Genel Jeoloji Ders 3 Orojenik Kuşaklar ve Kıtasal Kabuğun Evrimi Okyanusların Evrimi ve Kökeni Petek Ayda Ustaömer [email protected] 1963-1998 yılları arasında Dünya üzerinde Başlıca Deprem Odaklarının Dağılımını gösteren harita (358.218 deprem odak noktası yer almaktadır) Dünya Üzerinde Aktif Volkanların Dağılımı Kaynak Yükselti (metre) Kıta sahanlığı Levha Sınırları ve Hareketleri Pasif Kenarlar (Atlantik tipi)-Uzaklaşan Levha sınırları Aktif Kenarlar (Pasifik tipi)-Yaklaşan Levha sınırları Transform sınırlar-Transform Fay sınırları boyunca levhalar birbirine göre yanal yönde hareket ederek yer değiştirir (kayar) Yeryuvarının Litosfer Tabakası hareketli levhalardan oluşmuştur. Yerkabuğu 13 ana, çok sayıda da küçük levhaya bölünmüştür. Bu levhalar birbirine göre hareket halindedir. Transform (yanal) Sınırlar Uzaklaşan sınırlar Yaklaşan sınırlar Okyanus Tabanı Morfolojisi Transform fay Okyanus ortası sırt Kırık Okyanusal sırt (uzaklaşan levhalar) Hendek, yitim zonu Transform fay (yaklaşan levhalar) Astenosfer Jeotermal gradyan her 1 km derinlikde sıcaklık 30 oC artar. Bu sıcaklık farkları mantoda gelişen konveksiyon akımlarının başlıca nedenidir. Konveksiyon Akım ERGİME Atomların serbestleşmesi (MAĞMA) Bağların çözülmesi Katı silikat (LERZOLİT) Harzburjit Manto malzemesinin ergimesi Lerzolit Pasif Kenarlar Graben Kıtasal kabuk Arap Yarımadası Ö Bazalt lü iz n De Astenosfer Deniz sedimentleri Aden Körfezi Afrika Hint Okyanusu Rift Vadileri Viktorya Gölü Klimanjero Dağı Tangariy, Gölü Kıtasal kabuk Bazalt Niyasa Gölü kıta Astenosfer Manto sorgucu üzerinde domlaşma Manto sorgucundan dışarı doğru akış Rift okyanus Yenik rift (alakojen) Okyanusal kabuk Deniz düzeyi hri Ne Nil Arap Yarımadası iz en lD zı Kı e Ad Afrika nK ör f ezi Hint Okyanusu Rift vadileri Viktorya Gölü Tanganyilka Gölü Niyasa Gölü Mantodan yükselme Kitasal kabuk Rift vadisi Deniz Okyanus ortası sırtı Rift vadisi Kıtasal kabuk Okyanusal kabuk Kıta kenarı Sahanlık kırılımı Denizaltı kanyonları Kıta sahanlığı Kıta Kabuğu Kıta Kabugu Kıta Kabugu Okyanusal kabuk Derin deniz yelpazesi Kıta yamacı Abisal düzlük Kıta yükselimi Okyanusal kabuk Okyanus sırtı Abisal düzlük Çok kanallı deniz tabanı derinlik haritası (Saros Körfezi) Deniz Tabanı Yayılması Princeton Üniversitesi’nden Harry Hess, deniz tabanı yayılması kavramını 1960’lı yılların başında ortaya attı Okyanus Sırtları Diverjan (uzaklaşan) levha sınırları boyunca deniz tabanı yükselir ve okyanus sırtı veya okyanus ortası sırtı adı verilen geniş, lineer (çizgisel) bir yükselim alanı oluşur Birbiri ile bağlantılı okyanus sırt sistemi 70.000 km’yi aşan uzunluğu ile dünya üzerindeki en uzun topoğrafik unsurdur Okyanus Sırtları Okyanus sırtlarının zirvesi, bitişikteki derin okyanus havzasının 2 ila 3 km. üzerine çıkar ve yeni okyanus kabuğunun yaratıldığı levha sınırını simgeler Sırt teriminin çağrıştırdığının aksine bu yapılar aslında dar ve dik değildir. Genişlikleri 1.000 ila 4.000 km arasında değişir Sırt sistemi onlarca ila yüzlerce km uzunluklu segmanlara (parçalara) ayrılmıştır Okyanus Sırtları Okyanus sırtları kıtalarda bulunan bazı dağlar kadar yüksektir Kıtalardaki dağlar, basınç kuvvetlerinin, kalın sedimenter istifleri kıvırması ve metamorfizmaya uğratması ile oluşurken okyanus sırtları, tansiyonel kuvvetlerin okyanus kabuğunu kırıp ayırması ile oluşur Okyanus Sırtları Okyanus sırt sisteminin bazı bölümlerinde, ekseni boyunca geçen ve rift vadisi olarak adlandırılan derin çöküntüler yer alır Rift vadisi ismi, Doğu Afrika Rifti’ni ouşturan kıta içi rift vadilerine büyük benzerlik göstermesi nedeniyle uygulanmıştır Orta Atlantik Sırtı’ndaki rift vadisi 30 km. genişliklidir ve vadinin duvarları, vadi tabanından 2.000 m yükselmektedir Uzaklaşan levha sınırları Sırt Transform Kesin levha hareketi Göreli levha hareketi 5.5 cm/yıl Deniz Tabanı Yayılması Rift zonu Yastık bazaltlar Levha dayklar Derinlik Yastık bazaltlar Levha dayklar Ofiyolit kayalari Gabro Gabro Mağma Odası Kristallenme Sırt Derinlik Okyanusal kabuk Okyanusal litosfer Magma Kaynak alanı Astenosfer Okyanus tabanı yayılması Litoloji-Kaya türü Okyanusal Kabuk kayaları Derin Deniz Çökelleri Bazaltik yastık lav Levha dayk kompleksi Gabro Tabakalı Gabro Tabakalı Peridotit Tabakasız tektonit Peridotit veya kümülat Yastık Lavlar Tipik ofiyolit Normal Okyanusal Kabuk Ortalama (km) kalınlık P dalga Hızı(km|s) Levha hareketi Okyanus ortası sırtı yayılma merkezi Okyan Sırtlarında Sıcak Kabuğun Hidrotermal Alterasyonu Siyah baca Siyah bacalar etrafında çökelen Masif sülfid cevherleri Döngü halindeki deniz suyu Aktif Kenarlar Dağ kuşağı Okyanusal kabuk Mağmatik Yayardı bindirme Sedimenter yay kuşağı havza Yayönü havza Yığışım kaması hendek Batolit Litosfer Astenosfer Kıtasal kabuk Metamorfik kaya depremler Mağma Aktif Kenarlar Benioff Deprem Zonu Litosfer Derinlik (km) Manto Yaklaşan levha sınırları: kıta-okyanus okyanusal litosfer hendek (yitim zonu zonu) { Okyanusal kabuk Kıtasal kabuk astenosfer Yaklaşan levha sınırları: kıta-okyanus Kıtasal kabuk Kıtasal litosfer sü rtü n me erg i me Kıtasal litosfer Hendek Kıtasal volkanik yay Yığışım kaması Dalan okyan usal li tosfer Astenosfer dD An Abisal düzlük ağ ı lar Hendek Yaklaşan levha sınırları: okyanus-okyanus Volkanik ada yayı hendek okyanusal kabuk Kıtasal kabuk okyanusal Astenosfer litosfer e rg ime lan Da lito al s u an oky r sfe Aleutian hendeği Kuril hendeği Japon hendeği Mariana hendeği ta Or sı Hi is nd ta Orta Amerika hendeği Bauganville hendeği Java(Sunda) hendeği GD Hin dist an S Tonga hendeği Kermedec hendeği Dogu P asi yükseli fik mi Filipin hendeği an i st nd Hi ırtı S GB ı ırt nS San Andreas fayı ırtı Alpin Fayı Tibet Kıta kenarı çökelleri Hindistan Okyanusal havza Dal an Kıtasal kabuk Yığışım prizması oky Astenosfer Hindistan bugün 10milyon Yıl önce Kıtasal volkanik yay anu s al l itos fer ergime Himalayalar Tibet Platosu Ganj Düzlüğü sütür 38milyon Yıl önce 55milyon Yıl önce 71milyon Yıl önce Astenosfer Okyanus dalma-batma ile kapandıktan sonra okyanusun iki ucundaki kıtasal alanlar çarpışır ve sıkışmaya başlar. Yaklaşan levha sınırları: kıta-kıta 8850 m Kıvrım-Bindirme Kuşakları KD Deniz düzeyi Rhon vadisi Günümüz topoğrafya yüzeyi Pliyosen erozyon yüzeyi Yatay ve düşey ölçek Temel GB Tarım Havzası Hi m Delhi al a Kuzey Çin Siçuan Havzasi ya Ce ph e dir me Güney Çin si a Burm Hindistan Bin Bengal Körfezi G Çin Denizi Tien Shan Dağları Tibet Platosu Himalaya Dağları Dünya üzerindeki önemli Dağ kuşakları KA le Ka ri me r dile Kor ka şla ala Ap ağı kuş la Dağ Kıta kalkanları rı Duraylı platformlar a all Ur r a lay ma D i H ağ la rı kuşağı Dağ kuşakları r ple Al ı Tasman And Açıklama r do ğ şa Ku n e niy Dağ dizisi Sıkışma kabukda kısalma ve yükselmeye neden olur Okyanusal kabuk Kıtasal kabuk mountain root Dağın kökü Erozyon Yatay sıkışma kuvvetleri egemen Gravitasyonel çökme Kabuğun incelip uzamasına neden olur çökelme çökelme Batma-gömülme yükselme Makaslama yayılması Dağın kalıntısı Düşey kuvvetler egemen Kıtasal kabuk Kuzey Amerika Levhası C Qu e F ay e n C h arlo ı tte as ca de Lev h har a eke ti Pasifik Levhası Juan De Fuca Levhası Depremler Deprem kaynak alanları Büy. 6-7 Büy. 7-8 Büy. 8-9 Zi nc ir i Kıtasal Okyanusal kabuk Büy. 5-6 Vo lk an ik Kısmi ergime Yi kabuk ti m Zo nu 1700 yılındaki büyük depremin odağı Blok diyagram Amerika’nın altına dalan Juan De Fuca Levhası’nın Yitim zonunu göstermektedir. Cascadia Yitim Zonu-Yerel Levha Tektoniği Kıtasal kabuk Litosferik manto Astenosfer Orojen boyunca dağ kuşaklarında kalın kıtasal kabuk oluşur. Isı yukarı iletilir Litosfer mantosundan besleme Sıcak Astenosfer üzerleyen litosferi ısıtır ve akarak Boşlukları doldurur. Normal faylanma Sıcak alt kabuğun akması Sıcak Astenosfer Sıcak alt kabuk gerilme ile dışarı doğru akar. Dağ dizisi Metamorfik kaya Kıvrım-bindirme kuşağı Kıvrım-bindirme kuşağı Kıtasal kabuk havza Rift volkanları Rift-kenar dağları Havza dizisi Havza dizisi Dönen fay blokları Moho Detachment=Kabuk ölçeğindeki faylanma Mağma Batı Anadolu B Amerika’dan bir örnek Hendek Basin & Range Alanı Rocky’lerin geçmişi Kıtasal volkanik yay Fay ve bindirme kuşağı sıkışma Sierra-Nevada Dağları Çöküntü havzaları Rocky dağları Fay blogu dağları Buyuk vadi Gerilme San Andreas Fayı Mağma yükselmesi Basin andbölgesinde Range extension Ma and continues Basin & Range yaklaşık 30began milyon~30 yıldan beri gerilme devamtoday etmektedir.
© Copyright 2024 Paperzz
