Özgün Araştırma / Original Article DOI:10.4274/tnd.79058 Parkinson Hastalığı ve Baş Ağrısı Parkinson’s Disease and Headache Halil Murat Şen1, Tuğba Oruç Tunç2, Levent Ertuğrul İnan3 1Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Çanakkale, Türkiye 2Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye 3Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Ankara, Türkiye Özet Amaç: İdiopatik Parkinson hastalığı tanısı ile izlenen hastalarda baş ağrısı yakınmasının etiyolojisi ve sıklığı incelendi. Gereç ve Yöntem: Çalışmaya polikliniğimizde idiopatik Parkinson hastalığı tanısı alan 60 hasta ve kontrol grubu olarak benzer yaş ve cinsiyette 100 sağlıklı kişi dahil edildi. Bulgular: İdiopatik Parkinson hastalığının 26’sında (%43,3) baş ağrısı saptandı. Baş ağrısı olan ve olmayan hastaların yaşları arasında anlamlı bir fark yoktu. Hastalığın süresi, baş ağrısı olmayan hastalarda baş ağrısı olanlarla karşılaştırıldığında anlamlı derecede uzun bulundu. Sonuç: İdiopatik Parkinson hastalığında baş ağrısı sıklığı, sağlıklı popülasyondan fazla değildir. (Türk Nöroloji Dergisi 2014; 20:37-40) Anahtar Kelimeler: Parkinson hastalığı, başağrısı, gerilim tipi başağrısı Summary Objective: The etiology and frequency of headache complaint were examined in patients diagnosed with idiopathic Parkinson’s disease. Material and Method: 60 patients diagnosed with idiopathic Parkinson’s disease in policlinic and a healthy control group of 100 people of similar age and sex were included in the study. Results: Headache was found in 26 of the patients (43.3%) with idiopathic Parkinson’s disease. There was not a significant difference between the ages of patients with and without headache. The duration of the disease was significantly longer in the patients without headache when compared to those with headache. Conclusion: The frequency of headache in patients with idiopathic Parkinson’s disease is not higher than the healthy population. (Turkish Journal of Neurology 2014; 20:37-40) Key Words: Parkison’s disease, headache, tension-type headache Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Halil Murat Şen, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Çanakkale, Türkiye Gsm: +90 532 677 64 55 E-posta: [email protected] Gelifl Tarihi/Received: 27.10.2013 Kabul Tarihi/Accepted: 17.03.2014 37 TJN 20; 2: 2014 Giriş Baş ağrısı, sinir sisteminin en sık izlenen rahatsızlıklardan biridir ve bazı tipleri günlük yaşam aktivitelerini etkilemektedir (1). Klinik çalışmalar baş ağrısının hem baş ağrısı yaşayan kişiye hem de topluma ciddi yük getirdiğini göstermiştir (2). Baş ağrısı özellikleri, sıklığı tüm dünyada ve tüm yaş gruplarında aynı değildir. Dünyanın farklı bölgelerinde baş ağrısı tipleri farklı prevelansda gözlenir (3). Baş ağrısı yakınması yaşla da değişim gösterir ve yaşla artma eğiliminde değildir (4). Migren, 40 yaşından sonra azalma gösterir ancak sekonder sebepli baş ağrıları ise yaşlılarda daha sıktır (5,6). İleri yaş baş ağrısı çalışmalarındaki sonuçlara benzer olarak İdyopatik Parkinson hastalığı (İPH) olanlarda da baş ağrısı sıklığı genel populasyondan daha azdır; İPH olan hastaların %95’inde baş ağrısı olmadığı bildirilmiştir (7). Bu makalede, bir ileri yaş hastalığı olan İdyopatik Parkinson hastalığı olan kişilerde baş ağrısı özelliklerini incelemeyi planladık. Gereç ve Yöntem Çalışmamıza nöroloji kliniğimize bağlı olarak çalışan Parkinson hastalığı ve hareket bozuklukları polikliniğine başvuran İPH’ı olanlar dahil edilmiştir. Hastalar çalışmaya başvuru sıralarına göre kabul edildi. Parkinson plus sendromu olanlar, daha önce intrakraniyal kitle, anevrizma, arteriovenöz malfarmasyon tanısı alanlar, serebrovasküler olay hikayesi olanlar, ciddi kafa travması olanlar ve sorulara cevap veremeyecek derecede kognitif yıkımı olanlar çalışma dışı bırakıldı. Hastane Etik Kurulu’ndan onay alındı. Hastalar çalışma hakkında bilgilendirildi ve onayları alındı. İdyopatik Parkinson hastalığı tanısı alan ve çalışmaya dahil edilme kriterlerini karşılayan 60 İPH hastası çalışmaya dahil edildi. Hasta grubuna benzer yaş ve cinsiyette 100 kişiden oluşan kontrol grubu kullanıldı. Parkinson hastalarının her birine, kişisel demografik bilgilerini (yaş, cinsiyet, eğitim durumu gibi), hastalık ile ilgili bilgilerini (hastalık süresi, başlangıç dominansı, hastalık dominansı, UPDRS skorları, Hoen Yahr skorları, kullandığı ilaçlar, komplikasyonlar) ve özgeçmiş bilgilerini içeren, Parkinson hastalığı ve hareket bozuklukları polikliniğinde Parkinson hastalarına doldurulan standart formlar dolduruldu. Baş ağrıları var ise hem hasta grubuna hem de kontrol grubuna, baş ağrısı formu dolduruldu. Baş ağrısı formunda hastanın baş ağrısının ne kadar zamandır olduğu, süresi, sıklığı, başlama yeri, lokalizasyonu, ağrıyı nasıl tariflediği, eşlik eden bulguları, tetikleyen nedenleri, aura ve aneljezik kullanımı sorgulandı. Ayrıca hasta ve kontrol grubuna yaş, cinsiyet ve eşlik eden sistemik hastalık ve kullanılan ilaçları sorgulayan ek bir form dolduruldu. İdyopatik Parkinson hastalığı tanısı, hastalarda bradikinezi, rijidite, istirahat tremoru, postural instabilite bulgularından en az ikisinin olması ile konuldu. Hastalara baş ağrılarının olup olmadığı soruldu. Hastaların ve kontrol grubunun nörolojik muayenesi yapılıp herhangi bir fokal nörolojik anormallik saptanan hastalar çalışma dışı bırakıldı. Nörolojik muayeneler ve formların doldurulması aynı nöroloji doktoru tarafından yapıldı. İstatiksel değerlendirmede SPSS 11.5 paket programı kullanıldı. Hastaların ve kontrol grubunun demografik verilerini 38 değerlendirirken tanımlayıcı ve sıklık değerlendirmeleri yapıldı. İdyopatik Parkinson hastalığı olan grupta baş ağrısı olan ve olmayan hastalarla baş ağrısı olan İPH ve kontrol grubunun verileri Student t testi ve Ki kare testi ile karşılaştırıldı. Bulgular Çalışmaya 60 İPH hastası dahil edildi. 33’ü erkek (%55), 27’si kadındı (%45). Hastaların yaş ortalamaları 65±10,85 yıldı (37 ile 89 yıl arası). Hastalardan alınan hikayeye göre değerlendirilen ortalama PH süresi 4,8±4,2 yıldı (1 yıl ile 20 yıl arası). Çalışmaya dahil edilen İPH hastalarının 26’sında (%43,3) baş ağrısı vardı. Baş ağrısının varlığı, hastaların “baş ağrınız var mı ?” sorusuna “evet” yanıtı vermesiyle konuldu. Baş ağrısı olan 26 hastanın 19’unda (%73,1) baş ağrısı şikayeti İPH başlamadan öncede vardı. Yedi hastada (26,9) ise İPH’dan sonra başlamıştı. Baş ağrısı olan hastalara İdyopatik Parkinson hastalığı semptomlarının ağırlığı ile baş ağrısının birlikte mi olduğu sorulduğunda hastaların hepsinden baş ağrısı yakınmasının her zaman olabildiği, İPH’nin semptomlarıyla eş zamanlı olmadığı öğrenildi. Baş ağrısı olan ve olmayan hastaların yaşları karşılaştırıldığında anlamlı bir yaş farkı saptanmadı (p>0,05). İdyopatik Parkinson hastalığı süresi baş ağrısı olmayan hastalarda anlamlı derecede uzun bulundu (p<0,05). Kadın hastalarda baş ağrısı daha fazlaydı (p> 0,05) (Tablo 1). UPDRS skorları açısından karşılaştırıldıklarında her iki grup arasında anlamlı bir farklılık saptanmadı (p>0,05). İdyopatik Parkinson hastalığında baskın olan bulgu ile baş ağrısının varlığı arasında anlamlı bir ilişki saptanmadı (p>0,05). Hastaların ek hastalıkları incelendiğinde, baş ağrısı olan hastalarda HT anlamlı oranda daha yüksekti (p<0,05). İdyopatik Parkinson hastalığı için alınan tedavi ile baş ağrısı arasında anlamlı bir ilişki saptanmadı (p>0,05). Hastaların aldığı ek tedaviler incelendiğinde baş ağrısı olanlarda antihipertansif tedavinin anlamlı olarak fazla olduğu görüldü (p<0,05). Baş ağrısı olan ve olmayan hastaların Hoehn-Yahr evreleri arasında anlamlı bir farklılık saptanmadı (p>0,05). Baş ağrısı olan ve olmayan hastaların motor komplikasyonları arasında anlamlı bir farklılık yoktu (p>0,05). İdyopatik Parkinson hastası olan hastaların 100 kişiden oluşan kontrol grubu ile karşılaştırılması yapıldı. Bu hastaların 44’ü erkek, 56’sı kadındı. Yaş ortalamaları 50 ila 83 yaş arasındaydı (62,7±8,4). Kontrol grubu olarak alınan hastaların 42’sinde baş ağrısı vardı. İPH olan grup ile kontrol grubu karşılaştırıldığında her iki grup yaş ortalamaları birbirine benzerdi ve cinsiyet farkı yoktu (p>0,05). Hasta ve kontrol grubu arasında ek hastalık varlığı ve ek tedavi alma açısından da anlamlı fark yoktu (p>0,05). Kontrol grubu ile Parkinson hastalarındaki baş ağrısı varlığı karşılaştırıldığında anlamlı fark yoktu (p>0,05) (Tablo 2). İdyopatik Parkinson hastalığındaki baş ağrısının tipleri incelendiğinde ise IHS tanı kriterlerine göre 16 hastada (%61,5) epizodik gerilim tipi baş ağrısı (GTBA), 6 hastada (%23,1) kronik GTBA, 1 hastada (%3,8) migren, 1 hastada (%3,8) migren+kronik GTBA, 1 hastada (%3,8) kronik GTBA+HT’ye bağlı baş ağrısı, 1 hastadada (%3,8) postherpetik nevralji vardı (Tablo 3). Şen ve ark.; Parkinson Hastalığı ve Baş Ağrısı Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında İPH’da hiçbir ağrı tipinde kontrol grubuna göre anlamlı bir fark yoktu (p>0,05). Kontrol grubunda IHS tanı kriterlerine göre baş ağrısının tipleri; 24 hastada (%57,1) epizodik GTBA, 3 hastada (%7,1) kronik GTBA, 10 hastada (%23,7) migren, 2 hastada (%4,7) migren+epizodik GTBA, 3 hastada da (%7,1) HT’ye bağlı baş ağrısı şeklinde bir dağılım göstermekteydi (Tablo 3). Tartışma Baş ağrısı günlük yaşam kalitesini bozan ve hekimlik pratiğinde en sık rastlanan semptomlardan biridir. Baş ağrısı yakınması yaşla artma eğiliminde değildir ancak yaşlılar için oldukça yüksek oranda morbidite sebebidir (4). Yaşlılarda baş ağrısının varlığı inme, beyin tümörü gibi ciddi hastalıkların habercisi olabilir ve migren, GTBA gibi baş ağrısı tipleri daha az sıklıkta görülür. Ciddi HT, santral sinir sistemi hastalıkları, metabolik anormallikler veya ilaçla indüklenen baş ağrısı gibi sekonder sebepli baş ağrıları ise yaşlılarda daha sıktır (6). İleri yaş baş ağrısı çalışmalarına benzer olarak İPH olanlarda da baş ağrısı sıklığı genel populasyondan daha azdır, İPH’si olan hastaların %95’inde baş ağrısı olmadığı bildirilmiştir (7). Çalışmamızda incelenen İPH olanların %43,3’ünde baş ağrısı yakınması vardı. Benzer yaş ve cinsiyetten oluşan kontrol grubunda ise bu oran %42 idi ve hasta grubu ile arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu. Tablo 1. Baş ağrısı olan ve olmayan Parkinson hastalarının yaş, İdyopatik Parkinson hastalığı (İPH) süresi ortalama değerleri ve cinsiyete göre dağılımları. Baş ağrısı var Baş ağrısı yok p Yaş 65±10,85 66,17±9,68 >0,05 İPH süresi 3,5±2,74 5,79±4,86 <0,05 Cins (K/E) 16/10 11/23 >0,05 Tablo 2. Parkinson hasta grubu ile kontrol grubunun baş ağrısı varlığı açısından karşılaştırılması İPH Kontrol p Baş ağrısı var 26 (n) 43,3 (%) 42 (n) 42 (%) >0,05 Baş ağrısı yok 34 (n) 56,7 (%) 58 (n) 58 (%) >0,05 Tablo 3 . Parkinson hasta grubu ile kontrol grubunun baş ağrısı tipleri Parkinson Kontrol n % n % Epizodik GTBA 16 61,5 24 57,1 Kronik GTBA 6 23,1 3 7,1 Migren 1 3,8 10 23,7 Migren + Kronik GTBA 1 3,8 2 4,7 Kronik GTBA+ HT’ye bağlı baş ağrısı 1 3,8 3 7,1 Postherpetik nevralji 1 3,8 - - Sağlıklı kontrollerle, İPH’nin migren sıklığının karşılaştırıldığı bir çalışmada İPH’de sağlıklı kontrollere göre migren sıklığının düşük olduğu saptandı. Hatta Parkinson hastalarının 2/3’ü migrenlerinin hastalık başladıktan sonra remisyona girdiğini veya düzeldiğini bildirmişti (8). Migrenin hayat boyu prevalansı 56 yaş üzeri hasta grubu için %21’dir (9). Ancak 60 yaş üzeri hastalarda migren prevalansı erkeklerde %1,3-%15,2, kadınlarda %8%14’dür (10). İleri yaşlarda migren sıklığının azalması ile ilgili bir hipotez de İPH’nin patofizyolojisinde görülen nigral dejenerasyonun migren patofizyolojisine etki ederek migrenin oluşumunu engellemesidir. Bu hipotez substantia nigranın migrende tutulduğuna dair bazı çalışmalar ile desteklenmiştir (11). Çalışmamızda İPH olan sadece bir hastada migren, bir hastada da migren+GTBA tespit edilmiştir. Sonuçlarımız litetatür ile uyumlu olarak Parkinson hastalarında migren sıklığını daha az saptarken kontrol grubunda migren sıklığı daha fazla olarak saptanmıştır. Ancak Parkinson hasta grubundaki olgu sayımızın az olması çalışmamızın yorum kısıtlayıcı tarafıdır. Sonuçlarımız daha önceki çalışmaların sonuçları ile karşılaştırıldığında İPH’da migren sıklığının az olması, migrenin ileri yaşta azalmasından ziyade, İPH’deki dopaminerjik sistemde ortaya çıkan değişikliklere bağlı olabilir. Baş ağrısı olmayan İPH olanlarda hastalık süresi baş ağrısı olanlara göre daha uzundu. İlerlemiş hastalık İPH olanlarda baş ağrısı için bir risk oluşturmamıştır. Baş ağrısı olan hastaların sadece %23,1’inde ensede ağrısı mevcuttu, diğer hastalar başın diğer yerlerinde ve yaygın ağrılardan şikayetçiydiler. Indo ve ark. L-dopa ile rahatlayan sabah baş ağrısından bahsetmişlerdir (12). Bu hastalarda sabah akinezisi belirgin olup L-dopa verildiği zaman hem Parkinson semptomları hem de baş ağrısı düzeldiği izlenmiştir. Hastalığın şiddetinin arttığı dönemde baş ağrısının arttığı vurgulanan bu tip baş ağrısı bizim hastalarımızda izlenmedi. Yine hastalardan alınan hikâyeye göre baş ağrıları Parkinson semptomlarının ağır olduğu dönemlerde değil semptomlarla ilgisiz zamanlarda ortaya çıkmaktaydı. Tüm İPH olanların sadece %20’sinde bradikinezi baskındı ve hastalarımızın %70’i Hoehn-Yahr evre 1’di. Nukhal veya ekstremite rijiditesi ile baş ağrısı arasındaki ilişki direk olarak sorgulanmamakla beraber bu veriler daha önceki yayınlarla paralel olarak İPH’deki baş ağrısının etyopatogenezinde nukhal ve ekstremite rijitesinin önemli bir faktör olmadığını düşündürdü. GTBA en sık rastlanan baş ağrısı tipidir ve hayat boyu prevalansı %8 olarak bildirilmiştir (13). Çalışmamızda GTBA, diğer tip baş ağrılarına göre daha sıktı. Kronik GTBA ise İPH olan grupda daha önce yapılmış çalışmalardaki oranlardan daha yüksekti (3,14,15). Kronik GTBA oranının daha yüksek oranda olması ise İPH’da psikiyatrik bozuklukların hastaların %60’ında bulunması ile ilişkili olabilir (16). En sık görülen psikiyatrik bozukluklar ise depresyon ve anksiyetedir (17). GTBA ve dopamin arasındaki ilişki kullanılan ilaçların etkinliği üzerinden araştırılmıştır. Klorpromazinin epizodik GTBA’da etkinliğinin yüksek olduğunu bildirilmiştir. Bu çalışma dopaminin baş ağrısı üzerindeki önemini indirekt yoldan göstermesi açısından önemlidir (13). Klorpromazin, özellikle limbik sistem ve bazal ganglionlarda, postsinaptik hücrelerde dopamin antogonisti olarak işlev yapar. Klorpromazinin antidopaminerjik fonksiyonunun yanında diğer nörotansmitter sistemler üzerinede önemli etkileri vardır. 39 TJN 20; 2: 2014 Güçlü bir adrenerjik antogonistir, seratonerjik ve histaminerjik reseptörlere etki eder. Klorpromazinin özellikle antidopaminerjik etkisi migren ve GTBA’daki etkisini açıklayabilir. Migren ve GTBA’da metoklopramidin santral antidopaminerjik etkisi ile baş ağrısını düzelttiği düşünülmektedir (18). Bu çalışmada baş ağrısı sıklığı İPH olan hasta grubu ile benzer yaş grubundaki sağlıklı kişiler arasında benzer oranda bulunmuştur. Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında hiçbir ağrı tipinde anlamlı bir fark saptanmamıştır. Çalışmaya alınan hasta sayısı ile ilgili kısıtlılıklar olmakla birlikte İPH ve ilişkili bulgularının baş ağrısı üzerine olumlu veya olumsuz bir etkisi olmadığını söyleyebiliriz. Kaynaklar 1. Stovner LJ, Hagen K, Jensen R, Katsarava Z, Lipton R, Scher AI, Steiner TJ, Zwart J. The global burden of headache: a documentation of headache prevalence and disability worldwide. Cephalalgia 2007;27:193-210. 2. Lipton RB, Silberstein SD, Stewart WE. An update on the epidemiology of migraine. Headache 1994;34:319-328. 3. Ertas M, Baykan B, Orhan EK, Zarifoglu M, Karli N, Saip S, Onal AE, Siva A. One-year prevalence and the impact of migraine and tension-type headache in Turkey: a nationwide home-based study in adults. J Headache Pain 2012;13:147-157. 4. Hale WE, Perkins LL, May FE, Marks RG, Stewart RB. Symptom prevalence in the elderly: an evaluation of age, sex, disease, and medication use. J Am Geriatr Soc 1986;34:333-340. 5. Stewart WF, Lipton RB, Celentano DD, Reed ML. Prevalence of migraine headache in the United States.Relation to age, income, race, and other sociodemographic factors. JAMA 1992;267:64-69. 6. Hale WE, May FE, Marks RG, Moore MT, Stewart RB. Headache in the Elderly: An Evaluation of Risk Factors. Headache 1987;27:272-276. 40 7. Lorentz IT. Survey of headache in parkinson’s disease. Cephalalgia 1989;9:83-86. 8. Barbanti P, Fabbrini G, Vanacore N, Rum A, Lenzi GL, Meco G, Cerbo R. Dopamine and migraine: does Parkinson's disease modify migraine course. Cephalalgia 2000;20:720-723. 9. Goebel H, Petersen-Braun M, Soyka D. The epidemiology of headache in Germany: a nationwide survey of a representative sample on the basis of the headache classiffication of the International Headache Society. Cephalalgia 1994;14:97-106. 10. Henry P, Michel P, Brochet B, Dartigues JF, Tison S, Salamon R. A Nationwide survey of migraine in France: prevalence and clinical features in adults. Cephalalgia 1992;12:229-237. 11. Castro ME, Pascual J, Romon T, Del Arco C, Del Olmo E, Pazos A. Differential distribution of [3H]sumatriptan binding sites (5-HT1B, 5-HT1D and 5-HT1F receptors) in human brain: focus on brainstem and spinal cord. Neuropharmacology 1997;36:535-542. 12. Indo T, Takahashi A. Early morning headache of Parkinson's disease: A hitherto unrecognized symptom? Headache 1987;27:151-154. 13. Bigal ME, Bordini CA, Speciali JG. Intravenous chlorpromazıne ın the acute treatment of epısodıc tensıon-type headache. Arq Neuropsiquiatr 2002;60:537541. 14.Zarifoglu M, Siva A, Hayran O, Selekler K, Idiman F,Sanca Y. An epidemiologic study of headache in Turkey: a nationwide survey. Neurology 1998;50(Suppl4):A225. 15. Koseoglu E, Nacar M, Talaslioglu A, Cetinkaya F. Epidemiological and clinical characteristics of migraine and tension type headache in 1146 females in Kayseri. Turkey. Cephalalgia 2003;23:381-388. 16.Schrag A. Psychiatric aspects of Parkinson's disease. An update. J Neurol 2004;251:795-804. 17. Aarsland D, Larsen JP, Lim NG, Janvin C, Karlsen K, Tandberg E, Cummings JL. Range of neuropsychiatric disturbances in patients with Parkinson's disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1999;67:492-496. 18. Cicek M, Karcioglu O, Parlak İ, Ozturk V, Duman O, Serinken M, Guryay M. Prospective, randomised, double blind, controlled comparison of metoclopramide and pethidine in the emergency treatment of acute primary vascular and tension type headache episodes. Emerg Med J 2004;21:323-326.
© Copyright 2024 Paperzz
