İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM DEVRE KORUMA CİHAZLARI AMAÇ Elektrikte kullanılan sigortaları, aşırı akımdan koruma cihazlarını, basınç tahrikli koruma cihazlarını tanıyabilme ve elektrik bağlantılarını yapabilme. Devre Koruma Cihazları 73 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri BÖLÜM-6 DEVRE KORUMA CİHAZLARI 6.1. SİGORTA NEDİR? Devreyi, normal çalışma akımının üzerindeki daha büyük akımlara karşı koruyan bir devre elemanıdır. Elektrik devrelerinden istenmeyen aşırı akımlar geçerse devredeki elemanlar zarar görür. Devreye seri bağlanan sigorta, devreden geçen akım şiddetinin belli bir değerin üstüne çıkmasını önler. Sigorta devrenin güvenliği için kullanılır. Sigortaların en fazla bilinenleri; buşonlu, cam, fişli, anahtarlı otomatik sigorta, bıçaklı sigorta ve yüksek gerilim sigortalarıdır. Küçük akımlı ve elektronik devrelerde cam sigortalar, aydınlatma ve priz devrelerinde anahtarlı otomatik sigortalar, büyük akımlı güç devrelerinde bıçaklı sigortalar kullanılmaktadır. Devre akımına uygun değerde sigorta seçilmelidir. Sigortalar AC ve DC olarak iklimlendirme ve soğutma cihazlarında, klimalarda, klima ve buzdolabı kart devrelerinde, klima santrallerinde, soğuk su üreteçlerinde, sıcak su, kızgın su ve buhar kazanlarında, ısıtma ve soğutma sistemlerinin sirkülasyon pompalarında, endüstri tesislerinin kumanda panolarında, elektrikle çalışan bütün aletlerde kullanılırlar. İnsanların karşılaşabileceği elektriksel kazalar ve elektriksel cihazlarda da meydana gelebilecek hasarlar sigortalar tarafından önlenebilir. Anahtarlı otomatik sigortalar, günümüzde en yaygın kullanılan sigorta tiplerindendir. Anahtarlı otomatik sigortalar, devrenin kolayca açılıp kapatılmasına imkân sağlarlar. Bu yüzden üzerinde bir anahtar mevcut olup her atımdan sonra anahtar yukarı kaldırılarak sigortanın tekrar yükü enerjilendirmesi sağlanır. Anahtarlı otomatik sigortalara otomat veya W otomat da denilmektedir. 6-10-16-20-25-32-40-50-63-100 Amper’lik akım değerlerine sahiptirler. Otomatik sigortalar; kısa devre anında devreyi çok kısa sürede açarlar. Küçük boyutları ve raya takılabilme özelliği, montaj esnasında kolaylık sağlar. Bağlantı yapılan noktaları, izoleli yapılır Şekil 6.1’de anahtarlı otomatik sigortanın ana elemanları gösterilmiştir. Şekil 6.1 Anahtarlı otomatik sigortanın ana elemanları 1, 1+N, 2, 3 ve 3+N kutuplu imal edilirler. TS 5018, IEC 60898, EN 60898 standartlarına göre B ve C olmak üzere iki ayrı tipi mevcuttur. Sigorta kaç kutuplu olursa olsun, herhangi bir fazında oluşabilecek arıza durumunda, tüm kutuplar açılırlar. B tipi: Hat koruması yapar ve ev aydınlatması, priz, kumanda devrelerinde kullanılır. Kısa devre esnasında nominal akımın 3 ila 5 katında açma yaparlar. C tipi: Elektrik motoru gibi ilk çalışma anında normal değerinden fazla akım çeken endüktif yüklerde kullanılır. C tipi otomatlar, nominal akımın 5 ila 10 katı akımda devreyi gecikmesiz olarak açarlar. 74 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.2 Sigorta çeşitleri 6.2 SİGORTALARIN SINIFLANDIRILMASI Sigortalar, mili amper değerinden kilo amper değerine kadar farklı amperajda üretilirler. Kullanımda, değişik hizmet amaçlarına yönelik olarak çok farklı gerilimler altında çalışması istenen sigortalar, farklı sınıf ve guruplarda incelenebilirler. 6.2.1 Üzerinden Geçen Akımlara Göre Sigortalar   Zayıf akım sigortaları Kuvvetli akım sigortaları 6.2.2 Fiziksel Yapılarına Göre Sigortalar      Minyatür sigortalar Fişek sigortalar D tipi (Ev) buşonlu sigortalar NH bıçaklı (Kuvvetli akım) sigortalar Anahtarlı otomatik sigortalar Devre Koruma Cihazları 75 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri 6.2.3 Gövde İzolasyonlarına Göre Sigortalar    Cam sigortalar Seramik veya porselen sigortalar Fiber sigortalar 6.2.4 Eklentilerine Göre Sigortalar     Göstergeli sigortalar Ayaklı sigortalar Tel ayaklı sigortalar Metal ayaklı sigortalar 6.2.5 Kullanıldıkları Yerlere Göre Sigortalar       Elektronik cihaz sigortaları Oto elektrik sigortaları Alçak gerilim şebeke sigortaları Bina sigortaları Sanayi sigortaları Yüksek gerilim şebeke sigortaları 6.2.6 Kullanıldıkları Gerilimlere Göre Sigortalar   Alçak gerilim sigortaları Yüksek gerilim sigortaları 6.3 SİGORTA ATMA KARAKTERİSTİĞİ Aşırı yük akımlarıyla sigortanın atma süresi arasındaki ilişki, sigortanın atma, yani sigorta telinin ergime karakteristiğine bağlıdır. Sigortalar aynı akım değerlerinde olsalar bile, yapıldıkları milletlerarası standartlara uygun olarak farklı atma karakteristiklerine sahip olabilirler. Atma karakteristiği, seçilen bir sigorta telinin alaşımına, sigortanın fiziksel yapımı ve sıcaklık dağılım faktörüne bağlı olarak değişir. Elektronik devrelerde, standart kullanım amaçlarına yönelik olarak çabuk (F) ve gecikmeli (T) tip olmak üzere iki çeşit sigorta karakteristiği yaygın olarak bilinir ve kullanılır. 'F tip' sigortalar, üzerinden geçen aşırı akımda göreceli olarak çabuk; 'T tip' olanlar ise gecikmeli olarak atar ve kullanıldıkları cihazı korurlar. Bu iki tip sigorta karakteristiği arasında bazı orta gecikmeli (M) tipi sigortalar da bulunmaktadır. Diğer taraftan, süper çabuk (FF) ve süper gecikmeli (TT) olarak tanımlanan minyatür sigortalar da mevcut olup bunlar, henüz resmi standartların dışındadır ve üretici firmaya özgü akım/zaman karakteristiklerine sahiptirler. Buna göre sigorta tipleri ve bunların genel olarak kullanıldığı yerler aşağıda açıklanmıştır. 76 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri 6.3.1 Çabuk (F Tip) Sigortalar Ani akım yükselmeleri olmayan ilk bağlantı akımlarında ve genellikle omik yapıda olan (ışık, ısıtma ve benzeri) elektrik devrelerinde kullanılırlar. Ayrıca, istenmeyen aşırı akımlardan bir ölçü aletini korumak veya cihaz içinde kondansatör vs. gibi bir parçanın kısa devre olma durumunda devreyi kısa zamanda açmak amacıyla kullanılırlar. Yine bu sigortalar, cihaz içlerinde çeşitli kablo hatlarını ve farklı akım devrelerini ayrı ayrı korumaya yararlar. 6.3.2 Gecikmeli (T Tip) Sigortalar Kısa süreli olarak yüksek bağlantı akımlarına dayandığı için, özellikle motor ve transformatör gibi içinde bobin bulunan endüktif yapıda veya kondansatör bulunan kapasitif yapıda elektrik devrelerinin korunmasında kullanılırlar. Alçak kesme kapasiteli olanlar, mümkün olduğu kadar yardımcı devrelerde kullanılmalıdır. Şebeke sigortası olarak eğer, gecikmeli tipte bir sigorta kullanılacaksa veya bu tip bir sigortanın kullanıldığı yerde çok yüksek kısa devre akımları meydana gelebilecekse, yüksek kesme kapasiteli olan sigortalar tercih edilmelidir. Yüksek kesme kapasiteli ve gecikmeli sigorta bulunamayan durumlarda ise, devrede seri olarak yüksek kesme kapasiteli uygun değerde başka bir sigorta daha kullanılmalıdır. 6.3.3 Orta Gecikmeli (M Tip) Sigortalar Bu sigortalar, normal bağlantı akımlarında ve genellikle transformatörlerin çıkış devrelerinde koruma amacıyla kullanılırlar. Kesme kapasitelerinin yeterli olması halinde, çeşitli devreler için uygun bir dağıtım sigortasıdırlar. Gerektiğinde, bir şebeke koruyucu sigortası olarak da kullanılabilirler. 6.3.4 Süper Çabuk (FF Tip) Sigortalar Normal çabuklukta sigortaların yeterli olmadığı aşırı akımlarda, devrenin en kısa zamanda ayrılması bu tip sigortalarla sağlanır. Transistör, diyot, tristör ve tiryak gibi yarı iletkenlerin korunmasında tercih edilirler. 6.3.5 Süper Gecikmeli (TT Tip) Sigortalar Bu sigortalar, değişik akımlar için yapılsa da genellikle çalışma akımları 1 mA ile 100 mA gibi çok küçük değerlerde olan elektronik cihazları, korumak için kullanılırlar. Sigortanın iç direnci yükle değişmez. Yalnız, kullanılacağı devrede sigorta iç direncinin yüksekliği ve geniş bir atma zamanının dikkate alınması gerekir. 6.4 OTOMATİK SİGORTANIN YAPISI VE ÇALIŞMASI Bu tip sigortalar, termik ve manyetik koruma düzenekli olarak üretilmektedir. Termik koruma, bimetal esaslıdır. Devreden aşırı akım geçince bimetal bükülerek akım geçişini sağlayan kontakları açar. Manyetik koruma ise aşırı akım geçmesi durumunda elektromıknatıs Devre Koruma Cihazları 77 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri hâline gelen kalın kesitli bobinin nüveyi hareket ettirerek kontakları açtırması esasına dayanmaktadır. Uygulamada kullanılan otomatik sigortalar, L (B) ve G (C) tipi olmak üzere iki tipte üretilir. L tipi sigortalar, aydınlatma ve priz tesislerinde kullanılırken; G tipi sigortalar ise motor koruma devrelerinde kullanılır. L tipi sigortalar, aşırı akım durumunda hemen atar. G tipi modeller ise gecikmeli olarak devreyi açar. Motorlar, kalkış anında normal akımlarından birkaç misli değerde aşırı akım çekerek çalışmaya başladıklarından bu tip alıcılarda gecikmeli atan otomatik sigortalar tercih edilir. Uygulamada kullanılan otomatik sigortalar 0,5–1–1,6–2,4–6–10–16–20–25–35–40– 45–50 amperlik değerlerde üretilmektedir. Üç fazlı motorların korunmasında kullanılan otomatik sigortaların mandalları birbirine akuple edilir. Bu sayede fazın birisinin bağlı olduğu sigorta attığında, üç fazın akımı da kesilir. Şekil 6.3 Otomatik sigortanın iç yapısı 6.5 KESME KAPASİTESİ Sigorta kesme kapasitesi, sigorta atma (ergime) karakteristiğinden farklı bir özelliktir. Bu özellik, standartlarda belirtilen şartlar altında, bir sigorta üzerinden tehlike yaratmaksızın geçebilecek en yüksek akım değeridir. Kesme kapasitesini daha iyi kavrayabilmek için doğrudan doğruya elektrik ana kaynağına çok kalın elektrik kablolarıyla bağlı bir elektrik devresi düşünelim. Bu devre içinde, oluşabilecek bir elektrik kısa devresi için koruyucu olarak yalnız bir minyatür sigorta bulunsun. Böyle bir elektrik devresinde meydana gelen kısa devre akımı, doğal olarak karşısında sigortayı bulacaktır. Bu durumda, devrenin bütün voltajı sigortanın iki ucu arasında birikir ve çok kısa süre de olsa, sigortadan yüksek bir elektrik akımı geçer. Böyle bir elektrik 78 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri devresinde kullanılan sigortanın kesme kapasitesi, devrede oluşabilecek akımdan küçük kalırsa, sigorta bu aşırı akımda patlayarak çevresine fiziksel zararlar verebilir. Kısacası, bu kesme kapasitesindeki akım geçtiğinde sigorta tam ve hatasız olarak atmış olmalıdır. Elektrik arkı yapmamalıdır. Bir elektrikli cihazın emniyetli olarak korunabilmesi için, devresinde ulaşılabilecek en yüksek kısa devre akımının, sigorta kesme kapasitesinden daha yüksek olmaması gerekir. Gecikmeli veya orta gecikmeli sigorta kullanılan devrelerde, bu sigortaların kesme kapasitesi yeterli değilse ve çok kısa zaman içinde oluşabilecek aşırı yüksek akımlar söz konusu ise, devreye seri olarak yüksek kesme kapasiteli çabuk atan bir sigorta daha konulmalıdır. 6.6 BASINÇ TAHRİKLİ KORUMA CİHAZLARI Basınç tahrikli koruma cihazlarını aşağıdaki şekilde dört grup altında inceleyebiliriz. A. Yağ basınç anahtarı B. Alçak basınç anahtarı C. Yüksek basınç anahtarı D. Birleşik (kombine) basınç anahtarı 6.6.1 Yağ Basınç Anahtarı Yağ basınç anahtarı, kompresördeki yağ basıncı önceden belirlenmiş basınç değerinin altına düştüğünde kompresörün hareket aldığı motor devresinin elektriğini keser. Bu anahtarlar, motorun ilk hareketinde zaman rölesine bağlı olarak bir süreden sonra gecikmeli olarak devreye girerler. Çünkü ilk çalışmada yağ basıncı istenilen basınç değerinin altındadır. Yağ basınç anahtarının bağlantısı yapılırken anahtar üzerindeki oil (yağ) yazan kısmı pompa çıkışına yani basma hattına, low (alçak) yazan kısmı ise kompresör kerterine yani emme hattına bağlanmalıdır. Şekil 6.4 Diferansiyel yağ basınç anahtarı Devre Koruma Cihazları 79 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.5 Çeşitli basınç ve sıcaklık kontrol elemanları 6.6.2 Alçak Basınç Anahtarı Alçak basınç kontrol elemanlarıdır. Klima ve soğutma sistemlerinde alçak basınç presostatları emniyet elemanı olarak kullanılırlar. Resetli ya da restsiz olarak üretilebilirler. Soğutmada ise kabin sıcaklık kontrolünde, defrost kontrolünde kullanılır. Alçak taraf basıncı ayar değerinin altına düştüğünde kompresör motorunu devresini keser. Sistemin alçak tarafına bağlanır. Şekil 6.6 Alçak basınç anahtarı 80 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.7 Elektronik basınç anahtarları 6.6.3 Yüksek Basınç Anahtarı  Yüksek taraf basıncı ayar değerine ulaştığında kompresör motor devresinin enerjisini keser.  Sistemi yüksek basıncın oluşturabileceği zararlardan korur.  Sistemin yüksek hattına bağlanır.  İklimlendirme ve soğutma sistemlerinde basınçla kontrol ya da emniyet amaçlı kullanılır.  El veya otomatik kurmalı (reset) olabilir.  Çalışma aralığında istenilen basınca ayarlanabilir.  Periyodik bakımları yapılmalıdır. Şekil 6.8 Yüksek basınç anahtarı 6.6.4 Birleşik (Kombine) Basınç Anahtarı  Alçak ve yüksek basıncı kontrol edebilir.  Sistemin ayarlanan maksimum ve minimum basınç aralıklarında çalışmasını sağlar. Devre Koruma Cihazları 81 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri  Maksimum ayar değerinde elektrik kontağı açılır ve motorun enerjisi kesilir. Minimum ayar değerinde elektrik kontağı kapanır ve motor çalışır.  Elektrik bağlantıları oldukça basit olup üç fazlı ya da tek fazlı motorlar direk bağlanarak çalıştırılabilir.  Montajı basittir.  Rakorların bağlantısında aşırı sıkma çatlamaya yol açabilir. Bu nedenle tork anahtarı kullanılarak sıkma yapılması uygundur. Şekil 6.9 Bileşik (kombine) basınç anahtarı 6.6.5 Basınç Sviçleri Basınç siviçleri soğutma sistemlerinde sistemi alçak ve yüksek basınçtan korumak için kullanılırlar. Split klimalarda kullanılan yüksek basınç siviçleri bağlı olduğu elektrik devresine seri bağlanır. Basınç çalışma basıncının üzerine çıktığında bağlı olduğu devrenin enerjisini keserler. Şekil 6.9a Basınç siviçleri 6.7 ELEKTRİKLİ SİSTEM KORUMA CİHAZLARI Elektrikli sistem koruma cihazlarını sekiz grup altında inceleyebiliriz. 1. Bimetal aşırı yük koruyucu 2. Manyetik aşırı yük koruyucu 3. Termal aşırı yük koruyucu 4. İşlem durdurma (lokavt) rölesi 5. Elektronik (katı hal) motor koruyucu 6. Kaçak akım rölesi 7. Faz koruma rölesi 8. Kısa devreli çalışmayı önleyen röle 82 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.10 Çeşitli elektrikli sistem koruma cihazları 6.7.1 Bimetal Aşırı Akım Rölesi İklimlendirme ve soğutma mesleğinde büyük sistemlerde en fazla karşılaşılan yük koruyucudur. Her faz, bir aşırı akım açıcısına (devre açıcı) bağlıdır ve ısınan açıcılar, diferansiyel açma çubuğunu iterek devreyi açarlar. Termik röleler, aşırı yük veya faz kesilmesi durumunda kontaktör vasıtası ile bağlı oldukları motor devresinin elektriğini keserek motoru devre dışı bırakırlar. Termik röleler, şebekeye seri bağlanır; böylece bağlı oldukları elektrik motorunun çektiği akımın termik etkisi, devamlı kontrol altında tutulmuş olur. Bimetal termik üzerinde çeşitli konumlar vardır. Otomatik konumda, termik atıp bimetallar soğuduğunda yardımcı kontak ilk pozisyonuna döner ve kontaktör çekerek harici bir müdahaleye gerek kalmaksızın motorun çalışmasını sağlar. Manüel konumunda ise, bimetallar soğuduktan sonra kontaktörün tekrar devreye alınması için "reset" butonuna basılması gerekmektedir. Test butonu basılı tutulduğunda motor kontaktörü devreden çıkarılır. Devreyi kapayan kontak harekete geçemez. Termik ayarı, motor etiketindeki akım değerinin yüzde yirmi fazlasını geçmeyecek şekilde ayarlanmalıdır. Devre Koruma Cihazları 83 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.11 Bimetal aşırı yük koruyucu içyapısı ve özellikleri 6.7.2 Termik Manyetik Şalter Termik Manyetik Şalterler, normal işletme şartlarında devreyi açmaya ve kapamaya; normal olmayan şartlarda ise (kısa devre, aşırı akım gibi) otomatik olarak devreyi kesmeye yarayan alçak gerilim devre kesicileridir. Termik koruma aşırı yüke, manyetik koruma ise kısa devreye karşı koruma sağlar. Alçak gerilim tesislerinde, doğru ve alternatif akımla çalışan motor ve jeneratörlerin ve elektrik şebekelerinin korunmasında kullanılır. Gecikmeli sistemlerin kullanıldığı yerlerde, akım kesme ayarı nominal akımın kaç katı olması gereksinimine göre istenilen değerde ayarlanabilir. Şekil 6.12 Termik manyetik şalter 84 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri 6.7.3 Termik Koruyucu İçinde aşırı akımdan kızaran bir rezistans (direnç) ve rezistansa seri bağlı bimetal plakadan yapılmış bir kontak vardır. Belirli bir akım şiddetinden, belli bir süre içinde rezistans kızarmak suretiyle bimetal plakayı ısıtır. Isınan bimetal yukarı doğru kıvrılarak kontakları açar. Tas, aşırı ısındığında termik açabilir. Şekil 6.13 Bimetal termik 6.7.4 İşlem Durdurma (Lokavt) Rölesi Kontaktör bobininden gelen faz, termik, basınç anahtarı, kompresör termiği, lokavt rölesi normalde kapalı kontaklarından geçer; anahtar kapalıysa nötr hattından devresini tamamlar. Kontaktörü çektirerek kompresör motorunu çalıştırır. Devre şemasında görüldüğü gibi lokavt röle bobini termik, basınç anahtarı, kompresör termiği, lokavt rölesi normalde kapalı kontaklarına paralel bağlıdır. Bu yüzden lokavt röle bobin uçları, kısa devre durumunda olduğundan röle bobini üzerinden enerji geçmez. Termik, basınç anahtarı ya da kompresör termiğinden herhangi birisinin kontakları açarsa lokavt rölesi bobini ve kontaktör bobini seri bağlı konuma gelir. Kontaktör, bobini omik direnci, lokavt rölesi bobini omik direncinden daha düşük olduğundan sadece lokavt rölesi kontakları çeker. Kontaktör bobini, yalnızca iletken görevi görür. Sistemin tekrar devreye sokulabilmesi için anahtarın açılarak enerjinin kesilmesi ve açan termiklerin de resetlenmesi gerekir. Devre Koruma Cihazları 85 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.14 İşlem durdurma (lokavt) rölesi 6.7.5 Elektronik Motor Koruyucu Elektronik motor koruyucu P1 ve P2 (kart giriş uçları) motor beslemesi iki faz ucuna bağlanır. Böylece motorun faz koruması sağlanmış olur. Isı sensörleri, motorun sargıları içerisine yerleştirilerek sargı sıcaklıklarını hassas şekilde algılayabilirler. Motor sargıları, rölede ayarlanmış sıcaklığın üzerine çıktığında ısı sensörleri, S1 -S2 uçlarından karta sinyal gönderir. Motor, kumanda devresine seri bağlı K1-K2 uçları (kumanda devresine seri röle beslemesi) rölenin enerjisini kestirir. Şekil 6.15 Elektronik motor koruma 6.7.6 Kaçak Akım Rölesi Canlıları elektrik enerjisinin kötü etkilerinden korumaya yarayan bir elektrik malzemesidir. Dış görünüş olarak otomatik sigortaya benzer. Fakat çalışma prensibi tamamen farklıdır. Fazın nötr harici başka bir hat üzerinden devreyi tamamlaması sonucu devreyi açar. Yani elektrik enerjisini keser. Bu işlemi bir saniyeden az bir sürede yapar. Birçok marka ve çeşitte imal edilirler. Elektronik olmayanları daha kararlı çalışır. Fazdan devreye giden akım 86 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri ile devreyi tamamlarken nötr hattından dönen akım arasında bir fark tespit edilirse devreyi açar. Binalarda ve işyerlerinde 30 miliamper can güvenliği için 300 miliamper yangına karşı güvenlik için bina girişine besleme hattına bağlanır. Şekil 6.16 Kaçak akım rölesi 6.7.7 Motor Koruma Rölesi İklimlendirme soğutma sistemlerinde yaygın olarak kullanılan elektrik motorlarının iki faza kalarak aşırı ısınması ve yanması sıkça karşılaşılan arıza kaynaklarından biridir. Motor korumasında sıkça kullanılan “termik manyetik röle, gerek elektromekanik yapısı, gerekse demaraj akımının karşılanabilmesi için akım ayarının yüksek tutulması nedeniyle koruma işleminde yetersiz kalmaktadır. Bu olumsuz etkileri, ortadan kaldıracak şekilde tasarlanmış bulunan motor koruma rölelerinin hangi koruma fonksiyonlarını yerine getirdikleri aşağıda açıklanmıştır. Faz Yokluğu: Motorun herhangi bir nedenle iki faza kalması durumunda motor, devreden çıkarılır. Faz Sırası: Faz sırasının ters olduğu durumlarda (R,S,T saat yönünde değil) motor devreye alınmaz. Herhangi bir nedenle faz sırası bozulursa motor, gecikmesiz devreden çıkarılır. Devre Koruma Cihazları 87 İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.17 Motor koruma rölesi Gerilim dengesizliği (ayarlanamaz): Faz arası gerilim dengesizliği % 20 sabit değerden fazla olduğu anda çıkış rölesi 3sn.içinde motoru devreden çıkarır. Üç fazlı sistemlerde gerilim dengesizliği (asimetri) yüklerin fazlara dengesiz bağlanması sonucu oluşur. Gerilim dengesizliği, motor sargı sıcaklığının belli bir miktar artmasına ve dolayısıyla motor gücünün düşmesine neden olur. Gerilim dengesizliği (ayarlanabilir): Faz arası gerilim dengesizliği, kullanıcının ayarladığı asimetri değerinden küçükse çıkış rölesi çekilidir. Eğer gerilim dengesizliği, ayarlanan değeri (%5-% 25) aşarsa çıkış rölesi 3 sn.lik zaman gecikmesi sonunda bırakır ve motor devre dışı kalır. Eğer asimetri hatası, sabit zaman gecikmesinden daha kısa süreli bir zaman diliminde gerçekleşirse çıkış rölesi çekili kalır; motor, devreden çıkartılmaz. Kısaca, şebekedeki ani dalgalanmalardan etkilenmez. 6.7.8 Kısa Devreli Çalışmayı Önleyen Röle (ASCT) Kısa devreli çalışmayı önleyen röleler (Anti Short Cycle Timer), soğutma ve klima sistemlerinde, kontrol elemanlarının arızası veya yanlış ayarlanması sonucunda çok sık olarak çalışıp durmasını önleyerek motorun ve diğer elemanların zarar görmesini önlerler. 88 Devre Koruma Cihazları İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri Şekil 6.18 Kısa devreli çalışmayı önleyen röle (ASCT) 6.8 Isıl(termal) Sigorta Nofrost buzdolaplarında bimetal defrost termostatının devreyi kesmediği durumda devreyi keserek, ısıtıcıları devreden çıkartan ve buzdolabını meydana gelebilecek tehlikeli durumlardan koruyan emniyet elemandır. Şekil 6.19 Isıl termal sigorta Devre Koruma Cihazları 89