Prof. Dr. Ali KÜDEN

ELMA
YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ
Prof. Dr. Ali KÜDEN
Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Bahçe Bitkileri Bölümü
Adana, 2007
1
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa No
1. GĠRĠġ
1
2. ELMA ÇEġĠT ÇALIġMALARI
2
2.1. Ilıman Ġklim Bölgelerinde ÇeĢit ÇalıĢmaları
2
2.2. Subtropik Ġklim Bölgelerinde Elma ÇeĢit ÇalıĢmaları
3
3. ELMALARDA TOZLANMA VE DÖLLENME
5
4. ELMA ÇEġĠTLERĠ
8
4.1. Yazlık Elmalar
8
4.2. Güzlük Elmalar
9
4.3. KıĢlık Elmalar
10
5. ELMA ANAÇLARI
21
5.1. Generatif Anaçlar
21
5.2. Klonal Elma Anaçları
22
5.3. East Malling Anaç Serisi
23
5.2.1. Çok Bodur Anaçlar
23
5.2.2. Bodur Anaçlar
23
5.2.3. Yarı Bodur Anaçlar
24
5.2.4. Kuvvetli Anaçlar
24
5.2.5. Çok Kuvvetli Anaçlar
24
6. ELMALARDA SEYRELTME
27
7. ELMALARDA GÜBRELEME
28
8. ELMA HASTALIKLARI
29
9. YARARLANILAN KAYNAKLAR
32
2
1. GĠRĠġ
Elma, ülkemizde uzun yıllardan beri yetiştiriciliği yapılan, üretim ve alan
bakımından öteki ılıman iklim meyvelerinin başında gelen bir meyve türüdür. Bu meyve
türünde ülkemiz oldukça geniş bir çeşit zenginliğine sahiptir (Özbek, 1978). Ancak
bunların çok azı meyve kalitesi ve muhafazaya uygunluk açısından önem kazanmıştır.
Yerli elmalarımız ve Amasya çeşidi dışında genel olarak uzun yıllardan beri geleneksel
olarak Golden Delicious, Starking Delicious çeşitleri yetiştirilmektedir. Bu kışlık
çeşitler dışında yetiştiriciliği yapılan yazlık çeşitlerin büyük çoğunluğu yerli çeşitlerdir.
İç pazarlarda oldukça yüksek fiyatla satılan yazlık elmaların kaliteleri düşük,
dayanıklılıkları ise azdır. Yazlık elma çeşitleri genellikle Temmuz - Ağustos aylarında
olgunlaşmaktadır. Eylül ayında olgunlaşan yeterince çeşit yoktur. Bu nedenle kışlık
çeşitler henüz olgunlaşmadan erkenden derilerek yada dökülen elmalar toplanarak satışa
sunulmaya başlamaktadır. Oysa, batılı ülkelerde Temmuz ayından itibaren olgunlaşan
yazlık ve Eylül'de olgunlaşan güzlük kaliteli elma çeşitleri de yetiştirilmektedir. Bu
şekilde hem üreticiler derim bakımından sıkıntı çekmemektedirler, hem de tüketiciler
pazarda sürekli kaliteli elma bulabilmektedirler. Öte yandan, bodur ve yarı bodur klonal
elma anaçlarının yetiştiriciliği ve bunların kitlesel üretiminde ülkemiz çok yetersiz
kalmıştır.
Meyvecilikte
gelişmiş
ülkeler
klon
anaçlarının
kitlesel
üretimini
gerçekleştirmeleri yanında yeni klonal, bodur ve yarı bodur elma anaçları da elde
etmeye başlamışlardır. Bu bakımdan elma yetiştiriciliğinde yeni çeşitler, yeni dikim
sistemleri ve budama teknikleri ve bunların pratikte yaygınlaştırılması üzerinde
durmakta yarar vardır.
2. GENEL BĠLGĠLER
Yazlık ve güzlük elma çeşitleri ülkemizde üzerinde pek çalışılmayan bir
konudur. Yeni elma çeşitleri üzerinde Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez
Araştırma Enstitüsü ve Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde
çalışmalar yürütülmektedir. Bununla ilgili olarak 1981 yılında İtalya‟dan 3 yazlık, 1
güzlük ve 17 kışlık yeni elma çeşidi getirilmiştir. Bu çeşitlerden sadece yazlık olan
Jerseymac ve Summerred ancak 2000 yılında yayılmaya başlamıştır.
3
Ülkemizde yetiştiriciliği henüz yeni yaygınlaşmaya başlayan spur çeşitlerden
Starkrimson ise, öteki üretici ülkelerde artık vazgeçilmiş bir çeşit durumundadır. Başta
ABD ve Avrupa gibi önemli elma üreticisi ülkelerde de son yıllara kadar Starking D,
Golden D. ile Cox Orange, McIntosh gibi çeşitler yaygın olarak yetiştirilmiştir.
Özellikle ABD‟de daha çok Oregon spur, Scarlet Spur ve Redchief gibi spur
tipler yaygınlaşmıştır (Barrit,1992). Son 10-15 yıldır bu ülkelerde yetiştirilen çeşitlerin
başında Granny Smith, Jonagold, Gala, Baraeburn, Fuji ve Elstar gelmektedir. Dünya
elma üretiminde ilk sıralarda Çin, ABD, Fransa, Türkiye ve İtalya yer almaktadır
(Çizelge 1.2.2). Ancak Çin‟in elma üretimi kendisine en yakın ülkenin 4 katı kadardır.
Ülkemizde yetiştirilen elma çeşitlerinin büyük çoğunluğu Avrupa‟da tutulan çeşitlerden
oluşmadığı için bu pazarlarda da önemli bir yer edinilememiştir.
Avrupa ülkelerindeki elma yetiştiriciliği konusunda yapılan incelemeler
sonucunda ülkemizin, özellikle çeşitler, yetiştirme tekniği ve özellikle dikim ile budama
sistemleri konularında bu ülkelerin çok gerisinde kaldığı gerçeği ile karşılaşmaktayız.
Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri Golden grubu (Golden Delicious ve
Stark Spur Golden Delicious) ve Red Delicious grubu (Starking D. ve Starkrimson D.)
elmalarda yoğunlaşmıştır. Oysa bu elma çeşitleri ABD‟de 1970‟li yıllardan itibaren,
Avrupa ülkelerinde ise 1980‟li yılların sonundan itibaren terkedilmiş veya üretimleri
azalmıştır. Son yıllarda özellikle ABD ve Avrupa ülkelerinde yen bazı elma çeşitleri
yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu çeşitlerin başında Granny Smith, Jonagold, Gala ve
mutantları Breaburn, Fuji, Mutsu, Elstar ve Idared gelmektedir (Barrit, 1992).
Özellikle Avrupa ülkelerinde son yıllarda yaygınlaşmaya başlayan elma
çeşitlerinden Elstar, Jonagold ve mutantları (Jonagored, Jonasty, Jomured, Jonagold
2000 vb.) ile Gala ve mutantları (Royal Gala, Mondial Gala, Galaxy vb.) üzerinde ise
ülkemizde pek durulmamıştır (Çizelge 1.).
Yeni Zelanda‟ da üretilen elmanın %60‟ ı, Şili‟ de %45‟ i ve Fransa‟ da %39‟ u
ihraç edilirken, bu oran ülkemizde %0,5 seviyelerindedir (Anonymous, 2000). Bunun
nedeni olarak birçok sebep gösterilebilir, ancak en önemlileri, dünya pazarında çok
satılan yeni çeşitlere geçilememiş olunması ve hasat sonu uygulamalarının yeterli
olmadığındandır. Bununla birlikte, ülkemizde yoğun olarak yetiştirilen Golden
Delicious ve Starking Delicious artık klasik çeşitler arasında yer almakta olup maalesef
dünya pazarında fazla yer bulamamaktadır. Günümüzde dünya ticaretinde Fuji,
4
Braeburn, Gala, Royal Gala, Elstar ve Jonagold başta olmak üzere yeni elma çeşitleri
yer almaktadır (Gündüz, 1999).
Elma ÇeĢit Denemeleri
YALOVA 1964
•
Amasya, Starking Delicious Golden Delicious Jonathan Hüryemez (Sarı
ingiliz) Demir, Rome Beauty
Cox’s Orange Renette Canada Renette
Stayman Winesap Champion Belle Fleur Jello Astrachan RugeRed Bird
Early
Kalkandelen
Gürcü Karasakı
Daldabir
Niğde Ġngiliz Güz
TavĢanbaĢı McIntosh Lodi Early Golden
•
YALOVA 1969
•
Stark Earliest
•
Granny Smith
•
Earliblaze
•
Blackjon
•
Mutsu
•
Reine des Renettes
•
Spartan
•
Beacon
•
Close
•
Black Stayman Improved 201
•
Tydeman’s Early Worchester
•
Rose de Benauge
•
ÖZBEK, 1978 Türkiye Elma ÇeĢitleri
•
•
Amasya
•
Demir elma
•
Ferik elması
•
Hüryemez
•
Karasakı
•
Golden Delicious,
•
Starking Delicious
•
Gravenstein
5
•
Kırmızı Astrachan
•
Jonathan
•
Rome Beauty
•
yazlık elmalar(ÇeĢit ismi yok)
• 1978’den Sonraki ÇeĢitler
•
•
(Golden Delicious)
STARK SPURGOLDEN DELĠCĠOUS,
•
(Starking Delicious)
•
STARKRĠMSON DELĠCĠOUS
•
STARK EARLY EAST
BEACON
JONATHAN
MUTSU
VĠSTA BELLA
STAYMAN WĠNESAP
•
GRANNY SMĠTH
ADANA MEYSEP PROJESĠ-1980)
Yazlık ÇeĢitler
Raritan
Jerseymac
Summerred
Güzlük ÇeĢitler
Rubra Precoce
Hi Eraly
KıĢlık Elma ÇeĢitleri
• Yellow Spur
• Erwin Spur
•
Cooper -4
6
• Auvil Spur
• Lutz Golden
• Cooper 1-RB
Red Spur
• Cooper 7 Sel –B-2
• Top Red
• Eden Spur
• Ed Gould Golden
• Cooper -900
• Mor Spur
• MEYSEP PROJESĠ DENEME YERLERĠ(1980)
•
POZMER/POZANTI (ELMA, ARMUT)
•
ÇÜ. BAHÇE BÖLÜMÜ/ADANA(KAYSI, ġEFTALĠ,NEKTARĠN)
•
MEYVECĠLĠK ARAġTIRMA ENS./ MALATYA(KAYSI, ELMA)
•
ANTEPFISTIĞI ARAġ. ENS./GAZĠANTEP(ARMUT, KAYSI)
•
BAHÇE KÜLTÜRLERĠ ARAġTIRMA ENS./ALATA(KAYSI)
•
ATATÜRK ORMAN ÇĠFTLĠĞĠ(ANKARA)
•
ELMA ÇEġĠTLERĠNĠN YAYGINLAġMASI
•
POZANTI’DAN Erzincan’a 1985
•
MALATYA’dan Yalova’ya(1984)
•
POZANTI’dan EĞĠRDĠR’ e 1996/97
•
Bu proje ile gelen elma çeĢitlerinden sadece 2000 yılından itibaren yazlık
çeĢitlerden Summerred ve Jerseymac yaygınlaĢmıĢtır.
YALOVA 1983
•
Wista Bela
•
Jerseymac
•
J/5/59 Bel
•
Mollie’s Deliciou,
7
•
William Early Red
•
Red Jim
•
Idared
•
Ozark Gold
•
All Red Jonathan
•
Prima
•
Wealthy
•
Double Red Stayman 201
•
Ayvania
•
Stark
•
Winter Banana,
•
Amasya (Uludağ)
•
Gallia Beauty Double,
•
Red Delicious
•
Staymared
•
Chesapeake
•
Melrose
•
Grimes Golden
•
King Lucious
•
Skyline Supreme
•
York Imperial
•
Red Rome 262
Zlatna Prevuzhodna
YALOVA 1985
•
Raritan Rose
•
Summer Red
•
Rubra Precoce
•
Hi-Early
•
Topred
•
Gloster 69
•
Cooper 7SB2
•
Amasya 38
8
•
Amasya 41
•
Calville Rouge Delicious
•
Rome Beauty Cooper-1
•
Cooper 4
•
Cooper 900
•
Red Spur
•
Eden Spur
•
Goldjon
•
Ervin Spur
•
Sky Spur
•
Wayne Spur
•
Yellow Spur
•
Auwill Spur
•
Mor Spur
•
Lutz Golden
•
Golden Sel B
•
Ed Gould Golden
•
Amasya 37
•
Granny Smith Spur
• 1993 Yılında YurtdıĢından Getirilerek 1998 Yılında
BaĢlatılan
Ülkesel DPT Projesinde Yer Alan
Yeni Elma ÇeĢitleri
Çizelge 1. Bazı Avrupa Ülkelerinde 1990-1993 Yılları Arasında Elma Üretiminde
Saptanan Çeşit Bazındaki Değişimler
9
Çeşitler
1990-1993 yılları üretim %’si
Golden Delicious
Red Delicious
Granny Smith
Jonagold
Idared
Gloster
Elstar
Gala
Renette
-10
-1
+12
+71
+30
+9
+118
+397
+18
Bu çizelge incelendiğinde, Avrupa ülkelerinde Golden ve Red Delicious grubu
elma çeşitlerinin üretiminin eksildiği görülecektir. Ülkemizde yetiştirilen elma
çeşitlerinin büyük çoğunluğu da bu grupta yer almaktadır.
1998 yılında Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinde „‟Ülke
Ölçeğinde Meyvecilik Entegre Proje Geliştirilmesi‟‟ adlı DPT projesi kapsamında
ılıman iklim bölgelerinde başlatılan ve daha sonra da TÜBİTAK‟ın desteklediği bu
proje ile devam eden çalışma sırasında yeni elma çeşitlerinin Ülkemizde yaygınlaştırma
çalışmalarına suptropik iklim bölgeleri de eklenmiştir.
Türkiye 2005 yılı rakamlarına göre elma üretiminde 2.550.000 ton ile dünyada
Çin ve ABD‟den sonra üçüncü ve Avrupa ülkeleri içinde ise ilk sırada yer almaktadır
(Çizelge 2.). Dünyada kişi başı elma tüketimi 2001 yılı FAO verilerine göre 8,2 kg‟dır.
Ancak bu değer dünya ortalaması olup kişi başı elma tüketiminin 48 kg‟a kadar çıktığı
ülkeler de bulunmaktadır. Ülkemizde kişi başı elma tüketimi 32,6 kg‟dır.
Çizelge 2. Önemli Elma Üreticisi Ülkelerinin 2001-2005 Yılları Arasında Saptanan
Üretim Miktarları (1000 ton)
Ülkeler
2001
2002
2003
2004
2005
10
Çin
20.023
19.257
21.105
23.681
25.007
ABD
4.277
3.866
3.989
4.726
4.254
Türkiye
2.450
2.200
2.600
2.100
2.550
İran
2.353
2.334
2.400
2.400
2.400
İtalya
2.341
2.223
1.610
2.136
2.195
Fransa
2.397
2.478
2.137
2.217
2.123
Polonya
1.604
1.450
2.428
2.522
2.050
Rusya
1.640
1.950
1.690
2.030
2.050
Almanya
1.929
1.600
1.578
1.592
1.600
Hindistan
1.230
1.420
1.470
1.470
1.470
Şili
1.135
1.050
1.250
1.300
1.350
Arjantin
1.429
1.000
1.307
1.26
1.262
DÜNYA
57.689
55.577
58.982
63.205
63.489
(FAO Production Year Book, 2001-2005)
2001 yılı verilerine göre toplam meyve üretimi 12,2 milyon ton olarak
gerçekleşmiştir. Bu üretimin %23,9‟luk kısmını yumuşak çekirdekli meyveler
oluşturmaktadır. Yumuşak çekirdekli meyve grubu içinde üretim miktarının %83,6‟sını
2.550.000 ton ile (Çizelge 3.) elma oluşturmaktadır. Ülkemizin bütün bölgelerinde elma
yetiştiriciliği yapılmakla birlikte, 2001 yılı verilerine göre üretimin yaklaşık %50‟si
sırasıyla Isparta, Niğde ve Karaman illerimizde gerçekleşmiştir. Bu illerimizi sırasıyla
Denizli, Konya ve Çanakkale izlemektedir.
Çizelge 3. Ülkemizde Yıllara Göre Elma Dikiliş, Üretim ve Verimleri
Yıllar
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Ağaç Sayısı(1000 Adet)
Meyve Veren
Meyve
Toplam
Vermeyen
32.080
5.850
37.930
32.300
6.080
38.380
32.550
6.080
38.630
-
Üretim (1000
Ton)
Verim
(kg/ağaç)
2.500
65,9
2.400
62,5
2.450
63,4
2.200
2.600
2.100
2.550
Kaynak: DİE
Ülkemizde üretilen elmanın ancak %1‟i ihracata konu olmaktadır. Ülkemizin
dünya elma ihracatından aldığı pay ise 0,4‟tür. Dünyada elma üretiminde 3. sırada yer
alan bir ülke olarak 2002 yılında üretilen 2.200.000 ton elmanın ancak 15.000 tonu dışa
satılabilmiş(Çizelge 4.),bu büyük üretim miktarı içinde ihracat oranının düşük olması
11
nedeniyle beklenen döviz geliri sağlanamamakta olup, elma üretimimizin gereği gibi
değerlendirilemediği açıkça ortaya çıkmaktadır.
Çizelge 4. Yıllara Göre Türkiye Elma İhracatı
Yıllar
1999
2000
2001
2002
Miktar (ton)
13.000
12.000
21.000
15.000
Değer (1000$)
5.367
5.146
7.534
5.935
Kaynak: ĠGEME
2002 yılı itibarıyla elma ihracatımızın %50‟si elma üretimi olmayan Suudi
Arabistan‟a yapılmıştır. Ülkemizin elma ihracatı içinde çeşidi Starking elma çeşidi
%95‟lik pay alırken bunu Golden (%4), Starkrimson (0,3) ve Granny Smith (0,3)
izlemektedir (Çizelge 5.). Dışsatımın azlığı satılan çeşitlerin artık elma yetiştiriciliği
yapılan Avrupa ülkelerinde güncelliğinin azalmasından ve pazarın yeni çeşit
isteklerinden kaynaklanmaktadır.
Çizelge 5. Türkiye‟nin Çeşitler İtibarıyla Elma İhracatı (2002)
Yıllar
Miktar (ton)
Değer (1000$)
13.537
5.433
Golden D.
735
229
Starkrimson D.
53
17
Granny Smith
23
18
Starking D.
Kaynak: ĠGEME
Elma ithalatımız çok az olup yıllara göre farklılıklar göstermektedir. Genel
olarak Ülkemizde yeni tanınmaya başlayan Granny Smith elma çeşidinin ağırlık
kazandığı elma ithalatımızın 2002 yılı itibarıyla gerçekleşen miktarın %48‟i Şili‟den
yapılmış olup bu ülkeyi İtalya (%28), İran (%12) ve Arjantin (%9) izlemektedir(
Çizelge 6.).
Avrupa Ülkelerinde üretimi artan bu çeşitlerin büyük çoğunluğu 1993 yılında
Almanya‟dan getirilerek Adana‟da çoğaltılmış ve 1995 yılında Ç.Ü. Pozantı Tarımsal
Araştırma ve Uygulama Merkezi‟ne dikilmiştir (Çizelge 7.).
Çizelge 6.Yıllara Göre Türkiye Elma İthalatı
12
Yıllar
Miktar (Mt)
Değer (1000$)
1999
4.482
1.835
2000
3.417
1.265
2001
1.426
574
2002
3.189
1.250
Kaynak:ĠGEME
Bu çeşitler 1998 yılında çoğaltılarak „‟Ülke Ölçeğinde Meyvecilik Entegre Proje
Geliştirilmesi‟‟ adlı DPT projesi kapsamında K.T.Ü. Ordu Ziraat Fakültesi(Ordu), U.Ü.
Ziraat Fakültesi (Bursa), Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü‟nün (Eğirdir/Isparta) yer
aldığı kuruluşlarda denemeler kurulmuştur. Eğirdir Kültürleri Araştırma Enstitüsü
tarafından da Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü‟ne
aktarılmıştır. Bu arada dünyadaki elma üretiminde özellikle çeşit bazında gerçekleşen
değişimler ve yeni eğilimler Ülkemizde çeşitli platformlarda, Tarım Bakanlığının
Ülkesel Meyvecilik grup toplantılarında dile getirilmiştir. Bu arada özellikle 2000
yılından itibaren haberleşme olanaklarının artması ile özel sektörün de bu alanda
devreye girmesi henüz ülkemizdeki fidanlıklarda üretilmeyen elma çeşitlerinin
fidanlarının ithali ve bunlarla modern bahçelerin kurulması gerçekleşmeye başlamıştır
(şekil 1.).
13
Şekil 1. Bölgede Özel Sektörce Kurulan Modern Elma Bahçeleri. Yukarıdan
Aşağı Sırasıyla Baler Ziraat‟e Ait(Ulukışla/Niğde)
Bifa‟ya Ait (Karaman) Uni
Meyve‟ye ait (Sazlıca/Niğde)
14
Çizelge 7. 1993 Yılında Yurtdışından Getirilerek 1998 Yılında Başlatılan Ülkesel DPT
Projesinde Yer Alan Yeni Elma Çeşitleri
ÇEġĠTLER
Elstar
Golden Weinsberg
Golden Smothee
Jonagold
Rubinstar
Red Fuji
Rubinette
Highwood
Jonagored
Wilmuta
Mantet
Astramel
Summerregent
Discovery
Delbart Estivale
Del Prim
James Grive
Prima
Fiesta
Priam
Arlet
Gala Royal
Gravensteiner
Gala Prince
Braeburn
Golden Reinders
Red Braeburn
Berlepsh
Jonica
Malling Kent
Fuji
Pikant
Piros
Pilot
Pinova
Mondial Gala
Çizelge 8.‟de görüldüğü gibi İsviçre ve öteki Avrupa Ülkelerinde Gala elmaları
Eylül başında derime başlamakta ve +1 santigratta Aralık sonuna ve Kontrollü Atmosfer
depolarda ise Mayısa kadar saklanabilmektedir. Arjantin, Şili, Yeni Zelanda vb. deniz
aşırı ülkelerde yetiştirilen Gala‟lar ise Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran‟da piyasaya
sürülmektedir. Bu açıdan bakıldığında Gala elmaları bakımında dünya ve özellikle
Avrupa pazarında Temmuz ve Ağustos aylarında büyük bir boşluk vardır. Ülkemizin
durumunu değerlendirildiğinde Ağustos ayı bakımından iç Anadolu, Marmara, Ege,
Göller bölgesi ve öteki geçit bölgeleri; Temmuz ayı bakımından ise Akdeniz sahil
şeridinde yapılacak üretim bu boş pazardan yararlanmamızı sağlayacaktır. Elma pazarı
bakımından çok büyük bir dış Pazar şansı olan ve subtropik iklime sahip Akdeniz
15
bölgesi elma yetiştiriciliğini de değerlendirmekte yarar vardır. Öte yandan üretimde
dünyada ikinci sırada yer alan Amerika Birleşik Devletleri‟nde, görüldüğü gibi çeşit
bazında elma üretimindeki 1996-97 yıllarındaki değişimler incelendiğinde yazlık Gala
elmasında bu yıllarda bile önemli artışlar olmaktadır(Çizelge 1.9).
Çizelge 8.Dünya Pazarında Yıl İçerisinde Gala Elmasının Durumu
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Aylar
Haziran Temmuz
Ağustos
Eylül Ekim
Kasım
Ġsviçre
Avrupa
Birliği
Ülkeleri
Deniz
AĢırı
Ülkeler
(Kaynak: http//www.obst-gemuese.at/product/pages/gala)
Çizelge 9. Amerika Birleşik Devletlerinde Çeşit Bazında Elma Üretimindeki Değişimler
ÇEŞİTLER
1993-97
1996
1997
% değişim
1996-97
103,969
35,712
16,030
13,624
12,692
11,195
8,149
4,634
3,987
4,377
32,179
95,709
35,725
16,607
14,720
16,205
13,253
9,870
5,748
5,097
4,964
35,645
-8
0
+3
+8
+28
+19
+22
+24
+28
+14
+11
5Yıllık
ortalama
Red Delicious
Golden Delicious
Granny Smith
Rome
Fuji
McIntosh
Gala
Jonathan
Idared
Empire
Diğerleri
105,722
36,710
16,598
15,978
10,648
12,647
7,036
6,519
4,899
4,127
35,184
Subtropik İklim Bölgelerinde Elma Çeşit Çalışmaları ilk olarak Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi‟nde, 1985 tarafından yurtdışından getirilen Anna ve bunun
tozlayıcısı olan Ein Shemer çeşitleri ile başlatılmıştır. Adana‟daki bu ilk çalışmada
tozlayıcı olarak önerilen çeşidin çiçeklenmesi Anna çeşidinin çiçeklenme döneminden
daha geç olmuş ve bu iki çeşidin çiçeklenmeleri farklı zamanda gerçekleşmiştir. Bu
nedenle daha sonra Golden Dorset yurt dışından getirtilmiş ve denemeye bu çeşidin
katılmasıyla olumlu sonuçlar alınmıştır(Şekil 2.)
16
Aralık
Şekil 2. 1985 Yılında Yurtdışından Getirilen ve Subtropik İklim Bölgelerinde Elma
Çeşit Çalışmaları ilk olarak Kullanılan Anna ve Golden Dorset Çeşitleri
Bu çalışmalar sonucunda, üretici bazında subtropik iklim koşullarındaki ilk elma
bahçesi 1990 yılında bir turunçgil üreticisi olan İ.Oral tarafından Çukurova Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri tarafından üretilen fidanlarla, Adana‟da kurulmuştur.
Daha sonra bu elma bahçelerine Tagem (Ceylanpınar), Mersin, Tarsus, Adana ve
KKTC‟de (Güzelyurt)
yenileri eklenmiştir. KKTC‟de ılıman iklim meyvelerinin
subtropik iklim koşullarında yetiştiriciliği ilk kez elma ile başlatılmıştır. ÇÜ. Pozantı
Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nce yapılan çeşit denemeleri sonucu Vista
Bella, Galaxy ve Williams Pride elma çeşitleri Akdeniz iklimine uyabilen ümitvar
sonuçlar veren çeşitler olarak bulunmuştur (Şekil 3.).
Dünyadaki öteki elma üreticisi ülkelerde sadece kara ikliminde yetiştirilen bu üç
çeşit böylece ilk olarak subtropik iklim koşullarında da yetiştirilmeye başlamıştır. 2001
yılından sonra da bu çalışmalar ışığında özellikle özel sektörün elma yetiştiriciliğine
artan ilgisi Adana, Tarsus ve Mersin‟de kurulan elma bahçelerinin sayı ve alanını
artırmıştır. Bu da Çukurova‟nın yeni bir elma bölgesi adayı olmasını sağlayacaktır. Bu
ivmeyi arttırmak için son olarak da 2006 yılı başında Adana‟da Çukurova Üniversitesi
Balcalı kampusü içindeki Ç.Ü. Rektörlüğü Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama
Merkezi deneme alanı ile B. Özler‟e ait ovadaki elma bahçesinde olmak üzere iki farklı
lokasyonda Gala ve öteki yazlıklar ile yeni bir deneme kurulmuştur.
17
Şekil 3. Çukurova‟da ilk Olarak 1985 Yılında
Başlatılan Subtropik İklim
Bölgelerindeki Elma Çeşit Çalışmaları Geliştirmek İçin İlk Olarak Kullanılan Vista
Bela, William‟s Pride, Galaxy ve Golden Dorset Çeşitleri ile Bahçe Tesisi, 2001
Yılındaki Gelişmeleri ve Meyveleri.
Bu çalışmanın en önemli yanı çeşitlerin ve bölgenin kış soğuklama istekleri ile
dinlenmede en önemli faktörlerden biri olan ve bitki bünyesinde üretilen, bir bitki
18
büyüme düzenleyicisi olan ABA‟nın (Absizik Asit) birikim ve bitki bünyesinde
parçalanması incelenerek dinlenme fizyolojisinde yeni yaklaşımlar ortaya konacaktır.
Seo ve Koshiba (2002), bitki bünyesinde bulunan Absizik Asit (ABA), bitkilerin
yaşam döngülerinde önemli bir yeri olan dinlenme olayında, büyük rol oynadığını
bildirmiştir.
Ayrıca bugüne kadar yaptığımız çalışmalarda Temmuz sonu Ağustos başında
olgunlaşan Galaxy çeşidine ek olarak aynı Gala grubu elmaları deneyerek üretim
yelpazesinin arttırılması hedeflenmiştir. Denemede 3,5 x 1m aralıklarla telli sistemde
plantasyonu yapılmış M9 elma anacı üzerine aşılı Galaxy Gala, Royal Beauty Gala,
Red Gala, Mitch Gala, Shiniga Gala, Brookfield Gala, Summerred, Vistabella,
Wiliams Pride, Jerseymac ve Delsorf yazlık ve Pink Lady gibi kışlık, farklı yeni elma
çeşitleri kullanılmaktadır.
Gala elmaları dünyada yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri arasında en popüler
olanlarındandır. Pek çok mutantı geliştirilmiş olup bazıları; Buckey Gala, Crimson
Gala, Galaxy Gala, Extrared Gala, Ultrared Gala, Shiniga Gala, Mondial Gala, Royal
Gala, Scarlet Gala, Pasific Gala, Mitch Gala ve Brookfield Gala‟ dır.
Düşük soğuklamaya ihtiyaç duyan yazlık elma çeşitlerini, düşük rakımlarda,
Akdeniz ve Ege gibi kıyı kesimlerinde yetiştirebilmek mümkün olmaktadır. Anna,
Golden Dorset ve Einsheimer gibi yazlık elma çeşitleri bu bölgelerde yetiştirilebilir.
Aynı zamanda yabancı orijinli önemli yazlık elma çeşitlerinin de adaptasyon çalışmaları
yapılmalıdır. Yazlık elmalarda pazar değerinin korunması amacıyla hasattan hemen
sonra soğuk hava depolarına alınması önemlidir (Kaşka, 1997).
Küden ve Kaşka (1990)‟ nın bazı şeftali ve nektarin çeşitlerinin soğuklama
gereksinimlerinin hesaplanması ve dinlenmelerinin kesilmesiyle ilgili yaptıkları
çalışmada, soğuk birimi (chill unit) yönteminin en ideal yöntem olduğunu
bildirmişlerdir. Çünkü subtropik iklim koşullarında
sıcaklık rejimleri yıllara bağlı
olarak değişmektedir. Bu nedenle bu koşullarda soğuk birimi (chill unit) yöntemi tercih
edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin
karşılanmasında sadece +7.2 °C‟ nin altındaki sıcaklık değerlerinin önemli olmadığı, 12
°C gibi orta derecedeki sıcaklıkların dahi dinlenmenin kesilmesine olumlu etki yaptığı
belirtilmiştir. Bu nedenle araştırıcılara göre, kışı ılık geçen bölgelerde yetiştirilmek
19
üzere seçilecek olan çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin, bölgenin soğuklama
süresinin biraz üzerinde olması ekonomik yetiştiricilik için sakıncalı olmayacaktır.
Küden ve Kaşka (1992), yaptıkları bir çalışmada 1986-87 yılı kış döneminde
Adana'da soğuklama süresini +7.2 °C‟ nin altında 475 saat, Balcalı' da 886 saat, 198788 yılında Adana'da 438 saat, Balcalı' da 687 saat, 1988-89 yılında ise Adana'da 682
saat, Balcalı' da 992 saat olarak bulmuşlardır. Araştırıcılar, Balcalı ile Adana arasındaki
sıcaklıklar arasında bazen 4 C 'ye varan farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir.
Küden ve Kaşka (1993), yetersiz soğuklamanın, kışın yaprağını döken meyvelerin
subtropik koşullardaki yetiştiriciliğinde sık karşılaşılan bir sorun olduğunu, Adana‟da
kış soğuklarının yıldan yıla değiştiğini ve bundan dolayı bazı yıllar çok az ürün elde
edilebileceğini,
dolayısıyla
çiftçilerin
yetiştirdikleri
çeşitlerin
soğuklama
gereksinimlerini bilmeleri gerektiğini belirtmişlerdir.
İlerideki yeni elma çeşit çalışmalarına ışık vermesi bakımında da Dünya
üzerinde yetiştirilen düşük soğuklama gereksinimine sahip başlıca elma çeşitleri ve
Bunların +7.2oC Altında Geçen Soğuklama Süreleri Çizelge 10‟da verilmiştir.
Çizelge 10. Soğuklama Gereksinimi Düşük Bazı Elma Çeşitleri ve Bunların +7.2 oC
Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat)
+7.2 oC Altında Geçen
Soğuklama Süreleri (saat)
Anna
200
Dorset Golden
100
Ein Shemer
100
Fuji
400
Gordon
400
Pettingil
100
Pink Lady
400 - 500
White Vinter Pearmin
400
Winter Banana
300 - 400
Yellow Bellflower
400
Elma ÇeĢitleri
Elma pazarlamasında en önemli etkenlerden biri çeşit ve bu çeşitlerin
standardizasyonudur. Yapılan araştırma çalışmaları sonucunda üretimi öngörülen
başlıca önemli elma çeşitleri, başta Granny Smith olmak üzere, Starking Delicious,
Golden Delicious, Skyline Supreme, Starkrimson Delicious, Starkspur Golden
Delicious, Black Stayman Improved 201, Mutsu, Gloster 69, Lutz Golden Cooper 7SB2
20
ve Prima gibi kışlık çeşitler ile Starkearliest, Beacon, Vista Bella, JerseyMac ve
Summerred gibi yazlık çeşitlerdir. Özellikle ihracatta çeşitlerle ilgili karşılaşılan en
büyük sorun bir yandan söz konusu çeşitlerden yeteri kadar kapama bahçelerin
kurulamamasından dolayı talebin karşılanamaması, öte yandan, son yıllarda bazı ülkeler
tarafından talep edilen Gala, Mondial Gala, Fuji, Braeburn, Pink Lady, Scarlet Spur ve
Jonagold gibi çeşitlerin denemelerinin devam etmesinden dolayı henüz üreticiye tam
olarak yansıyamamasından bu yöndeki taleplerin karşılanamamasıdır (Anonymous,
2000).
ÇÜ. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nce 2006 yılı başında
Adana‟da olumlu sonuçlar veren Galaxy ve Williams Pride elma çeşitlerine ait 4000
ağaçtan oluşan 17da„lık bir elma bahçesi Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dekanlığının talep ve
girişimleri ile Fakültenin Araştırma ve Uygulama sahasına kurulmuştur. (Şekil 4.). Bu
bahçe ile ticari gelir, öğrenci uygulamaları ve üreticilere gösteri amaçlanmıştır.
Ülkemizde elmalarda bu çeşit sorunu yanında dikim sistemleri ve klonal
anaçların kullanımı ve bunların çoğaltılması konusunda da yeterince çalışılmamıştır.
Oysa elmacılığı ileri olan ülkelerde günümüzde modern elma bahçeleri klonal anaçlarla
ve sık dikim sistemiyle kurulmaktadır. Çöğür anaçlarının aksine klonal anaçlar bir örnek
ağaç oluştururlar, bu ağaçlar fazla büyümez ve erken meyveye yatarlar. Modern
bahçecilikte amaç, ağaçlardan erken ürün almak ve birim alandan yüksek verim elde
etmektedir. Bu da klonal bodur anaçlar kullanılarak sık dikim sistemleriyle
gerçekleşmektedir (Çelik 1973;Özçağıran, 1974; Küden ve Kaşka, 1990).
21
Şekil 4. Adana‟da Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi‟ndeki Araştırma ve Uygulama
Alanı‟na Kurulan Williams Pride(Üstte Meyveleri) ve Galaxy Bahçesi
Öğrencilerin de Kuruluşunda Görev Aldığı Bahçede Fidan Dikimi, Saman
Malçlama , Tel ve Direk Sisteminin Kurulması.
22
ÜLKELER
Belçika
Almanya
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
356
946
317
925
358 358
948 1.070
336
1.047
344
1.071
1.709
1.770
1.585 1.676
1.528
1.651 1.579
282
265
2.032
2.085
435
164
380
176
Polonya
2.522
2.200
Portekiz
Romanya
İspanya
Çek Cum.
İngiltere
Macaristan
277
1098
553
164
164
679
252
439
701
138
193
467
Fransa
Yunanistan
İtalya
Hollanda
Avusturya
TOPLAM
267
236
231
1.991 2.196
2.164
348
162
396
193
376
169
2.250 1.100
3.200
257
417
547
160
174
480
258
287
599
113
196
203
245
459
528
157
201
583
224
288
835
254
2.237 2.179
402
189
334
169
2.600 1.850
274
379
470
145
212
514
251
423
486
103
214
488
2011
305
953
2012
%
212
933
-30
-2
1.701 1.151
-32
305
297
-3
2.293 1.993
-13
418
199
320
153
-23
-23
2.500 2.800
12
265
412
507
79
226
301
225
402
384
92
191
418
-15
-2
-24
16
-15
39
11.618 10.687 10.204 9.132 11.534 11.000 9.697 10.664 9.739
-9
23
Çeşitler
2004 2005 2006 2007
2008
2009
2010
2011
2012
%
Boskoop
110
103
108
100
100
82
59
72
58 -19
Braeburn
Cox
Orange
290
116
296
145
279
117
318
108
297
103
338
65
289
89
324
89
264 -19
68 -23
Cripps
Pink
54
65
66
73
70
162
159
184
147 -20
Elstar
487
427
431
487
469
487
361
452
341 -25
94
130
133
188
206
246
250
260
221 -15
945 1.052 1.015 1.024
1.049
1.079
Golden D. 2.529 2.561 2.339 2.450
2.508
2.630 2.401 2.616 2.212 -15
Fuji
Gala
986 1.134 1.070
-6
Granny S.
309
315
308
305
310
340
339
410
309 -25
Idared
JonagoldG
784
959
693
840
622
842
282
886
801
1.006
797
939
569
710
644
835
862
779
16
15
17
82
108
134
152
379 150
15
660
17
631
20
600
30
743
35
724
27
662
37
679
37 -1
555 -18
21
29
28
32
Yeni
çeşitler
Pinova
Red
Delici.
Red
Prince
TOPLAM
10
737
34
-7
38
19
11.68 10.687 10.29 9.132 11.533 11.000 9.651 10.663 9.739
-9
3. ELMA ÇEġĠTLERĠ
3.1. Yazlık Elmalar
Geleneksel yazlık elma çeşitleri, düşük yeme kalitesinde, yumuşak etli, taşımaya
ve zedelenmeye duyarlı, zayıf kabuk renkli ve yetersiz verimlidir. Oysa yeni elma
çeşitleri pazar kalitesi iyi, verimi yüksek ve Haziran'ın sonundan itibaren bulunabilen
çeşitlerdir. Son yıllardaki yeni çeşitler renk ve depolama bakımından memnun edicidir
ve yetiştiricilere pazarda iyi para getirmektedir.
24
Vista Bella (N.J. 36)
Prof.
L.F.
Hough
tarafından elde edilmiştir. Ağaç
çok kuvvetlidir ve yüksek verimli,
mildiyöye oldukça duyarlıdır.
Meyve orta irilikte, oldukça şişkin,
yarısından fazlası homojen kırmızı
menekşe rengindedir. Oldukça iyi
yeme kalitesi vardır. Zedelenmeye
ve
taşımaya
dayanıklıdır.
Haziran'ın sonundan itibaren 3
veya 4 toplamaya gereksinimi
vardır. Red ve Golden Delicious
tozlayıcılarıdır.
Raritan
Orjini ABD olan çok erken olgunlaşan ilginç bir çeşittir. Ağaçları Golden‟den
%30 daha az kuvvetlidir ve bu nedenle çok kuvvetli gelişmez. Fakat yüksek verimlidir
ve erken verime yatar. Meyve orta irilikte oldukça şişkindir. Meyve kabuğu koyu sarı
zemin renginin üzeri % 70 kırmızı çizgilidir. Orta sert, sulu, oldukça tatlı meyve eti
vardır. Temmuz ortasında hasat edilir. Golden Delicious ve Red Delicious çeşitleri ile
tozlanır. Periyodisiteye eğilimlidir. Bir yıl meyve verir, bir yıl dinlenir.
Jerseymac
Prof.L.F. Hough tarafından
elde edilmiştir. Ağaçlar çok
kuvvetli ve yüksek verimlidir.
Meyveler geniş ve şişkindir. Vista
Bella‟nın görünümüne çok benzer,
fakat daha renklidir. Beyaz, sulu
meyve etli ve mükemmel bir yeme
kalitesi
vardır.
Taşımaya
dayanıklıdır.
Temmuz'un
ortasında 1 veya 2 toplama
gerektirir. Red Delicious ve
Golden Delicious tozlayıcılarıdır.
25
Summerred
Dr. K.O. Lapins tarafından Kanada
British Colombia, Summerland Meyve
Araştırma İstasyonunda elde edilmiştir.
Ağaçları güçlü, yüksek verimlidir. Aynı
zamanda 1 yıllık sürgünlerde meyve
verimi vardır. Orta irilikte, uzunlamasına
meyveler belirgin kırmızı kabuklu, beyaz
lentisellidir. Meyve eti sert ve suludur.
Temmuz'un ikinci yarısında 1-2 toplama
gerektirir. Red Delicious ve Golden
Delicious tozlayıcılarıdır.
3.2. Güzlük Elma ÇeĢitleri
Yazlık elma çeşitleri genel olarak Temmuz-Ağustos aylarında olgunlaşmakta ve
depolanmadan doğrudan pazara sunulmaktadır. Eylül ayında, pazarlarda artık pek yazlık
elmalara ait meyve kalmamaktadır. Bu nedenle tüketicilerin meyve gereksinimleri,
nişasta oranı yüksek ve henüz olgunlaşmamış elmalarla karşılanmaya çalışılmaktadır.
Aşağıda yer alan ve Eylül ayı içinde olgunlaşan elma çeşitleri bu gereksinimin
karşılanmasına yardımcı olacaktır.
Rubra Precoce
Prof. N. Breviglieri tarafından elde
edilmiştir. İtalya‟da Ferrara bölgesinde
verimli ve kuvvetli ağaçlar oluşturmuştur.
Orta ve iri meyvelidir, oldukça yassı şekillidir
ve yarı yüzeyinden fazla kısmının rengi
çekici kırmızıdır. Meyve eti beyaz, sert ve
suludur. Ağustosun ortasında toplanabilir.
Tozlayıcıları Red Delicious ve Golden
Delicious‟dır.
Prima
Çok güçlü ve yüksek verimli ağaçlardır. Meyve orta irilikte, açık sarı kabuklu,
hafif kırmızı yanaklıdır. Orta sulu, oldukça ekşi, hoş bir tadı vardır. Uzun süre
saklanmaz. Derim: Ağustos'un ortasında yapılır.
Hi-Early
ABD‟de bulunmuş Starking‟in göz mutantıdır. Ağaç çok kuvvetli, yüksek
verimlidir ve erken verime başlar. İri meyveli, kırmızı renkli ve orijinal çeşitten daha
çok kırmızı çizgileri vardır. Starking‟den birkaç gün önce olgunlaşır ve Eylül‟ün ilk
yarısında toplanabilir. Tozlayıcıları Golden Delicious ve Ganny Smith‟dir.
26
3.3. KıĢlık Elma ÇeĢitleri
Günümüzde sürekli olarak yeni, kaliteli, muhafazaya uygun verimli kışlık elma
çeşitleri üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çeşitlerden bazılarının özellikleri
aşağıda verilmiştir.
Gloster 69
Jork
Deneme
İstasyonunda
(Almanya) Richared x Pomme Cloche
melezinden geliştirilen bir çeşittir. Şekil ve
renk bakımından Red Delicious çeşidi ile
karakterize edilir. Ağaçlar çok kuvvetli ve
verimlidir. Orta derecede çiçeklenir. Red
Delicious, Golden Delicious ve Granny
Smith tarafından tozlanır. İri meyveli, küt,
konik şekillidir. Soluk sarı kabuk renkli,
parlak kırmızı üst renklidir. Meyve eti krem
beyaz ve iyi kalitededir. Ağaç gençken
meyveler saydam olabilir. Standart çeşit
Red Delicious‟dan sonra derilir.
Clear Red (Cooper 400)
“Topred”in göz mutantıdır. 1967 yılında Brewster, Washington‟da (ABD)
C.Cooper tarafından bulunmuştur ve 1977 yılında tanıtılmıştır. Dik büyüme eğiliminde
ve orta kuvvetli ağaçları vardır. Orta derecede çiçeklenme, erken meyve tutumu ve buna
uygun yüksek verimliliğe sahiptir. Meyve yassı, dikdörtgen oval veya çıkıntılı ucuyla
kısa koni şeklindedir. Kabuk zemin rengi sarı, üst rengi kırmızı çizgili ve çok miktarda
lentisellidir. Meyve eti beyaz krem renkli, orta asitli, sert ve güzel aromalıdır. Derimi
“Hi-Early” ile birlikte yapılır.
Topcrop (Cooper 900)
“Topred‟in bir mutantı olarak
1963‟de Brewster, Washington‟da
(ABD)
C.Cooper
tarafından
bulunmuştur
ve
1978
yılında
tanıtılmıştır. Dik büyüme eğiliminde
kuvvetli ağaçlar oluşturur ve erken
meyveye yatar. Çıkıntılı uçlu, oval
konik ve küt şekilli iri meyvelidir.
Meyve
zemin
rengi
üzerinde
kırmızılıklar bulunur üst renk kırmızı ve
yer yer çizgilidir. Meyve eti krem,
27
beyaz renkli, orta tatlı ve orta asitlidir.
Önerilen anaçlar: M27, M 9, M 26.
Yellospur
Washington State (ABD)‟de bulunmuş bir mutanttır. Kuvvetli, küçük boylu ve
çok verimlidir. Verimlilik bakımından Golden Delicious‟lar arasında en ilginç olanıdır.
İri meyvelidir.
Auvilspur
Roosevelt, Washington
(ABD)‟de
bulunmuş
bir
mutanttır. Oldukça kuvvetli ve
verimli
ağaçlara
sahiptir.
Golden Delicious‟a benzer iri
meyvelidir ve kırmızılaşmaya
duyarlıdır.
Morspur
Zillah, Washington (ABD)‟de C.F. Morrison tarafından bulunan bir mutanttır.
Ağaç çok kuvvetli değildir, fakat verimli olup, Golden Delicious‟a benzer, iri
meyvelidir. Golden Delicious‟tan biraz daha fazla kırmızılaşabilir.
Starking Delicous
En popüler standart Delicious klonudur. Ağaç kuvvetlidir. Meyve iri ve
karakteristik olarak 5 çıkıntılıdır. Meyve kabuğu sarı veya kırmızı zemin üzerine kırmızı
çizgilidir. Oval şeklinden dolayı oldukça çekicidir. Meyve eti sert fakat mükemmel tatlı
ve aromalıdır. Tüketiciler tarafından beğenilir. Eylül‟ün ilk haftası toplanır ve yaz
başına kadar soğuk depoda saklanır. Tozlayıcısı Hi-Early‟dır.
Golden B
İsviçre‟de virüslerden ari olarak selekte edilen Golden Delicious klonudur. Çok
düşük oranda kırmızı renk eğilimi olduğu için esas olarak Hollanda‟da yetiştirilir. Bu
yeni seleksiyon orijinal klonun yerine geçebilecek şekilde önerilmektedir. Mükemmel
özellikleriyle tamamen orijinale benzer.
28
Topred
ABD‟de “Starking”in mutantı
olarak bulunmuştur. Ağaç orta
kuvvetli ve yüksek verimlidir. İri
meyveli, kırmızı zemin üzerine
kırmızı çizgilidir, güzel görünümlü ve
parlaktır. ABD‟de son yıllarda
bulanan Red Delicious standart
mutantları arasına en ilginç olanıdır.
Eylül‟ün ilk yarısında Starking ile
aynı zamanda toplanır ve yaz başına
kadar
soğuk
depoda
saklanır.
Tozlayıcısı Hi-Early‟dir.
Heavy Strıpe (Cooper Sel. 7 S.B.
2)
Kuvvetli, yüksek verimli
ağaçlara sahiptir. “Starkrimson”
spur çeşidinden mutasyon yoluyla
elde edilmiştir. Meyveler, görüntüyü
özellikle çekici yapan koyu kırmızı
çizgili ve kırmızı renkli olup, iridir.
“Red Delicious” grubu elmaların en
ilginç spurlarından birisidir.
Ed Gould Golden
Delicious‟un açık tozlanmasından oluşmuştur. Ağaç kuvvetli, dik büyüme
eğiliminde ve verimlidir. Meyve, Golden Delicious görünümündedir, fakat daha az
kırmızılık gösterir. Meyve eti sert, tatlı-ekşi fakat Golden Delicious‟tan daha az aroma
içerir. Renklenme problemi olan bölgelere önerilmektedir (İtalya‟da Po vadisi için).
Golden Delicious ile aynı zamanda toplanır ve aynı şekilde depolanır. Kendiyle tozlanır.
Yabancı tozlanma eğilimi de vardır. Golden Delicious tozlayıcısıdır.
Jonagold
Genova‟da (ABD) Meyve Deneme İstasyonunda Golden Deliciousx Jonathan
melezinden elde edilmiştir. Ağaç kuvvetli ve yüksek verimlidir, fakat mildiyöye
oldukça duyarlıdır. Meyve sarı zemin rengi üzerine, koyu kırmızı yanaklıdır. Meyve eti
tatlı, sulu, sert ve mükemmel yeme kalitesindedir. Eylül ortası veya ikinci yarısında
29
toplanır ve bahara kadar soğuk depoda saklanır. Triploid çeşit olduğu için tozlayıcıya
gereksinim duyar. Golden Delicious ve Rome Beauty tozlayıcılarıdır.
Ruby Spur (Cooper Sel. 4)
“Wellspur”un
göz
mutasyonundan oluşmuştur. Ağaçlar
çok bodur ve verimlidir. Meyve geniş,
tamamı koyu kırmızı ve çekici parlaktır.
Meyve
eti
mükemmel
yeme
kalitesindedir. Orta ve kuvvetli anaçlara
aşılanmalıdır
Golden Delicious
Verimli ve erken meyveye yatmasından dolayı dünyanın en iyi bilinen en
popüler çeşididir. Ağaçları yarı bodurdur ve çok verimli yıllardan sonra periyodisite
gösterebilir. Diğer taraftan kimyasal seyreltme ile çok iyi sonuç alınan tek çeşittir. Bu
nedenle periyodisite kolayca çözülebilmektedir. Meyveler iri, sert, tatlı ve aromalıdır,
zedelenmeye duyarlıdır.
Kabuk özellikle uygun olmayan bölgelerde, nemli havalarda kırmızı yanak
yapmaktadır. Eylül ortasında toplanır ve iyi koşullarda soğuk depoda yaz başına kadar
saklanır. Kendine verimlidir, diğer tüm çeşitlerin mükemmel tozlayıcısıdır. Doğal
olarak yabancı tozlanma eğilimindedir. Tozlayıcıları Red Delicious, Rome Beauty ve
Granny Smith‟tir.
Rome Beauty Cooper 1 (Cooper Rome)
Washington State‟de C. Cooper tarafından bulunmuştur. Bu mutant, verimlilik,
renklenme, düzenli verim, taze tüketim ve endüstrinin her ikisine de uygunluğu
bakımından Rome Beauty grubunun en ilgincidir. Ağaçları çok kuvvetli değildir ve
yaygın büyüme eğilimindedir. Özellikle bodur anaçlara aşılandığında meyve vermeye
çok erken başlar ve çok yüksek verimli olur. İri meyvelidir (200 g.), hemen hemen
kabuğun tamamı parlak kırmızı renklidir. Meyvede çizgilenme yoktur. Şekli homojendir
ve oldukça şişkindir. Meyve eti beyaz, oldukça ekşi, sert ve işlemeye uygundur.
Yıkandıktan sonra soğuk depoda özellikle kontrollü atmosferde çok iyi saklanır. Kısa
dallarda meyve tutumu olsa da tüm Imperator Rome Beauty grubunda olduğu gibi spur
meyve tutumu da vardır. Red Delicious ve Golden Delicious tarafından tozlanır. 10-30
Ekim'de toplanır.
30
Granny Smith
Orijini Avustralya‟dır. İri ve düzenli
meyve verimi vardır. Koyu yeşil renkli ve
beyaz lentisellidir. Açık beyaz-yeşil meyve
etli, sulu, tadı çok hoş ve ekşidir. Kuzey
Avrupa pazarlarında çok tutulur. Aralık'tan
Mart'a kadar mükemmel bir ticari önemi
vardır. Ağaç çok kuvetli, düzensiz, dağınık
büyüme eğilimindedir ve erken verime
geçmez. Mildiyöye duyarlıdır. Çok bodur
anaçlara aşılandığında meyve kabuk rengi
açılabilir, bazen açık sarı veya güneş gören
kısımlarda kırmızılaşma görülebilir. Belli bir
soğuklama isteği vardır. Acı beneğe dayanıklı
olup, depoda iyi bir şekilde saklanabilir.
Tozlayıcıları, Red Delicious ve Golden
Delicious‟tur.
Elite (Cooper 800)
1969‟da Washington‟da (ABD), C.Cooper tarafından bulunmuştur. “Topred”‟in
mutantıdır, 1978‟de tanıtılmıştır. Spur tip ağaçlar orta kuvvettedir. “Cooper 7 S.B.2‟den
% 10 daha kuvvetlidir. Spur meyve tutumu vardır ve yüksek verimlidir. Meyve şekli
küt, çıkıntılı ucuyla koniktir ve düzgün şekillidir. Kabuk kırmızı renklidir, çıkıntılı
kısmından şarap kırmızısı çizgiler tüm meyveyi sarmaktadır. Pek çok lentiseli ile
birlikte pürüzsüz bir yüzeyi vardır. Meyve eti rengi beyaz, orta tatlı ve orta asidiktir.
Hasat Cooper 7 S.B.2 ile aynı zamandadr. Meyveler işlemeye dayanıklıdır, bahara kadar
muhafaza edilir. Ağaç Nectaria galligena‟ya oldukça duyarlıdır ve meyveler acı beneğe
orta derecede duyarlılık gösterir. Önerilen anaçlar: M 26, MM 106, M 7.
31
Şekil 5. Scarlet Spur, Super Chief, Starkrimson, Rubra Precose, Rubra Star
ve Stark Spur Golden elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki
görünümleri.
32
Şekil 6. Mondia Gala, Red Breborn, Mutsu, Prima, Red Spur ve Royal Gala
elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.
33
Şekil 8. Galaxy, Gloster, Erwin Spur, Golden Delicious, Golden Sel. B, H.Early elma
çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.
34
Şekil 9. Cooper 7 SB, Cooper 900, Cooper 1Rb, Cooper 4, D.Coster ve Eden
Spur elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.
35
Şekil 10. Idared, AK-1, Amasya, Arak, Champion ve Breaburn elma çeşitleri
meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.
36
4. ELMA ANAÇLARI
Generatif Anaçlar
Ülkemizde çoklukla değişik kültür çeşitlerinin tohumlarından oluşan yozlar,
elmaların generatif anaçlarını oluşturmaktadır. Dış ülkelerde, anaç elde etmek için
Winesap, Rome Beauty, G. Delicious, Mclntosh, Yellow Newton çeşitlerinin tohumları
tercih edilmektedir. Bizde yeterli araştırmalar yapılmamış olmasına karşın bir örnek
anaç elde etmek için Golden Delicious ve Ferik elma çeşidinin tohumları sağlık
verilebilir. Günümüzde bodur ve yarı bodur anaçlar kullanılarak sık dikim elma bahçesi
tesisi ülkemizde de
önem kazanmaya başlamasına rağmen, hala elma bahçeleri
çoğunlukla çöğür anaçlara aşılı elmalarla kurulmaktadır. Ayrıca, kurak ve yetersiz
sulama olanaklarının olduğu alanlarda elma bahçesi tesisi için derin köklü, kuvvetli
anaçlara gereksinim vardır. Öteki ülkelerde olduğu gibi bu konuda da
Pozantı‟da
çalışmalara başlanmış ve yeni bazı ticari elma çeşitleri çöğür anaçlara aşılanarak 4x1,
4x2, 4x3 ve 4x4m mesafelerle bir bahçe kurulmuştur. Ağaçlar normal spindel sistemiyle
budanmaktadır. Bu denemeden alınan ilk sonuçlar çok ümitvar gözükmektedir.
Denemenin yürütüldüğü Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinden
görünüm (şekil 11).
Şekil 11. Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde Yeni Bazı Ticari
Elma Çeşitleri Çöğür Anaçlara Aşılanarak Kurulan Sık Dikim Bahçe
37
Klonal Elma Anaçları
Alnarp2 (A2): İsveç'te elde edilmiştir. Kuvvetli bir anaç olup soğuk bölgelere
uygundur.
AR Serisi: İngiltere'de East Malling Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitütüsü'nde
elde edilmiştir. Büyüme kuvveti M9 ve M27 arasındadır. Meyve iriliği bakımından
M27'den daha iyidir. AR serisinin büyüme kuvvetleri M27'den
MM106'ya kadar
değişir.
Budagovski Serisi: Rusya'da Budagovski tarafından melezlemelerle elde edilen
anaçlardır. En önemlisi B9'dur. Diğer önemli olan Budagovski anaçları B146, B469 ve
B491'dir.
CG Serisi : ABD'de Stark Bros fidanlığında H. Guengerich tarafından M8'in
serbest tozlanan çöğürlerinden seçilmiştir. M9'dan biraz daha kuvvetlidir.
Canell Geneva Serisi:New York Geneva Deneme İstasyonunda elde edilmiştir.
Ateş yanıklığı ve kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Önem kazanan anaçlar
CG10,24,44 ve 80'dir.
J9(Jork9): Serbest tozlanan M9 çöğürlerinden Almanya'da elde edilmiştir. Bazı
özellikleri M9'a benzer.
JM Serisi: Japonya'da orta kuvvetli anaçlardan Marubakaido (M.prunufolia) ve
Mitsubakaido'nun (M.sieboldii) M9 ile melezlenmesiyle elde edilmiştir. Önem kazanan
anaçlar JM1, JM5, JM7 ve JM8 'dir. Hepsi M26'dan JM1, JM5 ve JM8 ise EMLA9'dan
bodurdur.
KSC Serisi: Kanada'da Kentvil'de elde edilmiş
Antonovka
anacı
tozlayıcı
olarak
kullanılmıştır.
Robusta No5 ana çeşit ve
KSC
1'
den
30'a
kadar
numaralandırılmıştır.
MAC Serisi: Amerika'da Michigan State Üniversitesinde R.F Carlson tarafından
elde edilmiştir. MAC 1, 4, 9, 16, 24, 39 ve 46 önem kazanmıştır.
MH Serisi: İsrail'de İngiliz M ve MM serisi anaçları yüksek toprak sıcaklıkları ve
yetersiz dinlenme nedeniyle iyi sonuç vermemiştir. Yerli elma çeşidi olan Hashabi'den
MH 14-5 ve MH 15-6 elde edilmiştir.
38
Ottawa Serisi: Kanada'da elde edilmiştir. 0.1'den 0.17'ye kadar isimlendirilmiştir.
Soğuklara dayanıklı anaçlardır.
P Serisi: Polonya'da Antonovka ve M.4 ve M9'un melezlenmesiyle elde edilmiş
İngiliz anaçlarından soğuklara daha dayanıklı anaçlardır. P1, P2, P16, P14 ve P22 önem
kazanmıştır.
V Serisi : Kanada'da Ontario Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonunda elde
edilmiştir. V.605-1'den V.605-7'ye kadardır.
East Malling Anaç Serisi
Çok Bodur Anaçlar
M 27
1929 yılında M13 ve M9 anaçlarının melezlenmesi sonucu elde edilmiştir. Çok
bodur bir anaçtır. Pratikte büyük ölçüde kullanılmamaktadır. Kuvvetli anaç-zayıf kalem
ilişkilerinde ara anaç olarak yararlanılmaktadır.
Bodur Anaçlar
M26
1959 yılında M16 ve M9 anaçlarının melezlenmesiyle elde edilmiş, erkencilik
ve çöğürlere göre % 40-50 oranında bodurlaşma sağlanması ve verimliliği nedeniyle
çok hızlı kullanım alanı bulmuştur. Çok nemli topraklardan hoşlanmaz. Toprakta
tutunmasını sağlamak için, toprağa çakılacak bir kazığa gövdenin bağlanması
gerekmektedir.
M8, M9
Bu iki anacın ortak özellikleri, kök sistemlerinin yüzlek ve saçak köklü; toprakta
tutmalarının çok zayıf olmalarıdır. Ayrıca, her iki anaç üzerine aşılı ağaçlar
dikimlerinden 2-3 yıl sonra verime başlar, küçük taçlı ve bodur olurlar. M8, M9
anaçlarının bodurlaştırma özelliğinden ara anaç olarak da yararlanılmaktadır. Ayrıca M9
anacı, elma ağaçlarını % 65-75 oranında bodurlaştırmaktadır.
Yarı Bodur Anaçlar
M2, M7
Her iki anacın da toprakta tutunmaları bir önceki anaçlara göre daha iyidir. Orta
büyüklükte taç yaparlar ve erken meyveye yatarlar. Toprak nemine dayanıklıdırlar. Bu
39
anaç üzerine aşılı elma çeşitlerinde M2 % 25; M7 anacı ise % 35-45 oranında
bodurlaşma sağlamaktadırlar.
Kuvvetli Anaçlar
M1 ve M13 M25
Kuvvetli bir kök sistemi ve taç oluştururlar. M1‟in Amerikan elma çeşitleriyle
uyuşma durumu henüz tam anlamıyla saptanamamıştır. Zayıf çeşitler ve topraklar ile
kışı soğuk geçen bölgeler için uygun bir anaçtır. M13 ağır ve nemli topraklar için sağlık
verilebilir. Her iki anaç da daldırma, kök ve dal çelikleriyle çoğaltılabilirler.
Çok Kuvvetli Anaçlar
M12, M16
M12 anacı gençlik döneminde çok kuvvetli büyür ve meyveye geç yatar.
Meyvelerde renk oluşumu iyi değildir. Kök uruna dayanıklıdır.
M16 anacı kuvvetli anaçlar içerisinde en iyisidir ve diğer kuvvetli anaçlara göre
meyveye erken yatar.
East Malling anaçlarının dışında Malling Merton anaç serileri de vardır. Bunlar,
MM 104 MM 106, MM 109 ve MM 111‟dir. Bunlar içerisinde yaygın olarak MM 106
anacı kullanılmaktadır. Bu yarı bodurlaştırıcı, çok verimli, tınlı toprakları seven,
toprakta iyi tutunabilen kök sistemine sahip, ilkbahar gelişme dönemine, yaprak
dökümüne ve kış dinlenme dönemine çok geç başlama eğiliminde bir anaçtır. Bu anaç
üzerinde aşılanacak elma çeşitlerinin %25-40 oranında bodurlaşmalarını sağlar. Drenaj
sorunu olan veya su tutan taban arazilerde çok iyi sonuç vermez.
Jackson (1986), çift sıra çapraz dikim sisteminde, Cox elma çeşidini M9 (2471
ağaç /ha) M 27 (3459 ağaç / ha), M20 (3954 ağaç / ha) aşılayarak verimlerini ölçmüştür.
Araştırıcı 10.yılda bir hektardan toplam olarak M9‟dan 244‟ton, M27‟den 207 ton ve
M20‟den 268 ton ürün elde etmiştir.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda elde edilen elma klon ağaçları çok bodurdan
çok kuvvetliye kadar değişen bir seri oluşturmuşlardır. En tipik ve en çok kullanılanları
çok bodur için M9, yarı bodur için M7 ve MM 106, kuvvetli için M 2 ve MM 111 ve
çok kuvvetli için M 25 ve çöğür gösterilebilir ( Hartman, H.T. ve ark.).
Parry (1975), M9, M26, M7 ve MM106 anaçlarının Cox ve Worchester elma
çeşitlerinde verim üzerine etkisini araştırdığı bir çalışmada M9‟un ilk sırada olduğunu
ve bunu MM106 „nın takip ettiğini belirtmektedir.
40
Elstar ve Queen Cox elma çeşitlerinin M9 ve diğer bodur elma anaçları
üzerindeki verim ve kalite performanslarını belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada;
özellikle verim bakımından (1cm2 gövde kesit alanını düşen verim) M9‟un ilk sırada
yer aldığı saptanmıştır (Wertheim, S.J.ve J.M.T. Balkhoven-Boart, 1992).
M9 ara anacı kullanılarak ve ara anaç kullanılmadan MM106, M 793 ve
Northern Spy elma anaçlarına aşılı Granny Smith, Cox‟s Orange, Gala ve Oregon Red
Delicious çeşitlerinin performanslarına bakılmıştır. Ara anaç uygulaması sürgün
gelişimini % 20 „ye kadar azaltmış olup, toplam ürünü % 30 „a kadar artırmıştır. Ayrıca
ilk yıl meyve kalitesini belirten kriterler önemsiz bulunmuş, ertesi yıl ise bu kalite
kriterlerinin arttığı gözlenmiştir (A.Samad, D.L.McNeil, Z.U.Khan 1999).
Granny Smith elma çeşidinin M9, MM106 ve MM111 klon anaçları ile çöğür
anacı üzerindeki verim ve kalite özellikleri araştırılmıştır. Denemenin sonunda, meyve
kalitesi ve 1 cm2 gövde kesit alanına düşen kümülatif verim ile dekara düşen verim
miktarları bakımından Granny Smith elma çeşidi için M9 anacını sırasıyla MM106 ve
MM 111 anaçları izlemiştir. Çöğür anacı ise en son sırada yer almıştır (Burak, M.,
Büyük Yılmaz M., Öz, F. 1997).
Elmalarda çeşit yanında anaçlar ve dikim sistemleri ile budama konusunda da
önemli sorunlar arayışlar vardır. Klonal elma anaçları ile sık dikim ve budama
sistemleri konusunda yüzlerce araştırma yapılmıştır. Klonal bodur ve kuvvetli çöğür
anaçlarının kullanıldığı bu araştırmalarda her zaman klonal bodur ve yarı bodur anaçlar,
klasik kuvvetli çöğür ve yoz anaçlarına göre birim alandan yüksek meyve verimi
alınmasını sağladığı görülmüştür. Burada sadece eski ve bazı yeni klonal elma anaçları
ile Hollanda‟da yapılan araştırma sonuçlarına yer
verilmiştir (Çizelge 12). Bu
çalışmada kullanılan anaçlardan en iyi sonuç verenleri M9 yanında ondan daha iyi
sonuç veren MARK, V605-1 ve P60 gibidir.
Ülkemizde yakın zamanlara kadar süregelen geleneksel elma yetiştiriciliğinde
çöğür anaçlara aşılı standart çeşitlere ait fidanlar kullanılmış ve bahçeler 8x8m hatta
10x10m aralıklarla kurulmuştur. Starkrimson ve Stark Spur Golden gibi spur çeşitler
yaygınlaşmaya başlayınca da çöğürlere aşılı bu çeşitler 4x4m veya 4x5m aralıklarla
dikilmeye başlamıştır. Bodur ve yarı bodur elma anaçlarının Ülkemizde de yoğun olarak
üretilmeye başlamasından sonra bunlara aşılı çeşitlerin dikim ve budama sistemleri
konusunda çeşitli görüş ve öneriler ileri sürülmeye başlamıştır. Bu konuda ortaya çıkan
41
belirsizlikleri açıklamak üzere çeşitler ve
anaçlar dikkate alınarak yaygın olarak
kullanılan dikim mesafeleri ve 10 dekar için gerekli fidan miktarları Çizelge 13.‟de
verilmiştir.
Elma bahçesi tesisinde çeşit ve anaçların yanında önemli bir diğer faktör de
çeşitlerin tozlanma ve döllenmeleridir.
Tozlanma olayında ağacın içerisinde bulunduğu biyolojik ve fiziksel faktörler,
eşeysel uyuşmazlık, eş zamanlı çiçeklenme, tozlayıcı vektörler ve tozlanma
zamanındaki hava koşulları önemlidir. Bu faktörlerden biri veya bir kısmı
engellendiğinde veya gerçekleşmediğinde tozlanma ve buna bağlı olarak meyve tutumu
ve kalitesi de olumsuz etkilenmektedir.
Ticari yetiştiricilikte tüm elma çeşitleri yabancı tozlanmaya gereksinim
duymaktadır. Kendine verimlilik düzeyi çeşitlere göre değişmektedir. Örneğin,
Delicious çeşidi kendine tamamen verimsizken, Golden Delicious kendine kısmen
verimlidir. Yabancı tozlanma isteği bakımından tüm kırmızı ve kırmızı spur tipler
ebeveynlerine benzemekte ve uyuşmazlık göstermektedir. Örneğin; Yorking, ebeveyni
olan York Imperial ile tozlanmamaktadır. Buna ek olarak çok yakın akraba olan
McIntosh, Early McIntosh, Cortland ve Macoun gibi çeşitler de birbirleriyle
tozlanamamaktadır.
Çizelge 12. Wilhelminadorp‟ta, 1991'de Elstar Elma Çeşidinin Aşılandığı ve
3.25x1.25m Sıra Aralıklarıyla Dikilmiş Olan Elma Anaç Denemesinin 1997
Yılı Sonuçları
Anaçlar
M27
AR 10.2.5
P81
P59
P92
Mac 39
M9
P2
V 605-3
P 60
Mark
C6
V 605-1
LSD 0.01
Gövde çevresi
(cm)
1997 ilkbaharı
13.3
13.9
13.9
15.7
16.5
16.9
17.9
18.7
19.2
21.1
21.9
23.2
23.8
2.8
Ağaç başına verim
(kg/ağaç)
1992-'97
50.1
55.9
60.9
63.3
73.2
74.0
84.1
83.9
80.5
85.8
88.8
78.8
88.3
16.3
Gövde alanı
2
(meyve/cm )
1992-'97
25.5
24.6
26.6
23.7
21.5
20.6
19.8
19.3
16.6
15.3
14.5
11.4
13.4
6.9
Meyve
ağırlığı (g)
1992-'97
149
162
158
159
164
166
176
168
174
166
172
171
167
10
42
Çizelge 13. Bazı Elma Çeşitlerine Uygun Anaçlar, Dikim Aralıkları ve Bir Hektardaki
Ağaç Sayıları
Çeşitler
Anaçlar
Dikim mesafesi (m)
Ağaç sayısı (adet/ha)
Golden D.
M9
3,0 x 1,0
3333
Granny Smith
M9
3,0 x 0,80
4166
Jonagold
M9
3,0 x 1,0
3333
Elstar
M9
3,0 x 0,80
4166
Standart tipleri
M9
3,5 x 1,5
1904
Standart tipleri
MM 106
5,0 x 4,0
500
Standart tipleri
MM 111
6,0 x 4,0
416
Spur tipleri
M 26
3,0 x 1,0
3333
Spur tipleri
MM 106
4,0 x 1,5
1666
Spur tipleri
MM 111
4,0 x 2,0
1250
Red Delicious'ın
Denemede yer alan ve öteki ticari çeşitlerden Gala elmaları, Fuji, Scarlet Spur,
Redchief, Granny Smith‟ten oluşacak bahçelerde bu çeşitler birbirlerini rahatlıkla
dölleyebilmektedirler.
Tozlayıcı çeşit seçimi ve elma çeşitlerinin bazı özellikleri konusunda hazırlanan
bazı bilgiler Çizelge 1.13‟te verilmiştir. Genel olarak elmalarda çiçeklenme dönemi 1015 gün sürmektedir. Erken ve orta, orta ve geç çiçeklenen çeşitler birbirlerini
tozlayabilmektedir.
5. ELMALARDA TOZLANMA VE DÖLLENME
Tozlanma olayında ağacın içerisinde bulunduğu biyolojik ve fiziksel faktörler,
eşeysel uyuşmazlık, eş zamanlı çiçeklenme, tozlayıcı vektörler ve tozlanma
zamanındaki hava koşulları önemlidir. Bu faktörlerden biri veya bir kısmı
engellendiğinde veya gerçekleşmediğinde tozlanma ve buna bağlı olarak meyve tutumu
ve kalitesi de olumsuz etkilenmektedir.
Ticari yetiştiricilikte tüm elma çeşitleri yabancı tozlanmaya gereksinim
duymaktadır. Kendine verimlilik düzeyi çeşitlere göre değişmektedir. Örneğin,
Delicious çeşidi kendine tamamen verimsizken, Golden Delicious kendine kısmen
verimlidir. Yabancı tozlanma isteği bakımından tüm kırmızı ve kırmızı spur tipler
43
ebeveynlerine benzemekte ve uyuşmazlık göstermektedir. Örneğin; Yorking, ebeveyni
olan York Imperial ile tozlanmamaktadır. Buna ek olarak çok yakın akraba olan
McIntosh, Early McIntosh, Cortland ve Macoun gibi çeşitler de birbirleriyle
tozlanamamaktadır.
Çizelge14. Ticari ve Yeni Elma Çeşitlerinin Bazı Özellikleri
ÇeĢitler
Derim
Zamanı
ÇiçeklenmeDerim (gün)
Orta
Ağacın
Büyüme
Gücü
Orta kuvvetli
Ekim sonu
160-170
Düşük
Orta
Çok kuvvetli
Ekim sonu
160-170
Delicious
İyi
Orta
Orta-zayıf
Eylül sonu
135-155
Elstar
İyi
Orta-geç
Kuvvetli
Eylül başı
110-125
Empire
İyi
Orta
Zayıf
Ekim başı
125-140
Fuji
İyi
Orta-geç
Kuvvetli
Kasım başı
170-185
Gala
İyi
Orta
Orta kuvvetli
Ağustos sonu
110-120
G.Delicious
İyi
Orta
Orta kuvvetli
Ekim başı
135-150
G. Smith
İyi
Geç
Orta kuvvetli
Kasım başı
165-180
Idared
İyi
Erken
Orta kuvvetli
Ekim başı
145-160
Jerseymac
İyi
Erken
Çok Kuvvetli
Ağustos ortası
90-110
Jonagold
Düşük
Orta
Kuvvetli
Eylül sonu
135-150
Melrose
İyi
Geç
Kuvvetli
Ekim sonu
140-165
Pink Lady
İyi
Orta-geç
Çok kuvvetli
Kasım sonu
180-195
Redfree
İyi
Orta
Orta kuvvetli
Ağustos sonu
90-100
R. Beauty
İyi
Geç
Kuvvetli
Ekim sonu
165-170
Vista Bella
İyi
Erken
Orta kuvvetli
Ağustos başı
65-75
S. Winesap
Düşük
Geç
Kuvvetli
Ekim sonu
165-175
Breaburn
Mutsu
Polen
Canlılığı
Çiçeklenme
İyi
Diğer yandan tozlanma için yeterli polen üretimi yanında çiçeklenme zamanlarının da
birbiriyle çakışması gerekmektedir.
Yeterli bir tozlanma için
1. Tozlayıcı çeşit ve ana çeşit aynı anda çiçeklenmeli,
2. Tozlayıcı çeşit diploid ve çiçek tozlarının canlılığı yüksek olmalı,
44
3. Tozlayıcı çeşit ana çeşitten çok uzak olmamalı, bahçe içerisinde uygun
oranlarda bulundurulmalı,
4. Çiçeklenme zamanında bahçe içerisinde bal arısı veya diğer böcek
faaliyetleri düzenlenmeli,
5. Çiçeklenme zamanında arıların daha çok ilgisini çeken ve elmalarla aynı
anda çiçeklenen yabancı otlar bahçe içerisinde bulundurulmamalı,
6. Tozlayıcı
çeşit seçiminde elma çeşitlerine ait çiçeklerdeki polenlerin
canlılığı, ana ve tozlayıcı çeşidin çiçeklenme dönemi gibi bilgilere
gereksinim vardır.
Tozlayıcı çeşit seçimi ve elma çeşitlerinin bazı özellikleri konusunda hazırlanan
bazı bilgiler Çizelge 14‟te verilmiştir. Genel olarak elmalarda çiçeklenme dönemi 1015 gün sürmektedir. Erken ve orta, orta ve geç
çiçeklenen çeşitler birbirlerini
tozlayabilmektedir.
45
ELMALARDA BUDAMA
Şekil 12. Araştırmanın Yürütüldüğü Scarlet Spur Çeşidinden Görünüm.
Şekil 13. Araştırmanın Yürütüldüğü Fuji Kiku-8 Çeşidinden Görünüm.
46
a
b
Şekil 14. Galaxy Çeşidinde Spindel Budama Uygulama Öncesi (a) ve Uygulama
Sonrası (b) Görünüm.
a
b
Şekil 15. M111 Anacı Üzerine Aşılı Scarlet Spur Çeşidinde Spindel Budama Uygulama
Öncesi (a) ve Uygulama Sonrası (b) Görünüm.
47
a
b
Şekil 16. Scarlet Spur Çeşidinde Geriye Budama Uygulama Öncesi (a) ve Uygulama
Aşaması (b) Görünümü.
48
a
b
Şekil 17. Geriye Budama Uygulamasının 1 Yıl Sonrası (a) ve Yeni Sürgün Oluşumu
49
Şekil 18. Pozantı‟da Elma Bahçesinin Tesisinden Görünüm
Şekil 19. Fuji Kiku-8 Elma Çeşidi.
50
SCARLET SPUR
FUJĠ KIKU-8
SCARLET SPUR
FUJĠ KIKU-8
6. ELMALARDA SEYRELTME
51
Elma ağaçlarında seyreltme özellikle meyve kalitesi açısından büyük önem arz
etmektedir. Seyreltmede amaç pazarlanabilir meyve miktarını arttırmaktır. Günümüzde
meyve ağaçlarında seyreltme amacıyla el ile seyreltme, bitkisel hormonlar ve kimyasal
maddeler kullanılmaktadır. El ile seyreltme 15 - 20 cm'de bir meyve veya 40 – 50
yaprağa bir meyve, Spindel budama sisteminde ise ağaç başına meyve 20 – 25 meyve
olacak şekilde tam çiçeklenmeden yaklaşık 30 gün sonra yapılmaktadır. Elmalarda
yapılan seyreltme çalışmalarında, kimyasal madde ve bitkisel hormon uygulamaları her
yıl düzenli verim sağlarken, elle yapılan seyreltme uygulamalarında ise ertesi yıl
verimin düştüğü saptanmıştır. Çizelge 15'de özellikle elma yetiştiriciliğinde meyve
seyreltmesinde kullanılan seyreltici maddeler ve yöntemler ve uygulama zamanları
çeşit bazında açıklanmıştır.
Çizelge 15. Bazı Elma Çeşitlerinde Meyve Seyreltmesinde Kullanılan Maddeler ve
Uygulama Miktar ve Zamanları
ÇeĢitler
Early Lodi Golden
Jerseymac,
VistaBella,
Golden Delicious,
Red Delicious
Spur Type Red
Delicious
Idared
Empire
Mutsu
Jonagold
Fuji
Gala
Uygulamalar
Sevin
1000 l suya
--
NAD
(ppm)
50-75
NAA
(ppm)
--
Sevin +NAA
1000 l suya
1l + 10-15 ppm
--
5-10
1-1.5
--
75-100
--
10-20
2-8
1.0-2.0
0.5-1.5
1l + 5-10 ppm
--
--
5-10
--
1-2l + 5-10 ppm
-------
2-8
7-10
5-10
--10-12
--1.0-1.5
1l+ 2.5-4 ppm
0.5-1.5
-1.0-1.5
--1-1.5l + 10-12 ppm
-1l+ 5-10 ppm
Petal
Petal
İlk petal
yaprakların
yaprakların
Petal yaprakların
yapraklar
dökülmesinden dökülmesinden dökülmesinden 7-12
Uygulama Zamanı
dökülünce
7-12 gün sonra 21gün sonra
gün sonra uygulanır
uygulanır
uygulanır
uygulanır
7. ELMALARDA GÜBRELEME
52
Elma ağaçlarının gübrelenmesi, günümüzde yaprak ve toprak analizleri sonucu
elde edilen verilere göre yapılmaktadır. Burada karşılaşılan en önemli sorun da özellikle
yaprak analiz sonuçlarının değerlendirilerek verilecek gübre miktarlarını saptamaktır.
Bu soruna yardımcı olmak üzere elma ağaçlarında yaprak analizleri sonuçlarının
değerlendirilmesinde kullanılabilecek makro ve mikro bitki besin madde düzeyleri
Çizelge 8‟de verilmiştir.
Çizelge 16. Elma Ağaçlarında Yaprak Analizlerinin Değerlendirilmesinde
Kullanılabilecek Makro ve Mikro Bitki Besin Madde Düzeyleri
Besin Maddeleri
Azot
Fosfor
Potasyum
Kalsiyum
Magnezyum
Noksanlık
<1.60
<0.11
<0.70
<0.31
<0.03
DüĢük
<1.80
<0.15
<1.20
<1.30
<0.20
Mangan
Demir
Bakır
Bor
Çinko
<5
<25
<4
<11
<6
<22
<40
<6
<35
<20
Normal
1.80-2.80
0.15-0.30
1.20-2.00
1.30-3.00
0.20-0.40
22-140
40-100
6-25
35-80
20-200
Yüksek
>2.80
>0.30
>2.00
>3.00
>0.40
>140
>100
>25
>80
>200
Çizelge 17. Bazı Beslenme Bozuklukları İçin Yaprak Uygulamaları
Beslenme
Noksanlıkları
Azot
Kalsiyum
Magnezyum
Mangan
Bakır
Bor
Çinko
Kimyasal
uygulama
Üre
(% 45)
Kalsiyum
klorid
(%80 CaCl2)
Magnezyum
sülfat (%11)
Mangan
sülfat (%24)
Bakır sülfat
(%22)
Bor
solüsyonu
( % 20.5 )
Çinko sülfat
( % 89 )
Yıllık
oran/da
1.134 g
Uygulama zamanı
Açıklamalar
Kızarma ve taç yaprak Kalsiyum noksalıkları görülen
dökümü
yerlerde uygulanmaz
1.7-5.67 kg
1. ve 7. uygulama
Kalsiyum nitrat olarak veya
arasındaki dönem
kalsiyum kloridli bor
solüsyonu ile karıştırılmaz
1.7 kg
Taç yaprak dökümü 1. ve 2. uygulamalarda uygun
pestisitlerle karışabilir
510 g
Dinlenme dönemi
İlkbaharda gelişme
veya derim sonrası
başlamadan önce uygulanır
453 - 680 g
Dinlenme dönemi
İlkbaharda gelişme
veya derim sonrası
başlamadan önce uygulanır
453 - 907 g Taç yap. döküm ve
Dengeli 2 eşit uygulama
1.uygulama ile ve
yapılır, 907 g sınırı geçilmez
derim sonrası
624- 1248 Dinleme dönemi veya Gelişme başlangıcından önce
g
derim sonrası
uygulanır
53
Bor Noksanlığı
Kalsiyum Noksanlığı
Magnezyum Noksanlığı
Mangan Noksanlığı
Posfor Noksanlığı
Potasyum Noksanlığı
Şekil 20. Elmalarda Görülen Bazı Besin Maddesi Noksanlıkları
54
8.ELMA HASTALIKLARI
Elmalarda görülen hastalıklar, bunlara karşı kullanılan ilaçlar ve kullanma
zamanları Çizelge 11 ve 12'de verilmiştir. Şekil 4'te ise ilaçlama zamanlarının
saptanmasında yararlı olabilecek elma çiçeklenme dönemleri verilmiştir.
Çizelge 17. Bazı Elma Çeşitlerinin Hastalıklara Karşı Duyarlılıkları
ÇeĢitler
Breaburn
Kara lekeye
Dayanıklılık
Yüksek
Küllemeye
Dayanıklılık
Yüksek
Pasa
Dayanıklılık
Yüksek
AteĢ Yanıklığına
Dayanıklılık
Yüksek
Delicious
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Elstar
Yüksek
Yüksek
Yüksek
-
Empire
Yüksek
Yüksek
Düşük
Orta
Fuji
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Gala
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
G.Delicious
Düşük
Düşük
Düşük
Orta
G. Smith
Düşük
Düşük
Düşük
Orta
Idared
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Jerseymac
Yüksek
Yüksek
Düşük
Orta
Jonagold
Yüksek
Düşük
Yüksek
Yüksek
Melrose
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Düşük
Redfree
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Rome Beauty
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Vista Bella
-
-
-
-
S. Winesap
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
55
Çizelge 18. Elmalarda Bazı Hastalıklar ve Bunlarla Savaşta Uygun Dönemler
H a s t a l ı k l a r ı
E l m a
Ġlaçlama
Elma Kara
Acı
Zamanları
lekesi
Çürüklük
KurĢuni Küf
(Botrytis)
Alternaria Külleme
Memeli
Pas
Yeşil Uç
++
--
--
--
--
--
Tomurcuk
Açılması
++
--
--
--
++
--
Pembe
Tomurcuk
++
--
--
--
++
+
Tam
Çiçeklenme
++
--
+
++
++
++
Taç
Yaprakların
Dökülmesi
++
--
+
++
++
++
1. Kaplama
İlaçlama
++
--
+
++
+
+
2. Kaplama
İlaçlama
++
--
--
--
+
--
3. Kaplama
İlaçlama
+
+
--
--
--
--
4. Kaplama
İlaçlama
+
+
--
--
--
--
5. Kaplama
İlaçlama
+
++
--
--
--
--
6. Kaplama
İlaçlama
+
++
--
--
--
--
7.Kaplama
İlaçlama
+
++
--
--
--
--
56
Meyve Tomurcuklarının Açılması
Pembe Uç
Pembe Tomurcuk
Tam Çiçeklenme
Şekil 21. Elmalarda Gözlenen Çiçeklenme Dönemleri
57
Çizelge 19. Elmalarda Bazı Hastalıklara Karşı Kullanılan İlaçlar ve Bunların Etki
Dereceleri
Fungusitler
Bayleton
Benlate
Captan
Ferbam
Flint
Funginex
Mancozeb
Nova
Procure
Rubigan
Sovran
Syllit
Sülfür
Thiram
Topsin-M
Ziram
Elma Kara
Acı
KurĢuni Küf Alternaria Elma
Lekesi
Çürüklük (Botrytis)
Küllemesi
6
6
6
6
1
1
5
2
5
2
2
2
3
2
5
3
4
4
3
5
1
6
6
6
1
2
5
5
5
3
2
2
2
2
5
1
5
5
5
1
1
5
5
5
1
1
5
5
5
2
1
6
6
6
1
1
5
5
4
5
4
3
4
4
3
3
3
4
4
5
1
5
2
5
2
3
4
4
3
5
Memeli
Pas
1
5
5
2
1
1
2
1
1
2
1
5
4
2
5
2
Kontrol dereceleri: 1-En iyi, 2-İyi, 3- Orta, 4- Az, 5- Etkisiz, 6- Kullanılmaz
58
Şekil 22. Elmalarda Mekanik Yabancı Ot Kontrolu
59

Download Report