Degerlendirme Formu Geliþimsel Kalça Çýkýðýnda Korunma Dr. Deniz Çalýþkan* Doðuþtan kalça çýkýðý, doðuþtan femur baþýnýn asetabulumun dýþýnda olmasý olarak tanýmlanmakta idi. Ancak kalça çýkýðýnýn her zaman konjenital, yani doðumsal olarak ortaya çýkmamasý nedeniyle 'doðuþtan kalça çýkýðý" yerine bugün artýk 'geliþimsel kalça çýkýðý (GKÇ)' terimi daha yaygýn olarak kullanýlmaktadýr (1). Geliþimsel kalça çýkýðý (GKÇ) 1000 canlý doðumda 1-4 arasýnda görülmektedir (1). Ülkemizde 2001 yýlý Devlet Ýstatistik Enstitüsü (DÝE) verilerine göre doðum sayýsýnýn 1.963.988 olduðu düþünülürse, kaba bir hesaplama ile her yýl 2.000-8.000 yeni GKÇ olgusu karþýmýza çýkacaktýr (2). Düzenli kayýt sistemimiz içerisinde GKÇ'ye özel bildirimin bulunmamasý nedeniyle, ülkemiz için gerçek sayýlara ulaþmak olanaklý deðildir. Bu noktada güvenilir veri kaynaðý olarak konu ile ilgili yapýlan araþtýrmalar ele alýndýðýnda Kutlu'ya ait bir çalýþmada GKÇ sýklýðý %1.34, Bayýndýr'ýn batýn grafilerinin deðerlendirilmesinde rastlantýsal olarak saptadýðý GKÇ oraný ise %1.49'dur (3, 4). Bu rakamlar ýþýðýnda, DÝE'nin 2002 yýlý nüfusu için yaptýðý projeksiyonu (69.757.000) göz önüne alýndýðýnda, kabaca Resim 1. Pli asimetrisi *Yrd. Doç.; Ankara Ü. Týp. Fak. Halk Saðlýðý AD, Ankara ülkemizde 1 milyon dolayýnda GKÇ'li olduðu tahmin edilmektedir. Bugün GKÇ'de korunma bedensel engelliliðin önlenmesinde temel yaklaþým olarak kabul edilmektedir (5). Geliþimsel Kalça Çýkýðýnda Temel Korunma Süreçleri: Multifaktöryel etiyolojiye sahip olan GKÇ'de birincil korunmada etiyoloji ve patogenezde önemli rolü olan prenatalpostnatal mekanik etmenlerin ortadan kaldýrýlmasý amaçlanmaktadýr (6). Önlemler yenidoðanýn kalçalarýnýn fizyolojik pozisyonunun hatalý uygulamalarla bozulmamasýna yöneliktir. Birincil korunmada önlenebilecek prenatal mekanik risk etmenlerinin baþýnda makat geliþi saptanan gebelikler gelmektedir. Bu durumda doðumun kesinlikle saðlýk personeli yardýmý ile saðlýk kuruluþunda yapýlmasý saðlanmalýdýr. Doðum öncesi bakým hizmeti kapsamýnda, ilk gebeliði olan, ailesel olarak GKÇ öyküsü veren gebelerin izleminde, doðum sonrasý GKÇ kontrolü daha dikkatli ele alýnmalýdýr. Ayrýca doðum sonrasý rutin yenidoðan izleminde her kontrolde kesinlikle GKÇ muayenesi yinelenmelidir. GKÇ'nin kýz bebeklerde 4-5 kat fazla görüldüðü ve sol kalçada tek yanlý görülme sýklýðýnýn daha yüksek olduðu unutulmamalýdýr. Birincil korunmada önlenebilecek doðum sonrasý mekanik etmenlerin baþýnda ise ülkemizde de sýk görülen geleneksel uygulamalar (kundak ve beþiðe sarma gibi) gelmektedir (1,6-8). Bebeðin fleksiyon dominant pozisyonunu engelleyen giysi ya da pozisyonlar GKÇ sýklýðýný artýrmaktadýr. Aksine bu pozisyonu koruyan uygulamalar GKÇ sýklýðýný azaltmaktadýr. Japonya'da tüm yenidoðanlara özel bir ara bezi uygulamasý yaný sýra, bebek kalçalarýnýn doðal halinde býrakýlmasýný saðlayan bir dizi önlem ile GKÇ insidansý %0.15-0.30 düzeyine düþürülmüþtür. Yugoslavya'da da koruyucu arabezi kullanýmý ile GKÇ sýklýðý %1.55'ten %0.65'e çekilmiþtir (6). GKÇ'de ikincil korunmada, erken dönemde taný ve uygun tedavi ile oluþmuþ patolojiyi tümüyle geri döndürerek, normal kalça eklemi • 2004 • cilt 13 • sayý 5 • 190 Resim 2. Klinik geliþimsel kalça çýkýðý muayenesi (Ortolani Testi) saðlanabilmektedir. Doðumdan sonra ilk haftalar içinde GKÇ saptanmasý durumunda kalýn ara bezi uygulamasý yeterli olabilirken, abdüksiyon kýsýtlýlýðý olan bebeklerin ortopedi uzmanýna sevki öngörülmektedir. Ülkemizde birinci basamakta GKÇ taramasý klinik muayene (pli asimetrisi ve Ortolani belirtisiResim1-2) ile yapýlmaktadýr. Kuþkulu olgularda ise ikinci basamaða sevk edilerek ileri incelemeler yapýlabilmektedir (7,8). Geliþmiþ ülkelerde klinik muayeneye ek olarak GKÇ'nin erken tanýsýnda radyografi (Resim 3) ve ultrasonografi rutin olarak yapýlabilmektedir (8-11). Asetebular displazi tanýsýnda özellikle ultrasonografi önerilmektedir. Avusturya'da tüm yenidoðanlarýn kalça ultrasonografisi ile taramasý yapýlarak erken taný ve tedavi saðlanmýþ, gecikmiþ kalça çýkýðý ve buna baðlý komplikasyonlar engellenmiþtir. Rutin ultrasonografi taramasý Almanya baþta olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde de yapýlmaktadýr. Ancak düþük sensitivitesine karþýn (%60), yüksek spesifisitesi (%100) nedeniyle klinik GKÇ muayenesi taramalarda rutin olarak önerilmektedir. Ultrasonografi uygulamasýnýn spesifisite ve sensitifitesi %90'ýn üzerinde olmasýna karþýn, logistik ve organizasyona baðlý nedenlerle genellikle klinik muayenede kuþkulu olan bebekler için önerilmektedir (11). Erken dönemde taný alan GKÇ olgularýnda kalýn ara bezi ya da gerekli olgularda özel bir bandaj ile (Pavlik Bandajý) kalça eklemi genellikle üç ay içerisinde normale dönmektedir (Resim 4). Ancak altý aydan sonra taný konan olgularda anestezi altýnda kapalý redüksiyon yapýlýrken, 18 aydan sonra taný konan olgularda açýk redüksiyon gibi oldukça güç cerrahi giriþimler gerekmektedir (1). Daha da gecikilen tanýlarda ise, cerrahi tedavi bile engelliliðin önlenmesinde yeterli olamamaktadýr. Üçüncül korunma her zamanki gibi GKÇ'de de birincil ve ikincil korunmaya göre daha güç ve pahalý bir týbbi bakým gerektirmektedir. Sonuç olarak, GKÇ koruyucu hekimlik uygulamalarýnýn yüz güldürücü olduðu saðlýk sorunlarýnýn baþýnda gelmektedir. Bu noktada bebeklerin doðru yöntemlerle bakýmýný saðlamak için çocuk saðlýðý ve bakýmýyla ilgili herkesin bilgilendirilmesi/eðitimi ve iþbirliði saðlanmalýdýr. Özellikle annelerin eðitimi ve ilgisi GKÇ saptanmasýnda oldukça önemlidir. Ýngiltere'de son dönemde GKÇ'nin erken tanýsý ile ilgili ülke düzeyinde 22 yýldýr saðlýk profesyonelleri tarafýndan yürütülen klinik muayene ve görüntüleme yöntemlerine dayalý taramanýn etkinliði konusunda ciddi tartýþmalar yapýlmaktadýr ve annelerin GKÇ saptamasýna yönelik eðitimlerini odaklayan stratejilerin benimsenmesi gerektiði vurgulanmaktadýr (12). Resim 3. Geliþimsel kalça çýkýðýnda radyolojik belirtiler • 2004 • cilt 13 • sayý 5 • 191 hastalýklarý, kadýn hastalýklarý ve doðum ve ortopedi ve travmatoloji uzmanlarýnýn) bu kontrol programýnda yer almasý saðlanmalýdýr. Kontrol programý çerçevesinde ülkemizin koþullarý göz önünde bulundurularak, her yenidoðanýn yinelenen klinik incelemesi kesinlikle yapýlmalý; riskli kalçalarda radyolojik inceleme ya da ultrasonografi (4-6 haftalýkta) istenmelidir. Resim 4. Pavlik bandajý GKÇ'de birincil korunmada temel nokta, Doðru bebek bakým yöntemlerinin benimsenmesidir (6). Bu baþlýkta; - Yenidoðan bebeklerin kundak ve beþiðe sarma gibi uygulamalardan sakýnýlmasý, - Uygun bebek bezi ve giysilerinin seçilmesi, - Uygun taþýma (Koala kucaklamasý) ve besleme pozisyonunun benimsetilmesi ve - Kalça ve dizleri ekstansiyona zorlayan her tür uygulamadan sakýnýlmasý yer almaktadýr. Ülkemizde var olan ve birinci basamak tarafýndan yürütülen GKÇ tarama uygulamalarýnýn etkililiðini artýrmak gerekmektedir. Tüm GKÇ olgularýnýn korunma, erken taný, bildirim, tedavi ve izlemine yönelik bir kontrol programý hazýrlanmalýdýr. Birinci basamak saðlýk hizmeti veren ekibin ve ikinci-üçüncü basamakta yer alan uzman hekimlerin (çocuk saðlýðý ve Kaynaklar 1- Erdemli B. "Geliþimsel Kalça Displazisi ve Çýkýðý", Ankara Ü.T.F.Ortopedi ve Travmatoloji AD.Ders Notlarý 2- DÝE, Türkiye Ýstatistik Yýllýðý, 2001 3- Bayýndýr Þ., Tanýþ Z., "Boþ batýn filmlerinde tesadüfen karþýlaþýlan doðuþtan kalça çýkýðý ve diðer kalça patolojileri", Hacettepe Týp Cer Bül 3:220-231,1970 4- Kutlu A., Memik R., Mutlu M., Kutlu R., Arslan A., "Congenital Dislocation of the hip and its relation to swaddling used in Turkey", J.Pediatr. Ortop., 12:598602,1992 5- Mohsen A.F., "Early recognition and intervention for prevention of disability and its complications", EMHJ 1997 3:1;154-161,2002 6- Göksan B. "Geliþimsel Kalça Displazisi Görülme Sýklýðýnýn Azaltýlmasýna Yönelik Önlemler" Ýstanbul. Ü. T. F Ortopedi ve Travmatoloji AD.Ders Notlarý 7- T.C.Saðlýk Bakanlýðý Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müd., Alman Teknik Ýþbirliði Kurumu, "Aile Saðlýðý Programý-Eðitici Dosyasý-Çocuk Saðlýðý", (Ed.Turaman C.),0-59 ay Çocuklarýn Ýzlenmesi, 1998 (sayfa:46-77) 8- UNICEF, "Ana ve Çocuk Saðlýðýnda Temel Bilgiler", 1992 (193-194.) 9- Canadian Task Force on Preventive Health Care- WellBaby Care in the First 2 Years of Life 10- Chan A., Cundy PJ., Foster BK., Keane RJ., ByronScvott R., "Late diagnosis of congenital dislocation of the hip and presence of a screening programme: South Australian population-based study", Lancet, 354:14901491, 1999 11- Jones D., "Neonatal Detection of Developmental Dysplasia o the Hip", J Bone Joint Surg 80B:943-5,1998 12- Godward S., Dezateux C., "Surgery for congenital dislocation of the hip in the UK as a measure of outcome of screening Lancet, 351:1149-1152,1998. • 2004 • cilt 13 • sayý 5 • 192
© Copyright 2024 Paperzz
