İstanbul Ticaret Borsası Orman ve Orman Mahsulleri Komite Raporu “Kereste kesim ölçülerindeki sorunlar ve sonrasındaki teknik takibi konusunda çözüm önerileri” 15 Nisan 2014 İstanbul Ticaret Borsası 13. Orman Mahsulleri Meslek Komitesi tarafından, orman ürünleri, ham ahşap (kereste) sektörüne ilişkin olarak sinerji yaratmak, sektörsel sorun ve çözüm önerilerini tartışılabilmek üzere, 24 Aralık 2013 tarihinde, “Kereste Ölçülerinde Standartların Belirlenmesi” başlıklı bir toplantı yapılmıştır. Toplantıya sektör temsilcisi sivil toplum örgütleri, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Sanayi Odası gibi kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar ve üniversite temsilcisi akademisyenler katılım göstermişlerdir. Bu toplantı ile sektör temsilcileri tarafından ifade edilen AB normlarına, ölçülerde, kalibrasyonda AB normlarına uyumsuzluğunun ve iç piyasada da standarda uyumsuzluğun problemlerin saptanıp, analiz edilerek, daha spesifik hale getirilmesi ve toplantının, genişletilmiş olarak devamı sağlanarak, belirtilen sorunlara ilişkin çözüm adımlarının atılmasının sağlanması hedeflenmektedir. Ek olarak, konu hakkında bize örnek teşkil edebilecek, Amerikan Sertağaç İhracat Konseyi’nin tabloları ilave edilmiştir. 2 Bu toplantıya katılanlar ve raporun oluşmasında katkıda bulunanlar: Yusuf ACAR İstanbul Ticaret Borsası (İSTIB) Yönetim Kurulu üyesi, Orman Mahsulleri Meslek Komitesi ve Meclis Üyesi Emin DEMİRCİ ISTIB Orman Mahsulleri Meslek komitesi ve Meclis Üyesi Turgay ÖZEN ISTIB Orman Mahsulleri Meslek komitesi Yedek Üyesi Sabri TEVER İstanbul Sanayi Odası (İSO) Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi Abdullah TEVER İhracatçılar Birliği Başkanı Celal YILDIRIM İstanbul Ticaret Odası (İTO) Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi ve İkitelli Keresteciler Sitesi Kooperatifi Başkanı Semih DEDE İTO Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi Sabri AVCI TORİD ESKİ BAŞKANI – SEKTÖR TEMSİLCİSİ Prof. Dr. Gürsel ÇOLAKOĞLU K.T.Ü – Orman Fakültesi Prof. Dr. Öner ÜNSAL İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - Orman Fakültesi 3 1- Kerestelerin belirtilen normlarda olmaması 2- Kuruma payı ve nem sorunu 3- AB’de sektörü temsil ederek görüş bildirebilecek bir komitenin oluşması ve TSE’nin sektör temsilcileriyle daha yakın çalışması 4- Doğramalık kereste ile mobilyalık kereste ayrımı 5- Teknolojik yetersizlik, Ar-Ge ve kalifiye eleman eksikliği 6- Test ve analiz laboratuarı yetersizliği 7- Hammadde sorunu 8- Kamu ihalelerinde kereste normlarının belirtilmesi 9- Bitmiş malın son hali ile faturalandırılması 10- Ağaçlandırma Fonunun kaldırılması 11- Kalitesiz hammadde ithalatının engellenmesi 4 1- Kerestelerin belirtilen normlarda olmaması En önemli sıkıntı, atölye düzeyinde olan firmalarda yapılan üretimdedir. Kerestelerin normlara, kalibrasyonlara uymadığını tespit etmiştir. Ukrayna, Bulgaristan, Romanya gibi ülkelerin, piyasamızdan gelem talep doğrultusunda ülkemizdeki gibi üretim yapmaktadır. Bu sebeple, benzer kalibrasyon sıkıntıları bu ülkelerden gelen ürünler içinde geçerlidir. Ancak Almanya, Finlandiya gibi ülkelere baktığımızda kerestelerin öngörülen normlara uygun olduğu gözlemlenmiştir. Sektördeki en büyük eksiklik kereste normlarının zorunlu olmamasıdır. TSE’nin standartları zorunlu hale gelmedikçe piyasada farklı ebatlarda algıda yanılgıya yöneltecek ürünler satılmaya devam edecektir. Belirli kalınlık ve maksimum rutubet oranları zorunlu hale getirilmelidir. Kurumsal olarak yapısını oturtmuş firmalar (Bauhaus, Koçtaş vb.) haricinde, birçok müessese var olan standartları yeterince iyi anlayamamaktadır. Yapı marketlerdeki gibi bitmiş kereste satışı sürecine kerestecilerin hazırlıklı olması gerekmektedir. Ağırlıklı olarak atölye seklinde oluşan sektörde, kerestelerdeki ölçü farklılıkları, tüketiciler (alıcılar) nezdinde algıda yaratmaktadır. Sektörün önemli bir kısmını teşkil eden, sektöründeki alıcının önceliği kalınlık, rutubet, farklılık inşaat sağlamlık vb. faktörlerinden ziyade fiyata önem vermektedir. Ayrıca, alıcı, fiyat olarak ucuza aldığını zannettiği bir ürün (örnek 4-9 ölçülerinde), fiyat olarak daha pahalı başka bir üründen (örnek 5-10 ölçülerinde), daha maliyetli olabilmektedir. 5 Tabi ki serbest piyasada farklı boyutlarda, farklı ürünler olabilmektedir. Ancak bu ölçüler mutlaka faturalarda belirtilmeli ve kontrol edilmelidir. 2- Kuruma payı ve nem sorunu Almanya, Avusturya, İsveç, Finlandiya gibi ülkeler kuruma payı ile biçerken, Türkiye’de AB normlarına uyum gerçekleşmekle birlikte fiili olarak kuruma paylarının değişimi piyasaya yansımamıştır. Örneğin, Yüzde 20 rutubetten itibaren, yüzde 10 rutubete kadar düşecekse, her yüzde 1 için yüzde 0,25 oranında ilave yapılmalı, diğer bir ifadeyle yüzde 10 düşecekse, 2.5 mm arttırmak, 50 mm biçecekse, 52,5 mm yapmak gerekmektedir. Keresteler fırınlanmadan önce mutlak suretle, önceki rutubet oranına bakılarak, kuruma payı verilmelidir. Gerek iç piyasada gerek ise ihracatta, ülkemizin yaşadığı en büyük sıkıntı nemdir. Örneğin, masif ahşap için nem oranı maksimum %19 ve altında olmalıdır. %19 nem düzeyinin alında olmayan keresteler kullanıma sokulmamalıdır. Nem engeli konulduktan sonra kullanım yerine bağlı bir ayırım olabilir. Bu nem oranı, dış mekân için % 14-19, iç mekânda ise %14 ve altı olabilir. 3- AB’de sektörü temsil ederek görüş bildirebilecek bir komitenin oluşması ve TSE’nin sektör temsilcileriyle daha yakın çalışması AB nezdinde, TSE’ye ilaveten görüş bildirecek, sektör temsilcileri ile oluşacak bir komitenin oluşması, TSE’nin sektör temsilcileri ile daha aktif bir şekilde çalışması gerekmektedir. Böylelikle, ihracatçı birlikleri, 6 ticaret borsaları vb. sivil toplum örgütleriyle müşterek olarak hazırlanacak raporlar, daha güncel ve doğru verilerle ortaya koyabilir. Hâlihazırda, bu komiteyi oluşturacak sektördeki kişiler asgari müşterekte buluşmaktadır. Bu işbirliği, sektörde TSE’nin standartlarının fiili olarak bağlayıcı olmasını sağlanabilir. Böylelikle sektördeki haksız rekabet önlenebilir, birçok ihtilafın ve davanın önüne geçilebilir. Oluşturulacak bu komite, Türkiye’nin ihracatındaki imajını daha iyi hale gelmesini sağlayabilir ve Türk markalarının itibarini arttırabilir. Sektörün birleşerek hareket etmesi, yenilenecek mevzuatların hazırlanmasında etkin bir rol oynayabilmesine katkıda bulunacaktır. 4- Doğramalık kereste ile mobilyalık kereste ayrımı Kerestede ölçüler, cinsine ve kullanım alanına göre belirlenmelidir. Örneğin, aynı betondaki direnç özelliği gibi, kerestede de direnç sırtlarının oluşması gerekmektedir. Şu an itibariyle hiçbir şartnamede “yapı kerestesi” yazmamaktadır. Mobilyalık kereste ile yapı kerestesi arasında ayrım yapılmalıdır. Bu yarım yapılmadığından ötürü, örneğin, inşaat sektöründe ladinden yapılan kalıp tahtalarının kalınlığı yanlış ölçülerde satılmaktadır. Kullanılan ağacın dayanıklılığı kullanılan işe uygun olup olmadığına ne yazık ki bakılmamaktadır. Bu sebeple, bazı iş kazaları, çatı çökmeleri gibi durumlarla karşılaşılmaktadır. Örnek olarak, depremlerdeki çatı çökmelerinin ağırlıklı çoğunluğu yanlış ya da uygun olmayan kalitede kereste kullanımından kaynaklanmaktadır. 5- Teknolojik yetersizlik, ArAr-Ge ve kalifiye eleman eksikliği Sektör kuruluşlarının Ar-Ge çalışmalarına yönelmesi, imalatta yeni teknolojilerin kullanılması, küçük işletmelerin bir araya gelerek 7 fabrika ölçekli üretime geçmeleri, ürün çeşitliliği ve sertifikalı ürün satışının artması, yasalaşmış olan bölgesel kalkınma ve teşvik sisteminden maksimum oranında yararlanılması, yasa gereği sektör kuruluşlarının alan projeleri kapsamında desteklenmesi ve ilk adımda teknolojik olarak yenilenebilmeleri bu sorunun çözecektir. Kereste sektöründe araştırma geliştirme (Ar-Ge) çalışmaları ne yazık ki yeterli seviyede değildir. Sektörde faaliyet gösteren küçük işletmeleri, toplu olarak, ya da bağlı bulunduğu sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları vb. kurumlar ve üniversiteler ile teşvik etmek gerekmektedir. Böylelikle kalite testleri yapılabilir, talaş kaybının önüne geçilebilir, artıkları geri kazanma projeleri yapılabilir. Sonuç Bakanlığı itibariyle, ve Avrupa Kalkınma Birliği Bakanlığı, Bakanlığı Çevre ve hazırlayacağı Şehircilik teşviklerle üniversiteler ile kereste endüstrisini, ortak projeler ekseninde bir araya getirmelidir. Kereste sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak mühendisler, firma ya da ilgili sivil toplum kuruluşları ve üniversite işbirliği ile gerçekleştirilmelidir. Yetiştirilecek bu kalifiye elemanlar, öğrenim sürelerinin bir kısmında yarı zamanlı olarak sektörde çalışmalıdırlar. Aynı hedef doğrultusunda, AB hayat boyu öğrenim projeleri gibi desteklerden faydalanarak, “usta”, “ustabaşı” gibi ara eleman yetiştirilebilir. Sağlanacak bu eğitimler, hem kereste fabrikalarının ürün kalitesini arttırır, hem verimini arttırır, hem de daha rasyonel çalışmasını sağlar. Örnek olarak, doğru gerdirme ve çekme tekniğini bilen bir bileme ustasını yetiştirerek, öncelikle bağlı bulunduğu 8 işletmeye, ve sonrasında milli gelire katkı sağlayacaktır. Bu tip kalifiye ara elemanlar yetiştirebilmek için, ihtisas kursları açılabilir. 6- Test ve analiz laboratuarı yetersizliği Sektör işletmelerinde dış ticarette ve iç tüketimde daha çok kamu alımlarında aranan kalite analiz ve testlerin yapılabildiği kontrol ve ArGe laboratuarları bulunmamaktadır. Mevcut olanlar ise yetersiz seviyededir. Bu kapsamda, üniversiteler ile özel sektör temsilcileri tarafından ortaklaşa test ve analiz laboratuarları oluşturulmalıdır. Böylelikle ürünlerin standartlara uygunluğu konusunda sürekli bir beslenme sağlanmalıdır. Bu laboratuarlardan temin edilen veriler ışığında ortak bir bilgi bankası kurulmalı ve tüm işletmeler bu sisteme bağlanmalıdır. 7- Hammadde sorunu Yerli hammadde temininde karşılaşılan güçlüklerden dolayı üretimdeki açıkların ithalat yoluyla karşılama zorunluluğu ülke ekonomisi ve orman kaynaklarımızdan yeterince yararlanamamama yanında, kaynak israfına neden olacaktır. Bu nedenle verimsiz ve bozuk orman alanları yeniden düzenlenerek, standartlara uygun üretime öncelik verilmelidir. Özel ormancılığın teşviki ve yaygınlaştırılması, hızlı büyüyen ağaç türlerine öncelik verilmesi çözüm için önemli katkı olarak değerlendirilmektedir. Devlet ormanlarının sertifikalandırılması, sertifikalı üretimin arttırılması, kaliteli üretim açısından zorunluluk arz etmektedir. 9 8- Kamu ihalelerinde kereste normlarının belirtilmesi Milli saraylar, askeriye gibi kurumsal olarak oturmuş kurumlar haricinde, ne yazık ki kamu kuruluşları ihalelerinde standartlara göre teklif verilmemektedir. İhalelerde yapı kerestesi ve doğramalık kereste için standartlar belirtilip, ölçüler yazılmalıdır. Referans olarak önemli olan görünüş özelliklerinden ziyade rutubet, sağlamlık, ölçüler başta olmak üzere kalite endeksli olmalıdır. Kamu ihalelerindeki diğer bir husus ise, tomruk alımlarıdır. Bu ihalelere belirli ölçeklerdeki firmaların girmesi daha uygun olacaktır. Örneğin, kapasite belgesi, devlet orman isletmesi, ticaret odalarına kaydı olmayan isletmelerin tomruk alması engellenmelidir. 9- Bitmiş malın son hali ile faturalandırılması Ülkemizde ne yazık ki talaş, testere ve kuruma payı gibi kavramlar neticesinde, alıcı karşısında reel ölçülerde karşısında duran ürünün fiyatı yerine, brüt olarak keresteden faturalandırılmaktadır. Oluşturulması gereken mevzuat ve uygulamalarla, net satılan ürün üzerinden faturalandırma yapılmalıdır. Böylelikle sektördeki aktörlerin verimliliği artacak diğer bir taraftan ise alıcı daha ucuza ürün temin edecektir. Sonuç olarak, olduğundan, ticari hukuksal mevzuat uygulamalar ve yukarda yaptırımlar belirtilen yetersiz kaygılarla şekillenmiştir. Kerestedeki bu ölçü farklılıklarını, alıcı ile satıcılar kabullenmiştir. Örnek olarak, mağazalardaki satışlarda kalınlıklar nettir ibaresi konulabilir, ya da zorunlu hale getirilebilir. Kesin ölçü ibareleri kerestelerin üzerine damgalanabilir. 10 1010- Ağaçlandırma Fonunun kaldırılması Dünya pazarlarında sektörün rekabet gücünü arttırma adına hammadde maliyeti üzerindeki ilave vergiler kaldırılmalıdır. Yakın coğrafyamızda ve Orta Doğu pazarındaki ülkeler tarafından uygulanan yüksek oranlı gümrük vergisinde iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır. Devlet sattığı odunda, tomruğa uyguladığı fon uluslararası düzeyde ticaret yapan aktörler arasında haksiz rekabete yol açmaktadır. Bilindiği üzere, ithalatçıdan bu fon alınmaktadır. Yüzde 8 oranında olan bu fonun KDV’si de ayriyeten alınmaktadır. Su an itibariyle, doların değerinin iç piyasada yükselmesi sebebiyle, yurt dışından tomruk gelmemektedir. 1111- Kalitesiz hammadde ithalatının engellenmesi Çin ve Uzakdoğu ülkelerinden düşük hammadde ve enerji maliyeti sayesinde ülkemize göre ucuza mal olan kalitesiz yonga levha, kaplanmış yonga levha, lif levha, kaplanmış lif levha, panel kapıları ithal edilmektedir. Bu ürünler ile rekabet konusunda sorun yaşandığı gibi, hem de kalitesiz ürüne harcanan milli tasarruflar önemli kayıplara sebep olmaktadır. Bu ülkelerden gelen ürünler ile rekabet edebilmek için, bu ürün gruplarının ithali, taraf olduğumuz uluslararası anlaşmalar elverdiği ölçüde engellenmelidir. Tüm alt sektörler bazında özellikle Rusya, Türkî devletler, İran gibi ülkelerle yapılacak ağaç mamulleri ve orman ürünlerinin ihracatı kolaylaştıracak serbest ticaret anlaşmaları hayata geçirilmelidir. Sektöre uzun vadeli kredi 11 modelleri geliştirilmelidir. Ek. ABD Karşılaştırmalı sert ağaç tablosu1 İşlenme Özellikleri Biçme Planyalam Matkap ile delme Delik açma Tornalama Oyma Profil açma Çivileme Vidalama Tutkallama Üst yüzey işlemler Alder İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Ash İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Aspen İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Basswood İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi Orta Orta Orta Mükemmel Beech İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Birch İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Orta Orta İyi Mükemmel Cherry İyi Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Orta Orta Orta İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Elm İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Gum İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Hackberry İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Orta Orta İyi İyi Hickory & pecan Orta İyi Orta İyi İyi Orta Orta İyi İyi Orta Mükemmel Hard maple Mükemmel İyi İyi Mükemmel Mükemmel İyi İyi Orta Orta İyi Mükemmel Soft maple Mükemmel Mükemmel İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Red oak İyi Mükemmel Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel White oak İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Sycamore İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Tulipwood İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Walnut İyi Mükemmel İyi İyi Mükemmel İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Willow İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Mükemmel Cottonwood 1 Kaynak: Amerikan Sertağaç İhracat Konseyi American Hardwood Export Council (AHEC) http://www.ahec.org/ Başlıca Kullanımları Kapılar Alder Ash Aspen Basswood Beech Birch Cherry Cottonwood Elm Gum Hackberry Hickory & pecan Hard maple Soft maple Red oak White oak Sycamore Tulipwood Walnut Willow ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Yer döşemeleri ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Mobilya Doğrama ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Mutfak dolapları ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ 13 Profiller ve tornalar ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Kaplamalı lambri yapımı Spor aletleri Alet sapları ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ Fiziksel ve Mekanik Özellikler Alder Ash Aspen Basswood Beech Birch Cherry Cottonwood Elm Gum Hackberry Hickory Pecan Hard maple Soft Acer rubrum maple Acer macrophyllum Red Quercus rubra oak Quercus falcatta White oak Sycamore Tulipwood Walnut Willow Özgül ağırlık (%12 rutubet) Ortalama ağırlık (%12 rutubet) Kg/m3 Ortalama hacimsel daralma (Yaş halden % 6 rutubete kadar) % Eğilme direnci, MPa Elastikiyet modülü, MPa Basınç direnci (liflere paralel) MPa Sertlik, N 0.41 0.60 0.38 0.37 0.64 0.62 0.50 0.40 0.53 0.52 0.53 0.75 0.66 0.63 0.54 0.48 0.63 0.59 0.68 0.49 0.42 0.55 0.39 449 673 417 417 721 689 561 449 593 545 593 833 737 705 609 545 705 657 769 545 449 609 417 10.1 6.2 9.2 12.6 13.0 13.4 9.2 11.3 11.0 12.0 13.5 14.3 N/A 11.9 10.5 9.3 6.6 N/A 12.6 11.4 9.8 10.2 11.5 67.571 103.425 57.918 59.987 102.736 114.457 84.809 58.608 89.635 86.188 76.535 138.590 94.462 108.941 92.393 73.777 98.599 75.156 104.804 68.950 69.640 100.677 53.800 9515 11,997 8,136 10,067 11,859 13,859 10,274 9,466 10,274 11,308 8,205 15,583 11,928 12,618 11,308 9,998 12,549 10,274 12,273 9,791 10,894 11,584 6,960 40.129 51.092 29.304 32.613 50.334 56.332 49.023 33.854 43.852 43.576 37.509 63.365 54.126 53.988 45.093 41.025 46.610 41.991 51.299 37.095 38.198 52.264 28.300 2624 5871 1557 1824 5782 5604 4226 1913 3825 3781 3914 N/A 8095 6450 4225 3780 5738 4715 6049 3425 2402 4492 N/A