinde
ikamet eden kişilerin gürültüden etkilenmemeleri için gerekli düzenlemelerin yapılması ve
ilgili yönetmelik hükümlerine uyulması sağlanacaktır. Ayrıca yerleşimlerin kullandığı içme
ve kullanma suyu kaynaklarına zarar verilmeyecek, tozuma konusunda da gerekli
hassasiyet gösterilerek yöre halkı mağdur edilmeyecektir.
Sonuç olarak; AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Doğu Karadeniz
Bölgesi’nde Artvin İli Borçka İlçesi’nde Balıklı Deresi üzerinde yapılması planlanan İlhan III Regülatörü ve HES Projesi; sahip olduğu olanaklar çerçevesinde ülkemizin giderek
artmakta olan elektrik ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunması; vasıfsız personel ile
daimi personel olarak öngördüğü çalışan sayısı ile yapımının gerçekleştirileceği yörede
istihdam yaratması; inşaat malzemesi, iş makineleri ile araçların akaryakıt ve madeni yağ
gereksinimi ve bakım ve onarım işlemleri ile istihdam edilecek personelin teknik-sosyalgündelik ihtiyaçlarını bulunacağı ilçe içinden karşılayarak yöre ekonomisine katkı sağlama
potansiyelleri taşıması bakımından, olumlu sosyo-ekonomik etkilere ve pragmatik
fonksiyonlara sahiptir.
Bu bağlamda, enerji elde etmek için su kaynaklarını geliştirme ve kullanma
amacında olan İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesi’nin; ülkemizin sosyal ve ekonomik
bakımdan kalkınmasının gerçekleştirilebilmesi için sanayici ve diğer kullanıcı kesimlerin
ihtiyacı olan elektrik enerjisinin yerinde, zamanında ve kesintisiz biçimde sağlanması
gerekliliği göz önünde bulundurulduğunda; bir katkı olduğu söylenebilir.
Öte yandan; proje nedeniyle, gerekli önlemler alınmadığı takdirde; türler, doğal
yaşam ortamları ve koruma alanları zarar görebilir; ulaşımda aksamalar meydana gelebilir
ve proje birer ekonomik faaliyet olarak tarım, hayvancılık, balıkçılık ve arıcılık üzerinde
etkilere yol açabilir.
V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi.
Ülkemizde hidroelektrik enerji potansiyeli oldukça yüksektir. Türkiye’nin teknik ve
ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeli 129.454 GWh olarak belirlenmiştir (DSİ 2007).
Kurulu hidroelektrik santrallerinin kapasitesi, 2007 yılı sonu itibariyle, 45.930 GWh olup,
bu rakam Türkiye’deki toplam kurulu enerji üretim kapasitesinin %36’sını oluşturmaktadır.
Hidroelektrik santrallerin üretimi, yağış koşullarına bağımlı olduğundan her yıl
toplam üretim içindeki payı değişim göstermektedir. Elektrik enerjisi üretiminde; fosil ve
nükleer yakıtlı termik ve doğalgazlı santraller yanında hidroelektrik santrallerin
yenilenebilir ve puant çalışma gibi iki önemli özelliği mevcuttur.
İlhan HES Projesi tesislerinin yapılan ekonomik değerlendirmeler sırasında projenin
ekonomik ömrü 50 yıl olarak kabul edilmiştir. Projenin 50 yıllık ekonomik ömrü boyunca
dikkate alınan faiz oranı DSİ kriterleri doğrultusunda % 9,50 olarak alınmıştır. Projenin
fayda maliyet hesapları sonucu ortaya çıkan yıllık faydalar, yıllık giderler, gelir-gider
analizleri, iç karlılık oranı ve duyarlılık analizleri raporun Bölüm III.3. nolu bölümünde
sunulmuştur.
İlhan HES Projesi, işletmeye geçmesiyle beraber, Türkiye’de üretilen mevcut
yenilenebilir ve temiz enerji miktarına yılda toplam 28,65 GWh ile katkıda bulunacak olup,
özellikle Artvin ve çevresine enerji konusunda önemli katkıda bulunacaktır.
Projenin çevresel faydaları şu şekilde sıralanabilir:

Nükleer santraller, termik santraller, doğalgaz çevrim santralleri gibi elektrik
üretim çeşitlerine göre çok daha temiz olması,
170
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ülkenin yenilenebilir kaynaklarını kullanıyor olması,
İnşa edilecek regülatör yardımıyla suyun herhangi bir gölet oluşturmadan
santrale iletilmesi, böylece mevcut ekoloji ve arazi kullanımına önemli etkilerin
olmayışı,
Suyun kontrollü bir şekilde iletilmesi, böylece sel ve taşkınların engellenmesi,
Proje alanı ve çevresinde yer alan yolların iyileştirilmesi.




Projenin başlıca maliyetleri ise şu şekilde sıralanabilir:
Projenin arazi hazırlık ve inşaat döneminde oluşacak gürültü, titreşim ve toz
emisyonu,
Balıklı Deresi ve yan kollarındaki ekosistem üzerinde olabilecek etkiler,
Orman Sayılan alanların kullanımı,
Doğal yaşamın gerekliliği için regülatörde yapılacak yapılar, balık geçitleri,
Kazı fazlası malzeme stok sahalarında alınacak önlemler,
Projenin çevreye olabilecek etkilerine karşı raporda belirtilen önlemlerin maliyeti.






Projenin gerek arazi hazırlık ve inşaat, gerekse işletme aşamasında çevreye olası
etkileri ÇED Raporu’nda belirtilen tedbirler alınarak en aza indirilecektir.
V.3.3.
Projenin
gerçekleşmesine
bağlı
olarak
sosyal
etkilerin
değerlendirilmesi.( Proje Alanı ve Etki Alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık,
arıcılık vb. faaliyetlere etkileri, projenin inşası ve işletmesi aşamasında çalışacak
insanlar ile yerel halk ilişkileri, bunların insan yaşamı üzerine etkileri ve SosyoEkonomik Açıdan Analizi, uygulamaya geçirilecek sosyal sorumluluk projeleri)
Yapılması planlanan İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin bir takım sosyal etkileri
bulunmaktadır. Daha önce belirtildiği gibi sosyal etki değerlendirmesinin temel amacı
projenin insanları/toplulukları nasıl etkileyeceğini analiz etmek, negatif etkileri önlemeye
yardımcı olmakdır. Sosyal etkileri tanımlamak karmaşık ve kompleks bir süreçtir. Adams’a
(2000) göre, sosyal etki, sosyal organizasyonların veya tek tek bireylerin veya grupların
hayatları üzerinde etki olarak tanımlanabilir. “The Guidelines and Principles for Social
Impact Assessment” adlı kitapta, sosyal etki şu şekilde tanımlanmıştır: İnsanların
yaşamını, işini, eğlenmesini, birbiri ile olan ilişki türünü, gereksinimlerini karşılamak için
örgütlenme biçiminde bir değişime neden olan kamu veya özel eylemin sonucu olan her
şey sosyal etkidir. Kavram aynı zamanda bireylerin kendilerini ve yaşadıkları toplumu
meşrulaştıran değer, inanç, bilgi ve normları değiştiren kültürel etkileri de içerir.
Günümüzde yapılan çalışmalarda ortaya çıkabilecek tüm etkiler dikkate alınmaya
çalışılmaktadır. Sosyal ve çevresel etkiler değerlendirilirken doğrudan-dolaylı, kısa
dönem-uzun dönem, planlı-plansız, bilinen-bilinmeyen, amaçlı-amaçsız, görünengörünmeyen tüm etkiler dikkate alınmalıdır. Bazı durumlarda toplumun tüm kesimi, bazı
durumlarda ise toplumun belirli kesimi etkilenebilir. Bazı etkiler uzun süre görünmez
kalabilir. Geleneksel fayda-zarar analizi sadece ekonomik terimlerle yapılmaktaydı ancak
günümüzde bu değerlendirme daha geniş çerçeve içinde yapılarak, etkilerin tüm yönleri
anlaşılmaya çalışılmaktadır. Aynı zamanda değerlendirmeler sadece bir sektör bazında
değil tüm sektörlerle karşılıklı etkileşim içinde değerlendirilmeye çalışılmaktadır.
Bu konudaki tartışmalar şu şekilde özetlenebilir:

Projenin sosyal etkileri nelerdir?

Bu etkiler mevcut gruplar arasında nasıl dağılmaktadır?
171
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Bu bölümde sadece ortaya çıkabilecek sosyal etkilerin bir değerlendirmesi
sunulmaktadır ve diğer etkiler ilgili bölümlerde incelenmektedir.
Projenin olabilecek potansiyel sosyal etkileri Tablo V.3.3.1’de özetlenmektedir.
Tablo V.3.3.1. Projenin Potansiyel Sosyal Etkileri
Etki Alanları
Demografik
Göç
Kamulaştırma
Ekonomik
İş olanakları
Tarımsal alanlar
Potansiyel Etki

Yapım aşamasında çalışacak kişilerin yöreye gelmesi




Gelir kaybı
Yoksullaşma
Sosyal ve psikolojik sorunlar
Kamulaştırma bedelinin yetersiz olması veya iyi
değerlendirilmemesi




Yapım aşamasında kısa dönemli iş olanakları
Yapım aşamasında yöre halkına dolaylı iş olanakları
İşletme aşamasında iş olanakları
Sürekli/geçici olarak tarımsal alanların kullanılamaması ve
gelir kaybı
Tarımsal ürünlerin geçici olarak elde edilememesi

Altyapı ve doğal kaynaklar


Altyapının ve doğal kaynakların geçici olarak kullanılamaması
Özellikle yapım aşamasında yolların ve bazı altyapı
olanaklarının geliştirilmesi

Projeyi savunanlar ve karşı olanlar arasında çatışma (conflict)
olasılığı
Yapım aşamasındaki aktivitelerden yerel halkın rahatsız
olması
Sosyo-kültürel

Gürültü, trafik ve güvenlik




Şantiye ve inşaat ile ilgili görsel etki
Gürültü
HES’in yapımı aşamasında trafiğin artması
Aktivitelerin yaratacağı güvenlik sorunları
Projeden Etkilenen Kişiler
Birçok araştırmacı projeden etkilenen kişileri/grupları farklı olarak tanımlamaktadır.
Ancak etkilenen gruplar/kişiler incelendiğinde, olasılıkların oldukça fazla olduğu
görülmektedir. Adams’ın (2000) belirttiği gibi ilgili veya etkilenen gruplar, bir proje ile ilgili
tüm kazanan ve kaybeden kişileri/grupları kapsar. Bu gruplar heterojendir. Proje alanında
yaşayan haneler projeden etkilenen kişiler olarak değerlendirilebilir.
Projenin neden olabileceği düşünülen sosyal etkileri aşağıda detaylı olarak
değerlendirilmektedir:
Demografik Etkiler
Projenin yapım aşamasının başlamasıyla işgücüne duyulan ihtiyaç artacaktır ve bu
nedenle iş arayan kişilerin yöreye gelmesi muhtemeldir. Projenin yaratacağı iş
olanaklarının sınırlı olduğu dikkate alınırsa mevcut yapı üzerinde çok büyük bir etkinin
olması beklenmemektedir. Aşağıdaki demografik değişimlerin olacağı tahmin edilmektedir:
Geçici işçilerin mevcudiyeti: Projenin koşullarına bağlı olarak yapım aşamasında
geçici işlere ihtiyaç duyulabilir. Türkiye’deki yüksek işsizlik oranı dikkate alınırsa proje
alanına bazı işsiz kişilerin gelmesi doğal bir sonuçtur.
172
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kamulaştırma
Elde edilen verilere göre, proje için bazı alanların kamulaştırılması gerekmektedir.
Kamulaştırma ile beraber bazı haneler tarım yaptıkları alanları veya meyve bahçelerini
kaybedebileceklerdir. Bu durum gelirlerini doğrudan etkileyeceği için büyük önem
taşımaktadır.
Ekonomik Etkiler
Projenin gerçekleştirilmesi yöredeki ekonomik aktiviteleri birçok yönden etkileyebilir.
Daha önce birçok defa belirtildiği gibi yörede işsizlik en önemli sorunlardan biridir.
İlhan I-II Regülatörü ve HES’in yapım ve işletme aşamasında iş talebi olacağı söylenebilir.
Mümkün olduğu oranda yörede yaşayanlara iş sağlanması, yörede yaşayan işsizler için
olumlu bir etki sağlayacağı açıktır. Ayrıca yeni iş olanaklarının yaratılması ekonomiyi
canlandırabilir.
Sosyokültürel Etkiler
Proje, toplumda bir arada yaşayan insanların ilişkilerini birçok yönden etkileyebilir.
Burada en önemli nokta projeye karşı olanlar ve projenin yapılmasını isteyenler arasındaki
görüş ayrılığı ve sosyolojik anlamda bir çatışmanın olmasıdır. Bazı STK’lar projenin ortaya
çıkaracağı olumsuz etkilere dikkat çekerek projenin gerçekleştirilmesini istememektedirler.
Yöreye gelecek işçiler ve yörede yaşayanlar arasında bazı sorunlar çıkabilir. Yöreye
farklı yerlerden gelen birçok kişinin olması suç, kültürel farklılıkların neden olduğu
hoşnutsuzluklar dâhil olmak üzere farklı birçok soruna neden olabilir.
Gürültü, Trafik ve Güvenlik
Gürültü ve trafiğin etkisinin neler olacağı hakkında çevre değerlendirmesi daha fazla
bilgi sağlayacaktır. Şantiye veya santralde çalışan işçiler ve yöre halkı özellikle inşaat
aşamasında trafik ve diğer aktivitelerin yaratabileceği güvenlik sorunlarından etkilenebilir.
Bunun için gerekli önlemlerin alınması yeterli olacaktır.
Bazı gruplar veya kişilerin projeden olumsuz etkilenme olasılıkları daha yüksektir ve
bu proje bağlamında en fazla risk taşıyan gruplar veya kişiler yaşlılar, kadınlar ve küçük
toprak sahipleridir.
Altyapı ve Doğal Kaynaklar
Yöre halkı çeşitli nedenlerle dereden yararlanmaktadır. Bırakılacak su miktarının
yöre halkının ihtiyacının karşılayacak düzeyde olması sağlanmalıdır.
Projeden olumsuz olarak etkilenecek kişilerin başında yaşlılar, küçük toprak
sahipleri ve kadınlar gelmektedir.
Olumsuz etkilerin neler olduğu tespit edildikten sonra yönetim ve sosyal eylem
planları geliştirilerek, bunların nasıl önleneceği veya minimuma indirgeneceği
açıklanmalıdır. Buna ek olarak izleme komitesi oluşturularak proje ile ilgili aktivitelerin
izlenmesi gerekmektedir.
173
BÖLÜM VI
İŞLETME PROJE KAPANDIKTAN SONRA
OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU
ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM VI: İŞLETME PROJE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN
ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER
VI.1. Arazi ıslahı ve Reklamasyon Çalışmaları,
İlhan I-II Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Projesi için “ÇED Olumlu” kararı
alınması durumunda; projenin ekonomik ömrü boyunca kullanılabilirliğini sağlamak
amacıyla, ekipmanların düzenli olarak bakımlarının yapılması ve işletme ömrü dolan
ekipmanların yenilenerek yeniden işletmeye alınması sağlanacaktır. Projenin lisans süresi
sonunda günün şartlarına göre, işletmede yapılabilecek revizyonlar ile proje tekrar enerji
amaçlı kullanılabilir.
Proje alanın ve tesislerinin benzer amaçlar için tekrar kullanılması planlandığında,
projenin işletildiği 50 yıl boyunca ekosisteme verdiği etkilerin incelenmesi ve bugünkü
mevcut şartlardan farkının ortaya çıkartılması ve yeni önlemlerin oluşturulması noktasında
yeniden çevresel etki değerlendirme çalışmalarının yapılması uygun olacaktır.
İşletme tamamen faaliyete kapandıktan sonra üniteler sökülerek arazi ıslahı
yapılacaktır. Tesislerin kapladığı alanlarda eski haline getirme (reinstatement)
uygulamaları kullanılarak doğal peyzaj düzenlemeleri yapılacaktır. Bu düzenlemeler
işletme sonrası için dönemin koşulları (arazi, iklim, jeomorfolojik koşullar vb.) göz önünde
bulundurularak hazırlanacak olan peyzaj onarım ve rehabilite projeleri ile planlarına uygun
olarak yapılacaktır.
Ayrıca, yapılacak rekreasyon ve ıslah çalışmalarında amaç, sadece sahayı
yeşillendirmek olmayıp kullanılan araziyi doğal yapısına uygun hale getirmek ve faaliyet
sonrası en uygun amaçla kullanılmasını sağlamaktır. Bu kapsamda temel amaç doğayı
onarıp, eski haline yakın bir yapıya kavuştururken aynı zamanda yakın çevrede yer alan
halkın sosyo-kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarına bağlı arazi kullanım sınıflarını alana
kazandırmak olmalıdır.
VI.2. Mevcut su kaynaklarına etkiler,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi, işletmeye kapatıldıktan sonra suyu çevrilen
dereler kendi mecrası içerisinde akacağından, mevcut su kaynaklarına olumsuz bir etki
beklenmemektedir.
VI.3. Olabilecek hava emisyonları,
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi, işletmeye kapatıldıktan sonra herhangi bir hava
emsiyonunun oluşması beklenmemektedir.
174
BÖLÜM VII
PROJENİN ALTERNATİFLERİ
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ
(Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak
karşılaştırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir.)
önlemler,
alternatiflerin
Teknoloji Alternatifleri
Enerji santralleri su ya da rüzgâr gibi yenilenebilir doğal enerji kaynaklarını veya
kömür, sıvı yakıt ya da nükleer enerji gibi yenilenemeyen kaynakları kullanarak elektrik
üretebilirler. Kömür ya da sıvı yakıt yakmalı termik enerji santrallerinin baca gazı
emisyonları modern arıtma teknolojileri ile oldukça azaltılmasına rağmen yüksek hava
emisyonu değerleri söz konusudur. Termik santrallerde, proseslere bağlı olarak çeşitli
tehlikeli atıklar oluşmaktadır. Ayrıca termik santraller sistemleri soğutmak için önemli
miktarda su kullanırlar, bu da üstesinden gelinmesi gereken bir başka çevresel problemi
beraberinde getirmektedir. Hidroelektrik, yakıtların yanması sonucu oluşan, yakıtta
bulunan sülfürdioksit, nitrik oksit, karbonmonoksit, toz ve civa gibi kirleticileri içeren baca
gazı emisyonlarını tamamen ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca hidroelektrik kömür
madenciliğinin tehlikelerini ve kömür emisyonlarının dolaylı olarak insan sağlığına etki
etmesini önlemektedir.
Termik santrallerin kuruluş masrafları, aynı güçteki hidroelektrik santrallere oranla iki
veya üç kat daha düşüktür. Buna karşılık, hidroelektrik santralin işletme masrafı çok azdır,
termik santralda ise, daima pahalı yakıt kullanıldığından işletme masrafı çok yüksektir.
Hidroelektrik santralda amortismanın yüksek olmasına rağmen kilowatt/saat, termik
kilowatt/saate oranla daha ucuza malolur. Hidroelektrik bir tesisin, işletme ekonomisi
kuruluş masraflarını karşılarsa elverişli şartlara sahip olduğu düşünülür. İlk yatırım
yapıldıktan sonra, enerji üretiminin ana kaynağı su olduğundan üretim maliyeti çok ucuz
olmaktadır. Termik santrallerin devreye alınış ve çıkarışları çok kolay ve hızlı değildirler.
Devreye alınış ve çıkarışları sırasında çok verim kaybına uğrarlar. Kızgın buharın, enerji
üretimine hazır hale gelmesi için kazanların uzun süre yakılması gerekir.
Nükleer enerji santralleri ile kıyasla hidroelektrik santraller nükleer atık meydana
getirmemektedir ve uranyum madenciliği ya da nükleer sızdırma gibi tehlikeleri yoktur.
Uranyumun tersine hidroelektrik yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Nükleer santralin ilk
kuruluş masrafı, yaklaşık olarak hidroelektrik santral için yapılacak yatırıma eşittir.
Hidroelektrik santralin işletme masrafları ihmal edilebilirse de bir nükleer santralin bakım
ve işletme masrafları, neredeyse kuruluş masrafı daha düşük olan bir termik santral kadar
yüksektir. Nükleer santrallari, bugünden inşa etmek gerekiyorsa, bunun nedeni, verdikleri
enerji fiyatının ucuz oluşu veya yakın bir gelecekte ucuzlama ihtimali değildir. Bu girişim,
yirmi yıl sonra, hidroelektrik santral kurulabilecek yerlerin biteceği, zamanla tükenen
kömür, petrol ve doğal gaz gibi klasik yakıt üretimini yeterince çoğaltmanın mümkün
olamayacağı düşüncesine dayanır.
Rüzgar santralleri ile kıyasla, hidroelektrik santraller daha tahmin edilebilir bir
yükleme faktörüne sahiptir. Eğer proje bir biriktirme rezervuarına sahip ise, ihtiyaç
olduğunda enerji üretimi yapılabilir. Hidroelektrik santralleri enerji talebindeki değişmelere
göre kolayca düzenlenebilir.
HES’ler alternatif enerji tesisleri arasında en fazla çevre dostu olan tesislerdir.
HES’lerin herhangi bir sera gazı emisyonu ve katı atık sorunu yoktur. Enerji kaynağı doğal
nehir yatağından akan su olduğu için, ithal kaynaklar gibi gemi veya boru hatları vb. ilave
ulaştırma ve iletim tesislerine ihtiyaç duymazlar. Bu nedenle bu ilave tesislerin ve
taşımanın yaratabileceği çevresel sorunlar ve riskler HES’lerde yoktur.
175
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
HES’ler türbinden geçirdiği suyu sadece enerji üretimi amacıyla kullanır ve yine
nehir yatağına bırakır. Bu nedenle HES’ler enerji üretirken üretim kaynağını sadece
kullanan ama tüketmeyen ender enerji tesisleridir. Bu su daha sonra başka amaçlarla da
kullanılabilir. Bu tesislerin tükettiği hiçbir doğal kaynak yoktur.
Hidroelektrik enerji santrallerinin yenilenemeyen enerji kaynaklarını kullanan
santrallere göre bazı avantajları aşağıda listelenmiştir:
 Hidroelektrik enerji tesislerinin işletme ve bakım giderleri düşüktür, fiziki ömürleri
uzundur.
 Hidroelektrik enerji kaynağı yerli ve yenilenebilir olup alternatiflerinden çok daha
çevre dostudur.
 Hidroelektrik enerji değişken olan enerji talebine uyum sağlayabilme özelliğine
sahiptir.
 Hidroelektrik soluduğumuz havanın kalitesini artırır.
 Hidroelektrik gelişmeye önemli derecede katkı sağlar.
 Hidroelektrik bugün ve yarın için temiz ve ucuz enerji demektir.
 Hidroelektrik sürdürülebilir kalkınma için temel bir araçtır.
Yapılan çalışmalar sonucunda birçok teknolojik alternatif değerlendirilmiştir.
Değerlendirilen alternatiflerin pek çoğu kanallı formulasyonlardan oluşmuştur. Ancak
uygulamada olan son projede zor bir imalat olmasına ve ilave maliyet getirmesine rağmen
borulu sistem imalatı tercih edilmiştir. Bunda en önemli etken projenin çevreye vereceği
zararı minimuma indirmek olmuştur. Kanal yapısı seçimi yerine bu alternatif seçilerek yöre
halkına ve doğal hayata daha az zarar verileceği düşünülmüştür.
Gömülü yapıya karar verilmesi ile yer yüzeyinden geçilmesi halinde bölgede
bulunan tarım arazilerinin zarar görmesi önlenmiş ve tarımsal faaliyetlere kolaylık
sağlanmıştır. Kamulaştırılması gereken arazi miktarları önemli ölçüde bertaraf edilmiştir.
Bu sistemin seçilmesinin diğer önemli bir sebebi de yer yüzeyinden geçilmesi durumunda,
bölgenin jeolojisinin yeteri derecede güvenilir olmamasıdır.
Sonuç olarak İlhan I-II Regülatörü ve HES projesini oluşturan formülasyonun en iyi
çevre şartlarını yakalaması ve yıllık net faydasının (gelirinin) ve rantabilitesinin büyük
ölçüde yüksek olması, en avantajlı formulasyon olduğunu ortaya çıkarmaktadır.
Alternatif Alanlar
Fosil yakıt kullanan santrallerin aksine, hidroelektrik santrallerin inşaatı saha
çalışmaları, hidrolik çalışmalar ve çevresel etki değerlendirmesi için uzun süre
gerekmektedir. Bir hidroelektrik santrale en uygun yeri ve işletme rejimini belirlemek için
50 yıllık ya da daha uzun zamana ait hidrolojik veriler gerekmektedir.
176
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Kömür ya da gaz yakmalı termik santraller genellikle yakıt kaynağına ya da ulaşım
yollarına yakın olarak inşa edilirler. Fosil veya nükleer enerji santralleri gibi yakıtla işletilen
tesislerin aksine, ekonomik bir hidroelektrik santral kurulabilecek yerlerin sayısı sınırlıdır;
yeni alanlar yerleşim yerlerinden uzakta kalmakta, bu nedenle oldukça uzun iletim hatları
gerektirmektedir.
Hidroelektrik üretimi havzaya düşen yağmura bağlıdır, üretim yağan az yağmura ve
kar erimelerine bağlı olarak önemli derecede azalabilmektedir. Ayrıca hidroelektrik
santrallerin uzun dönem enerji verimi iklim değişikliklerinden etkilenebilir. Hidroelektrik
enerjiyi kullanan tesisler az yağmurlu yıllarda da gereken enerjiyi elde edebilmek için
ekstra kapasite inşası için daha fazla sermaye harcayabilirler.
Ülkemizin hidroelektrik enerji potansiyeli topoğrafik ve hidrolojik özellikler açısından
tüm yurda eşit olarak dağılmamıştır. Doğu Karadeniz vadileri jeolojik ve hidrolojik yapısı
ve su potansiyeli ile hidroelektrik enerji üretimi açısından zengin bir kaynaktır. Coğrafi
konumu ve yağış özellikleri sonucu olarak birbirine paralel akarsular ve bunların alt
havzalarından oluşmaktadır. Bu da hidrolik kaynağa dayalı üretim tesisleri için önemli bir
yatırım alanı oluşturmaktadır. Bölgenin coğrafi özelliği ve bu tip avantajları da göz önüne
alındığında İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi için bu bölge tercih edilmiştir.
Artvin ili, Borçka ilçesi, Balıklı Deresi sularından yararlanılarak elektrik enerji üretimi
amacıyla yapılması ve işletilmesi planlanan İlhan I-II Regülatörleri ve HES projesi için
yapılan çalışmalar sonucunda birçok alternatif değerlendirilmiş ve İlhan I-II Regülatörleri
ve HES projesinin,
-Güvenilir (firm) enerjisinin fazla olması,
-Yıllık net faydasının (gelirinin) ve rantabilitesinin büyük ölçüde yüksek olması
nedenlerinden dolayı en avantajlı proje olduğu ortaya çıkmıştır.
Proje ile ilgil alternatifler değerlendirilirken yapılan çalışmalar sonucu çevresel
etkileri minimuma indirmek için Ekim 2009 yılında onaylanan İlhan Regülatörü ve HES
Fizibilite Raporundan farklı olarak, Mart 2013 tarihli İlhan HES Revize Fizibilite Raporu ve
Temmuz 2013 tarihli İlhan HES Revize Fizibilite Ek Raporunda, yüzeyden geçirilen toplam
4.391,59 m uzunluğundaki iletim (açık kanal) kanalları yerine gömülü olarak geçirilecek
toplam 4.973 m uzunluğunda HDPE boru + basınçlı boru hattı ile suyun doğrudan santrale
iletilmesi öngörülmüştür.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES projesi kapsamında yapımı önerilen tesisler için
yapım süresi 2 yıl olarak planlanmaktadır. Bu süre sonunda sistemin devreye girmesi ile
4.00 m 3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm), 9.00 MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu
güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı sekonder olmak üzere toplam 28.65
GWh/yıl enerji üretilerek ulusal gelişime katkı sağlanacaktır.
İlhan Regülaörleri ve HES Projesi ile Çifteköprü HES Projesinin Kümülatif
Olarak Değerlendirilmesi;
İlhan HES binasının kuşuçuşu yaklaşık 150 m doğusunda (projenin mansabında)
Çifteköprü Regülatörü ve yaklaşık 2,9 km doğusunda Çifteköprü HES yer almaktadır.
Çifteköprü HES’in İlhan Regülatörü ve HES projesine göre yerleşimini gösteren uydu
görüntüsü Bölüm II.2’de yer alan Şekil II.1.1’de, topografik harita üzerinde gösterimi ise
Şekil VII.1.1’de verilmiştir.
Çifteköprü Regülâtörü ve HES, Cihala Çayı’nın 385 m ve 253 m kotları arasının
hidroelektrik enerjisi açısından değerlendirerek, 8,17 MW m/7,77 MW e kurulu güç ve yılda
toplam 31,17 GWh elektrik üretimi ile ulusal gelişime katkı sağlamaktadır.
177
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Çifteköprü HES ile; Cihala Çayı üzerinde 383,00 m talveg kotunda Çifteköprü
Regülâtörü ile toplanan suyun toplam 200,9 m uzunluğundaki iletim kanalı ve 2.436,19 m
uzunluğundaki iletim tüneli (cebri boru) ile 253,00 m talveg kotundaki santral binasına
alınmasıyla enerji üretimi yapılmaktadır.
İlhan HES
Şekil VII.1.1. Çifteköprü HES Projesinin Yerleşimi
İlhan Regülatörleri ve HES projesi kapsamında mansaba bırakılacak toplam su
miktarı Bölüm V.2.4’te yer alan Tablo V.2.4.1’de verilmiştir. İlhan Regülatörleri ile
çevrilecek sular, basınçlı boru yardımı ile İlhan HES’e düşürülerek dere yatağına
bırakılacaktır. Faaliyet sahibi tarafından İlhan-I ve İlhan-II regülatörleri mansabına Kasım
2009 tarihinde 08-215 nolu Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) kurulmuştur. Kurulan AGİ ile
birlikte Balıklı Deresinin debi verileri güncellenerek tüm cansuyu hesapları güncellenmiştir.
178
BÖLÜM VIII
İZLEME PROGRAMI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI
VIII.1. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletmesi ve
işletme sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı, Çevre Yönetim
ekibi,
Kurulması planlanan İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesinin inşaat ve işletme
aşamalarının olumlu ve olumsuz, biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik etkileri ÇED çalışmaları
kapsamında incelenmiştir. Buna ek olarak; faaliyetin Türkiye’de yürürlükteki kanun ve
yönetmeliklere uygunluğunun sağlanması ve projenin çevre ve insan sağlığına etkilerinin
minimuma indirgenmesini sağlamak amacıyla “Çevre Yönetim Planı” kolaylaştırıcı olarak
önem arz etmektedir. Böylece, projeyle ilgili etki azaltıcı önlemler, onaylanmış planlar, izin,
koşul ve gerekleri dikkate alarak hazırlanan ÇED Raporu’nda belirtilen dikkat edilmesi ve
uyulması gerekli konular ve taahhütler ile uyum tam olarak sağlanmış olacaktır.
2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamındaki 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin
18. maddesi gereğince Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan “ÇED Olumlu Kararı” alınan
projelerin inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerinde, çevresel izleme ve denetleme
işleri, konusunda uzman mühendisler ve proje yatırımına uygun uzmanlar tarafından
yürütüleceği belirtilmekte olup, yönetmelik hükme gereği yerine getirilecektir.
Bu amaçla, gerek Türk Çevre Mevzuatı, gerekse IFC Genel ve Sektörel Kılavuzları,
Performans Standartları ve Ekvator Prensipleri gibi uluslar arası finans kuruluşlarının
standartları ve ÇED Raporu’na bağlı olarak, çevresel önem taşıyan etkilerle ilgili konuları
kapsayacak bir “Çevre Yönetim Planı (ÇYP)” hazırlanmış ve projede uygulamaya
konulacaktır.
Faaliyetin izlenmesi ile ilgili olarak hazırlanan ÇYS; arazi hazırlığı ve inşaat dönemi,
işletme dönemi ve işletme sonrası dönem olmak üzere 3 başlıkta irdelenmiştir.
Çevre Yönetim Planının amacı, yukarıda bahsi geçen dönemlerde oluşacak
çevresel etkileri belirlemek üzere çevresel koşullar ile ilgili verilerin değerlendirilmesi olup,
bu dönemlerdeki çalışmaların ilgili yönetmelikler ile uyumunun sağlanması ve çevre
üzerine etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla projenin hava emisyonları, atıksular,
gürültü, atıklar, hafriyat, izinler vb. işletim uygulamaları izlenecektir. Bunun yanı sıra
düzenlenen Çevre Yönetim Planı ile inşaat ve işletme aşamalarında çevre konularında
takip edilecek hususlar için kurumsal yapı kurulacaktır. Projenin tüm aşamalarında Çevre
Yönetim Planı ile ulusal mevzuat ve finansal kuruluşların kılavuzlarına göre alınacak
tedbirlerin nasıl, ne zaman ve kim tarafından uygulanacağı belirlenerek yöre halkının,
resmi kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin proje hakkında bilgi edinmeleri
sağlanacaktır.
Projenin tüm aşamalarında, raporda yer alan tüm taahhütler, faaliyet sahibi firma
tarafından yerine getirilecek ve proje alanı civarındaki çevre halkına veya çevreye
herhangi bir rahatsızlık verilmemesini garanti altına almak firmanın kendi sorumluluğu
altında olacaktır. Bu dönemde ÇED Raporu’nda belirtilen kısıtlamalar ve çevresel önem
taşıyan etkilerle ilgili aşağıda belirtilen konularda, firmanın belirleyeceği bir sorumlu
tarafından izleme çalışması gerçekleştirilecektir.
Öncelikle söz konusu projesinin planlama, inşaat öncesi, inşaat, işletme ve işletme
sonrası dönemlerinde yürütülecek çalışmalardan kaynaklı çevresel etkiler ve bu etkilerin
önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak azaltıcı
önlemler ve sorumlu ve yetkili kurum/kuruluş, Tablo VIII.1.1’de detaylı olarak anlatılmıştır.
179
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ayrıca proje için uygulanacak ‘’İzleme Planı’’ (izlenecek parametreler, parametrenin
izleneceği yer, nasıl ve ne zaman izleneceği ve sorumlu kurum/kuruluş) Tablo VIII.1.2’de
verilmiştir.
Olası bir kaza durumunda yapılacak çalışmaları içerir Acil Durum Müdahale Planı
Ek-12’de verilmiştir.
180
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo VIII.1.1. Önlemler Planı
AŞAMA
KONU
ÖNLEM
Kamulaştırma
Orman İzni
Arazi
Hazırlık ve
İnşaat
Öncesi
Tarım Alanlarının Tarım Dışı Kullanımı
İçin İzin
Zemin Emniyetinin Sağlanması
Hafriyat Depolama ve Taşıma İzni
Regülatör
Yerinde
Kalitesinin Belirlenmesi
Mevcut
Su
Artvin DSİ Bölge Müdürlüğü’ne 2006/27
Sayılı
Başbakanlık
Genelgesi
Kapsamında Başvuru Yapılması
Kamulaştırma çalışmaları kapsamında özel mülkiyet sahipleri ile öncelikli olarak karşılıklı anlaşma
yoluna gidilecek, anlaşmazlık durumlarında ise 05.05.2001 tarih ve 24393 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren 4650 sayılı Kamulaştırma Kanunu ve 4628 Sayılı Elektrik Piyasası
Kanunu’nun 5496 sayılı kanunla değişik 15. madde c ve d fıkraları gereği çerçevesinde kamulaştırma
işlemleri gerçekleştirilecektir. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 5496 sayılı kanunla değişik 15.
madde c fıkrası gereğince; kamulaştırma işlemleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK)
tarafından yürütülecek, verilecek olan kamulaştırma kararı kamu yararı kararı yerine geçecek ve
kamulaştırılan taşınmaz mallar tapu kütüğünde hazine adına tescil edilecektir.
Proje kapsamında, orman sayılan alanlarda kamulaştırma söz konusu olmayıp, 6831 Sayılı Orman
Kanunu’nun 17. maddesi gereği ''Orman İzni'' alınacaktır.
Proje kapsamında kullanılacak tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için, 19.07.2005 tarih ve
25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı ‘’Toprak Koruma ve Arazi
Kullanımı Kanunu’’ hükümleri gereğince, Artvin İl Toprak Koruma Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan
sonra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan gerekli izinler alınacaktır.
Proje kapsamındaki inşaat çalışmaları öncesinde; Mülga T.C. Bayındırlık İskan Bakanlığı’nın
03.05.2007 tarih ve 26511 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Afet Bölgelerinde
Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak yapılacaktır.
SORUMLULUK/YETKİ
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- EPDK
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Orman Bölge Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Artvin Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı,
İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine göre izinler alınacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarından önce İlhan I ve İlhan II regülatörleri ve HES’leri
yerlerinde iletim boruları ve regülatörler arasındaki memba ve mansap dikkate alınarak Yüzeysel Su
Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Tablo-5’e göre su kalitesi ölçüm ve değerlendirmesi yapılacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi kapsamında yapılacak sanat yapıları ve kazı fazlası malzeme
alanları ile ilgili Artvin DSİ Bölge Müdürlüğü’ne söz konusu üniteler ile ilgili gerekli izinler alınacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
Arazi
Hazırlık ve
İnşaat
Tarihi, kültürel ve arkeolojik varlıklar
Projenin uygulama aşamasında (arazi hazırlık ve inşaat) herhangi bir kültür ve tabiat varlığına
rastlanılması durumunda çalışmalar derhal durdurularak en yakın Müze Müdürlüğü’ne veya Mülki İdare
Amirliği’ne, 5226-3386 sayılı yasalar ile değişik 2863 sayılı Yasa’nın 4.maddesi gereğince haber
verilecektir.
- Taşeron Firma
- Müze Müdürlüğü,
- Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü
181
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
KONU
ÖNLEM
SORUMLULUK/YETKİ
3
İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesi kapsamında, genel toplamda yaklaşık 97.700 m kazı fazlası
malzeme oluşacaktır. Oluşan bu malzemenin yaklaşık 64.800 m3‘ü dolgu işlemlerinde
değerlendirilecek, geriye kalan yaklaşık 36.140 m3ü kazı fazlası malzeme depolama sahalarında depo
edilecektir.
Hafriyat Çalışmaları
Depolanacak bu malzemeden kullanılabilecek olan bölüm planlanan yol ve mevcut yolların
iyileştirilmesinde alt ve üst dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. Kullanılamayacak nitelikte olan
malzemeler ise gerekli izinleri alınmış olan kazı fazlası malzeme depolama sahalasında dağıtılmadan,
gerekli tahkimatlar ile depolama alanı çevresi desteklendikten sonra, ekolojik dengeyi bozmayacak
şekilde depolanacaktır. Söz konusu depolama alanının yüzey sularından veya yağmur sularından
etkilenmemesi için kafa hendekleri, kuşaklama kanalları vb. yapılacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Taşeron Firma
Depo alanının, dere yatağını bozmayacak, derede yön değişikliği yapmayacak şekilde ve kazı fazlası
malzemenin çevreye dağılmadan düzenli depolanmasına dikkat edilecektir. İnşaat çalışmaları
esnasında şeve kesinlikle malzeme atılmayacaktır. Kazı fazlası malzeme şeve ve dere yataklarına
bırakılmayacaktır. Kullanılacak depolama alanlarına malzeme depolanmadan önce gerekli tahkimat
yapılacak olup, herhangi bir şekilde dere içine girilmeyecek ve derenin akış rejimi bozulmayacaktır.
Arazi
Hazırlık ve
İnşaat
Hava Emisyonları
Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak olan toz emisyonlarının minimuma indirilmesini sağlamak
amacıyla; yol güzergâhlarında arazöz ile sulama yapılacak, savurma yapmadan doldurma ve boşaltma
işlemlerinin yapılması sağlanacak, malzemelerin taşınması sırasında araçların üzerinin branda ile
kapatılacak ve malzemenin üst kısmının %10 nemde tutulacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Taşeron Firma
Araç Emisyonları
Araçlardan kaynaklanacak emisyonların da minimuma indirgenmesi için, 04.04.2009 tarih ve 27190
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği’nin
7. Maddesi uyarınca; kullanılacak tüm araç ve ekipmanların rutin kontrolleri yaptırılarak bakım gereken
araçlar bakıma alınacak ve bakımları bitene dek çalışmalarda başka araçlar kullanılacaktır. Ayrıca
Trafik Kanunu’na uygun şekilde çalışmaları konusunda uyarılarak özellikle yükleme standartlarına
uygun yükleme yapmalarına dikkat edilecektir.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd.Şti.
- Taşeron Firma
Atıksu
Şantiye alanlarında oluşacak evsel nitelikli atık su, 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren ‘‘Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara
Ait Yönetmelik’’ uyarınca; sızdırmasız olarak yapılacak fosseptik çukurunda biriktirilecektir. Çukurlar
dolduğunda, atık sular vidanjörler ile aldırılacaktır.
İletim yapısı güzergahında yapılacak çalışmalardan kaynaklı kayda değer bir su çıkması
beklenmemektedir. Ancak, iletim yapısı (basınçlı boru) kazı çalışmalarında kaynaklı herhangi bir su
çıkması durumunda çıkacak olan sular askıda katı madde bakımından zengin sular olacak olup,
yapılacak betonarme yapıda çökeltim havuzunda bekletildikten sonra yollarda oluşması muhtemel
tozumayı engellemek amacıyla sulamada kullanılacak ve fazla miktardaki su ise en yakın alıcı ortama
deşarj edilecektir.
182
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Borçka Belediyesi
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
KONU
ÖNLEM
SORUMLULUK/YETKİ
Projede çalışacak personelden kaynaklanan evsel katı atıklar, şantiye olarak kullanılacak sahalar
içerisinde çeşitli noktalara yerleştirilen ağzı kapalı çöp bidonlarında toplanacaktır. Konteynırlarda
biriktirilecek bu katı atıklar ise belli periyotlarda proje alanına en yakın belediye olan Borçka Belediyesi
katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır.
Katı Atıklar ve Ambalaj Atıkları
Arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarından ise parça demir, çelik, sac, ambalaj malzemesi ve benzeri
katı atıklar o luşacak olup, bu atıkların miktarı değişiklik göstereceğinden bir miktar belirlenememektedir.
Ancak atıklar hurda olarak toplanıp, proje alanı içinde uygun bir yerde depo edilecek ve geri kazanımı
mümkün olan atıklar yeniden kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir.
Arazi hazırlık çalışmaları esnasında meydana gelecek olan demir, çelik, saç vb. metal parçaları, şantiye
alanı içerisinde kurulacak, taban sızdırmazlığı sağlanmış ve üzerinde sundurma yapı bulunan bir alanda
muhafaza edilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan atıkların ise yine Borçka Belediyesi katı atık
toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Borçka Belediyesi
- Lisanslı Geri Dönüşüm Firması
- Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
Proje kapsamında oluşacak katı atıkların (yemek artığı, vb.) 14.03.1991 tarihli ve 20814 sayılı “Katı
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara,
caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacaktır. Projenin tüm aşamalarında
oluşması muhtemel ambalaj ve ambalaj atıkları; 06.11.2008 tarih ve 27046 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uygun olarak
bertaraf edilecektir.
Arazi
Hazırlık ve
İnşaat
Atık Yağ
Arazi hazırlama ve inşaat aşamasında çalışacak araçların bakım, onarım ve temizlikleri proje
sahasında yapılmayacak olup, en yakın yetkili servislerde ve/veya akaryakıt istasyonlarında
yaptırılacaktır. Ancak araç bakımlarının zorunlu olarak proje sahasında yapılması söz konusu olursa,
bu durumda oluşması muhtemel atık yağların bertarafı için 21.01.2004 tarih ve 25353 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği" hükümleri uygulanacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Lisanslı Geri Dönüşüm Firması
- Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
Tesis içerisinde oluşması muhtemel tıbbi atıkların geçici olarak depolanması, taşınması ve bertaraf
edilmesi aşamalarında 22.07.2005 tarihli 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen yükümlülüklere uygun olarak hareket edilecektir.
Tıbbi Atık, Tehlikeli Atık ve Diğer Atıklar
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşması muhtemel tehlikeli atıklar ise 14.03.2005 tarih ve
25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde
belirtildiği üzere, sürekli kapalı olacak şekilde ve kimyasal reaksiyona uğramamasını sağlayarak geçici
olarak depolayacaktır. Geçici olarak depolanan tehlikeli atıklar daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
tarafından lisans almış firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda oluşacak
tehlikeli atıkların geçici depolanması, taşınması ve bertarafı süresince lisanslı araçlar kullanılacak olup,
14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak hareket edilecektir.
183
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Lisanslı Geri Dönüşüm Firması
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
KONU
ÖNLEM
SORUMLULUK/YETKİ
Arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasınca kullanılacak olan araçlardan kaynaklı kullanılmış araç
lastikleri meydana gelebilecektir. Proje alanı içinde oluşması muhtemel ömrünü tamamlamış lastiklerin
geri kazanım firmasına verilmesi sağlanacak olup, bu kapsamda 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı
Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir.
Ayrıca proje kapsamında kullanılacak yemekhanede oluşacak bitkisel atık yağların bertarafında
19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak
hareket edilecektir.
Proje kapsamında arazi hazırlık çalışmaları açık sahada yapılacağından, gürültü tedbirlerinin alınması
oldukça güç olacaktır. Gürültü, çalışmalar süresince gün boyu değişiklik gösterecek ancak çalışmalar
gündüz (07.00-18.00) yapılacağından gürültü oluşumu sınırlandırılmış olacaktır.
Proje kapsamındaki çalışmalarda, ÇGDYY’nin 9.maddesi’nde belirtilen kara yolu araçlarında uyulması
gereken şartlar ve 13. maddesi’nde açık alanda kullanılan ekipmanlarda uyulması gereken şartlar
dikkate alınarak, gürültü oluşumunu minimize etmek için gerekli tedbirler alınacaktır. Ayrıca, proje
alanında, inşaat aşamasında meydana gelecek gürültü konusunda “Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nin dördüncü bölümünde yer alan “şantiye alanları için
gürültü kriterleri” ile ilgili 23. Madde’de belirtilen hususlara uyulacak ve trafik muayeneleri, egzoz
ölçümleri ve bakımları yapılan araçlar kullanılacaktır.
Gürültü ve Titreşim
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Taşeron Firma
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları koruyabilmek ve
gerektiğinde; 23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Gürültü
Yönetmeliği’’ hükümleri gereğince, işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik
yönünden oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler
alınacaktır. İnşaat aşamalarında makine ve ekipmanlarda çalışanlara; başlık, kulaklık veya kulak
tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler sağlanarak, çalışanların gürültüden etkilenmemeleri
sağlanacaktır. Böylece, çalışmalarda makine ve ekipmanlardan kaynaklı oluşacak gürültü ve titreşim
seviyeleri çalışanları rahatsız etmeyecek düzeye indirilmiş olacaktır. Ayrıca yönetmeliklerin öngördüğü
değerler yakalanarak, çevreye verilecek gürültü ve titreşim, minimum düzeyde tutulmuş olacaktır.
Arazi
Hazırlık ve
İnşaat
Personelin
Konut
ve
Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçları
İş Sağlığı ve İş Güvenliği
Diğer
Proje kapsamında çalışacak personelin sosyal ihtiyaçları (barınma, dinlenme, yemekhane vb.) proje
kapsamında kurulacak şantiye alanlarında yer alan sosyal tesislerden temin edilecektir. Ayrıca ihtiyaç
duyulması halinde teknik ya da sosyal ihtiyaçlar, proje alanı yakın çevresindeki yerleşim birimlerinden,
buralardan karşılanamama durumunda ise Borçka ilçesinden veya İl Merkezinden temin edilebilecektir.
Çalışan personel, Borçka İlçesi ve Artvin İli’ndeki sağlık merkezlerinden faydalanabilecektir.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Taşeron Firma
Yapı işyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik şartlarını içeren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı tarafından çıkartılarak, 23.12.2003 tarih ve 25325 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren ‘’Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği’’ ve 11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İş ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uygun olarak inşaat
çalışmalarının yürütülmesi sağlanacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Taşeron Firma
184
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
KONU
Atıksu
ÖNLEM
SORUMLULUK/YETKİ
İşletme aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksular, santral binası yakınında atıksu (kanalizasyon)
sistemi olmadığından 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
‘‘Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik’’ uyarınca;
santral alanında sızdırmasız olarak yapılacak fosseptik çukurunda biriktirilecektir. Çukurlar dolduğunda,
atık sular Borçka Belediyesine ait vidanjörler ile aldırılarak bertaraf edilmesi sağlanacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
- Borçka Belediyesi
Projenin işletme aşamasında oluşacak bu atıklar; proje sahası içerisinde çeşitli noktalara yerleştirilen
ağzı kapalı çöp bidonlarında toplanacak ve belli periyotlarda Borçka Belediyesi katı atık toplama
sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır.
Katı Atıklar ve Ambalaj Atıkları
İşletme
Atık Yağ
Gürültü
Doğal
Hayatın
Sürekliliği
İçin
Bırakılacak Minimum Debi (Can Suyu)
HES işletmelerinde ambalaj atıklarının oluşması söz konusu değildir. Ancak geri kazanımı mümkün
olan ambalaj atıkları oluşması durumunda ise, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde;
santral alanı içerisinde diğer katı atıklardan ayrı olarak toplanacak ve ambalaj atığı toplama lisansına
sahip firma ile yapılacak sözleşme dahilinde firmaya teslim edilecektir.
Trafoda izolasyon yağları kullanılmaktadır. Tesiste büyük çaplı arıza durumlarında, yapılacak yağ
transferi işlemi sırasında, meydana gelebilecek kazalar sonucunda, ortama dökülen veya taşan
izolasyon yağı üzerine kum, çakıl veya talaş gibi absorban dökülerek ortama sızması önlenecek daha
sonra bu karışım varillere alınarak depolanacaktır. Kullanılacak izolasyon yağının yaklaşık ömrü 25-30
yıl arasındadır. Kullanım ömrünü tamamlamış izolasyon yağlarının bertarafı ise, lisanslı bertaraf
tesislerinde, 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Atık
Yağların Kontrolü Yönetmeliği” 2. Bölüm Madde 9’da belirtildiği şekilde gerçekleştirilecektir. Atıkların
bertaraf tesislerine taşınması lisanslı taşıyıcı vasıtası ile yapılacaktır. Bertaraf tesislerine aktarılıncaya
kadar “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” 4. ve 5. bölümlerde atık yağların taşınması ve depolanması
ile ilgili öngörülen şartlar sağlanacak, işletme içindeki “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen
standartlara uygun olarak yapılmış geçici depolarda depolanacaktır. Daha sonra ihale yolu ile Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı’ndan lisans almış firmalara satılarak değerlendirilecektir. Ayrıca söz konusu
izolasyon yağlarının depolanması, taşınması ve bertarafı esnasında 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Poliklorlu Bifenil (PCB) ve Poliklorlu Terfenil
(PCT)’lerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik” ve “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”ne uyulacaktır.
Projenin işletme aşamasındaki tek gürültü kaynakları, santral binalarının içerisindeki jeneratör ve
türbünler olacaktır. Santral binaları gürültüyü izole edeceğinden bina dışına herhangi bir gürültü
ulaşması söz konusu olmayacaktır. Santral binasında çalışacak personeller için ise; gürültünün çok
olduğu alanlarda 23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Gürültü Yönetmeliği’nde belirtilen işçilerin gürültüye
maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili
risklerden korunmaları için alınması gerekli önlemler alınarak, işçilerin tesis içerisindeki gürültüden
etkilenmemeleri sağlanacaktır.
Doğal hayatın devamlılığını sağlamak üzere regülatörlerden dere yatağına hayat suyu bırakılacaktır.
Bunun yanı sıra akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda proje debisinin üstündeki
debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Bırakılacak cansuyu miktarının kontrolü için, otomatik
debi ölçer cihazı ile günlük akım değerleri ölçülecek ve aylık olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’ne(Artvin)
ve Artvin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’ne (ÇED, DKMP Şubelerine) veri aktarımı sağlanacaktır.
185
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Borçka Belediyesi
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlügü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- DSİ Bölge Müdürlüğü
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
KONU
ÖNLEM
SORUMLULUK/YETKİ
Balık Geçidi
Balıkların yaşamının sürekliliğinin sağlanması, sucul ortamdaki doğal dengenin bozulmaması ve
balıkların akarsuyun kaynağına gidip gelmelerini sağlamak amacıyla dikey yarıklı balık geçidi
yapılacaktır. Regülatörlerde yapılması planlanan balık geçidi sayesinde balıkların su yatağında
rahatlıkla ilerlemeleri sağlanmış olacaktır. Regülatörlerde tutulan su herhangi bir işlemden geçirilmeden
direkt elektrik üretiminde kullanıldıktan sonra tekrar yatağına geri verilecektir. Dolayısıyla suyun,
projeden kaynaklı bir kirlenmeye maruz kalması beklenmemektedir.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü
Arazi Islahı ve reklamasyon çalışmaları
Proje kapsamında regülatör, HES, şantiye alanları, kazı fazlası malzeme alanlarının inşaatları öncesi
toplanan üst toprak, inşaat sonrasında tesislerin çevre düzenlemelerinde kullanılacaktır. Tesis
çevrelerinde bitkilendirme çalışmalarının yanı sıra kalıcı erozyon önlemlerinin alınması gerekecektir.
Islah çalışmalarında ise tesis çevrelerine ağaç dikilip bitkilendirme yapılacaktır.
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
İşletme
İşletme
İşletme
Sonrası
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
ve
186
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Tablo VIII.1.2. İzleme Programı
AŞAMA
Arazi Hazırlık
ve İnşaat
İZLENECEK
PARAMETRE
PARAMETRENİN YERİ
İZLEME METODU
İZLEME SIKLIĞI
İZLEME NEDENİ
KURUMSAL SORUMLULUK
Orman Alanları
Proje
arazisi
içerisinde
orman sayılan alanlar
Yazılı izin ile
İnşaat öncesi
Orman Genel Müdürlüğü
hükmü ve tasarrufu altında
olan arazinin kullanımı
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Orman Genel Müdürlüğü
Tarım
Alanlarının
Tarım Dışı Kullanımı
İçin İzin
Proje
ünitelerinin
tarım
arazisine tekabül etmesi
durumunda
Yazılı izin ile
İnşaat öncesi
Tarım Alanlarının Tarım
Dışı Amaçla Kullanımı İçin
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü
Peyzaj
İnşaat çalışması yapılacak
sahalar
Fotoğraf ve kamera
İnşaat öncesi
İnşaat sonrası yapılacak
peyzaj çalışmaları için
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
Kazı
Fazlası
Alanları İçin
Yazılı İzin ile
İnşaat Öncesi
Hafriyat atıkları ile
yönetmelik gereği
ilgili
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Dere yataklarına yapılacak
her türlü yapı ile sanat
yapılarında
Yazılı başvuru ile
İnşaat Öncesi
2006/27 sayılı Başbakanlık
Genelgesi gereği
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- DSİ Bölge Müdürlüğü
İletim
kanalları
ve
regülatörler
arasındaki
memba ve mansap dikkate
alınarak
Analiz ile
Arazi hazırlık ve inşaat
aşaması öncesinde 1 defa
Regülatör yerinde mevcut
su kalitesinin belirlenmesi
Hafriyat Depolama ve
Taşıma İzni
2006/27
sayılı
Başbakanlık
Genelgesi
kapsamında
Artvin
DSİ Bölge Müdürlüğü
görüşünün alınması
Mevcut su kalitesinin
belirlenmesi
Hava Kalitesi
Malzeme
İnşaat
sahaları,
ulaşım
yolları kazı fazlası malzeme
depolama alanları, proje
sahası yakınındaki yerleşim
yerleri
Gözlemsel, gerektiğinde toz
ölçümü ya da toz örnekleyici
(Çevre
ve
Şehircilik
Bakanlığı
tarafından
yeterlilik
belgesi
almış
kuruluşlar
tarafından
yapılacaktır.)
Toz emisyonunu engelleyici
önlemlerin
alınıp
alınmadığının izlenmesi
187
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
Sürekli ve şikâyet olduğu
durumlarda
Çevre
ve
sağlığının
SKHKKY
çalışanların
korunması,
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İZLENECEK
PARAMETRE
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
PARAMETRENİN YERİ
İnşaat ekipmanları egzozları
Arazi Hazırlık
ve İnşaat
Kazı malzemelerinin
ve bitkisel toprağın
uygun
depolanması
ve kullanılması
İnşaat sahaları, ekipman
sahası ve depolama alanları
İZLEME METODU
İZLEME SIKLIĞI
Periyodik
dönemlerinde
Egzoz ölçüm cihazları
bakım
İnşaat
çalışmaları
süresince haftalık
Görsel tetkik
İZLEME NEDENİ
Egzoz Gazı Emisyonlarının
Kontrolü
Yönetmeliği’ne
uyumluluğun sağlanması
Doğal habitat üzerindeki
muhtemel olumsuz etkilerin
azaltılması
için
alınan
tedbirlerin izlenmesi, bitkisel
toprağın doğal yapısının
korunması ve depo edilen
bitkisel
toprağın
inşaat
tamamlandığında
yerine
konulması
Atıksu
Proje ünitelerinde
Gözlemsel
Sürekli
Lağım
Mecrası
İnşası
Mümkün Olmayan Yerlerde
Yapılacak Çukurlara Ait
Yönetmelik, Dere Yatakları
ve
Taşkınlar”
adı
ile
yayınlanan 2006/27 Nolu
Başbakanlık Genelgesi ve
Su Kirliliği ve Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Yüzey Suları
Proje alanı ve çevresindeki
su yüzeylerinde
Görsel
Sürekli
Hafriyat ve atıkların yüzey
sularına
atılmamasını
sağlamak için
Günlük veya iki günde bir
Katı
Atıkların
Kontrolü
Yönetmeliği,
Toprak
Kirliliğinin
Kontrolü
Yönetmeliği,
Ambalaj
Atıklarının
Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Katı
Atıklar
Ambalaj Atıkları
ve
İnşaat
alanında
veya
şantiye olarak kullanılacak
alanda
Gözlemsel
188
KURUMSAL SORUMLULUK
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İZLENECEK
PARAMETRE
PARAMETRENİN YERİ
İZLEME SIKLIĞI
İZLEME NEDENİ
Şantiye alanlarında
Gözlemsel
Sürekli
Diğer Atıklar (Lastik,
Akü, Bitkisel Yağlar
vb.)
Şantiye Alanlarında
Kayıt Altına Alınarak,
Geri Kazanım Firmalarına
Verilme Durumu
Sürekli
İlgili Yönetmelikler Gereği
Gürültü
İnşaat alanları, kamyon
güzergâhları,
patlatma
yapılacak yerlerin yakınında
bulunan yerleşim yerleri,
hassas alanlarda şikayetin
olması durumunda
Gözlemsel ve gerektiğinde
gürültü
seviyesi
ölçüm
cihazları ile yeterlilik almış
bir firma tarafından.
Şikayet
olduğu
durumlarda veya hassas
gölgelerde
çalışma
yapılan süre zarfında
Çevresel
Gürültünün
Değerlendirilmesi
ve
Yönetimi
(ÇGDY)
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Günlük
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve
Yıkıntı Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Oluşabilecek herhangi bir
patlatma riskini minimize
etmek, cevre ve çalışanların
güvenliğinin sağlanması ve
Çevresel
Gürültünün
Değerlendirilmesi
ve
Yönetimi
(ÇGDY)
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
ve
Hafriyat atıkları
İnşaat alanında
Titreşim
İşletme
İZLEME METODU
Tıbbi
Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği ve Tehlikeli
Atıkların
Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Tıbbi
atıklar
tehlikeli atıklar
Arazi Hazırlık
ve İnşaat
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
İş Sağlığı
Güvenliği
ve
İş
İş Sağlığı
Güvenliği
ve
İş
AGİ İstasyonu Verileri
Gözlemsel
Patlatma yapılan yerlere
yakın yerleşim yerlerinde
Titreşim seviyesini ölçmek
amacıyla kullanılan titreşim
seviyesi ölçüm cihazları
Farklı noktalarda yapılan
ilk patlatmalarda veya
şikâyetin
olduğu
durumlarda
Proje alanının tamamında
Gözlem ve denetleme
Günlük
İş
Kanunu
ve
Yönetmeliklerine
uyumluluğun sağlanması
Proje alanının tamamında
Gözlem ve denetleme
Sürekli
İş
Kanunu
ve
Yönetmeliklerine
uyumluluğun sağlanması
Regülatör yerinde
DSİ Bölge Müdürlüğü ile
birlikte yeri belirlenecek.
GPRS modemli olacak.
189
Ölçüm sonuçları sürekli
izlenecek.
Doğal
yaşamın
devamlılığını sağlamak için,
kayıtların tutulması için
KURUMSAL SORUMLULUK
-Artvin İl Özel İdaresi veya Orman
Bölge Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Artvin Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
AŞAMA
İZLENECEK
PARAMETRE
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
PARAMETRENİN YERİ
İZLEME METODU
İZLEME SIKLIĞI
Can Suyu (Minimum
Debi)
Regülatör yerlerinde
Debi ölçer ile ölçüm ve kayıt
tutma
Sürekli
Balık Geçidi
Regülatörlerde
Gözlemsel
Balıkların
dönemlerinde
Peyzaj
Tüm proje sahasında
Gözlemsel
Sürekli
İşletme
Atık Yağ
Atıklar
Atıksu
Trafoda
Proje ünitelerinde
Proje ünitelerinde
Gözlemsel
Sürekli
Gözlemsel
Sürekli
Gözlemsel
Sürekli
190
İZLEME NEDENİ
KURUMSAL SORUMLULUK
Doğal
yaşamın
devamlılığını sağlamak için
göç
Balık
geçidinin
çalışıp
çalışmadığının kontrolü
İnşaat sonrası tahrip edilen
yerlerde
rehabilitasyon
çalışmaları
ile
doğal
görünümün
eski
haline
döndürülmesi
Poliklorlu Bifenil (PCB) ve
Poliklorlu
Terfenil
(PCT)’lerin
Kontrolü Hakkında
Yönetmelik ve Atık
Yağların Kontrolü
Yönetmeliği gereğince
Katı
Atıkların
Kontrolü
Yönetmeliği,
Toprak
Kirliliğinin
Kontrolü
Yönetmeliği,
Ambalaj
Atıklarının
Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
Lağım
Mecrası
İnşası
Mümkün Olmayan Yerlerde
Yapılacak Çukurlara Ait
Yönetmelik, Dere Yatakları
ve
Taşkınlar”
adı
ile
yayınlanan 2006/27 Nolu
Başbakanlık Genelgesi ve
Su Kirliliği ve Kontrolü
Yönetmeliği’ne uyumluluğun
sağlanması
- DSİ Bölge Müdürlüğü
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü
- AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
VIII.2. ÇED Olumlu Belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği’nde
“Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri” başlığı altında belirtilen
hususların gerçekleştirilmesi ile ilgili program.
İlhan HES Enerji Projesi için hazırlanan ÇED Raporu’na “ÇED Olumlu” belgesi
verilmesinden sonra proje sahibi, ÇED yeterliliğine sahip kurum/kuruluşlardan herhangi
birine, yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait taahhütlerin yerine getirilip
getirilmediğini izlemek amacıyla, yatırımın işletmeye geçişine kadar proje sahasına
giderek, yerinde izleme kontrolünü yaptıracaktır. Bu çerçevede, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın belirlediği izleme periyotlarına uygun olarak, 18.12.2009 tarih ve 27436
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yeterlik Tebliği” Ek-4’te yer alan
“Nihai ÇED Raporu İzleme Raporları Formu” komisyonca belirlenecek periyotlar ile
doldurularak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na iletilecektir.
191
BÖLÜM IX
YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN
BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM IX: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK
OLMAYAN BİR ÖZETİ
(Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların
ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca
basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte
anlatılması)
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. tarafından Artvin İli, Borçka İlçesi’nde İlhan I-II
Regülatörü ve HES Projesinin yapılıp işletilmesi ile birlikte Türkiye’nin artan enerji
ihtiyacının bir kısmının karşılanmasına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
İlhan HES proje alanı Artvin F47-a1 ve F47-a4 nolu 1/25.000 ölçekli haritalarda yer
almaktadır. İlhan-I regülatörü yaklaşık 712013 doğu, 4582262 kuzey, İlhan-II regülatörü
yaklaşık 712890 doğu, 4581985 kuzey, İlhan HES ise yaklaşık 714923 doğu, 4584591
kuzey koordinatlarında yer almaktadır.
Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama bölgesi 1/100.000 ölçekli
Çevre Düzeni Planı (ÇDP) Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 24.06.2011
tarihinde onaylanmıştır. Proje alanının büyük bir kısmı, 1/100.000 ölçekli Ordu-TrabzonRize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı’nda orman alanı
içerisinde, küçük bir kısmı ise ağaçlık karakteri korunacak alan içerisinde kalmaktadır.
Proje alanının işaretli olduğu onaylı 1/100.000 ölçekli Çevre düzeni planı (lejand ve plan
hükümleri ile birlikte) eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-3).
Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan yerleşim yerlerinin konumları, 1/25.000
ölçekli topoğrafik harita üzerinde görülmektedir (Bkz. Ek-4).
Planlanan proje kapsamında hazırlanan Revize Fizibilite Raporunda, Balıklı Dere
üzerinde 665.00 m talveg kotunda İlhan I Derivasyon Regülatörü ile toplanan suyun
1185.28 m uzunluğundaki iletim hattı vasıtası ile İlhan II Regülatör yerine alınması,
buradan Küçükcin ve Gorgodi derelerinin birleşiminde yine 665.00 m talveg kotunda İlhan
II Regülatörü ile toplanan sular ile birlikte 3788.00 m uzunluğundaki çelik iletim hattı
vasıtası ile 400.00 m kuyruksuyu kotunda bulunan santral binasına alınması
öngörülmüştür. Buna göre 4.00 m 3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm), 9.00
MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı sekonder
olmak üzere toplam 28.65 GWh/yıl enerji üretilmesi planlanmıştır.
Projenin arazi hazırlık, inşaat ve işletme aşamasındaki olası çevresel etkiler ve bu
etkiler için alınması öngörülen tüm önlemler aşağıda kısaca özetlenmiştir:
 Proje kapsamında kurulacak Kazı Fazlası Malzeme Alanında (Söz konusu
alanlar için gerekli izinler alınmıştır (Bkz. Ek-1.6.). Kazı fazlası malzeme alanları, bu
alanların ve tesislerin taşkın durumları ile ilgili olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü ile
koordineli olarak çalışılacak ve söz konusu kurumun uygun görüşü doğrultusunda hareket
edilecektir.) kazı fazlası malzeme dağıtılmadan gerekli tahkimatlar ile depolama alanı
çevresi desteklendikten sonra, ekolojik dengeyi bozmayacak şekilde depolanacaktır. Bu
depolama öncesinde depo sahasının ilk halinde mevcut olan bitkisel toprak sıyrılıp
depolandıktan sonra, yani dolgu sonrasında alanın üzerine serilecek, böylece alanın eski
görüntüsüne yakın bir görüntü oluşturması sağlanacaktır. Depo alanlarının, dere yatağını
bozmayacak, derede yön değişikiği yapmayacak şekilde ve hafriyat çevreye dağılmadan
düzenli depo edilecektir. Hafriyat çalışmaları esnasında şeve kesinlikle malzeme
atılmayacaktır. Fazla hafriyat şeve ve dere yataklarına bırakılmayacaktır. Ayrıca,
18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat
Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği"hükümleri gereği Artvin Çevre
ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nden kazı fazlası malzeme alanları için izin alınacaktır.
192
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
 İlhan I-II Regülatörü ve HES projesi inşaat çalışmalarında beton imaları için
kullanılacak malzemeler, Borçka ilçesi ve/veya Arhavi ilçesi sınırları içerisinde yer alan
mevcut kırma eleme tesisleri ve beton santrallerinden sağlanacak olup, proje kapsamında
beton santrali ve kırma eleme tesisi kurulması öngörülmemektedir. Malzeme tedariğinin
bölgedeki işletmelerden yapılması noktasında ‘’ÇED Gerekli Değildir/ÇED Olumlu’’
belgesi bulunan firmalar ile çalışılacaktır.
 Faaliyet sahibi tarafından canlıların üreme dönemlerinde (Mart-Haziran)
patlatma yapılmayacaktır.
 Arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek SKHKKY’nin “İzne Tabi
Tesisler İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma
malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyulacaktır.
 Arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek için emisyon
kaynağında savurma yapmadan doldurma ve boşaltma işlemlerinin yapılması, yolların
ıslah edilmesi, malzeme taşınması sırasında araçların üzerinin branda ile kapatılması ve
malzemenin üst kısmının %10 nemde tutulması gibi önlemler alınacaktır. Proje alanı tipik
Karadeniz Bölgesi özelliklerini taşımakta olduğundan, oldukça yağışlı ve nemli bir iklime
sahiptir. Ancak, yağışın olmadığı, kurak dönemlerde proje alanında bulunan yollar düzenli
olarak sulanacaktır.
 Faaliyet alanı ve yakın çevresinde atıksu (kanalizasyon) sistemi olmadığından;
projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksular, 19.03.1971
tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘‘Lağım Mecrası
İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik’’ ana şantiye
alanlarında kurulacak sızdırmasız fosseptiklerde toplanacak ve Borçka Belediyesi
tarafından vidanjör ile bedeli karşılığında bertaraf edilecektir.
 Projede çalışacak personelden kaynaklanan evsel katı atıklar, şantiye olarak
kullanılacak sahalar içerisinde çeşitli noktalara yerleştirilen ağzı kapalı çöp bidonlarında
toplanacaktır. Konteynırlarda biriktirilecek bu katı atıklar ise belli periyotlarda proje alanına
en yakın belediye olan Borçka Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf
edilmesi sağlanacaktır.
 Arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarından ise parça demir, çelik, sac, ambalaj
malzemesi ve benzeri katı atıklarla oluşacak olup, bu atıkların miktarı değişiklik
göstereceğinden bir miktar belirlenememektedir. Ancak atıklar hurda olarak toplanıp, proje
alanı içinde uygun bir yerde depo edilecek ve geri kazanımı mümkün olan atıklar yeniden
kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir. Arazi hazırlık
çalışmaları esnasında meydana gelecek olan demir, çelik, sac vb. metal parçaları, şantiye
alanı içerisinde kurulacak, taban sızdırmazlığı sağlanmış ve üzerinde sundurma yapı
bulunan bir alanda muhafaza edilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan atıkların ise
yine Borçka Belediyesi katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi
sağlanacaktır.
 İlhan I-II Regülatörleri ve HES projesinin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları
kapsamında toplam 75 kişinin çalışması planlanmaktadır. Proje dâhilinde çalışacak
vasıfsız personel, mümkün olduğunca bölgeden istihdam edilecek, işletme aşamasında
ise daimi personeller yine yöreden istihdam edilerek az da olsa bölge ekonomisine katkı
sağlanmış olacaktır. Proje kapsamında çalışacak personelin teknik ve sosyal ihtiyaçları
(barınma, dinlenme, yemekhane vb.) proje kapsamında kurulacak şantiye alanında yer
alan sosyal tesislerden temin edilecektir.
193
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
 Bu proje kapsamında raporun fauna kısmında belirtilen balık türleri için
balıkların yaşamının sürekliliğinin sağlanması ve dere ortamında doğal dengenin
bozulmaması için, balıkların akarsuyun kaynağına gidip gelmelerini sağlamak amacıyla
dikey yarıklı balık geçidi yapılacaktır.
İlhan I-II Regülatör yerlerinden mansaba (dere yatağına) bırakılacak su miktarı;
eklerde yer alan (Bkz. Ek 15) “Ekosistem Değerlendirme Raporu” kapsamında hazırlanan
“Hidrobiyolojik Değerlendirme Raporu”nda belirlenmiştir.
Bunun yanısıra akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda proje
debisinin üstündeki debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Ayrıca debinin
türbinleri çalıştırmadığı durumlarda da suyun tamamı dere yatağına bırakılacaktır.
 Bırakılan cansuyu gözlemi için, uzaktan algılamalı Akım Gözlem İstasyonu ile
günlük akım değerleri ölçülecek ve aylık olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’ne (Artvin) ve
Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne (ÇED, DKMP Şubelerine) veri aktarımı
sağlanacaktır.
 İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi inşaat çalışmalarının başlaması ve
işletmeye geçmesine değin tüm aşamalarda yöre halkı için yeni iş olanakları
sağlanacaktır. Böylece yaratılacak istihdam olanakları ile sosyal sistemlere dâhil olacak
kişi sayısı artacaktır. Buna ilaveten tarım ve kısmen hayvancılık ile uğraşan bölge insanı
yatırımın gelmesi ile birlikte yeni meslek dallarını tanıyacak ve öğrenmiş olacaktır.
 İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi kapsamında kullanılacak proje sahaları,
işletme faaliyetlerinin durdurulmasının ardından proje öncesi durumuna geri getirilmek
ciddi çevresel etkiler oluşturacaktır. Dolayısıyla yeni kullanımlar için gerek çalışma
güvenliği ve gerekse çevresel (su hareketi, sediment taşınımı, balık hareketleri vb.)
güvenlik nedeniyle yapıların düzenlenmesi, çevresinin reklamasyon ve arazi düzenlemesi
çalışmaları gerçekleştirilecektir.
 İlhan I-II Regülatörleri ve HES projesi için hazırlanan ÇED Raporuna “ÇED
Olumlu” belgesi verilmesinden sonra, proje sahibi ÇED yeterliliğine sahip
kurum/kuruluşlardan herhangi birine, yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait
taahhütlerin yerine getirilip getirilmediğini, yatırımın işletmeye geçişine kadar proje
sahasına giderek, yerinde izleme kontrolünü yaptıracaktır. Bu çerçevede, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı’nın belirlediği izleme periyotlarına uygun olarak, 18.12.2009 tarih ve
27436 sayılı Resmi Gazete’de yayımlarak yürürlüğe giren “Yeterlik Tebliği” Ek-4’te yer
alan “Nihai ÇED Raporu İzleme Raporları Formu” komisyonca belirlenecek periyotlar ile
doldurularak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na iletilecektir.
194
BÖLÜM X
HALKIN KATILIMI
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM X: HALKIN KATILIMI
(Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle
bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamalar)
İlhan I-II Regülatörü ve HES Projesi kapsamında yapılan halkın katılımı toplantısının
yeri ve saati konusunda Artvin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’nün onayı alındıktan
sonra, Halkın Katılım Toplantısı’nın halka duyurulması için toplantının yerini ve saatini
içeren bir ilan Artvin’de yerel bir gazeteye (merkez ve ilçelerde yayınlanan) ve biri de
ulusal düzeyde yayın yapan bir gazetede yayımlanmıştır.
Planlanan İlhan I-II Regülatörü ve HES projesinin Halkın Katılımı Toplantısı mevzuat
gereği bütün çalışmalar tamamlanarak, 24.01.2013 tarihinde saat 14.00’te Artvin ili,
Borçka ilçesi, Düzköy Mevkiinde bulunan Mavi Ay Alabalık ve Dinlenme Tesisi’nde
düzenlenmiştir (Bkz. Şekil X.1, Şekil X.2).
Toplantıya;






Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü,
Artvin Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü,
DSİ Artvin 26.Bölge Müdürlüğü,
AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti. yetkilileri,
Yöre halkından katılım olmuştur.
Toplantıda katılımcılara; proje ile ilgili açıklamaların yer aldığı ve Power Point
programı kullanılarak projeksiyon ile görsel bir sunum yapılarak, proje hakkında detay
bilgiler verilmiştir. Proje ile ilgili Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş. ve yatırımcı firma
yetkilisi tarafından, sorulan sorular cevaplandırılmış, proje alanının seçim nedenleri ve
bundan sonraki aşamalarda yapılacak prosedürler hakkında detaylı bilgiler vermiştir.
Toplantıya katılan vatandaşların düşünceleri, soruları ve sorulara verilen cevapları içeren
‘’Halkın Katılım Toplantı Tutanağı’’ eklerde sunulmuştur (Bkz. Ek-1.8).
Şekil X.1. Halkın Katılımı Toplantısından Görünüm-I
195
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Şekil X.2. Halkın Katılımı Toplantısından Görünüm-II
Halkın Katılımı Toplantısı’na katılan yöre halkı kamulaştırma, yüzey sularına etkiler,
proje kapsamında kullanılacak yollara etkiler ve can suyu hakkında sorular bildirmiştir.
Proje kapsamında Kadim Su Hakları Raporu ve Ekosistem Değerlendirme Raporu
hazırlanarak alandaki bitki desenleri, karasal ve sucul fauna türlerine olabilecek etkiler
değerlendirilmiş olup, gerekli olan kadim su hakkı ve can suyu miktarları raporun V.2.3 ve
V.2.4 no’lu bölümlerinde belirtilmiştir. Söz konusu miktarların yatağa bırakılacağı ÇED
Raporu içerinde taahhüt altına alınmıştır.
Yüzey sularına etkiler ve alınacak önlemler Bölüm V.1.6’da incelenmiştir.
Kamulaştırma ile ilgili ayrıntılar ise Bölüm III.6’da verilmiştir.
Proje kapsamında mevcut orman yolları ve köy yolları kullanılacak olup, bu yollarda
iyileştirme yapılacak ve İlhan-I regülatörüne ulaşım için yeni yol açılacaktır. Söz konusu
yolların dışında herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacaktır.
Tesis alanına ulaşım için kullanılacak olan köy yollarının ulaşımı trafiğe sürekli açık
tutulacaktır. Söz konusu tesis alanına ulaşım yollarının ve sanat yapılarının projedeki
çalışmalardan kaynaklı kullanımı süresince ağır tonajlı vasıtalarla bozulması halinde
gerekli onarım, stabilize beton kaplaması, yol bakımı vb. işler faaliyet sahibi tarafından
karşılanacaktır. Planlanan yollar, mevcut yollara etkiler ile alınacak tedbirler Bölüm
V.1.3’de irdelenmiştir.
196
BÖLÜM XI
SONUÇLAR
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
BÖLÜM XI : SONUÇLAR
(Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin
sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin
önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir
değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin
nedenleri )
Elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın en önemli
göstergelerinden biridir. Bir ülkede kişi başına düşen elektrik enerjisi üretimi ve/veya
tüketimi o ülkedeki hayat standardını yansıtması bakımından büyük önem arz etmektedir.
Hızla gelişen ve endüstrileşen bir ülke olarak Türkiye, bugün kesintisiz, kaliteli, güvenilir
ve ekonomik enerji ihtiyacı içerisindedir.
Dolayısıyla “İlhan I-II Regülatörleri ve Hidroelektrik Santral (HES) projesi”, 3 Mart
2001 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4628 Sayılı Elektrik
Piyasası kapsamında üretim şirketi statüsündeki AER Enerji Elektrik Üretim Ltd. Şti.
tarafından yapılıp işletilecek olup, Türkiye’nin artan enerji ihtiyacını bir kısmının
karşılanmasına katkı sağlayacaktır.
İlhan HES proje alanı Artvin F47-a1 ve F47-a4 nolu 1/25.000 ölçekli haritalarda yer
almaktadır. İlhan-I regülatörü yaklaşık 712013 doğu, 4582262 kuzey, İlhan-II regülatörü
yaklaşık 712890 doğu, 4581985 kuzey, İlhan HES ise yaklaşık 714923 doğu, 4584591
kuzey koordinatlarında yer almaktadır.
Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama bölgesi 1/100.000 ölçekli
Çevre Düzeni Planı (ÇDP) Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 24.06.2011
tarihinde onaylanmıştır. Proje alanının büyük bir kısmı, 1/100.000 ölçekli Ordu-TrabzonRize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı’nda orman alanı
içerisinde, küçük bir kısmı ise ağaçlık karakteri korunacak alan içerisinde kalmaktadır.
Proje alanının işaretli olduğu onaylı 1/100.000 ölçekli Çevre düzeni planı (lejand ve plan
hükümleri ile birlikte) eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-3).
Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan yerleşim yerlerinin konumları, 1/25.000
ölçekli topoğrafik harita üzerinde görülmektedir (Bkz. Ek-4).
Planlanan proje kapsamında hazırlanan Revize Fizibilite Raporunda, Balıklı Dere
üzerinde 665.00 m talveg kotunda İlhan I Derivasyon Regülatörü ile toplanan suyun
1185.28 m uzunluğundaki iletim hattı vasıtası ile İlhan II Regülatör yerine alınması,
buradan Küçükcin ve Gorgodi derelerinin birleşiminde yine 665.00 m talveg kotunda İlhan
II Regülatörü ile toplanan sular ile birlikte 3788.00 m uzunluğundaki çelik iletim hattı
vasıtası ile 400.00 m kuyruksuyu kotunda bulunan santral binasına alınması
öngörülmüştür. Buna göre 4.00 m 3/s tasarım debisi ve 9.28 MWm (2 x 4.64 MWm), 9.00
MWe (2 x 4.5 MWe) kurulu güç ile İlhan HES’ten 14.82 GWh’ı firm, 13.83 GWh’ı sekonder
olmak üzere toplam 28.65 GWh/yıl enerji üretilmesi planlanmıştır.
Enerji tüketimi, nüfus artışı, sanayileşmenin ilerlemesi, teknolojinin yaygınlaşması ve
refah seviyesinin giderek yükselmesine paralel olarak artmakta olup, bu ve benzeri
projelerin gerekliliği günden güne artmaktadır.
Söz konusu proje ile üretilecek enerji, ülkemizin enerji ihtiyacının karşılanmasında
önemli bir katkı sağlayacak, enerjide dışa bağımlılığımızı azaltacaktır. Dolayısıyla projenin
tesis edilmesi, hem bölge ekonomisini hem de Türkiye ekonomisini olumlu yönde
etkileyecektir.
197
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Proje, 24 ay içerisinde (uygulama programı) tesis edilip işletmeye alınması
planlanmaktadır. Geçici olarak nitelendirebileceğimiz bu sürelerde projede kullanılacak
inşaat malzemelerinin tamamına yakın bir bölümü ile işçilik, makine ve ekipmanlar
bölgeden temin edilecektir. Bu da bölge ekonomisine geçici de olsa bir canlılık
getirecektir.
Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında tüm ünitelerde toplam yaklaşık 75 kişi,
işletme aşamasında ise yaklaşık 10 kişinin çalışması öngörülmektedir. Proje kapsamında
çalışacak personelin mümkün olduğunca yöre halkından temin edilmesine özen
gösterilecektir. Gerek yöreden temin edilecek personele, istihdam durumunun yaratılması
gerekse şehir dışından gelecek personelin ihtiyaçlarının yöreden karşılanması, dolayısıyla
yöre ekonomisine az da olsa bir katkı sağlanacaktır.
Proje alanında çevirme yapıları, iletim yapısı (basınçlı boru), kazı fazlası malzmeme
alanları ve santral binası için arazinin hazırlanması, inşa edilmesi ve depolamalar ile bu
alandaki jeolojik yapı bir miktar örselenecek ve arazi topografyası çok az değişecektir.
Sevail ve Üçırmak derelerinden çevrilen sular, bir çevirme yapısı ile alınacağından
baraj gölü şeklinde bir göl oluşumu söz konusu olmayacaktır. Regülatörlerin bulunduğu
alanda biyolojik çevre üzerine olabilecek etkilerin başında akımın azalması sonucu
özellikle balıklar üzerine olabilecek etkiler gelmektedir.
İlhan I-II Regülatör yerlerinden mansaba (dere yatağına) bırakılacak su miktarı;
eklerde yer alan (Bkz. Ek 15) “Ekosistem Değerlendirme Raporu” kapsamında hazırlanan
“Hidrobiyolojik Değerlendirme Raporu”nda belirlenmiştir.
Faaliyetin işletme aşamasında, faaliyet alanında yaşayan sucul canlıların yaşama
ortamlarını kaybetmemesi için gerekli olan en düşük akım değeri doğal yaşamın sürekliliği
için yatağa bırakılacaktır. Bu kapsamda yatırımcı firma tarafından mansaba bırakılacak
çevresel su miktarları bölüm V.2.4’te verilmektedir.
Bunun yanısıra akım değerleri, proje debisinin üzerinde olduğu durumlarda proje
debisinin üstündeki debi değerlerinin tamamı yatağa bırakılacaktır. Ayrıca debinin
türbinleri çalıştırmadığı durumlarda da suyun tamamı dere yatağına bırakılacaktır.
Bırakılan cansuyu, faaliyet sahibi tarafından kurulan uzaktan algılamalı Akım
Gözlem İstasyonu ile günlük akım değerleri ölçülecek ve aylık olarak DSİ 26. Bölge
Müdürlüğü’ne (Artvin) ve Artvin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne (ÇED, DKMP
Şubelerine) veri aktarımı sağlanacaktır.
Planlanan yatırım dâhilinde su almak için inşa edilecek olan regülâtörler bir baraj
gölü gibi depolamalı yapı olmadığından ve planlanan faaliyet inşa edileceği alan
bakımından binlerce kilometrekarelik çok geniş bir alanı ilgilendiren bir yatırım
olmadığından (Örnek: GAP Projesi) doğal nem miktarında ve iklim üzerinde bir değişiklik
beklenmemektedir. Dolayısıyla iklimsel değişiklik beklenmediğinden buna bağlı olarak da
flora, fauna ve bunların habitatları üzerinde olumsuz bir etki beklenmemektedir.
Doğal ve fiziksel anlamda gerçekleşecek en büyük değişim, regülatörler, iletim
yapısı (HDPE boru+ basınçlı boru) ve santral binası ile Kazı Fazlası Malzeme Alanlarında
yaşanacaktır. Bu noktalarda doğal bitki örtüsü tahrip olurken, ekosistemdeki denge,
müdahaleler sonucunda geçici olarak aksaklıklara uğrayacaktır. Bu aksaklığı ortadan
kaldırabilmek adına yapılacak peyzaj çalışmalarıyla; öncelikle tahrip edilen bölgenin
rehabilitasyonu gerçekleştirilerek, alanın doğal peyzaj değerini tekrar kazanması
sağlanacaktır.
198
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Arazi hazırlık çalışmaları başlamadan önce tesis ünitelerinin yapılacağı alanların
fotoğrafları çekilerek alanın görsel durumu ortaya konacaktır. İnşaat çalışmaları
tamamlandıktan sonra bu alanlar aslına benzer olarak bitkilendirilerek ve düzenlenecektir.
Proje kapsamında raporun fauna kısmında belirtilen balık türleri için balıkların
yaşamının sürekliliğinin sağlanması ve dere ortamında doğal dengenin bozulmaması için,
balıkların akarsuyun kaynağına gidip gelmelerini sağlamak amacıyla balık geçidi
yapılacaktır. İnşa edilecek balık geçitlerinin işlerliğinin sağlanması için bakım, onarım ve
işletilmelerinde azemi titizlik gösterilecektir. Kat’i proje aşamasında balık geçidi ile ilgili
projelendirme yapılırken DSİ, İşletme ve Bakım Dairesi ile koordineli olarak çalışılarak
balık geçidi projesi için onay alınacaktır.
İnşaat aşamasında yapılacak patlatma işlemleri canlıların üreme dönemleri (MartHaziran ayları) dışında gerçekleştirilecek, bu dönemlerde patlatma yapılmayacaktır.
Projenin inşaat ve işletme aşamasında, bu raporun V.1. ve V.2. bölümlerinde verilen
çevresel etkilerin özellikleri ve söz konusu çevresel etkilere karşı alınacak önlemler detaylı
olarak irdelenmiştir. Kısaca bunları açıklarsak;
 Proje dâhilinde yapılacak her türlü işlemde, 31 Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’’, 13
Şubat 2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve 1380 sayılı
Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği çerçevesinde yer alan alıcı ortam değerleri ile atıksu
deşarj kriterlerine uyulacaktır. Ayrıca yönetmelik gereğince, dere yatağına malzeme
dökülmeyecek, derenin doğal yapısının ve yatağının değiştirilmemesi için gerekli tüm
tedbirler alınacaktır.
 Oluşması muhtemel atık yağların bertarafı için 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği"
hükümleri uygulanacaktır.
 İzolasyon yağlarının dökülmeye, sızmaya, taşmaya ve yağmura karşı gerekli
önlemler alınacak ve emniyet havuzu yapılacaktır. İzolasyon yağları ile ilgili yapılacak
işlemlerin tamamında 27 Aralık 2007 tarih ve 26739 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak
yürürlüğe giren “Polikorlu Bifenil ve Polikorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik”
hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir.
 Projenin tüm aşamalarında oluşacak katı atıkların (yemek artığı vb.) 14.03.1991
tarihli ve 20814 sayılı “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi
denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu
konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği”nin tüm hükümlerine proje dâhilinde uyulacaktır.
 Projenin tüm aşamalarında oluşması muhtemel ambalaj ve ambalaj atıkları;
24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Ambalaj
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.
 Patlayıcı maddenin kullanılması, korunması, taşınması konuları; ‘’Tekel dışı
bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması
saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve
esasları’’na ilişkin 29 Eylül 1987 tarih ve 19589 sayılı resmi Gazete’de yayımlanan
87/12028 karar sayılı tüzüğe uygun olarak yapılacaktır.
 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren
“Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik”
hükümleri yerine getirilecektir.
199
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
 Patlatmaların yapılması durumunda, patlatma esnasında her türlü çevre emniyeti
alınacak, tüm saha çevresine gerekli ikaz levhaları asılacak ve patlatma yapılmadan önce
siren ile uyarı yapılacaktır. İşletmede tehlikeli, parlayıcı ve patlayıcı özellik gösteren
maddeler ile ilgili olarak “Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan
İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler” Tüzüğü’ne uyulacaktır.
 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği" hükümlerine
uyulacaktır. İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden
çalışanları koruyabilmek ve gerektiğinde; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 78’inci maddesine
göre düzenlenmiş olan ve 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Gürültü Yönetmeliği’’ hükümleri gereğince, işçilerin
gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risklerden,
özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler alınacaktır. İnşaat
aşamalarında makine ve ekipmanlarda çalışanlara; başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları
gibi uygun koruyucu araç ve gereçler sağlanarak, çalışanların gürültüden etkilenmemeleri
sağlanacaktır.
 Kazı fazlası malzeme alanları için 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları
Yönetmeliği’nin 36. Maddesinde belirtilen dokümanlar bizzat ilgili Mülki Amirliğe başvuru
yapılacak ve yönetmeliğin Ek-2 ve Ek-3’ünde belirtilen izinler alınacak ve yönetmelik
hükümleri çerçevesinde depolama gerçekleştirilecektir. Tüm hafriyat çalışmalarında
18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat
Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket
edilecektir. Ayrıca, kazı fazlası malzeme alanları, bu alanların ve tesislerin taşkın
durumları ile ilgili olarak DSİ 26. Bölge Müdürlüğü ile koordineli olarak çalışılacak ve söz
konusu kurumun uygun görüşü doğrultusunda hareket edilecektir. Ayrıca, 18.03.2004 tarih
ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı, İnşaat
ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği"hükümleri gereği Artvin Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü’nden kazı fazlası malzeme alanları için izin alınacaktır.
 Yapılacak tüm arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarında 03.07.2009 tarihli 27277
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin
Kontrolü Yönetmeliği” (SKHKKY) “İzne Tabi Tesisler İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1)
belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını
karşılama hususlarına uyulacaktır.
 Araçlardan kaynaklanacak emisyonların da minimuma indirgenmesi için,
04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Egzoz
Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği’nin 7. Maddesi uyarınca; kullanılacak tüm araç ve
ekipmanların rutin kontrolleri yaptırılarak bakım gereken araçlar bakıma alınacak ve
bakımları bitene dek çalışmalarda başka araçlar kullanılacaktır. Ayrıca Trafik Kanunu’na
uygun şekilde çalışmaları konusunda uyarılarak özellikle yükleme standartlarına uygun
yükleme yapmalarına dikkat edilecektir.
 Proje alanı içinde oluşması muhtemel ömrünü tamamlamış lastiklerin geri kazanım
firmasına verilmesi sağlanacak olup, bu kapsamda 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı
Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak hareket
edilecektir.
 Proje kapsamında kullanılacak yemekhanede oluşacak bitkisel atık yağların
bertarafında 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir.
200
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
 Projede kullanılacak olan araçların bakım ve onarımlarının faaliyet alanı içerisinde
yapılması durumunda, ortaya çıkması muhtemel atık aküler, 03.03.2005 tarih ve 25744
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda proje alanı içerisinde taban sızdırmazlığı sağlanmış,
kapalı bir ortamda muhafaza edilecek ve lisans almış geri kazanım firmasına verilmek
sureti ile bertarafı sağlanacaktır.
Proje kapsamında orman sayılan alanların kullanımı için, 6831 Sayılı Orman
Kanunu’nun 17. maddesi gereğince izin alınacak ve izin iş ve işlemleri Orman Genel
Müdürlüğü’nün ilgili talimatları doğrultusunda yürütülecektir. Bunlara ilaveten proje
kapsamında inşa edilecek santral binaları için, 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre Artvin İl
Özel İdaresi’nden Yapı Kullanım İzin Belgesi, 10.08.2005 tarih 25902 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin
Yönetmeliğin 5. maddesi gereğince “İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı” (GSM) alınacaktır.
Ayrıca faaliyet sahibi işe başlamadan önce mutlaka kontrol birimlerine bilgi verecek,
bilgi vermeden faaliyete başlanmayacaktır.
Proje kapsamında işletilmesi planlanan bütün tesislerin montajı, işletilmesi ve
işletme faaliyete kapandıktan sonraki işlemlerde ÇED Raporu’nda belirtilen taahhütlere ve
1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu, 2872 Sayılı Çevre
Kanunu, 4856 ve 5491 sayılı Kanunlara ve bu Kanunlara istinaden çıkartılan Tüzük ve
Yönetmelikler ile ilgili mevzuata uyulacaktır.
İlhan I-II Regülatörleri ve HES Projesi kapsamında, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 5491
sayılı Çevre Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu ve bu
kanuna bağlı olarak çıkartılmış ve çıkartılacak olan Yönetmelik ve Tüzük hükümlerine,
projenin tüm aşamalarında uyulacaktır. Böylece yenilenebilir enerji kaynaklarından biri
olan bu HES projesi, çevresel etkileri minimize edilmiş bir şekilde hayata geçirilmiş
olacaktır.
Projenin inşaat ve işletme süreci boyunca uyulacak olan kanun ve yönetmelikler
aşağıda sıralanmaktadır:

2872 sayılı Çevre Kanunu ve 5491 sayılı Çevre Kanunu’nda değişiklik yapılmasına
dair Kanun

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

6831 sayılı Orman Kanunu

1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği

İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
(11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği
(23.12.2003 tarih ve 25325 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir).

Gürültü Yönetmeliği
(23.12.2003 tarih ve 25325 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir).
201
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.
İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

(04.06.2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte, 27.04.2011 tarih ve 27917 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte;
03.04.1991 tarih ve 20834 sayılı Resmi Gazete’de
22.02.1992 tarih ve 21150 sayılı Resmi Gazete’de
02.11.1994 tarih ve 22099 sayılı Resmi Gazete’de
15.09.1998 tarih ve 23464 sayılı Resmi Gazete’de
18.08.1999 tarih ve 23790 sayılı Resmi Gazete’de
29.04.2000 tarih ve 24034 sayılı Resmi Gazete’de
25.04.2002 tarih ve 24736 sayılı Resmi Gazete’de
05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikler.

Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
(18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).

Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği

(03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.)
Yönetmelikte;
30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de
10.10.2011 tarih ve 28080 sayılı Resmi Gazete’de
13.04.2012 tarih ve 28263 sayılı Resmi Gazete’de
16.06.2012 tarih ve 28325 sayılı Resmi Gazete’de
10.11.2012 tarih ve 28463 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikler.
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği
(06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.)

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
(31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.

Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği
(17.05.2008 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe girmiştir.)
Yönetmelikte 26 Ağustos 2010 tarih ve 27684 sayılı Resmi Gazete’de yapılan
değişiklik.
202
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.

İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
(24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte;
04.09.2009 tarih ve 27339 sayılı Resmi Gazete’de,
30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de,
30.10.2010 tarih ve 27744 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikler.

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği

(30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.)
Yönetmelikte 30 Mart 2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan
değişiklik.
Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik
(27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
(19.04.2008 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte;
30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de,
03.12.2011 tarih ve 28131 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikler.

Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği
(25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklik.

Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği
(04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
203
AER ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM LTD. ŞTİ.

İLHAN REGÜLATÖRÜ VE HES PROJESİ
NİHAİ ÇED RAPORU
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
(31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
Yönetmelikte;
03.03.2005 tarih ve 25744 sayılı Resmi Gazete’de
31.07.2009 tarih ve 27305 sayılı Resmi Gazete’de
30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikler.

Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmeliği
(03.05.2007 tarih ve 26511 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir).
204

nihai rapor - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Saraftepe (Trabzon) Tefrit Silinin Jeolojik ve Jeomekanik

Türkiye Elektrik Enerjisi 5 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu

PERSONEL TELEFON LİSTESİ

Zayıf Kaya Kütlelerinde Açılan Tünellerde Ampirik ve Nümerik