VATANDAŞIN DEVLET YÖNETİMİNDE – HİZMETİNDE HESAP SORABİLME GÜCÜ ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Başlarken ÖZET: “Hesap Verebilirlik/Sorulabilirlik” nezdinde “Devlet Baba” şeklinde uluslararası literatürdeki ifadesiyle figürize edilen koruyucu ve “Accountability” Türkiye’nin farklı kadrinden sual olunmaz bir evrelerinde pek çok farklı şekilde muktedir güçtür. Öte yandan vatandaşın birey ya da algılanmış ve sıklıkla ihmal edilmiş küresel düzlemde bu kavram, topluluk olarak politika bir kavram. Bu durumun pek çok kuşkusuz tarihsel gelişmelerin de belirleme ve karar diğer örnekte olduğu gibi burada etkisiyle, çok daha farklı da kültürel yapı ve kavramlara algılanmaktadır. Kısaca: karşılık gelen tercümelerin Firmaların daha kaliteli seçiminde semantik kökenlerle de yönetilebilmesi amacıyla ilgili olduğu iddia edilebilir. Zira geliştirilen “Kurumsal Yönetim” devlet için bir dış Türkiye’de ve Türkçe’de “Hesap yaklaşımının, devlet yönetimi ve denetim Sorma” çoğu kez güçlü bir demokrasideki kalite arttırıcı oluşturmaktadır. muktedir gücün yapabileceği, içerisinde kısmen tehdit içeren bir kavram olarak algılanırken, “Hesap izdüşümü olarak «NİTEKİM DEMOKRASİNİN EN KÖTÜ DEVLET YÖNETİM SİSTEMİ OLDUĞU SÖYLENEGELMİŞTİR, BUGÜNE KADAR DENENMİŞ DİĞER BÜTÜN SİSTEMLER HARİÇ.» SIR. W. CHURCHILL Verme” de değerlendirilebilir. Böylelikle günümüzde “sağlıklı” olarak Sağlıklı bir demokrasi, alma süreçlerine katılımını gerektirir. Bu katılım aynı zamanda Vatandaşın Devletten Hesap Sorma Gücü demokrasi tarihiyle nitelendirilen pek çok evrilen ve gelişen kritik demokraside geniş, bir alandır. Daha iyi hatta yaratıcı ve kamu yönetimini yenilikçi uygulama alanları bulan “Hesap Verebilirlik” kavramı hedefleyen bu mekanizmalar bütünü ancak güçsüzün güçlüye karşı bir kamusal güç kullanımının AB başta olmak üzere zorunluluğu, gönülsüz ve olumsuz meşruiyetinin temelinde yer uluslararası hukukta ve bir uygulama olarak algılanma almaktadır. Devlet yönetiminde uygulamalarda da eğilimindedir. Dolayısıyla kalitenin yükselmesine yardımcı kapsamlı yer vatandaşın “Devlet” gibi kudretli olan bu unsur, aynı zamanda bir güçten hesap sormaya cüret devlet mekanizmasının en önemli etmesi zaman zaman (belki de denge-denetleme sıklıkla)haddini aşan ve mekanizmalarından birisi olarak çalışabilmesinin en konumunu bilmez gafilane bir bir tür otomatik düzeltme önemli unsurları yaklaşım olarak etiketlenmektedir. fonksiyonu da icra etmektedir: arasında yer Keza iktidarın yönetimindeki Dolayısıyla son derece hayatidir! almaktadır. bulmaktadır. Zira demokrasinin sağlıklı devlet, yolda yürüyen vatandaş 14 Mart 2014, TÜSİAD Tartışma Makaleleri Dizini, Fikir Üreten Fabrika’dan ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Cevaplanması Gereken Sorular Bu perspektif doğrultusunda en azından bir seri soruyu akla birbiriyle ilgili pek çok alanı ortaya getirmek ve belki bunlara kısaca koymak kaçınılmaz aslında. Zira değinmek mümkün ve anlamlıdır. bu alandaki pek çok başlık kendi başına çok önemli olsa da, Dolayısıyla en azından aşağıdaki sadece bir araya gelince bütünü sorulara, cevaplanmayı ve oluşturabilmektedir. Ancak bu araştırılmayı hak eden konular kısa analizin sınırları dâhilinde her olarak yer vermek gerekir: bir konuyu bütün boyutlarıyla tam olarak ele almak imkansızdır. Buna karşın her konuyu tek tek incelemek mümkün olmasa da, Vatandaş Olmak ve Hesap Sormak Niçin Önemlidir? AB’den ve AB Üyeleri’nden Örneklere ve Mekanizmalara Baktığımızda Ne Görüyoruz? Düzenleyici Etki Analizi ve Türkiye Bugün İtibarı ile Nerededir? Türkiye Kamu Yönetiminde “Hesap Verebilirlik” Bağlamında Genel Olarak Nerededir? Türkiye’nin Önümüzdeki Dönemde Nasıl Bir Yol Haritası İzlemesi Gereklidir? Demokrasi mi, Yoksa «Sağlıklı» Demokrasi mi? Vergileme, Temsil ve Magna Carta Demokrasi dünyanın pek çok hesap sormanın en temel bulunmakla birlikte, bu belgeyle argümanlarından birisini zımnen güvence altına alınan şu oluşturmuştur.2 üç konu özellikle dikkat çekicidir: ülkesinde farklı denge – denetim mekanizmaları ile uygulanmaktadır. Kuşkusuz bunların ilk ve en başarılı olanları arasında Birleşik Krallık (BK) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) uygulamaları özel bir konuma sahiptir. Her ne kadar bu sistemlerin de kendilerine has zayıf ve güçlü yönleri olsa da, dünyanın en başarılı ya da sağlıklı demokrasi uygulamaları arasında yer aldığı tartışmasızdır. Bu noktadan hareketle ABD devriminin ve demokrasi anlayışının temeli olan Boston Çay Partisi1 tarihte özel anlardan birisidir. “(Karar Alma Süreçlerinde) Temsil Olmadan Vergileme Yapılamaz!” şiarıyla özdeşleşen bu olay aslında vatandaşların devlet yönetimine katılma hakkının, dolayısıyla devletin sivil irade ile denetlenmesinin ve devlete Pek çok diğer kaynak öncesinde giriş olarak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boston_%C3%87ay_ Partisi – GÖRSEL: Serbest telifli medya. 1 Ancak yönetime katılma ve yönetimi denetleme, yani yönetimden hesap sorma Kralın kararları, ekonomik aktörleri iktisaden etkileyeceği için bu kararlara dair aktörlerin görüş belirtme hakkı, Ödedikleri vergilerle Krallığı finanse edenlerin yönetime katılma hakkı, “Hür” vatandaşların somut ve orantılı bir gerekçe gösterilmeksizin Kralın keyfine göre cezalandırılamayacak olması (Hukukun Üstünlüğü). hakkı aslında çok daha öncesinde kabul edilen tarihin akışını değiştiren belgelere not düşülen konulardan birisidir. Bu alanda en meşhur örneklerden birisi tereddütsüz 1215 tarihli “Büyük Özgürlük Fermanı – Magna Carta Libertatum”dur. Tarihi değiştiren belgelerden birisi olarak kabul edilen Magna Carta’nın3 pek çok açıdan hayati önemi Vergi Direnci konusuna kısa bir bakış için: Kerim Gök, "Vergi Direncinin Gelişimi", Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı: 1, Cilt XXII, 2007, s. 143-163, http://bit.ly/1k9gKwo (21.06.2014) 3 GÖRSEL: Serbest telifli medya: http://tr.wikipedia.org/wiki/Magna_Carta 2 Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Hesap Verme İlişkisi ve Katılım Demokrasinin beşiği kabul edilen Kralın kabulü ve resmi onayıyla yani “dış denetimdir”. Bu dış İngiltere’nin tarihindeki bu sayfa yeni bir dönem ve yönetim denetim gerek sade vatandaşın, zamanla “nevi şahsına münhasır” anlayışı hayata geçmiştir. Yani gerek iş dünyasında yer alan İngiliz Anayasa Hukuku’nun en siyasi irade gönüllü ya da vatandaşların; bireysel ya da gönülsüz olarak kendi yetkisini kolektif olarak üstlenmesi paylaşmak, kendisini denetletmek kaçınılmaz olan bir hak ve temel belgelerinden oldu.4 Bu adımın ardından tarihsel olarak Hesap Sorma, Hesap Verme, Denetim ve Katılım kavramlarının etkileşiminin zamanla ANCAK ŞUNU AÇIKÇA BELİRTMEK GEREKİR Kİ; MUKTEDİR KUVVET OLARAK SİYASİ İRADENİN KABUL ETMEDİĞİ BİR HESAP VERME, KATILIM YA DA DENETİM İLİŞKİSİNİN VAR EDİLMESİ MÜMKÜN DEĞİLDİR! gelişerek ve kendi elinde sorumluluktur. Her ne kadar bu bulunan yönetme denetimde bireylerin rolü çok yetkisini bu önemliyse de daha etkili denetim yetkinin kaynağı geleneksel olarak sivil toplum olan toplumla kuruluşları ve meslek örgütleri gibi paylaşmak yapılar aracılığıyla tercihlerini ortaya gerçekleşmektedir. Bu noktada koymuştur. Bu katılım konusuna da özel bir vurgu demokrasinin sağlıklı işlemesinde durum, zaman içerisinde adaletsiz gereklidir. Zira denetim, herhangi bir ana mekanizmanın dört uygulamaların yanı sıra; bir düzeyde katılım olmaksızın ayağını oluşturageldiği iddia “kararların sonuçlarına dair bilgisiz gerçekleştirilmesi mümkün edilebilir. ya da hatalı öngörülere dayanan olmayan bir faaliyettir. Ayrıca süreçlerin de düzeltilmesi” karar alma ya da uygulama sonuçlarını doğurmuştur süreçlerine katılımın bilfiil kendisi, denilebilir. gerçekleştirilebilecek en etkili aktif Ancak unutulmamalıdır ki devletin denetimi sadece iki şekilde hayata geçirilebilir: denetim türüdür.7 Devletin Gönüllü Olarak Mekanizma Üretmesi Bugün bürokrasi ve kırtasiyeciliği azaltmayı hedefe koyan Kırmızı Türkiye’de denetim kavramı Bireyin/Vatandaşın Talepleri (Anayasal Katılım Hakkı) Bandı Kesmek5 ve Düzenleyici Etki genellikle her şey bittikten sonra Analizi6 (DEA) çalışmaları geriye dönük bir muhasebe Boston Çay Partisi ve Magna konusunda İngiltere’nin bu kadar olarak algılanmaktadır. Bu aslında Carta örneklerinde de görüldüğü katılımcı ve başarılı olmasının büyük bir yanılgıdır ve bu yaklaşım gibi tarihte ve ülke örneklerinde temel sebeplerinden birisi belki de pek çok dönülebilir hatanın bu iki süreçten bazen birisi, bazen bu çekişmeli döneme düzeltilmesini de imkânsız hale diğeri, bazen ise ikisi birlikte ortaya dayanmaktadır. Dolayısıyla şunu getirir. Oysa denetim ex-post, çıkmıştır. Ancak şunu açıkça iddia etmek mümkündür: Güçler yani bir hukuki düzenleme ya da belirtmek gerekir ki; muktedir Ayrılığı İlkesinin sacayaklarını uygulama sonrasında olabileceği kuvvet olarak siyasi iradenin kabul oluşturan Yasama, Yürütme ve gibi ex-ante ve hatta uygulama etmediği bir hesap verme, katılım Yargı devletin “iç denetimini” sırasında, yani eşzamanlı olarak ya da denetim ilişkisinin var sağlarken, en az bunlar kadar da gerçekleştirilebilmektedir. edilmesi mümkün değildir! Keza gerekli bir diğer vazgeçilmez de; Denetimin zamanı ise denetim birinci örnekte İngiliz ve ABD vatandaşın devleti denetlemesi, mekaniğinin, yani yöntemin en Hükümetlerinin, ikinci örnekte ise İngiltere’de çok sayıda belge ve içtihat anayasa hukukunu oluşturur: http://www.parliament.uk/business/publicatio ns/research/notes-on-parliament-andconstitution/ (21.06.2014) 4 önemli belirleyicisidir. Kırmızı Bant ve İngiltere uygulamaları: http://www.parliament.uk/business/publicatio ns/research/notes-on-parliament-andconstitution/ (21.02.2014) ve http://www.redtapechallenge.cabinetoffice. gov.uk/home/index/ (21.06.2014) 6 İngiltere’de DEA uygulamaları (21.06.2014): http://www.legislation.gov.uk/ukia 5 Bu konuda temel kavramlara bakış için: John M. Ackerman, (2005) "Social Accountability in the Public Sector: A Conceptual Discussion", The World Bank Social Development Papers (Participation and Civic Engagement), P.:82 (21.06.2014) http://bit.ly/1nYHFw4 7 Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Avrupa Birliği’ne Bakış Avrupa Birliği (AB) uygulamalarına bakıldığında ilk dikkat çeken unsur belki de hesap verebilirliğin aslında İyi Yönetişim (Good Governance) temelinde ele alınıyor bulunmaktadır. Ancak yine desteklenmeye muhtaç unutulmamalıdır ki denetim ve olduğu tescil edilmiş, ancak hesap verme ilişkisinde kritik rolünü koruyan bir yolsuzluk temel konu ve belki uygulamadır. en önemli unsurlardan birisi Etki Analizi olsa da yegane unsur değildir! Demokrasinin temel ilkeleri oluşudur.8 Dolayısıyla Denetim ve hesap verme doğrultusunda vatandaşa devletlerin kaliteli ilişkisinde: (i) Sivil Toplum ve (dolayısıyla sivil topluma ve yönetilebilmesi için de Özel Sektör Kuruluşlarının özel sektöre) devletin hesap Kurumsal Yönetimin dört ana politika yapım ve yasama vermesi ve kendisini ilkesinin geçerli olduğu süreçlerine katılımı, (ii) alternatif denetletmesi konusunda söylenebilir: Şeffaflık Hesap Verebilirlik çözüm önerilerinin vurgulanması gereken başlık birlikte belki de Düzenleyici Etki Analizi değerlendirilmesi, uygulamasıdır. Zira ülkemizde • ŞEFFAFLIK (iii) sonuçlarla bir süredir ihmal edilen bu alan HESAP VEREBİLİRLİKTE DE KURUMSAL YÖNETİMİN ANA İLKELERİ GEÇERLİDİR: Adillik •HESAP VEREBİLİRLİK tekrar gözden Türkiye için kısa vadede Sorumluluk • ADİLLİK geçirilerek yeniden uygulanabilir ve sonuç yaratır • SORUMLULUK tasarlanması, (iv) güçte somut bir yol haritası Daha İyi, hatta sağlayan teknik ve pratik bir Bu temel yapının ardından değinilmesi Akıllı Mevzuat Tasarımı (Better / uygulamadır.12 Ayrıca gerek Smart Regulation)10 ve denetim ve hesap verme, Düzenleyici Etki Analizi, (v) e- gerek ülkelerin rekabet gücü Devlet uygulamalarının ve kaliteli politika tasarımı için geliştirilmesi, (vi) Bekçilerin kuşkusuz “hayati” olarak (Whistleblower) hukuki değerlendirilmektedir. korunması11 başta olmak üzere Türkiye mevzuatına sadece son pek çok derin çalışma olanı 10 yıl içerisinde giren bu bulunmaktadır. “hayati” konuda, dünya uluslararası işbirliğinin son Bu açıdan bakıldığında örnekleri oldukça uzun bir derece gelişmiş ve yaygın demokrasinin temel geçmişe sahiptir ve 1974 olduğu bir alandır.9 Keza bu araçlarından birisi olan seçim yılından itibaren İktisadi İşbirliği alanda uluslararası ve ulusal sandığı uygulaması aslında ve Gelişme Teşkilatı (OECD) pek çok hukuki düzenleme, el diğer pek çok demokratik kitabı ve rapordan oluşan unsur ve uygulama ile gereken ilk konu başlığı kaçınılmaz olarak Yolsuzlukla Mücadele çalışmalarıdır. Zira devletin hesap verebilirliğinde yegane konu olmasa da temel ve belki de en önemli konulardan birisi budur. İşte bundan dolayıdır ki Yolsuzlukla Mücadele; AB katmanları dahil kapsamlı bir müktesebat Bir süredir gelişen bu önemli Akıllı Regülasyon çalışmaları için: http://ec.europa.eu/smart-regulation/ (21.06.2014) ve http://www.oecdilibrary.org/governance/better-regulationin-europe_20790368 (21.06.2014) 11 Türkiye’de Maliye Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından kısmen uygulanan bu önemli konu için: http://bit.ly/1iUGl12 (21.06.2014) ve http://bit.ly/1qtIWl1 (21.06.2014) 10 2001 tarihli ama anlamlı bir kaynak için: AB Komisyonu Dokümanı European Governance – A White Paper COM(2001) 428 final, (2001/C 287/01) http://bit.ly/1z4lVYl (21.06.2014) 9 Kapsamlı bir liste için bakınız: Yolsuzluğa Karşı Ulusal ve Uluslararası Yapılar: http://www.track.unodc.org/ACAuthoritie s/Pages/home.aspx (21.06.2014) 8 12 Etki Analizi hakkında ek bilgi için: Müberra GÜNGÖR ve Gökhan EVREN, "Kapsam, Uygulama, Deneyimler ve Öneriler: Mobil Arabağlantı Ücretlerinin Düzenlenmesine İlişkin Ardıl DEA Çalışması", Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu - Kasım 2009 http://bit.ly/1qMC3ZQ (21.06.2014) Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ üye ülkeleri tarafından önlemlerden birisi münhasıran Analizi Kılavuzu15, yine kullanılmaktadır.13 etki analizlerinin kalitesini Komisyon’un 2014 yılı etki yükseltmek amacıyla Avrupa analizlerini ve bunlara dair Komisyonu tarafından 2006 Kurul görüşleri sayfası16, görüşe Etki analizi son on yıllardaki verimli sonuçları doğrultusunda yılında oluşturulan açık konsültasyonlar sayfası17 AB’de de o AB DÜZEYİNDEKİ Etki Analizi ve Avrupa Komisyonu için 583 ETKİ ANALİZİNİN %69’U YASAMA SÜRECİNE DAİR İKEN, GERİ KALANLARI YASAMA SÜRECİ DIŞINDAKİ ALANLARDA GERÇEKLEŞTİRİLMİŞTİR. Kurulu’dur. düzenlemelerin fayda ve Kurul’un 2012 maliyetlerine ilişkin hazırlanan Raporu’ndaki raporu18 öncelikle gözden verilere göre geçirmekte faydalı bilgi sadece 2007 – kaynakları arasında yer 2012 arasındaki 6 almaktadır. kadar büyük önem kazanmıştır ki; sadece 2003 – 2007 arasındaki 5 yıllık dönemde AB yılda 583 Etki Analizi, Kurul düzeyinde 287 Etki Analizi tarafından incelenmiş ve Etki …ve Türkiye çalışması Avrupa Analizi Kurulu tarafından Türkiye Cumhuriyeti, devletin Komisyonu’nca tamamlanmış bunlara ilişkin 765 geliştirme- vatandaşa hesap vermesi, ve yayımlanmıştır. Yine bu tadil önerisi/talimatı kendini denetletmesi, sivil alanda en başarılı örneklerden sunulmuştur.14 Bu tadil çağrıları toplumun yasama süreçlerine Birleşik Krallık da sadece 6 yıllık sonucunda sadece 2009 – katılımcılığı, politika belirleme 2008 – 2013 döneminde 2012 arasındaki 4 yıllık öncesi açık konsültasyon, toplam 2 734 Etki Analizi dönemde nihai Etki Analizi birlikte yeniden değerlendirme, yaparak raporlarını şeffaf bir raporlarında gerçekleştirilen e-devlet yapılanması, akıllı biçimde internet üzerinden değişiklik sayısı 238 olmuştur. mevzuat tasarımı ve resmi kamuoyu görüşüne sunmuştur. işlemlerin şeffaflaşması gibi Bu noktada etki analizlerinin Özellikle vurgulanması gereken değindiğimiz başlıkların sadece sonuç raporlarının bir diğer nokta da etki tamamının oluşturduğu değil, pek çok örnekte sivil analizlerinin sadece mevzuat alanlarda değişken bir yapı toplum ve iş dünyası görüşüne düzenlemeleri için değil, sunulan konsültasyon bunlara yol açacak ana sergilemektedir. versiyonlarının da aynı şeffaf politika alanları ve hatta yol çerçevede yayımlandığına haritaları için de yapılmasının özellikle dikkat çekmek gerekir. önemidir. Keza yukarıda değinilen AB düzeyindeki 583 Bu şeffaflık boyutuna paralel etki analizinin %69’u yasama olarak; etki analizlerinin kamu sürecine dair iken, geri kalanları ve özel sektör paydaşlarınca yasama süreci dışındaki kalite ve içerik denetimine tabi alanlarda gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde nispeten yeni bir çalışma alanı olan bu konuda en kapsamlı girişimlerden birisi kuşkusuz “Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun”un 15 Temmuz 2004 tarihinde Türkiye Büyük Millet tutulması da bu sürecin vaz geçilmez bir unsuru olarak Bu alanda daha çok bilgi karşımıza çıkmaktadır. Bu alabilmek amacıyla Avrupa alanda alınan en önemli Komisyonu’nun 2009 tarihli Etki OECD’nin internet sitesinden Düzenleyici Etki Analizi Hakkında bilgi için: http://bit.ly/1ok2F3g (21.06.2014) 14 13 European Commission Impact Assesment Board Report - 2012: http://bit.ly/1o2nEGg (21.06.2014) European Commission Impact Assesment Guidelines (2009): http://bit.ly/1lN4je2 (21.06.2014) 16 Etki Analizileri Listesi ve Metinleri için: http://bit.ly/1lN45DQ (21.06.2014) 17 Avrupa Komisyonunda Görüşe Açık Konsültasyon Çağrıları: http://bit.ly/1iUGiSN (21.06.2014) 18 Regülasyonun maliyetlerin ilişkin bir CEPS yayını: http://bit.ly/1qMBJKC (21.06.2014) 15 Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Meclisi’nde kabul edilmesi Hazırlama Usul ve Esasları katılım müzakerelerinin olmuştur. Bu kanunun 5. Yönetmeliği”20 ile atılmıştır. Bu sürdürülmesi açısından maddesi “Kamu yönetiminin devrimsel nitelikli yönetmelik Türkiye’yi destekleyebilmesi kuruluş ve işleyişinin temel «Yürürlüğe konulması hâlinde gerektiği” vurgulanmıştır.23 ilkeleri” arasında “Yapılacak etkisinin 10 milyon TL’yi yeni düzenlemeler ve geçeceği tahmin edilen kanun kurulacak birimler için düzenleyici etki analizi yapılır.” Hükmünü içermekteydi.19 Ancak dönemin Cumhurbaşkanı ve kanun ETKİ ANALİZİ BAŞTA OLMAK ÜZERE BU ALANLARDA “BÜTÜNSEL” REFORM ADIMI 2006 YILINDA YAYIMLANAN “MEVZUAT HAZIRLAMA USUL VE ESASLARI YÖNETMELİĞİ” İLE ATILMIŞTIR. hükmünde kararname taslakları için düzenleyici etki analizi yapılmasını» zorunlu kılmaktadır. Halen Türkiye’nin “2014-2016 Orta Vadeli Programı’nda da yeniden yer verilen bu konu; “Kaynak kullanımında etkinliği artırmak ve hesap verebilirliği güçlendirmek amacıyla, yeni harcama programları uygulamaya geçirilmeden önce etki analizi çalışmaları yapılması” şeklinde yer almıştır.24 Dolayısıyla konu tarafından veto edilen bu yürürlükte olan bu hayati kanun daha sonra tekrar ele mevzuat 2007 yılında ekinde alınmamış ve mevzuatın Düzenleyici Etki Analizi Rehberi parçası olma ya da yürürlüğe de bulunan “Düzenleyici Etki girme şansı bulamamıştır. Analizi Çalışmaları”21 konulu Dolayısıyla etki analizini kanuni Başbakanlık Genelgesi ve 2009 Bu alanda mutlaka değinilmesi bir süreç olarak mevzuata yılında “Kamu Hizmeti gereken bir diğer çalışma ise yerleştiren temel mevzuat 10 Sunumunda Uyulacak Usul ve “Yatırım Ortamını İyileştirme Aralık 2003 tarihinde kabul Esaslara İlişkin Yönetmelik”22 ile Koordinasyon Kurulu” (YOİKK) edilen 5018 sayılı “Kamu Mali geliştirilerek güçlendirilmiştir. çalışmalarıdır. T.C. Hazine Yönetimi ve Kontrol Kanunu” Böylelikle “Standart Maliyet Müsteşarlığı girişimi ve Dünya olarak görünmektedir. Halbuki Modeli” gibi yeni kavramlar Bankası desteğiyle 2000 yılında bu kanun etki analizine birden ülkemizde uluslararası örnekler başlatılan “Türkiye Yatırımların çok maddede yer verse de, esas alınarak çalışılmaya Önündeki İdari Engeller etki analizini münhasıran başlanmıştır. Raporu” çalışmaları bu raporun “kamu maliyesinin temel ilkeleri” bağlamında ele almaktadır. Yani bu kanunda etki analizi sadece bütçe ve proje tekliflerinde gerekçelendirme süreçlerinin vazgeçilmez bir unsurudur. Avrupa Komisyonu’nun 2006 yılı Türkiye İlerleme Raporu’nda Türkiye’nin “daha iyi düzenleme konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği, düzenleyici etki analizinin Türk hukuk sistemine ithal edildiği” Böylelikle etki analizi başta belirtilirken; “Düzenleyici etki olmak üzere bu alanlarda analizinin kullanımının, diğer “bütünsel” reform adımı 2006 hususların yanı sıra, AB’ye yılında yayımlanan “Mevzuat http://bit.ly/TLopKF (21.06.2014) http://bit.ly/1ok2dSQ (21.06.2014) 22 http://bit.ly/1mgfgpS (21.06.2014) 20 21 19 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5227.html önemle vurgulanmakla birlikte, yine kamu maliyesi yönü ağır basacak şekilde gündemde tutulmaktadır. önerilerine paralel olarak “'Türkiye'de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı” çerçevesinde YOİKK’in25 2001 yılında kuruluşuyla sonuçlanmıştır. Özetle; Türkiye’de devlet yönetiminin güçlendirilmesi amacıyla pek çok girişimde bulunulmuştur. Türkiye İlerleme Raporu 2006 Tercümesi:, http://bit.ly/1mPHUNx (21.06.2014) 24 http://bit.ly/1k9giOI (21.06.2014) 25 Uluslararası Finans Kurulu (IFC) ve Dünya Bankası’nın Türkiye Yatırımın Önündeki İdari Engeller Raporu (2001): http://bit.ly/1luNBLI (21.06.2014) 23 Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Genel Değerlendirme ve Sonuç Yukarıdaki çerçevesi çizilen uygulamasına zıtlıklar” vurgulanmaktaydı. 26 alan Türkiye için hem ulusal, hem de uluslararası öncelikler arasında yer almaktadır. DOLAYISIYLA BU ALANLARDA SİVİL TOPLUM KATMANLARINDAN GELECEK BASKI VE TALEPLER TARİH BOYUNCA OLDUĞU GİBİ GELECEĞİN ŞEKİLLENDİRİLMESİNDE BELİRLEYİCİ OLACAKTIR! Bu alanda yıllar içerisinde bazı adımlar atılmış olsa da; bu adımların kurumsal süreklilik kazanamamış olması, geliştirilememesi, Zira devletin yönetim kalitesini hatta bazı örneklerde eski arttıran bu süreçler, AB üyelik yapıya dönülmesi önemli bir müzakere sürecinde «Yazılı olumsuzluk olarak göze Olmayan Başlıktır». Keza çarpmaktadır. Kopenhag Kriterleri’nde de iyi yönetişim dahil bu alan zımnen ama esasa dair bir konu olarak yer almaktadır. Bu anlamda Türkiye’de süreçlere katılım, karar alma mekanizmalarının geliştirilmesi ve kurumsallaştırılarak süreklilik ve istikrar arz etmesi gibi pek çok unsurun üzerinde dikkatle düşünülmesi gerekmektedir. www.spending.gov.tr, www.regulation.gov.tr) henüz yayına girememiştir.28 Bu genel analizde kısaca değinilen ilgili mevzuat, uygulamalar, ulusal ve uluslararası gelişmeler bütünsel olarak ele alındığında, Türkiye için şu değerlendirmeler yapılabilir: Türkiye bu alanlarda uyuma genel olarak geç başlamış durumdadır. Buna rağmen iyi örnekleri andıran pek çok sayıda uygulama ve mevzuat oluşturulmuştur. Fakat özellikle Etki Analizi ve Kurumsal Konsültasyon konularında önemli bir atılımın ardından duraklama ve aksamalar yaşanmaktadır. Genellikle aksayan konular: Benzer şekilde Türkiye’nin bazı uluslararası taahhütlerini de yerine getiremediği unutulmamalıdır. Örneğin Türkiye Cumhuriyeti’nin çok yakın tarihli 2013/19 Başbakanlık Genelgesi’nde şu ifadelerle ortaya konulmuştur: “demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü standartlarının yükseltilmesi, – Uygulamaların standarda değil, kişilere bağlı olması, Ayrıca çeşitli seçkin uluslararası kamu yönetiminde etkinliğin, yapıların tavsiyelerine, ülkelerin saydamlığın, hesap iyi uygulama örneklerine ve verilebilirliğin ve katılımcılığın hatta Türkiye’nin kendi resmi artırılması hususlarında … siyasi taahhütlerine uygun olmayan kararlılığının bir göstergesi bazı duraklama ve gelişmelere olarak … Açık Yönetim de bulunduğunu da not etmek Ortaklığı adlı uluslararası son derece önemlidir. girişime Ülkemiz de katılmıştır.”27 Zira OECD Düzenleyici Reform Bu önemli adıma karşın, Bunların ardından akılda Çalışmaları kapsamında 2002 taahhüt edilen şeffaflık, tutulması gereken belki son bir yılında yayımlanan “Türkiye: harcama ve regülasyon nokta da hesap verme ya da İktisadi Gelişim için Hayati internet siteleri denetim ilişkisinin özünde üç Destek” Raporu’nda “tüm (www.transparency.gov.tr, unsurun bulunduğudur: – Düzenli ve sürekli uygulama yapıl(a)maması, – Öngörülebilirliğin sınırlı olması, hızla değişen önceliklerdir. devlet çapında Düzenleyici Reform Stratejisi ve Etki Analizi eksikliği, OECD Tavsiyeleri’ne ve çoğu OECD ülke OECD Reviews of Regulatory Reform: Turkey - Crucıal Support For Economıc Recovery: http://bit.ly/1qejMFt (21.06.2014) 27 http://bit.ly/1pSrIKq (21.06.2014) 26 Open Government Partnership Initiative-Ogp Turkey's National Action Plan: http://www.opengovpartnership.org/file/956/dow nload (21.06.2014) 28 Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ Karar vericinin açıklama yükümlülüğü, (Resmi/Resmi Olmayan) Hesap soranın sunulanları sorgulayabilmesi kanalları/yeteneği, Kötü performans için yaptırım, iyi performans için ödül (Resmi/Resmi Olmayan). Sonuç olarak Türkiye’de maalesef çok da mümkün mevcut uygulamaların görünmemektedir. Dolayısıyla geliştirilmesi ve En İyi muhtemeldir ki: Bu alanlarda Örneklerin hedeflenmesi sivil toplum katmanlarından gereklidir. Bu alanlarda devlet gelecek meşru talepler tarih tarafından gerekli “Güven boyunca olduğu gibi Arttırıcı Önlemler” alınmadıkça geleceğin şekillendirilmesinde başarılı sonuçlara ulaşabilmek belirleyici olacaktır! Eray AKDAĞ, 2003 yılından bu yana Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile İlişkiler başta olmak üzere TÜSİAD Ankara Daimi Temsilciliği’nde devlet yönetimleri ile ilişkiler alanında çok sayıda ulusal ve uluslararası çalışmada görev ve sorumluluk üstlenmektedir. Ankara Daimi Temsilciliği, katılımcı demokrasi bağlamında ve Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik perspektifini gözeterek yasama ve yürütme sürecini TÜSİAD adına takip ederek; TBMM, hükümet, kamu kurum ve kuruluşları ile ilişkilerin düzenlenmesine ve TÜSİAD’ın karar alma süreçlerine etkili katılımına yardımcı olmaktadır. TÜSİAD, Türkiye'nin başlıca endüstri ve hizmet kuruluşlarını temsil eden gönüllü bir girişimci örgütüdür. TÜSİAD, Türk iş dünyası adına, görüş ve önerilerini TBMM’ye, hükümete, diğer devletlere, uluslararası kuruluşlara ve kamuoyuna doğrudan ya da dolaylı olarak basın ve diğer araçlar aracılığı ile ileterek, yukarıdaki amaçlar doğrultusunda düşünce ve hareket birliği oluşturmayı hedefler. TÜSİAD Tartışma Makaleleri Dizini Fikir Üreten Fabrika’dan Serisi, güncel tartışmalara yönelik ve genel okuyucu kitlesi için TÜSİAD Araştırmacıları tarafından hazırlanan kısa makalelerden oluşmaktadır. "TÜSİAD Tartışma Makaleleri Dizini"nde yer alan görüşler yalnızca yazara aittir ve TÜSİAD’ın görüşlerini yansıtmayabilir. TÜSİAD Fikir Üreten Fabrika Serisi ERAY AKDAĞ – TÜSİAD ANKARA DAİMİ TEMSİLCİSİ VE TÜSİAD TBMM İLE İLİŞKİLER SORUMLUSU Vatandaşın Devlet Yönetiminde – Hizmetinde Hesap Sorabilme Gücü
© Copyright 2024 Paperzz
