AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL SEKTÖRLERDEKİ REKABETÇİ YAPI MERCEK ALTINDA Şebnem BORAN Hande UZUNOĞLU GİRİŞ Küreselleşme sürecinde uluslararası pazarlarda rekabet giderek artmaktadır. İşletmeler dış pazarlarda uluslararası firmalarla rekabet ederken iç pazarda da kendini güçlü kılmaya çalışmaktadır. Bununla birlikte iç pazarlarda yerel işletmelerin artan baskısı ve yabancı şirketlerin sayısının artması rekabeti arttırmaktadır. Bu rekabet ortamında güçlü kalabilen firmalar devam ederken, rekabete ayak uyduramayan işletmeler piyasadan çekilmek zorunda kalmaktadırlar. Bu durum sektörlerde rekabet ortamına yansımaktadır. Öyle ki bazı sektörlerde oldukça yoğun rekabet görülürken bazı sektörlerde hemen hemen hiç rekabet görülmemektedir. Türkiye’deki rekabet ortamını anlayabilmek için sektörlerdeki rekabet durumunun değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Bu doğrultuda; Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2011 yılına ilişkin “Sanayi ve Hizmet Sektörlerinde Yoğunlaşma” verileri rekabet ortamını analiz etmeye ışık tutmaktadır. Söz konusu çalışma sektörlere olan talep ve eğilimi ortaya koymaktadır. Bazı sektörler gelişme gösterirken, bazı sektörlerde ciddi bir gerileme olduğu açığa çıkmaktadır. Öncelikle bu çalışmanın yöntem ve bazı göstergeler açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. TÜİK yoğunlaşma tespitlerini CR4 ve CR8 değerlerine göre gerçekleştirmektedir. Sektörde en yüksek paya sahip 4 girişimin sektör cirosundaki payı “CR4”, sektörde en yüksek paya sahip 8 girişimin payını “CR8” olarak hesaplamaktadır. 25 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL REKABETİN ANALİZİNDE KULLANILAN YOĞUNLAŞMA KAVRAMI Yoğunlaşma kavramı, ürün pazarında alıcı ve satıcıların sayı ve büyüklük bakımından dağılımına işaret etmektedir. Yoğunlaşma oranı arttıkça pazardaki rekabet şansı azalmaktadır. Diğer bir ifadeyle yoğunluk ile rekabet derecesi arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Bugüne kadar gelinen süreçte yoğunlaşmayı ölçmek için çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Ancak hesaplama kolaylığı nedeniyle yoğunlaşma oranları (M - Firma Yoğunlaşma Oranı (CRM)) yaygın olarak kullanılmaktadır. Genellikle piyasadaki en büyük 4 ve/veya 8 firma için yoğunlaşma oranı hesaplanmaktadır. Dört teşebbüslü yoğunlaşma oranı (CR4), en büyük dört teşebbüsün temsil ettiği toplam piyasa üretiminin nispi payını ölçmektedir. Bu oranlar % 70’in üzerindeyse yoğunlaşma çok yüksek (rekabet çok düşük, tekel yapı oluşmakta), % 50-70 arasındaysa yoğunlaşma yüksek (rekabet düşük, oligopol yapı oluşmakta), % 30-50 arasındaysa orta derecede yoğunlaşma (orta düzeyde rekabet, oligopole yakın bir rekabet), % 30’un altındaysa düşük yoğunlaşma yüksek rekabet oluşmaktadır. Düşük yoğunlaşma oranı rekabetin derecesinin yüksek olduğunu, yüksek yoğunlaşma oranı ise rekabetin düşük olduğunu veya hiç olmadığını gösterir. Bu oranın % 100’e ulaşması halinde o pazarın tekelleşmiş olduğu açığa çıkmaktadır. Yani satışların tamamı tek bir firma tarafından gerçekleşmektedir. Yoğunlaşma oranının yüksek olduğu bir sektörde firmanın pazarda hakimiyet kurduğu, fiyatta rekabetin olmadığı ve dolayısıyla tüketicinin zarar gördüğü bir ortam oluşmaktadır. Bu durum genelde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Bu ülkelerde rekabet ve tüketiciyi korumaya yönelik yeterli önlem alınmamaktadır. Sektöre girmek isteyen firmalar engellerle karşılaşmaktadır. Sektöre giriş oldukça zordur. Yoğunlaşmanın düşük olduğu sektörlerde ise giriş engelleri az olmaktadır. Pazar tam rekabete yakındır. SEKTÖRLERDEKİ REKABET ANALİZİ TÜİK’in araştırmasında 516 ekonomik faaliyet sınıfı ele alınmıştır. Bu faaliyet sınıfları; Madencilik ve taş ocakçılığı, İmalat, Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri İnşaat 26 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı Ulaştırma ve depolama Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Bilgi ve iletişim Gayrimenkul faaliyetleri Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler İdari ve destek hizmet faaliyetleri Eğitim İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor Diğer hizmet faaliyetleri ana başlıkları altında incelenmiştir. 2011 yılında faaliyet sınıflarının 118’inde yoğunlaşmanın çok yüksek, 85’inde yüksek, 93’ünde orta, 220’sinde düşük olduğu gözlemlenmiştir. 2006 yılında 187 ekonomik faaliyet sınıfında düşük yoğunlaşma gözlenirken 2011 yılında bu sayı 220’ye ulaşmıştır. Çalışmada tespit edilen yoğunlaşma oranları dikkate alındığında günümüze gelen süreçte rekabetin az da olsa bir artış gösterdiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Tablo 1: Yoğunlaşma Oranlarına Göre Ekonomik Faaliyet Sınıfları Sayısı Yoğunlaşma Çok Yüksek 2006 120 2007 120 2008 118 2009 127 2010 127 2011 118 Kaynak: TÜİK Yüksek Orta Düşük Toplam 66 62 65 71 73 85 75 75 72 92 86 93 187 189 191 224 229 220 448 446 446 514 515 516 Çalışmada pek çok sektöre ilişkin alt dallardaki yoğunlaşma oranları verilerek rekabet yapısı ortaya konmuştur. Bu raporda ise; tekstil, turizm, inşaat, enerji ve gıda perakende alanlarındaki veriler irdelenmiş ve bu sektörlerdeki eğilimler ele alınmıştır. Tekstil Sektörü Tekstil ve konfeksiyon sektöründe 2011 yılında özellikle girişim sayılarındaki düşüş dikkat çekmektedir. Genel olarak sektör ticaretinde yoğunlaşmanın düşük olduğu görülmekte, bu durum yüksek rekabet olduğunu göstermektedir. 27 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Tekstil toptan ve giyim eşyası perakende ticaretinde girişim sayılarının azalması, firmaların sektörden çıktığına işaret etmektedir. Giyim eşyası perakende ticaretinde 7.518 işletme, tekstil ürünleri toptan ticaretinde 4.346 işletme sektörden ayrılmıştır. Tablo 2: Tekstil Sektörüne İlişkin Bazı Ekonomik Faaliyet Sınıflarındaki Yoğunlaşma Düzeyleri. 2009 CR4 CR8 Tekstil 3,86 4,99 ürünlerinin toptan ticareti Belirli bir 4,21 5,49 mala tahsis edilmiş mağazalarda tekstil ürünleri perakende ticareti Belirli bir 15,59 21,97 mala tahsis edilmiş mağazalarda giyim eşyalarının perakende ticareti Kaynak: TÜİK 2011 CR4 CR8 2009 Girişim Sayısı 2011 Girişim Sayısı 4,9 6,8 19.309 14.963 Girişim Sayısındaki Değişim -4.346 5,3 6,9 36.938 39.414 2.476 19,8 26,0 60.171 52.653 -7.518 Turizm Sektörü 2009 yılına göre 2011 yılında lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyeti gösteren girişimlerin sayısının 19.327 arttığı görülmektedir. Aynı şekilde tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri ile otel ve benzeri konaklama yerlerinde de belirgin bir artış yaşanmıştır. Yoğunlaşma oranlarına bakıldığında; 2009 yılına göre 2011 yılında ciddi bir düşüş olduğu görülmektedir. Bu da sektörde rekabetin arttığını göstermektedir. Tur operatörlüğünde ise girişim sayısı 1.702’den 1.279’a düşmüştür. Genel olarak özellikle son yıllarda turizm sektöründe belirgin bir canlılık yaşandığını ve sektöre yönelik ciddi bir yatırım olduğunu söylemek mümkündür. 28 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Tablo 3: Turizm Sektörüne İlişkin Bazı Ekonomik Faaliyet Sınıflarındaki Yoğunlaşma Düzeyleri. 2009 CR8 CR4 CR8 2009 Girişim Sayısı Lokantalar 10,75 14,01 ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri Tatil ve diğer 55,46 62,44 kısa süreli konaklama yerleri Tur 32,06 40,03 operatörü faaliyetleri Oteller ve 5,37 9,11 benzeri konaklama yerleri Kaynak: TÜİK 8,5 10,0 80.918 100.245 Girişim Sayısındaki Değişim 19.327 4,4 7,0 877 2.591 1.714 30,2 44,3 1.702 1.279 -423 5,1 8,9 8.934 9.799 865 CR4 2011 2011 Girişim Sayısı Gıda Perakende Gıda sektöründe perakende ticaretinde faaliyet gösteren işletme sayısında 2011 yılında 2009 yılına göre önemli bir azalış göze çarpmaktadır. Bunun aksine tezgah ve pazaryerlerinde perakende ticaretinde bir artış yaşanmıştır. Yoğunlaşma oranı bakımından ele alındığında, rekabet yaşandığı gözlemlenmektedir. gıda sektöründe oldukça yoğun Özellikle ekonomik faaliyet sınıflarından tezgahlar ve pazar yerleri vasıtasıyla gıda, içecek ve tütün ürünleri perakende ticareti, et ve et ürünlerinin perakende ticareti ve meyve ve sebze perakende ticaretinde düşük yoğunlaşma oranları ile en fazla rekabetin yaşandığı görülmektedir. 29 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Tablo 4: Gıda Perakende Sektörüne Sınıflarındaki Yoğunlaşma Düzeyleri. 2009 CR4 CR8 Belirli bir mala 27,09 31,56 tahsis edilmemiş mağazalarda gıda, içecek veya tütün ağırlıklı perakende ticaret Belirli bir mala 3,27 5,75 tahsis edilmiş mağazalardaki diğer gıda ürünlerinin perakende ticareti Tezgahlar ve 0,53 0,74 pazar yerleri vasıtasıyla gıda, içecek ve tütün ürünleri perakende ticareti Belirli bir mala 1,32 2,27 tahsis edilmiş mağazalardaki et ve et ürünlerinin perakende ticareti Belirli bir mala 3,41 4,36 tahsis edilmiş mağazalardaki meyve ve sebze perakende ticareti 2011 İlişkin Bazı Ekonomik CR4 CR8 2009 Girişim Sayısı 26 31,1 182.304 167.887 Girişim Sayısındaki Değişim -14.417 3,9 5,7 18.341 14.044 -4.297 0,3 0,7 23.832 25.620 1.788 3,1 4,6 18.703 17.373 -1.330 3,4 4,6 16.698 19.943 3.245 30 2011 Girişim Sayısı Faaliyet AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Enerji Enerji sektöründe elektrik enerjisi ticareti yapan işletme sayısının 2009’da 11 iken 2011 yılında 76’ya yükseldiği, elektrik enerjisi üretimi yapan işletme sayısının 2009’da 142 iken 2011 yılında 255’e yükseldiği, dağıtımı yapan işletme sayısının da 51’den 86’ya ulaştığı görülmektedir. Enerji sektöründe özellikle elektrik ticaretinde “çok yüksek” yoğunlaşma görülmektedir. Elektrik enerjisinin üretimi ve dağıtımında “orta derece” yoğunlaşma, orta derece rekabet gözlemlenmektedir. Girişim sayılarında yaşanan artış sektöre olan ilgi ve talebin arttığının bir göstergesidir. Tablo 5: Enerji Sektörüne İlişkin Bazı Ekonomik Faaliyet Sınıflarındaki Yoğunlaşma Düzeyleri. 2009 CR8 CR4 CR8 2009 Girişim Sayısı 99,71 99,97 86,2 90,7 11 76 Girişim Sayısındaki Değişim 65 42,08 67,20 41,5 63,2 51 86 35 44,64 58,11 39,8 55,1 142 255 113 CR4 Elektrik enerjisinin ticareti Elektrik enerjisinin dağıtımı Elektrik enerjisi üretimi 2011 2011 Girişim Sayısı İnşaat İkamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatında yeni 12.982 işletme sektöre girmiştir. Bu sektörün canlılığına işaret etmektedir. Hazır beton imalatında girişim sayısı 444’den 587’ye yükselmiştir. Gayrimenkul acente sayısı 2009’a göre 2011 yılında 2.783 artarak 22.582’ye ulaşmıştır. Sektördeki yoğunlaşma oranları yüksek rekabetin olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte girişim sayılarındaki artış inşaat sektörüne olan ilginin de arttığına işaret etmektedir. Buna bağlı olarak gayrimenkul danışmanlığı da yükselen bir sektör olarak önümüze çıkmaktadır. 31 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Tablo 6: İnşaat Sektörüne İlişkin Bazı Ekonomik Faaliyet Sınıflarındaki Yoğunlaşma Düzeyleri. 2009 CR8 CR4 CR8 2009 Girişim Sayısı İkamet 2,91 4,72 amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı Hazır beton 16,96 24,44 imalatı Gayrimenkul 12,12 14,52 acenteleri 3,0 4,8 49.693 62.675 Girişim Sayısındaki Değişim 12.982 15,0 24,0 444 587 143 11,5 15,2 19.799 22.582 2.783 CR4 2011 2011 Girişim Sayısı SONUÇ TÜİK’in yapmış olduğu araştırma rekabetin arttığı veya azaldığı ekonomik faaliyetlere dikkat çekmiştir. Tablo 7: Düşük Rekabet Görülen Ekonomik Faaliyet Sınıfları Ekonomik Faaliyet Sınıfı Kağıt hamuru imalatı Motorlu veya pnömatik (hava basınçlı) el aletlerinin imalatı Madeni para basımı Dar şeritlerin soğuk haddelenmesi Temel eczacılık ürünleri imalatı Değerli metal üretimi Lif ve çimento karışımlı ürünlerin imalatı Elektrik enerjisinin iletimi İnşaat projelerinin geliştirilmesi Mobilya, ev eşyaları, madeni eşyalar ve hırdavatların satışı ile ilgili aracılar Demir yolu ile şehirler arası yolcu taşımacılığı Evrensel hizmet yükümlülüğü altında postacılık faaliyetleri Boru hattı taşımacılığı Bilgisayar oyunlarının yayımlanması Rehberlerin ve posta adres listelerinin yayımlanması Fikri mülkiyet haklarının ve benzer ürünlerin 32 Yoğunlaşma Oranı (CR4) 100,0 100,0 Girişim Sayısı 1 1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 2 2 2 5 3 1 7 2 100,0 100,0 1 1 100,0 100,0 100,0 2 2 2 100,0 4 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL leasingi (Telif hakkı alınmış olan çalışmalar hariç) Tarihi alanlar ve yapılar ile benzeri turistik yerlerin işletilmesi Bira imalatı Kereste ve inşaat malzemelerinin satışı ile ilgili aracılar Büro makine ve ekipmanlarının (bilgisayarlar dahil) kiralanması ve leasingi Düz cam imalatı Soruşturma faaliyetleri Hava yolu ile yük taşımacılığı Kok fırını ürünlerinin imalatı Botanik bahçeleri, hayvanat bahçeleri ve tabiatı koruma alanlarıyla ilgili faaliyetler Suni veya sentetik elyaf imalatı Ham petrol çıkarımı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı Tüketici elektroniği ürünlerinin imalatı Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Su yolu taşımacılığı ekipmanının kiralanması ve leasingi Askeri savaş araçlarının imalatı Kablosuz telekomünikasyon faaliyetleri Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı Duvar kağıdı imalatı Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı Müzelerin faaliyetleri Teknik ve mesleki orta öğretim Dondurma imalatı Tahsilat daireleri ve kredi kayıt bürolarının faaliyetleri Diğer ekipmanların onarımı Kablolu telekomünikasyon faaliyetleri Cam elyafı imalatı Beton, alçı ve çimentodan yapılmış diğer ürünlerin imalatı Tuz çıkarımı Kimyasal ve gübreleme amaçlı mineral madenciliği Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Doğal gaz çıkarımı Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve 33 100,0 1 99,9 99,9 6 5 99,8 6 99,7 99,7 99,5 99,4 99,4 6 11 5 11 9 99,1 99,0 98,8 6 6 12 98,5 98,3 26 7 98,2 5 97,7 97,4 97,3 5 12 17 96,9 96,9 6 6 96,6 96,2 96,1 96,0 13 5 366 208 95,8 94,8 94,7 94,2 12 388 10 20 93,1 92,9 21 54 92,4 92,1 91,4 221 6 10 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Madencilik ve taş ocakçılığını destekleyici diğer faaliyetler Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi Sanayi gazları imalatı Patatesin işlenmesi ve saklanması Kütüphane ve arşivlerin faaliyetleri 91,4 6 91,1 13 90,7 90,6 90,4 90,3 19 3 432 7 218 90,1 90,1 90,0 13 25 10 Tabloda araştırmaya göre yoğunlaşma düzeyi “çok yüksek” olarak belirlenen ekonomik faaliyetlere yer verilmiştir. Bu sektörlerde düşük rekabet olduğu görülmektedir. Genel olarak bu sektörde yeni girişim sayısı da oldukça düşüktür. Sektörlerin analizi bu noktada önem taşımaktadır. Düşük rekabetin gözlendiği bu sektörlere destek verilerek sektördeki girişim sayısı arttırılabilir. Ancak bu noktada sektörün ülkemiz ekonomisine sağlayacağı katkı göz önünde bulundurulmalıdır. Tablo 8. Çok Yüksek Rekabet Görülen Ekonomik Faaliyet Sınıfları Yoğunlaşma Ekonomik Faaliyet Sınıfı Oranı (CR4) Tezgahlar ve pazar yerleri vasıtasıyla gıda, içecek ve 0,3 tütün ürünleri perakende ticareti Tezgahlar ve pazar yerleri vasıtasıyla diğer malların 0,8 perakende ticareti Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda eczacılık 0,8 ürünlerinin perakende ticareti Taksi taşımacılığı 1,1 Kuaförlük ve diğer güzellik salonlarının faaliyetleri 1,7 Gıda, içecek ve tütün satışı ile ilgili aracılar 2,1 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalardaki 2,3 içeceklerin perakende ticareti Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda diğer yeni 3,0 malların perakende ticareti İkamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan 3,0 binaların inşaatı Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalardaki et ve et 3,1 ürünlerinin perakende ticareti Saatlerin ve mücevherlerin onarımı 3,2 Motorlu kara taşıtlarının bakım ve onarımı 3,2 Hukuk faaliyetleri 3,3 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalardaki meyve 3,4 ve sebze perakende ticareti 34 Girişim Sayısı 25 620 12 296 24 211 66 914 92 246 5 767 39 062 49 044 62 675 17 373 2 087 82 610 42 854 19 943 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Mühendislik faaliyetleri ve ilgili teknik danışmanlık Ayakkabı ve deri eşyaların onarımı Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda saat ve mücevher perakende ticareti Çocuk gündüz bakım (kreş) faaliyetleri Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalardaki diğer gıda ürünlerinin perakende ticareti Sıhhi tesisat, ısıtma ve iklimlendirme tesisatı Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda elektrikli ev aletlerinin perakende ticareti Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda gazeteler ve kırtasiye ürünlerinin perakende ticareti Tatil ve diğer kısa süreli konaklama yerleri Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda hırdavat, boya ve cam perakende ticareti Evde kullanılan cihazlar ile ev ve bahçe gereçlerinin onarımı Tezgahlar ve pazar yerleri vasıtasıyla tekstil, giyim eşyası ve ayakkabı perakende ticareti Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda halı, kilim, duvar ve yer kaplamalarının perakende ticareti Tekstil ürünlerinin toptan ticareti Motorlu kara taşıtlarının parça ve aksesuarlarının perakende ticareti 3,6 3,7 3,8 17 582 5 213 21 634 3,9 3,9 3 687 14 044 4,1 4,2 15 028 25 478 4,4 16 023 4,4 4,5 2 591 56 469 4,8 10 777 4,8 11 580 4,9 12 076 4,9 9 928 4,9 5,0 14 963 22 340 Tabloda araştırmaya göre yoğunlaşma düzeyi “çok düşük” olarak belirlenen ekonomik faaliyetlere yer verilmiştir. Tabloya bakıldığında; gıda, içecek, tütün perakendesi, eczacılık, taksi taşımacılığı, kuaför ve güzellik salonları hizmeti ve bina inşaatının ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bu sektörlerde yüksek rekabet olduğu görülmektedir. Genel olarak bu sektörlerde yeni girişim sayısı oldukça fazladır. Girişim sayısında artış görülmesi fırsatların olduğuna işaret etmektedir. Sonuç olarak; TÜİK’in yapmış olduğu araştırma bazı sektörlerin gelişme kaydettiğini, bazı sektörlerin ise kan kaybettiğini göstermektedir. Özellikle gıda perakende, inşaat ve turizm sektöründe yoğun bir giriş yaşandığına ve bu sektörlerin canlandığına işaret etmektedir. Sektörlerdeki bu yapılan rekabet analizi 2023 Küresel Güç hedefler doğrultusunda yapılan çalışmalara da ışık tutacağı inancındayız. 35 AR&GE BÜLTEN 2014 OCAK – SEKTÖREL Özellikle 500 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşmada sektörlerin sağlayacağı katkı dikkate alındığında, rekabet analizlerinin de yorumlanması ve destek politikalarının da bu doğrultuda şekillendirilmesinin yararlı olacağı düşüncesindeyiz. Ülkemiz ekonomisi için önem teşkil eden sektörlerin sağlayacağı katkılar göz önünde bulundurularak, desteklenmesi ve önünün açılması gerektiği düşünülmektedir. Kaynaklar Türkiye İstatistik Kurumu, Sanayi Ve Hizmet Sektörlerinde Yoğunlaşma, 2011 Haber Bülteni, 26.08.2013. “Turizm, Telekom, İnşaat Koşuyor, Bakkaldan, butikten kaçıyorlar”, İbrahim Ekinci, Dünya Gazetesi, 04.10.2013. Tülin Duruka ve Çağrı Hamurcu, “Mobil İletişimde Pazar Yoğunlaşması: Türkiye ile Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan Karşılaştırması”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt:6, Sayı: 22 Yaz 2009, s.75-86. Yrd.Doç.Dr. Özlem İpekligil Doğan, Dr. Mehmet Marangoz, Araş. Gör. Mert Topoyan, “İşletmelerin İç ve Dış Pazarda Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Bir Uygulama”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 5, Sayı:2, 2003. 36
© Copyright 2024 Paperzz
