2. Kitap - Saffet Erdoğan

Bilgisayar Destekli Harita Yapımı ve
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri /
Yazılım Uygulamaları
2. Kitap
Yazarlar
Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN
Yrd. Doç. Dr. İbrahim TİRYAKİOĞLU
Tunç Emre TOPTAŞ
Mustafa YALÇIN
Editör
Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN
I
Genel Koordinatör
Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN
Genel Koordinatör Yardımcısı
Yrd. Doç. Dr. İbrahim TİRYAKİOĞLU
Grafik Tasarım
Cem Babür İPEK
Katkıda Bulunanlar
NetCAD / (http://www.netcad.com.tr/)
Doğa Elektronik / (www.dogaelektronik.com.tr)
II
Lihkabder / (lihkabder.org.tr)
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı ve
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temelleri /
Yazılım Uygulamaları
2. Kitap
ISBN
1. Baskı
İçindekiler
1. ARCGIS DESKTOP NEDİR ?........................................................................................................................................3
2. ARCGIS YAZILIMINDA TABAKA OLUŞTURULMASI VE PROJEKSİYON SİSTEMİ TANIMLANMASI...............................4
Shape file tabakası oluşturulması: ...................................................................................................................................4
Geodatabase tabakası oluşturulması:...............................................................................................................................8
Feature Class Dosyalarında Subtypes Ve Domain Tanımlamaları:....................................................................................11
ArcGIS Online Kullanılarak İnternetten Tabaka Eklenmesi ...............................................................................................15
3. KOORDİNAT ÖLÇÜM DEĞERLERİNİN GÖRÜNTÜLENMESİ........................................................................................17
4. CAD DOSYALARININ CBS FORMATINA DÖNÜŞÜMÜ................................................................................................22
ArcMAP Ortamında CAD Dosyalarının CBS Formatına Dönüştürülmesi...........................................................................22
Conversion Tools Yardımıyla CAD Dosyalarının CBS Formatına Dönüştürülmesi..............................................................29
5. VEKTÖR VERİLER VE ÖZNİTELİK BİLGİLERİNİN OLUŞTURULMASI VE GÜNCELLENMESİ........................................34
Vektör Verilerin Oluşturulması........................................................................................................................................34
Öznitelik Bilgilerinin Oluşturulması ve Güncellenmesi......................................................................................................65
6. TOPOLOJİ OLUŞTURMA VE TOPOLOJİK DÜZENLEMELER........................................................................................74
Topoloji Oluşturma .......................................................................................................................................................74
Topolojik Düzenlemeler..................................................................................................................................................81
7. İLİŞKİLENDİRME VE SORGULAMALAR....................................................................................................................89
İlişkilendirme.................................................................................................................................................................89
Sorgulamalar................................................................................................................................................................97
Select By Attributes.......................................................................................................................................................97
Select By Location........................................................................................................................................................99
Select By Graphics......................................................................................................................................................101
8. KARTOGRAFİK DÜZENLEMELER VE ÇIKTI ÜRETİMİ...............................................................................................105
Şablon Oluşturma.......................................................................................................................................................105
ArcGIS’ten Şablon Ekleme ..........................................................................................................................................115
Kartografik Gösterimler...............................................................................................................................................116
Renksel Gösterim........................................................................................................................................................117
Grafiksel Gösterim (Pasta dağılımı) Gösterim...............................................................................................................119
Grafiksel Gösterim (Sütun Dağılımı).............................................................................................................................119
Noktasal Gösterim.......................................................................................................................................................120
Kartografik Düzenlemeler............................................................................................................................................123
Çıktı Alma İşlemleri......................................................................................................................................................133
9. SAYISALLAŞTIRMA................................................................................................................................................139
Dönüşüm....................................................................................................................................................................139
Vektör Veri Oluşturma..................................................................................................................................................146
10. ARAZİ MODELLEME VE YÜZEY ANALİZLERİ........................................................................................................151
3 Boyutlu Formata Dönüşüm.......................................................................................................................................151
TIN Oluşturma.............................................................................................................................................................153
Yükseklik Eğrisi Ekleme...............................................................................................................................................156
Profil Oluşturma..........................................................................................................................................................157
Görülebilirlik Analizi.....................................................................................................................................................160
Steepest Path Analizi...................................................................................................................................................161
ArcScene’de Görüntüleme...........................................................................................................................................162
Sayısal Yükseklik Modeli Oluşturma.............................................................................................................................165
Yükseklik Eğrileri Oluşturma........................................................................................................................................166
Eğim Haritası Oluşturma..............................................................................................................................................168
Bakı Haritası Oluşturma...............................................................................................................................................169
Kabartma Harita Oluşturma.........................................................................................................................................170
SYM ve Kabartma Haritası Birlikte Görüntüleme...........................................................................................................171
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................................................................173
Yararlanılan İnternet Adresleri.......................................................................................................................................173
1. NETCAD 6 GIS NEDİR? ARAYÜZ TANITIMI.............................................................................................................175
2. PROJEKSİYON TANIMLAMA İŞLEMLERİ................................................................................................................176
3. CBS PROJELERİ İÇİN ALTLIK VERİLERİNİN HAZIRLANMASI..................................................................................179
Raster Hazırlık İşlemleri...............................................................................................................................................179
Coğrafi Referanslama ve Raster Dönüştürme İşlemleri.................................................................................................180
Görünürlük Alanı Tanımlama........................................................................................................................................187
III
İçindekiler
Online Haritaların CBS Projelerinde Kullanılması...........................................................................................................188
Proje Verilerine Saydamlık Tanımlanması İşlemleri........................................................................................................190
Şablon Proje Oluşturma İşlemleri.................................................................................................................................191
4. NETCAD 6 GIS PROJE VERİTABANI TASARIM İŞLEMLERİ .....................................................................................194
Proje Veritabanı Kavramsal Tasarımı...........................................................................................................................194
CBS Proje Veritabanı Oluşturma–Veritabanı Fiziksel Tasarım İşlemler............................................................................197
Proje Katmanlarının ve Özniteliklerinin Oluşturulması ...................................................................................................197
Değer Kolonlarının Tanımlanması.................................................................................................................................202
Look Up Veri Tablolarının Tanımlanması.......................................................................................................................202
Look Up Tanımlarının Oluşturulması.............................................................................................................................205
CBS Projelerinde İlişki Tanımlamaları............................................................................................................................206
5. NETCAD 6 GIS PROJE VERİLERİNİN ÜRETİLMESİ..................................................................................................210
Sayısallaştırma Menüsünün Oluşturulması...................................................................................................................210
Proje Sayısallaştırma ve Veri Girişi İşlemleri ................................................................................................................215
Farklı Formatlardaki CAD Verilerin CBS Entegrasyonu – Topolojik Düzenlemeler............................................................218
AutoCAD ve Microstation Dosyalarının (DGN, DXF, DWG) Netcad 6 GIS Projesine Aktarımı............................................218
CAD Verilerinin Topolojik Veri Düzenleme İşlemlerinin Gerçekleştirilmesi.......................................................................220
CBS Projelerinde Sözel Verilerin Toplu Aktarılması İşlemleri..........................................................................................235
İlişkiye Esas Kolon Bilgilerinin Otomatik Doldurulması..................................................................................................242
IV
6. NETCAD 6 GIS PROJE YÖNETİM İŞLEMLERİ..........................................................................................................246
Proje Görüntüleme İşlemleri.........................................................................................................................................246
Tematik Haritalama İşlemleri........................................................................................................................................247
Özgün Değerler Yöntemi ile Tematik Haritalama............................................................................................................247
Sayısal Aralık Yöntemi ile Tematik Haritalama...............................................................................................................250
Etiket İşlemleri.............................................................................................................................................................254
Semboloji işlemleri......................................................................................................................................................256
Sorgulama İşlemleri....................................................................................................................................................259
Temel Proje Sorgu İşlemleri.........................................................................................................................................259
SQL Sorgulama İşlemleri.............................................................................................................................................260
Raporlama İşlemleri....................................................................................................................................................262
7. NETCAD 6 GIS TEMEL KONUMSAL ANALİZLER.....................................................................................................265
Tampon ve Çoklu Tampon Analizleri.............................................................................................................................265
Öznitelik Bilgileri ile Tampon Oluşturma........................................................................................................................265
Sayısal Değerlere Göre Tampon Oluşturma..................................................................................................................269
Overlay Analizleri.........................................................................................................................................................271
Yüzey Analizleri / Topoğrafik Analizler...........................................................................................................................274
Yükseklik Haritalarının Oluşturulması............................................................................................................................274
Rölyef Haritalarının Oluşturulması................................................................................................................................276
Eğim Haritalarının Oluşturulması..................................................................................................................................278
Bakı Haritalarının Oluşturulması...................................................................................................................................279
Temel Topografik Parametrelerle Yerleşime Uygunluk Analizi.........................................................................................281
8. ARAZİ MODELİ İŞLEMLERİ.....................................................................................................................................290
Üçgen Model Oluşturma İşlemleri ...............................................................................................................................290
Kot Düzelt İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi...........................................................................................295
Üçgen Ekle İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi.........................................................................................296
Üçgen Döndür İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi....................................................................................298
Model Düzelt İşlemi ile Sayısal Arazi Modelinin Düzenlenmesi......................................................................................299
Hacim Hesaplamaları..................................................................................................................................................300
9. EĞRİ/MÜNHANİ İŞLEMLERİ...................................................................................................................................304
Eğri Geçirme İşlemleri.................................................................................................................................................304
Eğri Temizleme İşlemleri..............................................................................................................................................306
Eğrilere Kot Verme İşlemleri.........................................................................................................................................311
10. ENKESİT İŞLEMLERİ............................................................................................................................................312
Güzergâh İşlemleri.......................................................................................................................................................312
Enkesit İşlemleri..........................................................................................................................................................314
Enkesitlerden Kübaj Hesaplama...................................................................................................................................316
Profil ve Enkesit Çizdirme............................................................................................................................................319
Hızlı Profil...................................................................................................................................................................321
11. PAFTALAMA, LEJANT ve ÇIKTI İŞLEMLERİ..........................................................................................................323
Çıktı Şablonlarının Oluşturulması.................................................................................................................................323
Mevzuatlara Uygun Paftalama İşlemleri........................................................................................................................332
İTHAF
Annelerimize,
Babalarımıza,
Eşlerimize,
ve Çocuklarımıza ithaf olunur.
CBS macerası devam ediyor ….
V
ÖNSÖZ
Dünyada 1980 yılından bu yana öne çıkan uydu teknolojilerinin (özellikle GPS ve
Uzaktan Algılama) ve bilgi sistemlerinin gelişmesiyle Geomatik Mühendisliği veya Harita Mühendisliği’nin önemi daha ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu önemin ülkemize
yansıması ise biraz gecikmeli olmuştur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) çalışmaları ise
özellikle 1999 Depremleri'nden sonra hızla yayılmaya ve genişlemeye başlamıştır. Bu
süreçte CBS, birçok meslek disiplinini bir araya getirmiştir. Ancak, bu hızlı büyümede
ve yayılmada Türkçe kaynakların ve yetişmiş personelin eksikliği sürekli hissedilmektedir.
Bu kitap tam bu noktada önemli bir eksikliği ve açığı kapatacak, meslek grupları ve
öğrenciler için uzun yıllar çok önemli bir referans olarak görev yapacaktır.
VI
Prof.Dr. Muhammed ŞAHİN
2013 - MEF Üniversitesi Rektörü
2008-2012 İTÜ Rektörü
21.yüzyılın bana göre en önemli gündem maddesi gezegenimizi iyileştirmek… Bunu anlamak
için aslında şöyle bir etrafımıza bakmamız yeterli. Özellikle endüstri devrimi sonrasında yoğunlaşan ve 20.yüzyıl boyunca bir hastalık gibi tüm gezegeni saran çevre sorunları öyle bir hale gelmiş
durumda ki, gezegenin her geçen gün bir başka yeri hızla insan yaşamı için gerekli asgari koşulları sağlayamaz hale geliyor. Giderek artan salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri ve bunun paralelinde ortaya çıkan doğal afetler, erozyon, çölleşme, kuraklık, seller, açlık, temiz su kaynaklarının
tahrip olması, tarım alanlarının ve topraklarının azalması, ormanların azalması, doğal ekosistem
endekslerinde azalma ve daha pek çokları. Gezegenimizi bizim için yaşanır hale getiren bu unsurlar, bizim kalkınma ve teknolojik gelişme arzumuz dahilinde giderek azalıyor ve tahrip oluyor.
Aslında sorunun kaynağı çok açık… Sorunun kaynağı kalkınma değil, kalkınma için belirlediğimiz
stratejilerin, yaptığımız yer seçimlerinin doğru olmaması… İşte bu süreçte sahip olduğumuz önemli
bir teknoloji bizim için bir çıkış noktası olarak beliriyor. Kalkınırken, yerleşim alanlarımız ve sanayi
tesislerimiz için yer seçerken, stratejileri belirlerken, gezegenimizin özelliklerini daha iyi anlayabilmemizi, böylece onu daha az tahrip edecek şekilde gelişimimizi sürdürebileceğimiz bir teknoloji.
Bu teknoloji coğrafi bilgi sistemleri.
Coğrafi bilgi sistemlerinin gelişim sürecinde önemli isimlerden birisi olan Design with Nature (Doğa ile Tasarım) kuramını ortaya atan Ian Mc Harg, kendini yeri, doğayı, peyzajı adına ne
derseniz deyin önemli değil, kısaca gezegeni anlamaya adamış bir bilim insanı. Mc Harg’a göre
yere dair bir karar üretmeye çalıştığınızda eğer birlikte değerlendireceğiniz özellik sayısı beşin
üzerindeyse, doğru kararlar üretebilmeniz konvansiyonel yöntemlerle mümkün değildir. İşte bu
noktada bu fikir gezegenimiz anlamaya yarayan bir teknolojiyi yaşamımıza katıyor, coğrafi bilgi
sistemlerini. Gerçekten de özellikle Kuzey Amerika’da ortaya çıkmış olan coğrafi bilgi sistemlerinin tarihsel gelişimine, bu teknolojinin yaygınlaşmasında etkili olmuş firmalarının kurucularına ve
akademisyenlere baktığınızda yolu bir şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak Mc Harg’ın kuramı
ile kesişiyor. Mc Harg’ın bundan yaklaşık 50 yıl önce Staten Island için yapmış olduğu planlama
çalışmasında yerleşime uygun görmediği alanlar, 50 yıl sonra Sandy Kasırgasında yerle bir oluyor
ve bu bir tesadüf değil… Sadece onun yeri anlamak için kullandığı yöntemlerle ilgili… Bugün için
de yukarıda bahsettiğimiz gezegenimizi giderek yaşanmaz hale getiren olayların tümünü önüne
geçmek, önüne geçemediklerimizden korunmak ya da maruziyet riskimizi azaltmanın yolu yine
coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla gezegenimizi biraz daha iyi anlamak…
Ancak bu noktada bir sorun ortaya çıkıyor. Farklı meslek disiplinlerini ilgilendiren bu konuda
coğrafi bilgi sistemleri konusunda doğru ve iyi eğitim almış meslek adamlarının eksikliği. Bu eksiklik özellikle ülkemizde her geçen gün biraz daha hissediliyor. İşte bu eksikliğin giderilmesi için
ülkemizde daha fazla nitelikli eğitim programına, daha fazla akademisyene, daha fazla referans
kaynağına ve daha fazla yetişmiş meslek adamına ihtiyacımız var. Bu konuda yazılmış olan bu eser,
bana göre ülkemizde eksikliği hissedilen coğrafi bilgi sistemleri alanındaki referans kaynaklarının
eksikliğinin giderilmesi anlamında önemli olacak. Ayrıca bu çabalardan biri olan Mesleki Yeterlilikler Kurumu nezdinde yeni oluşturulmuş Coğrafi Bilgi Sistemleri Uzmanı ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
Operatörü meslek standartları dahilinde yetiştirilecek personelin eğitimi için de önemli bir kaynak
niteliğinde olacaktır.
Bu serinin devamını sabırsızlıkla beklediğimi belirtmek istiyorum. Bu seri ülkemizin daha yaşanabilir olmasında coğrafi bilgi sistemlerinin yaygınlaşması anlamında önemli bir adım taşı olacaktır. Kitapta emeği geçen tüm akademisyen arkadaşlarımı ve meslek adamlarını bu çabaları için
tebrik ediyorum.
31 Temmuz 2014
Prof. Dr. Alper Çabuk
Anadolu Üniversitesi
Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü Müdürü
VII
ünite: 1
ÖNSÖZ

Download Report