Kontrpuan Notları 04 – Birinci Tür Kontrpuanı (PDF)

İki Sesli Kontrpuan
4. Birinci Tür: “Notaya karşı nota”
1
Birinci tür kontrpuanında cantus firmus’a, tıpkı cantus firmus gibi 1’lik ( 𝅝 )
notalardan oluşan bir üst veya alt parti yazılır. Bu parti “kontrpuan” olarak
adlandırılır.
Kontrpuana ilişkin en güzel tanımlamalardan biri Ernst Kurth’a ait olan aşağıdaki
ifadedir:
“Kontrpuan öğretisinin esas konusu, iki ya da daha fazla çizginin nasıl eşzamanlı
olarak mümkün olduğu kadar bağımsız ezgisel gelişim içinde oluşum
gösterebileceğidir; bu eşzamanlılık sayesinde değil, eşzamanlılığa rağmen
gerçekleşir.”
Kontrpuanın bu ilk aşamasından başlayarak, ilerleyen kısımlarda ele alacağımız dikey
olarak ortaya çıkan aralıksal ilişkilere ilişkin kurallara uyulurken, her bir partinin kendi
içinde ezgisel karakter taşımasına da özellikle dikkat edilmelidir.
Birinci tür kontrpuanı aşağıdaki gibi görünür:
Doryen
c.f.
w w w w w
w w w #w W
&w
&w w w w w w w w w w W
c.f. &
w w w w w w w w w w W
Doryen
Yukarıdaki örnekte alt partinin başında bulunan c.f. cantus firmus’un kısaltmasıdır. Sonda
görülen “ 𝅜 ” nota değeri ise breve olarak adlandırılır ve iki tane 1’lik nota ( 2 x 𝅝 )
uzunluğundadır. w
w yapılmasına
w wses tekrarının
w w
Birinci tür kontrpuanında
izin verilir;
& w2 (vew yalnızca
w wburada)
!
fakat bu özgürlük sadece&
istisna olarak kullanılmalıdır.
Miksolidyen
Kurallara geçmeden önce, iki
parti arasında oluşabilecek dört çeşit harekete
değinelim:
&w w w w w w w w w
&w w w w w w w w w w
Düz
hareket
& ww ww
Paralel
hareket
w ww
&w
w ww
w
Eğimli hareket
3
ww ww
!
Ters
hareket
w ww
w
w
& ww
w
w
ww w w w w
w
&w
İki partinin aynı
yönde hareket etmesi düz hareket olarak tanımlanır. Paralel hareket, düz
9
hareketin belirli bir biçiminin
ifadesidir; burada iki parti arasındaki aralık sabit kalır, fakat
Miksolidyen
aralığın (majör,
minör gibi) niteliği değişebilir. 4
Bu bölümde ağırlıklı olarak Knud Jeppesen’in Counterpoint kitabından yaralanılmıştır (Dover
4
Publications, Inc. 1992, s. 109-114).
1
Kontrpuan Notları
&
© Oğuz Usman
Frigyen
&w
!
w w w w
11
w w
Uyulması gereken kurallar şunlardır:
1. Sadece konsonans, yani uyumlu aralıklar kullanılmalıdır.
Rönesans müziğinde uyumlu olarak kabul edilen aralıklar, tam ve yarım2
uyumlu olmak üzere ikiye ayrılır:
Tam uyumlu aralıklar:
Ünison
Tam beşli
Oktav
Yarım uyumlu aralıklar:
Majör ve minör üçlü
Majör ve minör altılı
Doryen
c.f.
w w edilmesi
&aralıklardır.
w w dikkat
w w gereken,
w w wBurada
w özellikle
W klasik armonideki
Bunların dışında kalan bütün aralıklar disonans olarak adlandırılan uyumsuz
kullanımının aksine tam dörtlü aralığının Rönesans müziğinde uyumsuz kabul
edilmesidir.
2. Her zaman tam uyumlu bir aralık ile başlanmalı ve bitirilmelidir. Kontrpuanın
alt parti konumunda olduğu durumlarda başta ve sonda sadece oktav veya
ünison yer alabilir.
w
w w w
&w w w w w w
3. Ünison sadece ilk ve son notada kullanılabilir.
Miksolidyen
4. Hem açık hem
de gizli beşli ve oktav paralelleri yasaktır; yani asla düz hareket
w w wgidilmemelidir,
w w w örneğin:
ile bir beşliye
ya
w w
& w da oktava
Gizli beşli
paraleli
& ww ww
Açık beşli
paraleli
ww w
w
Gizli oktav
paraleli
w w
w w
Açık oktav
paraleli
w w
w w
!
8
4
Daha
genel bir ifadeyle, tam uyumlu bir aralığın (örneğin tam beşli aralığının)
arka arkaya
kullanılması, düz veya ters hareketle yapılması farketmeksizin yasaktır. Fakat iki sesli
kontrpuanda partilerin arasındaki açıklık en fazla onlu olabileceği için, bir beşliden bir diğer
beşliye ters hareketle gitmek mümkün olmayacaktır. Burada (yine klasik armonideki kuralların
aksine) oktav ve ünisonun ayrı aralıklar olarak ele alındığına dikkat edilmelidir; yani oktavdan
ünisona, ünisondan da oktava gidilmesinde bir sakınca yoktur. &w
5. Cantus firmus ile kontrpuanın arası çok fazla açılmamalıdır; yalnızca özel
anlamda güzel bir ezgi akışı buna gereksinim duyuyorsa iki parti arasındaki
aralık bir onluyu (oktav + üçlü) aşabilir.
6. Cantus firmus ile kontrpuan arasında paralel üçlü veya altılı aralıklardan
oluşan uzun pasajlar kontrpuanın bağımsız bir çizgi olarak varlığını ortadan
kaldıracağı için bunlardan sakınılmalıdır. Buna ilişkin kesin bir sınır çizmek
zordur; ancak buradaki gibi 1’lik notalarla ilerleyen partilerde arka arkaya dört
paralelden fazlası yapılmamalıdır.
2
İng. perfect ve imperfect
Kontrpuan Notları
© Oğuz Usman
12
7. İki partide aynı anda ve aynı yöne atlama yapılmasından kaçınılmalıdır.
(Oktav atlaması bir nevi ses tekrarı olarak algılandığından yapılabilir.)
8. Ters hareket, polifoninin ruhuyla en iyi örtüşen ve en güzel etkiyi sağlayan
hareket biçimidir; bu yüzden, ezgisel akışı engellemediği sürece diğerlerine
tercih edilmelidir.
Aşağıdaki iki madde de akılda bulundurulmalıdır:
•
Partilerin “çaprazlaması”, yani alt partinin geçici olarak üst partinin üzerine
çıkması ya da tersi, özellikle tavsiye edilir. Bu teknik kullanılmadan polifoninin
mümkün olamayacağı abartılmaksızın rahatlıkla iddia edilebilir.
•
Aynı yöne arka arkaya iki tane üçlü atlama yapılabilir olup akor kırılması
olarak kabul edilmez.
Örneklere geçmeden önce musica ficta, yani arızaların kullanımı konusuna tekrar
değinmemiz gerekiyor. Klise modları bölümünde Si sesinin hangi durumlarda ve
neden alçaltılarak Si bemol yapıldığını ele almıştık.
Kullanmakta olduğumuz beş moddan Doryen, Eolyen ve Miksolidyen modlarında
bitişten önce duyulan dizinin 7. derecesi, yani yeden sesi yarım ses yükseltilir.
Yükseltilmiş olan bu sese çıkıcı atlama ile gelinmesi kötü bir etki yaratırken inici
atlama ile gelinmesi kabul edilebilirdir. Fakat en iyisi yeden sesine basamaksal olarak
ulaşılmasıdır. Buna göre:
Yanlış
& w #w w
Doğru Yapılabilir
w&# ww #ww w
Doğru
En doğru kullanım
w # w& ww # w w
w #w w
wwwwwwwww
www ww ww www w w! w wwEolyen
& w w w w w&! w ww www ww ww w!w&wwEolyen
w
3
3
3
Eolyen
w w w w w w w w w ww ww w w w w w
&w
w& w
w
&w
w
Miksolidyen
Miksolidyen
Miksolidyen
Frigyen
Frigyen
Frigyen
& w w w w& ww ww w w ww& ww ww ww ww w w w w w
7
7
Kontrpuan Notları
7
© Oğuz Usman
13
ÖRNEKLER
Üst partideki kontrpuan
Doryen
&w
c.f.
&w
&
c.f.
w
w
w
w
w
w
w
w #w
W
w
w
w
w
w
w
w
w
W
w
w
Frigyen
&w
w
w
w
w
w
w
w
W
w
w
w
w
w
w
W
w
w
w
w
#w
W
w
w
w
w
w
W
Miksolidyen
& w
c.f.
&
&
c.f.
&
w
w
Eolyen
w
İyonyen
c.f.
w
w
w
w
w
w
w
w
w
#w
W
w
w
w
w
w
w
W
& w
w
w
&
w
w
w
Kontrpuan Notları
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
W
w
w
w
w
W
© Oğuz Usman
14
Alt partideki kontrpuan
Doryen
c.f.
&w
&w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w bw
w
w
w
w
W
w #w
W
Frigyen
c.f.
&w
w
w
&w
w
? w
Miksolidyen
c.f.
? w
w
? w
Eolyen
c.f.
? w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
&
w
& w
w
W
w
w
w
W
w
w
#w
W
w
w
w
w
w
w
w
w
w
W
w
#w
W
w
w
w
w
w
w
Kontrpuan Notları
w
W
w
İyonyen
c.f.
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
W
w
w
w
w
W
© Oğuz Usman
15

Download Report