Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! TürkçeMino AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ Artık Türkçe’den korkmuyorum. Artık Türkçe’yi daha çok seviyorum. Artık az yazarak çok zaman kazanıyorum. Artık Türkçe’den sıkılmıyorum. Artık Türkçe dersinde eğleniyorum. 4 Artık kelimeleri doğru yazıyorum. Artık daha fazla etkinlik yapıyorum. Artık daha fazla kelime öğreniyorum. Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım’a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. YAZAR İbrahim SEYHAN KAPAK TASARIM İhsan SONDOĞAN GRAFİK-TASARIM Ebru PEKÜN BASIM YERİ Aykut Basım (0212 428 52 74) Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim Hizmetleri Güneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70 www.ariyayin.com - [email protected] /ariyayin /ariyayin 2 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Merhabalar, Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe’yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik. Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır. TürkçeMino’da boş bir defter kadar not kısmı bulabilirsiniz. Her öğretmenin konu anlatım ve not alma tarzı farklı olabilmektedir. Bu yüzden öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecektir. Türkçemino'da etkinlikler ve sorular hazır olarak verildiği için; haricen soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik için bol bol zaman kalacaktır. Öğrencilerin yıl boyunca göreceği konular da tema sonlarındaki “Tekrarlıyorum, Hatırlıyorum” bölümlerinde özet etkinlikler olarak verilmiştir. Akıllı Türkçe Defteri’nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir defter almasına gerek kalmayacaktır. Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle. İbrahim SEYHAN Bu defterin hazırlanma aşamasında desteğini ve sabrını esirgemeyen sevgili eşim Havva'ya, güzel kızım Şeyma'ya ve değerli arkadaşım Reyhan'a teşekkür ederim. Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 3 İÇİNDEKİLER 1. TEMA 1.1. Ses Bilgisi............................................................................................... 10 1.2. Ünlü Ünsüz Harfler.................................................................................. 12 1.3. Büyük Ünlü Uyumu................................................................................. 14 1.4. Sert - Yumuşak Ünsüzler.......................................................................... 19 1.5. Ünsüz Yumuşaması.................................................................................. 20 1.6. Ünsüz Benzeşmesi................................................................................... 22 1.7. Kaynaştırma Harfleri............................................................................... 23 1.8. Hece Bilgisi............................................................................................. 27 1.9. Ünlü Düşmesi......................................................................................... 28 2. TEMA 2.1. Kelimede Anlam...................................................................................... 45 2.2. Ana Düşünce.......................................................................................... 46 2.3. Kelimede Gerçek - Mecaz Anlam................................................................ 48 2.4. Eş Anlam................................................................................................ 54 2.5. Zıt Anlam............................................................................................... 55 2.6. Sesteş Kelimeler...................................................................................... 57 2.7. Sözlükte Sıralama................................................................................... 60 2.8. Ünlem - Soru İşareti................................................................................. 61 2.9. Atasözü - Özdeyiş - Deyim........................................................................ 62 3. TEMA 3.1. Şiirde Konu - Ana Duygu.......................................................................... 75 3.2. Basit - Türemiş - Birleşik Sözcükler............................................................ 77 3.3. Özel - Tür Adlar...................................................................................... 84 3.4. Tekil - Çoğul - Topluluk Adları................................................................... 86 3.5. Soyut - Somut Adlar................................................................................ 87 3.6. Yapılarına Göre Adlar.............................................................................. 89 3.7. İsmin Halleri........................................................................................... 93 3.8. Noktalama İşaretleri (Konuşma Çizgisi, Kesme İşareti, Üç Nokta)................. 95 3.9. Hikâye Unsurları..................................................................................... 98 3.10. Anı - Biyografi - Otobiyografi................................................................. 100 4 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 4. TEMA 4.1. Köylü Kızı............................................................................................. 112 4.2. Bir Yazının Bölümleri (Giriş - Gelişme - Sonuç).......................................... 113 4.3. Ön Ad (Sıfat)........................................................................................ 115 4.4. Noktalama İşaretleri (Virgül, Noktalı Virgül)............................................ 122 4.5. Adıl (Zamir)......................................................................................... 124 5. TEMA 5.1. Fiil (Eylem).......................................................................................... 142 5.2. Eylemde Mastar Eki............................................................................... 148 5.3. Fiilde Şahıs........................................................................................... 149 5.4. Olumlu - Olumsuz Eylemler.................................................................... 150 5.5. Eylemlerde Soru.................................................................................... 151 5.6. Ki'nin Yazılışı........................................................................................ 154 5.7. Noktalama İşaretleri (İki Nokta)............................................................. 155 5.8. Mektup Yazma...................................................................................... 156 6. TEMA 6.1. Zarflar (Belirteçler)............................................................................... 169 6.2. Bağlaç................................................................................................. 173 6.3. Edat (İlgeç).......................................................................................... 174 6.4. Dilekçe - Tebrik Kartı Yazma.................................................................... 181 6.5. Noktalama İşaretleri (Tırnak İşareti, Parantez)......................................... 185 7. TEMA 7.1. Tümce ve Tümcenin Öğeleri.................................................................... 195 7.2. Tümcede Özne - Yüklem Uygunluğu........................................................ 197 7.3. Tümce Çeşitleri..................................................................................... 198 7.4. Tümcede Anlam (Sebeb - Sonuç - Karşılaştırma Tümcesi)........................... 208 7.5. Tümcede Öznel, Nesnel Yargılar.............................................................. 212 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 5 TEMA 1 - KAZANIMLAR • Yazmak için hazırlık yapar. • Yazma amacını belirler, anlamlı ve kurallı cümleler yazar. • Yazılarında noktalama işaretlerini doğru ve yerinde kullanır. • Yazılarında sözlük ve yazım kılavuzundan yararlanır. • Bütün yazılarını bitişik eğik yazı ile yazar. • Kelimeleri yerinde ve anlamına uygun kullanır. • Yeni öğrendiği kelimeleri yazılarında kullanır. • Olayları, oluş sırasına göre yazar. • Yazılarında kelime türlerini işlevine uygun kullanır. • Mantıksal bütünlük içinde yazar. • Günlük, anı vb. yazar. • Şiir yazar. • Resim ve fotoğrafları yorumlar. • Ünlü - Ünsüz sesleri ayırt eder. • Sesleri ince, kalın, yumuşak, sert, ünlü - ünsüz olarak ayırt eder. • Cümle ve kelimelerin hece sayılarını karşılaştırır. • Hece düşmesinin ne olduğunu bilir. • Anlamına göre kelimeleri ayırt eder. (Eş-zıt anlam) 6 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 1. Temaya Giriş Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 7 1. Temaya Giriş 8 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi HARFLERİN OYUNU 29 harften oluşur alfabemiz. 8’i sesli 21’i sessiz. Bazıları kalın, bazıları ince, Okur, yazarız hepsini öğrenince. Her sesin var anlamı. Oluşturur; heceleri, kelimeleri. Ünsüz yumuşar, hece düşer. Değişmez anlamları. P, ç, t, k ünsüzleri, Dönüşür; b, c, d, g ünsüzlerine. Harf düşer, ek gelir. Kurallıdır alfabemiz. Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 9 Ses Bilgisi Aşağıdaki soruları yukarıdaki şiire göre cevaplayalım. 1. Alfabemiz sesli ve sessiz olarak toplam kaç harften oluşmaktadır? Yazalım. 2. Sesler bir araya gelerek neyi oluştururlar? Yazalım. 3. Şiire göre p, ç, t, k ünsüzleri neye dönüşüyormuş? Yazalım. 4. Şiirin konusunu yazalım. 5. Siz olsaydınız şiire hangi başlığı yazardınız? Büyük ve küçük temel harfleri yazım kurallarına uyarak aşağıya yazalım. a-b-c- A-B-C- 10 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi “Harflerin Oyunu” şiirini el yazı kurallarına uygun olarak yazalım. 1. Mısra 2. Mısra 1. Kıta 3. Mısra 4. Mısra 5. Mısra 6. Mısra 2. Kıta 7. Mısra 8. Mısra 9. Mısra 10. Mısra 3. Kıta 11. Mısra 12. Mısra Mısra: Kıta: Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 11 Ses Bilgisi (Ünlü - Ünsüz Harfler) Şiirin ilk mısrasını yazalım. Mısranın ünlü (sesli) harfleri: Mısranın ünsüz (sessiz) harfleri: Şiirdeki 2. kıtanın 3. mısrasını yazalım. ➙ Mısranın ünlü (sesli) harfleri: ➙ Mısranın ünsüz (sessiz) harfleri: ➙ Öğretmenim dedi ki: 12 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi (Ünlü - Ünsüz Harfler) Aşağıda yazılı olan kelimelerin sesli ve sessiz harflerini uygun yerlere yazalım. Kelime Sesli Harfler Kelime e-e Hece Anlamlı Sesin Oluşturur Var Heceleri Kelime Sessiz Harfler Kelime n-s-z Ünsüz Sesli Harfler Sessiz Harfler Düşer Yumuşar Değişmez Hece Anlamları Aşağıdaki kelimeleri inceleyim. İstenenleri kerşılarına yazalım. Kelime Ünlü Harf Ünsüz Harf • Benim ➙ ➙ ➙ • Sadık ➙ ➙ ➙ • Yarim ➙ ➙ ➙ • .......... ➙ ➙ ➙ • .......... ➙ ➙ ➙ Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Harf Sayısı 13 Ses Bilgisi (Büyük Ünlü Uyumu) Alfabemizdeki ünlü harfleri yazalım. ➙ Öğretmenim dedi ki: Cümleleri oluşturan kelimeleri örneğe uygun olarak inceleyelim. • Hamal odunumuzu taşıdı. Ha mal - odunumuzu - taşıdı. - hasta k k B.Ü.U.U • İnci üşütünce hasta oldu. İn i • ci - üşütünce - oldu. i B.Ü.U.U Müzik dinlemeyi severim. Mü zik - dinlemeyi - severim. i i B.Ü.U.U 14 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi (Büyük Ünlü Uyumu) Aşağıdaki sözcükleri Büyük Ünlü Uyumu'na göre inceleyelim. • anne ➙ uymaz k • kedi ➙ K İ i • kalem ➙ • bulut ➙ • resim ➙ • bilet ➙ • kadın ➙ • bakır ➙ • sıcak ➙ • kase ➙ • sehpa ➙ • koltuk ➙ • bidon ➙ • hediye ➙ • merdiven ➙ • tabure ➙ UYARI ! “-ki, -ken, -yor, -leyin, -mtrak” ekleri büyük ünlü uyumunu bozar. Örnek: yeşilimtırak, sabahleyin... Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 15 Ses Bilgisi (Büyük Ünlü Uyumu) Cümleleri oluşturan kelimeleri “Büyük Ünlü Uyumu”na göre inceleyelim. • Hasan, Ahmet’i düşürdü. k k uyar • İlay korkudan dilini yuttu. • Akşamki yemeği çok beğendim. • Beyhan • Sakin • Bana UYARI ! kolunu ve sessiz kırdı. bir ev! bağırmaya hakkın yok! Tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnek: çok, gel, yok... 16 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Sınıf İçi Etkinlikler Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 17 Sınıf İçi Etkinlikler 18 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi (Ser t - Yumuşak Ünsüzler) Alfabemizdeki ünsüz harfleri yazalım: b-c-ç Öğretmenim dedi ki: Sert Ünsüzler: Ünsüzler Yumuşak Ünsüzler: Aşağıda verilen örneğe uygun olarak kelimeleri inceleyelim. Kelime Sessiz Harfler s-m Yumuşak Sessiz Sert Sessiz s • Esma ➙ • Çakmak ➙ ➙ ➙ • Şahin ➙ ➙ ➙ • Atakan ➙ ➙ ➙ • Dalgıç ➙ ➙ ➙ • Şemsiye ➙ ➙ ➙ • Fıstık ➙ ➙ ➙ • Sandalye ➙ ➙ ➙ ➙ ➙ Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! m 19 Ses Bilgisi (Ünsüz Yumuşaması) Ünsüz Yumuşaması: Öğretmenim dedi ki: ÖRNEK toprak - ı toprağı Örnekteki ses olayına dikkat ederek aşağıdaki kelimeleri inceleyelim. • çekirdek - i ➙ çekirdeği • çekiç -e ➙ • ağaç -a ➙ • ayak -a ➙ • yaprak -a ➙ • kitap -ı ➙ • sahip -i ➙ • kirpik -e ➙ • tat -ı ➙ • bayrak - a ➙ • umut UYARI ! 20 -u ➙ • örnek -e ➙ Özel isimlerde yumuşama olmaz. Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi (Ünsüz Yumuşaması) Aşağıdaki kelimelerin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirerek yeni sözcükler oluşturalım. “Ünsüz yumuşaması”, olayı gerçekleştirenleri işaretleyelim. Kelime Ünlü Ek Almış Hali Dolap + ı dolabı Yumuşama Olmuş 7 Kitap...... Oluk...... Mutfak...... Araç...... Gereç...... Kalem...... Çörek...... Cetvel...... Yemek...... Millet...... Tabak...... Pantolon...... Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 21 Ses Bilgisi (Ünsüz Benzeşmesi) Ünsüz Benzeşmesi: Öğretmenim dedi ki: Aşağıdaki kelimelerin doğru ve yanlış yazılışına bakalım. Yanlış Doğru • Dostca ➙ Dostça • Çiçekci ➙ Çiçekçi • Yalıtgan ➙ Yalıtkan • Doğmuşdur ➙ Doğmuştur Aşağıdaki sözcükleri inceleyelim. Belirtilen ekleri kelime sonlarına yerleştirerek “Ünsüz Benzeşmesi” olup olmadığını kontrol edelim. sözcük • makas -de, -da durum makasta benzeşti • dolap • okul • çiçek • bidon 22 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Ses Bilgisi (Kaynaştırma Harfleri) Kaynaştırma Harfleri (Yardımcı Ünsüzler): Öğretmenim dedi ki: ÖRNEK su - y - a , yedi- .. ş.. -er , Aşağıda verilen sözcüklerin kaynaştırma harfi alıp almadıklarını örnekteki gibi gösterelim. • halaya ➙ Kaynaştırma var. • dumana • odayı ➙ • çarşıdan ➙ • köyün ➙ • makası ➙ • yorganı ➙ • yedişer ➙ • eli • yazıyı ➙ • ........... ➙ • ........... ➙ • ........... ➙ • ........... ➙ ➙ ➙ Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 23 Sınıf İçi Etkinlikler 24 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! Sınıf İçi Etkinlikler Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 25