Badem Eylem Planı - Orman Genel Müdürlüğü

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAK ANLIĞI
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
BADEM
EYLEM PLANI
2013-2017
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü C BE AV Dİ ZE M E YE LY EL ME M P LP AL NA IN I ( 2 ( 02 10 21 - 3 2 - 02 10 61 ) 7 )
Başta orman köylüsü olmak üzere,
her kesimden insanın gelir seviyesinin
yükseltilerek, hayat kalitesinin artırılmasını
hedeflemekteyiz...
Prof. Dr. Veysel EROĞLU
Orman ve Su İşleri Bakanı
Dünyamızı ve insanlığın geleceğini tehdit eden tabii kaynaklardaki hızlı
kayıplar, acilen tedbir alınmazsa, telafisi imkansız sonuçlar doğuracaktır.
Bakanlığımız bu tehlikenin farkında olarak, ülkemizin tabii kaynaklarının
korunması, iyileştirilmesi ve geliştirilerek, bugünkü ve gelecek nesiller
için sağlıklı ve yaşanabilir bir Dünya oluşturulmasını sağlamak gayesiyle,
büyük bir gayret ve fedakarlıkla çalışmalarını sürdürmektedir.
Misyonumuz gereği çalışmalarımızın temelinde, öncelikle ekosistemlerin
korunması prensibi yer almakta, bu doğrultuda, çeşitli stratejik hedefler
belirlenerek, eylem planları hazırlanmaktadır.
Bakanlığımız tabii kaynakların akılcı yönetilerek, sürdürülebilir yönetim
kriterlerine uygun şekilde verimli kullanımı için önemli çalışmalar
yürütmektedir. Ülkemizdeki orman varlığını geliştirmek ve genişletmek
için yürüttüğümüz faaliyetlerde, sadece alan olarak büyümeyi değil, başta
orman köylüsü olmak üzere, her kesimden insanımızın gelir seviyesinin
yükseltilerek, hayat kalitesinin de artırılmasını hedeflemekteyiz.
Bu kapsamda, toprağı tutma özelliğinin yanında, meyvesinden
faydalanmak suretiyle de yöre insanımızın gelirine katkı sağlayacak olan
badem ağacı için eylem planı hazırlanmıştır. Bakanlığımızca yapılacak
ağaçlandırmalar ile vatandaşlarımızca yapılacak özel ağaçlandırma
çalışmalarında, ekolojisine uygun olan alanlarda badem ağacının tercih
edilmesi, kırsalda yaşayan vatandaşlarımız için yeni istihdam imkanları
oluşturacaktır.
Ülkemizde bugüne kadar kurum olarak yaptığımız ağaçlandırmalara
ilave olarak, gerçek ve tüzel şahısların yapacağı ağaçlandırma çalışmaları
da Bakanlığımızca desteklenmektedir. Yapılan özel ağaçlandırmalar için
orman alanları ücretsiz tahsis edilmekte, Hazine arazileri ise düşük ücretle
kiralanmaktadır. Özel ağaçlandırmalarda, başta badem ve ceviz olmak
üzere yapılan çalışmalara önemli destekler verilmekte, bu kapsamda,
köy tüzel şahsiyetlerine hibe, gerçek ve tüzel şahıslara ise kredi imkanı
getirilerek 74 milyon TL destek sağlanmıştır.
Bozuk ve açıklık orman alanlarını ağaçlandırmak, ülkemizi, yıllık badem
tüketim miktarının yaklaşık yarısını ithal eden durumdan kurtarmak ve
ülke ekonomisine katkı sağlamak gibi gayelerle hazırlanan “Badem Eylem
Planı”nın başta orman köylümüz ve kırsalda yaşayan vatandaşlarımız
olmak üzere, milletimize hayırlı olması diliyor, planın hazırlanmasında
emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.
1
2
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
Ağaçlandırma çalışmalarında, yöre
insanımıza gelir getirici cinslerin
kullanılmasına özen gösterilmektedir...
İbrahim ÇİFTÇİ
Orman Genel Müdürü
Genel Müdürlüğümüzün misyonu, orman ve orman kaynaklarını,
her türlü tehlikeye karşı koruyarak, tabiata saygılı bir anlayışla
geliştirmek, ekosistem bütünlüğü içinde ve topluma çok
yönlü sürdürülebilir faydalar sağlayacak şekilde yönetmektir.
Bu doğrultuda, ülkemizdeki orman alanlarını iyileştirmek ve
genişletmek için çalışırken, bu kaynaklardan insanlarımızın
koruma-kullanma dengesi içerisinde yararlanması için yoğun
çaba göstermekteyiz. Genel Müdürlüğümüzce yürütülen
faaliyetlerde, insanımızın, tabii kaynaklardan faydalandığı
ölçüde ormanlarımıza ve çevresine sahip çıkacağı ve koruyacağı
anlayışıyla, başta orman köylüsü olmak üzere her kesimden insanı
sürece dahil etmek gerektiğine inanmaktayız.
Ülkemiz yüzölçümünün %27,7’si ormanlarla kaplıdır. Ormanlık alanların; yangın, orman zararlıları,
beşeri baskılar, endüstriyel kirlilik, açma, erozyon gibi her türlü tehlikeye karşı etkin bir şekilde
korunması, sadece devlet imkanları ile başarılabilecek bir iş değildir. Bu gerçekten hareketle,
Genel Müdürlüğümüzce yürütülen çalışmalarda, ülkemizde 20 bin’den fazla orman köyü ve
yaklaşık 7,5 milyon orman köylüsü bulunduğu da dikkate alınarak, ormanlık alanların korunarak
geliştirilmesi gayesiyle, devlet - vatandaş işbirliği ve dayanışmasıyla yaptığımız çalışmaları büyük
bir gayretle sürdürmekteyiz. Bu maksatla, Genel Müdürlüğümüz tarafından hazırlanan eylem
planlarında bir taraftan ormanlık alanların nitelik ve nicelik olarak genişlemesi sağlanırken, diğer
taraftan da kırsal kesimde yaşayan insanlarımızın refah seviyesinin artırılması hedeflenmiştir.
Ormanlarımızın fonksiyonel faydaları, ölçülemeyecek kadar büyüktür. Toprak kaybının önlenmesi,
su ve yağış rejiminin düzenlenmesi, karbon yutağı olarak görev yapması, pek çok canlıya barınak
olması, toprak oluşumundaki hayati rolü vb. ekolojik faydalarının yanı sıra, değişik türdeki
ağaçların, kökünden-çiçeğine kadar insanlara geniş bir yelpazede ekonomik kazanç imkanı
sunması, insanımızın bu kaynaklardan yararlanabilmesi için ormanlarımızın verimli şekilde
kullanımını zorunlu kılmaktadır. “Köklerinde hayat var” sloganıyla çalışmalarını sürdüren
Genel Müdürlüğümüz, son yıllarda yürüttüğü ağaçlandırma çalışmalarında, odun dışı orman
ürünü veren türlere ağırlık vermektedir. Ormanlarımızın sunduğu bu imkanlardan, insanlarımızın
sürdürülebilir kullanım ilkelerine uygun olarak, daha çok faydalanması, bunun temini için de
insanların çevresini ve ormanını koruyarak, onunla barışık bir şekilde yaşama gayesiyle, yapılan
ağaçlandırma çalışmalarında kullanılan türlerin, insanımızın gelir seviyesinin artırılmasına katkı
sağlayan türler olmasına özen gösterilmektedir.
“Badem Eylem Planı”da bu maksatla hazırlanmıştır. Ülkemizin badem üretim miktarını artırmak,
kırsal alanda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesine imkân sağlamak, kırsalda yeni istihdam
alanları oluşturarak bu kesimlerde yaşayan vatandaşlarımızın gelir seviyelerini yükseltmek, yüksek
besleyici özelliklerinden bu günkü ve gelecek nesillerimizin faydalanmasını sağlamak gayesiyle,
yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında, badem ağacının kullanılmasına öncelik vermekteyiz.
Bu gayelerle hazırladığımız “Badem Eylem Planı”nın her kesimden vatandaşımıza bolluk
ve bereket getirmesi temennisiyle, çalışmalarda görev alacak bütün teşkilat mensuplarımıza
başarılar dilerim.
3
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
2013-2017
YILL ARI AR ASINDA
SEKİZ MİLYON
BADEM FİDANI
T O P R A K L A
BULUŞTURULACAKTIR.
4
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 32 - 2 0 1 76 )
GİRİŞ
Dünya nüfusunun devamlı artması, küresel ekonominin de aynı şekilde gelişmesi ve genişlemesi
sebebiyle tabii kaynaklar üzerindeki baskılar her gün biraz daha artmakta, insanların aşırı tüketim
alışkanlıkları sonucu ormanlık alanlar azalmakta, yeraltı su seviyeleri düşmekte, toprak erozyonla
kaybolmakta, sulak alanlar ortadan kalkmakta, meralar bozulmakta, nehirler kurumakta, ortalama ısı yükselmekte, bitki ve hayvan türlerinin nesli tükenmektedir. Bilhassa gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, tabii kaynaklar hızla tahrip edilmekte olup, bu kaynakların başında yer alan
ormanların korunması ve geliştirilmesi büyük önem arz etmektedir.
20 bin’den fazla orman köyü ve yaklaşık 7,5 milyon orman köylüsü olan ülkemizde muhakkak ormanların korunmasında ve geliştirilmesinde en tesirli yöntemlerden birisi de mahalli halkın desteğinin sağlanmasıdır. Son zamanlarda yapılan ağaçlandırma çalışmalarında; meyvesinden, yaprağından, tohumundan, kabuğundan ve çiçeğinden faydalanılan cinslerin kullanılmasına önem
verilmektedir. Bu çalışmalardaki gayemiz, elde edilecek ürünlerin yöre halkının faydalanmasına
sunmak suretiyle ekonomik şartlarının iyileştirilmesidir. Bu doğrultuda, gerek Bakanlığımızın yapacağı ağaçlandırma, erozyon kontrolu ve rehabilitasyon çalışmalarında, gerekse özel ağaçlandırma çalışmalarında badem türünün daha fazla kullanılması ve yaygınlaştırılması hedeflenmiştir.
Bu bağlamda 2013-2017 yılları arasında 27 Orman Bölge Müdürlüğünde 18.912 hektar alanda
yaklaşık 8 milyon adet fidan dikilmesi 75 milyon TL harcanarak gerçekleştirilecektir. Ayrıca geçmişte yapılan badem ağaçlandırmalarının budama ve bakım suretiyle ekonomik değerinin iyileştirilmesi planlanmıştır.
5
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
6
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
BADEMİN TARİHÇESİ
Bademin tarihçesi eski Babil’e kadar uzanmaktadır. Tarihçiler, Babil’de bademin tarihinin başladığını ve en eski
kültürü yapılan yiyecekler arasında olduğunu kabul etmektedirler.
Bademin anavatanının Çin ve Orta Asya olduğu, Asya
ile Avrupa arasındaki İpek Yolunda seyyahlar tarafından
tüketildiği bilinmektedir. Badem, seyyahlar vasıtasıyla
Yunanistan, Türkiye ve Orta Doğuya getirilmiştir. Uzun
yıllardır Akdeniz kıyılarında özellikle İspanya ve İtalya’da
badem yetiştirilmektedir.
Ülkemizde, Doğu Karadeniz’in kıyı bölgesi ile çok yüksek
yaylalar dışında her yörede badem yetiştirilmektedir. Ege
bölgesi badem yetiştiriciliğinde ilk sırayı almaktadır. Bölge içerisinde Datça yarımadasının önemli bir yeri vardır.
Ege bölgesini Akdeniz, Güney Doğu Anadolu, İç Anadolu
ve Marmara Bölgeleri izlemektedir. Ege ve Akdeniz bölgeleri, badem üretiminin üçte ikisini karşılamaktadır.
7
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEM AĞACININ GENEL ÖZELLİKLERİ
Ağaç
6-8 m. boylanır. Bazı hallerde ağaçların boyları
12 m’ye kadar ulaşmaktadır. Yıllık dallar üzerindeki tüm tomurcuklar aynı
mevsimde büyür. İkinci
dallar meydana gelmesi
halinde ağaç yayvan olur.
Yıllık sürgünler üzerindeki
tomurcukların sürmemesi
halinde ise ağaç dik büyür.
(Texas çeşidi gibi).
Badem ağaçları, ortalama
olarak 50 yıl kadar yaşarlar.
100 yaşına kadar yaşayanlara da rastlamak mümkündür.
Kök
Kazık kök tipindedir. Saçak kök az olduğundan, fidanların yerlerinin değiştirilmesi sırasında zayiat
fazla olabilmektedir.
8
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
Yapraklar
Çeşitlere göre iri, orta
ve küçüktür. Yaprağını,
bulunduğu dal ve çevre şartları etkiler. Renk,
açık ve koyu yeşil arasında değişir. Yaprağın
kenarları dişlidir.
Tomurcuklar
Çiçek tomurcukları, farklı yaştaki dallarla, bunlar üzerindeki
2-13 cm. uzunluğundaki buket
denilen kısa meyve dalcıklarında bulunur.
Çiçek
Çiçekler genelde beyaz veya açık
pembe, 5 taç yapraklı ve 3-5 cm.
çapındadır. Yapraklardan önce açar.
Geç donlardan etkilenir.
9
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEM AĞACININ İKLİM İSTEĞİ
Badem için, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve
yağışlı Akdeniz iklimi idealdir. Bununla beraber,
odun kısmının kış soğuklarına dayanıklı olması
sebebiyle, aşırı soğuk iklimde de yetişebilmektedir. Badem ağacının odun kısmı –20°C ile 30°C’ye kadar soğuğa dayanabilir.
Bademin kış dinlenme ihtiyacı, diğer meyve ağaçlarına göre daha kısadır. Bunun için
+5°C’nin altında 90-400 saatlik bir soğuklama
yeterlidir.
İlkbahardaki hareketli hava şartları badem yetiştiriciliğinde son derece kritiktir. Don olayları bakımından en kritik dönem çiçek ve körpe
çağla dönemidir. Çiçeklenme zamanında -4,
-5°C’ye dayanabilen çiçekler, bu devrenin sonunda -5°C ve körpe çağla döneminde -1°C,
-0,5°C’ lerde zarar görürler. Dona dayanım bakımından çeşitler arasında büyük farklar görülmektedir.
10
Badem, kazık köklü bir ağaç türü olduğu için,
kurak şartlara uyum sağlayabilen bir ağaçtır.
Ancak yıllık yağış 300 mm’nin altına düştüğünde verim de düşer. Türkiye’nin en önemli
badem üretim bölgesi olan Ege’de yıllık ortalama yağış 700 mm. civarındadır. Ancak yağışlar,
Ekim ve Mayıs ayı arasında düşer. Bu yüzden
kurağa dayanıklı ağaç çeşitlerinin seçilmesi
önem taşımaktadır.
Çiçek açma döneminde, fazla yağışlı ve sisli
hava şartları da badem yetiştiriciliği için zararlıdır. Bu tür olumsuz şartlarda, mantarlı hastalıklar ortaya çıkar. Bu durum ise ürün miktarını
etkiler. Genç meyvelere “monilya hastalığı”
zarar verir. Yapraklarda “yaprak delen mantarı” delik açar ve dallarda çürüme yapar. Daha
sonra, dallardaki çürüyen kısımlar çatlarlar. Fazla delikli yapraklar, baharda dökülürerek ağaçların iyi gelişememesine sebep olur.
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
BADEM AĞACININ TOPRAK İSTEĞİ
Badem, toprak istekleri bakımından seçiciliği
fazla olmayan bir ağaç türüdür. Hafif, derin, süzek ve alüvyal topraklar badem için verimlidir.
Bu gibi topraklarda kökler 3-5 m. derine gider.
Kumlu ve çakıllı topraklardan da hoşlanan badem, ağır topraklarda hiç iyi sonuç vermez.
Böyle yerlerde anaç olarak erik ağacı kullanılır.
Badem yetiştirilecek sahalarda, toprağın kil
yapısı kadar, toprakta bulunan aktif kirecin değeri de önemlidir. Ülkemizde kök anacı olarak
daha çok yabani badem kullanılmaktadır. Aktif
kirecin yüksek olduğu sahalardaki badem üretiminde, doku kültürü laboratuvarlarında gerçekleştirilen GF kök anaçları kullanılmalıdır. GF
kök anaçlarının, %1-%12’ye kadar aktif kirece
dayanıklı olduğu bilinmektedir.
GF kök anaçlarıyla kurulan badem plantasyonlarındaki ağaçlar, ağır topraklara daha dayanıklıdır. Nematoda daha dayanıklı olmasının
yanında GF kök anaçlı badem fidanları, erken
meyve tutmaktadır.
Yabani badem ve yabani şeftali melezi olan GF
kök anacının açık alanda yetiştirilmesi ve sökümünün, açık köklü yapılarak sahalara dikilmesinde hiç bir sakınca bulunmamaktadır.
Ağır topraklar için kök anacı seçiminde, üretilen melezin bünyesinde süs eriği de bulunan,
Garnem kök anacının tercih edilmesi yerinde
bir karar olacaktır. Garnem kök anacının hastalıklara dayanıklılığı, GF kök anacından daha
iyidir.
ŞANLIURFA
11
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEMDE BUDAMA
Badem ağaçlarını budamanın gayeleri şunlardır:
•• Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zamanda oluşturmak ve bunu korumak,
•• Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşumu sağlayarak ağaçların bakımını, meyvelerin
hasadını, zararlılarla savaş vb. teknik işleri kolaylaştırmak,
•• Kurumuş, hastalıklı, ekolojik
veya mekanik etkilerle zarar
görmüş ve kırılmış dallar ile
birbiri üzerine binmiş veya dar
açılı dalları kesmek,
•• Işığın, ağacın iç kısımlarına
daha iyi girmesini sağlamak
ve yaprak yüzeylerini arttırmak,
•• Periyodisiteyi önlemek ve her
yıl düzenli ürün almak,
•• Meyve kalitesini iyileştirmek,
•• Ağaca iyi bir şekil vermektir.
Budama Tekniği:
Budama teknik bir işlemdir. Bu
sebeple bazı kuralları vardır. Bu
kuralları maddeler halinde sıralayacak olursak;
•• Ağaçlar fizyolojik devrelerden
hangisinde ise, ona göre budanmalıdır.
•• Ağacın üzerindeki yaprakların yoğun kümeleşmesinden,
seneye oluşacak meyve gruplarının yerini, bu günden kestirebiliriz. Meyveler, daha çok, yan
dallarda ya da sürgünün uç olmayan kısımlarında görülmektedir.
•• Budama işlemi ile aynı zamanda, ağacın dengeli gelişmesi ve taç yapması sağlanmaktadır.
İlk yaşlarda badem ağacına dokunmaz isek, büyüme kısırlaşır. Onun için ilkbaharla birlikte,
bir önceki yılın uç sürgünlerinin, meyve grubu oluşturacak tomurcukların 20 cm. üzerinden
budanmasında fayda vardır.
•• Budanacak olan ağaç toplu olarak incelenmeli ve her dal ayrı ayrı ele alınmalıdır. İyi şekillendirilmiş ağaçta dal kesme vejetatif gelişmenin oluştuğu uç kısımlarda uygulanmalıdır.
12
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
BADEMDE TOZLAŞMA
Badem ağaçlandırmasında bol ürün alabilmek için, en az 2-3 çeşidin çiçeklerinin, karşılıklı olarak
tozlanması esastır. Badem ağaçlarında, karşılıklı tozlanan çiçek sayısının az olması, meyve verimini çok azaltmaktadır. Özellikle çiçeklenme zamanında, ağaç sıralarının çiçek duvarı oluşturması,
arıların öteki çeşitten ağaç sıralarına gitmemelerine, sadece sıra üzerlerinde aynı çeşide ait ağaçlara gitmesine sebep olmaktadır. Bu bakımdan, ticari badem yetiştiriciliğinde en önemli husus,
başarılı bir tozlanmanın sağlanmasıdır. Bunun için, geç çiçeklenen standart çeşitler kullanılmalıdır. Ana çeşit; geç çiçeklenen, çok verimli olan, ikiz meyve yapmayan, her yıl kararlı bir şekilde
meyve veren badem ağacı olmalıdır. Ağaçlar, karşılıklı olarak tozlanan diğer badem çeşidi ile yan
yana birer sıra olacak şekilde (ardışık) yerleştirilmelidir.
Tozlanmaya arıların katkısından dolayı, çiçeklenme döneminde, ağaçlandırma sahasında mutlaka kuvvetli arı kolonileri bulundurulmasında fayda vardır. İyi bir tozlanma için, hektarda 5-8 adet
arasında arı kovanı yerleştirilmelidir.
Bademde çiçeklenme 15 Ocak’ta başlar, Şubat ayı boyunca devam eder. Yükseklerde ise badem,
Mart ayında çiçeklenir.
Badem ağacı
bol polen verdiği, çok çiçek açtığı için
bal üretimi için de oldukça
önemlidir.
13
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BGÖRÜLEN
ADEM AĞAÇLARINDA
HASTALIKLAR
Kök Kanseri
Hastalığın etmeni, Agrobacterium tumefaciens adlı bir bakteridir. Bu bakteri, kök boğazında urlar oluşturur, iletim demetlerinde özsu faaliyetini
büyük ölçüde engeller. Yapraklar sararır, gelişme yavaşlar, gövde ve dallarda sakız oluşur, sonuçta ağaçlar kurur. Genç ağaçlar daha fazla etkilenir.
Tedavi için, yazın sıcak aylarda (Temmuz-Ağustos) ağaçların kök boğazı
açılarak, urlar sağlam dokuya kadar kesilip, temizlenmelidir. Temizlenen
yara üzerine %5’lik göz taşı (Bakır Sülfat) eriyiği sürülür. Eriyik kuruduktan
sonra açılan kök boğazı ve kökler toprakla örtülür.
Kök Çürüklüğü
Hastalığı yapan Armillaria mellea adlı mantardır. Bu mantar, ağaçların
köklerinde çürüklük yaparak kurumalarına sebep olur. Hastalığa yakalanan ağaçlar ilk yıl çok az sürgün verir. İkinci yıl yapraklar sararır ve dökülür.
Üçüncü yıl dallar kurumaya başlar. Dördüncü yıl ise ağacın tamamı kurur.
Kuruyan ağaçların kökleri topraktan çıkarılarak yerine kireç dökülmelidir.
Hastalık yeni bulaşmışsa, hastalıklı kökler kesilip, kazındıktan sonra yara
yerine %5’lik bordo bulamacı, %2’lik göz taşı sürülerek üzeri aşı macunu
ile kapatılmalıdır.
Et Lekesi Hastalığı
Hastalığı yapan, Polystigma ochraceum adlı mantardır. Yapraklarda et
renginde lekelerin oluşması ile bu adı almıştır. Yaygın görülen bir hastalıktır. Hastalıklı yapraklar erken dökülür.
Bu hastalıkla mücadelede bakırlı ilaçlar kullanılır. Çiçeklenmeden sonra
%1’lik bordo bulamacı uygulanırsa leke sayısı %80 civarında azalabilir. Birinci ilaçlamadan üç hafta sonra yapılacak ikinci ilaçlama ile iyi sonuçlar
alınabilir.
Yaprak Kıvırcıklığı (Klok) Hastalığı
Hastalığı yapan, Taphrina deformans adlı bir mantardır. Hastalık yaprakları kıvırcık hale sokar. Yaprak ayasında büzülme meydana gelir ve yaprak
bükülür. Genç sürgünlerde ve meyvelerde de görülebilir.
İlk ilaçlama, tomurcukların kabarmasından az önce %2’lik bordo bulamacı ile yapılır. Tomurcuk kabarma devresinde ise %0,4-0,5’lik bakırlı preparat ağaçlara püskürtülür.
14
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
Yaprak Delen Hastalığı (Kızıl Leke)
Hastalığı yapan, Coryneum Beijerinckii adlı mantardır. Hastalık tomurcuk, sürgün, yaprak ve meyvelerde zarar yapar. Nisan-Mayıs
aylarında yaprak üzerinde küçük kırmızı lekeler oluşumu şeklinde
görülür. Zamanla mercimek büyüklüğüne ulaşan lekenin orta kısmı
kuruyarak dökülür ve lekenin ortasında delik açılır. Meyvelerde lekeler çağla safhasında görülür. Böyle meyveler gelişmezler ve üzerinde
çil oluşumu görülür.
Tadavi için, hastalıklı tomurcukları taşıyan dallar kesilip yakılır. Sonbaharda %8’lik Bakırlı çözeltinin birincisi ağaçlara püskürtülür. İlkbaharda tomurcuklar patlamadan önce, çözelti ile ikinci ilaçlama
yapılmalıdır.
Badem İç Kurdu
Bademin en önemli zararlısıdır. Zararlı, Eurytoma amygdali adlı bir
arıdır. Ergin dişi arı yumurtayı meyvenin üzerine bırakırken,
yara izi oluşturur. Böceğin larvası tohumu yiyerek asıl zararı meydana getirir.
İlkbaharda ilk erginlerin çıkışı görüldüğünde
ilaçlama çeşitli ilaçlarla ambalaj üzerindeki
tarife göre yapılmalıdır.
Adi Kapnod (Kapnodis)
Önemli bir toprak altı zararlısıdır. Zararlı, Capnodis teneprionis adlı
bir böcektir. Meyve ağaçlarının yeşil kısımlarını yiyerek tahrip eden
zararlı, asıl zararı 1-4 yaşındaki fidanlarda etkilidir. Zararlı, ağacın kök
başlangıcına yakın yerlerde galeriler açmaktadır.
Bu zararlı, özellikle bakımsız ve zayıf ağaçlarda görülür. Dipleri otlu
ve bakım işlemleri yetersiz ağaçlara daha çok zarar verir. Bu yüzden
bakım işlemlerinin aksatılmadan yapılması gerekir. Zararlıya karşı
“methyl” bileşimli ilaçlar kullanılır.
Yaprağa ve sürgünlere zarar veren zararlılara karşı, plantasyon ikinci
ve üçüncü yılda bir kez ilaçlanır. Yukarıda açıklanan hastalık belirtileri görüldüğünde Tarım İl Müdürlüğü veya Ziraat Fakültesi ve kamu
özel/tüzel kişilikleri gibi Kuruluşlardan yardım alınmalıdır.
15
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEMDE
HASTALIK ve
ZARARLILARA KARŞI
ALINACAK TEDBİRLER
Zararlılarla mücadelede akla ilk gelen yöntem olan ilaçlamadan mümkün olabildiğince kaçınmak
gerekir. Özellikle, zarar düşük seviyede ise asla ilaç düşünülmemelidir. Çünkü devamlı ilaçlama,
düşük seviyedeki zararlıyı, ileride birinci derecede zararlı olarak karşımıza çıkarır. İlaçlamalarda
yeterli derecede bilgi sahibi olunması, ilaçlama sayısını azalttığı gibi doğal dengeyi de korumamıza yardımcı olur. Bu durum, ulusal ve kişisel ekonomimiz açısından fayda sağlar.
İlaçla mücadeleyi olabildiğince azaltabilmek maksadıyla,
•• Ürünün sırıkla hasadı yapılmamalıdır. Sırıkla hasat, hastalık ve zararlıların başlıca sebebi olmakla beraber, ağacın erkek çiçek taslaklarının ve gelecek yıl dişi çiçek verecek tomurcuklarının dökülmesine neden olacağı için meyve verimini düşürür.
•• Budama sırasında veya daha önce yere düşen dal ve yapraklar toplanarak yakılmalıdır. Çünkü
bir çok hastalık ve zararlı bunların arasında yaşar.
•• Budama sırasında açılan yaralar, mutlaka kapatılmalıdır.
16
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
•• Ağaçta hastalık ve zararlı tespit edilmişse, gövde ve dallar üzerindeki yosun ve likenler temizlenmelidir.
•• Ağacın dibi ve çevresindeki ot, sürgün ve ağaççıkların yanı sıra, diğer ağaç ve ağaççıklar daima kontrol altında bulundurulmalıdır.
•• Hastalık ve zararlılar görüldüğünde, hemen ilaca başvurulmamalı, gözle görülen kurt, tırtıl ve
böcekler elle toplanıp imha edilmelidir.
•• Saha, ilkbahar ve yaz mevsimi boyunca, devamlı olarak gözlem altında tutulmalı, özellikle
çekirge, kırmızı örümcek ve her çeşit tırtıl görüldüğünde, en kısa zamanda mücadeleye başlanmalıdır.
•• Temmuz ayı içinde gövde, ana dallar veya diğer dalların çatallanma noktalarına sap, saman,
çuval parçaları veya dalgalı kağıtlardan koyarak, buralara saklanacak olan böcekler toplanıp
imha edilmelidir.
•• İlkbaharda, geç donlara karşı bol duman çıkaran maddeler, saha içinde ağaçlara yanma zararı
vermeden yakılmalıdır.
Hastalık ve zararlılara karşı yapılacak ilaçlı mücadelede gaye, koruyucu mücadeledir. Çevre şartlarının hastalık belirtisine uygun seyrettiği dönemde, henüz hastalık çıkmadan veya civarda hastalığın çıkışı fark edilir edilmez, ilaçlamalara başlamak ve belirli aralıklarla bu işlemi devam ettirmek
gerekir. Hastalık ve zararlı ortaya çıktıktan ve özellikle yayıldıktan sonra yapılacak ilaçlı mücadele
başarısı, sınırlı kalmaya mahkumdur.
17
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEM ÇEŞİTLERİ
Ülkemizde yaygın olarak
kullanılan yabancı orijinli
başlıca badem çeşitleri
şunlardır:
1
TEXAS
Kaliforniya’da (A.B.D.) yetiştiricilik
açısından Nonpareil’dan sonra gelir. Ağacı çok kuvvetli, dış şartlara
dayanıklı ve verimliliği yüksektir.
Kabuğu yumuşak, iç badem kalitesi ortadır. İç randımanı %45-50, çift
badem oranı ise %15-30’dur. Tozlayıcısı Nonpareil’dir.
2
NONPAREIL
Kaliforniya’da (ABD) mevcut çeşitlerin en iyisi olarak kabul edilir.
Ağacı kuvvetli ve verimlidir. Kabuğu ince, iç badem kalitesi yüksektir.
İç randımanı % 60-70, çift badem
oranı ise % 5-10’dur. Tozlayıcıları
Ne plus Ultra, Texas ve Drake çeşitleridir.
18
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
3
FERRAGNES
Fransa orjinli bir çeşittir. Dallanma seyrektir. Çabuk meyveye yatar. Bol ve kararlı ürün
verir. Kabuklar serttir. İç randıman %35-40’dır. Çift badem
oranı %2-3’tür. Tozlayıcısı Texsas, Ferraduel, Nonpariel ve
Cristomorto’dur.
4
DRAKE
Sert kabukludur. Diğer çeşitlere
göre polen miktarı oldukça fazladır. Randıman %40-50, çift badem oranı %10-20’dir. Tozlayıcısı
Nonpareil‘dir.
5
FERRADUEL
Fransız orijinlidir. Bir “Cristomorto X Ai” melezlemesinden elde
edilmiştir. Ağacın habitusu çok
yayvan, gelişmesi orta kuvvettedir. Çok geç çiçeklenen bir çeşittir. Ağaçlar çok erken meyveye yatar. Verimi iyi ve süreklidir.
Ferragnes ile aynı zamanda hasat edilir. Randıman %25-30, çift
badem oranı %1’dir. Tozlayıcısı
Ferragnes ve Texas’dır.
19
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BADEM ve İNSAN SAĞLIĞI
Bademin İnsan Sağlığı Bakımından Önemi
Tatlı badem tohumlarında, az miktarda protein, demir ve kalsiyumla birlikte yüksek oranda yağ
bulunur. Badem yağı cilde ve saçlara iyi gelir. Antioksidan “E” vitamini yönünden oldukça zengin
olan badem, bu özelliği ile yaşlılık etkilerinden ve pek çok hastalıktan koruyucudur. Özellikle de
çocuklar için sağlık deposudur. Acı badem, ağız yoluyla alındığında göğüs yumuşatıcı ve öksürük
kesici etkiye sahiptir. Ancak yüksek dozda alındığında zehirlenmeye sebep olacağı için çok dikkatli olunmalıdır.
Vitamin mineral için iyi bir kaynaktır: Yeterli miktarda karbonhidrat, doymamış yağ, lif, fosfor,
kalsiyum, demir, potasyum, magnezyum, çinko, A, B, C ve E vitamini bulunur. Yarım çay bardağı
badem, günlük manganez ihtiyacının % 45’ini, bakır ihtiyacının ise % 20’sini karşılar.
Hastalıklardan korur: Yapılan çalışmalar gösteriyor ki, badem tüketimi koroner kalp hastalıkları riskini azaltmaktadır. Badem, LDL (kötü huylu) kolesterolü düşürücü etkiye sahiptir. Diyabet
ve kardiyovasküler hastalıklar için çifte koruma sağlar. Araştırmalar, düzenli badem tüketenlerin, total kolesterolde % 4-12 oranında düşme olduğunu göstermiştir. Yarım çay bardağı badem,
18 gram yağ içerir. Bunun 11 gramı, kalp için faydalı olan doymamış yağlardan oluşmaktadır.
Bağışıklık sistemini güçlendirir: Badem iyi bir antioksidan olan, immün sistemini destekleyen
E vitaminin ve manganezin iyi bir kaynağıdır. Badem ayrıca, magnezyum, bakır, riboflavin (B2) ve
fosforun da iyi kaynaklarındandır.
Kilo vermeye yardımcıdır: İçeriğinde bulunan yağlar, kilo vermeyi kolaylaştırır ve tok tutar, ara
öğünlerde 10-15 adet badem tüketilebilir. İspanya’da 28 ay süren ve 8.865 yetişkin erkek ve kadın
üzerinde uygulanan ve Obesity dergisinde yayımlanan çalışmada, haftada en az iki kez badem
tüketen kişiler, hiç tüketmeyenlere göre % 31 oranında daha fazla kilo kaybetmiştir.
Safra taşlarının oluşumunu önler: Yapılan araştırmalarda, haftada 28 gram badem tüketmenin,
safra taşlarının oluşma riskini % 25 oranında azalttığı saptanmıştır.
20
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
BADEMİN KULLANIM YERLERİ
Çerez olarak tüketim
Çağla badem
Taze iç badem
Kavrulmuş badem
Şekerleme, çikolata, pasta endüstrisinde tüketim
Diğer kullanım alanları:
Badem yağı, kozmetik ve
ilaç endüstrisi
21
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
ÜRETİM ve TİCARET
Dünya’da Durum
Badem yetiştiriciliğinin, dünya kabuklu meyve üretimi içerisinde önemli bir yeri vardır. Dünyadaki toplam badem alanı 2000 yılında 1,7 milyon hektar iken, 2009 yılında %7 artışla 1,8 milyon
hektara yükselmiştir. İspanya, dünya badem üretiminde %34’lük pay ile ilk sırada yer almaktadır.
İspanya’yı sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Tunus ve İran izlemektedir.
Ülkeler İtibariyle Dünya Badem Üretim Alanı (1.000 Ha)
Ülkeler
2000
2002
2005
2006
2007
2008
2009
İspanya
671
649
625
579
564
567
650
A.B.D
202
221
235
235
259
275
287
Tunus
202
202
190
165
180
160
190
İran
96
112
172
157
150
147
140
İtalya
89
86
83
82
80
80
80
Suriye
19
35
44
44
34
40
42
Yunanistan
40
20
18
17
17
15
15
8
8
8
9
10
11
13
340
337
377
384
373
370
373
1.677
1.68
1.76
1.679
1.674
1.67
1.796
Türkiye
Diğer
Dünya
Kaynak: Faostat
Örnek bir badem tesisi
22
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
ABD sahip olduğu %58 oranındaki pay ile, dünya badem üretiminde ilk sırada yer almaktadır. ABD’de badem, iklim şartları Akdeniz iklimine benzeyen Kaliforniya’da yetiştirilmektedir.
Kaliforniya’da 1900’lü yıllara kadar üretimi yapılmayan badem, buraya İspanyol kaşifler tarafından getirilmiştir. 1960’lı yıllara kadar yetiştiriciler bademin verimli, derin ve drenajı iyi topraklarda sulama ve gübreleme ile çok daha iyi yetiştiğini görmüşler ve verimin marjinal, sulanmayan
arazilerdekinin 2-3 katına çıktığını saptamışlardır. Bunun üzerine 1960’lı yıllardan sonra, daha
önce yetiştiriciliği yapılan diğer ürünlerin yerine de badem dikilmeye başlanmış ve badem arazisi
yaklaşık olarak üç katına çıkmıştır. Böylelikle üretimde de büyük artışlar meydana gelmiştir. Nitekim 1977 yılında Kaliforniya’nın badem üretimi, İspanya’yı geçmiştir. Bununla birlikte İtalya’da
bademciliğinin gerilemesi, Avrupa ve Japon pazarlarının açılması da, Kaliforniya bademciliğini
teşvik etmiştir. 2000 yılına gelindiğinde ise Amerika, ticari anlamda tek badem üreticisi olmanın
yanı sıra, dünyanın önde gelen badem tedarikçisi ve en büyük ihracatçısı olmuştur.
Ülkeler İtibariyle Dünya Badem Üretimi (1.000 Ton)
Ülkeler
2000
2002
2005
2006
2007
2008
2009
A.B.D
533
800
703
846
1.213
1.410
1.162
İspanya
225
279
218
313
188
174
276
90
107
109
110
120
127
128
İtalya
105
105
118
113
113
119
114
Suriye
62
139
229
107
76
83
97
Tunus
60
19
43
56
58
52
60
Türkiye
47
41
45
43
51
53
55
Yunanistan
51
38
48
51
46
35
44
295
333
323
354
344
370
426
1.468
1.861
1.836
1.993
2.207
2.423
2.362
İran
Diğer
Dünya
Kaynak: Faostat
23
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Türkiye’de Durum
Badem, Türkiye’nin iklim yapısına adapte olmuş, önemli sert kabuklular arasında yer almaktadır.
Çok değişik tüketim alanları olan badem; geniş bir kullanım alanına sahip olmasının yanı sıra, kanaatkar bir tür olması, diğer sert kabuklu meyvelere göre uyum kabiliyetinin daha yüksek olması
ve erken verime yatması sebepleriyle, yetiştiriciliğine olan talepler gün geçtikçe artmaktadır.
Ülkemizde badem, kültürel işlemlerin uygulanması gereken bir tür olarak algılanmamaktadır.
Diğer meyve türleriyle kıyaslandığında badem ağaçları, hemen hemen tüm teknik işlemlerden
(budama, sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele vb.) yoksun bırakılmıştır. Hatta bu
nedenle halk arasında susuz, kıraç topraklarda badem iyi yetişir inanışı mevcuttur. Oysaki genellikle bahçe kenarlarına sınır ağacı olarak düşünülen bademde, verim ve kaliteyi etkileyen budama,
gübreleme, sulama gibi işlemler sınırlı kalmaktadır. Yakın zamana kadar, geniş ölçüde tohumla
üretimin yapıldığı badem yetiştiriciliğinde, son dönemlerde fidan kullanımı da yaygınlaşmıştır.
Ülkemizde 2012 sonu itibarı ile 131 bin dekar alanda badem yetiştiriciliği yapılmakta olup, bölgelere göre sınıflandırma yapıldığında Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu İç Anadolu ve Batı Marmara Bölgeleri sırasıyla badem alanlarının en geniş olduğu bölgelerdir. Ege Bölgesi tek başına
toplam badem alanlarının %48’ine sahiptir. Badem alanlarının iller bazında dağılımında ise, Muğla
30 bin dekar ile toplam badem alanların %23’ünü kapsamaktadır. Muğla’yı sırasıyla Manisa, Balıkesir, Antalya ve Mersin illeri takip etmektedir. Bu illerin sahip olduğu badem alanları, 60 bin dekar
ile toplam badem alanlarının %47’sini oluşturmaktadır.
Badem üretiminde ise ilk sıraları Ege, Akdeniz, Batı Marmara ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri
almaktadır. Nitekim, Ege ve Akdeniz Bölgeleri, toplam badem üretiminin %61’ini karşılarken, bu
dört bölge toplam badem üretiminin %78’ini karşılamaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken unsur, Ege Bölgesi toplam badem alanlarının neredeyse yarısına sahipken, toplam üretim
miktarının %38’inin bu bölgede üretilmesidir. Bunun nedeni ise, bu bölgede ağaç başına düşen
ortalama verimin, 16 kg ile diğer bazı bölgelere göre düşük olmasıdır.
24
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
Yine aynı şekilde, Akdeniz Bölgesi toplam badem alanları, neredeyse Ege Bölgesi badem alanlarının yarısı kadarken, üretimden aldığı %29’luk pay ile Ege Bölgesi üretimine yaklaşmıştır. Bunun
nedeni ise, Akdeniz Bölgesinde ağaç başına düşen ortalama verimin, 20 kg ile Türkiye ortalaması
olan 16 kg’ın üzerinde olmasıdır.
Badem üretiminin, iller bazında dağılımında ise, Muğla 7 bin ton üretim ile toplam badem üretiminin %13’ünü karşılamaktadır. Muğla’yı sırasıyla Mersin, Antalya, Denizli, Isparta ve Çanakkale
illeri izlemektedir. Bu illerin badem üretimi, 27 bin ton ile toplam badem üretiminin yarısını karşılamaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, Muğla’nın 30 bin dekar badem alanı ile badem üretiminden %13 pay almasına karşın, Mersin’in 7 bin dekar badem üretim alanı ile toplam
badem üretiminin %10’unu karşılamasıdır. Bunun nedeni ise Akdeniz Bölgesinde ortalama 20 kg
olan ağaç başına düşen ortalama badem veriminin, Mersin ilinde 24 kg’a kadar çıkmasıdır. Yine
aynı bölgede yer alan Antalya, ağaç başına düşen ortalama 22 kg verim ile yaklaşık 9 bin dekar
alana karşılık, 5 bin tonluk badem üretimiyle toplam üretimin %9’unu karşılamaktadır.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı son yıllarda badem ağaçlandırmalarına büyük önem vermekte, özel
ağaçlandırma kapsamında badem ağaçlandırmalarını teşvik etmektedir. Bu kapsamda son iki yılda sadece Ankara’da 9 bin dekar, Şanlıurfa’da 4 bin dekar alanda Bakanlığımız desteğiyle özel
badem ağaçlandırması yapılmıştır.
TÜİK VERİLERİNE GÖRE 2010 YILI İLLER BAZINDA BADEM MEYVELİKLERİ
İli
Adana
Toplu
meyveliklerin
alanı
(dekar)
4 033
Üretim
(ton)
Ağaç
başına
ortalama
verim(kg)
Meyve
veren ağaç
sayısı
(adet)
Meyve
vermeyen
ağaç sayısı
(adet)
12
1 010
121 211
12
Toplam
ağaç
sayısı
(adet)
122 221
Adıyaman
2 491
487
11
46 200
84 686
130 886
Afyonkarahisar
3 068
1 656
19
87 177
29 063
116 240
Aksaray
56
124
21
5 980
1 280
7 260
Amasya
15
152
13
11 600
3 650
15 250
Ankara
3 035
1 327
27
49 723
72 343
122 066
Antalya
8 708
4 873
23
214 186
38 380
252 566
Aydın
1 286
1 346
16
81 871
26 560
108 431
Balıkesir
9 503
2 115
15
143 909
179 433
323 342
Batman
2 298
544
18
29 500
18 745
48 245
Bilecik
325
229
25
9 182
5 035
14 217
Bingöl
20
48
56
860
85
945
Bitlis
0
30
20
1 500
500
2 000
Bolu
150
96
11
8 750
320
9 070
Burdur
878
776
12
66 535
13 421
79 956
Bursa
984
611
17
36 285
10 879
47 164
5 826
2 702
18
153 710
118 104
271 814
0
388
8
47 930
4 750
52 680
Çanakkale
Çankırı
Çorum
318
331
6
53 680
14 420
68 100
Denizli
5 853
3 252
17
194 422
94 969
289 391
Diyarbakır
5 815
2 081
13
156 610
48 665
205 275
10
0
0
0
250
250
Düzce
25
O R M A N
İli
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Toplu
meyveliklerin
alanı
(dekar)
Ağaç
başına
ortalama
verim(kg)
Üretim
(ton)
Meyve
veren ağaç
sayısı
(adet)
Meyve
vermeyen
ağaç sayısı
(adet)
Toplam
ağaç
sayısı
(adet)
Edirne
840
248
11
22 852
13 388
36 240
Elazığ
4 760
1 604
12
138 800
90 515
229 315
Erzincan
40
78
10
7 800
1 000
8 800
Erzurum
0
17
20
850
100
950
Eskişehir
Gaziantep
Hakkari
Hatay
Isparta
İstanbul
896
526
9
59 394
23 043
82 437
1 942
586
17
33 930
16 995
50 925
27
16
10
1 590
435
2 025
811
818
19
43 445
21 470
64 915
5 926
3 168
15
206 264
119 705
325 969
406
75
10
7 500
3 500
11 000
İzmir
1 843
1 075
12
89 876
21 210
111 086
K Maraş
2 504
370
11
33 345
45 775
79 120
Karabük
3
65
7
8 700
2 320
11 020
Karaman
3 523
1 213
13
94 012
53 090
147 102
0
18
11
1 675
100
1 775
Kayseri
507
69
8
8 344
16 418
24 762
Kırıkkale
857
169
13
12 525
20 591
33 116
Kırklareli
206
86
16
5 355
5 245
10 600
Kırşehir
Kilis
Kocaeli
96
350
5
156
30
0
13
8
0
12 092
3 600
0
3 496
9 300
200
15 588
12 900
200
3 216
1 165
9
131 730
88 906
220 636
171
509
26
19 440
4 720
24 160
Kastamonu
Konya
Kütahya
Malatya
2 233
360
10
35 770
53 700
89 470
Manisa
11 085
2 000
15
129 574
275 610
405 184
Mardin
3 836
1 191
12
98 274
74 484
172 758
Mersin
7 141
5 573
22
257 668
90 065
347 733
Muğla
31 137
6 878
13
513 784
121 994
635 778
610
460
201
104
16
20
12 320
5 208
13 300
12 548
25 620
17 756
Nevşehir
Niğde
610
81
19
4 230
14 442
18 672
Sakarya
Osmaniye
1 376
359
11
31 445
24 312
55 757
Siirt
2 475
443
7
59 115
10 990
70 105
0
54
16
3 400
75
3 475
18 700
601
11
54 635
322 485
377 120
Sinop
Şanlıurfa
Şırnak
Tekirdağ
Tokat
Tunceli
Uşak
Van
Yalova
Yozgat
TOPLAM
80
98
12
8 280
2 660
10 940
2 846
252
15
16 373
39 974
56 347
32
396
20
19 467
4 305
23 772
455
456
16
27 725
6 565
34 290
4 140
941
19
50 320
56 570
106 890
0
5
495
500
17
60
220
280
25
8
628
144 955
1
168
14
11 640
16 428
28 068
53 400
15
2 763 790
2 025 580
5 264 309
26
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
2011 YILI TÜİK DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANINA GÖRE
BADEM İTHALAT VE İHRACAT MİKTARIMIZ
İhracat
(kg)
Ürün
Acı badem; kabuklu
(taze/kurutulmuş)
İthalat
(kg)
İhracat
($)
İthalat
($)
786
0
2.857
0
Diğer bademler; kabuklu
(taze/kurutulmuş)
22.349
11.357.042
85.215
36.860.376
Acı bademler; kabuksuz
(taze/kurutulmuş)
38.100
0
183.755
0
5.667.426
4.771.271
47.390.299
32.003.667
Ezmeler; net muhtevası =>1 kg,
ambalajlarda (badem ezmesi dahil)
10.559
38.854
78.465
236.773
Bademler; ambalaj >1 kg
80.884
381.001
485.361
2.898.978
111.921
201
1.117.610
3.409
5.932.025
16.548.369
49.343.562
72.003.203
Diğer bademler; kabuksuz
(taze/kurutulmuş)
Bademler; kavrulmuş sert kabuklu,
ambalaj=<1 kg
TOPLAM
TÜRKİYE BADEM DIŞ TİCARETİ, TÜKETİM VE YETERLİLİK DERECESİ
Yıllar
Üretim
(ton)
İthalat
(ton)
İhracat
(ton)
Tüketim
(ton)
Kişi başına
tüketim (kg)
Yeterlilik
derecesi
(%)
2000
47.000
7.039
1.229
50.925
0,76
88,8
2001
42.000
5.629
1.007
44.949
0,66
89,9
2002
41.000
3.331
619
42.115
0,61
93,7
2003
41.000
5.233
1.310
43.301
0,62
91,1
2004
37.000
6.854
2.136
40.231
0,57
88,5
2005
45.000
4.996
2.072
46.172
0,66
93,8
2006
43.285
6.312
2.024
45.858
0,65
90,8
2007
50.573
10.130
6.653
52.250
0,74
93,5
2008
52.774
19.674
9.349
60.906
0,85
83,4
2009
54.844
22.035
9.475
65.088
0,90
81,1
Kaynak: Tüik
27
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
ÜLKEMİZDE
ÖZEL BADEM
AĞAÇLANDIRMALARI
Miktarı
Ülkemizde bugüne kadar
Bakanlığımız desteği ile
1.359 proje dahilinde, yaklaşık 176.602 dekar alanda özel
badem ağaçlandırma çalışması tamamlanmış ve yaklaşık 8.000.000 adet badem
fidanı dikimi gerçekleştirilmiştir. Özel badem ağaçlandırması yapılan bu sahaların;
127.296 dekarı orman alanı,
32.780 dekarı Hazine arazisi,
16.526 dekarı tapulu arazidir.
Badem Ağaçlandırmalarının Arazi Türleri
İtibari ile Dağılımı
% 19
%9
% 72
Orman Alanı
Hazine Arazisi
Tapulu Arazi
Türkiye’de Yıllara Göre Özel Badem Ağaçlandırma Alanı (Dekar)
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
1989-1995
1989-1995
28
2001-2005
2006-2011
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
Bugüne Kadar Yapılan Özel Badem
Ağaçlandırmalarına Verilen Destekler
Ülkemizin badem üretim miktarını artırmak, kırsal alanda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesine
imkân sağlamak, kırsalda yaşayan vatandaşlarımızın gelir seviyelerini yükseltmek, geniş sahalarda
ağaçlandırma çalışmaları yaparak kırsalda yeni iş istihdam imkânları ve fırsatları oluşturmak, düzenli ve
dengeli beslenme için badem tüketimini artırmak gibi gayelerle Orman ve Su İşleri Bakanlığımız, son
yıllarda ağaçlandırma çalışmalarında bademe, ayrı bir önem vermiştir.
Bakanlığımızca, ülkemizde bugüne kadar yapılan özel badem ağaçlandırmaları için, köy tüzel kişiliklerine hibe, diğer gerçek ve tüzel kişilere ise kredi desteği sağlanmıştır. Bunun yanında yapılan özel
badem ağaçlandırmaları için orman alanları ücretsiz tahsis edilmiş, Hazine arazilerinin ise Maliye
Bakanlığı’ndan düşük ücretle kiralanma imkanı sağlanmıştır.
% 21
% 79
Diğer Türler
Badem
Grafikte de görüldüğü üzere yapılan tüm özel ağaçlandırmaların
yaklaşık % 21’i badem özel ağaçlandırmasıdır.
29
ŞANLIURFA
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
Bakanlığımızca Yapılan Çalışmalar
Bakanlığımız tarafından bugüne kadar yapılan ağaçlandırma, toprak muhafaza ve rehabilitasyon
çalışmalarında, badem türü de dikkate değer miktarda kullanılmıştır. Bu kapsamda Ülke genelinde 34.344 hektar alana badem fidanı dikimi ve badem tohumunun ekimi yapılmış; toplamda
45 milyon adet bademin toprakla buluşması sağlanmıştır.
Söz konusu badem ekim ve dikimi, meyvesinden faydalanma veya gelir sağlama gayesinden
daha çok, toprak muhafaza ve erozyon kontrolu için yapılmıştır.
KAHRAMANMARAŞ
30
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
Dikilen fidanlar bugün belirli bir yaşa
gelmiş olup, sahadaki bu ağaçların da
tekleme ve budama suretiyle iyileştirilmesi sağlanacaktır. Ayrıca eylem
planı ile geçmiş yıllarda tesis edilen
badem ağaçlandırma sahalarından,
tabii cazibe ile sulama imkanı olan
yerlerde, uygun vasıfta olan badem
ağaçlarının aşı yapılmak suretiyle
ekonomik değerlerinin artırılması da
sağlanacaktır. Yapılacak işlemden sonra bu alanlar, kırsalda yaşayan orman
köylüsünün faydalanmasına sunulmak
suretiyle yöre insanımızın gelirinin artırılmasına katkıda bulunulacaktır.
KAHRAMANMARAŞ
KAHRAMANMARAŞ
31
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
BAKANLIĞIMIZCA BUGÜNE KADAR BADEM TÜRÜ İLE YAPILAN
AĞAÇLANDIRMA ALANLARI VE KULLANILAN FİDAN MİKTARLARI
SIRA
NO
BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
1
ADANA
2
ADAPAZARI
3
DİKİLEN
FİDAN ADETİ
DİKİLEN
ALAN (ha.)
1.779.354
20
2.730
6
AMASYA
5.346.442
6.510
4
ANKARA
1.096.426
3.904
5
ANTALYA
31.570
200
6
ARTVİN
59.000
10
7
BALIKESİR
5.000
114
8
BOLU
13.470
241
9
BURSA
58.800
57
10
DENİZLİ
102.300
236
11
ELAZIĞ
5.469.000
2.721
12
ERZURUM
4.405.465
3.988
13
ESKİŞEHİR
439.460
556
14
GİRESUN
0
0
15
ISPARTA
18.900
33
16
İSTANBUL
102.072
427
17
İZMİR
176.750
150
18
K.MARAŞ
9.988.750
3.725
19
KASTAMONU
8.738
22
20
KAYSERİ
9.202.290
5.779
21
KONYA
1.836.625
1.197
22
KÜTAHYA
362.920
781
23
MERSİN
190.900
175
24
MUĞLA
31.752
56
25
Ş.URFA
4.727.939
3.436
26
TRABZON
0
0
27
ZONGULDAK
0
0
45.456.653
34.344
TOPLAM
32
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
2013-2017 YILLARI ARASINDA BÖLGE MÜDÜRLÜKLERİ BAZINDA
BADEM AĞAÇLANDIRMASI YAPILACAK ALAN MİKTARI
BADEM
YILLAR
2015
BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
2013
2014
2016
TOPLAM
(ha.)
2017
ADANA
70
85
80
75
65
375
ADAPAZARI
10
10
10
10
10
50
AMASYA
170
170
170
170
170
850
ANKARA
246
205
210
200
200
1061
ANTALYA
72
48
83
97
45
345
ARTVİN
39
37
37
37
36
186
120
170
100
100
100
590
BOLU
45
100
115
50
30
340
BURSA
160
185
185
165
180
875
DENİZLİ
181
156
136
115
95
683
ELAZIĞ
875
885
900
915
925
4500
ERZURUM
135
148
150
160
165
758
ESKİŞEHİR
82
92
102
107
127
510
GİESUN
10
10
10
10
10
50
ISPARTA
30
30
30
30
30
150
149
150
152
160
180
791
45
90
100
114
134
483
155
141
131
163
128
718
75
84
85
79
82
405
KAYSERİ
160
164
167
153
152
796
KO NYA
408
408
403
393
393
2005
KÜTAHYA
201
127
113
140
136
717
MERSİN
205
205
192
155
157
914
MUĞLA
15
15
15
15
15
75
120
120
120
110
100
570
TRABZON
15
15
15
15
15
75
ZONGULDAK
10
10
10
5
5
40
3803
3860
3821
3743
3685
18912
BALIKESİR
İSTANBUL
İZMİR
KAHRAMANMARAŞ
KASTAMONU
ŞANLIURFA
TOPLAM
33
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
2013-2017 YILLARI ARASINDA İLLER BAZINDA
BADEM AĞAÇLANDIRMASI YAPILACAK ALAN MİKTARI
ADANA
65
80
YILLAR
2015
75
ADIYAMAN
20
20
20
AFYONKARAHİSAR
60
70
AMASYA
30
ANKARA
120
ANTALYA
İLLER
2013
2014
2016
70
TOPLAM
(ha)
2017
60
350
20
20
100
80
85
105
400
30
30
30
30
150
85
90
90
90
475
72
48
83
97
45
345
ARTVİN
39
37
37
37
36
186
AYDIN
5
5
5
5
5
25
BALIKESİR
50
50
50
50
50
250
BİLECİK
60
60
50
20
10
200
BİNGÖL
5
5
5
5
5
25
BİTLİS
30
30
30
30
30
150
BOLU
45
100
115
50
30
340
BURDUR
15
15
15
15
15
75
100
100
100
100
100
500
ÇANAKKALE
70
120
50
50
50
340
ÇANKIRI
36
30
30
20
20
136
ÇORUM
50
50
50
50
50
250
DENİZLİ
101
76
76
65
65
383
10
10
10
10
10
50
EDİRNE
100
100
100
100
100
500
ELAZIĞ
350
350
350
350
350
1750
ERZİNCAN
115
128
130
140
145
658
ERZURUM
20
20
20
20
20
100
ESKİŞEHİR
22
22
22
22
22
110
GAZİANTEP
BURSA
DİYARBAKIR
20
20
20
20
20
100
GİRESUN
5
5
5
5
5
25
GÜMÜŞHANE
5
5
5
5
5
25
HAKKARİ
5
5
5
5
5
25
HATAY
85
50
50
50
50
285
ISPARTA
15
15
15
15
15
75
MERSİN
205
205
192
155
157
914
İSTANBUL
10
10
10
10
10
50
İZMİR
20
20
30
44
60
174
KASTAMONU
55
61
61
55
57
289
KAYSERİ
20
19
22
18
17
96
KIRKLARELİ
10
10
10
10
10
50
KIRŞEHİR
50
50
50
50
50
250
KOCAELİ
5
5
5
5
5
25
34
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
2013-2017 YILLARI ARASINDA İLLER BAZINDA
BADEM AĞAÇLANDIRMASI YAPILACAK ALAN MİKTARI
İLLER
YILLAR
2013
2014
2015
2016
TOPLAM
(ha)
2017
KONYA
249
249
249
249
249
1245
KÜTAHYA
201
127
113
140
136
717
MALATYA
350
350
350
350
350
1750
MANİSA
25
70
70
70
74
309
KAHRAMANMARAŞ
30
51
41
73
38
233
MARDİN
30
30
30
20
10
120
MUĞLA
10
10
10
10
10
50
100
100
100
100
100
500
NEVŞEHİR
10
10
10
10
10
50
NİĞDE
20
20
20
20
20
100
ORDU
5
5
5
5
5
25
SAKARYA
5
5
5
5
5
25
SAMSUN
42
42
42
42
42
210
SİİRT
10
10
10
10
10
50
SİNOP
20
23
24
24
25
116
SİVAS
50
50
50
50
50
250
TEKİRDAĞ
29
30
32
40
60
191
TO K AT
48
48
48
48
48
240
TRABZON
5
5
5
5
5
25
TUNCELİ
20
30
40
50
60
200
ŞANLIURFA
10
10
10
10
10
50
UŞAK
80
80
60
50
30
300
VAN
15
15
20
25
25
100
YOZGAT
60
65
65
55
55
300
5
5
5
0
0
15
AKSARAY
50
50
50
50
50
250
BAYBURT
5
5
5
5
5
25
KARAMAN
109
109
104
94
94
510
KIRIKKALE
40
40
40
40
40
200
BATMAN
10
10
10
10
10
50
ŞIRNAK
30
30
30
30
30
150
YALOVA
0
25
35
45
70
175
KARABÜK
5
5
5
5
5
25
20
20
20
20
20
100
5
5
5
5
5
25
3803
3860
3821
3743
3685
18912
MUŞ
ZONGULDAK
KİLİS
OSMANİYE
TOPLAM
35
O R M A N
G E N E L
M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü
2013-2017 YILLARI ARASINDA İLLER BAZINDA
YAPILACAK TAHMİNİ HARCAMALAR
İLLER
2013
YILLAR
2015
2014
2016
(000 TL)
TOPLAM
2017
260
320
300
280
240
1400
80
80
80
80
80
400
AFYONKARAHİSAR
240
280
320
340
420
1600
AMASYA
120
120
120
120
120
600
ANKARA
480
340
360
360
360
1900
ANTALYA
288
192
332
388
180
1380
ARTVİN
156
148
148
148
144
744
AYDIN
20
20
20
20
20
100
BALIKESİR
200
200
200
200
200
1000
BİLECİK
240
240
200
80
40
800
BİNGÖL
20
20
20
20
20
100
BİTLİS
120
120
120
120
120
600
BOLU
180
400
460
200
120
1360
60
60
60
60
60
300
BURSA
400
400
400
400
400
2000
ÇANAKKALE
280
480
200
200
200
1360
ÇANKIRI
144
120
120
80
80
544
ÇORUM
200
200
200
200
200
1000
DENİZLİ
404
304
304
260
260
1532
40
40
40
40
40
200
EDİRNE
400
400
400
400
400
2000
ELAZIĞ
1400
1400
1400
1400
1400
7000
ERZİNCAN
460
512
520
560
580
2632
ERZURUM
80
80
80
80
80
400
ESKİŞEHİR
88
88
88
88
88
440
GAZİANTEP
80
80
80
80
80
400
GİRESUN
20
20
20
20
20
100
GÜMÜŞHANE
20
20
20
20
20
100
HAKKARİ
20
20
20
20
20
100
H ATAY
340
200
200
200
200
1140
ISPARTA
60
60
60
60
60
300
MERSİN
820
820
768
620
628
3656
İSTANBUL
40
40
40
40
40
200
İZMİR
80
80
120
176
240
696
220
244
244
220
228
1156
KAYSERİ
80
76
88
72
68
384
KIRKLARELİ
40
40
40
40
40
200
ADANA
ADIYAMAN
BURDUR
DİYARBAKIR
KASTAMONU
36
B A D E M
E Y L E M
P L A N I
( 2 0 1 3 - 2 0 1 7 )
2013-2017 YILLARI ARASINDA İLLER BAZINDA
YAPILACAK TAHMİNİ HARCAMALAR
İLLER
2013
YILLAR
2015
2014
2016
(000 TL)
TOPLAM
2017
KIRŞEHİR
200
200
200
200
200
1000
KOCAELİ
20
20
20
20
20
100
KO N YA
996
996
996
996
996
4980
KÜTAHYA
804
508
452
560
544
2868
MALATYA
1400
1400
1400
1400
1400
7000
MANİSA
100
280
280
280
296
1236
KAHRAMANMARAŞ
120
204
164
292
152
932
MARDİN
120
120
120
80
40
480
MUĞLA
40
40
40
40
40
200
400
400
400
400
400
2000
NEVŞEHİR
40
40
40
40
40
200
NİĞDE
80
80
80
80
80
400
ORDU
20
20
20
20
20
100
SAKARYA
20
20
20
20
20
100
SAMSUN
168
168
168
168
168
840
SİİRT
40
40
40
40
40
200
SİNOP
80
92
96
96
100
464
SİVAS
200
200
200
200
200
1000
TEKİRDAĞ
116
120
128
160
240
764
TO K AT
192
192
192
192
192
960
TRABZON
20
20
20
20
20
100
TUNCELİ
80
120
160
200
240
800
ŞANLIURFA
40
40
40
40
40
200
UŞAK
320
320
240
200
120
1200
VAN
60
60
80
100
100
400
240
260
260
220
220
1200
20
20
20
0
0
60
AKSARAY
200
200
200
200
200
1000
BAYBURT
20
20
20
20
20
100
KARAMAN
436
436
416
376
376
2040
KIRIKKALE
160
160
160
160
160
800
BATMAN
40
40
40
40
40
200
ŞIRNAK
120
120
120
120
120
600
YALOVA
0
100
140
180
280
700
KARABÜK
20
20
20
20
20
100
KİLİS
80
80
80
80
80
400
OSMANİYE
20
20
20
20
20
100
15212
15440
15284
14972
14740
75648
MUŞ
YOZGAT
ZONGULDAK
TOPLAM
CTA Ltd. (0312) 222 66 77
www.ogm.gov.tr
Orman Genel Müdürlüğü
Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanmıştır.

Download Report