1
T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
TOKAT MERKEZ İLÇEDE YETİŞTİRİLEN
BAZI YEREL ELMA (Malus communis L.) ÇEŞİTLERİNİN
FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan: Tuba BEKAR(UZUN)
Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER
TOKAT-2006
2
T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
TOKAT MERKEZ İLÇEDE YETİŞTİRİLEN
BAZI YEREL ELMA (Malus communis L.) ÇEŞİTLERİNİN
FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan: Tuba BEKAR(UZUN)
Danışman : Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER
TOKAT-2006
3
TOKAT MERKEZ İLÇEDE YETİŞTİRİLEN
BAZI YEREL ELMA (Malus communis L.) ÇEŞİTLERİNİN
FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
Tuba BEKAR(UZUN)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
2006 - TOKAT
i
ÖZET
TOKAT MERKEZ İLÇEDE YETİŞTİRİLEN
BAZI YEREL ELMA (Malus communis L.) ÇEŞİTLERİNİN
FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
Tuba BEKAR(UZUN)
Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
2006, 73 Sayfa
Danışman
: Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER
Jüri
: Prof. Dr. Serra HEPAKSOY
Jüri
: Yrd. Doç. Dr. Yemliha EDİZER
Jüri
: Doç. Dr. Resul GERÇEKÇİOĞLU
Araştırma, 2004- 2005 yıllarında Tokat merkez ilçede yetiştirilen 10 yerli elma çeşidinin
(Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve
Pehrizoğlu), fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi ve çeşitlerin genetik kaynak
olarak korunması amacıyla yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre;
çeşitlerde tam
çiçeklenme 9 - 25 Nisan tarihleri arasında, meyvelerin olgunlaşması 26 Temmuz- 25 Eylül
tarihleri arasında olmuştur. Çeşitlerin ortalama meyve ağırlıkları 48 g (Yer elması)-311 g
(Alyanak ); suda çözünebilir kuru madde miktarı %9 (Arapkızı)- %16 (Gelin elma) ile titre
edilebilir asitlik ise 4,02 g/l (Yer Elması)-10.72 g/l (Tavar) arasında saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tokat yöresi, Pomoloji, Fenoloji, Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli,
Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak, Pehrizoğlu.
ii
ABSTRACT
DETERMINATION PHENOLOGICAL AND POMOLOGICAL
CHARACTERISTICS OF SOME LOCAL APPLE (Malus communis L.)
CULTIVARS GROWN IN TOKAT PROVINCE
Tuba BEKAR(UZUN)
Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Science
Department of Horticulture Science
Master Thesis
2006, 73 pages
Supervisor
: Asst. Prof. Dr. Yemliha EDIZER
Jury
: Prof. Dr. Serra HEPAKSOY
Jury
: Asst. Prof. Dr. Yemliha EDIZER
Jury
: Assoc. Prof. Dr. Resul GERCEKCIOGLU
This study was carried out on 10 local apple cultivars (Tavar, Yaglikizil, Arapkizi, Elifli,
Demir, Yer Elmasi, Eksi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve Pehrizoglu) in the central province
of Tokat, Turkey, in 2004 and 2005. The aims of the study were to determine the
phenological and pomological characteristics and to protect these cultivars as genetical
sources. According to observations, the full blooming occured between April 9th and April
25th and the fruits were harvested between July 26th and September 25th in all cultivars. The
average fruit weights were between 48 (for Yer Elmasi) and 311 g (for Alyanak). Average
total soluble solid ranged between 9 (for Arapkizi) and 16 % (for Gelin) while the highest
of titrable acidity was observed between 4,02 g/l in Yer Elmasi cultivar and 10,72 g/l in
Tavar cultivar.
Key words: Tokat region, Pomology, Phenology, Tavar, Yaglikizil, Arapkizi, Elifli,
Demir, Yer Elmasi, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak, Pehrizoglu.
iii
TEŞEKKÜR
Yüksek Lisans eğitimim ve tez çalışmalarım boyunca bana yön gösteren başta sayın
hocam Yrd.Doç.Dr. Yemliha EDİZER’e ve diğer tüm Bahçe Bitkileri Bölümü hocalarıma,
çalışmaları yürüttüğüm tüm bahçe sahiplerine, eşime ve aileme sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
iv
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖZET......................................................................................................................................i
ABSTRACT………………………………………………………………………………..ii
TEŞEKKÜR…………………………………………………………………………........iii
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………….…..iv
ŞEKİLLER LİSTESİ…………………..………………………………………………....vi
ÇİZELGELER LİSTESİ………………………..………………………………………viii
KISALTMALAR LİSTESİ………………………………………………………………ix
1. GİRİŞ………………………………………………………………………………….…1
2. LİTERATÜR ÖZETLERİ…………………………………………………………..…5
3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………………………………….13
3.1. Materyal.......................................................................................................................13
3.2. Yöntem…………………...…………………………….………………………….…16
3.2.1. Fenolojik Özellikler…………………………………………………………..……17
3.2.2. Pomolojik Özellikler……………………………………………………………….18
3.2.3. Kimyasal Özellikler…………………………………………………………..……19
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI………………………………………………………....20
4.1. Tavar Elma Çeşidi..……………………………………………………………….…24
4.1.1. Fenolojik Özellikleri…….………………...…………………………………….…25
4.1.2. Pomolojik Özellikleri….….………………..…………………………………...…26
4.2. Yağlıkızıl Elma Çeşidi...…………………………………………………………..…28
4.2.1. Fenolojik Özellikleri……………………....…………………………………….…29
4.2.2. Pomolojik Özellikleri……………………..…..………………………………...…30
4.3. Arapkızı Elma Çeşidi...…………………………………………………………...…32
4.3.1. Fenolojik Özellikleri…….………………...……………………………………….32
4.3.2. Pomolojik Özellikleri….…………………..…………………….……………...…33
4.4. Elifli Elma Çeşidi...………………………………………………………….…….…35
4.4.1. Fenolojik Özellikleri………………………………………………………….……36
v
4.4.2. Pomolojik Özellikleri…………………..……….………….…………………...…37
4.5. Demir Elma Çeşidi.……………………………………………………………….…39
4.5.1. Fenolojik Özellikleri…………………...…….………………………………….…40
4.5.2. Pomolojik Özellikleri…………………...………………………….……………...41
4.6. Yer Elması Çeşidi..………………………………………………………………..…43
4.6.1. Fenolojik Özellikleri……………………………………………………….………43
4.6.2. Pomolojik Özellikleri…………………..….…………….…………………...……44
4.7. Ekşi Elma Çeşidi.………………………………………....................................…….46
4.7.1. Fenolojik Özellikleri………………...…….………………………………….……47
4.7.2. Pomolojik Özellikleri….………………..………………….……………...………48
4.8. Gelin Elma Çeşidi………...…………………………………………………….……50
4.8.1. Fenolojik Özellikleri……………………....………………………………….……52
4.8.2. Pomolojik Özellikleri…….………………..……………………….……...………52
4.9. Alyanak Elma Çeşidi………………………………………………………….……..54
4.9.1. Fenolojik Özellikleri…………………...….……………………………….………56
4.9.2. Pomolojik Özellikleri……….……………………..……….……………...………56
4.10. Pehrizoğlu Elma Çeşidi...……………………………………………………..……58
4.10.1. Fenolojik Özellikleri……………………...….……………………………...……59
4.10.2. Pomolojik Özellikleri…………………..….….……………………………….…60
5. TARTIŞMA……………………………………………………………………………63
KAYNAKLAR……………………………………………………………………………67
ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………………73
vi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 4.1.1. Tavar elma çeşidinde ağacın genel görünümü………………...………...……25
Şekil 4.1.2. Tavar elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü………………...…………..27
Şekil 4.1.3. Tavar elma çeşidinin meyve görünümü…...….………………………………28
Şekil 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidinde ağacın genel görünümü…..……………….………29
Şekil 4.2.2. Yağlıkızıl elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...………………………31
Şekil 4.2.3. Yağlıkızıl elma çeşidinin meyve görünümü…..……………………...………31
Şekil 4.3.1. Arapkızı elma çeşidinde ağacın genel görünümü..……………...……………32
Şekil 4.3.2. Arapkızı elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..……………...…………34
Şekil 4.3.3. Arapkızı elma çeşidinin meyve görünümü..………………………….………35
Şekil 4.4.1. Elifli elma çeşidinde ağacın genel görünümü...………………………………37
Şekil 4.4.2. Elifli elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..……………………………38
Şekil 4.4.3. Elifli elma çeşidinin meyve görünümü..………………………….…..………39
Şekil 4.5.1. Demir elma çeşidinde ağacın genel görünümü...………………………..……40
Şekil 4.5.2. Demir elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………………………..…42
Şekil 4.5.3. Demir elma çeşidinin meyve görünümü..…………………….………………42
Şekil 4.6.1. Yer elması çeşidinde ağacın genel görünümü..………………………………44
Şekil 4.6.2. Yer elması çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..……………………………45
Şekil 4.6.3. Yer elması çeşidinin meyve görünümü...…………………………………..…46
Şekil 4.7.1. Ekşi elma çeşidinde ağacın genel görünümü..…………………………..……47
Şekil 4.7.2. Ekşi elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...………………….…………49
Şekil 4.7.3. Ekşi elma çeşidinin meyve görünümü..………………….………...…………50
Şekil 4.8.1. Gelin elma çeşidinde ağacın genel görünümü..………………………………51
Şekil 4.8.2. Gelin elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü...……………...……………53
Şekil 4.8.3. Gelin elma çeşidinin meyve görünümü..…………………………..…………54
Şekil 4.9.1. Alyanak elma çeşidinde ağacın genel görünümü..……………………………55
Şekil 4.9.2. Alyanak elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..…………...……………57
Şekil 4.9.3. Alyanak elma çeşidinin meyve görünümü..………………………..…………58
vii
Şekil 4.10.1. Pehrizoğlu elma çeşidinde ağacın genel görünümü...……………….………59
Şekil 4.10.2. Pehrizoğlu elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü..………….…………61
Şekil 4.10.3. Pehrizoğlu elma çeşidinin meyve görünümü...……………………...………63
viii
ÇİZELGELER LİSTESİ
Sayfa No
Çizelge 3.1.a. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 1965-2004 (39 Yıllık) iklim elemanları………………………………………..14
Çizelge 3.1.b. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 2004 yılına ait iklim elemanları…………………………………………..……15
Çizelge 3.1.c. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 2005 yılına ait iklim elemanları…………………………………………...……16
Çizelge 4.1. Yerel elma çeşitlerinin fenolojik özellikleri………………….…………...…20
Çizelge 4.2. Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri…………………...………...…21
Çizelge 4.2.(Devamı):Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri…………………......22
Çizelge 4.3. Yerel elma çeşitlerinin bazı kimyasal özellikleri…....................………….…23
Çizelge 4.4. Çeşitlerin tartılı derecelendirme dikkate alınarak sınıflandırılması………….24
Çizelge 4.1.1. Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……………………………….26
Çizelge 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……………...……...……29
Çizelge 4.3.1. Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………………...……….…33
Çizelge 4.4.1. Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler……………………………..…36
Çizelge 4.5.1. Demir elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………………………………40
Çizelge 4.6.1. Yer elması çeşidine ait fenolojik gözlemler………………………..………43
Çizelge 4.7.1. Ekşi elma çeşidine ait fenolojik gözlemler…………………...……………48
Çizelge 4.8.1. Gelin elma çeşidine ait fenolojik gözlemler…………………….…………52
Çizelge 4.9.1. Alyanak elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………………………….…56
Çizelge 4.10.1. Pehrizoğlu elma çeşidine ait fenolojik gözlemler………….……..………60
ix
KISALTMALAR LİSTESİ
T.K.T.
: Tomurcukların Kabarma Tarihi
Ç.B.T.
: Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
T.Ç.Z.
: Tam Çiçeklenme Zamanı
Ç.S.T.
: Çiçeklenme Sonu Tarihi
T.Ç.H.T.K.G.G.S.
: Tam Çiçeklenmeden Hasat Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
H.T.
: Hasat Tarihi
Y.D.T.
: Yaprak Döküm Tarihi
M.A.
: Meyve Ağırlığı
M.H.
: Meyve Hacmi
M.Y.
: Meyve Yoğunluğu
M.E.
: Meyve Eni
M.B.
: Meyve Boyu
Ş.İ.
: Şekil İndeksi
M.E.S.
: Meyve Eti Sertliği
M.S.U.
: Meyve Sapının Uzunluğu
M.S.Ç.
: Meyve Sapının Çapı
S.Ç.G.
: Sap Çukuru Genişliği
S.Ç.D.
: Sap Çukuru Derinliği
Çiç.Ç.G.
: Çiçek Çukuru Genişliği
Çiç.Ç.D.
: Çiçek Çukuru Derinliği
Çek.E.G.
: Çekirdek Evi Genişliği
Çek.E.U.
: Çekirdek Evi Uzunluğu
Toh.S.
: Tohum Sayısı
Toh.A.
: Tohum Ağırlığı
SÇKM
: Suda Çözünebilir Kuru Madde
TA
: Titre Edilebilir Asitlik
1
1. GİRİŞ
Ülkemiz diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi meyvecilik yönünden de gen merkezi
durumunda olup, birçok meyve tür ve çeşidi bakımından oldukça zengindir (Özbek, 1978).
Birçok meyve türünün anavatanı olan veya anavatanları arasında yer alan ülkemiz, elmanın
da anavatanları arasında gösterilmektedir (Ülkümen, 1938; Özbek, 1978).
Dünya üzerinde sekiz ayrı anavatan bölgesi (gen merkezi) belirlenmiştir. Bu
anavatan bölgelerinden Çin, Orta Asya ve Yakın Doğu elmanın gen merkezi olarak
gösterilmektedir. Bu gen merkezlerine, değişik tür ve çeşitlerin yayılma alanını teşkil eden
Kuzey Amerika’yı da eklemek mümkündür. Elmanın dünya üzerinde dört farklı anavatan
bölgesi bulunmaktadır (Özbek, 1978).
Günümüzde elma kültürü, kuzey ve güney yarım kürenin ılıman iklime sahip hemen
hemen bütün bölgelerine yayılmıştır. Asya kıtasının önemli bir kısmının, elmanın bazı
türlerine gen merkezi olması ve buralarda çeşitli tür, alt tür ve formlarının bulunması, elma
yetiştiriciliğinin bu kıtada yayılmasında etkili olmuştur (Özçağıran ve ark., 2004).
Avrupa kıtasında elmanın yayılma alanı, Kuzey İskandinav yarım adasının güney
kısımlarına kadar uzanmaktadır. Danimarka’da 58., İsveç’te ise 60. kuzey enlem
derecesinde elma, ekonomik anlamda yetiştirilmektedir. Buna karşılık Avrupa’nın
güneyinde 35. enlem derecesine kadar inmektedir. Elma bu enlem derecesinin altında,
ancak yüksek yerlerde yetiştirilmektedir (Özçağıran ve ark., 2004).
Afrika’da kuzeyde Fas’ta, güneyde Güney Afrika Cumhuriyeti’nde elma önem
kazanmıştır. Kuzey ve Güney Afrika, Orta Amerika’nın yüksek kısımları, Yeni Zelanda ve
Avustralya önemli elma üretim merkezleri haline gelmiştir (Özçağıran ve ark., 2004).
2
Türkiye’de Kuzey Anadolu ile İç Anadolu arasındaki geçit bölgede yer alan
Kocaeli, Kastamonu, Amasya, Tokat; Güney Anadolu ile İç Anadolu Bölgesi arasındaki
geçit bölgede yer alan Isparta, Burdur, Denizli; Marmara Bölgesinde yer alan Bursa,
Balıkesir ve Çanakkale; kurak iklime sahip İç Anadolu Bölgesinde bulunan Karaman,
Niğde, Nevşehir, Konya Ereğlisi’nin dere, ırmak ve göl kenarlarında ve vadilerde özel
iklim koşulları altında, kültürel önlemlerin yardımı ile elma yetiştiriciliği yapılmaktadır
(Özçağıran ve ark., 2004).
Dünyada elmanın da içinde yer aldığı yumuşak çekirdeklilerin üretim alanı 7 287
210 ha olup, 75 315 918 ton’luk üretimi vardır. Elma 5 428 069 ha’lık alanda ve 57 938
065 ton’luk üretimiyle grup içerisinde %76.93’lük oranı ile birinci sırayı alırken, dünya
meyve üretimi içerisindeki payı % 9.48’dir. Bu oranıyla dünyada en fazla üretilen meyve
türleri içerisinde Yağlık Palmiye sayılmazsa dördüncü sırada gelir. Dünyada en fazla elma
üretiminin yapıldığı ülkeler; Çin, A.B.D., Fransa, İran, Polonya ve Türkiye’dir
(Anonymous, 2004).
Türkiye’nin 2003 yılı elma üretimi 2 500 000 ton ve üretim alanı 108 600 ha’dır.
Yumuşak çekirdekliler üretimimizin % 83.89’unu elma oluşturur (Anonymous, 2004).
2004 yılında 2 300 000 ton üretim ve 108 900 ha alan; 2005 yılında ise 2 550 000 ton
üretim ve 116 551 ha alan olarak gerçekleşmiştir (Anonymous, 2006).
2005 yılı Türkiye elma ihracatı 29 752 ton, ithalatı ise 3 461 ton olarak
gerçekleşmiştir (Anonymous, 2006).
Elma, ılıman özelliklede soğuk ılıman iklim bitkisidir. Genellikle dünyada 30°-50°
enlemlerde yetişmektedir. Türkiye’de Ege Bölgesi’nde 500 metrede, Akdeniz ve
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sıcak ve kurak yerlerindeki 800 metreden daha yukarı
yerlerde yetişmektedir (Anonim, 2004a).
Yüksek ışık yoğunluğu elmada çok iyi renk oluşumunu sağlar. Elma ağacı düşük
sıcaklıkların olduğu sert kışlara dayanıklıdır. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları
3
-40°C’ye, açmış çiçekler -2.2°C ile -2.3°C ve küçük meyveler ise -1.1°C ile -2.2°C’ye
dayanırlar. Elma kış dinlenmesine en çok gereksinim duyan meyve türüdür. Yapılan
denemelerde elmanın soğuklama ihtiyacını karşılayabilmesi için 7.2°C’nin altında çeşide
göre 2322-3648 saat kalması gerekmektedir. 0°C’nin altında 1081-2094 saat soğuklamaya
ihtiyacı vardır. Yeterli soğuklama olmadığında ise çiçeklerin bir kısmı ölür, geriye kalan
çiçeklerin açılması hem geç hem de düzensiz olur. Böylece geç açan çiçekler döllenme
yetersizliği nedeni ile dökülür. Soğuklama ihtiyacını karşılayamamış elma ağaçlarında
yaprak gözleri sürmez ve ağaç çıplak kalır. Elma yüksek yaz sıcaklığından da hoşlanmaz.
Sıcaklık 40°C’yi aştığında büyüme durur, daha yüksek sıcaklıklarda ise çeşitli
zararlanmalar görülür. Elma genellikle birçok toprak tipinde iyi yetişir. Toprak derinliği 2
metre veya daha fazla olmalıdır. İdeali, pH 6.0-6.5 olan içerisinde normal kireç ve yeteri
kadar humus ve nemi bulunan tınlı, tınlı-kumlu veya kumlu-tınlı geçirgen topraklardır
(Anonim, 2004a).
Tokat il merkezinde 1984-1985 kış soğuklarının önemli meyve tür ve çeşitlerine
etkileri üzerine yapılan araştırmada; Tokat’ta yetiştirilen meyve türleri içerisinde kış
soğuklarına en dayanıklı olan meyve türü olarak elma belirlenmiştir (Yazgan ve ark.,
1990).
Geniş bir meyvecilik kültürüne sahip ülkemizde, yürütülen pomolojik çalışmalar
sayesinde çeşitlerin değerleri ortaya çıkarılmaktadır. Ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin
tamamı pomolojik yönden incelenememiş, bu nedenle yerel çeşitlerin değerleri ortaya
konamamıştır (Akça ve Şen, 1990a).
Bu çalışmamızda, birçok ılıman iklim meyve türünün gen kaynağı konumunda olan
Tokat ilinde uzun yıllardır yetiştiriciliği yapılan yerel elma çeşitlerinin bazı fenolojik ve
pomolojik özelliklerin tesbit edilmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan, meyvecilik kültürü çok
eski olan Tokat’ta eski bağ evlerinin bahçelerinde bulunan yerel meyve çeşitleri bu
alanların imara açılmasına bağlı olarak hızlı bir şekilde kaybolmaktadır. Bu bağ evlerinde
yaşamayı bir kültür haline getiren, Tokat il merkezinde birçok meyve türünde olduğu gibi
elma türünün de yerel çeşitleri bulunmaktadır. Eski bahçelerde kaybolmaya yüz tutmuş
4
bulunan çeşitleri tesbit etmek, bunları deneme materyali olarak kullanmak ve genetik
kaynak olarak korumak da diğer amacımızdır.
5
2. LİTERATÜR ÖZETLERİ
Yumuşak Çekirdekli meyve türlerinde, pomolojik ve fenolojik gözlemlerin yapıldığı
çalışmalara örnekler, aşağıda verildiği gibidir;
Ülkümen (1938), Malatya’da yetişen elma, armut ve kayısı çeşitlerinin pomolojik
özelliklerini kalitatif ve kantitatif olarak belirlemeye çalışan ilk araştırıcıdır. Değişik
yörelerdeki elmalar üzerinde yapılan çalışmalarda, aynı çeşidin farklı yörelerde farklı
özellikler gösterdiği, değişik isimlerle tanınan çeşitlerin olduğunu saptamıştır.
Edizer ve Güneş (1997), Tokat yöresinde yerel elma ve armut çeşitleri üzerinde
yapmış oldukları araştırmada; 4 elma çeşidi (Yer Elması, Yağlı Kızıl, Tavar ve Elifli) ile 9
armut çeşidini (Bıldırcın Budu, Boynu Eğri, Lalei, Tuzsuz, Limon Armudu, Güzbeyi,
İmam Armudu, Gürgürep ve Balbardağı) incelemişlerdir. İncelenen elma çeşitlerinin
meyve ağırlıkları 71,05±9,52 g (Yağlı Kızıl) ile 218,16±16,38 g (Tavar); meyve eni
56,60±2,71 mm (Yağlı Kızıl) ile 86,30±1,55 mm (Tavar); meyve boyu 45,36±3,45
mm(Yağlı Kızıl) ile 72,13±3,56 mm (Tavar) arasında bulunmuştur. Çeşitlerin suda
çözünebilir kuru madde miktarları ise %10,10±0,82 (Yağlı Kızıl) ile %12,80±0,62 (Elifli)
arasında belirlenmiştir. İncelenen armut çeşitlerinin meyve ağırlıkları 54,05±7,74 g
(Bıldırcın Budu) ile 197,94±21,51 g (Gürgürep); meyve eni 46,25±1,67 mm (Bıldırcın
Budu) ile 72,19±3,79 mm(Gürgürep); meyve boyu 45,52±2,84 mm (Lalei) ile 92,32±5,02
mm (Gürgürep) arasında bulunmuştur. Çeşitlerin SÇKM miktarları ise %10,88±0,68
(Lalei) ile %15,44±0,79 (Balbardağı) arasında belirlenmiştir.
Özkan ve Celep (1995), Tokat ilinde yerel elma çeşitleri üzerine yaptıkları
araştırmada mahalli Tavar, Alyanak I, Alyanak II, Arapkızı, Gelin elması, Yağlıkızıl, Ekşi
elma çeşitlerini incelemişlerdir. Çeşitlerde meyve ağırlığını 89,26 g ile 255,67 g arasında,
SÇKM miktarını %10,30 ile %14,68 arasında ve pH’ı 2,92 ile 3.38 arasında tesbit
etmişlerdir. Meyve iriliği, kabuk rengi, meyve eti sertliği, pH ve meyve etinin tadı dikkate
6
alındığında Alyanak II ve Yağlıkızıl ekonomik olarak yetiştiriciliği önerilebilecek çeşitler
olarak değerlendirilirken, Arapkızı ise ümitvar bir çeşit olarak görülmüştür.
Oğuz ve Aşkın (1993), Erciş’te yetiştirilen mahalli elma çeşitlerinin özelliklerini
incelemek üzere yaptıkları araştırmada pomolojik özelliklerden, meyve ağırlığı, meyve
çapı, meyve boyu, şekil indeksi, SÇKM miktarı, pH, % asitlik ve meyve eti sertliğini
saptamaya çalışmışlardır. Çalışmalarında, Askeroğlu, Daldabir, Malkoçoğlu, Pamuk elması
(Pamuk I, Pamuk II, Pamuk III, Pamuk IV, Pamuk V), Sağınnık, Turş, Edremit (Edremit I,
Edremit II, Edremit III, Edremit VI), Kaburga, Erciş (Erciş I, Erciş II, Erciş III, Erciş IV,
Erciş V, Erciş VI), Hara elması (Hara I, Hara II, Hara III) elma çeşitlerini incelemişlerdir.
Ortalama meyve ağırlığını 36,55-145,54 g, SÇKM miktarını %10,00-15,63,asitliği ise
%0,095-1,387 oranları arasında bulmuşlardır. Meyve ağırlığı en fazla olan Erciş II, meyve
çapı, meyve boyu en uzun olan Erciş II, şekil indeksi en yüksek olan Hara III, SÇKM
miktarı en fazla olan Malkoçoğlu, pH’ı en düşük Askeroğlu, % asitliği en fazla olan Pamuk
III, meyve eti de en sert olarak da Daldabir’i tesbit etmişlerdir. Meyve ve diğer özellikler
dikkate alındığında, Askeroğlu, Daldabir, Malkoçoğlu, Pamuk V, Turş, Kaburga, Edremit
II, Erciş II ve Hara I çeşitlerinin ekonomik olarak yetiştirilmesi tavsiye edilmiştir.
Akça ve Şen (1990a), Van ve çevresindeki mahalli elma çeşitleri üzerinde
yaptıkları bir araştırmada şekil indeksi, SÇKM miktarı, pH, meyve eti sertliği ve meyve
yoğunluğu konularını incelemişlerdir. Araştırma çeşitlerinde ortalama meyve ağırlığını
Kırmızı elmasında 68,90 g, Bey elmasında 110,00 g, Aslik elmasında 76,92 g, Daldabir
elmasında 265,00 g, Musaturş elmasında 65,19 g, Alyanak elmasında 185,65 g,
Cebegirmez elmasında 163,74 g, Yeşilhacic elmasında 205,45 g, Baharturş elmasında
84,60 g, Balali elmasında 116,70 g, Tekerlek elmasında 87,91 g, Kırmızıhacic elmasında
156,23 g ve Starking elmasında 145,32 g olarak tesbit etmişlerdir. SÇKM miktarını ise
Kırmızı’da %9,00; Bey’de %8,50; Aslik’de %10,68; Daldabir’de %10,28; Musaturş’da
%9,50; Alyanak’da %13,75; Cebegirmez’de %14,45; Yeşilhacic’de %13,50; Baharturş’da
%11,85, Balali’de %13,80; Tekerlek’de %9,68; Kırmızıhacic’de %14,80 ve Starking’de
%15,68 olarak tesbit etmişlerdir.
7
Akçay ve Hamarat (1997), Konya yöresinde yetiştirilen Altınçekirdek elmasının
özelliklerini incelemek üzere yapmış oldukları araştırmada, aynı yılın vegetasyon
döneminde, Bozkur ilçesinde bir üretici bahçesindeki çöğür anaç üzerine aşılı on beş
yaşındaki Altınçekirdek elma çeşidi ağaçları üzerinde yürütülmüştür. Yapılan gözlem ve
ölçümler sonucunda çeşidin büyüme özelliği, yaprak, çiçek tozu çimlenme oranları, meyve
tutumları ve bazı meyve özellikleri belirleyerek tozlayıcıları tesbit etmişlerdir. Çeşidin
çiçek tozu çimlendirme denemeleri sonucunda en yüksek çimlenme %15 sakkaroz + % 1
agar ortamından elde etmişlerdir (%27,26-37,21). Tozlanma denemeleri sonucunda da
Altınçekirdek elma çeşidi için Starking Delicious ve Golden Delicious çeşitlerinin tozlayıcı
olarak kullanılabileceği sonucuna varmışlardır.
Şen ve ark., (1992), Ahlat’ta önemli mahalli elma çeşitleri üzerinde yaptıkları
çalışmada; ortalama meyve ağırlığı Yazlık Ekşi Elma’da 33,25 g, Pembe Elma’da 34,13 g,
Güzlük Elma’da 87,80 g, Pamuk Elma I’de 50,90 g, Pamuk Elma VI’da 45,80 g, Pamuk
Elma XI’de 66,70 g, Kışlık Tatlı Elma’da 76,06 g, Kışlık Ekşi Elma V’de 23,95 g, kışlık
Ekşi Elma VII’de 44,80 g ve Kışlık Ekşi Elma X’da 165,50 g olarak tesbit edilmiştir.
SÇKM miktarı (%olarak) Yazlık Ekşi Elma’da 11,33; Pembe Elma’da 14,66; Güzlük
Elma’da 12,70; Pamuk Elma I’de 14,70; Pamuk Elma VI’da 12,10; Pamuk Elma XI’de
12,70; Kışlık Tatlı Elma’da 13,64; Kışlık Ekşi Elma V’de 9,23; Kışlık Ekşi Elma VII’de
11,00 ve Kışlık Ekşi Elma X’da 11,52 olarak belirlenmiştir. Yapılan analizler sonunda
meyve suyunda pH 3,89 (Kışlık Ekşi Elma V) ile 5,44 (Pamuk Elma XI) arasında ve malik
asit cinsinden titre edilebilir toplam asitlik 0,19 g/lt (Pembe Elma) ile 0,90 g/lt (Kışlık Ekşi
Elma V) arasında tesbit edilmiştir. Çalışma sonucunda, yerli çeşitlerin standart çeşitlerle
karşılaştırıldığında düşük kaliteli oldukları saptanmıştır. İncelenen çeşitlerden Kışlık Tatlı
Elma ve Kışlık Ekşi Elma en iyi niteliklere sahip çeşitler olarak belirlenmiştir.
Kaya (2000), Van ili Gevaş ilçesinde yetiştirilen mahalli elma çeşitleri üzerinde
yaptıkları incelemelerde çok sayıda çöğür orijinli elma tipleri belirlemiş ve bunlar arasında
ümitvar olanları seçmişlerdir. Araştırma sonunda yazlık elmalardan Aslı-5, güzlük ve
kışlık elmalardan ise Aslı-6, Hacic-11, Ekşi, Aslı-7, Şahin-1, Hacic-10, Hizarlı-2,
8
Alabahşi-1 ve Sevazer elma tiplerinin diğer tiplerden daha üstün olduklarını
belirlemişlerdir.
Tekintaş ve ark., (1999), Van’da yetiştirilen önemli mahalli elma çeşitlerinin
çöğür anaçlar üzerindeki gelişme durumlarının incelendiği çalışma, Turş, Bey, Yerli I,
Yerli II ve Cebegirmez çeşitleri üzerinde yürütülmüştür. Aşılı fidanların, killi-tınlı toprakta
ve doğal koşullar altında, sürgün uzunluk ve çapları takip edilmiştir. Araştırma sonucunda,
Turş, Bey, Yerli I, Yerli II ve Cebegirmez çeşitlerinde sürgün boyları, sırasıyla, 60 cm, 83
cm, 79 cm, 59 cm, 84 cm; sürgün çapları, sırasıyla, 11,03 mm, 10,79 mm, 12,69 mm, 9,51
mm, 12,04 mm olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca fidan gelişimleri yönünden çeşitler arasında
istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmuştur.
Pırlak ve ark., (1997), Erzurum ilinin Tortum ve Uzundere ilçelerinde yetişen
yazlık elma tiplerinin seleksiyon yoluyla ıslahı üzerine yapmış oldukları çalışmanın ilk
yılında kaliteli ve verimli olarak görülen 62 yazlık elma tipi işaretlenmiştir. Bu tipler
üzerinde yapılan incelemelerden sonra tartılı derecelendirme yöntemine göre 600 ve
üzerinde puan alan 16 tip seçilmiştir. İncelenen tiplerin büyük bir kısmında mutlak
periyodisite görüldüğü için 1995 yılında meyve alınamamış, 1996 yılında 1994 yılında
seçilen 16 tip üzerinde incelemelere devam edilmiştir. Bu yılda yapılan tartılı
derecelendirme sonucunda 650 ve üzerinde puan alan 10 tip yetiştirmeye değer tipler
olarak bulunmuştur. Araştırma sonucu, seçilen 10 yazlık elma tipinde meyve ağırlığı
49,55-152,27 g; SÇKM miktarı %10,3-13,8; C vitamini 4,88-7,44 mg/100 g; malik asit
cinsinden toplam asit miktarı 0,19-1,43 g/100 ml; toplam şeker %9,33-13,27 ve indirgen
şeker miktarı da %6,31-11,94 arasında bulunmuştur.
Gerçekçioğlu ve Polat (1998), Tokat koşullarında farklı gelişme kuvvetlerine sahip
anaçlar üzerine aşılanmış elma çeşitleri üzerinde yapılan çalışma, 1995-1996 yıllarında
Tokat Meyvecilik Üretme İstasyonunda 4 farklı anaç (MM111, Çöğür, M9, MM106)
üzerinde yetiştirilmiş olan Granny Smith, Amasya, Golden Delicious, Starking Delicious
çeşitlerinde yürütülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre çeşitlerde tam çiçeklenme 5-29
Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiş, meyveler 5 Eylül ve 19 Eylül tarihlerinde hasat
9
edilmiştir. Ortalama meyve ağırlıkları GS/MM106 kombinasyonunda 213,89 g, A/MM111
kombinasyonunda 167,55 g, GD/MM106 kombinasyonunda 190,17 g ve S/M9
kombinasyonunda 190,56 g olarak bulunmuştur. En iri meyveleri GS/MM106
kombinasyonunun (80,59mm) verdiği, bütün kombinasyonlarda en yüksek SÇKM
değerinin Golden Delicious çeşidinde (Ortalama % 13,92) olduğu tesbit edilmiştir.
Djouvinov (2003a), Venturia inaequalis hastalığına karşı dirençli 22 elma çeşidinin
fenolojik karakterlerini incelemek amacıyla 1994-98 yılları arasında Bulgaristan’da
yürütmüş olduğu çalışmada Golden Delicious çeşidini kontrol olarak kullanmıştır.
İnceleme sonunda, çiçeklenmenin, hava nisbi nemi % 60,4-63,6 arasında ve sıcaklığın
14,6-15,7 ºC arasında olduğu durumda Nisan ayı ortasından itibaren 11,2-14,2 gün sürdüğü
belirlenmiştir. Çiçeklenme süresi ve çiçeklenme vegetasyonundaki periyodun süresi ile
toplam sıcaklık arasında yüksek bir korelasyon gözlenmiştir.
Djouvinov (2003b)’nin yaptığı diğer bir araştırmada, meyve olgunlaşmasının Coop
12 çeşidinde Temmuz ortasında, Filorina çeşidinde ise 10 Eylülden sonra olduğu; tam
çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısının ise 20,3-21,1 ºC arasında Coop 12
için 87,8 ve Florina için 155,8 gün olduğu gözlenmiştir. Çeşitlerin vegetasyon süresi 271,4
gün sürmüş ve toplam sıcaklık isteği 4425,2 ºC olarak 26 Kasımda sonlanmıştır.
Güneş ve Aşkın (1993), bazı elma ve armut çeşitlerinde kimyasal seyreltmenin
seyreltme oranı, meyve kalitesi ve meyvelerin bazı pomolojik özellikleri üzerine etkilerini
araştırdıkları çalışmalarında, Misket elması, Williams, Koskia ve Limon armudu
incelenmiştir. Kimyasal seyreltme tam çiçeklenmeden 14 gün sonra ethephonun 100, 200
ve 300 ppm’lik konsantrasyonlarıyla, elle seyreltme Haziran dökümünden sonra her
huzmede bir meyve kalacak şekilde uygulanmıştır. Sonuçlar, Williams armut çeşidinde
meyve seyreltmesini arttırırken diğer çeşitlerde önemli olmadığını göstermiştir. I. Kalite
meyve oranı ile çeşitlerin meyvelerinin bazı özellikleri üzerinde elle seyreltme ve 300
ppm’lik konsantrasyonlar en iyi sonucu vermiştir. Limon armut çeşidinde incelenen
özellikler yönünden bütün uygulamalar etkisiz kalmıştır.
10
Güleryüz ve Ülkümen (1972), Erzincan’daki bazı önemli elma ve armut
çeşitlerinde yapılan çalışmada, çiçeklenme başlangıcı, azami çiçeklenme ve taç
yapraklarının döküm zamanları tesbit edilmiştir. Çeşitler arasında çiçeklenme zamanı, taç
yapraklarının yapısı ve çanak yapraklarının duruş ve tüylülük durumları değişiklik
göstermiştir. Yazlık çeşitlerin çiçeklenmeden, ağaç olumuna 94-109 günde, kışlık çeşitlerin
143-165 günde, güzlük çeşitlerin ise 124-136 günde geldiğini tesbit etmiştir. Olgun
meyvelerin yeme olumunda ihtiva ettikleri SÇKM miktarı araştırmanın birinci yılında
%13,18- %18,00; ikinci yılında ise %12,33- %16,80 arasında değişiklik göstermiştir.
Güleryüz ve Ercişli (1997), Kağızman ilçesinde yetiştirilen mahalli armut çeşitleri
üzerinde yapmış oldukları pomolojik araştırmada, ilçede yetiştirilen Yunus Kırmızı,
Hissebaşı, Bozdoğan, Güz Kırmızısı, Malaça ve Ahmet Halfe armut çeşitleri incelenmiştir.
Araştırmada incelenen armut çeşitlerinin ortalama meyve ağırlıkları 71,46 g (Kırmızı)151,86 g (Güz Kırmızısı); meyve eti sertliği (kg/cm2) 1,40 (Kırmızı)- 3,17 (Hissebaşı);
SÇKM içerikleri %12,40 (Güz Kırmızısı)- %15,60 (Yunus); toplam asitlik %0,416
(Yunus)- %1,280 (Malaça) ve pH 5,16 (Yunus)- 4,28 (Malaça) arasında tesbit edilmiştir.
Diğer yandan, yapılan arazi gözlemlerinde, araştırmada incelenen armut çeşitlerinde ateş
yanıklığına en dayanıklı olan Güz Kırmızısı, en hassas olanı ise Hissebaşı olarak
belirlenmiştir.
Ulaşoğlu (2000), Tokat’ta bazı yerli armut çeşitlerini incelemek amacıyla yapmış
oldukları çalışma, 1999 yılı Mart - Kasım aylarında Tokat’ta yürütülmüştür. Denemede 11
yerli armut çeşidi: Lalei, Tuzsuz, Balbardağı, Bıldırcınbudu, Boynueğri, İmamarmudu,
Güzbeyi, Gürgürep, Limon, Göksulu ve Malatya ele alınmıştır. Araştırma sonuçlarına
göre; bütün çeşitlerde tam çiçeklenme 05.04.1999 - 13.04.1999 ve meyve hasadı
25.07.1999 – 15.09.1999 tarihleri arasında yapılmıştır. Ortalama meyve ağırlıkları; Lalei
çeşidinde 104,64 g, Tuzsuz çeşidinde 64,78 g, Balbardağı çeşidinde 115,51 g,
Bıldırcınbudu çeşidinde 63,00 g, Boynueğri çeşidinde 114,67 g, İmamarmudu çeşidinde
139,22 g, Güzbeyi çeşidinde 117,48 g, Gürgürep çeşidinde 101,01 g, Limon armudu
çeşidinde 128,80 g, Göksulu çeşidinde 155,90 g ve Malatya çeşidinde161,49 g, olarak
tesbit edilmiştir. Meyvelerde SÇKM içeriği bakımından Gürgürep çeşidinin (%15,77), titre
11
edilebilir asit içeriği bakımından Göksulu çeşidini (%6,10), pH içeriği açsından ise
Malatya çeşidinin (5,02) en yüksek değere sahip olduğu tesbit edilmiştir.
Ünal ve ark., (1997), Ege bölgesinde bazı armut çeşitlerinde yaptıkları çalışma,
İzmir, Aydın, Denizli, Manisa, Balıkesir ve Çanakkale illerinde yürütülmüştür. Bu illerdeki
armut yetiştiriciliğinin çok azının kapama bahçe şeklinde olduğu, çoğunluğunun ise bağbahçe ve tarla içlerinde dağınık halde, genellikle kendiliğinden çıkmış ahlat (Pyrus
elaeagrifolia) üzerine aşılanmış olarak yetiştirildiği tesbit edilmiştir. Bölgedeki çeşitlerin
çoğu yazlık çeşitler olup bu çeşitlerde olgunlaşma haziran ayının sonlarında başlamakta ve
bütün mevsim boyunca devam etmektedir. Bunun yanında eylül, ekim ve kasım aylarında
da olgunlaşan 70’e yakın çeşit tesbit edilmiştir. Yapılan analizlerde çeşitlerinin çoğunun
fazla miktarda taş hücreleri içerdiği belirlenmiştir.
Aşkın ve Oğuz (1995), Erciş’te yetiştirilen ümitvar Mellaki armut tiplerinde
yaptıkları araştırmada, ilçe merkezinde yoğunlaşmış bulunan armut populasyonu
içerisinden birbirinden farklı meyve özelliklerine sahip 8 tip Mellaki armudu
değerlendirmeye alınmıştır. Bu tiplerin ortalama meyve ağırlığı 120,52- 259,29 g, SÇKM
% 12-16, pH 5,3-3,6 ve titre edilebilir asitlik 2,5-9,6 arasında tesbit edilmiştir. Tipler 3-15
Mayıs tarihlerinde çiçeklenmiş ve 15-30 Kasım tarihleri arasında hasat olumuna gelmiştir.
Şen ve ark., (1992), Van ve çevresinden Melaki ve Ankara armut çeşitlerinin bazı
özelliklerini incelemek amacıyla yaptıkları çalışmada, Melaki armudundan 10, Ankara
armudundan da 5 tip seçilmiştir. Ortalama meyve ağırlığı Melaki armutlarında 190,40 g
(Melaki VI) ile 355,76 g (Melaki I), Ankara armutlarında 179,76 g (Ankara V) ile 281,10
(Ankara IV) arasında; SÇKM miktarları Melaki armutlarında %11,48 (Melaki I) ile
%16,27 (Melaki IX), Ankara armutlarında %14,77 (Ankara II) ile %15,53 (Ankara III ve
V) arasında olmuştur. Çiçeklenmeden hasada kadar geçen gün sayıları Melaki armutlarında
143 ile 154 gün, Ankara armutlarında 163 ile 181 gün arasında değişmiştir.
Şen ve ark., (1993), Tirebolu (Harkköyü)’da önemli mahalli ayva çeşitleri üzerinde
yürüttükleri çalışmada morfolojik ve pomolojik özellikleri incelemişlerdir. Çeşitlerin
12
ortalama meyve ağırlıklarını minimum ve maksimum olarak 180,00 g ile 338,25 g; suda
çözünebilir kuru madde miktarı % 12,17 ile % 16,13; meyve pH’sı 3,06 ile 3,30; titre
edilebilir asitlik 0,81 g/L ile 1,29 g/L ve meyve eti sertliği 1,40 kg/cm2 ile 10,67 kg/cm2
arasında değişmiştir. Üzerinde çalıştıkları 18 tipin 3’ü armut biçimli, diğerleri elma biçimli
ayvalar grubuna girmiştir.
Tekintaş ve ark., (1991), Van ili ve yöresinde yetiştirilen mahalli ayva çeşitlerinin
fenolojik ve pomolojik özelliklerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada, yörede
yaygın olarak bulunan Memeli, Katırburnu ve Van Yerlisi isimli ayva çeşitlerini ele
almışlardır. İncelenen çeşitler fenolojik karakterler bakımından benzer özellikler
göstermiştir. Tomurcukların kabarma tarihi Mayıs ayı başında, çiçeklenme ise Mayıs ayı
sonunda gerçekleşmiştir. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı 131147 gün arasında değişmiştir. Hasat tarihi en erken Van Yerlisi çeşidinde, en geç
Katırburnu çeşidinde gözlenmiştir. Çeşitler; küçük meyveli, çözünebilir kuru madde
miktarı yüksek, hem sofralık hem de reçellik olarak değerlendirilebilecek nitelikte
bulunmuştur.
13
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Tokat ili Merkez ilçede bulunan yerel elma çeşitlerinden olan Tavar, Yağlıkızıl,
Arapkızı, Elifli, Demir, Yer Elması, Ekşi Elma, Gelin Elma, Alyanak ve daha sonradan
denemeye dahil edilen Pehrizoğlu çeşidi tezin materyalini oluşturmuştur. Bunlardan Tavar,
Geyraz mevkiinden Doğan İlhan’a ait bahçede; Yağlıkızıl, İmamlık Bağı’ndan Mustafa
Us’a ait bahçede; Arapkızı, Kemal Paşa Kasabası’ndan Mehmet Erkek’e ait bahçede; Elifli
ve Demir, Bey Bağı’ndan Lütfü Danabaş’ın bahçesinde; Yer Elması ve Ekşi Elma,
Soğucak Bağları mevkiinden Mahmut Ünveroğlu’na ait bahçede; Gelin Elma, Kemal Paşa
Kasabası’ndan Alaaddin Genç’e ait bahçede; Alyanak, İmamlık Bağı’ndan Cafer
Erdoğdu’ya ait bahçede; Pehrizoğlu, Bey Bağı’ndan Hasan Selimoğlu’na ait bahçede
bulunmaktadır.
Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji İstasyonu’nda
tesbit edilen 1965-2004 yılları arası uzun yıllara ait iklim verileri Çizelge 3.1.a.’da
gösterilmiştir (Anonim, 2004b).
14
Çizelge 3.1.a. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 1965-2004 (39 Yıllık) iklim elemanları
Meteorolojik Veriler
Aylar
Ortalama
Maksimum Minimum
Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi
Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC)
Nem(%)
I
1,3
20,8
-26,5
39,5
-
69,2
II
2,8
23,3
-31,6
34,5
-
64,3
III
6,9
29,8
-27,1
38,8
11,0
60,1
IV
12,5
35,1
-6,1
61,6
111
59,6
V
16,2
36,0
-2,9
59,2
141
60,6
VI
19,5
38,8
0,5
38,3
199
58,3
VII
22,0
42,1
4,5
10,2
201
55,3
VIII
21,7
40,1
3,3
7,0
184
57,2
IX
17,4
38,5
-3,3
17,3
131
58,7
X
12,5
34,1
-4,8
36,8
81
65,8
XI
7,0
28,0
-12,8
45,9
22
70,1
XII
3,2
25,0
-28,0
45,9
-
71,8
YILLIK
11,9
42,1
-31,6
435,0
1081
62,6
İç Anadolu ile Karadeniz arasında kalan ve yarı kurak karakterli geçit bölgesi
ikliminin etkisinde bulunan Tokat Kazova’da 39 yıllık gözlemlere göre; en soğuk ay
ortalaması 1,3 ºC ile Ocak, en sıcak ay ortalaması 22,0 ºC ile Temmuz’dur. Genellikle ilk
don Ekim yada Kasım ayları içerisinde, son don ise Mayıs ayı içerisinde oluşmaktadır.
Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %63’tür. Kış mevsiminde %71,8 olan nisbi nem, yaz
aylarında %55,3’e kadar düşmektedir. Yıllık ortalama yağış 435 mm’dir. Nisan, Mayıs,
Haziran ayları genellikle yağışlı geçmekte olup en az yağış Temmuz ve Ağustos aylarında
düşmektedir. Yıllık yağışın 119,9 mm’si (%27,6) kış aylarında ve 100 mm’si (%23)
sonbahar aylarında düşmektedir. Açık su yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma 1081 mm’dir.
Araştırmanın yapıldığı 2004-2005 yıllarına ait iklim verileri Çizelge 3.1.b. ve
Çizelge 3.1.c.’de verilmiştir (Anonim, 2005).
15
Çizelge 3.1.b. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 2004 yılına ait iklim elemanları
Meteorolojik Veriler
Aylar
Ortalama
Maksimum Minimum
Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi
Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC)
Nem(%)
I
2,4
14,4
-21,1
38,0
-
80,7
II
3,5
23,3
-11,4
26,6
-
78,8
III
7,3
26,6
-8,8
59,6
-
72,2
IV
11,3
30,5
-8,3
32,0
4,3
65,2
V
14,9
31,1
0,7
48,0
66,5
74,2
VI
18,7
32,4
6,5
27,2
40,5
78,6
VII
20,6
36,2
7,0
0,4
181,6
68,0
VIII
21,9
36,4
9,9
4,8
130,3
73,6
IX
16,8
33,3
1,1
0,0
89,6
72,8
X
13,2
22,8
-1,4
0,4
-
76,4
XI
6,8
23,5
-10,4
1,6
-
82,8
XII
1,7
18,7
-11,6
4,2
-
87,5
YILLIK
11,6
36,4
-21,1
242,8
512,8
75,9
Çizelge 3.1.b.’de görüldüğü gibi, maksimum sıcaklık (36,4ºC) ve ortalama sıcaklık
(21,9ºC) en yüksek Ağustos ayında, minimum sıcaklık ise Ocak (-21,1ºC) ayında
ölçülmüştür. Yağış en fazla Mart (59,6 mm) ayında düşerken yıllık ortalama yağış 242,8
mm olarak gözlemlenmiştir. Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %76 iken, açık su
yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma yaklaşık 513 mm olmuştur.
16
Çizelge 3.1.c. Köy Hizmetleri Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Meteoroloji
İstasyonu 2005 yılına ait iklim elemanları
Meteorolojik Veriler
Ortalama
Maksimum Minimum
Yağış(mm) Buharlaşma(mm) Nisbi
Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC) Sıcaklık(ºC)
Nem(%)
Aylar
I
3,7
16,7
-10,9
37,2
-
79,3
II
4,1
16,8
-11,1
35,6
-
72,1
III
6,6
21,6
-5,7
109,2
-
76,8
IV
12,3
28,6
-3,6
67,0
76,2
70,5
V
15,2
32,9
0,9
87,6
132,5
83,0
VI
17,9
32,1
5,2
35,2
138,6
75,1
VII
22,6
37,8
9,8
15,6
179,2
68,8
VIII
23,4
38,3
10,4
6,8
153,3
66,3
IX
17,7
32,2
4,8
17,2
7,9
75,4
X
10,9
27,7
-2,1
44,2
-
87,3
XI
5,9
21,0
-5,4
9,4
-
89,4
XII
2,3
18,2
-10,7
30,9
-
84,6
YILLIK
11,8
38,3
-11,1
495,9
687,7
77,4
Çizelge 3.1.c.’de görüldüğü gibi, maksimum sıcaklık (38,3ºC) ve ortalama sıcaklık
(23,4ºC) en yüksek Ağustos ayında, minimum sıcaklık ise Şubat (-11,1ºC) ayında
ölçülmüştür. Yağış en fazla Mart (109,2 mm) ayında düşerken yıllık ortalama yağış
yaklaşık 496 mm olarak gözlemlenmiştir. Yıllık ortalama nisbi nem yaklaşık %77 iken,
açık su yüzeyinde oluşan yıllık buharlaşma yaklaşık 688 mm olmuştur.
3.2. Yöntem
Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı, Elifli, Demir, Ekşi Elma, Gelin Elma ve Perhizoğlu
yerel elma çeşitlerine ait pomolojik gözlem ve analizler 2004 Güz döneminde yapılmıştır.
2005 İlkbahar döneminden itibaren, tüm çeşitlerin fenolojik gözlemleri yapılmıştır. 2005
17
Yaz sezonu boyunca ise, 2004 yılında periyodisite göstermeleri nedeniyle gözlemleri
yapılamayan Yer Elması ve Alyanak çeşitlerinin pomolojik gözlemleri tamamlanmıştır.
Yapılan gözlem ve ölçümler Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Laboratuarında değerlendirilmiştir.
Ayrıca çeşitler; meyve ağırlığı, meyve eni (çap), meyve eti sertliği, suda çözünebilir
kuru madde ve titre edilebilir asitlik değerleri bakımından tartılı derecelendirme yapılarak
kıyaslanmış ve üç sınıfa ayrılmıştır. Yöntem şu şekilde uygulanmıştır; Tartılı
derecelendirmeye esas alınan bulgu değerlerinin, en alt ve en üst sınırı belirlenerek, bu
değerlerin farkı alınmıştır. Ayrılacak grup sayısına göre bu değer (tezde biz üçe böldük)
bölünmüştür. En üst değerden üçe bölünen değeri çıkardıktan sonra, en üst değerle çıkan
bu değer 1. sınıf aralığını oluşturmuştur. Bulgulardaki rakamların büyüklüğüne göre alt
sınırdan 0,1 yada 1 rakamı çıkartılarak bir sonraki grubun üst sınırı oluşturulmuştur.
Böylece diğer sınıflarda ortaya çıkarılmıştır (Şen, 1986).
3.2.1. Fenolojik Özellikler
Aşağıdaki fenolojik gözlemler; Güleryüz ve Erçişli (1997), Özçağıran (1978), Akça
ve Şen (1990a), Büyükyılmaz ve ark. (1983), Onur (1977)’dan yararlanılarak
belirlenmiştir.
Tomurcukların Kabarması: Çiçek tomurcuklarının şişkinleştiği devredir.
Çiçeklenme Başlangıcı: Çiçeklerin %5-10’ unun açıldığı devredir.
Tam Çiçeklenme Zamanı: Çiçeklerin %50-60’ ının açıldığı devredir.
18
Çiçeklenme Sonu: Çiçeklerin %95’ inin açıldığı ve taç yapraklarının dökülmeye
başladığı devredir.
Tam Çiçeklenmeden Hasat Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı: Gün olarak
belirlenmiştir.
Hasat Tarihi: İlk hasadın yapıldığı ağaç olumu devresidir.
Yaprak Döküm Tarihi: Yaprakların sararmaya başlaması ve ağaçta yaprakların
%90’ ının döküldüğü devre dikkate alınmıştır.
3.2.2. Pomolojik Özellikler
Aşağıdaki tanımlamalara göre, çeşitlerin pomolojik özelliklerine ait ölçümler
yapılmıştır (Oğuz ve Aşkın, 1993; Özbek, 1977; Büyükyılmaz ve ark., 1994; Akça ve Şen,
1990b).
Meyve ağırlığı (g): 10 adet meyve 0,01 hassasiyetindeki hassas terazide tartılarak
ortalamaları alınmıştır.
Meyve boyutları (mm): 10 adet meyvenin eni ve boyu kumpas ile ölçülerek
ortalamaları alınmıştır.
Meyvenin diğer özellikleri: 10 adet meyvede; meyve sapının uzunluğu ve çapı
(mm), sap çukurunun genişliği ve derinliği (mm), çiçek çukurunun genişliği ve derinliği
(mm), çekirdek evinin genişliği ve uzunluğu (mm) kumpas ile ölçülerek ortalamaları
alınmıştır.
19
Tohum sayısı (adet/meyve) : 10 adet meyvedeki tohumlar sayılarak ortalaması
alınmıştır.
Tohum ağırlığı (g): 10 adet meyvedeki tohumlar tartılarak ortalaması alınmıştır.
Meyve yoğunluğu (g/cm3): Meyve ağırlığı belirlendikten sonra, ölçü silindiri ile
meyve hacimleri belirlenip, yoğunluk hesaplanmıştır.
Şekil İndeksi: 10 adet meyvede boy/en (1’e eşitse yuvarlak; 1’den büyükse uzun;
1’den küçükse basık şeklinde isimlendirilmiştir) olarak saptanarak, ortalamaları alınmıştır
(Karaçalı, 1990).
Meyve Zemin ve Et Rengi: Göreceli olarak belirlenmiş ve ayrıca resimlenmiştir.
Meyve Eti Sertliği (Libre): El penetrometresi ile 11.1 mm’lik başlık kullanılarak
ölçüm yapılmıştır (Westwood, 1978).
3.2.3. Kimyasal Özellikler
Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM - %): El refraktometresi ile % olarak 10
meyvede ölçümleri yapılmış ve ortalamaları alınmıştır (Anonim, 1986).
Titre Edilebilir Asitlik (g/l): Meyve suyundan malik asit cinsinden asitlik, pH
metrik yöntemle g/l olarak saptanmıştır (Anonim, 1972).
pH Tayini: Ölçümü, pH metre ile yapılıp aletin göstergesinden okunan değer
kaydedilmiştir (Cemeroğlu, 1976; Anonymous, 1973).
20
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI
2004-2005 yılları arasında pomolojik ve fenolojik yönden araştırma yaptığımız 10
yerel elma çeşidine ait incelemeler, önce Çizelge 4.1 ve 4.2’de görüldüğü gibi toplu olarak,
sonrada her çeşidin başlığı altında ayrıca sunulmuştur.
Çizelge 4.1. Yerel elma çeşitlerinin fenolojik özellikleri
Yapılan Fenolojik Gözlemler
Çeşitler
T.K.T.
Ç.B.T.
T.Ç.Z.
Ç.S.T.
T.Ç.H.T.K.G.G.S
H.T.
Y.D.T
.
Tavar
22.03.05
09.04.05
14.04.05
19.04.05
157
18.09.05
25.11.05
Yağlıkızıl
22.03.05
12.04.05
16.04.05
21.04.05
155
18.09.05
20.11.05
Arapkızı
22.03.05
10.04.05
14.04.05
18.04.05
157
18.09.05
22.11.05
Elifli
22.03.05
09.04.05
14.04.05
19.04.05
157
18.09.05
15.11.05
Demir
28.03.05
11.04.05
16.04.05
21.04.05
155
18.09.05
20.11.05
Yer elması
18.03.05
05.04.05
09.04.05
13.04.05
108
26.07.05
10.11.05
Ekşi elma
27.03.05
18.04.05
21.04.05
25.04.05
150
18.09.05
17.11.05
Gelin elma
22.03.05
07.04.05
12.04.05
15.04.05
159
18.09.05
13.11.05
Alyanak
24.03.05
08.04.05
11.04.05
18.04.05
106
26.07.05
12.11.05
Pehrizoğlu
25.03.05
11.04.05
15.04.05
20.04.05
151
18.09.05
20.11.05
Çizelge 4.1.’de görüldüğü gibi tomurcukların kabarma tarihi en erken Yer
elmasında, en geç Demir çeşidinde; çiçeklenme başlangıcı, tam çiçeklenme zamanı ve
çiçeklenme sonu en erken Yer elması, en geç Ekşi elmada; tam çiçeklenmeden hasat
tarihine kadar geçen gün sayısı en az Alyanak’ da, en fazla Gelin elmada gözlenmiştir.
Yazlık çeşitlerin 26 Temmuz, güzlük çeşitlerin 18 Eylül’de hasadına başlanmıştır. En
erken yaprağını döken çeşit Yer elması olurken, en geç döken Tavar çeşidi olmuştur.
21
Çizelge 4.2. Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri
Yapılan
Pomolojik
Çalışmalar
Çeşitler
Tavar
Yağlıkızıl
Arapkızı
Elifli
Demir
210,87±29,53
151,54±12,73
183,42±15,36
142,63±10,70
99,39±7,22
204,50±30,04
146,50±12,03
183,00±17,51
140,00±10,80
98,50±7,09
M.Y. (g/cm )
1,03±0,02
1,04±0,03
0,93±0,22
1,02±0,01
1,01±0,03
M.E. (mm)
87,38±5,12
74,93±2,20
79,21±2,23
68,93±2,77
58,42±1,57
M.B. (mm)
67,41±3,99
61,84±2,45
63,50±3,90
67,31±3,71
63,61±1,96
Ş.İ.
0,77±0,02
0,82±0,03
0,80±0,05
0,98±0,05
1,09±0,04
M.E.S. (libre)
19,46±1,47
15,88±0,63
21,90±1,81
21,84±1,35
21,66±1,87
M.S.U. (mm)
21,22±2,71
20,18±3,80
23,27±4,29
18,41±2,77
18,18±1,95
M.S.Ç. (mm)
2,65±0,48
2,38±0,18
2,52±0,26
2,98±0,37
2,31±0,19
S.Ç.G. (mm)
37,62±3,59
31,23±2,00
32,85±2,74
29,08±1,32
21,07±1,60
S.Ç.D. (mm)
18,09±1,96
15,99±2,26
14,48±1,22
14,44±1,48
9,60±1,52
Çiç.Ç.G. (mm)
31,33±2,70
26,53±4,16
29,17±2,17
22,92±0,81
20,71±1,17
Çiç.Ç.D. (mm)
14,41±3,45
16,17±1,90
16,24±1,51
12,07±2,58
9,99±1,15
Çek.E.G. (mm)
22,45±2,95
17,41±1,90
19,87±3,34
16,26±1,83
17,82±1,87
Çek.E.U. (mm)
17,67±2,32
17,65±1,72
17,33±2,56
17,80±2,17
18,19±1,75
Toh.S.
7,70±4,32
7,20±1,48
6,60±3,95
7,20±1,87
8,80±1,32
Toh.A. (g)
0,15±0,21
0,37±0,08
0,41±0,23
0,36±0,08
0,48±0,08
M.A. (g)
M.H. (cm3)
3
22
Çizelge 4.2.(Devamı): Yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri
Yapılan
Pomolojik
Çalışmalar
Çeşitler
Yer
Elması
Ekşi
Elma
Gelin
Elma
Alyanak
Pehrizoğlu
48,03±6,74
73,98±5,66
112,86±24,93
311,02±44,97
160,41±8,11
48,00±5,37
69,00±5,68
111,00±25,25
309,50±45,00
156,50±7,84
M.Y. (g/cm )
0,99±0,05
1,07±0,02
1,02±0,02
1,01±3,65
1,03±0,01
M.E. (mm)
51,77±2,64
58,70±2,04
63,99±4,84
97,50±6,19
70,62±1,74
M.B. (mm)
43,38±2,50
45,95±3,03
65,16±5,75
72,02±3,04
75,69±1,68
Ş.İ.
0,84±0,03
0,78±0,04
1,02±0,04
0,74±0,04
1,07±0,03
M.E.S. (libre)
19,62±2,93
28,15±0,53
27,68±1,11
20,56±1,28
18,12±0,83
M.S.U. (mm)
14,20±1,31
13,29±3,00
21,19±3,54
21,72±2,62
17,69±3,05
M.S.Ç. (mm)
2,66±0,33
2,81±0,57
2,42±0,33
4,29±0,39
2,72±0,23
S.Ç.G. (mm)
22,86±1,29
24,77±2,70
27,28±2,61
46,14±2,21
28,69±1,21
S.Ç.D. (mm)
10,46±3,05
8,30±0,73
15,78±2,13
18,18±1,24
15,50±1,70
Çiç.Ç.G. (mm)
17,59±2,47
16,92±3,90
21,24±1,82
40,51±4,08
24,42 ±1,96
Çiç.Ç.D. (mm)
10,02±1,32
6,40±0,88
12,79±1,65
25,47±2,77
16,05±1,57
Çek.E.G. (mm)
18,98±1,75
17,70±1,50
17,56±3,50
30,99±2,78
17,11±1,28
Çek.E.U. (mm)
15,23±1,12
14,92±0,85
15,65±1,26
20,83±1,64
19,49±1,18
Toh.S.
7,00±3,50
6,50±1,27
6,90±2,69
8,00±1,63
8,80±1,55
Toh.A. (g)
0,35±0,14
0,25±0,05
0,37±0,17
0,32±0,20
0,40±0,15
M.A. (g)
M.H. (cm3)
3
Çizelge 4.2.’de görüldüğü gibi en fazla meyve ağırlığına, meyve hacmine, meyve
eni ve boyuna sahip yerel çeşit Alyanak olurken en az Yer Elması çeşidi olmuştur. Meyve
eti sertliği en fazla Ekşi Elma çeşidi iken, en az Yağlıkızıl çeşidi; meyve sapının uzunluğu
en fazla Ekşi Elma çeşidi iken en az Arapkızı çeşidi; meyve sapının çapı, sap çukuru
genişliği ve çiçek çukuru genişliği en fazla Alyanak çeşidi iken en az Demir çeşidi; sap
çukuru derinliği, çiçek çukuru derinliği ve çekirdek evi uzunluğu en fazla Alyanak çeşidi
olurken en az Ekşi Elma çeşidi olmuştur. Çekirdek evi genişliği en fazla olan çeşit Alyanak
çeşidi iken en az Elifli çeşidi; tohum sayısı en fazla Demir ve Pehrizoğlu çeşidi olurken en
az Ekşi Elma çeşidi; tohum ağırlığı bakımından ise en fazla Demir çeşidinin en az ise
Tavar çeşidinin olduğu gözlemlenmiştir.
Yerel elma çeşitlerinin bazı kimyasal özellikleri Çizelge-4.3’de verilmiştir.
23
Çizelge 4.3. Yerel elma çeşitlerinin bazı kimyasal özellikleri
Çeşitler
SÇKM (%)
pH
TA (g/l)
Tavar
11,00
2,58
10,72
Yağlıkızıl
12,00
2,55
8,04
Arapkızı
9,00
2,39
8,04
Elifli
12,00
2,47
10,05
Demir
12,00
2,95
6,03
Yer Elması
11,50
4,48
4,02
Ekşi Elma
15,00
2,98
9,38
Gelin Elma
16,00
3,71
4,02
Alyanak
10,50
3,32
10,05
Pehrizoğlu
12,00
3,12
5,36
Çizelge 4.3.’de görüldüğü gibi suda çözünebilir kuru madde miktarı en fazla Gelin
Elma çeşidi, en az Arapkızı çeşidi; pH’sı en yüksek olan çeşit Yer Elması çeşidi, en düşük
Arapkızı çeşidi; titre edilebilir asitliği en fazla olan Tavar çeşidi, en az Yer Elması ve Gelin
Elma çeşitlerinin olduğu belirlenmiştir.
Çeşitler; meyve ağırlığı, meyve eni (çap), meyve eti sertliği, suda çözünebilir kuru
madde ve titre edilebilir asitlik değerleri bakımından (yöntem bölümünde belirtildiği gibi
uygulanmıştır) tartılı derecelendirme yapılarak kıyaslanmış ve Çizelge 4.4.’de görüldüğü
gibi üç sınıfa ayrılmıştır.
24
Çizelge 4.4. Çeşitlerin tartılı derecelendirme dikkate alınarak sınıflandırılması
Tartılı Derecelendirme Uygulanan Gözlemler
Çeşitler
M.A. (g)
M.E.(mm) M.E.S.(libre)
SÇKM(%)
TA(g/l)
Tavar
2. sınıf
1. sınıf
3. sınıf
3. sınıf
1. sınıf
Yağlıkızıl
2. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
2. sınıf
2. sınıf
Arapkızı
2. sınıf
2. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
2. sınıf
Elifli
2. sınıf
2. sınıf
2. sınıf
2. sınıf
1. sınıf
Demir
3. sınıf
3. sınıf
2. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
Yer elması
3. sınıf
3. sınıf
3. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
Ekşi elma
3. sınıf
3. sınıf
1. sınıf
1. sınıf
1. sınıf
Gelin elma
3. sınıf
3. sınıf
1. sınıf
1. sınıf
3. sınıf
Alyanak
1. sınıf
1. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
1. sınıf
Pehrizoğlu
2. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
Bu kıyaslamaya göre; Alyanak çeşidi, meyve ağırlığı; Tavar ve Alyanak çeşitleri,
meyve eni; Ekşi elma ve Gelin elma çeşitleri, meyve eti sertliği ve SÇKM miktarı; Tavar,
Elifli, Ekşi elma ve Alyanak çeşitleri titre edilebilir asitlik bakımından 1. sınıfta yer
almaktadır.
4.1. Tavar Elma Çeşidi
Bu çeşidi bahçesinde bulunduran yetiştiricilerden alınan bilgilere göre, çok tercih
edilmesine karşılık, günümüzde yavaş yavaş kaybolmaya yüz tutmuş çeşitlerden biridir.
Hem çeşidin iri meyveleri ve depoya dayanımı bakımından hem de pazar değeri açısından
oldukça iyi bir çeşit olduğu gözlemlerimiz arasındadır. Hasat zamanı Eylül sonu olup,
güzlük bir çeşittir.
25
Çalışmalarımız Tokat da sınırlı sayıda bulunan Tavar çeşidinin en iyi şartlarda
bakımının yapıldığı gözlemlenen Geyraz mevkiinde bulunan Doğan İLHAN’ a ait bahçede
yapılmıştır.
İncelediğimiz Tavar çeşidi kısmi periyodisite göstermektedir. Çift yıllarda (2004
gibi) az meyve vermektedir. Ağaç 15 yaşında olup, çöğür üzerine aşılıdır. Ayrıca bazı
meyvelerde, çekirdek evinde iz şeklinde tohum olması veya hiç olmaması çekirdeksizliğe
eğilimli bir çeşit olduğu düşüncesini vermektedir. Ağacın genel görünümü Şekil 4.1.1.’de
verilmiştir.
4.1.1. Fenolojik Özellikleri
Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.1.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.1.1. Tavar elma çeşidinde ağacın genel görünümü
26
Çizelge 4.1.1. Tavar elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
22 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
09 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
14 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
19 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
157
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
25 Kasım
Çizelge 4.1.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 18 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. En önemli hasat
kriterlerinden olan tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün
olarak tesbit edilmiştir.
4.1.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 210,87 g; ortalama meyve hacmi 204,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,03
g/cm3; ortalama meyve eni 87,38 mm; ortalama meyve boyu 67,41 mm; ortalama şekil
indeksi (boy/en) 0,77 (basık); ortalama meyve eti sertliği 19,46 Libre; ortalama meyve
sapının uzunluğu 21,22 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,65 mm; ortalama sap çukuru
genişliği 37,62 mm; ortalama sap çukuru derinliği 18,09 mm; ortalama çiçek çukuru
genişliği 31,33 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 14,41 mm; ortalama çekirdek evi
genişliği 22,45 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,67 mm; ortalama tohum sayısı 7,7;
ortalama tohum ağırlığı 0,149 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.1.2.’de verilmiştir.
27
Ayrıca göreceli olarak tesbit edilen meyve zemin ve et rengi Şekil 4.1.3.’de
görüldüğü gibi; açık yeşil zemin rengi, sarımsı yeşil et rengi olarak belirlenmiştir.
Meyvelerin, suda çözünebilir kuru madde miktarı %11; pH 2,58 ve titre edilebilir
asitlik 10,72 g/l olarak tesbit edilmiştir.
Şekil 4.1.2. Tavar elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
28
Şekil 4.1.3. Tavar elma çeşidinin meyve görünümü
4.2. Yağlıkızıl Elma Çeşidi
Tokat yöresinde bağ ve ev bahçelerinde yetiştirilen bir çeşittir. Yöre halkından
alınan bilgilere göre, Şeker hastalığına iyi gelmesi nedeniyle yörenin yaşlıları tarafından
tercih edilmektedir.
İmamlık Bağı’ndan Mustafa Us’a ait bahçede bulunan çeşit periyodisite
göstermemektedir. Çeşit çöğür üzerine aşılı olup, ağaç yaklaşık 12 yaşındadır (Şekil
4.2.1.). Hoş aromalı, ince kabuklu, az oranda kepekli bir meyve etine sahiptir. Hasat
zamanı Eylül sonu olup, güzlük bir çeşittir.
29
4.2.1. Fenolojik Özellikleri
Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.2.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidinde ağacın genel görünümü
Çizelge 4.2.1. Yağlıkızıl elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
22 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
12 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
16 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
21 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
155
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
20 Kasım
30
Çizelge 4.2.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 13 gün geçmiş, çiçeklenme süresi ise 9 gün sürmüştür. Tam
çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 155 gün olmuştur.
4.2.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 151,54 g; ortalama meyve hacmi 146,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,04
g/cm3; ortalama meyve eni 74,93 mm; ortalama meyve boyu 61,84 mm; ortalama şekil
indeksi (boy/en) 0,82 (basık); ortalama meyve eti sertliği 15,88 Libre; ortalama meyve
sapının uzunluğu 20,18 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,38 mm; ortalama sap çukuru
genişliği 31,23 mm; ortalama sap çukuru derinliği 15,99 mm; ortalama çiçek çukuru
genişliği 26,53 mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 16,17 mm; ortalama çekirdek evi
genişliği 17,41 mm; ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,65 mm; ortalama tohum sayısı 7,2;
ortalama tohum ağırlığı 0,373 g olarak tesbit edilmiştir.
Ayrıca meyve zemin renginin sarımsı yeşil zemin üzerine kırmızı alacalı; et
renginin ise beyazımsı sarı olduğu belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH
2,55 ve titre edilebilir asitlik 8,04 g/l olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.2.2.’de, meyvenin görünümü ise Şekil
4.2.3.’da verilmiştir.
31
Şekil 4.2.2. Yağlıkızıl elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Şekil 4.2.3. Yağlıkızıl elma çeşidinin meyve görünümü
32
4.3. Arapkızı Elma Çeşidi
Yörede standart çeşitlerin yaygınlaşması nedeniyle sınırlı sayıda bulunan yerel
çeşitlerden biridir. Raf ömrü kısadır. Meyvede kısa sürede unlaşma görüldüğünden
muhafaza süresi de kısadır. Meyve de su oranı düşük, meyve kabuğu kalındır.
Kemal Paşa Kasabası’ndaki Mehmet Erkek’e ait bahçede bulunan çeşit periyodisite
göstermemektedir. Ağaç yaklaşık 10 yaşındadır. Çöğür/ Golden/ Arapkızı şeklinde
değiştirme aşısı yapılmıştır (Şekil 4.3.1.). Hasat zamanı Eylül sonu, olup güzlük bir çeşittir.
4.3.1. Fenolojik Özellikleri
Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.3.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.3.1. Arapkızı elma çeşidinde ağacın genel görünümü
33
Çizelge 4.3.1. Arapkızı elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
22 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
10 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
14 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
18 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
157
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
22 Kasım
Çizelge 4.3.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 19 gün geçmiş, çiçeklenme süresi ise 8 gün sürmüştür. Tam
çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün olmuştur.
4.3.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 183,42 g; ortalama meyve hacmi 183 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 0,93 g/cm3;
ortalama meyve eni 79,21 mm; ortalama meyve boyu 63,50 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 0,80 (basık); ortalama meyve eti sertliği 21,90 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 23,27 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,52 mm; ortalama sap çukuru genişliği
32,85 mm; ortalama sap çukuru derinliği 14,48 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 29,17
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 16,24 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 19,87 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,33 mm; ortalama tohum sayısı 6,6; ortalama tohum
ağırlığı 0,407 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyve zemin renginin sarımsı yeşil zemin üzerine sıvama koyu kırmızı çizgili; et
renginin ise yeşilimsi sarı olduğu görülmüştür.
34
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %9; pH
2,39 ve titre edilebilir asitlik 8,04 g/l olarak bulunmuştur.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.3.2.’de, meyvenin görünümü Şekil 4.3.3.’ de
verilmiştir.
Şekil 4.3.2. Arapkızı elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
35
Şekil 4.3.3. Arapkızı elma çeşidinin meyve görünümü
4.4. Elifli Elma Çeşidi
Aroması ve tadının son derece güzel olması nedeniyle yöre halkı tarafından çok
beğenilmektedir. İnce kabuklu ve oldukça sert dokulu bir meyve etine sahiptir. Taze
tüketim açısından ise oldukça iyi bir çeşit olduğu belirlenmiştir. Hasat zamanı Eylül sonu
olup, güzlük bir çeşittir.
36
Bey Bağı’ndan Lütfü Danabaş’ın bahçesinde bulunan çeşit tek yıllarda (2005 gibi)
periyodisite göstermektedir. Ağaç yaklaşık 20 yaşında olup, Çöğür / Starking / Elifli
şeklinde değiştirme aşısı yapılmıştır.
Ağacın genel görünümü Şekil 4.4.1.’de verilmiştir.
4.4.1. Fenolojik Özellikleri
Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.4.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.4.1. Elifli elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
22 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
09 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
14 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
19 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
157
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
15 Kasım
Çizelge 4.4.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 18 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 157 gün olmuştur.
37
Şekil 4.4.1. Elifli elma çeşidinde ağacın genel görünümü
4.4.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 142,63 g; ortalama meyve hacmi 140 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,02 g/cm3;
ortalama meyve eni 68,93 mm; ortalama meyve boyu 67,31 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 0,98 (yuvarlak); ortalama meyve eti sertliği 21,84 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 18,41 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,98 mm; ortalama sap çukuru genişliği
29,08 mm; ortalama sap çukuru derinliği 14,44 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 22,92
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 12,07 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 16,26 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 17,80 mm; ortalama tohum sayısı 7,2; ortalama tohum
ağırlığı 0,363 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.4.2.’de verilmiştir.
38
Göreceli olarak tesbit edilen meyve zemin ve et rengi Şekil 4.4.3.’de görüldüğü
gibi; yeşilimsi sarı üzerine kırmızı alacalı zemin rengi, yeşilimsi sarı et rengi olarak
belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH
2,47 ve titre edilebilir asitlik 10,05 g/l olarak bulunmuştur.
Şekil 4.4.2. Elifli elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
39
Şekil 4.4.3. Elifli elma çeşidinin meyve görünümü
4.5. Demir Elma Çeşidi
Yetiştiricilik açısından Tokat yöresi ve Karadeniz bölgesi’nin kıyı şeridi için ideal
bir çeşittir. Meyvesi orta irilikte, ince kabuklu, sert dokulu, gevrek, mayhoş, sulu,
çekirdekleri ufak, dolgun, uzun ve sivri bir çeşittir. Sofralık ve kurutmalık yönden ideal
olduğu söylenmektedir. Hasat zamanı Eylül sonu olup, güzlük bir çeşittir.
Bey Bağı’ndan Lütfü Danabaş’ın bahçesinde bulunan çeşit bir yıl çok, ertesi yıl orta
düzeyde meyve veren bir çeşittir. Ağaç yaklaşık 15-20 yaşında olup çöğür üzerine aşılıdır.
Ağacın genel görünümü Şekil 4.5.1.’da verilmiştir.
40
Şekil 4.5.1. Demir elma çeşidinde ağacın genel görünümü
4.5.1. Fenolojik Özellikleri
Demir elma çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.5.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.5.1. Demir elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
28 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
11 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
16 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
21 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
155
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
20 Kasım
41
Çizelge 4.5.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 14 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 155 gün olmuştur.
4.5.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 99,39 g; ortalama meyve hacmi 98,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,01 g/cm3;
ortalama meyve eni 58,42 mm; ortalama meyve boyu 63,61 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 1,09 (uzun); ortalama meyve eti sertliği 21,66 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 18,18 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,31 mm; ortalama sap çukuru genişliği
21,07 mm; ortalama sap çukuru derinliği 9,60 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 20,71
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 9,99 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 17,82 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 18,19 mm; ortalama tohum sayısı 8,8; ortalama tohum
ağırlığı 0,482 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.5.2.’de verilmiştir.
Meyve zemin ve et rengi Şekil 4.5.3.’de görüldüğü gibi; sarımsı yeşil üzerine
kırmızı alacalı zemin rengi, yeşilimsi beyaz et rengindedir.
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH
2,95 ve titre edilebilir asitlik 6,03 g/l olarak belirlenmiştir.
42
Şekil 4.5.2. Demir elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Şekil 4.5.3. Demir elma çeşidinin meyve görünümü
43
4.6. Yer Elması Çeşidi
Yörede tek kaldığı tesbit edilen yerel çeşitlerden biridir. Çeşit özelliğinden ziyade
anaçlık özelliğinin ortaya çıkarılması önerilen bir çeşittir. Sadece 1,5 m boylanabilen
çeşidimiz oldukça küçük meyvelidir. Pazar değeri olmayan bir çeşittir. Hasat zamanı
Temmuz sonu olup, yazlık bir çeşittir.
Soğucak Bağları mevkiinde Mahmut ÜNVEROĞLU’ na ait bahçede bulunan çeşit
2 yıl üst üste periyodisite göstermektedir (Örneğin;2003 ve 2004 yılı periyodisite yılı idi).
Ağaç yaklaşık 30 yaşında olup aşılı değildir. Karaleke hastalığına karşı duyarlı olduğu
söylenen çeşit oldukça buruk bir tada sahiptir.
Ağacın genel görünümü Şekil 4.6.1.’de verilmiştir.
4.6.1. Fenolojik Özellikleri
Yer elması çeşidine ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.6.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.6.1. Yer elması çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
18 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
05 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
09 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
13 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
Hasat Tarihi
Yaprak Döküm Tarihi
108
26 Temmuz
10 Kasım
44
Çizelge 4.6.1.’den anlaşılacağı gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 18 gün, çiçeklenme süresi ise 8 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 108 gün olmuştur.
Şekil 4.6.1. Yer elması çeşidinde ağacın genel görünümü
4.6.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat zamanında olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve
ağırlığı 48,03 g; ortalama meyve hacmi 48,00 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 0,99 g/cm3;
ortalama meyve eni 51,77 mm; ortalama meyve boyu 43,38 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 0,84 (basık); ortalama meyve eti sertliği 19,62 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 14,20 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,66 mm; ortalama sap çukuru genişliği
22,86 mm; ortalama sap çukuru derinliği 10,46 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 17,59
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 10,02 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 18,98 mm;
45
ortalama çekirdek evi uzunluğu 15,23 mm; ortalama tohum sayısı 7,0; ortalama tohum
ağırlığı 0,350 g olarak tesbit edilmiştir (tohumları oldukça şişkindir).
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.6.2.’de verilmiştir.
Ayrıca meyve zemin ve et rengi Şekil 4.6.3.’de görüldüğü gibi; yeşilimsi sarı zemin
rengi, sarı et rengi olarak belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %11,5; pH
4,48 ve titre edilebilir asitlik 4,02 g/l olarak bulunmuştur.
Şekil 4.6.2. Yer elması çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
46
Şekil 4.6.3. Yer elması çeşidinin meyve görünümü
4.7. Ekşi Elma Çeşidi
Yörede çok az sayıda bulunduğu tesbit edilen yerel çeşitlerden biridir. Adından da
anlaşılacağı gibi tadı ekşidir. İz şeklinde tohumlara sahip olması çekirdeksizliğe eğilimli
bir çeşit olduğunu akla getirmektedir (şişkin tohumlara da rastlanmıştır). Küçük meyvelere
sahip olduğundan pazar değeri pek yoktur. Ölçüm ve analizlerin yapılması için alınan
meyve örneklerinin yaklaşık %20’sinde karpel sayısının 6 olduğu gözlenmiştir.
47
Soğucak Bağları mevkiinde Mahmut ÜNVEROĞLU’ na ait bahçede bulunan çeşit
periyodisite göstermemektedir. Ağaç yaklaşık 15-16 yaşındadır. Hasat zamanı Eylül
sonudur, yani güzlük bir çeşittir.
Ağacın genel görünümü Şekil 4.7.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.7.1. Ekşi elma çeşidinde ağacın genel görünümü
4.7.1. Fenolojik Özellikleri
Yapılan fenolojik gözlemler Çizelge 4.7.1.’de verilmiştir.
48
Çizelge 4.7.1. Ekşi elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
27 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
18 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
21 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
25 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
150
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
17 Kasım
Çizelge 4.7.1.’de görüldüğü gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 22 gün, çiçeklenme süresi ise 7 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 150 gün olmuştur.
4.7.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat edilen olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı
73,98 g; ortalama meyve hacmi 69,00 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,07 g/cm3;
ortalama meyve eni 58,70 mm; ortalama meyve boyu 45,95 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 0,78 (basık); ortalama meyve eti sertliği 28,15 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 13,29 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,81 mm; ortalama sap çukuru genişliği
24,77 mm; ortalama sap çukuru derinliği 8,30 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 16,92
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 6,40 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 17,70 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 14,92 mm; ortalama tohum sayısı 6,5; ortalama tohum
ağırlığı 0,253 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.7.2.’de verilmiştir.
49
Şekil 4.7.2. Ekşi elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Şekil 4.7.3.’de görüldüğü gibi; zemin renginin sarımsı yeşil üzerine güneş gören
kısımlarının damar şeklinde kırmızı çizgili olduğu, et renginin ise yeşilimsi beyaz olduğu
göreceli olarak belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda, suda çözünebilir kuru madde miktarı %15; pH 2,98
ve titre edilebilir asitlik 9,38 g/l olarak tesbit edilmiştir.
50
Şekil 4.7.3. Ekşi elma çeşidinin meyve görünümü
4.8. Gelin Elma Çeşidi
Yörede sadece iki ağaç kaldığı tesbit edilen yerel bir çeşittir. Kalın kabuklu, oldukça
tatlı ve unsu bir meyveye sahiptir. Az sayıda veya iz şeklinde tohumların görülmesi
çekirdeksizliğe meyilli olabileceğini göstermektedir. Az sayıda çıkan tohumlar şişkindir.
Görüntü olarak albenisi yüksek olduğundan pazar değeri iyidir. Ancak depo ömrü uzun
51
değildir. Ölçüm ve analizler için alınan meyve örneklerinin yaklaşık %20’sinde karpel
sayısının 4 ve çizgi şeklinde zor görünür olduğu tesbit edilmiştir.
Kemal Paşa Kasabası’ndan Alaaddin Genç’e ait bahçede bulunan çeşit periyodisite
göstermektedir. Çift yıllarda (2004 gibi) az meyve vermektedir. Ağaç yaklaşık 40-45
yaşında olup çöğür üzerine aşılıdır. Hasat zamanı 15 Eylül- 5 Ekim tarihleri arasında olup,
güzlük bir çeşittir.
Ağacın genel görünümü Şekil 4.8.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.8.1. Gelin elma çeşidinde ağacın genel görünümü
52
4.8.1. Fenolojik Özellikleri
Yapılan fenolojik gözlemler Çizelge 4.8.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.8.1. Gelin elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
22 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
07 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
12 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
15 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
159
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
13 Kasım
Çizelge 4.8.1.’de görüldüğü gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 16 gün, çiçeklenme süresi ise 8 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 159 gün olmuştur.
4.8.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat edilen olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı
112,86 g; ortalama meyve hacmi 111,00 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,02 g/cm3;
ortalama meyve eni 63,99 mm; ortalama meyve boyu 65,16 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 1,02 (yuvarlak); ortalama meyve eti sertliği 27,68 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 21,19 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,42 mm; ortalama sap çukuru genişliği
27,28 mm; ortalama sap çukuru derinliği 15,78 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 21,24
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 12,79 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 17,56 mm;
53
ortalama çekirdek evi uzunluğu 15,65 mm; ortalama tohum sayısı 6,9; ortalama tohum
ağırlığı 0,367 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.8.2.’de verilmiştir.
Şekil 4.8.2. Gelin elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Şekil 4.8.3.’de görüldüğü gibi; sarı
üzerine sıvama koyu kırmızı zemin rengi,
sarımsı beyaz et rengine sahip olduğu göreceli olarak belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda, suda çözünebilir kuru madde miktarı %16; pH 3,71
ve titre edilebilir asitlik 4,02 g/l olarak bulunmuştur.
54
Şekil 4.8.3. Gelin elma çeşidinin meyve görünümü
4.9. Alyanak Elma Çeşidi
Yörede yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan çeşitlerden biridir. Şekil 4.9.1.’de
görüldüğü gibi ağaçta genel olarak güneş gören yerlerdeki meyveler iri, güneş görmeyen
yerlerdeki ise küçük ve şekilleri bozuktur. Yörede incelenen çeşitler arasında en iri
meyvelere sahip olan çeşittir. Meyveleri kalın kabuklu, mayhoş ve suludur. Erken hasat
edilmesi ve buzdolabı koşullarında 2-2,5 ay bozulmadan kalabilmesi tercih edilmesinin
55
temel nedenlerindendir. İncelenen örneklerdeki mevcut tohumların yaklaşık %50’si iz
şeklindedir.
İmamlık Bağı’nda Cafer ERDOĞDU’ ya ait bahçede bulunan çeşit periyodisite
göstermemektedir. Ağaç yaklaşık 7-8 yaşında olup çöğür üzerine aşılıdır. Hasat zamanı
Temmuz sonu Ağustos başı olup, yazlık bir çeşittir.
Şekil 4.9.1. Alyanak elma çeşidinde ağacın genel görünümü
56
4.9.1. Fenolojik Özellikleri
Yapılan fenolojik gözlemler Çizelge 4.9.1.’de verilmiştir.
Çizelge 4.9.1. Alyanak elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
24 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
08 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
11 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
18 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
Hasat Tarihi
Yaprak Döküm Tarihi
106
26 Temmuz
12 Kasım
Çizelge 4.9.1.’de görüldüğü gibi; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 15 gün, çiçeklenme süresi ise 10 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 106 gün olmuştur.
4.9.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat edilen olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı
311,02 g; ortalama meyve hacmi 309,50 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,01 g/cm3;
ortalama meyve eni 97,50 mm; ortalama meyve boyu 72,02 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 0,74 (basık); ortalama meyve eti sertliği 20,56 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 21,72 mm; ortalama meyve sapının çapı 4,29 mm; ortalama sap çukuru genişliği
46,14 mm; ortalama sap çukuru derinliği 18,18 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 40,51
57
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 25,47 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 30,99 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 20,83 mm; ortalama tohum sayısı 8,0; ortalama tohum
ağırlığı 0,315 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.9.2.’de verilmiştir.
Şekil 4.9.2. Alyanak elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Şekil 4.9.3.’de görüldüğü gibi; zemin renginin yeşilimsi sarı üzerine güneş gören
kısımlarının kırmızı alacalı olduğu, et renginin ise yeşilimsi sarı olduğu göreceli olarak
belirlenmiştir.
Kimyasal analizler sonucunda, suda çözünebilir kuru madde miktarı %10,5; pH 3,32
ve titre edilebilir asitlik 10,05 g/l olarak tesbit edilmiştir.
58
Şekil 4.9.3. Alyanak elma çeşidinin meyve görünümü
4.10. Pehrizoğlu Elma Çeşidi
Yöredeki eski yetiştiriciler tarafından çok sevilen ve tercih edilen bir çeşit olmasına
rağmen, tek bir ağaç bulunabilmiştir. Aroması ve tadı son derece güzel, depo ömrü
uzundur. Albenisi yüksek, ince kabuklu, sulu ve sert dokulu bir meyve etine sahiptir.
Bey Bağı’ndan Hasan Selimoğlu’ nun bahçesinde bulunan çeşit periyodisite
göstermemektedir. Ağaç yaklaşık 40 yaşında olup, çöğür üzerine aşılıdır. Hasat zamanı 15
Eylül’den sonra olup, güzlük bir çeşittir.
59
Ağacın genel görünümü Şekil 4.10.1.’de verilmiştir.
Şekil 4.10.1. Pehrizoğlu elma çeşidinde ağacın genel görünümü
4.10.1. Fenolojik Özellikleri
Çeşide ait fenolojik gözlemler Çizelge 4.10.1.’de verilmiştir.
60
Çizelge 4.10.1. Pehrizoğlu elma çeşidine ait fenolojik gözlemler
Tomurcukların Kabarma Tarihi
25 Mart
Çiçeklenme Başlangıcı Tarihi
11 Nisan
Tam Çiçeklenme Zamanı
15 Nisan
Çiçeklenme Sonu Tarihi
20 Nisan
Tam Çiçeklenmeden Hasat
Tarihine Kadar Geçen Gün Sayısı
151
Hasat Tarihi
18 Eylül
Yaprak Döküm Tarihi
20 Kasım
Çizelge 4.10.1.’den anlaşılacağı üzere; tomurcukların kabarmasından çiçeklenme
başlangıcına kadar 17 gün, çiçeklenme süresi ise 9 gün sürmüştür. Tam çiçeklenmeden
hasat tarihine kadar geçen gün sayısı ise 151 gün olmuştur.
4.10.2. Pomolojik Özellikleri
Hasat edilen olgun meyvelerde yapılan analizler sonucunda ortalama meyve ağırlığı
160,41 g; ortalama meyve hacmi 156,5 cm3; ortalama meyve yoğunluğu 1,03 g/cm3;
ortalama meyve eni 70,62 mm; ortalama meyve boyu 75,69 mm; ortalama şekil indeksi
(boy/en) 1,07 (uzun); ortalama meyve eti sertliği 18,12 Libre; ortalama meyve sapının
uzunluğu 17,69 mm; ortalama meyve sapının çapı 2,72 mm; ortalama sap çukuru genişliği
28,69 mm; ortalama sap çukuru derinliği 15,50 mm; ortalama çiçek çukuru genişliği 24,42
mm; ortalama çiçek çukuru derinliği 16,05 mm; ortalama çekirdek evi genişliği 17,11 mm;
ortalama çekirdek evi uzunluğu 19,49 mm; ortalama tohum sayısı 8,8; ortalama tohum
ağırlığı 0,397 g olarak tesbit edilmiştir.
Meyvenin ağaçtaki görünümü Şekil 4.10.2.’de verilmiştir.
61
Şekil 4.10.2. Pehrizoğlu elma çeşidinin ağaç üzerindeki görünümü
Göreceli olarak tesbit edilen meyve zemin ve et rengi Şekil 4.10.3.’de görüldüğü
gibi; sarımsı yeşil zemin rengi, yeşilimsi beyaz et rengindedir.
Kimyasal analizler sonucunda ise, suda çözünebilir kuru madde miktarı %12; pH
3,12 ve titre edilebilir asitlik 5,36 g/l olarak tesbit edilmiştir.
62
Şekil 4.10.3. Pehrizoğlu elma çeşidinin meyve görünümü
63
5. TARTIŞMA
Çalışmaya alınan yerel çeşitlerde; çiçeklenmeye ait fenolojik özellikler bakımından,
Çizelge 4.1.’de görüldüğü gibi yazlık çeşitlerin güzlük çeşitlere göre erken çiçeklendiği
ancak yazlık ve güzlük çeşitlerin kendi aralarında büyük bir farklılık görülmemiştir. En
erken çiçeklenme Yer elması çeşidinde, en geç çiçeklenme Ekşi elma çeşidinde olmuştur.
Diğerleri bu iki çeşit arasında yer almıştır. Çiçeklenme periyodu 7-10 gün arasında
değişmiştir. Tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısının, en fazla 159 gün
ile Gelin elma çeşidinde, en az 106 gün ile Alyanak çeşidinde olduğu tesbit edilmiştir. Bu
süreler, özellikle ekoloji ve sıcaklığa bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin, Djouvinov
(2003b), Bulgaristan ekolojik koşullarında, Coop 12 ve Florina elma çeşitleri için tam
çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayılarını, vegatasyon süresince ortalama
olarak ölçülen 20,3-21,1 ºC’ler arasında, sırasıyla 87,8 ve155,8 gün olarak gözlemiştir.
Güleryüz ve Ülkümen (1972) ise Erzincan’da yürüttükleri çalışmada, yazlık çeşitlerin
çiçeklenmeden ağaç olumuna 94-109 günde, kışlık çeşitlerin 143-165 günde, güzlük
çeşitlerin 124-136 günde geldiklerini tesbit etmişlerdir. Görüldüğü gibi çeşitlerin
özelliklerine göre tam çiçeklenmeden hasat tarihine kadar geçen gün sayısı farklılık
göstermektedir.
Bulgularımızda meyvelerin hasadına,
yazlık çeşitlerde 26 Temmuz, güzlük
çeşitlerde 18 Eylül’de başlanmıştır. En erken yaprağını döken çeşit Yer elması, en geç
döken Tavar çeşidi olmuştur (Çizelge 4.1.).
Pomolojik özellikler bakımından, Çizelge 4.2.’de görüldüğü gibi en fazla meyve
ağırlığına, meyve hacmine, meyve eni ve boyuna sahip çeşit Alyanak (sırasıyla; 311,02 g;
309,50 cm3; 97,50 mm; 72,02 mm) çeşidi, en az Yer Elması ( sırasıyla; 48,03 g; 48,00 cm3;
51,77 mm; 43,38 mm) çeşidi olmuştur. Diğerleri bu iki çeşit arasında yer almıştır. Edizer
ve Güneş (1997), Tokat yöresinde gözlemledikleri elma çeşitlerinin meyve ağırlıklarını
71,05 g (Yağlı Kızıl) ile 218,16 g (Tavar); meyve enini 56,60 mm (Yağlı Kızıl) ile 86,30
64
mm (Tavar); meyve boyunu 45,36 mm(Yağlı Kızıl) ile 72,13 mm (Tavar) arasında tesbit
etmişlerdir. Özkan ve Celep (1995)’te yine Tokat yöresinde inceledikleri Tavar, Alyanak I,
Alyanak II, Arapkızı, Gelin Elma, Yağlıkızıl ve Ekşi Elma gibi mahalli elma çeşitlerinde
meyve ağırlığını 89,26 g ile 255,67 g arasında; Oğuz ve Aşkın (1993), Erciş’te mahalli
elma çeşitleri üzerinde yürüttükleri çalışmalarında, çeşitlerin ortalama meyve ağırlığını
36,55-145,54 g arasında tesbit etmişlerdir.
Meyve eti sertliği en fazla Ekşi Elma (28,15 libre) çeşidi, en az Yağlıkızıl (15,88
libre) çeşidi; meyve sapının uzunluğu en fazla Arapkızı (23,27 mm) çeşidi, en az Ekşi
Elma (13,29 mm) çeşidi olduğu; meyve sapının çapı, sap çukuru genişliği ve çiçek çukuru
genişliği en fazla Alyanak (sırasıyla; 4,29 mm; 46,14 mm; 40,51 mm) çeşidi, en az Demir
(sırasıyla; 2,31 mm;21,07 mm; 20,71 mm) çeşidi olduğu; sap çukuru derinliği, çiçek
çukuru derinliği ve çekirdek evi uzunluğu en fazla Alyanak (sırasıyla; 18,18 mm; 25,47
mm; 20,83 mm) çeşidi, en az Ekşi Elma (sırasıyla; 8,30 mm; 6,40 mm; 14,92 mm) çeşidi
olduğu belirlenmiştir. Çekirdek evi genişliği en fazla olan çeşit Alyanak (30,99 mm)
çeşidi, en az Elifli (16,26 mm) çeşidi; tohum sayısı en fazla Demir ve Pehrizoğlu (8,80
adet) çeşidi, en az Ekşi Elma (6,50 adet) çeşidi; tohum ağırlığı bakımından en fazla Demir
(0,48 g) çeşidi, en az Tavar (0,15 g) çeşidi olduğu gözlemlenmiştir.
Kimyasal özellikleri bakımından, Çizelge 4.3.’de görüldüğü gibi suda çözünebilir
kuru madde miktarı en fazla Gelin Elma (% 16) çeşidi, en az Arapkızı (%9) çeşidi; pH’ı en
yüksek olan çeşit Yer Elması (4,48) çeşidi, en düşük Arapkızı (2,39) çeşidi; titre edilebilir
asitliği en fazla olan Tavar (10,72 g/l) çeşidi, en az Yer Elması ve Gelin Elma (4,02 g/l)
çeşitlerinin olduğu belirlenmiştir. Edizer ve Güneş (1997), çeşitlerin suda çözünebilir kuru
madde miktarlarını %10,10 (Yağlı Kızıl) ile %12,80 (Elifli) arasında; Özkan ve Celep
(1995), SÇKM miktarını %10,30 ile %14,68 arasında ve pH’ı 2,92 ile 3.38 arasında tesbit
etmişlerdir. Şen ve ark. (1992), Ahlat’ta mahalli elma çeşitleri üzerinde yaptıkları analizler
sonunda meyve suyunda pH 3,89 (Kışlık Ekşi Elma V) ile 5,44 (Pamuk Elma XI) arasında
ve malik asit cinsinden titre edilebilir toplam asitlik 0,19 g/l (Pembe Elma) ile 0,90 g/l
(Kışlık Ekşi Elma V) arasında bulmuşlardır. Pırlak ve ark. (1997) Erzurum ilinin Tortum
ve Uzundere ilçelerinden seçilen 10 yazlık elma tipinde SÇKM miktarını %10,3-13,8
65
arasında, malik asit cinsinden toplam asit miktarını 0,19-1,43 g/100 ml arasında
belirlemişlerdir. Güleryüz ve Ülkümen (1972) ise, SÇKM miktarını araştırmanın birinci
yılında %13,18- %18,00 araştırmanın ikinci yılında ise %12,33- %16,80 arasında
değişiklik gösterdiğini belirtmişlerdir.
Meyve ağırlığı, meyve eni (çap), meyve eti sertliği, suda çözünebilir kuru madde
ve titre edilebilir asitlik değerleri üzerine tartılı derecelendirme yapılarak çeşitler üç sınıfa
ayrılmıştır (Çizelge 3.2.). Buna göre:
Meyve ağırlığı (g) bakımından, Alyanak çeşidi 1. sınıf; Tavar, Yağlıkızıl, Arapkızı,
Elifli ve Pehrizoğlu çeşitleri 2. sınıf; Demir, Yer Elması, Ekşi Elma ve Gelin Elma çeşitleri
ise 3. sınıfta yer almıştır.
Meyve eni (mm) bakımından, Tavar ve Alyanak çeşitleri 1. sınıf; Yağlıkızıl,
Arapkızı, Elifli ve Pehrizoğlu çeşitleri 2. sınıf; Demir, Yer Elması, Ekşi Elma ve Gelin
Elma çeşitleri ise 3. sınıfta yer almıştır.
Meyve eti sertliği (libre) bakımından, Ekşi Elma ve Gelin Elma çeşitleri 1. sınıf;
Arapkızı, Elifli, Demir ve Alyanak çeşitleri 2. sınıf; Tavar, Yağlıkızıl, Yer Elması ve
Pehrizoğlu çeşitleri ise 3. sınıfta yer almaktadır.
Suda çözünebilir kuru madde miktarı (%) bakımından, Ekşi Elma ve Gelin Elma
çeşitleri 1. sınıf; Yağlıkızıl, Elifli, Demir, Yer Elması ve Pehrizoğlu çeşitleri 2. sınıf;
Tavar, Arapkızı ve Alyanak çeşitleri ise 3. sınıfta yer almaktadır.
Titre edilebilir asitlik (g/l) bakımından ise, Tavar, Elifli, Ekşi Elma ve Alyanak
çeşitleri 1. sınıf; Yağlıkızıl ve Arapkızı çeşitleri 2. sınıf; Demir, Yer Elması, Gelin Elma ve
Pehrizoğlu çeşitleri ise 3. sınıfta yer almaktadır.
Ayrıca TSE Elma Standardına göre yapılan sınıflandırmada; çap ölçümleri dikkate
alınarak 65 mm üstündekiler Ekstra, 60-65 mm arası I. Sınıf , 55-60 mm arası II. Sınıf
66
olarak
belirtilmiştir
(Anonim,
1983).
Bu
sınıflandırma
değerleri
göz
önünde
bulundurulduğunda; çeşitlerin ortalama çap değerlerine göre; Tavar (87,38 mm), Yağlıkızıl
(74,93 mm), Arapkızı (79,21 mm), Elifli (68,93 mm), Alyanak (97,50 mm) ve Pehrizoğlu
(70,62 mm) çeşitleri Ekstra; Gelin Elma (63,99 mm) çeşidi I. Sınıf; Demir (58,42 mm) ve
Ekşi Elma (58,70 mm) çeşitleri II. Sınıf meyveler oluşturma eğilimindedir. Yer Elması
(51,77 mm) çeşidi ise bu sınıflandırmaya girecek meyve çapına sahip değildir.
Yapılan gözlemler sonucunda Tavar, Ekşi Elma, Gelin Elma ve Alyanak
çeşitlerinde çekirdek evinin kapalı ve çizgi şeklinde oluşu ve çekirdeklerin iz şeklinde az
sayıda veya hiç bulunmaması çekirdeksizliğe eğilimli çeşitler olacağı düşüncesini
vermektedir. Bu nedenle, bu çeşitlerin ve özelliklede Tavar çeşidinin bundan sonraki bu
konuda yapılacak araştırmalar için materyal olarak kullanılması dikkate değer
bulunmuştur. Ayrıca Ekşi elma çeşidinde incelenen örneklerin yaklaşık %20’sinde altı
karpele ve Gelin Elma çeşidinde incelenen örneklerin yaklaşık %20’sinde dört karpele
rastlanması ilgi çekici bulunmuştur.
Yağlıkızıl, Arapkızı, Alyanak ve Pehrizoğlu çeşitleri periyodisite göstermemeleri
nedeniyle, bunlara ek olarak Tavar çeşidi albenisinin yüksek olması nedeniyle tercih edilen
çeşitler arasındadır. Yer Elması çeşidi büyüme gücünün zayıf olması nedeniyle anaçlık
özelliği ön plana çıkarılması gereken bir çeşit olarak düşünülebilir.
Yapılan bu çalışma mevcut yerel elma çeşitlerimizi belirlemeyi, bu çeşitlerin
fenolojik ve pomolojik özelliklerini ortaya koymayı ve genetik kaynak olarak kullanılması
amacıyla; gözlemlerini yaptığımız bu çeşitlerden aşı gözleri alınarak MM106 anacı üzerine
aşılanıp her çeşitten 10 adet fidan elde edilerek genetik kaynak olarak korunmasına
çalışılmaktadır.
67
KAYNAKLAR
AKÇA, Y., ŞEN, M., 1990a. Van ve Çevresinde Yetiştirilen Mahalli Elma Çeşitlerinin
Morfolojik ve Pomolojik Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma.
Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1/1, s: 109-128, VAN.
AKÇA, Y., ŞEN, M., 1990b. Gürün ve Çevresinde Yetiştirilen Mahalli Elma Çeşitlerinin
Pomolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma.
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 1/1, s: 98-108, VAN.
AKÇAY, E.M., HAMARAT, N., 1997. Konya Yöresinde Yetiştirilen Altınçekirdek
Elmasının Bazı Pomolojik Özellikleri ve Döllenme Biyolojisi Üzerine Araştırmalar.
Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu (Bildiriler), Atatürk Bahçe Kültürleri
Merkez Araştırma Enstitüsü, s:77-82, YALOVA.
ANONİM, 1972. Meyve ve Sebze Mamulleri Titre Edilebilir Asitlik Tayinleri. TS 1125,
TSE, ANKARA.
ANONİM, 1983. Elma Standartı. TS 100/Nisan 1983, UDK 634.11, TSE, ANKARA.
ANONİM, 1986. Meyve ve Sebze Mamulleri Çözünür Katı Madde Miktarı Tayini.
Refraktometrik Yöntem, TS 4890, TSE, ANKARA.
ANONİM, 2004a. http://www.bahçe.biz/bitki/meyve/elma-yetiş.htm:
ANONİM, 2004b. Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Meteorolojik
İstasyonu, İklim Elemanları, TOKAT.
68
ANONİM, 2005. Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Meteorolojik
İstasyonu, İklim Elemanları, TOKAT.
ANONYMOUS, 1973. Methods of Analysis, International Federation of Fruit Juice
Producers, Eschens.
ANONYMOUS, 2004. www.fao.org. FAO Statistical Databases.
ANONYMOUS, 2006. www.fao.org. FAO Statistical Databases, Agriculture, Agriculture
and Food Trade, Apple Export in The World.
AŞKIN, M.A., OĞUZ, H.İ., 1995. Erciş’te Yetiştirilen Ümitvar Mellaki Armut Tiplerinde
Bazı Meyve ve Ağaç Özelliklerinin Tesbiti Üzerine Araştırmalar. II. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, Cilt 1 (Meyve), Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe
Bitkileri Bölümü, s: 84-87, ADANA.
BÜYÜKYILMAZ, M., BULAGAY, A.N., BURAK, M., 1983. Marmara Bölgesi İçin
Ümitvar Armut Çeşitleri. II. Bahçe Dergisi, 12/2, YALOVA.
BÜYÜKYILMAZ, M., BULAGAY, A.N., BURAK, M., 1994. Marmara Bölgesi İçin
Ümitvar Armut Çeşitleri. III. Bahçe Dergisi, 23/1-2, YALOVA.
CEMEROĞLU, B., 1976. Reçel, Marmelat, Jöle Üretim Teknolojisi ve Analiz Metotları.
Gıda İşleri Genel Müdürlüğü, Bursa Gıda Kontrol Eğitim ve Araştırma Enstitüsü
Yayınları, No: 5, s: 57, ANKARA.
DJOUVINOV, V., 2003a. Results of Phenological Studies on Scab-Resistant Apple
Cultivars, Beginning of Vegetation and Blooming Period. Rasteniev’dni Nauki, 40
(5), p: 408-414.
69
DJOUVINOV, V., 2003b. Results of Phenological Studies on Scab-Resistant Apple
Cultivars, Period of Ripening and End of Vegetation. Rasteniev’dni Nauki, 40 (5),
p: 415-420.
EDİZER, Y., GÜNEŞ, M., 1997. Tokat Yöresinde Yetiştirilen Yerel Elma ve Armut
Çeşitlerinin Bazı Pomolojik Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma.
Yumuşak
Çekirdekli Meyveler Sempozyumu (Bildiriler), Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez
Araştırma Enstitüsü, s: 53-60, YALOVA.
GERÇEKÇİOĞLU, R., POLAT, M., 1998. Tokat koşullarında Farklı Gelişme
Kuvvetlerine Sahip Anaçlar Üzerine Aşılanmış Elma Çeşitlerinin Fenolojik ve
Pomolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 15/1, s: 15-29, TOKAT.
GÜLERYÜZ, M., ERCİŞLİ, S., 1997. Kağızman İlçesinde Yetiştirilen Mahalli Armut
Çeşitleri Üzerinde Pomolojik Bir Araştırma.
Yumuşak Çekirdekli Meyveler
Sempozyumu (Bildiriler), Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü,
s:37-44, YALOVA.
GÜLERYÜZ, M., ÜLKÜMEN, L., 1972. Erzincan’da Yetiştirilen Bazı Önemli Elma ve
Armut Çeşitlerinin Pomolojileri ile Döllenme Biyolojileri Üzerinde Araştırmalar.
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Z. Dergisi, 3/3, s: 65-92, ERZURUM.
GÜNEŞ, M., AŞKIN, M.A., 1993. Bazı Elma ve Armut Çeşitlerinde Kimyasal
Seyreltmenin Seyreltme Oranı, Meyve Kalitesi ve Meyvelerin Bazı Pomolojik
Özellikleri Üzerine Etkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3/12, s: 247-261, VAN.
KARAÇALI, İ., 1990. Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlanması. Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 494, s: 24, Bornova/İZMİR.
70
KAYA, T., 2000. Gevaş’ta Yetiştirilen Mahalli Elma Çeşitleri Üzerinde Araştırmalar.
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, VAN.
OĞUZ, İ., AŞKIN, M.A., 1993. Erciş’te Yetiştirilen Mahalli Elma Çeşitlerinin Morfolojik
ve Pomolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 3/1-2, s: 281-298, VAN.
ONUR, S., 1977. Yerli ve Yabancı Erik Çeşitlerinin Seçimi. Yalova Bahçe Kültürleri
Araştırma Enstitüsü Dergisi, 8/1, s:57-64, YALOVA.
ÖZBEK, S., 1977. Genel Meyvecilik. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları,
No: 2, s: 386. ADANA.
ÖZBEK, S., 1978. Özel Meyvecilik (Kışın Yaprağını Döken Meyve Türleri). Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 128, Ders kitabı: 11, ADANA.
ÖZÇAĞIRAN, R., 1978. Bazı Can Eriklerinin Döllenme Biyolojileri Üzerine
Araştırmalar. Yalova Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Dergisi, 9/1-3, s:28-31,
YALOVA.
ÖZÇAĞIRAN, R., ÜNAL, A., ÖZEKER, E., İSFENDİYAROĞLU, M., 2004. Ilıman
İklim Meyve Türleri (Yumuşak Çekirdekli Meyveler). Cilt:2, Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 556, Bornova/İZMİR.
ÖZKAN, Y., CELEP, C., 1995. Tokat İlinde Yetiştirilen Yerel Elma Çeşitlerinin
Pomolojik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 12/1, s:8-14, TOKAT.
PIRLAK, L., GÜLERYÜZ, M., ASLANTAŞ, R., EŞİTKEN, A., 1997. Erzurum İlinin
Tortum ve Uzundere İlçesindeki Yetişen Yazlık Elma Tiplerinin Seleksiyon
71
Yoluyla Islahı Üzerinde Bir Araştırma.
Yumuşak Çekirdekli Meyveler
Sempozyumu (Bildiriler), Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü,
s:21-28, YALOVA.
ŞEN, S.M., 1986. Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi Cevizlerinin
Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerine Araştırmalar.
Atatürk Üniversitesi Ziraat
Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü (Doçentlik Tezi), ERZURUM.
ŞEN, S.M., BOSTAN, S.Z., CANGİ, R., KAZANKAYA, A., OĞUZ, H.I., 1992.
Ahlat’ta Yetiştirilen Önemli Mahalli Elma Çeşitlerinin Morfolojik ve Pomolojik
Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma.
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 2/2, s:53-65, VAN.
ŞEN, S.M., CANGİ, R., BOSTAN, S.Z., BALTA, F., KARADENİZ, T., 1992. Van ve
Çevresinde Yetiştirilen Seçilmiş Bazı Mellaki ve Ankara Armut Çeşitlerinin
Fenolojik, Morfolojik ve Pomolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Yüzüncü
Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2/2, s:29-40, VAN.
ŞEN, S.M., KARADENİZ, T., BALTA, F., 1993. Tirebolu (Harkköyü) Yöresinde
Yetiştirilen Önemli Mahalli Ayva Çeşitleri Üzerinde Morfolojik ve Pomolojik
Çalışmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3/1-2, s:205-219,
VAN.
TEKİNTAŞ, F.E., CANGİ, R., KOYUNCU, M.A., 1991. Van ve Yöresinde Yetiştirilen
Mahalli Ayva Çeşitlerinin Fenolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi
Üzerine Bir Araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1/2,
s:56-67, VAN.
TEKİNTAŞ, F.E., YARILGAÇ, T., İSLAM, A., 1999. Van’da Yetiştirilen Önemli
Mahalli Elma Çeşitlerinin Çöğür Anaçlar Üzerindeki Gelişme Durumlarının
72
İncelenmesi. Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, Ankara Üniversitesi
Basımevi, s:634-637, ANKARA.
ULAŞOĞLU, O., 2000. Tokat’ta Yetiştirilen Bazı Yerli Armut Çeşitlerinin Fenolojik ve
Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma.
Gaziosmanpaşa
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans
Tezi, TOKAT.
ÜLKÜMEN, L., 1938. Malatya’nın Mühim Meyve Çeşitleri Üzerinde Morfolojik,
Fizyolojik ve Biyolojik Araştırmalar. Yüksek Ziraat Enstitüsü Çalışmaları, sayı:
65, ANKARA.
ÜNAL, A., SAYGILI, H., HEPAKSOY, S., CAN, H.Z., TÜRKÜSAY, H., 1997. Ege
Bölgesinde Armut Yetiştiriciliği ve Seçilen Bazı Armut Çeşitlerinin Pomolojik
Özellikleri.
Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu (Bildiriler), Atatürk
Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, s: 29-35, YALOVA.
WESTWOOD, M. N., 1978. Temprote-Zone-Pomology (Pastharvest, Storage and
Nutritional Value), p: 280-281.
YAZGAN, A., KAYNAK, L., EDİZER, Y., 1990. Tokat İl Merkezinde 1984-1985 Kış
Soğuklarının Önemli Meyve Tür ve Çeşitlerine Etkileri Üzerinde Araştırmalar.
Cumhuriyet Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi Dergisi, 6/1, TOKAT.
73
ÖZGEÇMİŞ
1979 yılında Tokat/Merkez’ de doğdu. İlkokulu 1986-91 yılları arasıda Tokat İbn-i
Kemal İlköğretim Okulu’nda, ortaokulu 1991-94 yılları arasında Tokat Cumhuriyet
Ortaokulu’nda, liseyi 1994-97 yılları arasında Tokat Gaziosmanpaşa Lisesi’nde,
üniversiteyi ise 1998-2002 yılları arasında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Bahçe Bitkileri Bölümü’nde tamamladı. 2003 yılı Güz döneminde ise Gaziosmanpaşa
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Meyvecilik Bilim
dalında Yrd.Doç.Dr. Yemliha EDİZER’ in danışmanlığında Yüksek Lisans’a başladı.

Arapça II konu 4

Farklı Trabzon Hurması Genotiplerinin Çiçek Tozu

Dönem Projesi Dağılım Listesi

tc selçuk üniversitesi fen bilimleri enstitüsü eğirdir bölgesinde

Tohum Bahçelerinde Etkili Klon Sayısının Önemi

araştırma - Garanti Yatırım

Yurt İçi Sertifikalı Tohum Üretiminin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ

Ekim - Ziraat Fakültesi

PDF olarak indir

(PDF)... - DergiPark

Eylül 2014 - Iğdır Üniversitesi

1 10062064 ABDULLAH SÜTŞURUP 45 2 10061065

KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı Dr. Selçuk KARABAT Unvan Teknik

Turkçe Antetli Kağıt - Uludağ İhracatçı Birlikleri

Bahçe Tesisi, Ziraat Mühendisi Dr. Güçer Kafa

Amasya İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği

Adı Soyadı MEZUN OLDUĞU OKUL ESKİ GÖREV YERİ ve ALANI

Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi

Sosyal Sorumluluk Projesi Program Proje Yönlendirme

2014 Yerel Kuruluş Organları Genel Seçimi