KREDİ DERECELENDİRME OLGUSU VE KÜRESEL-YEREL PİYASALARDA Kİ ROLÜ GİRİŞ Dünya’da özellikle de Türkiye’de en çok kullandığımız kavramlardan biri olan “Globalleşme” kavramı dünyayı küresel bir köy haline getirdiğinden bahsetmekteyiz. Globalleşmenin getirdiği, malların ve paranın serbest dolaşımı, kapalı ekonomilerin büyük oranda ortadan kalkması birbirine bağımlı ekonomiler ortaya çıkarmıştır. Yatırımcıların çok sayıda ve karmaşık olan bu ekonomiler ile bunları meydana getiren şirketlerin geçmiş ve gelecek dönem verilerine ulaşmaları yatırımlarının risk-getiri analizi açısından büyük önem arz etmektedir. Bu nedenledir ki şirketlerin ve ülkelerin ekonomik durumlarını gerekçeleri ile şeffaf bir şekilde ortaya koyarak, yatırımcıların risk-getiri analizi yapabilecek verilere ulaşması zaruri hale gelmiştir. Kredi derecelendirme kuruluşları belli ilkelere bağlı kalarak bu hizmeti yerine getirmektedir. Kredi derecelendirme kuruluşları dünyadaki tüm sermaye sahibi özel veya kamu sektörünü ülkeler ve şirketler hakkında kredi notu sayesinde bilgilendirmektedir. Bu bilgilendirmeler ile şirketler ve ülkeler ciddi oranda olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkilenmektedirler. Bunun sonucunda aldıkları notlar oranında tabiri caizse kasalarına sermaye girişi ya da kasalarından sermaye çıkışı olmaktadır. Bu durum ise kredi notu verilmiş kamu ve özel sektörün sürdürülebilirliğine etki etmektedir. Kredi derecelendirmeleri şirketlerin veya ülkenin genel ekonomik işleyişinin yanı sıra ülkenin siyasi ve ekonomik istikrarına, istikrarın sürdürülebilirliğine, daha önceki borçlanma ve ödemelerine (kredibilitesine), rekabet gücüne, milli gelirine ve buna bağlı olarak gelir düzensizliğine (olumlu ya da olumsuz) vb. unsurlara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. 1. Derecelendirme Kavramı veTarihçesi İlk olarak 19. y.y. da ABD’de borç talep edenler ile fon sağlayanlar arasındaki ilişkilerin gelişmesi sonucu rating giderek yayılmış ve bugün dünya genelinde başta ülkeler olmak üzere birçok kuruluş tarafından kullanılmaya başlanmıştır. “Kredi değerliliğinde ilk somut adım, ilk hareket tahmin edileceği üzere bankacılık ya da finans alanında değil, ABD’de 1841 yılında ticari hayatta ortaya çıktı. ABD’nin doğusunu gelişmiş, batısının ise gelişmekte olan bir görünümde olduğu, iç savaşın henüz yaşanmadığı yıllarda mal akımı doğudan batıya giderken, doğudan giden malları satın alan batıdaki şirketlerin kaydı tutulmaya, kütük şeklinde sicili oluşturulmaya başlandı.” Bunun sonucunda New York’ta “tüccarlar ajansı” şeklinde nitelendirilebilecek bir oluşum başladı. Doğulu bir tüccar, batılı şirkete mal satarken sicile bakarak mal satmayı düşündüğü kişinin durumunun ne olduğuna, daha önce başka tüccarlara parasını ödeyip ödemediğine baktı. Bu hareket, 1856 yılında Kanada ve Londra’ya sıçrarken, burada da benzer girişimler görüldü. Kredi derecelendirmesi veya kredi değerlendirmesi, bir kişi, şirket veya hatta bir ülkenin kredi itibarının belirlenmesidir. Kredi derecelendirmesi, bir borçlunun kredi geçmişi hakkında yapılan bir değerlendirme olabileceği gibi, potansiyel bir borçlunun borcunu geri ödeyebilme yeteneğinin bir değerlendirmesi de olabilir. Uluslararası piyasalarda ülkeler için ise “Kredi derecelendirme kavramı, açılacak kredilerin, zamanında ve tam olarak geri ödenmesi ihtimali hususunda uluslararası sermaye piyasalarındaki ölçütlere uygun ve objektif bir ölçü sağlamak amacıyla, borçlunun ihraç ettiği menkul kıymetlere yatırım yapılması halinde, yatırımcının bundan dolayı yükleneceği riskin belirlenmesidir.” Kredi derecelendirme her ne kadar bir görüş niteliğinde olsa da verilen notlar, yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilmektedir. Aynı zamanda yerli, yatırımcıların iş yapması, yurt dışından kredi almaları, tahvil alıp satmaları ve yurt dışı finansman kaynaklarının hepsi bu kuruluşların verdikleri notlardan etkilenebilmektedir. Günümüzde küreselleşmenin etkisiyle küresel krizlerin başlaması, sermayenin hızlı dolaşımı, küresel ve bölgesel siyasi ve ekonomik gelişmeler yatırımların geri dönüşümünü, geri dönüşüm hızını ve getiri oranını büyük ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle yatırımcılar için sağlıklı bir ülke ekonomi bilgisi kredi derecelendirme kuruluşları tarafından sağlanabilmektedir. Yatırımcı bu sayede sağlıklı kararlar alabilmekte ve riskgetiri analizini doğru yapabilmektedir. Kredi derecelendirme kuruluşlarının verileri yatırımcı için şirketler ve ülkeler bazında hayati önem taşıdığını söyleyebiliriz. 2. Derecelendirme Kuruluşlarının İşleyişi ve Faaliyetleri Kredi derecelendirmesi; ĠĢletmelerin risk durumları ve ödenebilirliklerinin veya Borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karĢılanabilirliğinin Derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kredi derecelendirme kavramı, açılacak kredilerin, zamanında ve tam olarak geri ödenmesi ihtimali hususunda uluslararası sermaye piyasalarındaki ölçütlere uygun ve objektif bir ölçü sağlamak amacıyla, borçlunun ihraç ettiği menkul kıymetlere yatırım yapılması halinde, yatırımcının bundan dolayı yükleneceği riskin belirlenmesidir. Derecelendirme kuruluşları sadece şirketlerin değil ülkelerin de geleceği açısından büyük önem taşımaktadır. “Küreselleşme ile birlikte piyasalarının entegrasyonunun artması sonucunda, karar alıcıların, portföylerinde bulunduracakları finansal enstrümanın ve yatırım yapacakları varlığın risk yapısını ve mevcut değerini doğru belirlemek amacıyla finansal bilgilere ihtiyaç artmıştır. Bu nedenle gerek yasal açıklamalar ve gerekse gönüllü açıklamalar çerçevesinde doğru, güvenilir ve ayrıntılı bilgilerin kamuya duyurulması büyük önem taşımaktadır.” Devlet kredi derecelendirmesi ise (sovereigncreditrating), egemen bir hukuksal varlığın, yani bir ülke devletinin, kredi derecelendirmesidir. Devlet kredi derecelendirmesi, bir ülkede yatırım ortamının risk seviyesini ifade eder, politik riski de hesaba katar. Yabancı ülkelerde yatırım yapacak yatırımcılar tarafından kullanılır. “Derecelendirme kuruluşlarının çalışma prensipleri; Borçluların geri ödeme kabiliyetlerinin bağımsız bir statüyle değerlendirilmesi, Raiting hizmetinin çeĢitli sektörler ve değiĢik ülkeler arasında karĢılaĢtırılabilir normlara göre verilmesi, Borç veren ya da yatırım yapan veyahut en genel tabirle piyasa oyuncularının üstlendikleri/üstlenecekleri risklerin tanınmasında aracılık etmek, Raiting iĢleminin, kredi verilmesi, menkul kıymet alınması, elde tutulması ya da satılması yönünde bir öneri mahiyetinde olmaması, Raiting sonuçlarının sayısallaĢtırılarak sembollere dönüĢtürülmesi geleneğinin sürdürülmesi, ġirketlerin finansal yapılarında Ģeffaflık sağlayarak güvenilirliklerinin artırılması “ Olarak sıralanabilir. Derecelendirme kuruluşları ülkeleri değerlendirirken ise birçok faktöre bakmaktadır. Genel olarak derecelendirme kuruluşlarının değerlendirme metodolojisi aşağıdaki gibidir. Bunlar 9 ana başlıkta şöyledir; Ülkenin sahip olduğu politik risk, siyasi kurumlara olan güven ve istikrar, demokrasinin iĢleyiĢi ve halkın yönetime katılabilmesi, kamu güvenliği ve ülkenin jeopolitik konumundan kaynaklı riskler olup olmaması, Ülkenin sahip olduğu iktisadi durum, gelir dağılımı eĢitsizliği, finansal sektörün etkinliği ve derinliği, kamunun ticari hayatta ki yeri, özel sektörün üretime katılma durumu, Özel sektörün rekabet derecesi, insanların gelir ve refah seviyeleri ve ülke de izlenen ekonomi politikalarının kapalı veya tutucu olup olmaması, Doğrudan yapılan yarımların büyüklüğü, ülke’nin büyüme oranları, Ülkenin dıĢ borç yükü ve borcun vade, faiz ve kurlardaki artıĢa duyarlılığı, Off-shore yükümlülükler olarak adlandırılan finansal sektörün dayanıklılığı, yapısı ve derinliği piyasanın etkin olup olmaması, Ülke rezervlerinin yeterli olup olmaması, gelen likiditenin ve fonların yapısı, cari hesapların yapısı, Parasal esneklik politikaları, kredilerdeki geniĢleme oranları, merkez bankasının bağımsız politikaya sahip olması, ülkede uygulanan kur ve para politikaları enflasyon ve cari açık oranları, uygulanan para politikalarının çeĢitliliği ve etkinliği, Mali esneklik politikaları, emeklilik reformu, ülkenin yapmıĢ olduğu harcamalar ve yapısı, yeni gelir ve kaynak yaratma durumu, ülkenin mali açıdan Ģeffaf ve etkin bir raporlama düzeni uygulaması ve harcamaların kaynağı, olarak özetleyebiliriz. Derecelendirme kuruluşları, çalışma prensipleri ve uyguladıkları metodoloji ile şirketler hakkında tarafsız ve adil bir şekilde bilgi üreterek paylaşırlar. Kısmen aynı prensip ve metodoloji ile ülkeleri derecelendirir ve en yüksek AAA ve en düşük CCC ile kredi notu verilerek harflendirilirler. Kredi notlarının her biri bir anlama gelmektedir. Ana hatları ile harfler ve düzeyleri; A: Yatırım yapılabilir en yüksek düzey B: Yatırım yapılabilir orta düzey – spekülatif C: Yatırım yapılamaz – güvenilmezspekülatif düzey Kredi derecelendirme kuruluşları tablodaki veriler ile bir şirketin veya ülkenin durumu olumlu veya olumsuz ciddi bir şekilde etkileyebilir. Kredi derecelendirmelerin ilkelerinden bağımsızlık bu nedenle çok büyük önem arz etmektedir. Fakat kredi derecelendirme kuruluşları kredi notlarını verirken önemli verilere dayanarak bu notları vermektedir. Ayrıca bu kuruluşlar şeffaflık açısından verdikleri notlarını gerekçelendirerek açıklamak zorundadırlar. 3. Ulusal ve Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları Türkiye’de derecelendirme derecelendirmesi” ve şirketlerinin “kurumsal derecelendirme yönetim ilkelerine faaliyetleri uyum “kredi derecelendirmesi” olarakbelirlenmiş ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilen şirketler faaliyet gösterebilmektedir. Yetkilendirilen Kuruluşlar “kredi derecelendirmesi “ortaklıkların ve sermaye piyasası kurumlarının risk durumları ve ödeyebilirliklerinin, veya borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilme riskinin, derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyeti”; Kurumsal Yönetim İlkelerine uyum derecelendirmesi ise, “ortaklıklar ve sermaye piyasası kurumlarının Kurulca yayımlanan Kurumsal Yönetim İlkelerine uyumun derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyeti” olarak tanımlanmıştır.” 3.1 Kurumsal Yönetim İlkelerine Uyum Derecelendirmesi “Kurumsal Yönetim yayımlanan Kurumsal İlkeleri’ne Yönetim uyum İlkeleri’ne derecelendirmesi, uyumlarının işletmelerin derecelendirme Kurulca kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal Yönetim İlkeleri’ne uyum derecelendirmesinde bir bütün olarak tüm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri ve yönetim kurulu ana bölümleri itibarıyla ayrı ayrı olmak üzere, 1 ile 10 arasında not verilir. Bu değerler arasında kalan (iki haneye kadar) küsuratlı notlar, tama iblağ edilmeksizin kamuya açıklanır.” Bunların yanı sıra Türkiye’de uluslararası derecelendirme kuruluşları da faaliyet göstermektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren ve SPK Tarafından yetkilendirilen kredi derecelendirme kuruluşları aşağıdaki gibidir. Bunlar; Şekil:2 Türkiye’de Derecelendirme Türkiye’de Kurulan ve SPK Faaliyetinde Bulunması Kurulca Tarafından Yetkilendirilen Kabul Edilen Uluslararası Derecelendirme Kuruluşları Derecelendirme Kuruluşları 1- FitchRatings Finansal Derecelendirme Hizmetleri A.ġ. 2- JCR Avrasya Derecelendirme A.ġ. http://www.jcravrasyarating.com 3- TCR Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.ġ. (http://www.turkkredirating.com/) 4- Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.ġ. (http://www.saharating.com/) 5- Kobirate Uluslararası Kredi Derecelendirme ve Kurumsal Yönetim Hizmetleri A.ġ. 1- StandardsandPoor’sCorp. (http://www.kobirate.com.tr/) (http://www.standardandpoors.com/ 6- TURKRATING Ġstanbul 2- Moody’s Investor Service Inc. Uluslararası Derecelendirme (http://www.moodys.com/) Kredi Hizmetleri A.ġ. 3- FitchRatings Ltd. Derecelendirmesi (http://www.turkrating.com/) (http://www.fitchratings.com/) 1- Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.ġ. (http://www.saharating.com/) 2- Kobirate Uluslararası Kredi Derecelendirme ve Kurumsal Yönetim Hizmetleri A.ġ. Kurumsal Yönetim (http://www.kobirate.com.tr/) Ġlkelerine Uyum 3- JCR Avrasya Derecelendirme A.ġ. Derecelendirmesi (http://www.jcravrasyarating.com/) 1- ISS Corporate Services Inc. Kaynak: SPK, Bkz. http://www.spk.gov.tr 4. Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Küresel ve Yerel Piyasalardaki Etkisi Ekonomilerin uluslararası alanda birbirleri ile faaliyetlerde bulunabilmeleri, taraflar arasında ve hatta küresel ölçekte yapılacak düzenlemelere ilişkin bir ihtiyacı da beraberinde getirmektedir. Ülkeler kalkınma ve büyüme programları çerçevesinde iç tasarrufları yetersiz kaldığında yabancı sermayeye ihtiyaç duyarlar. Yabancı yatırımcı ise güvenli yatırım yapabilecek, getiri oranı yüksek ve olabildiğince az riskli ülkeler ararlar.“Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin önündeki en önemli sorunlardan biri olan sermaye yetersizliğine ek olarak, dış finansman eksikliği de kalkınma programlarına sekte vurmakta ve bu sorunun uzun dönemli yapısal temeli bulunmaktadır.” “Yabancı finansmana veya daha genel anlamda kaynağa ihtiyaç duyan ekonomiler için kredi derecelendirme notu yalnızca finansal piyasalar için belirleyici değildir. Finansal piyasaların öne çıkmasının nedeni, finans piyasalarının hareketliliğinin yüksek olmasından dolayı, bir ülkeye giriş ve çıkışının verilerden aşırı ve ani biçimde etkilenebiliyor olmasındandır. Daha uzun dönemli ve hareketliliği yüksek olmayan doğrudan yabancı sermaye yatırımları da kredi notundan etkilenir ancak, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını etkileyen kredi notundan daha etkili ve çok sayıda değişken aynı anda yatırım kararlarını etkileyebilmektedir.” Türkiye gelişmekte olan bir ülke olarak yerli tasarrufların yetersizliğinden dolayı yabancı sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle hükümetin ekonomi politikalarını incelediğimizde en çok Türkiye’nin derecelendirme kuruluşlarının aksine siyasi ve ekonomik istikrarı sağlam ve yatırım yapılabilir ülke olduğunu vurguladıklarını görebiliriz. Hükümetin tüm çalışmaları neredeyse ekonomi temelli olup piyasayı etkin hale getirmeye çalıştığından bahsetmek yanlış olmayacaktır. Geçtiğimiz aylarda uluslararası bir kredi derecelendirme kuruluşu olan Fitch’ in son dönemlerde yaşanan siyasi gelişmelerden dolayı kredi notunu düşürmesi hükümetten tepki alsa da gelen yabancı yatırımlardan piyasada herhangi bir etki yapmadığını söylemek mümkündür. Bir başka durum Fransa’da yaşanmış ve Sarkozy döneminde Fransa’da çok fazla eleştiri almıştır. Fransa’nın kredi notunun düşürülmesi hem ekonomi çevrelerinde hemde Fransız hükümetinin büyük tepkisine yol açmıştır. Not düşürümünün hemen arkasından Raiting şirketine polis baskını yapılmıştır. Baskının arkasından şirket not düşürümünün yanlışlıkla yapıldığı açıklamasını yaparak Fransa’nın Kredi Notu eski haline -yatırım yapılabilir en üst seviye olan AAA seviyesine- getirmiştir. Küresel krizin etkisiyle istihdamın düştüğü Fransa’da not düşürümü hem borsanın düşüş yaşamasına neden olmuş hemde kredi derecelendirme kuruluşlarının spekülasyon için kullanılması tartışma konusu olmuştur. haliyle bu durum raiting şirketlerinin güvenilirliğinin de sorgulanmasına neden olmuştur. Sonuç olarak Kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği Kredi Notları bir ülkenin yatırımlarını etkileme gücüne sahiptir. Buna bağlı olarak istihdam, döviz kuru, faiz miktarları, cari açık, borsa endeksleri gibi bir çok faktörü etkileyebilmektedir. Kredi Notlarının geleceği bir ülkenin ekonomik ve siyasi istikrarına, geçmiş dönem kredi borçlanmalarının ödemlerine, Merkez Bankası döviz rezervlerine ve raiting şirketlerinin kendilerine has bir takım kriterlere göre değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmeler ve notlar ekonomik bir silah olarak kullanılması mümkün ve spekülasyona açık konulardır. Bunlara bağlı olarak Kredi Derecelendirme olgusunun Küresel ve Yerel Piyasalara etkisinin çok fazla olduğunu söyleyebiliriz. Joseph Uzelf _________________________________ 1. ġĠRVAN, N.(2004) Kredi Derecelendirme ve Türkiye Ekonomisi, 7. Uluslararası Kurumsal Yönetim Zirvesi Kitapçığı, s. 4, 2004 2. Hürriyet Gazetesi, Kredi Derecelendirmenin 170 yıllık tarihi, 25.05.2012 Bkz. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20626051.asp (EriĢim Tarihi:02.05.2014) 3. Hürriyet Gazetesi, Kredi Derecelendirmenin 170 yıllık tarihi, Bkz. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20626051.asp (Erişim Tarihi:02.05.2014) 4. Wikipedia, Kredi Derecelendirmesi, Bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kredi_derecelendirmesi (EriĢim Tarihi: 08.05.2014) 5. KARAGÖZ, M. AYDIN.(1990) , “Kredi Değerliliğinin Tespiti”, Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Dergisi,1990 6. KARAGÖL ve S. MIHÇIOKUR.(2012), Kredi Derecelendirme KuruluĢları: Alternatif ArayıĢlar, SETA Rapor, 2012 7. SPK Yayınları, Bkz. http://www.spk.gov.tr/index.aspx (EriĢim Tarihi:16.05.2014) 8. KARAGÖZ, M. AYDIN.(1990), “Kredi Değerliliğinin Tespiti”, Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Dergisi 9. ASLAN, S.(2004), “Türkiye’de Kamunun Aydınlatılmasına Yönelik Finansal Bilgilerin Elektronik Ortamda Yayınlanması”, Ġktisat, ĠĢletme ve Finans Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 220, s. 5162 10. Wikipedia,(2008) Bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kredi_derecelendirmesi (EriĢim Tarihi: 16.05.2014) 11. YARDIMCIOĞLU M. ve K. BORA, Uluslararası Kredi Derecelendirme KuruluĢlarının ÇalıĢma Prensipleri, ĠĢleyiĢleri, Küresel Rol ve ĠĢlevleri, 12. BosphorusResearch, Kredi Notunu Belirleyen Unsurlar, Ekonomi Politikaları Analizi, 2013 13. SPK, Derecelendirme Faaliyeti, SPK Yayınları, Bkz. http://www.spk.gov.tr/indexcont.aspx?action=showpage&showmenu=yes&menuid=6&pid= 10&subid=2&submenuheader=10#konu1 (EriĢim Tarihi:20.05.2014) 14. ġekil:2, Türkiye’de faaliyet gösteren kredi derecelendirme kuruluĢları, SPK, Bkz. http://www.spk.gov.tr 15. KARGI, B.(2014) Uluslararası Kredi Derecelendirme KuruluĢları ve Türkiye’nin Kredi Notu Üzerine Bir Ġnceleme, International Journal of SocialScience, s. 355 16. ÇALIġKAN, Ö. V.(2002). “Kredi Derecelendirme KuruluĢları ve Risk Değerlendirme Kriterleri”, Gazi Üniversitesi ĠĠBF Dergisi, Sayı:1 s. 53-66. 17. KARGI, B.(2014) Uluslararası Kredi Derecelendirme KuruluĢları ve Türkiye’nin Kredi Notu Üzerine Bir Ġnceleme, International Journal of SocialScience, s. 355 18. Milliyet, “Moody’s ve Türkiye’nin Kredi Notu (Baa3)”, 20 Mayıs 2013. EriĢim tarihi: 20.05.2013, Bkz.http://blog.milliyet.com.tr/moody-s-ve-turkiye-nin-kredi-notu–baa3/Blog/?BlogNo=415780
© Copyright 2024 Paperzz
