BİR CAMİ ORHAN ÖZGÜNER Mimar KONU Cami işlevsel açıdan basit; fakat simgesel açıdan son derece zengin bir yapı türü. Türkler sekizinci asırda İran’dan geçerek gelirken, hem İslam dinini kabul ediyorlar hem de İran’da sivri kemerli, sivri kubbeli, çini kaplı çok güzel mimari örnekleri de görüyorlar. Fakat Anadolu’nun ve sonra da Konstantinopolis’in zaptından sonra, yeni örnekler ve farklı taşıyıcı kurgu çözümleri ile karşılaşırlar; özellikle de Bizans’ın pandantifli, yuvarlak kubbeli mabetleri ve Ayasofya ile. Kültürlerin kaynaşmasından yeni bir sentez ortaya çıkar: İran’ın sivri kemerleri, Bizans’ın yuvarlak kubbeleri. Bu sentez günümüze kadar gelir. Türk üçgenleri de bu iki kültür arasında bağlantıyı kurar. Olayın kökeninde kemer var: İki boyutlu, tek yüzeyli, kendi merkezi etrafında 180 derece dönmesi ile yarım kubbe, 360 derece dönmesi ile kubbe, üç boyutlu ve boyuna çizgisel uzaması halinde ise çok yüzeyli tonoz elde ediliyor. Doğaldır ki kendi etrafında dönen kemerin şekli kubbeye de yansıyor; kemer sivri ise İran’da olduğu gibi kubbe de sivri, yuvarlak ise Bizans’ta olduğu gibi kubbe de yuvarlak oluyor. Selçuklu mimarisindeki çok sütunlu, aynı yönde çizgisel cami mekanı ile, Osmanlı çözümündeki, dört fil ayak üstüne yükselen kubbeli, merkezi mekan anlayışı birbirinden çok farklıdır. Her birinin kurgusu, mekan algılanması, taşıyıcı sistemi, doğal ışıklanması, gizemi, havası ayrı bir güzeldir. Vaziyet Planı Tasarlanan caminin bu iki temel yaklaşımdan Selçuklu örneğine daha yakın olduğu söylenebilir. Selçuklu ve Osmanlı kültürlerini gözardı etmeden, ve zaman zaman onlardan esinlenerek, fakat asıl bütüncül bir yaklaşımla, modern, çağdaş bir öneride bulunmak ana hedef olmuştur. PLAN KURGUSU Farklı yüksekliklerde ve birbirlerinden kayarak arka arkaya düzenlenmiş tonozlu mekanlar, plan kurgusunu şekillendiriyor. Son cemaat yeri için, ayrı bir mimari öğe tanımlamaktansa, mevcut tonozlardan sonuncusu bu amaç için kullanılıyor. Kadınlar mahfili de gene kurgunun bütünlüğü içinde kendine has mahremiyeti ile çözümlenmiştir. Böylece tek bir mimari eleman, tonoz ile, yapının kurgusu bütünlüğü olan, sade, yalın bir biçim kazanmıştır. Bu tarz kurguda yapı, farklı büyüklük ve şekillerdeki arsalara kolayca, uyum yaparak dört bir yöne doğru, tonozların eklenmesi ile büyüyebilir. Merkezi kubbeli cami, kurgusu ve geometrisi gereği büyüyemez. Mimarlık tarihinde konu, hangi caminin kubbesi daha büyüktür öyküsüne dönüşmüştür. Tonozların eski örneklerinden en büyük ayrıcalığı, boylamasına da bükülmüş olmalarıdır. Yapı yüzeylerinin iki-üç yönde bükülerek zengin biçimler elde edilmesi, özellikle Bilbao Guggenheim müzesinden beri (açılışı 1997) modern tasarımda sürekli araştırılmaktadır. Gökyüzüne siluet veren yuvarlak hatlar, yüzeyler muhakkak ki evreni çağrıştırıyor. En uçtaki tonozun Mekke yönüne bakan yüzeyinde, eksende, mihrab yerini alır. Mihrab dışarıdan da algılanabilecek şekilde tasarlanmıştır. Çıkıntılı yüzeyi Tanrıyı betimleyen, farklı tonlarda, toplam 99 renk çinilerle kaplıdır. Esmâ-yi hüsnâ. Allah’ın en güzel, en şerefli isimleri. Çiniler uçlara doğru, melekler gibi dağılıp uçuşuyor. Yapı kompleksi, yerden 1.5 metre kadar yükseltilmiş bir meydan, platform üzerine oturuyor. Altta 250 arabalık bir garaj ve cenaze, morg, temizlik blokları, mekanik gibi diğer servisler yer almaktadır. Abdest alma yerleri hem alt katta, hem de meydanda bağımsız, açık tonoz altında şadırvan anlayışı ile ele alınmıştır. Birkaç basamak inmekle sanki suyun kaynağına ulaşılmaktadır. Kaynak suyu daima daha temizdir. Temizlik imandan gelir. Birbirlerine yaslanıp, uzanan tonozlar aralarında vadiler oluşturuyor. Bu vadiler boyunca yan yana dizilen yuvarlak fanuslardan doğal ve yapay ışık huzmeleri namaz sıralarına doğru süzülüyor. Vadiler uçlarında çörtenler ile son bulmaktadır. Antik mimariden beri, geniş açıklıkları geçmek için kullanılan; kemer, kubbe, tonoz gibi strüktürel öğeler arasında, çağdaş mimariye en iyi uyum sağlayanı tonoz olmuştur. İhtimal bunda, bir yandan kabuk halinde betonarmenin, diğer yandan da kolayca bükülebilen çelik levhaların kullanılabilmesinin de rolü var. MİNARE Eski islam kentlerinde cami, mahallenin, semtin ve de kentin düğüm noktalarında yerini alıyor. Minare, yüksekliği ile uzaklardan fark edilerek topluluğun merkezini belirtiyor. Ezanın günümüzde kayıttan okunuyor olması, minarenin simgesel önemini azaltmamıştır. 2005 yılında Köln’de açılan bir cami proje yarışması şartnamesinde açıkça “kubbesiz cami olabilir; fakat minaresiz cami olmaz” denilmektedir. Öneride, minare bir kent yontusu gibi ele alınmış. Strüktürel yapımın ortaya koyduğu, göğe doğru burkularak tırmanan grafik zenginlik ile yetinilmiştir. Bu, Anadolu deyimi ile bir burmalı minaredir. Tepe noktasındaki gümüş kaplı hilal, alem, özellikle geceleri dolunay mehtabında donuk bir ışık yansıtacaktır. Eski Mısır’daki, ve bir benzeri Sultanahmet Meydanı’nda da bulunan dikili taşların tepelerindeki piramitler de gümüş kaplı idi. TAŞIYICI KURGU STRÜKTÜR Günümüzde yapılan tren istasyonları, hava meydanları, terminal binaları çatılarında ve müze gibi kültürel yapılarda tonozun, çağdaş çok güzel uygulamalarını görebiliyoruz. Diğer bir özellikte, modern mimaride pek sevilen iki yönde bükülmüş yüzeylerin kullanımına tonozların kolayca yanıt verebilmesi ve geniş uzun mekanların üstlerinin kolayca örtülebilmesidir. Plan kurgusunda, mekanların örtülmesi için tonoz kullanılmasının diğer bir temel nedeni de, yukarıda açıklanan özelliklerinin yanı sıra, Selçuklu mimarisinde olduğu gibi, Cami’nin her iki yönde eklenerek büyüyebilme olanağıdır. Önerilen kompleks 7x7 metrelik bir kaneviçe üzerine oturuyor. Bu, teknolojiyi pek zorlamayan ve de mekanlara kullanışlı alanlar bırakan oldukça ekonomik bir açıklık ölçüsü. Ayrıca alt katta düzenlenen bir garajda, arabaların rahatça park edebilmelerini sağlıyor. Kolonlar, basınca maruz taşıyıcı öğeler betonarme; fakat üzerindeki tonozlar yerinde dökme veya prekast levhalar olabilir. Kolonlar birbirine dik; iki yönden gelecek sismik darbelere karşı şekilleniyor. Temeldeki yön yukarıya doğru tonozun boylamasına yükünü alacak şekilde bükülüyor. Çatı kaplaması, kurşun veya benzeri metal olacaktır.
© Copyright 2024 Paperzz
