HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TOPLUM İÇİN BİLGİLENDİRME DİZİSİ-47 DÜNYA TÜBERKÜLOZ GÜNÜ (24 MART) Tüberküloz (TB) basili ilk kez Robert Koch tarafından 24 Mart 1882'de keşfedilmiş ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 24 Mart “Dünya Tüberküloz Günü” olarak dünya genelinde ilan etmiştir. Bu çerçevede, ülkemizde verem konusunda toplumun bilgilendirilmesi ve veremle ilgili güncel gelişmelerin paylaşılabilmesi amacıyla Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı olarak bilgilendirme dokumanı hazırlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü 2014 Küresel TB Kontrol raporunda, 2013 yılı için tahmini küresel TB prevalansı yüz binde 159, insidansı yüz binde 126, mortalitesi yüz binde 15 ve HIV pozitif TB'lu hasta prevalansı da yüz binde 13 olarak bildirilmiştir. Türkiye'nin de içinde bulunduğu DSÖ Avrupa Bölgesi'nde 2013 yılı tahmini TB prevalansı yüz binde 51, insidansı yüz binde 39, mortalitesi yüz binde 4,1'dir. Küresel olarak TB olguları 2006 yılından itibaren, TB insidansı ise 2002 yılından beri düşüş göstermektedir.1 Dünya Sağlık Örgütü tüberküloz kontrol programlarının başarısını belirlemede prevalansı baz almış, TB prevalansını 2015 yılına kadar, 1990 yılına kıyasla yarı yarıya düşürmeyi hedeflemiştir. Türkiye 1990 yılındaki yüz binde 52 olan prevalansını, 2006 yılında yüz binde 26'ya düşürerek2, hedefine erken ulaşan ülkelerden biri olmuştur. Ülkemizde yaklaşık olarak her dört kişiden birinin TB basili ile enfekte olduğu düşünülmektedir. TB ülkemizde orta derecede yaygın olup, stabil halde seyretmektedir.3 Ülkemizde, 2005 yılından önceki tarihlerdeki veremle ilgili veriler daha çok yığma veriler şeklinde yayınlanırken, 2007 yılından itibaren TB hastaları ile ilgili verilere yıllık raporlar halinde ulaşmak mümkün olmaktadır. Ulusal verilere göre 2012 yılında dispanserlerde kayıt altına alınan hastaların %99'unun tedavilerine doğrudan gözetim altında başlanmıştır. Koruyucu ilaç tedavisine alınanların sayısı 19.093 kişidir. 2011 yılı toplam olgu hızı yüz binde 21`dir. Hastaların %58,6'sı erkek, %41,4'ü kadındır. Olgu hızının yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, 15-24 yaş grubundan başlayarak yükseldiği, 65 ve üzeri yaşlarda en yüksek düzeye ulaştığı görülmektedir. Genç erişkinler ile yaşlılarda insidansın artması yaşlılar açısından beklenen bir durumken, genç erişkinlerde artışın görülmesi ülkemizde TB kontrolünün yeterli olmadığını göstermektedir. Hastaların %59,3'ünde akciğer tutulumu vardır.4 TB ülkemizde, gelişmiş ülkelere kıyasla daha sık görülmektedir. Veremle mücadelede başarı sağlamada kontrol programlarına, hastalığın erken tanısına, etkili tedavilere gereksinim olduğu gibi toplumun verem hakkındaki bilgi düzeyinin arttırılmasına da ihtiyaç bulunmaktadır. Hastalığın yayılmasının önlenmesi ve enfeksiyondan korunmada, kişilerin TB eğitimi ve bilgi düzeyi önemlidir. Verem (Tüberküloz) nedir ve nasıl bulaşır? 1 WHO. Global Tuberculosis Report 2014. World Health Organization, 2014. Bozkurt H, editör. Türkiye’de Verem Savaşı 2011 Raporu. Ankara; 2011:5-19 3 Kılıçaslan Z. Dünyada ve Türkiye’de Tüberküloz. Ankem Dergisi 2007; 21 (Ek 2):76-80. 4 Özkan S, Musaonbaşıoğlu S, (editörler). Türkiye’de Verem Savaşı 2013 Raporu. Ankara; 2014:13-15. 2 Bu dokuman Dr. Ömer Turhan ve Dr. Levent Akın tarafından 23.3.2015 tarihinde hazırlanmıştır. Bu bilgilendirme notunun aşağıda belirtilen şekilde kaynak gösterilmek şartıyla yazılı, elektronik, vb ortamlarda kullanılması önerilmektedir: Turhan Ö, Akın L. Dünya Tüberküloz Günü (24 Mart) HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi- [Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/.Erişim:24.3.2015. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TOPLUM İÇİN BİLGİLENDİRME DİZİSİ-47 Verem (Tüberküloz), Mycobacterium tuberculosis isimli bakterinin etken olduğu; hava yoluyla bulaşan; daha çok akciğerlerde hastalık oluşturan; kontrol altına alınabilen ve tedavi edilebilen; bulaşıcı hastalıklar içerisinde ise AIDS'den sonra en sık ölüme neden olan bir hastalıktır.5 Verem hangi ülkelerde daha çok görülür ve hangi durumlarda daha hızlı yayılır? Verem hastalarının %95'i gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülmekte ve dünyanın birçok bölgesinde iş gücü kaybına ve ölümlere neden olmaktadır.6 Hızlı nüfus artışı, işsizlik, evsizlik, yoksulluğun artması, sigara içme, hastalıktan korunma programlarının yetersizliği, hasta takibi ve tedavideki başarısızlıklar gibi durumlar verem hastalığının görülmesinde ve yayılmasında artışa neden olmaktadır.7 Verem neden önemli bir hastalıktır? Verem önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalık olmasına karşılık, 2013 yılında dünyada 9 milyon kişi hastalığa yakalanmış ve 1,5 milyon kişi yaşamını yitirmiştir. Gene 2013 yılında 550.000 çocuğun vereme yakalandığı ve 80.000 çocuk hastanın verem nedeniyle yaşamını yitirdiği bildirilmiştir. Ayrıca düşük ve orta gelirli ülkelerde verem hastalığı 15-44 yaş grubu kadınlarda ölüme neden olan ilk 5 hastalık arasındadır.8 Verem hastalığının belirtileri nelerdir, teşhisi nasıldır? Verem genellikle sessiz bir başlangıç gösterir ancak kronik seyirlidir. Verem hastalarında sık görülen belirtiler; balgamlı öksürük (bazen kanlı olabilir), göğüs ağrıları, halsizlik, kilo kaybı, ateş ve gece terlemeleridir. Bu yakınmaları olan kişilerde veya 2-3 haftadan uzun süren öksürük durumlarında verem hastalığından şüphelenilmelidir. Verem hastalığının kesin teşhisi mikroskopla balgamda tüberküloz bakterilerinin gösterilmesi ile konulmaktadır.8,9 Verem tedavisi nasıldır? Verem tedavi edilebilir bir hastalık olması nedeniyle erken, uygun ve yeterli süre tedavi başlanan hastalarda tam şifa kalıcı bir şekilde sağlanabilmektedir. Tedavide verem mikroplarını etkisiz hale getirmek amacıyla 4 farklı ilaç en az 6 ay süre ile kullanılmaktadır. Bazı durumlarda ilaç kullanma süresi uzatılabilmektedir. En az 6 ay süre ilaçlı tedavi çok etkilidir ve hastaların neredeyse tamamında şifa sağlanmaktadır. İlaç kullanılmayan hastaların ise yarısından fazlası kaybedilmektedir. 8,9,10 5 WHO. Global Tuberculosis Control 2011. Geneva (Switzerland), 2011:3-5. WHO. The Millenium Development Goals, Geneva (Switzerland), 2005:25-30. 7 Aslan D. Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Sosyal Açıdan Damgalayıcı Bir Hastalık: Tüberküloz. Klinik Gelişim Şubat 2007;20(1):86-89. 8 [Internet] http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/. Erişim Tarihi: 21.03.2015. 9 [Internet] http://thsk.saglik.gov.tr/tuberkuloz-verem-hastaligi.html. Erişim Tarihi: 21.03.2015. 10 [Internet] http://www.verem.org.tr/verem_hakkinda_kisa_bilgi.php. Erişim Tarihi: 21.03.2015. 6 Bu dokuman Dr. Ömer Turhan ve Dr. Levent Akın tarafından 23.3.2015 tarihinde hazırlanmıştır. Bu bilgilendirme notunun aşağıda belirtilen şekilde kaynak gösterilmek şartıyla yazılı, elektronik, vb ortamlarda kullanılması önerilmektedir: Turhan Ö, Akın L. Dünya Tüberküloz Günü (24 Mart) HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi- [Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/.Erişim:24.3.2015. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TOPLUM İÇİN BİLGİLENDİRME DİZİSİ-47 Tedavinin her gün düzenli bir şekilde alınması hem hasta sağlığı hem de bulaştırıcılık yönüyle toplum sağlığı açısından çok önemlidir. Bu nedenle verem hastalarının tedavisinde "Doğrudan Gözetimli Tedavi" yöntemi uygulanmaktadır. Doğrudan Gözetimli Tedavi yönteminde hastalara gün içerisinde içilmesi gereken ilaçlar bir görevli tarafından içirilmektedir. Bu tedavi yönteminin uygulanmasında uygun yer ve zaman, hastanın isteği doğrultusunda hastanın hekimi ile birlikte kararlaştırılır. Ülkemizde verem savaşı dispanserlerinde veremle ilgili tanı işlemleri, tedavide kullanılan ilaçlar ve takip ücretsizdir.9,10 Veremden nasıl korunulur? Dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri verem mikrobuyla enfektedir, ancak bu kişilerin % 10'luk bir kısmında (bağışıklık sisteminin zayıflaması, beslenme bozukluğu, şeker hastalığı, tütün kullanımı gibi durumlar varlığında) hayatın bir döneminde hastalık gelişme riskinin bulunduğu bildirilmektedir.8 Bir kişide hastalık geliştiği zaman bir senede yaklaşık 10-15 kişiye hastalığı bulaştırabildiği rapor edilmiştir.8 Bu nedenle verem mikrobunu saçan hastaların tedavisi, toplumun korunmasında en önemli yoldur. Ayrıca hasta yakınlarına ve hastayla riskli temas öyküsü olan kişilere koruyucu ilaç tedavisinin verilmesi %60-90 düzeyinde hastalıktan koruyucudur.10 Çocukları veremin bazı türlerinden (miliyer tüberküloz ve tüberküloz menenjit) korumak için doğumdan 2 ay sonra BCG aşısı, aile sağlığı merkezlerinde ve toplum sağlığı merkezleri verem birimlerinde ücretsiz olarak yapılmaktadır. BCG aşısının ayrıca ülkemizde erişkinlerde de koruyucu etkisi olduğu gösterilmiştir.9 Verem hastaları güneş gören ve havalandırmalı odalarda kalmalıdır.10 VEREM; UTANILACAK BİR HASTALIK DEĞİL TEDAVİ EDİLEBİLİR BİR HASTALIKTIR. TANI VE TEDAVİSİ ÜCRETSİZDİR. DÜZENSİZ YA DA EKSİK İLAÇ KULLANIMI TEDAVİYİ ZORLAŞTIRIR, İLAÇLARIN ETKİNLİĞİNİ AZALTIR. Bu dokuman Dr. Ömer Turhan ve Dr. Levent Akın tarafından 23.3.2015 tarihinde hazırlanmıştır. Bu bilgilendirme notunun aşağıda belirtilen şekilde kaynak gösterilmek şartıyla yazılı, elektronik, vb ortamlarda kullanılması önerilmektedir: Turhan Ö, Akın L. Dünya Tüberküloz Günü (24 Mart) HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi- [Internet] http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/.Erişim:24.3.2015.