Çevre Dostu, verimli, Endüstriyel Su Isıtma ve Soğutma Sistemleri Endüstriyel Enerji Dünya enerji kaynaklarının yaklaşık %20 si sadece endüstri tarafından tüketilmektedir. Başka bir deyişle endüstri tarafından yılda yaklaşık 20 milyar varilden daha fazla petrol tüketilmekte, bunun karşılığında da doğaya bir Milyar tonun üzerinde CO2 salınmaktadır. ENERJİ ÜCRETLERİ ENDÜSTRİYEL VERİMLİLİK & CO2-EMİSYON DEĞERLERİNİN DÜŞÜRÜLMESİ: Ülkemizde Enerji fiyatlarına son 10 yıl içinde yılda yaklaşık %10-%20 arasında zam yapılmıştır... Dünya üzerinde enerjiye duyulan gereksinimin sürekli artması ile fiyatlardaki artış da sürekli bir şekilde devam edecektir. Yapılan tahminlere göre 2050 yılı sonuna kadar endüstrinin ihtiyaç duyacağı enerji miktarı 4 katı kadar artış gösterecektir. Bu öngörü, enerji fiyatlarının sürekli artacağının da bir göstergesidir. 2050 yılına kadar varolan petrol rezervleri bitme noktasına gelmesi de işin başka bir gerçeğidir... Çevreye zarar vermeden ısıtma ve soğutma sistemlerinin oluşturulması tüm endüstriyel alanların en büyük sorunudur… Tüm alanlarda, çevre dostu ve sağlıklı üretim sistemlerinin ve ürünlerin kitleler tarafından ilgi ile izlenmesi nedeniyle, çevre dostu, yenilenebilir enerji kullanarak üretimlerini gerçekleştiren üreticiler, rakiplerine göre çok daha avantajlı bir duruma geleceklerdir. Sonuç: Artan enerji fiyatları, endüstriyel üretim fiyatlarını da etkileyeceği gibi, gelecekte endüstrinin en büyük sorunu olacaktır. Endüstriyel Proses Isısı elde edilmesi ile ilgili çözümler İÇERiK 03 Endüstriyel Enerjinin önemi 03 Endüstriyel Enerji kazanma yöntemleri 04 Endüstriyel Enerji kullanım alanları 05 Tüm Kıtalarda uygulanabilinir yöntem 06 Yaratıcı Sistem Tasarımı 07 Avantajları 08 Endüstriyel Yenilebilir Enerji 10 Ekonomik verimlilik 11 Sistemlerin ekonomikliği 12 Endüstriyel uygulamalarda güneşin gücü 13 Değişik endüstriyel dallarda sağladığı avantaj 14 Referanslar 15 Tarihçe ve Çözüm Ortaklarımız 16 Bize ulaşın Avrupa’nın sayılı araştırma merkezleri/üreticileri ile gerçekleştirmiş olduğumuz birliktelikle hemen hemen her üretim sistemine uygun solar ısıtma ve soğutma sistemlerini projelendirerek uygulayabiliyoruz. Alman iş ortağımızın kendi üretimi olan, özel kollektörler sayesinde endüstrinin gerek ısıtma gerekse de soğutma için ihtiyaç duyduğu yüksek sıcaklıklara ulaşabilmekteyiz. Endüstrinin ihtiyaç duyduğu, uygulamalar için gerekli olan 400 °C sıcaklıklara ulaşmak demek, yüzlerce Gigawatt’lık enerji kullanımı anlamına gelmektedir. Sunmuş olduğumuz sistemlerde “Güneş sizlere asla fatura göndermeyecektir” Lemsolar olarak kullanmış olduğumuz Endüstriyel sistemlerle, üretimde ihtiyaç duyulan ısıtma ve soğutma sistemlerini gerçekleştirebiliyoruz 3 MEETING INDUSTRIAL REQUIREMENTS 400 °C ye kadar sıcaklık C° Sağlıklı bir ısı kontrolü Yüksek sıcaklıklarda oluşan haşlanmanın olmaması Direkt Buhar Yüksek debi, çok düşük basınç kaybı Yüksek verimlilik Düşük bakım ücreti Alanın verimli kullanımı 02|03 Her endüstriyel uygulama için farklı model Ülkemizin her bölgesinde yüksek verimlilik Isıtma ve Soğutma işlemleri gerek endüstriyel hammadde gerekse de endüstriyel ürünlerin üretimlerinde vazgeçilemeyen ihtiyaçtır Fresnel Panellerin Proses Isısı anlamında en verimli kullanılacağı bölgeler yıllık güneş ısınım değeri 1500 kWh/ ( m2.a) olan coğrafi bölgelerdir. ISI, endüstriyel üretimde en önemli temel hammaddedir. Genel olarak, Endüstriyel Isı üretiminde eşanjörler kullanılmaktadır. Endüstriyel Fresnel Panellerde ısı, buhar ya da sıcak su olarak üretilir. Isı taşıyıcı olarak su ya da termal yağlar kullanılır. SOĞUTMA, endüstride kullanımı en çok olan ikinci bir hammaddedir. Soğuk olarak depolanmak zorunda olan gıdalar, endüstri Hammaddeleri… proses makinelerinin soğutulması, alışveriş merkezlerinin, hastanelerin, okulların soğutulması ……vb… gibi kullanım alanı oldukça yaygındır. Fresnel Kollektörler ile yüksek ısılara çıkartılan su ya da buhar, Adsorbsiyon/ Absorbsiyon soğutma makineleri ile istenilen yerin soğutulması, sizlere her ay fatura göndermeyen Güneş Enerjisi ile gerçekleşebilir. Endüstriyel solar paneller doğrusal Fresnel Paneller olup, güneş ışınlarını toplayıp üst bölümde bulunan absorber içindeki sıvıya iletme prensibi ile çalışarak, ısı taşıyıcı sıvıyı 400°C sıcaklıklara çıkartabilmektedir. Panel verimliliklerinin çok yüksek olması ve sistemin güneş ışını toplayarak bir noktaya odaklama özelliğinden dolayı sistem, bulutlu havalarda da yüksek verimlilikle çalışma olanağına sahiptir. POLIJENERASYON; Endüstri genel olarak termik ve elektrik olmak üzere iki temel enerji tipine ihtiyaç duyar. Fresnel Paneller ile buharlaştırılan sıvı, buhar tribünleri ile elektrik enerjisine çevrilirken, sistemde açığa çıkan düşük sıcaklıktaki enerji ile de termik ısıtma ya da soğutma işlemleri gerçekleştirilir. Fosil enerji kaynaklarının günden güne büyük bir hızla tükendiği, enerji fiyatlarının her yıl sürekli arttığı günümüzde, endüstriyel üretimlerin, artan hammadde fiyatlarından etkilenmemesi, firmaların rakipleri ile olan rekabetlerinde ayakta kalabilmeleri, tamamen enerjiyi ne denli verimli/ tasarruflu kullanabildiklerine bağlıdır. Gün geçtikçe kullanıcıların üreticilerden daha fazla “Yeşil, Ekolojik Ürünler” istediği günümüzde, üreticilerin yenilenebilir kaynaklara yönelmesi, kullandıkları üretim sistemlerinde yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmaları, onları diğer rakipleri karşısında daha rekabet edebilir ve daha prestijli bir duruma getireceği kuşku götürmez bir gerçektir. Ülkemizin ÜCRETSIZ Endüstriyel ISI KULLANMA potansiyeli UYGULAMA / POLIJENERASYON BOYLER 250 °C ORC Türbini Elektrik 220 °C 65 °C 85 °C 7 °C 4 Solar –Proses Sistemini kullanarak fosil enerji kaynaklarının tasarrufunu artırmakla birlikte, sistemin geri Endüstriyel Soğutma Proses Isısı Suyun tuzdan arındırılması Absorpsiyon Makinası 12 °C ödeme süresini olabildiğince düşürmekte ve enerji fiyat artışlarından tamamen bağımsız hale gelmektesiniz. 5 Az bulutlu bol güneş alan yöreler Industrial Solar Fresnel Panel teknolojleri için ideal yörelerdir 04|05 YENİLİKÇİ SİSTEM TASARIMI Montaj/Uygulama Avantajları Yüksek verimli Fresnel Paneller özellikle endüstrinin ihtiyacını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Değişik zeminler üzerine ( çatı/ düz alanlar) monte edilebilinirler Tüm sistem birimleri endüstriyel uygulamalar için en uygun üniteler olup, kullanım ömürleri endüstriyel ihtiyaçları karşılamaktadır. ENDÜSTRİYEL SOLAR FRESNEL KOLLEKTÖRLERİ MODÜ LF 11 Yüksek duyarlıklı aynalar sayesinde, tüm sistem verimliliği maksimum düzeylere çıkartılmıştır. 1 2 1 3 4 4 5 6 7 8 1 Yükseklik 4.5 m 2 En 7.5 m 3 Modül uzunluğu 4.06 m 4 11 adet birincil (primer) ayna Tüm sistem ve sistem üniteleri, absorberler, toplayıcılar, yansıtıcılar, her proje için özel olarak, müşterinin ihtiyaçları dikkate alınarak dizayn edilir. Müşterinin kullandığı sıcaklık aralıkları baz alınarak, sistem içerisinde kullanılacak ısı transfer sıvısı seçimi yapılır. Bu sıvı, müşterinin ihtiyacına göre, buhar, termik yağ vb. olabilir. 9 10 11 Çatı üzerine monte edilen Industrial Solar&Lemsolar sistemleri içinde bulunan Fresnel Paneller, soğutma için gerekli olan enerjinin üretilme merkezidir. Kullanılan ısı transfer sıvısının yüksek sıcaklıklara (400°C) çıkartılması ile, adsorbsiyon/absorbsiyon soğutmamak için optimum bir ortam hazırlanmış olup, soğutmasını istemiş olduğunuz alanların soğutulmasını olanaklı hale getirebilirsiniz. Çatıya monte edilen Fresnel Paneller çatı üzerine düşecek güneş ışınlarını toplayıp Absorber’e yansıtacakları için, binanın gereksiz ısınmasını da engelleyeceklerdir. SİSTEMİN BAŞLICA AVANTAJLARI TEKNİK DEĞERLER Birincil(primer) Aynalar Metal yüzey kaplamalı cam Birincil Aynalar 24 V, 15 W Kontrol Sistemi SIEMENS PLC Absorber Tüpler SCHOTT PTR® 70 (vakum) İkincil (sekonder) Yansıtıcılar Yüksek yansıtıcılı alüminyum Çelik Yapı Özelliği Sıcak daldırma yöntemi ile galvanizleme, elektrostatik toz boyama Ağırlık Yaklaşık 28 kg/m2 Isı transfer sıvısı Buhar/ özel termal yağ Maksimum Basınç 40 bar (standart), 60 bar, 120 bar Maksimum Sıcaklıklar 400°C Termal Azami Güç 562 W/m2 Optik Verimlilik %63 Optik Verimlilik ( maks.) %66 Isı kayıp katsayısı 0.00043 W/m2K2 Geometrik konsentrasyon 78 (projeksiyon alanı için) 6 • Birincil aynalar uzun ömürlü olup, yüksek yansıtma özelliği olan özel düz aynalardan yapılmıştır • Her bir bloğun birbirinden bağımsız olması sistemde oluşan ısı kontrolünü kolaylaştırır • Yüksek verimli vakumlu absorber tüpler optimum ısı verimini garanti altına alır • Endüstriyel kontrol sistemi sayesinde, sistem güvenliği en üst düzeydedir. Çatı üstü montajların basit olması • Rüzgar/fırtınalara karşı dayanıklı. • Kurulum için özel iş makinelerine ihtiyaç yoktur. • Panellerin mutlaka güneye doğru monte edilme zorunluluğu yoktur • Montaj alanlarının verimli kullanımı sayesinde, yüksek miktarda montaj alanına ihtiyaç duyulmaz. • Çatı üstüne kurulacak sistem sayesinde, yaz aylarında binanın gereksiz ısınması da engellenir Yüksek basınçlı buhar üretimi • Sabit Absorber Tüpler sayesinde buhar kalitesinde değişiklik olmaz • Absorber Tüplerin 70 mm iççapa sahip olmaları nedeni ile tüplerde yüksek basınç kayıpları oluşmaz • Sistem montajında esnek bağlantı malzemeleri kullanılmaz, sistem esnemez, bükülmez Bakım maliyetlerinin düşük olması • İstenildiğinde, çok az su ile tüm aynalar otomatik, periyodik olarak yıkanabilir • Kurulan bloklar arasında geçiş ( gerekli olduğunda) kolaydır • Tüm sistem üniteleri uzun kullanım ömürleri olan malzemelerdir. Bakım giderleri çok düşüktür (Aynalar, Absorberler vb…) Kontrol • Hassas sıcaklık kontrolü sayesinde sistemin aşırı ısınmadan dolayı durması söz konusu değildir. 3 Modüllü sistem 3 2 Endüstriyel gereksinimler Daha fazla bilgi için Teknik Kataloğa bakınız 7 metrekareye düşen ağırlık yaklaşık 28 kg dır. 06|07 Endüstriyel Yenilenebilir Enerji Sistemleri SİSTEM BİLEŞENLERİ 1 Proses ısı jeneratörlerini besleyen Fresnel Paneller 2 Boyler 3 Depolama Ünitesi 4 Çift ya da üçlü absorbsiyon soğutma makinesi 5 Proses ısı uygulaması 6 Soğutma Bölümü 3600 metrekarelik bir alana yerleştirilen Fresnel Paneller ile azami 2 MW’lık Proses Isı Enerjisi sağlanır.. Paneller, istenilen ısıtma/soğutma işleminin gerçekleştirilmesi için Boyler grubu ile bağlantılıdır.. Boylerlerde depolanan ısı enerjisi, güneş olmadığı anlarda ( gece) sistemin çalışmasını garanti altına almış olur. 08|09 ENDÜSTRİ İÇİN EKONOMİK BİR SİSTEM SiZLER DE GÜNEŞiN GÜCÜNÜ KEŞFEDiN……. Solar Endüstriyel Sistemler sizleri artan enerji fiatlarından bağımsız hale getirir. Sistem verimliliği çok yüksek olması nedeni ile sistemin toplam geri ödeme süreleri kısadır. Ülkemizin metrekareye almış olduğu güneş ışını değerleri dikkate alındığında, enerjilerini güneşten sağlamaları durumunda tüm üretici firmalarımız uluslararası pazarda çok daha yüksek rekabet şansına sahip olacaktır. YILLIK VERİMLİLİK VE ISI ÜRETİM MiKTARLARI SİSTEMLERİN KURULDUĞU ALANLARIN GÜNEŞ IŞINI ALIM DEĞERLERİNE BAĞLIDIR FOSİL ENERJİ FİYATLARINDAKİ SÜREKLİ YÜKSELİŞ SİSTEM GERİ ÖDEME SÜRELERİNİ OLDUKÇA KISALTIR DNI [kWh/m2 a] Yıllık PANEL verimliliği [%] 3000 ? ? $/Varil 140 8,8 2000 7,9 125 42% 2500 DNI [kWh/m 2 a] $ Cent/kWh 47% 38% 38% 35% 2038 1872 2268 1977 1834 42% 40% 40% 1861 50 37% 41% 45 2584 40 2403 2117 35 1648 30 1500 25 1000 917 852 715 696 895 756 694 20 1080 779 874 15 10 500 5 0 0 Navojoa (MX) 1-2 $ Cent / kWh (Bakım masrafları dikkate alınarak yapılan Endüstriyel Solar Isı fiyatları) San Fransisco (USA) Johannesburg (ZA) New Dehli (IN) Golmud (CN) Fortalesa (BR) Amman (JO) Beni Mellal (MO) Uzun yaşam sürelerine sahip yatırımlarda (örneğin binalarda) farklı bir ekonomik değerlendirme hesap yöntemi uygulanır. Bu tip yatırımların değerlendirilip, yatırım/ amortisman süresi hesaplamalarında Internal Rate of Return (IRR) yöntemi kullanılır. IRR yöntemi baz alınarak yapılan amortisman süresi hesaplamalarında, Fresnel Paneller ile kurulan bir sistemin amortisman süresi (sistemin kurulduğu yere, kapasite vb .. özelliklere bağlı olarak) 4 ile 10 yıl gibi bir süreyi kapsamaktadır. Tüm etkenler gözönüne alındığında, sistemi kuran bir firma ihtiyacı olan enerji için sabit, değişmeyecek 1-2 $ Cent/kWh gibi bir enerji giderine sahip olacaktır ki, bu günümüz şartlarında oldukça düşük bir rakamdır. 5 0 DNI Aylık değişmeyen, oldukça düşük enerji giderine sahip bir firma, tüm maliyet hesaplarında gerçeğe daha yakın değerlere ulaşabileceği gibi, diğer rakipleri karşısında sabit/düşük enerji giderleri nedeni ile oldukça avantajlı bir konuma gelebilecektir. DNI Doğrusal güneş ısınım değeri [kWh/m2 a] GHP brüt ısı üretimi [kWh/(m2 a)] Yıllık verimlilik COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE GERİ ÖDEME SÜRELERİ DNI kWh/m2 a (Direkt doğrusal ışın değeri) 1.500 1.600 1.700 1.800 1.900 0,15 2.100 2.200 2.300 Fortalesa BR Antalya TR Beni Malla MO 7 - 10 yıl 15,31 14,53 2.600 2.700 2 5 yıl 6 yıl 16,15 2.400 2.500 3 yıl 4 yıl 11 0,03 0,03 2.000 amortisman süresi- yıl 10 $/kWh fosil Petrol 2012 15 1.500 2.000 2.500 10 Antalya (TR) GERİ ÖDEME SÜRESİ ( Yıl ) PETROL FIYATL ARINDAKİ ARTIŞ 2000 Sevilla (ES) 13,82 13,15 12,52 11,95 11,39 Johannesburg ZA 10,90 Amman JO 10,41 9,98 9,54 9,15 10 Projeniz için özel hesaplama yapılmasını arzu ederseniz, lütfen bize başvurunuz [email protected] 10|11 Endüstrinin bir çok dalında kullanılabilirlik Panellerin sürdürülebilirliği Endüstriyel Solar Fresnel Panelleri varolan ısıtma/soğutma/polijenerasyon sistemlerinize adapte edilebilirsiniz…. Industrial Solar’ın Fresnel panelleri, sanayinin proses ısısı ve soğutma uygulamalarında, sürdürülebilir ve ekonomik çözümler sunmakta ve sanayinin karbon tasarrufuna belirgin katkılar sağlamaktadır. Endüstriyel Fresnel Paneller ile CO2 sız enerji üreterek hem insan sağlığına hem de doğaya katkıda bulunabilirsiniz. CO2 salınım değerlerinde gerçekleştireceğiniz avantaj, sizlere rakipleriniz karşısında çok farklı-olumlu bir yer sağlayacaktır… İşletmeniz fosil enerji kaynaklarındaki fiyat artışlarından etkilenmeyecektir !! Solar Proses Isısı ile firmanızda sağlayacağınız avantajlar, ülke cari açıklarının kapanmasında da etkili olacak, ülkenin maddi/manevi kaynakları sorumsuzca harcanmayacaktır !!! SOLAR PROSES ISI VE SOĞUTMA UYGULAMALARI –KULLANILABİLİNECEK ENDÜSTRİYEL ALANLAR ENDÜSTRİ DALLARI UYGULAMA ALANLARI Gıda Sıcak su ve buhar üretimi Kurutma ve hidrasyon uygulamaları Gıda ürünlerinin ön ısıtılması Buharlaştırma Pastörizasyon ve sterilizasyon Yıkama ve Temizleme Kimyasal Reaksiyonlar Kaplama ve Boyama Ekstraksiyon Kaynatma, Eritme Soğutma İçecek Kağıt Tekstil Otomobil İlaç Kimya Merkezi olmayan (merkezi elektrik-ısı sağlayıcıdan bağımsız) solar endüstriyel ısı üretimi sayesinde, doğaya ve insana daha fazla saygı !!! ENDÜSTRİYEL BİR PROJENİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR Johannesburg şehrinde 2,2 MW bir sistem için 3.600 m2 lik bir alan gerekmiştir. Böyle bir sistemin yıllık ürettiği enerji 3.820 mWh dır aşağıdaki kriterlerle eşdeğerlidir: 5,000,000 km 4,500,000 kWh 3,000,000 Mil 350,000 Litre 92,500 DİĞER ALANLAR VE UYGULAMALARI Bölgesel Soğutma Hastane, otel, tatil köyleri, okul vb. binaların soğutulması Polijenerasyon Kombine edilmiş elektrik üretimi 12 Primer Enerji Tasarrufu Uçuş veya orta / üst sınıf bir otomobille seyahat Petrol Tasarrufu Petrol Tasarrufu 900 Ton 99 % Yenilenebilir malzeme oranı CO2 Tasarrufu 80 % Bölgesel Kazanım 52 ABD ’deki ortalama yıllık CO2 tüketimi 30 % Zamana ve enerjideki fiyat artışlarına bağlı faiz akışındaki avantaj 4 yil Geri ödeme süresi 1 yil Panellerin artı enerji bütçesine ulaşma süreci 1 $ Cent/kWh Solar sistemle sağlanan enerji maliyeti 13 Galon Uçuş veya orta / üst sınıf bir otomobille seyahat 12|13 BiR ÖRNEK PROJE Tarihçe ve Çözüm Ortaklarımız Endüstriyel Fresnel Paneller ile elde edilen solar ısıtma ve soğutma sistemleri, dünyanın bir çok bölgesinde firmamız tarafından başarı ile uygulanmıştır… Uluslararası Endüstriyel Çözüm Ortaklarımız ile sizlere uygun çözümler….. PROJE: DOHA/ KATAR’ DA FUTBOL SAHASININ ENDÜSTRİYEL SİSTEMLE SOĞUTULMASI-2010 TARİHÇE Almanya Freiburg şehrinde konumlanan Industrial Solar, Almanya-Frauenhofer Solar Sistemler Araştırma Merkezi (ISE) altında kurulmuştur. Şirket, 1999 yılından beri yoğun bir şekilde Solar Termik Sistemler konusunda bir çok araştırmaya imza atmış, 2005 yılında ilk kez Endüstriyel Solar Paneller üreterek pilot bölge denemelerini başarı ile sonuçlandırmıştır. 2005 yılından beri bağımsız çalışan firmamız, dünyanın bir çok kıtasında bir çok projeye başarı ile imza atmıştır. ÇÖZÜM ORTAKLARIMIZ PSE AG, Freiburg da bulunan, Solar Termik Sistemler konusunda dünyanın sayılı saygın firmalarından birisi olarak, en geniş Solar Test sistemlerine sahiptir UYGULAMA ENERJİ KATAR 2022 FIFA Dünya Kupası maçlarının yapılacağı stadyumun tüm mimarisi ARUP Mimarlık Grubu tarafından gerçekleştirildi. Bu Projedeki en önemli unsur, stadyumun tüm soğutma sistemlerinin yenilenebilir enerji ile sağlanması olmasıdır. Soğutma sisteminde kullanılan Fresnel Paneller, Industrial Solar tarafından üretilerek, stadyuma monte edilmiştir. Her blokta 16 modülün yer aldığı 4 ana bloktan oluşan Fresnel Panel sistemi toplam 1.408 metrekarelik bir alanı kaplamıştır. 16 bar basınçta 200 °C’lik termik ısıya ulaşan sistemin toplam termik ısı gücü 700 kW’dir. Elde edilen ısı enerjisi su ısıtımında kullanılarak, ısıtılan su 40 metreküp kapasiteli biriktirme tanklarında toplanmaktadır. Çift etkili lidyum bromür absorbsiyon soğutma makinesinin soğutma kapasitesi 750 kW’dir. Fresnel Panellerde elde edilen ısı enerjisinin absorbsiyon makinesi sayesinde soğuk suya çevrilmesi ile ortaya çıkan soğuk su, stadyumun altına yerleştirilen tanklarda toplanarak, tüm stadyuma dağıtılmaktadır. 14 Bergamo/ Italya 2006 Sevilla/İspanya 2007 Masdar/BAE 2009 Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems ISE (Freiburg/Germany) 1.100 bilimadamını içinde barındıran, yıllık 60 milyon Avroluk bir araştırma & geliştirme bütçesine sahip, Avrupa’nın Solar Sistemler konusunda en büyük araştırma merkezidir. 2500 çalışanı ile Avrupanın sayılı Solar Araştırma ve Uygulama firmalarından birisidir. 15 14|15 Industrial Solar GmbH Emmy-Noether Str. 2 D-79110 Freiburg T +49 761 767111-0 F +49 761 767111-99 [email protected] www.industrial-solar.de
© Copyright 2024 Paperzz