View/Open

Yrd.Doç.Dr. Ömer DEMİREL
I- M e v l e v î h â n e n h Y e r i ve K u r u l u ş Tarihi
|r^İjİ smanlı dönemi Sivas şehir merkezinde bu\JM
lunan 30'a yakın zaviye içerisinde, hakkınJ da kaynaklarda az sayıda belgeye rastladı
ğımız bir de mevlevîhâne yer almıştır. Mevlevi
hane; şehrin kuzeyindeki en dış mahallelerden
olan, Kösedere-i Zimmî Mahallesinde, aşağı tara
fında Tavra deresi ve yukarısında ise, gittikçe yük
selen meyilli bir arazi üzerinde kurulmuştur. M . V.
Berchem-H.Eldem'in 1910 tarihli planı ve arşiv
belgeleriyle mahalledeki yaşlıların ifadeleri sonu
cunda Mevlevihane'nin yeri kesin olarak bilinmek
tedir.^ Günümüzde ise, Mevlevihane'den bir iz kal
mamakla birlikte, "Mevlânâ" ismi aynı bölgede bir
caddeye ve markete ad olarak verilmiştir.
Kuruluş tarihi hakkında kesin ve tatmin edici
bilgilerden yoksun olduğumuz Mevlevihane'nin
Ulu Arif Çelebi tarafından tesis olunduğu belirtili
yorsa da, bunu teyit eden başka belge ya da bilgi
ye rastlamış değiliz. Mevlevihane'nin son şeyhi
olarak tespit ettiğimiz Mehmed Reşit tarafından
1911 tarihinde düzenlenen belgeden. Ulu Arif
Çelebi'den sonra Köprülü Mehmed Paşa'nın Mev
levîhâne inşa ettirdiği belirtilmektedir.^ Ancak,
Ahmet Eflâki'nin M e n â k i b ü ' I - A r i f î n adlı eserin
de. Ulu Arif Çelebi'nin Sivas'a gelişleri teferruatlı
bir şekilde bahsedilirken Mevlevihane tesisi ile ilgili
bir kayıt söz konusu değildir."^ Aynı surette Köprü
lü Mehmed Paşa hayratı arasında ve Mevlevîhâne
ile ilgili diğer arşiv belgelerinde de söz konusu bânileri teyit edici bilgiye sahip değiliz.'*
Osmanlı dönemi şehirde mevcut diğer zaviye
lerle ilgili, 1454-1455 tarihli tapu tahrir kaydın
dan başlamak üzere, diğer üç tahrirde ve bilhassa
1576 tarihli Defter-i Evkâf-ı Rûm'da zengin bilgiler
sözkonusu iken, Mevlevîhâne'ye dair bir kayda
rastlanılamamıştır.^ Ayrıca, şehir hakkında bilgi
veren XVII, asır kaynaklarından Evliya Çelebi ve
diğer vakıf kaynaklarında da herhangi bir kayıt bu
lunamamıştır.^ Diğer yandan, Eyâlet-i Rûm'un
sancaklarından olan Amasya ile Tokat Mevleviha
ne'leri hakkında yukarıdaki kaynaklarda çok sayıda
bilgiye rastlanılması dikkat çeken bir husus olmuş
tur. Bütün bunlara ragmen, Sivas Mevlevîhâne'si
hakkında ilk arşiv belgesi ancak 1730 tarihine ait
olup' bu tarihten 1917 tarihine kadar muhtelif sa
yıda belgeye rastladık. Buna ragmen, kaynak
problemi ya da belgelerde bulunan birbirine zıt bil
giler konuyu oldukça anlaşılmaz bir hale sokmak
tadır. Mevcut kaynak problemine ragmen elde edi
len bilgilerin ışığında, Sivas şehrinde Mevlevîliğin
*
B'j mako'o S e l ç u k Üniversitesi tarofmdon d ü z e n l e n e n "II.
. M i ü c l . ' e r o r a s ı Osman}t Der'.etı'ndc
Mevlev'thânelcr
Kongresi'nde"
tebliğ olarak sun-jlmuştur ( 1 4 - 1 5 Aralık
1993).
1.
S i v a s S e r i y e Sicilli Defter l O / S a v f a 9 7 ( b u n ü a n
sonra S Ş S . 1 0 / 9 7 ş e k l i n d e verilecek), S Ş S . 5 / 2 0 3 ,
2 9 S : M'.ızaffcr E r d o ğ a n , "Mevle\-i K u r j î u ş ' ü n A r a s ı n d a
Istanb-jl M c v l c v î . h â n e l c r f , G D A A D . , 4-5 (1976); M . V ,
B e r c h e . n - H E l d e m . M a t e r i a u x P o u r un C u r p u s
Inscriptonun Arabicerum, III. Asie Mincurc I.
S i v a s Divriği, Kolıire 1 9 1 0
2.
Ncjo: G ö v C n ç , "Sivas Mcvlevi.hânesi", [X.Vakıf Haf
t a s ı Kitabı, An.kara 1 9 9 2 .
3
A h m e d E lSki Ariflerin M e n k ı b e l e r i . II. ç e v T Y a z ı c ı .
İstanbul 1 9 8 9 . s 2 5 9 - 2 6 9 . U J Arif Ç e l e b i n i n Sıva^ ai.ılerıncen A h i M u h a n ı m e d D â i ve A h i En-ir A l ı m e d ile
y a k ı n bir ilişkisi s<jzkonLidıır.
4.
M.Tavvib Gbkbilgm. "Koprı-luler". lA, V I Avrtca bokınız
a ş a ğ ı d a k i c:pr.<A
5
B a ş b a k a n l ı k Ostn.anlı Arşivi. T a p o Defteri. 2 . 2 S 7 .
3 8 7 ; T a p u K a o a s l r o G e n e ! M u d u r l u ğ u Arşivi Deltcr-i
Evkaf-ı Rûm 5 8 3 diğer beloe ve detter tasnifleri ile ılaılı baKinız O ı n e r D e ı n ı r e i , S i v a s Ş e h i r H a y a t ı n d a
V a k ı f l a r ı n RoUi ( 1 7 0 0 - 1 8 5 0 ) . (A Ll S. s B l Enst
Yavmlann-.anvş D A t c r a Tezi), A n k a r a lO'H
6
Evliya Ç e l e b i . S e y a h a t n a m e . lil. Istaniv.ıl 1314
7
M E r d ' > ğ a n . a.g.e.
252
Yrd.Doc.Dr. Ömer DEMİREL
Ulu Arif Çelebi döneminden itibaren rağbet gör
düğü ancak, müstakil bir Mevlevihane'nin varlığın
dan söz etmenin mümkün olmadığı yahut kaynak
lara yansımadığı söylenebilir. Dolayısıyla Mevlevi
hane'nin banisi hakkında kesin bilgilerden uzak
ancak, kuruluş tarihi için bir soru işareti bırakmak
kaydıyla, XVII. asır sonlan ile XVIIi. asır başlan ol
duğu tahmini yapılabilir.
Mevlevihane müştemilâtı ile ilgili ilk bilgi
1835 - 1836 tarihli Vakıf Muhasebe kaydında
"Te/cye-i mezbur elân mevcut ve ma'mur" oldu
ğu, Mevlevihane nezdinde bir bahçesi ile Silahtar
Şehriyarî Mehmed Paşa tarafından binâ edilen bir
köşkü bulunduğu kayıtlıdır.^ Silahtar Mehmed Paşa'nm 1762 yılında Sivas Valisi olduğu, aynı za
manda paşanın gittiği her yerde bir kasr inşa et
mekle hayli eseri bulunduğu ve ulemaya itibannm
çokluğu kaynaklarda yer almıştır.^
Vakıf Muhasebe kaydında bulunan müştemi
lâtla ilgili bu bilgiden başka en geniş bilgiye, Nejat
Göyünç tarafından yayınlanan Mevlânâ Müzesi'ndeki 1911 tarihli belgede rastlıyoruz.^^ Burada,
Sivas Mevlevi Şeyhleri'nden Zile'li Yagşi Dede'nin
yaptırmış olduğu bir havuz ve bir künk suyu ve yi
ne Sivas Mevlevî Şeyhleri'nden Konya'lı Bahaeddin Çelebi'nin yaptırmış olduğu tahtanı üç hücre
ve fevkânî üç oda ile Sivas valilerinden Recep Pa
şa'nm bir köşk binâ ettiği kayıtlıdır.
Netice olarak Mevlevihane'nin şeyh, ailesi ve
dervişlerinin barındığı müstakil bir binası, geniş bir
bahçesi, suyu, havuzu,altlı-üstlü üçer oda ve hücre
den müteşekkil bir bölümü ve nihayet bir de köşkü
vardır. Ancak, yukanda da belirtildiği gibi köşkün
bânisi olarak 1835 ile 1911 tarihli iki ayrı belgede
farklı iki isim verilmiştir. Bunlardan Zaralızâde Re
cep Paşa'nm tespit ettiğimiz 4 ayn vakfiyesi bulun
makla birlikte köşkle ilgili bilgi ve vakfiye kaydına
rastlamış değiliz.^ ^ Öte yandan, Sivas vakıfları ve
Mevlevihane hakkında zengin ve güvenilir bilgiler
veren 1835-1836 tarihli Vakıf Muhasebe Defteri'ndeki Silahtar Mehmed Paşa'nın köşk yaptırdığı
kaydını daha güvenilir telakki ediyoruz.
Sivas Mevlevihane'sinin 1917 tarihinde ha
rap durumda olduğu, kapı ve duvarlarının yıkılma
ya yüz tuttuğu ve daha sonraki yıllarda da kullanıl
mayacak durumda bulunduğunu, mahalle yaşlılannın verdiği bilgilerden öğreniyoruz.^^
II-Mcvlcvîhânc'nin Gelir ve Giderleri
Öncelikle Sivas Mevlevihane'sinin Konya
Merkez Dergâhı ve Sivas şehrindeki diğer zaviye
lerde olduğu gibi köklü vakıf gelirlerinin bulundu
ğunu söylemek mümkün değildir.^Zira, 1768 ta
rihli bir meşihat tecdid arzında Mevlevihane'nin
bîhasıl olduğu, buna rağmen dervişânın bu durum
dan şikayet etmemekle birlikte günlerini dua ile
geçirdikleri belirtilmiştir.^'' Aynı şekilde 18031804 tarihli bir berat kaydında da, Mevlevihane
şeyhi Seyyid Ahmet meclis-i şer'e gelerek "...Mev
levihane'de sakin dervişânın akvât-ı [yevmiyele
rine vâfî irâdlan olmadığını" söylemiş ve yardım
isteğinde bulunmuştur.^^ Yapılan tahkik neticesin
de, Mevlevâhâne'nin gelirinin olmadığı tespit edile
rek, yardım talebi kabul edilmiştir. Bu sebeple,
"emr-i âlî" ile tahsis edilen Mevlevihane gelirleri
nin büyük bir bölümü, 1835-1836 tarihli kayıtta,
dervişlerin taamiyesi olarak kullanıldığı anlaşılmak
tadır. Emr-i âlî üzere tahsis edilen gelirlerden ilki,
1803-1804 tarihlerinde gerçekleşerek, Sivas Balık
Mukataası'ndan verilmek üzere ayrılan 200 kuruştur.^^ Mevlevî Şeyhi Seyyid Mehmed'in müracaatı
üzerine ilk defa ihdas edilen bu gelir kalemi. Emir
Bâlioğlu Seyyid Abdulkadir ve Seyyid ismail uhde
sine iştirâken malikâne kaydedilmiş ve zikredilen
miktarın her sene verilmesi şartı konulmuştur.
İkincisi de, II. Mahmud döneminde Tokat ve Tevâbî Mizân-ı Harir Mukataası'ndan yıllık 73.5 kuruş
verilmekte olduğunu görüyor, fakat bunun başlan
gıç tarihini tespit edemiyoruz.^ ^
Vakıf Muhasebe Defteri'ndeki bir başka kay
da göre, yine emr-i âlî ile dervişlere Yeni !l köyle
rinden Sarıca/Sancı köyünün gelirinden 3 müd
18 kile buğday tahsis edilmiştir. Bu gelir Mevlevîhânc'ye şu şekilde intikal etmiştir: Zikredilen
köy, Vâlide-i Atîk Nur Banu Sultan Evkafı'ndan
olup, vakfiyesinde Yeni İl Köylerinin mahsulâ
tından her sene 16 fakire 35 müd buğday verilme
si şartı konulmuştur.-^^ Bu vakfiyede, gelirin kimle
re ve hangi müesseselere ve ne kadar verileceği-,
ilave olarak gelirinden hisse alanlardan biri vefat
ettiğinde hissesi maişet darlığına düşen fakir bir
alime "menşûr-ı padişahı"' ile tevcih edilmesi ge
rektiği belirtilmiştir. Vakfiyede verilen listede, Si
vas Mevlevihane'si ismine rastlanılmadığı gibi,
mevcut şahıs isimleri arasında Mevlevihane ile ilgili
bir bağ kurulamamıştır. Dolayısıyla bu gelirin, XVI
II. asrın ikinci yarısında bîhasıl olduğu, belirtilen
Mevlevîhâne'ye ancak bu tarihten sonra tahsis
8.
Swas Kongre Müzesi, V a k f Muhasebe Defteri, s . l l 9 .
9.
Mehmed Süreyya, Siciltî O s t n a n î , [V, İstanbul 13111313, s.264-265; l.Hakkı U z u n ç a r ş d ı , O s m a n l ı T a
rihi, IV/2, Ankara 1983, s.413418.
10.
N.Göyünç, a.g.c.
11. Ömer Demirel, "1788-1808 Tarihlerinde Şer'iye Sicille
rinde Geçen Vakfiyeler", V a k ı f l a r D e r g i s i , X X ,
(1988); Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, Defter
Nu:2, s. 137-138.
12.
N.Göyünç, a.g.e.
13. Suraiye Faroqhi, "XVI-XVIII. Yüzyıllarda Orta Anado
lu'da Şeyh Aileleri", Türk İ k t i s a t T a r i h i S e m i n e r i ,
Ankara 1975, s.197-229; Ömer Demirel, I I . M a h m u d
D ö n e m i n d e Sivas'ta E s n a f T e ş k i l a t ı ve Ü r e t i m
Tüketim llişküeri, Ankara 1989, s.151-152.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Ömer Demirel Özel Arşiv.
S Ş S . 7/117.
S Ş S . 7/113.
VMD. S.119; SVBMA. Defter Nu:3, 481 numaralı
Berat kaydı.
VMD. s.119-, SVBMA. Defter N u : l , Belge 221.
VGMA. 1766/136-170.
SİVAS MEVLEVÎHANESİ VE MEVLEVİ ŞEYHLERİNİN SOSYAL HAYATLARI
edilmiş olabileceği düşünülmektedir. Aynı zaman
da III. Selim ve II. Mahmud d ö n e m i n d e bilhassa
Konya Merkez dergâhına bağış, hediye (tıraş ba
ha, şem'i revgan ve taamiye) ismiyle önemli mik
tarlarda gelirler ayrıldığı b i l i n m e k t e d i r . B u se
beple, Sivas Mevlevihane'sinin bu üç önemli geliri
nin aynı döneme rastlaması tesadüfi olmasa gerekir.
Mevlevihane'nin bir başka geliri. Mevlevihane
bahçesinin icara verilmesinden elde edilen senevî
200 kuruşluk miktardır. Bahçenin 1835-1836 ta
rihlerinde 400 kunjşluk geliri muhasebe kaydında
belirtilmiştir.^^ Ayrıca, Mevlevihane nezdinde Si
lahtar Mehmed Paşa'nın binâ ettiği köşkün iki adet
dükkanı ile kimin tarafından vakfedildigi bilinmeyaı haffaf dükkanı vardır.^^ Haffaf düW<anının se
nelik icarı 30 kuruş iken Mehmed Paşı'nın iki dük
kanının toplam icarı 20 kuruş olarak kaydedilmştir.
Bu gelirierinden bazılarının süreklilik arzetmedigi, yine yukarıda işaret edilen muhasebe kaydın
da açıklama olarak yer almıştır. Bilhassa, Balık
Mukataası ve Tokat Mizan-ı Harir Mukataası gelir
lerinden ilkinin "kadimden beru", diğerinin ise
1823-1824 yıllarından itibaren tahsil edilemediği
şerhi düşülmüştür. 1835-1836 tarihlerinde Mevle
vihane'nin iki yıllık toplam gelirinin 6440 kuruş;
bunun da önemli bir kısmının Sarıca köyünden ol
duğu görülmüştür.23 g^na ragmen, aynı tarihler
de şehirdeki diğer zaviyeler arasında geliri açısın
dan kıyaslandığında son sıralarda yer aldığını görü
yoruz. Mevlevihane'nin daha sonraki yıllarda,
I867'de köy gelirinin yıllık 140 kuruş; 1 9 1 1 1912'de de yıllık toplam 3 5 1 6 3 kuruş olduöu tespit edilmiştir.
Mevlevihane gelirlerinin harcanma şekli ise,
belgelerde görüldüğü üzere genellikle Mevlevi
hane'de barınan dervişânın taamiyesi ile ayende
ve revende masraflarına sarfedümesidir. 18351836 tarihli muhasebe kaydında gelirinin tamamı
nın bu tip masraflara harcandığı belirtilirken
1911-1912 tarihlerinde ayrıntılı bilgiye rastlan
makta ve 2500 kuruşu koyun, sı^ır eti ve kıyma
için sarf olmak üzere toplam yiyecek .giderleri
17460 kuruşu bulmaktadır.^^ Dervişlerin elbise,
ayakkabı, sikke, arakiyye gibi giyecek masraflan
2675 kuruş, odun, kömür, çıra ve mum olmak
üzere yakacak bedelleri karşılığı 3475 kuruştur.
Diğer giderler içerisinde ise, 1000 kuruşluk tami
rat, dergâhın vergisi, mevlüd masrafı ve dergâh
hademelerinin aylıkları yer almıştır.
IIL Mevlevi Ş e y h l e r i n i n Sosyal Ve
Ekonomik Hayatları:
a- Mevlevihane
Sakinleri
Mevlevîhâne sakinleri denildiğinde, öncelikle
kaynaklara fazlaca yansıması sebebiyle adeta
Mevlevîhâne ile özdeşleşmiş gibi görünen Mevlevi
şeyhleri akla gelmektedir, ikinci sırada Mevlevi
hane'de sakin fukara-i dervişân olarak kaynaklarda
253
sık sık geçen ve görevlilerin tümünü ihtiva eden
Mevlevihane müntesipleri bulunmaktadır. Ayrıca,
Şeyh ailesinin ve zaman zaman gelen (ayende ve
revende) misafirlerin de zikredilmesi gerekir. Yu
karıda da belirtildiği gibi, Sivas Mevlevihane'si ile
ilgili kaynaklarda hemen hemen belgelerin tümün
de Mevlevi Şeyhleri sözkonusu iken, sadece 19111912 tarihli bir belgede Mevlevihane'de toplam
47 kişinin ismi ve görevleri zikredilmiştir. Bunlar
arasında şeyhin kardeşi, bir mesnevihan, dört ney
zen, bir naat-han, iki meydan dedesi, iki ayin-han,
bir çile-keş, bir hoca bulunmaktadır.^*^
1742 tarihinden başlamak üzere 1911-1912
yılına kadar, Sivas Mevlevihane şeyhlerinin isim ve
görev süreleri bir silsile halinde kaynaklara yansı
mıştır. 1742'den 1836'ya kadar Mevlevihane'de
aynı aileye mensup kişiler şeyh olmuşlardır.^^ Bu
tarihte Mevlevihâne'nin tespit edilen ilk şeyhi Esseyid Şeyh Mehmed'dir. Bundan sonra oğlu Esseyid
Şeyh Mehmed ve ardından onun oğlu Esseyid
Şeyh Mehmed Niyazı Halife görev almışlar; böyle
ce Mevlevihane'de diğer zaviyelerde de olduğu gi
bi, şeyh ailesi geleneği teşekkül etmiştir. 1836'dan
sonra sırasıyla Ürgüb'lü İbrahim Dede (18361843), Kütahyalı Şeyh Ali Dede (1843-1850),
Sivas'h Şeyh Bahşı Dede (1850-1851/1852), Zile'li Yagşi Dede (1852/1853-1856/1857), Konya'lı Şeyh Bahaeddin Çelebi (1856-1884/1885)
ve nihayet son şeyh olarak tespit edilen Şeyh Baheddin Çelebi'nin oğlu Şeyh Reşid Efendi
( 1 8 8 4 / 1 8 8 5 - 1 9 1 1 / 1 9 1 2 ) Mevlevi hâne'de görev
almışlardır.^^
b- Mevlevi
Şeyhlerinin
Ekonomik
Hayatları
Sosyal
ve
Sivas Mevlevihane'si hakkında mevcut olan
kaynak problemi aynı derecede olmasa da Mevlevi
şeyhlerinin sosyal ve ekonomik hayatları hakkında
da kendisini göstermektedir. Ancak, elimizde bulu
nan az sayıda fakat önemli olarak gördüğümüz
belgeler sayesinde Mevlevi şeyhlerinin sosyal ha
yatlarına dair bazı tespitler yapmak mümkün gö
rünmektedir. Bilhassa, Sivas Mevlevihane'sinin
1742'de başlayıp yaklaşık bir asırlık şeyhlik görevi
ni yürüten şeyh ailesi ile ilgili belgeler, merkez dı
şındaki tipik bir Mevlevi ailesinin meşihat dışındaki
hayatıyla ilgili bilinmeyen yönlerini ortaya çıkara
cak niteliktedir. Ayrıca, şehirdeki diğer zaviye ve
tarikat şeyhleri hakkında benzer kaynakların varlı20.
S F o r c c h ı . a.g.e; Alxjull^ki Golpınürb, M e v l â n â ' d a n
S o n r a Mevlevilik, İstanbul 1 9 8 3 , s 2 4 8 .
21.
22.
23.
24.
25.
26
V M D s. 1 1 9 .
Avnı ver.
AvTiı yor.
N.GL.v,-urıÇ. a.g.e.
V M D . Ç.119, N.G.A--inç, a.g.e.
N.Goulnç., a.g.e.
27.
S û i m Sa^'tiş. B i r Tekkenin Dini ve Sosyal Tarihî
S i v a s Ali Baba Zaviyesi. İManbiil 1"'I2. s (.0. 0::ıcr
Dcrr.irol Ozci Arşiv, V M D . ş 119, S Ş S 7 / 1 1 3 . 1 1 7 .
28.
N.Goyür-.ç, a.g.e.
254
Yrd.Doç.Dr. Ö m e r D E M l R a
âl bize, Mevlevi şeyhleri ile karşılaştırma imkanı da
verecektir. Bu kaynaklar, Mevlew şeyhlerinin me
şihat görevleri haricinde, sahip oldukları eş ve ev
latları, ev ve ev eşyaları, yiyecek ve giyecekleri,
mahalle, şehir ve şehir dışındaki ilişkileri gibi konu
larda bilgi vererek, Mevlevi şeyhlerinin sosyoeko
nomik hayaüarını bir nebze olsun aydınlabcakır.
öncelikle, şeyh ailesinden ikincisi olan Seyyid
Şeyh Mehmed Efendiye bakalım: 1817 tarihinde
Hac yolunda vefat etmiş, geride, Mevlüde ve Zeliha isimlerinde iki zevce, kendisinden sonra Mevle
vihane'ye şeyh olan Mehmed Niyazi adında bir
oğul, Şerife ve Hatice isimlerinde iki kız ve nihayet
bir de cariye bırahnıştır.^ Aynı dönemde, şehirde
ki diğer zaviye şeyhlerinden Abdülvahab Gazi Şey
hi Seyyid Şeyh Abdülvahab Efendinin ise bir zev
cesi, biri kız diğeri erkek iki küçük çocuğu; Seyyid
Şeyh Kasım Efendinin de bir zevcesi, iki kız, iki
oğlan dört çocuğu; Kadiri tarikatı şeyhi Ebu'l-Kasım'ın bir zevcesi ve iki çocuğu; Şeyh Çoban şeyh
lerinden Şeyh Mehmed b. Mehmed'in müteveffa
bir zevcesi ve iki büyük oğlu vardır."^^ Burada Mev
levi şeyhinin diğer şeyhlerden farklı olarak iki ha
nımının ve bir de cariyesinin olduğu görülmektedir.
Mevlevi Şeyhi Seyyid Mehmed'in terekesinin
toplam miktarı 6389 kuruştur. Bu tereke içinden
sahip olduğu erzak ve eşyaları tasnife tabi tuttuğu
muzda sırasıyla yatak-yorgan takımları, sergiler,
mutfak kap-kacakları, giyecek, yiyecekler, hayvan
lar ile menzili sayılabilir. Ayrıca, Hac yolunda vefat
etmesi dolayısıyla yanında getirdiği zemzemi ve bir
de enfiye kutusu vardır. Yiyecek çeşitlerinden pi
rinç, buğday, yarma, bulgur, çir, asel/bal, kıyma,
revgan-ı sade, don yağı ve basdırma ile zengin bir
çeşitlilik sözkonusudur. Şehirdeki diğer zaviye
şeyhlerinin terekelerinde tespit edilen yiyecek çe
şitlerine göre oldukça zengindir. Aynca, an kova
nı, üç adet ineği, yayığı, Savcun köyünde ortak
kısrağı ile 11 davarı ve oğlu Şeyh Mehmed Niya
zi'nin esbi (atı) olup, köy ile irtibatı bulunduğu anla
şılmaktadır.
Şeyh Mehmed'in terekesinde dikkatimizi çe
ken ilk husus, genelde şeyhlerin Mevlevihane'de
ikâmet etmelerine rağmen -dolayısıyla Şeyh Meh
med de burada oturuyor olması lazım- 2000 kuruş
değerinde mülk menzilinin bulunmasıdır. Menzili
nin, Mevlevihane ile aynı mahallede yani Kösedere-i Zimmî mahallesinde olması bunun Me\^evîhâne yakınında bulunduğunu düşündürmektedir.
Şeyh Mehmed'in toplam mal varlığını şehir
deki diğer zaviye şeylerinin mal varlıkları ile kıyas
ladığımızda, Kadiri Şeyhi Ebu'l-Kasım'ınkinden az,
fakat diğer şeyhlerinkinden çok olduğu görülmek
tedir. Yine Mevlevihane'nin bulunduğu Kösedere-i
Zimmî mahallesi sakinlerinden bulabildiğimiz bazı
şahısların mal variıklarından da fazla olduğu anla
şılmaktadır.^^ Mevlevihane'nin gelirlerinin az oldu
ğu düşünüldüğünde, şeyhinin mal varlığının fazla
olması bizi, şeyhin bunu ya miras yoluyla elde etti
ğini veya meşihat görevi dışında başka bir geliri ol
duğunu düşündümıektedir. Tereke defterine bakıl
dığında her iki ihtimalin de geçerii olabileceği anlaşümaktadır. Zira, Şeyh Mehmed'in zevcelerinden
Mevlüde'ye borcunun oldukça fazla olması, eşinin
zengin olabileceğini ve mal varlığının bir kısmını
bu yolla temin etmiş olduğunu gösterebilir. Ayrıca,
Şeyh Mehmed'in çevresi ile sosyo-ekonomik ilişki
lerinin oldukça yoğun olduğunu, terekesindeki ala
caklı olduğu 14 ve borçlu olduğu 2 kişinin varlığın
dan çıkarmak mümkündür.
Şeyh Mehmed'in borçluları Sivas şehir mer
kezi ile Savcun ve Banaz köylerinde oturan müslim ve gayr-ı müslimlerdir. Bunlar arasında haffaf,
kürkçü, bıçakçı gibi esnaftan kimseler de bulun
maktadır. Ayrıca, Şeyh Mehmed'in eşyaları arasın
da Haleb, Şam ve istanbul yapımı alaca, şitari,
kutnu, keten, dülbend topları ile kuşakların bulun
ması tüccar mesabesinde bir ticaretinin olduğunu
düşündürmektedir. Borçları arasında yer alan
"Şam'da bir zimmf ifadesi de bu hususu teyid et
mektedir. Şeyh Mehmed'in Hac yolunda vefat et
mesi de, bizzat kendisinin ticarî faaliyetlerini Ş a m
ve Haleb yoluyla yürüttüğünü gösterebilir.
Şeyh Mehmed Efendi ve babasının sosyal iliş
kilerinin iyi olduğu, çevresinde ve bilhassa mahal
lesinde güvenilir kimseler oldukları da anlaşılmak
tadır. Zira, mahallede meydana gelen ve kadıya,
dolayısıyla sicillere geçen belgelerde şahitlikleri söz
konusu olmuştur.-^^ Babası ve aynı zamanda ilk
Mevlevî Şeyhi olan Seyyid Mehmed'in de Sivas
müftüsü Numan Efendi ile İstanbul'da misafir iken
benzer bir şahitliği kaynaklara yansımıştır.^^ Aynı
zamanda Mevlevihane için yardım talebini bizzat
mahkemeye gelip istemesi ve bunun kabul edilme
si, kadı ve yönetimle olan ilişkilerinin de iyi oldu
ğunu göstermektedir.'^'*
Netice olarak, günümüzde herhangi bir izi
kalmayan Sivas Mevlevihane'sinin şehrin fizikî ya
pısındaki yeri kesin olarak bilinmekle birlikte, ku
rucusu ve kuruluş tarihi hakkında yeterli bilgilere
sahip değiliz. Ancak, Ulu Arif Çelebi d ö n e m i n d e n
itibaren şehirde Mevlevîliğe karşı yakın bir ilginin
de variiğından haberdarız.
Gelir kaynaklarının azlığına rağmen, Mevlevîhâne'de ayende ve revende hizmetleri ile Mevlevi
hane müntesiplerinin ihtiyaçlannın karşılandgı gö
rülmektedir. Sivas şehrindeki diğer zaviyelerde ol
duğu gibi, şeyh ailesinin varlığı Mevlevihane'de de
sözkonusudur. Mevlevî şeyhlerinin mahalle ve çev
resiyle olan sosyal ilişkilerinin oldukça yoğun oldu
ğu görülmekte ve meşihat görevlerinin dışında t i
carî faaliyetlerde bulundukları tahmin edilmektedir.
29. S Ş S . 10/97.
30. S Ş S . 6/171; S Ş S . 11/31; S Ş S . 11/119-120; S Ş S ,
17/62-63.
31. S Ş S . 9/169; 13/74; 14/14, 77, 84; 1 5 / 7 6 .
32. S Ş S . 5/203. 235, 298.
33. S.Savaş, a . g . c , s. 83.
34. S Ş S . 7/113, 117.
PLAN
Dİ-
SIWAS.
A d j n n ı i s t r a i i o i i i n i 1 i t a ire.
Lvccc I Ml [iLTİal.
Palais J u
"ouvemcmem.
Gciuliirnieric.
Tshifte
niiiiarc'h.
6.
Sliila'ivvali.
7.
Bn'idjiyyali.
SC3
D:
>
z
m
S. Grande Mosquile.
9. G ö k niadrasali.
IS
CO
10. Topraq-tepeli et citadellc supcrievirc
11. Giidiik min'ireii.
4^
12. Kcolc dcs arts ct metiers.
<
m
n
m
13. T c k k e h M a u l a w i .
14. ' A h d a l - W a h l i a b G l i f e i .
I . "
1 *^
15. ' A b d a l - W a l i l i ; i b R a l i a t i .
16. D a r al-raliah.
17. Slialmab k ü n b c d i .
S5
18. Burhan a l - d i n .
rn
2
z
z
\ klm
C2
cn
O
<
5;-
to
M.V.Bcrchem-H.nidem'in
1910 tarihli
planı.

Download Report