Dünya İktisat Tarihi

Ön Kapak Resmi
Michele Graneri (1736–1778), Piazza San Carlo Pazar Yeri.
John P. McKay vd., A History of World Societies, Houghton Mifflin Company, USA, s. 590.
Arka Kapak Resmi
Sanayi Devrimi Döneminde İmalâthaneler.
http://www.sepco-solarlighting.com/blog/bid/102981/Renewable-Energy-andThe-Industrial-Revolution-Part-1
DÜNYA İKTİSAT
TARİHİ
Abdullah Mesud KÜÇÜKKALAY
İstanbul-2014
Yayın No
: 3100
İşletme-Ekonomi Dizisi : 660
1. Baskı – Mayıs 2014 – İSTANBUL
ISBN: 978 – 605 – 333 – 127 – 8
Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her
hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya
başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî
iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Baskı - Cilt
Kapak Tasarım
: Prof. Dr. Abdullah Mesud Küçükkalay
: Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028)
İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL
Tel: (0212) 565 01 22 – (0212) 565 02 55
: Prof. Dr. Abdullah Mesud Küçükkalay / Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136)
Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
KÜÇÜKKALAY, Prof. Dr. Abdullah Mesud, 22.12.1968’de Konya’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini aynı ilde tamamladıktan sonra
Marmara Üniversitesi İİBF. Maliye bölümünü 1991 yılında bitirdi.
1994 yılında Selçuk Üniversitesi’nde iktisat yüksek lisansını, 1998
yılında Marmara Üniversitesi İktisat Bölümü İktisat Tarihi Anabilim Dalı’nda doktorasını tamamladı. 1993-1999 yılları arasında Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde araştırma görevlisi olarak çalıştı. 1999’da Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nde Yrd. Doç., 2003 yılında aynı üniversitede
doçent, 2009’da profesör oldu. 2012 yılında Harvard Üniversitesi
Center for Middle Eastern Studies’de (CMES) misafir profesör
olarak araştırmalar yaptı. Erasmus kap-samında Çek Cumhuriyeti’nde seminerler de veren yazarın yurt içinde ve dışında yayınlanmış makaleleri, kitapları, verdiği seminerler, konferanslar ve
katıldığı sempozyumlar bulunmaktadır.
Bilim insanları önyargı ve ideolojilerinden kendilerini soyutlamalıdırlar. Yalnızca bilgilerinin onlara sunduğu doğruları söylemelidirler. Tarih, olaylar ve kavramlar üzerinde yapılabilecek bilimsel
çalışmalar ancak bu sayede mümkün olabilecektir. Bir amaç değil,
yalnızca bir araç olan bilimin, insanlığa hizmet ettiği sürece ve
yalnızca tek bir doğrunun anlaşılması için yapılması gereken faydalı
bir operasyon olduğuna inanan yazar, halen Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü’nde
İktisat Tarihi öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Evli ve iki çocuk
babasıdır. İngilizce bilmektedir.
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR
Genellikle bu türden ders kitaplarına teşekkür yazmak gelenekten değildir. Ancak buna rağmen bir
teşekkür metni kaleme almak ne akademik bir hata ne de geri dönülmesi mümkün olmayan ve kınanması olası bir yanlış anlamına gelir. Aksine, yazarın teşekkür etmekle kendini mükellef hissettiği
durumlarda hoşgörüyle bile karşılanabilir. Bu kitap da, her aşamasında bu türden bir mükellefiyetin yoğun olarak hissedildiği bir ruh atmosferi içinde kaleme alınmıştır.
Alanı ne olursa olsun, herhangi bir akademik çalışmanın temsil edilmesi bağlamında yazarının rolü,
buzdağının görünen kısmından daha hacimli değildir. Çalışmanın oluşmasında asıl katkısı olanlar,
kitapta isimleri görünmemekle birlikte buzdağının saklı kalan kısmı tarafından temsil edilirler. Bu
nedenle onların isimlerinin zikredilmesi akademik ve ahlaki bir borcun da ötesinde durur.
Yalnızca öğrenciler dikkate alınarak kaleme alınan bu çalışmada son noktanın konulabilmesinde
kuşkusuz en büyük teşekkürlerden ilki babam Hüseyin, babaannem Fatma ve ağabeyim Mustafa
Küçükkalay’adır. Maddi ve manevi olarak bugünlere gelebilmemin, bu ve benzeri çalışmaların ortaya çıkmasının görünmeyen mimarları onlardır ve teşekkür onlar için bir nezaket değil ancak bir
zorunluluk olabilir.
İkinci teşekkür yalnızca benim değil, hiç şüphesiz Türk tarih ve iktisat tarihi çalışmalarının da tek
üstadı olan hocam sayın Mehmet Genç’edir. Lütfedip beni çıraklığına kabul ettiği günden bugüne
kadar geçen kısa sürede yalnızca bilimsel bakış açımda değil, aynı zamanda bir bilim insanının ve
bir entellektüelin sahip olması gereken aşkın ruh halinin, nezaketin, erdemin ve yüce gönüllülüğün
nasıl olması gerektiği konusundaki düşünce ve tavırlarımda da kökten dönüşümlere neden oldu.
Tam da herşeyin bittiğini sandığım bir sırada önümde yeni ufuklar ve yeni rotalar açtı. Böylece
nasıl yazmam, nasıl düşünmem ve nasıl olmam gerektiğinin de mihenk taşını bulmuş oldum. Kendisine yüzlerce yıl köleliğin karşılığı olarak ancak saygı ve teşekkürlerimi sunabiliyorum.
Bilimsel olarak yetişmemde ve akademik bir still kazanmamda doktora hocalarımın katkısı hiçbir
zaman gözardı edilebilecek nitelikte değildir. Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu, Prof. Dr. Sabri Orman,
Prof. Dr. Necla Pur, Prof. Dr. Tiğinçe Oktar, ve Prof. Dr. Tevfik Güran’a bu anlamda sonsuz
teşekkürlerimi sunmam kaçınılması mümkün olmayan bir görevdir. Çünkü, bilebilmenin ötesinde,
bilen bir insanın nasıl bir tavır sergilemesi ve bilgisini nasıl sunması gerektiğini onlardan öğrendim.
Prof. Dr. Murat Çizakça, Prof. Dr. İşaya Üşür, Prof. Dr. Metin Toprak, ve merhum Prof. Dr. Yıldıray Arsan yaptığımız her konuşmamızda beni, bilimsel çalışmalarım ve geleceğim konusunda cesaretlendirip, gizlide kalan tecrübelerini benimle paylaştılar ve çalışma yapabilmemin önündeki engelleri kaldırarak her fırsatta manevi bir teşvik unsuru oldular. Prof. Dr. Abdülkadir Buluş ve Doç.
Dr. Numan Elibol kitabın kaleme alınması esnasında getirdikleri düşünceleri ile kitabın yazılmasında yönlendirici ve geliştirici önerilerde bulundular. Harvad Üniversitesi Center for Middle
Eastern Studies öğretim üyesi Dr. Himmet Taşkömür, kendisi ile yaptığımız sohbetlerde, iktisat tarihinin arkaplanında yatan kimi ince uzantıları görmemi sağlayarak, yaptığı tartışmalarla yöntemsel
bakış açımda önemli dönüşümlere neden oldu.
viii
Arş. Gör. Pelin Tuştaş, Arş. Gör. Derviş Tuğrul Koyuncu, Arş. Gör. Seyfullah Yürük, Arş. Gör. Yılmaz Köprücü ve Dr. Ragıp Yılmaz, sorduğum anlamlı anlamsız sorularıma sabırla cevap vererek
kitabın oluşmasında son derece önemli düşünsel katkılarda bulundular. Haritaların hazırlanmasında Arş. Gör. Pelin Tuştaş bütün gayretini ortaya koydu. Dostum Erbil Şaka dizgide ustalığını konuşturdu. Beta Yayıncılığın sayın genel müdürü Seyhan Satar ve dizgicisi Gülgonca Çarpık ise
sonsuz bir gayretle kitabın basım aşamasında çaba sarfettiler. Bu nedenle hepsi teşekkürü fazlasıyla
hakediyorlar.
Bir başka teşekkür, bu çalışmanın hedef kitlesini oluşturan öğrencilerimedir. Onlar, sordukları ince
ve düşünce yoğunluklu sorularla, kendilerine yönelik bir kitabın nasıl hazırlanması gerektiğinin ipuçlarını sunarken, yaptıkları düzeyli eleştirilerle ve bir kitaba duyulan ihtiyacı dile getirmeleri ile de
kitabın içeriğinin ve şeklinin nasıl olması gerektiğini belirlediler. Onlar hem teşekkürü hem de
geleceğe yönelik olarak sonsuz bir güven duygusunu birlikte hakediyorlar.
Kendilerine teşekkürün kifayet etmediği kişiler ise eşim Yeşim ile çocuklarım Bahadır Emre ve
İrem’dir. Onlar ancak kendilerinden çaldığım zamanı ve ilgiyi bağışladıkları zaman teşekkür edebilmem mümkün olur. Dileğim, içinde bulunduğum bilimsel faaliyet düzeyini ve isteğini anlayarak bana hak vermeleri. Onlardan, zaman gibi telafisi imkânsız bir şeyi çaldığım için, dilerim bana gelecekte hoşgörüyle bakabilirler.
Bu çalışma, vurgulandığı üzere yalnızca öğrencilere yönelik olarak hazırlanmış, yeni bilimsel bulgu
içermeyen bir ders kitabıdır ve kesinlikle mükemmel olmak iddiasında değildir. Bilimin bizzat kendisi gibi o da gelişmeye ve değişmeye muhtaçtır. Bu nedenle de öğrencilerden ve bilim insanlarından gelecek her türlü yapıcı eleştiriye açıktır ve onlara ihtiyacı vardır. Kitaptaki bütün hata ve
eksiklikler, kitaba katkısı olanlar bulunmasına rağmen kesinlikle şahsıma aittir. Yöneltilecek bütün
eleştirilere, gelecekteki çalışmalarımız için de yapıcı ve teşvik edici olması nedeniyle şimdiden ayrı
ayrı teşekkür etmek doğru olur. Dileğimiz çalışmanın amacına ulaşabilmesi ve ülkemizde iktisat
konusunda öğrenim gören lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerimizin bilgi dağarcıklarına bir
katkı yapabilmesidir. Bu kitaba ilişkin mutluluk ve sevincimiz bununla doğru orantılı olacaktır.
Abdullah Mesud KÜÇÜKKALAY
25 Nisan 2014
Eskişehir
Master
Merchant
—What do you say merchant?
—I say that I’am usefull both to king and ealdormen and to the
Master
Merchant
—And how?
—I board my ship with my cargo and sail to lands overseas
Master
and sell my goods and buy precious things which are not
produced in this country. And in great danger on the sea I
bring them back to you are. And sometimes I suffer
shipwreck with the loss of all my goods, scarcely escaping
alive.
—Do you want to sell your goods here for just what you paid
for them there?
—I do not want to. What would my labour benefit me then? I
want to sell dearer here than I buy there so that I gain some
profit, with which I may feed myself and my wife and my
sons.
wealthy and to all people.
Merchant
Tenth Cuntury Abbot of Iynsham in Oxfordshire, Elfrich, Colloguy, (Ed. Michael Swanton), Anglo Saxon Press, s. 111-112.
“Güneşli bir yaz günü ortası. Kimi zaman Coketown’da bile böyle şeyler olabiliyor. Kent
böyle bir havada uzaktan izlendiğinde, güneşin ışıklarına duyarsız olan kendi sislerinde
boğulmuş gibi görünüyor. Orada bir kent olduğunu anlarsınız, çünkü kent olmasa, öyle
karanlık bir duman kitlesi olmayacağı kesindir. Kurumdan, isten bir bulut, bir o yana bir bu
yana gezinir ve cennete ulaşmaya çalışır. Biçimsiz, yoğun bir rüzgarın yer değiştirmesi ile bir
toprağa yaslanır, bir yalpalar. Onu kesebilen ışıklar yalnızca karanlığın kitlesini belirginleştirir. Coketown taa uzaktan Coketown’ı hatırlatır ama tek bir tuğla bile göremezsiniz... Bu
yaz gününde sokaklar sıcak ve tozluydu. Gün ışığı öyle parlaktı ki, dumanların ardından bile
göz alıyordu. Fabrika avlularına açılan bodrum kapılarından çıkan ocakçılar, terli yüzlerini
silip duvarlara diziliyorlardı. Kentin tümü kızgın yağda kızarıyor gibiydi. Her yerde sıcak
yağın boğucu kokusu vardı. Buharlı makineler yağ içinde parlıyordu. İşçilerin üstü başı yağ
lekeleri ile kaplıydı. Bu peri sarayları çöllerin nefesiyle doluydu. Çölde yaşayanlar sıcaktan
eriyip yok oluyorlar, cansızca dolanıyorlardı. Isı değişikliği kafalarını daha akıllı ya da daha
çılgın kılmıyordu. Gölgelerdeki hareket Coketown için rüzgarda dalgalanan ağaçların yerlerini tutuyordu. Böceklerin yazın çıkardığı vızıltıların yerini ise Pazartesi sabahından Cumartesi gecesine dek durmadan dönen çarkların ve tekerleklerin sesi alıyordu.”
Charles Dickens, Hard Times, Book the Second, Chapter I, Chapman and Hall, 1858, s.
303-304.
İÇİNDEKİLER
Önsöz ve Teşekkür ...................................................................................................................... vii
İçindekiler.....................................................................................................................................xi
Ayrıntılı İçindekiler...................................................................................................................... xiii
Tablolar Listesi ......................................................................................................................... xxiii
Şekiller Listesi........................................................................................................................... xxiv
Grafikler Listesi......................................................................................................................... xxiv
Haritalar Listesi......................................................................................................................... xxiv
Resimler Listesi......................................................................................................................... xxvi
Giriş...............................................................................................................................................1
BÖLÜMLER
Birinci Bölüm
: İktisat Tarihi Bilimi Üzerine ....................................................................9
İkinci Bölüm
: İlkçağ Toplumlarında İktisadî Hayat......................................................37
Üçüncü Bölüm
: Antik Yunan Döneminde Ekonomi.......................................................69
Dördüncü Bölüm
: Roma İmparatorluğu’nun Ekonomik Yapısı..........................................95
Beşinci Bölüm
: Avrupa’da Feodalizm: 800–1200 .......................................................141
Altıncı Bölüm
: Feodalizmin Ekonomik Çözülmesi: 1200–1350 .................................179
Yedinci Bölüm
: Arap Yarımadası ve Osmanlı Devleti’nde Ekonomi ............................219
Sekizinci Bölüm
: 1350–1550 Döneminde Avrupa Ekonomisi........................................269
Dokuzuncu Bölüm
: Avrupa Ekonomisinin Yükselişi: 1550–1750 ......................................313
Onuncu Bölüm
: II. Dünya Savaşı’na Kadar Japonya Ekonomisi ..................................353
On Birinci Bölüm
: Kiev Devleti’nden 1950’ye Rusya Ekonomisi .....................................387
On İkinci Bölüm
: Sanayi Devrimi ..................................................................................427
On Üçüncü Bölüm
: ABD Ekonomisi: 1492–1950..............................................................471
On Dördüncü Bölüm
: Komünizm Öncesi Çin Ekonomisi......................................................509
On Beşinci Bölüm
: 1929 Ekonomik Bunalımı ..................................................................545
On Altıncı Bölüm
: Dünya Ekonomisi (1900–1950) .........................................................573
AYRINTILI İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm
İKTİSAT TARİHİ BİLİMİ ÜZERİNE.........................................................................9
Giriş, 9
İktisat Tarihi Biliminin Tanımı, 11
İktisat Tarihi Biliminin Doğuşu, 15
İktisat Tarihi Biliminin Kaynakları, 18
İktisat Tarihi ve İlişkili Bilimler, 20
İktisat Tarihi Biliminde Yöntem, 22
İktisat Tarihin Tartışmalarında Temel Ayrımlar, 25
Ne, Nasıl, Ne Kadar ve Kimin İçin, 25
Siyasal Yapı, 26
İktisadî Zihniyet, 27
Ticarî Yapı, 28
Parasal ve Mali Yapı, 28
İnceleme Alanının Tespiti, 30
Diğer Ayrımlar, 31
Niçin İktisat Tarihi Öğrenmeliyiz?, 32
Araştırma ve Tartışma Soruları ................................................................................................................................ 34
Deneme Testi ........................................................................................................................................................... 34
Tarihten Bir Gerçeklik: Menger–Schmoller Tartışması ............................................................................................ 36

İkinci Bölüm
İLKÇAĞ TOPLUMLARINDA İKTİSADİ HAYAT ...................................................37
Milada Kadar Ekonomi: Genel Olarak, 37
Antik Mısır’da Ekonomi, 45
Mezopotamya’da İktisadî Hayat, 51
Mezopotamya’nın Coğrafyası, 53
Babil ve Ekonomik Yapısı, 54
Fenike ve Kartaca’da Ekonomik Hayat, 56
Hititlerde Ekonomik Hayat, 58
Orta Asya’da Ekonomi, 60
Hindistan’da Ekonomi, 63
Araştırma ve Tartışma Soruları ................................................................................................................................ 66
Deneme Testi ............................................................................................................................................................66
Tarihten Bir Gerçeklik: Piramitler .............................................................................................................................68

xiv
Üçüncü Bölüm
ANTİK YUNAN DÖNEMİNDE EKONOMİ.............................................................69
Giriş, 69
Yunan Yarımadası’nın (Hellas) Coğrafyası, 70
Antik Yunan Halkının Kökenleri ve Sosyolojisi, 72
Kabileden Şehir Devletlerine Siyasal ve Ekonomik Süreç, 74
Bir Antik Yunan Kenti Neydi?, 76
Hellas’da Toplumsal ve Ekonomik Sınıflaşma, 78
Sparta ve Atina’da Siyaset ve Ekonomi, 80
Antik Yunan’da Tarım ve Tarım Politikaları, 84
Manifaktür Üretim, 85
Hellas’da Ticaret, 87
Antik Yunan’da Para ve Maliye, 88
Felsefi Hareketler ve Ekonomik Yapıya Etkileri, 89
Araştırma ve Tartışma Soruları .................................................................................................................................91
Deneme Testi ............................................................................................................................................................92
Tarihten Bir Gerçeklik: Sokrates’in Savunması ........................................................................................................93

Dördüncü Bölüm
ROMA İMPARATORLUĞU’NUN EKONOMİK YAPISI..........................................95
Giriş, 95
Roma ve Coğrafi Çevresi, 96
Roma’nın Kuruluşu, 97
Roma’nın Siyasi–Toplumsal ve Askerî Yapısı, 99
Roma ve Hıristiyanlık, 112
Roma Ekonomisi: Genel Özellikler, 114
Roma İmparatorluğu’nda Nüfus, 119
Tarımsal Yapı, 120
Ticaret ve Manifaktür Üretim, 123
Para ve Kamu Maliyesi, 128
Roma’nın Ekonomik Çöküşü, 131
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................137
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................137
Tarihten Bir Gerçeklik: İmparator Neron ................................................................................................................139

xv
Beşinci Bölüm
AVRUPA’DA FEODALİZM: 800–1200................................................................141
Giriş, 141
Roma’dan Feodalizme Bir Ara Dönem, 143
Avrupa Kıtası’nın Ekonomik Coğrafyası, 146
Ortaçağ ve Feodalizm Kavramları Üzerine, 149
Feodalizmin Varolma Gerekçeleri, 151
Ekonomik Nedenler, 152
Siyasal Nedenler, 154
Teknik ve Askerî Nedenler, 155
Sosyolojik ve Dini Nedenler, 157
Güvenliğe İlişkin Nedenler, 160
Avrupa’da Nüfus, 161
Feodal Zirai Örgütlenme: Manoryalizm, 163
Feodal Dönemde Ticaret, 167
Feodalizmde İmalât Sektörü, 169
Avrupa Feodalizminde Para ve Mali Yapı, 171
Kilise ve Ekonomik Hayattaki Rolü, 172
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................176
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................176
Tarihten Bir Gerçeklik: Kilise ve İşkence.................................................................................................................178

Altıncı Bölüm
FEODALİZMİN EKONOMİK ÇÖZÜLMESİ: 1200–1350 .....................................179
Giriş, 179
Feodal Yapının Çözülme Nedenleri, 180
Teknolojik Nedenler, 180
Tarımsal Üretimin Genişlemesi, 182
Nüfus Artışı, 183
Ticaret ve Manifaktür Üretimin Gelişmesi, 184
Parasal ve Malî Yapıda Genişleme, 189
Feodalizmin Çözülmesinde İslâm Etkisi, 190
Feodalizmin Çözülme Mekanizması, 192
Feodal Ekonominin Çözülme Teorileri, 194
Feodalizmin Çözülmesi: Sonuçlar, 196
Ortaçağda Kentler ve Kent Ekonomileri, 200
Kentlerin Kökenleri, 200
Bir Yerleşim Mekânı Olarak Kentler, 202
Kentlerin Yönetimi, 203
xvi
Kentlerin Ekonomisi, 205
Ortaçağda Ekonomi Algısı ve Kilise, 209
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................215
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................215
Tarihten Bir Gerçeklik: Papa Pius II’nin Haçlı Seferi Çağrısı (1463).......................................................................217

Yedinci Bölüm
ARAP YARIMADASI ve OSMANLI DEVLETİ’NDE EKONOMİK YAPI ...............219
Giriş, 219
Osmanlı Öncesi Arap Yarımadası’nda Ekonomi: 400–1000, 221
Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Ekonomik Yapı, 229
Osmanlı Yöneticilerinin Ekonomi Algısı, 235
Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, 240
Osmanlı Siyasal ve Toplumsal Yapısı, 241
Osmanlı’da Malî Yapı, 246
Tımar Sistemi, 247
Merkez Maliyesi, 249
Vakıf Sistemi, 251
Osmanlı İmparatorluğu’nda Üretimin Yapısı, 253
Osmanlı İmparatorluğu’nda Ticaret, 256
Osmanlı’da Para Sistemi, 260
Osmanlı Ekonomisinin Gerilemesi, 264
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................266
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................266
Tarihten Bir Gerçeklik: İstanbul’un Fethi ................................................................................................................268

Sekizinci Bölüm
1350–1550 DÖNEMİNDE AVRUPA EKONOMİSİ..............................................269
Yeniden Bunalım: 1340–1450, 269
Dış Dünyaya Açılma: Coğrafî Keşifler, 276
Coğrafî Keşifleri Hazırlayan Nedenler, 276
Ekonomik Nedenler, 277
Teknolojik Nedenler, 279
Dini ve Mitolojik Nedenler, 282
Diğer Nedenler, 283
Başlıca Keşif Hareketleri, 284
Keşifler Döneminde Dünya Ticareti ve Keşiflerin Sonuçları, 292
Coğrafî Keşifler ve Değerli Maden Hareketleri: Fiyat Devrimi, 298
Avrupa Ekonomisi: 1350–1550, 300
xvii
Nüfus, 300
Tarımsal Yapı, 302
Endüstriyel Üretim–Para ve Bankacılık, 303
Reform–Rönesans–Aydınlanma ve Ekonomik Yapıya Etkileri, 306
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................310
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................310
Tarihten Bir Gerçeklik, Amerika’nın Keşfi ve Yerliler .............................................................................................312

Dokuzuncu Bölüm
AVRUPA EKONOMİSİNİN YÜKSELİŞİ: 1550–1750..........................................313
Giriş, 313
Devletlerin Finansmanı Problemi, 314
Sömürgecilik Faaliyetleri ve Kölelik, 317
Ticarî Kapitalist Doktrin: Merkantilizm, 323
1550–1750 Avrupa Ekonomisi ve Merkantilist Uygulamalar, 324
Merkantilist Uygulamalar, 324
İspanya, 325
Hollanda, 327
Fransa, 330
İngiltere, 333
Portekiz ve İtalya, 336
Avrupa Ekonomisi: 1550–1750, 337
Nüfus, 337
Tarımsal Üretim, 339
Endüstriyel Üretim ve Ticaret, 341
Para ve Bankacılık, 343
Sanayi Devrimine Gelirken İktisadi Düşünce, 343
Fransız İhtilali, 346
Araştırma ve Tartışma Soruları .............................................................................................................................. 350
Deneme Testi ......................................................................................................................................................... 350
Tarihten Bir Gerçeklik, Bartolomé de Las Casas’ın Raporu .................................................................................. 352

Onuncu Bölüm
II. DÜNYA SAVAŞI’NA KADAR JAPONYA EKONOMİSİ ..................................353
Giriş, 353
Japonya’nın Ekonomik Coğrafyası, 355
Japonya’nın Nüfusu, 356
Japonya Tarihinde Dönemler, 357
Heian Öncesi Dönem: 600–784, 360
xviii
Heian (Kyoto) Dönemi: 784–1185, 360
Kamakura Dönemi: 1185–1333, 363
Aşigaka Dönemi: 1393–1573, 365
Tokugawa Dönemi Japon Feodalizmi: 1603–1868, 367
Meiji Restorasyonu, 371
Endüstriyel Gelişmeler, 373
Tarımsal Gelişmeler, 373
Ticarette Gelişmeler, 375
Japonya’da Sermaye Birikimi, 376
Meiji Döneminin Başarıları, 377
Japon Kalkınmasının Mistik Kökenleri, 379
Modern Dönem Japon Ekonomisi, 381
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................384
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................385
Tarihten Bir Gerçeklik: Sebbuko (Harakiri) ............................................................................................................386

On Birinci Bölüm
KİEV DEVLETİ’NDEN 1950’YE RUSYA EKONOMİSİ ........................................387
Giriş, 387
Rusya’nın Ekonomik Coğrafyası, 387
Rusya Tarihinde Dönemler, 389
Rus Halkının Kökenleri, 390
Rusya’nın Siyasî ve İktisâdi Tarihi, 391
Kiev Devleti Rusya’sı (856–1223), 392
İstilâ ve Moskova Çarlığı (1223–1613), 395
Moskova Çarlığı: Romanoff Hanedanı (1613–1917), 401
Petro I Öncesi Siyaset ve Ekonomi (1613–1682), 401
Petro I Dönemi Siyaset ve Ekonomi (1682–1725), 406
Petro I Sonrası Siyaset ve Ekonomi (1725–1917), 409
Rusya’da Demografi, 410
Serflik Problemi ve Sınıflaşma, 411
Tarım Sektörü, 413
İmalât ve Endüstri, 414
Ticaret ve Ulaştırma, 416
Rusya’da Devlet Maliyesi, 418
1917 Devrimi ve 1950’ye Kadar Rusya Ekonomisi, 419
Araştırma ve Tartışma Soruları .............................................................................................................................. 423
Deneme Testi ......................................................................................................................................................... 423
Tarihten Bir Gerçeklik: Grigori Yefimoviç Novih (Rasputin)..................................................................................... 425

xix
On İkinci Bölüm
SANAYİ DEVRİMİ...............................................................................................427
Giriş, 427
Sanayi Devrimi: Tanımı, Zamanı ve Mekânı, 428
Sanayi Devriminin Nedenleri ve Devrim Süreci: 1750–1900, 433
Nüfustaki Gelişmeler, 435
Bilim ve Teknolojideki Gelişmeler, 436
Tarım Sektöründeki Gelişmeler, 441
Ticaretteki Gelişmeler, 444
Ticarî Taşımacılıktaki Gelişmeler, 448
Bankacılık ve Finans Alanındaki Gelişmeler, 451
Kıta Avrupa’sında Sanayi Devrimi, 453
Sanayi Devriminin Sonuçları, 456
Ekonomik Sonuçları, 457
Toplumsal ve Siyasal Sonuçlar, 460
Uluslararası Sonuçlar, 463
Demografik Sonuçlar, 464
Sanayi Devrimi ve İktisat Teorisi, 466
Araştırma ve Tartışma Soruları .............................................................................................................................. 467
Deneme Testi ......................................................................................................................................................... 467
Tarihten Bir Gerçeklik: Tren’in Öyküsü ................................................................................................................. 469

On Üçüncü Bölüm
ABD EKONOMİSİ: 1492–1950 ......................................................................... 471
Giriş, 471
ABD’nin Ekonomik Coğrafyası, 472
ABD’nin Nüfusu, 475
Avrupalılardan Önce Amerikan Ekonomisi, 476
Kolonizasyon Faaliyetleri ve Bağımsızlık: 1600–1776, 478
İç Savaşa Kadar ABD Ekonomisi: 1600–1865, 483
Koloniler Dönemi ABD Ekonomisi: 1600–1776, 484
Nüfus, 485
Tarım, 485
Endüstri, 486
Ticaret ve Para, 487
Bağımsızlıktan İç Savaşa ABD Ekonomisi: 1776–1860, 489
Toprak Problemi ve Tarımsal Üretim, 490
Endüstriyel Üretim–Ticaret ve Ulaştırma, 491
Para ve Bankacılık, 494
xx
Ekonomik Nedenli Bir Savaş: ABD Sivil Savaşı, 495
Modern ABD Ekonomisinin Kuruluşu: 1860–1914, 498
Tarım Sektörü, 500
İç ve Dış Ticaret, 501
Endüstriyel Üretim, 502
Para–Bankacılık ve Finans, 504
ABD Ekonomisi: 1914–1950, 505
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................506
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................507
Tarihten Bir Gerçeklik: ABD İç Savaşı ....................................................................................................................508

On Dördüncü Bölüm
KOMÜNİZM ÖNCESİ ÇİN EKONOMİSİ .............................................................509
Giriş, 509
Çin’in Coğrafî Yapısı, 511
Çin’in Nüfusu, 513
Teknolojik Buluşların Kaynağı Olarak Çin, 513
Çin’in Siyasi Tarihi: Genel Olarak, 515
Qin Hanedanı Döneminde Ekonomi: MÖ. 221–206, 516
Han Hanedanı Döneminde Ekonomi: MÖ. 206–MS. 220, 518
Tang ve Song Hanedanları Döneminde Ekonomi: 618–1279, 521
Yuan (Moğol) Hanedanı Döneminde Ekonomi: 1279–1368, 526
Ming Hanedanı Döneminde Ekonomi: 1368–1644, 528
Quing (Mançu) Hanedanı Döneminde Ekonomi: 1644–1912, 530
Cumhuriyet Dönemi Çin Ekonomisi: 1912–1950, 537
Çin Komünist Devrimi, 539
Araştırma ve Tartışma Soruları ...............................................................................................................................542
Deneme Testi ..........................................................................................................................................................542
Tarihten Bir Gerçeklik: Uzun Yürüyüş....................................................................................................................544

On Beşinci Bölüm
1929 EKONOMİK BUNALIMI.............................................................................545
Tarihte Ekonomik Krizler ve Kriz Düşüncesi, 545
1929 Bunalımının Nedenleri, 549
Krizin Tarım Sektöründeki Nedenleri, 551
Krizin Endüstri Sektöründeki Nedenleri, 552
ABD’de Borsa Spekülasyonu, 553
Servet Dağılımındaki Bozukluk, 555
xxi
Krizin Uluslararası Nedenleri, 556
Krizin Nedenlerine İlişkin Teorik Yorumlar, 557
Bunalımın Başlaması, 558
1929 Bunalımının Sonuçları, 559
Çözüm İçin Geliştirilen Politikalar: New Deal, 562
Liberal Politikalardan Müdahaleciliğe, 567
1929 Bunalımı ve İktisat Teorisi, 569
Araştırma ve Tartışma Soruları .............................................................................................................................. 570
Deneme Testi ......................................................................................................................................................... 570
Tarihten Bir Gerçeklik: Salvatore Luciano (Lucky)................................................................................................ 572

On Altıncı Bölüm
DÜNYA EKONOMİSİ 1900–1950.......................................................................573
Giriş, 573
Dünyadaki Siyasal Gelişmeler: 1900–1940, 574
Dünyadaki Siyasal Gelişmeler: 1940–1950, 584
Dünya Ekonomisi: 1900–1950, 587
Dünya Nüfusu, 588
Dünya Ekonomik Hâsılası, 589
Tarımsal ve Endüstriyel Üretim, 591
Dünya Ticaretindeki Gelişmeler, 593
Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye: 1923–1950, 595
Osmanlı’dan Devralınan Ekonomik Yapı, 595
Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik Niteliği, 600
İlk Kalkınma Hamlesi: 1923–1930, 601
Devletçi Ekonomi Dönemi: 1930–1940, 603
Dünya Ekonomisine Katılma: 1940–1950, 607
Dünyanın Geleceği: Tarihin Sonu mu?, 609
Araştırma ve Tartışma Soruları .............................................................................................................................. 610
Deneme Testi ......................................................................................................................................................... 610
Tarihten Bir Gerçeklik: Normandiya Harekâtı ....................................................................................................... 612

DENEME TESTLERİ CEVAP ANAHTARI........................................................................613
BİBLİYOGRAFYA...........................................................................................................615
İNDEKS..........................................................................................................................635
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1
Tablo 2
Tablo 3
Tablo 4
Tablo 5
Tablo 6
Tablo 7
Tablo 8
Tablo 9
Tablo 10
Tablo 11
Tablo 12
Tablo 13
Tablo 14
Tablo 15
Tablo 16
Tablo 17
Tablo 18
Tablo 19
Tablo 20
Tablo 21
Tablo 22
Tablo 23
Tablo 24
Tablo 25
Tablo 26
Tablo 27
Tablo 28
Tablo 29
Tablo 30
Tablo 31
Tablo 32
Tablo 33
Tablo 34
Tablo 35
Tablo 36
Tablo 37
Tablo 38
Tablo 39
Tablo 40
Tablo 41
Tablo 42
Tablo 43
Tablo 44
: İnsanlığın Çağları ................................................................................................................... 38
: Avrupa’nın Nüfusu (MÖ. 400–1950), (Milyon Kişi) ............................................................... 161
: Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfusu (1520–1535)................................................................. 242
: Osmanlı İmparatorluğunun Nüfusu (1785–1822), (Milyon Kişi)............................................. 242
: Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfusu (1844)........................................................................... 242
: Osmanlı İmparatorluğu’nun Padişahları................................................................................ 243
: Osmanlı Bütçelerinin Nominal Gelir ve Giderleri (000), (Akçe Olarak)................................... 250
: Osmanlı Bütçelerinin Reel Gelir ve Giderleri (000), (Akçe Olarak)......................................... 251
: Osmanlı Dış Ticarati (1830–1910), (Milyon Sterlin)............................................................... 259
: 1876 Yılında Osmanlı Dış Ticareti ($), (000)......................................................................... 259
: Tarih Boyunca Önemli Keşif Hareketleri (MÖ. 600–1950) .................................................... 284
: Amerika Kıtası’ndan Avrupa’ya Gelen Değerli Maden Miktarları (Ton).................................. 298
: 16. Yüzyıl Avrupa’sında Nüfus Yoğunluğu............................................................................ 337
: Japonya’nın Nüfusu (1–1945).............................................................................................. 357
: Japon Ekonomisinin Sektörel Gelişimi (%) ........................................................................... 378
: Kiev ve Moskova Döneminde Rus Knezleri ........................................................................... 400
: Romanoff Hanedanı Döneminde Rus Çarları........................................................................ 402
: Rusya’nın Nüfusu (1897–1991), (000).................................................................................. 411
: Sanayi Devrimi Döneminde Dünya ve Avrupa’nın Nüfusu (Milyon Kişi)................................ 435
: İngiltere’de Erkek İşgücü İstihdamının Dağılımı (%)............................................................... 436
: Bazı Avrupa Ülkelerinde Okuryazarlık Oranı (1500 ve 1700)................................................. 437
: İngiltere’de Patent Haklarındaki Artış.................................................................................... 440
: İngiltere’nin Dış Ticareti (Milyon Sterlin) ............................................................................... 446
: İngiltere’nin İhracatı (1850–1943), (Milyon Sterlin) ............................................................... 446
: Bazı Ülkelerin Demiryolu Uzunlukları (1840–1914), (Kilometre)............................................ 450
: Avrupa’da ve Bazı Ülkelerde Buharlı Gemi Tonajları (1850–1910), (Ton) ............................. 451
: Bazı Ülkelerin Sanayileşme Tarihleri ..................................................................................... 454
: İngiltere’deki Bazı Tarımsal Malların Üretimindeki Artış (1700–1850), (Bin Kg)...................... 458
: Bazı Ülkelerde Kişibaşına Endüstriyel Mal Üretimi (1750–1913) ............................................ 459
: Avrupa’da Bazı Sektörlerdeki Üretim Miktarları (1800–1913), (Milyon Ton).......................... 459
: İngiltere’de Erkek İşgücünün Sektörel Dağılımı (%) ............................................................... 459
: İngiltere Pamuklu Endüstrisine İlişkin Bazı Rakamlar............................................................. 460
: İngiltere’de İstihdam, Gelir, Tüketim, Yatırım ve İhracat Rakamları (1700–1840), (%) ........... 461
: 1929 Fiyatları ile Dünya Ticaret Hacmi (Milyon Sterlin) ........................................................ 463
: Kıtalara Göre Dünya Nüfusunun Yoğunluğu (1800–1900), (Nüfus/km2)................................ 464
: Avrupa’da Bazı Kentlerin Nüfusu (1800–1913), (000)........................................................... 464
: ABD’nin Nüfusu (1790–2013).............................................................................................. 475
: ABD Başkanları.................................................................................................................... 482
: Koloniler Nüfusu (1620–1780) ............................................................................................. 485
: Çin’in Nüfusu (MÖ. 2100–2003) .......................................................................................... 513
: Tarihte Ekonomik Bunalımlar............................................................................................... 547
: ABD’de Para ve Gelire İlişkin Bazı Rakamlar (1929–1933) ................................................... 554
: ABD’de İşsizlik Rakamları (1929–1940)................................................................................ 560
: Bazı Ülkelerin Ekonomik Göstergelerindeki Değişmeler (1929–1932), (%) ............................ 561
xxiv
Tablo 45
Tablo 46
Tablo 47
Tablo 48
Tablo 49
Tablo 50
Tablo 51
Tablo 52
Tablo 53
Tablo 54
Tablo 55
Tablo 56
Tablo 57
Tablo 58
Tablo 59
Tablo 60
Tablo 61
Tablo 62
Tablo 63
Tablo 64
Tablo 65
: İthal Malları İçin Gümrük Tarife Oranları (1927–1931).......................................................... 561
: ABD’de İntihar Sayıları (100.000 Kişi İçinde)........................................................................ 561
: Kıtalar Bağlamında Dünya Nüfusu (Milyon).......................................................................... 588
: Bazı Ülkelerin Nüfusu ve Nüfus Büyüme Hızları (1913–1998)............................................... 589
: Bölgelerin Dünya GSMH’sı İçindeki Payları (%).................................................................... 589
: Avrupa ve Dünyada GSMH (Milyar $) ve Kişibaşına GSMH ($) ............................................ 590
: Asya Ülkelerinin GSMH’sı (000 $) ........................................................................................ 590
: Bazı Ülkelerin Kişibaşına GSMH’ları ($) ................................................................................ 590
: Kıtalar Bazında Ziraatte Çalışan Nüfus (%)............................................................................ 591
: Bazı Ülkelerde Ziraatte Çalışan Nüfusun Genel Nüfusa Oranları (%)...................................... 592
: Bazı Avrupa Ülkelerinde Endüstriyel Çıktı (1928–1937) ........................................................ 593
: Dünyada İthalat–İhracat ve Toplam Dünya Ticaret Hacmi (1900-1950), (Milyon Dolar)........ 593
: Dünya İhracatında Bölgelerin Payları (%) ............................................................................. 594
: Bölgesel İthalat ve İhracat Değerleri (Altın Dolar), (1929=100) ............................................. 594
: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönem Dış Ticareti (Milyon Altın Lira) ............................... 599
: TC’nin Milli Gelir Rakamları (1923–1930) ............................................................................ 602
: 1923–1930 Dönemi GSYİH’da Sektör Payları (1968 Fiyatları İle), (%).................................. 603
: Sayım Yıllarına Göre TC’de Nüfus ve Artışı (1930–1945) ..................................................... 606
: GSYİH İçinde Sektör Payları ve Kişibaşına GSMH (1930–1940) ........................................... 606
: TC’nin Dış Ticareti (1930–1939), (Milyon TL) ...................................................................... 607
: 1998 Yılında Dünya (20 Büyük Ülke) ................................................................................... 609
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1
Şekil 2
Şekil 3
Şekil 4
: İktisat Tarihinin Diğer Bilimlerle İlişkisi.................................................................................... 20
: Osmanlı Yönetici Elitinin İktisadî Düşüncesi .......................................................................... 236
: Osmanlı Toplumsal Yapısı.................................................................................................... 245
: Feodal Dönem Japon Toplumsal Yapısı ......................................................................... 362
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1
Grafik 2
Grafik 3
Grafik 4
: Avrupa’da Nüfus MÖ. 400–1950.......................................................................................... 162
: Avrupa’da Kurulan Kentlerin Sayısı (1200–1500) ................................................................. 202
: İngiltere’de Kişibaşına Gelir (1700–1900) ............................................................................. 461
: ABD’de İşsizlik (1910–1960) ................................................................................................ 560
HARİTALAR LİSTESİ
Harita 1
Harita 2
Harita 3
Harita 4
Harita 5
Harita 6
Harita 7
Harita 8
Harita 9
Harita 10
Harita 11
: İnsanlığın İlk Tarım Merkezleri ................................................................................................ 39
: Ortadoğu’dan Avrupa’ya Tarımın Yayılışı............................................................................... 43
: Antik Yunan Dünyası ............................................................................................................. 71
: Antik Yunan ve Fenike Kolonileri............................................................................................ 76
: MÖ. 250’lerde İtalya Yarımadası ve Roma.............................................................................. 96
: MS. 120’lerde Roma İmparatorluğu ve Eyaletleri .................................................................. 102
: MS. 14’de Kentler ve Ticaret Yolları...................................................................................... 115
: MÖ. 192’de Kentler ve Ticaret Yolları................................................................................... 123
: MS. 362’de Kentler ve Ticaret Yolları.................................................................................... 125
: Roma Barışı Döneminde Ticaret Yolları................................................................................ 126
: Çöküş Döneminde Roma İmparatorluğu............................................................................... 132
xxv
Harita 12
Harita 13
Harita 14
Harita 15
Harita 16
Harita 17
Harita 18
Harita 19
Harita 20
Harita 21
Harita 22
Harita 23
Harita 24
Harita 25
Harita 26
Harita 27
Harita 28
Harita 29
Harita 30
Harita 31
Harita 32
Harita 33
Harita 34
Harita 35
Harita 36
Harita 37
Harita 38
Harita 39
Harita 40
Harita 41
Harita 42
Harita 43
Harita 44
Harita 45
Harita 46
Harita 47
Harita 48
Harita 49
Harita 50
Harita 51
Harita 52
Harita 53
Harita 54
Harita 55
Harita 56
: Doğu Roma İmparatorluğu Sonrasında Barbar Krallıklar...................................................... 144
: MS. 1000’de Avrupa ve Ortadoğu’nun Siyasî Görünümü ..................................................... 150
: Avrupa Kıtası Üzerine Yapılan Akınlar................................................................................... 156
: MS. 737’de Kentler ve Ticaret Yolları.................................................................................... 168
: MS. 1000’de Avrupa ve Ortadoğu’da Siyasî Görünüm ......................................................... 173
: MS. 1212’de Kentler ve Ticaret Yolları.................................................................................. 185
: 1346’da Kentler ve Ticaret Rotaları....................................................................................... 186
: 1483’de Kentler ve Ticaret Yolları......................................................................................... 204
: 1200’lerde İslam Dünyası ..................................................................................................... 222
: Müslüman Dünyası............................................................................................................... 223
: Osmanlı İmparatorluğu’nun Büyümesi (1307–1683)............................................................. 238
: Zirve Döneminde Osmanlı İmparatorluğu ............................................................................. 244
: 1600–1800 Yılları Arasında Osmanlı İmparatorluğu.............................................................. 252
: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve Eyaletleri ................................................................. 261
: Vebanın Yayılışı ................................................................................................................... 270
: 1483’de Avrupa’da Siyasal Görünüm................................................................................... 271
: 1483’de Bilinen Dünyanın Sınırları....................................................................................... 277
: 1483’de Dünya Nüfusu ........................................................................................................ 299
: 1483’de Avrupa’da Kentler ve Ticaret Rotaları...................................................................... 301
: 1715’de Dünyadaki Siyasî Birimler....................................................................................... 315
: Atlantik’te Temel Ticaret Maddeleri ve Köle Değişimi............................................................ 318
: 1600’de Avrupa’da Kentler ve Ticaret Rotaları...................................................................... 328
: 1715’de Avrupa’da Ticaret Merkezleri .................................................................................. 331
: 1648’de Dünya Nüfusunun Dağılımı..................................................................................... 338
: 1750’lerde Avrupa Kıtası’nda Nüfus Yoğunluğu.................................................................... 339
: Dünya Coğrafyasında Japonya............................................................................................. 353
: Japonya ve Japonya’yı Oluşturan Adalar.............................................................................. 354
: 7. Yüzyılda Doğu Asya ......................................................................................................... 358
: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği................................................................................... 388
: 11. Yüzyılda Kievian Rusyası................................................................................................ 393
: 16. Yüzyılda Rusya............................................................................................................... 395
: Büyük Petro Zamanında Rusya ve Avrupa............................................................................ 405
: 17. Yüzyılda Rusya’nın Coğrafî Genişlemesi ......................................................................... 406
: 1815’de Dünyada Siyasî Birimler ......................................................................................... 430
: 1840’larda Avrupa’da Demiryolları....................................................................................... 448
: 1880’lerde Avrupa’da Demiryolları....................................................................................... 449
: 18. Yüzyılda İngiltere’de Endüstriyel Üretim.......................................................................... 456
: 19. Yüzyılda İngiltere’de Endüstriyel Üretim.......................................................................... 457
: 1815’de Dünyada Nüfus ...................................................................................................... 465
: Bugün İtibariyle ABD ........................................................................................................... 471
: ABD’de Nüfusun Coğrafî Olarak Dağılımı............................................................................. 474
: Bağımsızlık Savaşı Öncesi ABD Kolonileri (1763).................................................................. 479
: ABD Topraklarının Tarımsal Potansiyeli................................................................................ 489
: 1860’da ABD’de Demiryolları .............................................................................................. 496
: 1890’da ABD’de Demiryolları .............................................................................................. 497
xxvi
Harita 57
Harita 58
Harita 59
Harita 60
Harita 61
Harita 62
Harita 63
Harita 64
Harita 65
Harita 66
Harita 67
: Çin Halk Cumhuriyeti .......................................................................................................... 509
: Tang İmparatorluğu.............................................................................................................. 522
: Moğol Fetihleri ve Moğol İmparatorluğu ............................................................................... 526
: Ming İmparatorluğu.............................................................................................................. 528
: Quing İmparatorluğu............................................................................................................ 531
: 1910’da Siyasî Birimler ........................................................................................................ 575
: 1910’da Avrupa’da Kentleşme.............................................................................................. 576
: 1914’de Avrupa’da Nüfus Yoğunluğu................................................................................... 577
: II. Dünya Savaşı Döneminde Siyasal Birimler ....................................................................... 582
: 1937’de Avrupa’da Kentleşme ve Nüfus ............................................................................... 583
: Dünya Nüfus Yoğunluğu ...................................................................................................... 587
RESİMLER LİSTESİ
Resim 1
: Fransa Montargis Şatosu ...................................................................................................... 165