Azerbaycan Enerji Görünümü Azerbaycan Enerji GÖRÜNÜMÜ Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi EKİM 2014 1 www.hazar.org Azerbaycan Enerji Görünümü HASEN Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi, Geniş Hazar Bölgesi’ne yönelik enerji, enerji güvenliği, ulaştırma ve ekonomi üzerine çalışmalar yürütmektedir. Merkez, yaptığı çalışmalarla bölge ülkelerine olan ilgi ve odağın artırılması, enerji projelerinin gerçekleştirilmesi ve bölge ülkeleri arasında pozitif karşılıklı bağımlılığın artırılmasına katkı sağlar. Yayıncı Hazar Strateji Enstitüsü Hazırlayan Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi Grafik Tasarım Hülya Çetinok Yazışma Adresi: Veko Giz Plaza, Maslak Meydan Sok., No:3 Kat:4 Daire:11-12 Maslak, 34298 Şişli-İstanbulTÜRKİYE Telefon: +90 212 999 66 00 Fax: +90 212 99 66 01 2 Web: www.hazar.org Doğal Gaz Bugün kanıtlanmış doğal gaz rezervleri yaklaşık 3,35 trilyon metreküp olan Azerbaycan’ın yeni keşfedilen sahalarla birlikte önümüzdeki yıllarda rezervlerinin 6 trilyon metreküpe ulaşması tahmin edilmektedir. Hazar Denizi’ndeki Şah Deniz sahası, Azerbaycan’ın en önemli ve en büyük doğal gaz yataklarını barındırmaktadır. Ülkedeki diğer doğal gaz yatakları ise Şafak-Asiman, Zafer-Mashal, Babek, Nahcivan, Abşeron ve Umid’dir. (bkz. Grafik 1) Grafik 1 Azerbaycan Doğal Gaz Rezervleri (milyar metreküp) Şafak-Asiman; 400 Zafer-Mashal; 300 Şah Deniz; 1400 Azerbaycan Enerji Görünümü Babek; 400 Nahcivan; 300 Umid; 200 Abşeron; 350 Kaynak: OME & SOCAR Grafik 2 Azerbaycan Doğal Gaz Üretimi milyar metreküp/yıl 70 60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2020 2026 2030 Kaynak: SOCAR SOCAR 3 2000’lerin ortalarına kadar doğal gaz üretimi yatay seyreden Azerbaycan, özellikle Şah Deniz 1 projesinin devreye girmesi ve yeni sahaların açılmasıyla birlikte 2006 yılından itibaren üretim miktarını önemli oranda arttırmıştır. 2013 yılında Azerbaycan’ın doğal gaz üretimi 29,5 milyar metreküpe çıkarak tarihinin en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Yeni keşfedilen sahalarla birlikte Azerbaycan’ın doğal gaz üretiminin 2030’dan sonra 60 milyar metreküp/yıl seviyesinin üzerine çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu üretim artışının arkasında ise önümüzdeki yıllarda üretime başlayacak Şah Deniz 2, Abşeron, Umid, Babek, Zafer-Mashal, Nahcivan gibi önemli gaz rezervlerine sahip sahalardan sağlanacak üretim artışı vardır. Azerbaycan Enerji Görünümü Grafik 3 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Şah Deniz 1 ve diğer yeni sahaların devreye girmesiyle birlikte doğal gaz üretim miktarında sağlanan büyük yükseliş, Azerbaycan’ın doğal gaz ihracatında 2007-2011 döneminde 3,5 kat artışı beraberinde getirmiştir. Artış trendinin 2018 yılına kadar günümüzdeki oranlara yakın devam edeceği ve 2018 yılında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ile Türkiye, 2019 yılında ise Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile Avrupa piyasalarına ihraç edilecek doğal gaz miktarının ilk olarak 6, sonrasında ise 16 milyar metreküp/yıl artmasına paralel olarak 2021 yılında Azerbaycan’ın doğal gaz ihracatının 25 milyar metreküp/yıl seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. 2030 sonrasında Azerbaycan’ın doğal gaz ihracatının yeni keşfedilen sahaların devreye alınmasıyla birlikte 40 milyar metreküp/yıl seviyesinin üzerine çıkacağı öngörülmektedir. Azerbaycan doğal gazının en büyük müşterisi Türkiye’dir. Azerbaycan, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı ile Türkiye’ye ilk gaz akışının başladığı 2007 yılından Nisan 2014’e kadar Gürcistan'a 3,8 milyar metreküp, Türkiye'ye ise 27 milyar metreküp doğal gaz ihraç etmiştir. Azerbaycan, Türkiye haricinde Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ile Gürcistan’a; Gazi-Magomed-Mozdok Doğal Gaz Boru Hattı ile Rusya’ya az miktarda doğal gaz ihraç etmektedir. Önümüzdeki dönemde Nahçıvan’a yapılacak boru hattı ile Türkiye üzerinden doğal gaz tedarik edilmesi planlanmaktadır. 2030 sonrasında Türkiye’nin Azerbaycan’dan ithal ettiği doğal gaz miktarının yıllık 15 milyar metreküp seviyesinin üzerine çıkması kuvvetle muhtemel gözükmektedir. 4 Grafik 4 Azerbaycan Doğal Gaz Tüketimi metreküp/yıl 25 20 15 10 5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Azerbaycan ekonomisinin hızla büyümesi ve milli gelirin yükselişe geçmesiyle birlikte doğal gaz tüketimi de artmaktadır. Ülke içi penetrasyon oranının yükselmesi ve özellikle elektrik üretiminde doğal gazın giderek daha fazla paya sahip olması, 2006-2008 döneminde yaklaşık 3 katlık bir tüketim artışını da beraberinde getirmiştir. 2012 yılında Azerbaycan’ın doğal gaz tüketimi 19,15 milyar metreküp/ yıl olarak en yüksek seviyeye çıkmıştır. Önümüzdeki dönemlerde ülke içi tüketimin artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Azerbaycan Enerji Görünümü 0 PETROL Grafik 5 Azerbaycan Ham Petrol Üretimi 60 bin ton 50 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi & SOCAR 5 Azerbaycan’ın kanıtlanmış petrol rezervleri 7 milyar varildir. Özellikle dev Azeri-Çırak-Güneşli sahasında yapılan petrol üretimi 1997, 2006 ve 2008 yıllarında 3 aşamada artarak maksimum seviyeye yükselmiştir. Buna paralel olarak 2003-2008 döneminde Azerbaycan’ın petrol üretimi 3 kat artmış, 2010 yılında 50,8 milyon tona yükselerek tarihteki en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Azeri-Çırak-Güneşli sahasında üretim başladığı günden Nisan 2014’e kadar 331 milyon ton petrol ve 94 milyar metreküp doğal gaz üretilmiştir. 2014 yılı verilerine göre; bu sahadaki 77 kuyudan aylık ortalama 2,8 milyon ton petrol ve 1,1 milyar metreküp doğal gaz üretilmektedir. Azeri-Çırak-Güneşli sahasına ek olarak yeni keşfedilen diğer sahaların da devreye girmesi, Azerbaycan’ın petrol üretimindeki büyük artışı desteklemiştir. Grafik 6 bin ton Azerbaycan Enerji Görünümü Azerbaycan Ham Petrol İhraca2 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Azerbaycan’ın petrol üretimindeki ciddi yükseliş, ülkenin petrol ihracatının da önemli oranda artmasını sağlamıştır. Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı projesinin 2006 yılında hayata geçmesi ile birlikte ülkenin petrol ihracatı yüksek seviyelere ulaşmış, 2005-2007 döneminde petrol üretimi 2 kata yakın artış göstermiştir. 2010 yılında 44,5 milyon tona çıkarak en yüksek seviyeyi gören petrol ihracatı, küresel ekonomik krizin etkisiyle 2010 sonrasında düşüş trendine girmiştir. Önümüzdeki yıllarda küresel ekonomideki toparlanmaya ve talep artışına paralel olarak bu rakamların tekrar yükselişe geçmesi beklenmektedir. Azerbaycan, petrol ihracatının büyük bölümünü BTC üzerinden gerçekleştirmektedir. Buna ek olarak Bakü-Supsa, Bakü-Novorossiysk boru hatları ve Bakü-Batum üzerinden demir yolu ile petrol ihracatı yapmaktadır. Yıllık transfer kapasitesi 50 milyon ton olan BTC’nin taşıma kapasitesi, 60 milyon tona yükseltilme imkânına sahiptir. Nisan 2014’e kadar 342 milyon ton petrol ihraç etmiş olan Azerbaycan, bunun 242 milyon tonunu BTC, 67 milyon tonunu Bakü-Supsa, 11 milyon tonunu Bakü-Novorossiysk ve 20 milyon tonunu da demir yolu hattı ile dünya piyasalarına ulaştırmıştır. 6 Grafik 7 Azerbaycan Petrol Tüketimi 10 9 bin ton 8 7 6 5 4 3 2 1 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 2007-2009 yılları arasında yaşanan dönemsel düşüş sonrası tekrar artış trendine giren petrol tüketimi, özellikle 2011 sonrasında tekrar yükselmeye başlamış ve 2013 yılında 8,9 milyon/yıl olarak gerçekleşmiştir. Ülke ekonomisinin büyümesi ve artan refaha paralel olarak Azerbaycan’ın petrol tüketiminin gelecek yıllarda da artacağı tahmin edilmektedir. Azerbaycan Enerji Görünümü 0 ELEKTRİK Grafik 8 Azerbaycan Enerji Santrallerinde Üretim (MW ) 7,000 6,000 5,000 MW 4,000 3,000 Plant Power MW 2,000 1,000 0,000 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 7 Azerbaycan’ın elektrikte kurulu gücü, ülke ekonomisindeki büyümeyle birlikte artan elektrik tüketimine paralel olarak özellikle 2005 yılı sonrasında önemli oranda yükselerek 2012 sonu itibariyle 6,394 MW’a ulaşmıştır. Ülkenin elektrik tüketiminin ve ihracatının önümüzdeki yıllarda artmasıyla birlikte kurulu gücün de yükselmeye devam edeceği tahmin edilmektedir. Grafik 9 Azerbaycan Enerji Üretimi (Milyon kW/s) 30 25 20 15 10 Azerbaycan Enerji Görünümü 5 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 2006 yılında 24,5 milyar KW ile Azerbaycan tarihindeki en yüksek seviyeye ulaşan elektrik üretimi, 2007-2010 döneminden itibaren düşüş trendine girmiştir. 2010 yılı sonrasında tekrar artmaya başlayan üretim, 2012 yılında 23 milyar KW’a yükselmiştir. Petrol ve doğal gazda olduğu gibi ülke ekonomisi ve talep artışına bağlı olarak önümüzdeki yıllarda Azerbaycan’ın elektrik tüketiminin artmaya devam edeceği öngörülmektedir. Grafik 10 Azerbaycan Elektrik Üremi 25 milyar kWt/s 20 15 Toplam elektrik üremi (milyon kWt/s) 10 Toplam yenilenebilir 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 8 ENERJİ ARZI VE TÜKETİM Grafik 11 Azerbaycan Toplam Enerji Arzı (TEP) 16.000,0 bin ton eşdeğer petrol (TEP) 14.000,0 12.000,0 10.000,0 8.000,0 6.000,0 4.000,0 2.000,0 0,0 Azerbaycan’ın toplam enerji arzı, artan tüketim ve talep nedeniyle yükselişine devam etmektedir. Son 10 yılda dönemsel olarak küresel ekonomik kriz ve diğer geçici etkilerden dolayı dalgalanma yaşanmıştır ancak 2011 yılından itibaren enerji arzı tekrar artışa geçmiştir. Önümüzdeki yıllarda toplam enerji arzının tüketime bağlı olarak giderek artacağı tahmin edilmektedir. Azerbaycan Enerji Görünümü 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Grafik12 Azerbaycan Enerji Tüketimi 16000 14000 12000 10000 8000 6000 Toplam enerji arzı(bin ton petrol eşdeğeri-TOE) Birim GSYİH başına enerji tüketimi(kg petrol eşdeğeri/1000 manat) 4000 2000 0 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Ülkedeki petrol, doğal gaz ve elektrik tüketimindeki artış paralelinde toplam enerji tüketimi, kişi başına düşen enerji tüketimi ve ekonomik büyümeye paralel olarak GSYİH’ya oranı da artmaktadır. 9 Grafik 13 Azerbaycan İhracat Yapısında Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Ürünlerin Payı 120,0 100,0 Yüzde (%) 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Azerbaycan Enerji Görünümü 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Azerbaycan ekonomisinin temel yapı taşı olan petrol ve doğal gaz sektörü, aynı zamanda ülkenin ihracatının da ana gövdesini oluşturmaktadır. İhracat kalemlerinin başında, %95’e yakın bir oranla petrol, doğal gaz ve bunların işlenmiş ürünleri gelmektedir. Petrol ve gaz üretimine bağlı olarak artan ihracat, ülkenin ihracat karmasında enerjinin daha büyük bir paya sahip olmasını da beraberinde getirmiştir. Önümüzdeki yıllarda enerjinin toplam ihracat içindeki payının artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Grafik 14 Azerbaycan Toplam İhracanda Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Ürünlerin Payı 60.000 50.000 Milyar $ 40.000 Azerbaycan’ın toplam ihraca 30.000 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve ürünleri 20.000 10.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Ülkedeki toplam ihracatın büyük oranda enerjiye bağlı olması nedeniyle petrol ve doğal gaz ihracatında yaşanan arz-talep dengesi ve fiyat dalgalanmaları, ülkenin ihracatını doğrudan etkilemektedir. 10 Grafik 15 Ülkelere Göre İhracat Oranları - 2012 Rusya Federasyonu; 4,01% Almanya; 4,03% İtalya; 23,20% Amerika Birleşik Devletleri; 6,69% Yunanistan; 3,48% İsrail; 6,97% Endonezya; 7,35% Hindistan; 7,91% Azerbaycan Enerji Görünümü Türkiye; 2,51% Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 2012 yılı verilerine göre; Azerbaycan’ın ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında %23,20 ile İtalya başı çekmektedir. İtalya’ya BTC üzerinden taşınan petrolün büyük miktarının ihraç edilmesi, Azerbaycan’ın ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında İtalya’nın ilk sırada yer almasının temel nedenidir. Azerbaycan petrolünün bir diğer önemli alıcısı olan Hindistan ise %7,91’lik pay ile ikinci sıradadır. Endonezya, %7,35’lik bir payla Hindistan’ı takip etmektedir. İsrail, Azerbaycan’ın ihracatında %6,97 ile dördüncü sırada yer almaktadır. ABD ise %6,69’luk pay ile Azerbaycan’ın ihracat yaptığı beşinci ülke konumundadır. Bu 5 ülkenin ardından sırasıyla %4,03 ile Almanya, %4,01 ile Rusya, %3,48 ile Yunanistan ve %2,51 ile Türkiye gelmektedir. 11 Grafik 16 İhracat Yapılan Ülkelerin Coğrafi Dağılımı (%) 90,0 80,0 70,0 60,0 Avrupa 50,0 Asya Amerika 40,0 Afrika 30,0 Okyanusya 20,0 10,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Azerbaycan Enerji Görünümü Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi Azerbaycan’ın ihracat yaptığı ülkelerin kıtalar bazında coğrafi dağılımına bakıldığında ilk sırayı Avrupa almaktadır. Avrupa’yı sırasıyla Asya ve Amerika takip etmektedir. Önümüzdeki yıllarda özellikle Şah Deniz 2 projesi ile birlikte ülkenin ihracatında Avrupa’nın payının artmaya devam etmesi beklenmektedir. Küresel petrol trendlerinde yaşanan gelişmeler ve özellikle Asya’ya yapılan petrol ihracatının artışını sürdürmesi, Azerbaycan’ın dış ticaretinde Asya’nın payının da artmasını beraberinde getirecektir. Grafik 17 Toplam Yatırımlar İçinde Petrol ve Doğal Gazın Payı 100.00% 90.00% 80.00% 70.00% 60.00% 50.00% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi 2005 yılından itibaren düşmeye başlayan Azerbaycan’ın petrol ve doğal gaz sektöründeki yatırımların payı, 2011 sonrasında tırmanışa geçmiş ve 2013 yılı itibariyle %46,8’e yükselmiştir. Başta Şah Deniz 2 projesi olmak üzere yeni sahaların geliştirilmesi ile birlikte Azerbaycan’da yapılacak petrol ve doğal gaz yatırımlarının artacak olması, toplam yatırımlar içinde enerjinin payının önümüzdeki yıllarda artmasını sağlayacaktır. NOTES: NOTES: NOTES: Azerbaycan Enerji Görünümü www.hazar.org 16 Maslak Meydan Sokak Veko Giz Plaza No: 3 Kat: 4 D: 10 Maslak, İstanbul, TÜRKİYE Tel: + 90 212 999 66 00 Fax: + 90 212 290 40 30
© Copyright 2024 Paperzz
