Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page I mr. sc. Goran VojkoviÊ LUKE UNUTARNJIH VODA Recenzenti: prof. dr. sc. Dragan BolanËa prof. dr. sc. Ivo Grabovac prof. dr. sc. Ivan Romπtajn Split, 2007. Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page II Lektor: Kristina KuniÊ, prof. Dizajn ovitka: Morana JugoviÊ, dipl. dizajner Prijevod Saæetka: Tijana »upiÊ, dipl. oec., sudski tumaË za engleski jezik IzdavaË: Hrvatski hidrografski institut, Split GrafiËka priprema i tisak: Reprodukcijski odjel HHI Naklada: 500 primjeraka CIP-Katalogizacija u publikaciji SveuËiliπna knjiænica u Splitu UDK XXX VOJKOVIΔ, Goran Luke unutarnjih voda / Goran VojkoviÊ ; [prijevod saæetaka Tijana »upiÊ]. - Split : Hrvatski hidrografski institut, 2007. Bibliografija: XXX i uz tekst. - Summary: Maritime domain and concession. ISBN XXX ISBN XXX HRVATSKI HIDROGRAFSKI INSTITUT Zrinsko-Frankopanska 161, Split, Hrvatska Tel: 021/361 840, fax: 021/347 242 www.hhi.hr Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page V PREDGOVOR Ova knjiga predstavlja neπto izmijenjenu i dopunjenu verziju moje doktorske disertacije obranjene poËetkom prosinca 2006. godine na Poslijediplomskom znanstvenom studiju Pomorsko pravo i pravo mora Pravnog fakulteta SveuËiliπta u Splitu. Stupanjem na snagu Zakona o lukama unutarnjih voda 1998. godine zapoËela je izgradnja novog sustava upravljanja lukama unutarnjih voda u Republici Hrvatskoj. Pravni aspekti upravljanja lukama unutarnjih voda su brojni i sloæeni: kreÊu se od zemljiπnoknjiænih problema na luËkom podruËju do sloæenog i nerazvijenog sustava koncesija, za koje ne postoji ni osnovna poslovna i pravna praksa. Postoje brojni pravni problemi koje treba na odgovarajuÊi naËin rasvijetliti i analizirati te za njih predloæiti poboljπanja. DomaÊa pravna literatura koja se bavi pravnim aspektima luka unutarnjih voda vrlo je oskudna. Istina, imamo relativno bogatu publicistiËku i znanstvenu djelatnost koja se bavi vodama kao opÊim dobrom te vodozaπtitom i vodogradnjom - ali pri tome se vrlo malo spominje plovidba unutarnjim vodama, a samim time i luke unutarnjih voda. Kada sam 2001. godine imenovan predsjednikom Upravnog vijeÊa LuËke uprave Vukovar, prve luËke uprave osnovane temeljem Zakona iz 1998. godine, pojavila se potreba ustrojavanja ove vaæne djelatnosti praktiËno iz poËetka - bez relevantne prakse, bez postojeÊih uzora, bez sliËnih primjera u okolnim dræavama. U pitanju je bio jedan teæak, ali i iznimno zahvalan i zanimljiv posao, gdje sam se trudio praktiËna rjeπenja koja je trebalo donositi temeljiti na kvalitetnim pravnim osnovama, u duhu pravnog poretka Republike Hrvatske. Novi pravni okvir, nedovoljno sistematiziranih materijala, a uz posao u Upravnom vijeÊu i priroena ljubav prema rijekama i ovom specifiËnom dijelu prometnog prava - sve to me navelo da kao tezu doktorskog rada uzmem upravo pravni status luka unutarnjih voda.To zanimljivo i pravno sloæeno podruËje svakako je zavrjeivalo da se obradi na cjelovit, zaokruæen i znanstven naËin. Pri tome mi je cilj bio da ovaj rad bude jednakovrijedan doprinos kako znanosti, tako i pravnoj praksi, pa i pomoÊ u izradi novih propisa. U pitanju nije tipiËna, πkolska monografija, u ovaj rad su unijeta i mnoga moja zapaæanja i saznanja iz prakse te su naglaπeni problemi koji su se stvarno pojavili u upravljanju luËkim podruËjem. Nadam se da Êe takav pristup dati dodatnu æivost ovoj knjizi, posebno jer je sam zakonski V Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page VI okvir koji regulira unutarnju plovidbu i koncesijske reæime Republike Hrvatske u sadaπnjem vremenu intenzivne prilagodbe pravnoj steËevini Europske unije vrlo dinamiËan i Ëesto promjenjiv. KoliËina tereta koja se u Republici Hrvatskoj prevozi unutarnjim plovnim putovima relativno je skromna. Smatram da Êe se politiËkim i gospodarskim povezivanjem Republike Hrvatske i Europske unije u buduÊnosti poveÊati prometno koriπtenje unutarnjih voda, a posebno Dunava koji nas kanalom Rajna-Majna-Dunav povezuje s najveÊim prometno-transportnim centrima Europe. Ne smijemo zaboraviti da su najbogatije dræave svijeta u velikoj mjeri oslonjene na unutarnje plovne putove - zbog brojnih prednosti koje takav naËin prijevoza roba pruæa. Stoga je jaËanje unutarnje plovidbe u Republici Hrvatskoj jedan od bitnih preduvjeta njezina gospodarskog razvoja. Nadam se da Êe ovaj rad barem malo pripomoÊi tom razvoju. Pravna regulativa navedena u ovom radu je prema stanju na dan 15. sijeËnja 2007. godine. dr. sc. Goran VojkoviÊ VI Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page VII SADRÆAJ PREDGOVOR ...................................................................................................................... V SADRÆAJ .............................................................................................................................. VII POPIS UPORABLJENIH OZNAKA I KRATICA.................................................................. XIII 1. UVOD .............................................................................................................................. 1.1. OpÊenito o lukama unutarnjih voda u Republici Hrvatskoj .................................... 1.2. Osnovno o pravnom statusu luka unutarnjih voda.................................................. 1.3. SpecifiËnosti i prednosti unutarnje plovidbe u odnosu na druge grane prometa .. 1.3.1. Uvodno ............................................................................................................ 1.3.2. ZnaËenja pojma promet .................................................................................. 1.3.3. Osnovna svojstva prometa s osvrtom na promet unutarnjim vodama .......... 1.3.4. EkonomiËnost kao bitna prednost prometa unutarnjim vodama .................. 1.4.TehniËko-tehnoloπke karakteristike luka unutarnjih voda........................................ 1 1 7 9 9 10 10 12 13 2. POVIJESNI RAZVOJ PRAVNE REGULACIJE ................................................................ 2.1. Utjecaj povijesnog razvoja na sadaπnje stanje .......................................................... 2.2. Plovidba na rijekama do donoπenja prvih suvremenih graanskih zakonika .......... 2.2.1. PredantiËko razdoblje...................................................................................... 2.2.2. Rim - Justinijanov zakonik .............................................................................. 2.2.3. Od ranog srednjeg vijeka do XIX. stoljeÊa ...................................................... 2.3. XIX. stoljeÊe - prvi suvremeni propisi o lukama ...................................................... 2.4. Propisi u XX. stoljeÊu - pravna regulacija za postojanja obje Jugoslavije ................ 2.4.1. Razdoblje preteæite primjene pravnih pravila Austro-Ugarske (1918.-1961.) .... 2.4.2. Zakon o iskoriπtavanja luka i pristaniπta iz 1961. godine ................................ 2.4.3. Zakon o pomorskom i vodnom dobru, lukama i pristaniπtima iz 1974. godine .. 2.5. Razdoblje nakon 1990. godine ................................................................................ 19 19 19 19 21 22 23 27 27 29 31 33 3. PRAVNI STATUS LUKA UNUTARNJIH VODA U REPUBLICI HRVATSKOJ................ 3.1. Uvodno o pravnom statusu luka unutarnjih voda.................................................... 3.2. Ustavne odredbe ...................................................................................................... 3.2.1. Suverenitet nad rijekama i podjela rijeka prema Meunarodnom elementu.. 3.2.2. Dobra od interesa za Republiku Hrvatsku ...................................................... 3.2.2.1. Ustavna osnova ...................................................................................... 3.2.2.2. Zakonska regulacija ................................................................................ 3.2.2.3. Pojam opÊeg dobra i dobra od posebnog interesa za Republiku Hrvatsku .. 3.2.3. Ustavne odredbe o zaπtiti okoliπa.................................................................... 3.3. Zakon o lukama unutarnjih voda ............................................................................ 3.3.1. Uvodno o analizi ovog Zakona ........................................................................ 3.3.2. Izmjene i dopune Zakona................................................................................ 3.3.3. Dio I. Zakona -Temeljne odredbe .................................................................... 3.3.4. Dio II. Zakona - Razvrstaj luka ........................................................................ 3.3.5. Dio III. Zakona - Luke otvorene za javni promet ............................................ 3.3.5.1. LuËko podruËje ...................................................................................... 3.3.5.2. LuËke graevine .................................................................................... 3.3.5.2.1. Definicija i podjela na luËku infrastrukturu i luËku suprastrukturu.... 35 35 35 36 39 39 39 41 43 46 46 47 47 54 57 57 59 59 VII Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page VIII 3.3.5.2.2. Posebno o pravnom statusu luËkih dizalica kao graevina .......... 3.3.5.2.3. Interes Republike Hrvatske .......................................................... 3.3.5.2.4. Pravo graenja na javnom vodnom dobru .................................... 3.3.5.2.5. Petogodiπnji plan razvoja luka ...................................................... 3.3.5.2.6. Godiπnji program razvoja luke ...................................................... 3.3.5.2.7. Financiranje graenja luËkih graevina ........................................ 3.3.5.3. LuËke djelatnosti .................................................................................... 3.3.5.3.1.Analiza odredbi Zakona o lukama unutarnjih voda ...................... 3.3.5.4. StruËno vijeÊe za luke unutarnjih voda.................................................. 3.3.5.5. LuËke pristojbe ...................................................................................... 3.3.5.5.1. Odredbe ZLUV-a o luËkim pristojbama ........................................ 3.3.5.5.2. Pravna priroda luËkih pristojbi .................................................... 3.3.5.6. LuËke naknade........................................................................................ 3.3.5.6.1. Odredbe ZLUV-a od luËkim naknadama........................................ 3.3.5.6.2. Pravna priroda luËkih naknada...................................................... 3.3.6. Dio IV. Zakona - Luke posebne namjene ........................................................ 3.3.6.1. Osnivanje luka posebne namjene .......................................................... 3.3.6.2. Koncesije u lukama posebne namjene .................................................. 3.3.6.3. Luke posebne namjene u praksi ............................................................ 3.3.7. Dio V. Zakona - Pristaniπta................................................................................ 3.3.7.1. Uvodno o pristaniπtima .......................................................................... 3.3.7.2. Obavljanje luËkih djelatnosti na pristaniπtu .......................................... 3.3.7.2.1. Odobrenje za obavljanje luËke djelatnosti na pristaniπtu ............ 3.3.7.3. MoguÊa kolizija izmeu pravne regulacije Pristaniπta i Zakona o vodama .. 3.3.7.4. Svrha pristaniπta .................................................................................... 3.3.8. Dio VI. Zakona - Red u luci i nadzor................................................................ 3.3.8.1. Opremanje luke...................................................................................... 3.3.8.2. OneËiπÊenje i opasne tvari .................................................................... 3.3.8.3. Svjedodæbe koje mora pribaviti luËka uprava ........................................ 3.3.8.4. OdgovarajuÊa primjena odredbi o redu u luci na pristaniπta ................ 3.3.8.5. Zabrana obavljanja luËke djelatnosti izvan podruËja luke ili pristaniπta .. 3.3.8.6. Upravni i inspekcijski nadzor ................................................................ 3.3.9. Dio VII. Zakona - Kaznene odredbe ................................................................ 3.3.10. Dio VIII. Zakona - Prijelazne i zavrπne odredbe ............................................ 3.3.10.1. Uvodno o prijelaznim i zavrπnim odredbama ...................................... 3.3.10.2.Proglaπavanje luka od znaËaja za Republiku Hrvatsku i otvorenih za meunarodni promet ...................................................... 3.3.10.3. Prijelazne odredbe vezane uz luËke graevine .................................... 3.3.10.4. Imenovanje privremenih ravnatelja .................................................... 3.3.10.5. Preuzimanje zaπtitarskih sluæbi ............................................................ 3.3.10.6. Davanje koncesije bez provoenja natjeËaja........................................ 3.3.10.7.Obveza podnoπenja Prijedloga petogodiπnjeg plana razvoja luËkog sustava na unutarnjim vodama te graenje i modernizacija luËkih graevina do donoπenja Petogodiπnjeg plana............................ 3.3.10.8. Ovlast za donoπenje provedbenih propisa .......................................... 3.3.10.9.Zavrπne odredbe - stupanje Zakona na snagu te prestanak vaæenja propisa koji su mu prethodili .................................................. 3.4. Posebno o Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o lukama unutarnjih voda .... VIII 60 61 62 69 72 73 76 76 81 83 83 84 87 87 88 89 90 90 91 92 92 92 93 94 96 97 97 98 100 102 102 103 103 103 103 104 104 107 108 109 112 113 115 116 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page IX 3.5. Uredba o uvjetima kojima moraju udovoljavati luke unutarnjih voda i o mjerilima za njihovo razvrstavanje ...................................................................... 3.5.1. Uvodno o Uredbi ............................................................................................ 3.5.2. ZajedniËke odredbe ........................................................................................ 3.5.3. Luke otvorene za javni promet ...................................................................... 3.5.3.1. Uvjeti kojima moraju udovoljavati luke otvorene za javni promet ........ 3.5.3.2. Mjerila za razvrstavanje luka otvorenih za javni promet........................ 3.5.4. Luke posebne namjene .................................................................................. 3.5.4.1.Vojne luke, luke tijela unutarnjih poslova i luke tijela dræavne uprave .. 3.5.4.2. Industrijske luke .................................................................................... 3.5.4.3. Luke nautiËkog turizma.......................................................................... 3.5.4.4. Sportske i druge luke posebne namjene................................................ 3.5.4.5. Kaznene odredbe .................................................................................. 3.5.4.6. Zavrπne odredbe .................................................................................... 3.6. Uredba o posebnim uvjetima za obavljanje luËkih djelatnosti u lukama unutarnjih voda ........................................................................................................ 3.7. Sidriπta ...................................................................................................................... 3.7.1. Uvodno o sidriπtima ........................................................................................ 3.7.2. Odreivanje sidriπta na rijeci koja predstavlja i dræavnu granicu .................. 4. UPRAVNI I INSPEKCIJSKI NADZOR ............................................................................ 4.1. Upravni nadzor ........................................................................................................ 4.1.1. OpÊenito o upravnom nadzoru ...................................................................... 4.1.2. Upravni nadzor sukladno odredbama Zakona o lukama unutarnjih voda i Zakona o sustavu dræavne uprave ................................................................ 4.1.3. Prenijeti poslovi dræavne uprave koje obalja luËka uprava ............................ 4.2. Inspekcijski nadzor .................................................................................................. 4.2.1. Pravna priroda inspekcijskog nadzora i opÊa nadleænost za obavljanje inspekcijskog nadzora u Republici Hrvatskoj ................................................ 4.2.2. Objekt inspekcijskog nadzora ........................................................................ 4.2.3. Provoenje inspekcijskog nadzora .................................................................. 4.2.4. Ovlasti inspektora u sluËaju nepravilnosti i nedostataka ................................ 4.2.5. Postupak inspektora u sluËaju da utvrdi radnju koja ima obiljeæja kaznenog djela ................................................................................................ 4.2.6. Donoπenje usmenog rjeπenja .......................................................................... 4.2.7. Upravna mjera ................................................................................................ 4.2.8. Posebno o Pravilniku o inspekciji sigurnosti unutarnje plovidbe .................. 4.2.9. Neke dvojbe u vezi s organizacijom inspekcijskog nadzora sukladno Zakonu o lukama unutarnjih voda .................................................................. 4.2.9.1. Nadleænost za obavljanje inspekcijskog nadzora sukladno Zakonu o lukama unutarnjih voda ........................................................ 4.2.9.2. Potreba za osnivanjem inspekcije luka i pristaniπta .............................. 4.3. Kaznene odredbe .................................................................................................... 4.3.1.1. O prekrπajima opÊenito.......................................................................... 4.3.1.2. Podnoπenje prijave za pokretanje prekrπajnog postupka ...................... 4.3.1.3. Prekrπaji prema odredbama Zakona o lukama unutarnjih voda ............ 4.3.1.4. Odnos Zakona o prekrπajima i Zakona o lukama unutarnjih voda promatran sa strane visine zaprijeËene kazne ...................................... 117 117 118 118 118 120 122 122 122 124 125 126 126 127 133 133 133 137 137 137 138 140 141 141 142 142 145 147 148 150 152 154 154 156 157 157 157 159 162 IX Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page X 5. PRAVNI STATUS ZEMLJI©TA NA LU»KOM PODRU»JU ............................................ 5.1. Uvodno o pravnom statusu zemljiπta ...................................................................... 5.2.Vodno dobro i javno vodno dobro .......................................................................... 5.3. PostojeÊe vlasniËko stanje zemljiπta na luËkom podruËju ...................................... 5.4. »estice u privatnom vlasniπtvu na luËkom podruËju .............................................. 5.5. Upis u zemljiπne knjige luËkog podruËja ................................................................ 5.6. Prijedlozi de lege ferenda ........................................................................................ 165 165 165 167 168 172 173 6. KONCESIJE...................................................................................................................... 6.1. Uvodno o koncesijama ............................................................................................ 6.1.1.Termin koncesije ............................................................................................ 6.1.2. Pojam koncesije .............................................................................................. 6.2. OpÊenito o koncesijama u hrvatskom pravu .......................................................... 6.2.1. Povijesni pregled ............................................................................................ 6.2.2. Zakon o koncesijama ...................................................................................... 6.2.3. Pravilnik o ustroju i voenju registra koncesija .............................................. 6.2.4. Odluka o ugovor o konvesiji .......................................................................... 6.2.4.1. Pravna priroda odluke o koncesiji ........................................................ 6.2.4.2. Pravna priroda ugovora o koncesiji........................................................ 6.2.4.3. Nadleænost za rjeπavanje sporova u vezi s odlukom i ugovorom o koncesiji ............................................................................ 6.2.4.3.1. Rjeπavanje sporova u vezi s odlukom o koncesiji .............................. 6.2.4.3.2. Rjeπavanje sporova u vezi s ugovorom o koncesiji ...................... 6.2.4.3.3. MoguÊnost ugovaranja postupka mirenja u ugovorima o koncesiji .... 6.3. Koncesije prema Zakonu o lukama unutarnjih voda .............................................. 6.3.1. Uvodno ............................................................................................................ 6.3.2. Pravo obavljanja luËke djelatnosti .................................................................. 6.3.3. Neki osnovni uvjeti za davanje koncesije ...................................................... 6.3.3.1. Javni natjeËaj ................................................................................................ 6.3.3.2. Rok na koji se daje koncesija ................................................................ 6.3.3.3. Poπtivanje uvjeta prostornog ureenja .................................................. 6.3.4. Sadræaj i donoπenje odluke o koncesiji .......................................................... 6.3.5. Sadræaj i donoπenje ugovora o koncesiji. ........................................................ 6.3.6. Odreivanje visine naknade za koncesiju ...................................................... 6.3.7. Prijenos koncesije na drugu osobu ................................................................ 6.3.8. Prestanak koncesije ........................................................................................ 6.3.8.1. Razlozi za prestanak koncesije .............................................................. 6.3.8.2. Spor u vezi s prestankom koncesije ...................................................... 6.3.8.3. Ostale posljedice prestanka koncesije .................................................. 6.3.9. Oduzimanje koncesije .................................................................................... 6.3.9.1. Fakultativno oduzimanje koncesije ........................................................ 6.3.9.2. Obvezno oduzimanje koncesije ............................................................ 6.3.9.3. Ostale odredbe vezane uz oduzimanje koncesije .................................. 6.3.10. Razlika izmeu prestanka i oduzimanja koncesije ........................................ 6.3.11.Tko raskida koncesiju u ime luËke uprave .................................................... 6.3.12. OgraniËenje prava ovlaπtenika koncesije u izvanrednim okolnostima ........ 6.3.13. Korisnici naknade za koncesije .................................................................... 6.3.14.Priprema odluke o koncesiji i struËni nadzor nad ispunjavanjem ugovora o koncesiji........................................................................................ 177 177 177 178 179 179 180 182 183 184 185 X 186 186 186 188 190 190 190 190 191 191 192 192 193 195 196 200 200 202 202 205 205 206 207 207 208 208 210 211 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page XI 6.3.15. Koncesije o lukama od znaËaja za æupaniju .................................................. 6.4. Uredba o postupku davanja koncesije za obavljanje luËkih djelatnosti u lukama unutarnjih voda ............................................................................................ 6.4.1. Donoπenje Uredbe .......................................................................................... 6.4.2. OpÊe odredbe ................................................................................................ 6.4.3. Postupak davanja koncesije u lukama otvorenim za javni promet ................ 6.4.3.1. Odluka o raspisivanju javnog natjeËaja .................................................. 6.4.3.2. Sadræaj javnog natjeËaja i natjeËajne dokumentacije ............................ 6.4.3.3. Sadræaj ponude ...................................................................................... 6.4.3.4. Sadræaj programa rada ............................................................................ 6.4.3.5. Provoenje postupka.............................................................................. 6.4.3.6. Ocjenjivanje ponude .............................................................................. 6.4.3.7. Odluka i ugovor o koncesiji .................................................................. 6.4.4. Rok na koji se daje koncesija .......................................................................... 6.4.5. Kriteriji za odreivanje visine naknade za koncesiju ...................................... 6.4.6. Postupak praÊenja izvrπavanja koncesije ........................................................ 6.4.7. Postupak davanja koncesije u lukama posebne namjene .............................. 6.4.8. Manji opseg obavljanja luËke djelatnosti na pristaniπtu.................................. 6.5. Pravilnik o upisu koncesije u lukama unutarnjih voda ............................................ 6.5.1. Upisivanje koncesija danih za obavljanje luËke djelatnosti u lukama otvorenim za javni promet.................................................................. 6.5.2. Upisivanje koncesija danih za obavljanje luËke djelatnosti u lukama posebne namjene................................................................................ 6.6. FiziËke osobe kao ovlaπtenici koncesije u lukama unutarnjih voda ........................ 211 214 214 214 215 215 217 218 220 223 229 233 236 237 239 241 243 245 245 249 250 7. LU»KA UPRAVA .............................................................................................................. 7.1. Primjena odredbi Zakona o ustanovama.................................................................. 7.2. LuËka uprava prema Zakonu o lukama unutarnjih voda ........................................ 7.2.1. Osnivanje i prostorna nadleænost luËkih uprava ............................................ 7.2.2. ZadaÊa i djelatnosti luËke uprave.................................................................... 7.2.3. Osnivanje trgovaËkih druπtava od strane luËke uprave .................................. 7.2.4. Imovina luËke uprave i financiranje njenih djelatnosti .................................. 7.2.5. Upravno vijeÊe ................................................................................................ 7.2.5.1. Imenovanje i razrjeπenje upravnog vijeÊa .............................................. 7.2.5.2. Duænosti i ovlasti upravnog vijeÊa ........................................................ 7.2.6. Ravnatelj luËke uprave .................................................................................... 7.2.7. Unutarnje ustrojstvo luËke ustanove i osnivanje podruænica ........................ 7.2.8. Odgovornost luËke uprave u pravnom prometu ............................................ 7.2.9. PoËetak rada luËke uprave .............................................................................. 7.3. Statut luËke uprave .................................................................................................. 253 253 255 255 256 259 261 262 262 265 267 267 269 269 270 8. KOMPARATIVNI PRIKAZ .............................................................................................. 8.1. Uvodno o komparativnom prikazu .......................................................................... 8.2. Belgija: luka Antwerpen ............................................................................................ 8.3. NjemaËka: luka Duisburg.......................................................................................... 8.4. Francuska: osnove pravnog statusa luka .................................................................. 8.4.1. Oblici organizacije luka unutarnjih voda ........................................................ 8.4.2. Posebno o Autonomnoj luci Pariz .................................................................. 8.5. Sjedinjene AmeriËke Dræave: LuËko povjerenstvo Indiane ...................................... 273 273 275 277 281 281 282 283 XI Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page XII 8.5.1. OpÊenito o lukama Sjedinjenih AmeriËkih Dræava ........................................ 283 8.5.2. LuËko povjerenstvo Indiane ............................................................................ 284 8.6. Bosna i Hercegovina: poseban Zakon o Javnom poduzeÊu ”Luka BrËko” .............. 287 9. ZAKLJU»AK .................................................................................................................... 291 10. POPIS CITIRANE I KORI©TENE LITERATURE I DRUGIH IZVORA ........................ 10.1. Monografije, zbornici, Ëlanci ........................................................................................ 10.2. Propisi i drugi akti........................................................................................................ 10.3. Internetski izvori .......................................................................................................... 10.4. Enciklopedije i pomoÊna literatura.............................................................................. 295 295 307 315 317 ZAHVALE ............................................................................................................................ 319 SUMMARY............................................................................................................................ 321 XII Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page 1 1. UVOD 1.1. OpÊenito o lukama unutarnjih voda u Republici Hrvatskoj Prema Zakonu o plovidbi unutarnjim vodama1 [dalje: ZOPUV] plovidba unutarnjim vodama se moæe odvijati rijekama, kanalima i jezerima.2 Meutim, promatrano u praksi pojam ”luke unutarnjih voda” u Republici Hrvatskoj obuhvaÊa u pravilu rijeËne luke. Naime, Republika Hrvatska za sada nema izgraenih plovnih kanala;3 viπenamjenski Kanal Dunav-Sava je joπ uvijek u planovima te nije poznato kada Êe poËeti njegova gradnja;4 realizacija projekta Kanala se zadnjih godina i usporila.5 Glede plovidbe jezerima, ona je u praksi ograniËena na turistiËke brodove koji prometuju na dvije kratke relacije unutar Nacionalnog parka PlitviËka jezera, istina s velikim brojem putnika. ”Za Republiku Hrvatsku kao sredozemnu i podunavsku dræavu luke su znaËajan segment njenog gospodarstva i sastavni dio njenoga nacionalnog gospodarskog sustava. Luke kao prometna Ëvoriπta ubrzavaju razvoj prometa i trgovine, a time i cjelokupan gospodarski razvoj zemlje.”6 Iako je pojam luke definiran odredbama Zakona o lukama unutarnjih voda7 [dalje: ZLUV], u praksi se pojam luka moæe pojaviti u nekoliko znaËenja, o Ëemu svakako treba voditi raËuna: • Luka kao dio kopna i odgovarajuÊi vodni (odn. morski) prostor, koji je na propisan naËin javno proglaπen i stavljen pod poseban pravni reæim, a naziva se luËko podruËje. 1 ”Narodne novine”, br. 19/98 i 151/03. 2 Vidi Ël. 4. ZOPUV. 3 Mada to ZOPUV ne navodi, doktrina dijeli kanale od prokopa (prosjeka). Romπtajn piπe: ”Kanal je umjetno iskopan vodeni put u kome voda miruje ili vrlo sporo otiËe. Kanali se grade najËeπÊe kao veza izmeu dvaju ili viπe plovnih putova. Od kanala treba razlikovati prokop (prosjek) koji takoer je umjetno iskopan vodeni put, ali u njemu voda teËe isto kao i na rijeci na kojoj je prokop sagraen, te ima i druge karakteristike kao rijeka. Prokopi se grade radi izbjegavanja teπkih sektora za plovidbu ili radi skraÊivanja plovnog puta neke rijeke.” ’ Romπtajn, Ivan: Uloga i znaËenje rijeËnog prometa kao faktora proizvodnog razvitka regije Slavonije i Baranje i njegovo ukljuËivanje u europski plovni sustav Rajna-Majna-Dunav nakon zavrπetka rata u Hrvatskoj, Pravni vjesnik, br. 1-4, god. 7, 1991., Osijek, str. 94. 4 O viπenamjenskom kanalu Dunav-Sava vidi viπe u broπuri: Viπenamjenski kanal Dunav-Sava, Ministarstvo pomorstva, prometa i veza - Hrvatske vode, Zagreb, prosinac 2002. Vidi takoer i Ëlanke: Romπtajn, Ivan: O nekim problemima projektiranja i izgradnje Viπenamjenskog rijeËnog kanala Dunav-Sava u Slavoniji i Baranji, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, br. 1-2 (41-42), god. 33., 1996., Split, str. 11-15.; Romπtajn, Ivan: Izgradnja Kanala ”Dunav-Sava” gospodarski je izazov za XXI. stoljeÊe i postat Êe ”Hrvatski rijeËni Suez”, Pravni vjesnik, 1-4, god. 14., 1998., Osijek, str. 126-131. 5 Vidi opπirnije: MaruπiÊ, Josip - Kolovrat, Ivan - BrkiÊ, Berislav: Viπenamjenski kanal Dunav-Sava i nova luka Vukovar - osnovni pokazatelji o izvrπenim poslovima do kraja 2002. g. i planu u 2003. i 2004., Zbornik radova 3. hrvatska konferencija o vodama ”Hrvatske vode u 21. stoljeÊu”, Hrvatske vode, Osijek, 2003., str. 843-852. 6 BolanËa, Dragan: Pravni reæim luka unutarnjih voda otvorenih za javni promet u hrvatskom zakonodavstvu, Pravo i porezi, br. 10, god. IX., listopad 2000., Zagreb, str. 16. 7 ”Narodne novine”, br. 142/98 i 65/02. 1 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page 2 • Ukoliko gornjem pojmu dodamo i luËke graevine, dobit Êemo pojam luke kako ga definira hrvatsko zakonodavstvo. • Luka kao zemljopisni pojam. Ovo znaËenje se Ëesto pojavljuje u govornom jeziku i tisku. Pojam luke ovdje obuhvaÊa ne samo luËko podruËje i graevine, veÊ i pripadne objekte koji Ëesto jesu u sluæbi luke, ali se nalaze van njenog podruËja: parkiraliπta, æeljezniËke postaje, zimovnici8, pa Ëak i dijelove industrijske zone smjeπtene u blizini luke. • Luka kao pojam za oznaËavanje luËkog trgovaËkog druπtva (poglavito onog koji je nositelj najvaænijih koncesija). Ovaj pojam je ostao iz razdoblja kada je svim funkcijama luke upravljalo luËko trgovaËku druπtvo (odn. druπtveno poduzeÊe, a joπ prije i organizacija udruæenog rada), no joπ se moæe naÊi u govornom jeziku. Svakako, u struËnoj praksi je pojam luke potrebno koristiti sukladno pozitivnopravnoj definiciji. Republika Hrvatska danas ima Ëetiri luke unutarnjih voda, a koje se nalaze u: Osijeku, Sisku, Slavonskom Brodu i Vukovaru. Promet tim lukama je iznosio (Tablica 1.):9 Promet u lukama unutarnje plovidbe 2000-2005. (u tonama) 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. Osijek 264.000 184.000 197.000 256.414 355.856 478.000 Sisak 169.000 210.000 205.000 201.000 198.000 174.000 Slavonski Brod 169.000 210.000 205.000 201.000 198.000 174.000 Vukovar 44.000 75.000 110.000 153.245 301.304 803.250 Ukupno 646.000 679.000 717.000 811.659 1.053.160 1.628.250 Tablica 1. Ukupno gledano, koliËina prometa se iz godine u godinu poveÊava. Sve to sasvim jasno govori kako koriπtenje vodnih putova u Hrvatskoj ima sasvim izvjesnu i optimistiËnu buduÊnost. 8 ”Zimovnik je prirodni ili izgraeni vodni prostor na plovnome putu ureen i osposobljen za sklanjanje i boravak plovila za vrijeme nailaska leda i drugih vremenskih nepogoda.” ’ DadiÊ, Ivan - SmoljiÊ, Ljiljana –akoviÊ, Nikola: Organizacija i eksploatacija rijeËnog prometa, SveuËiliπte u Zagrebu, Fakultet prometnih znanosti, Zagreb, 1996., str. 2. 9 Izvor: Petogodiπnji plan razvitka luka unutarnjih voda (radni materijal), Ministarstvo mora, turizma, prometa i razvitka, kolovoz 2005. Potpuni podaci za 2005. godinu dobiveni od istog ministarstva. Napomena: podaci koje iznosimo razlikuju se od onih koji su objavljeni u StatistiËkom ljetopisu Republike Hrvatske kojeg izdaje Dræavni zavod za statistiku. Razlog tome je πto podaci iz StatistiËkog ljetopisa ukljuËuju i pretovar za vlastite potrebe te iskrcaj pijeska i πljunka izvaenog iz korita rijeka, πto sve ne predstavlja pretovar u funkciji obavljanja poslova javne luke. 2 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:00 PM Page 3 Ilustracije radi, ovdje joπ iznosimo i grafiËki prikaz prometa u luci Vukovar (Slika 1.).10 Slika 1. Zanimljivo je napomenuti kako je luka Vukovar u posljednjih nekoliko godina snaæno razvila i putniËki promet (kao luka za brodove koji krstare Dunavom). Tako je u 2006. godini na putniËkom terminalu u Vukovaru pristalo ukupno 158 putniËkih brodova sa 17.877 putnika πto je poveÊanje broja putnika u odnosu na isto razdoblje proπle godine od 25,18% (Slika 2.).11 Ne treba posebno obrazlagati koliko takav broj turista pomaæe razviju turizma istoËne Slavonije. Slika 2. 10 Planirana izgradnja nove vukovarske luke u sklopu izgradnje kanala Dunav-Sava, dovela bi do joπ snaænijeg rasta prometa.Vidi: Luketa,Vidomir - ©ariÊ, Goran: Prikaz studije izvedljivosti luke Vukovar,Anali Zavoda za znanstveni i umjetniËki rad u Osijeku, svezak 15, 1999., Zagreb-Osijek, str. 109-121.; PrπiÊ, Marko - MaruπiÊ, Josip - Kolovrat, Ivan: Ideje o buduÊoj vukovarskoj luci na viπenamjenskom kanalu Dunav-Sava, Anali Zavoda za znanstveni i umjetniËki rad u Osijeku, svezak 15, 1999., Zagreb-Osijek, str. 129-133. 11 Podaci o broju pristajanja i putnika dostupni na: ”LuËka uprava Vukovar”: http://www.port-authority-vukovar.hr/default.asp?id=48 (21.12.2006.). Zanimljivo je spomenuti kako je ovoliki broj pristajanja veÊ blizu maksimuma postojeÊeg putniËkog pontona, tako da se planira nabava dodatnog. 3 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:01 PM Page 4 Priloæeni grafiËki prikazi pokazuju joπ jednu Ëinjenicu koju treba svakako percipirati prilikom prouËavanja luka unutarnjih voda u Republici Hrvatskoj. Nametnuti rat 1991.-1995. praktiËno je uniπtio hrvatsku unutarnju plovidbu.12 Tek se nakon prestanka ratnih operacija, a posebno nakon mirne reintegracije hrvatskog Podunavlja, moglo krenuti s obnovom ove prometne grane. Danas se gotovo sa sjetom mogu Ëitati podaci o nekadaπnjim pristaniπtima13 u Slavoniji i Baranji koje je iznio Ivan Romπtajn: uz sadaπnje tri luke koje su smjeπtene u ovoj regiji (a Ëiji promet je prije 1990. bio bitno veÊi), djelovala su i pristaniπta u BeliπÊu, Donjem Miholjcu, Jasenovcu, Slavonskom ©amcu, Æupanji i Opatovcu.14 Zanimljivo je da izvori biljeæe kako je na Savi uz luku u Sisku djelovalo i nekoliko takozvanih ”tovariπta” (koja su se osnivala i gasila ovisno o potrebama prekrcaja odreenog tereta).15 Stoga se je lako zakljuËiti kako je promet na naπim unutarnjim vodama do 1991. bio bitno dinamiËniji nego li je danas. Romπtajn navodi i kako je do velikosrpske agresije u Hrvatskoj æivjelo oko 10.000 ljudi od prometa rijekama i rada u tadaπnjim pristaniπtima.16 Ukupna duljina plovnih putova na hrvatskim rijekama je oko 936 km.17 U pitanju je stoga potencijalno iznimno zanimljiv prometni sustav.18 Daljnji razvoj unutarnje potrebe, a time i luka na naπim rijekama ovisi o nekoliko Ëimbenika: 12 Tako godine 1999. Ivan Kolund i Zorislav Despot piπu o vukovarskoj luci: ”Luka je teπko stradala u Domovinskom ratu. Manipulativni platoi na postojeÊoj operativnoj obali su u vrlo troπnom stanju. Nosiva konstrukcija je propala zbog neodræavanja i uniπtena ratnim razaranjima te je praktiËki neupotrebljiva za prijam i manipulaciju teretom.”’ Kolund, Ivan - Despot, Zorislav, Obnova i dogradnja Vukovarske luke, Graevinar, br. 9, god. 51, 1999., Zagreb, str. 598. 13 Termin pristaniπta se do 1998. na unutarnjim vodama koristio i za luke i za pristaniπta, tako da ga ne treba brkati sa sadaπnjim terminom pristaniπta kao mjesta na kojem se obavlja luËka djelatnost u manjem opsegu. 14 Romπtajn, Ivan: O nekim problemima izgradnje i obnove rijeËnih pristaniπta u regiji Slavonije i Baranje nakon zavrπetka rata, Suvremeni promet, br. 1-2, god. 16, 1996., Zagreb, str. 104-107. 15 SokoliÊ, Davorin: RijeËne luke i pristaniπta na unutraπnjim plovnim putevima Jugoslavije, Pomorski zbornik, knj. 26, 1988., Rijeka, str. 443-463. 16 Romπtajn, op. cit. (bilj. 14), str. 107. 17 Romπtajn, Ivan: Osnove hrvatskog prometnog prava i osiguranja, SveuËiliπte Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Osijek - Poæega, 2004., str. 150. 18 O potencijalima razvoja rijeËne plovidbe u Hrvatskoj vidi: Aræek, Zvonimir: Perspektive rijeËnog transporta Hrvatske i njegovo ukljuËivanje u europske prometne tokove, Promet, supplement br. 5, god. 5, studeni 1993., Zagreb, str. 111-114.; Stakor, Stjepan: Poloæaj Slavonije i Baranje u rijeËnom prometnom okruæju Hrvatske i Europe s osvrtom na viπenamjenski kanal ”Dunav-Sava”, Promet, supplement br. 5, god. 5, studeni 1993., Zagreb, str. 115-119.; PrπiÊ, Marko: Luke i pristaniπta na rijeËnim plovnim putovima u Hrvatskoj, Promet, supplement br. 5, god. 5, studeni 1993., Zagreb, str. 125-129.; IvankoviÊ, »edomir: Prometno i strategijsko znaËenje kontejnerskog terminala i rijeËnog pristaniπta u Zagrebu za povezivanje Podunavlja i Jadrana, Promet, supplement br. 5, god. 5, studeni 1993., Zagreb, str. 135-141. 4 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:01 PM Page 5 • Raspoloæivih sredstava za izgradnju infrastrukture. Gradnja luka iznimno je sloæen i financijski zahtjevan posao. Danaπnje luke unutarnjih voda joπ uvijek nemaju odgovarajuÊu duljinu i oblik operativnih obala, kvalitetne prekrcajne ureaje i odgovarajuÊa skladiπta.19 Potrebna su iznimno velika ulaganja kako bi se izgradile kvalitetne i suvremene luke, a ta ulaganja nisu moguÊa u kratkom vremenu. • Kvalitete i moguÊnosti plovnog puta.20 Osim Dunava (kod kojeg se problem plovnosti pojavljuje relativno rijetko, jedino u sluËaju jako visokog vodostaja),21 svi plovni putovi u nas imaju problema s plovnoπÊu uzrokovanih niskom vodostajem, posebno u ljetnim mjesecima.22 Plovnost rijeke je condicio sine qua non da bi se luka na nekoj rijeci uopÊe mogla koristiti. Povremeni nedostatak plovnosti ili smanjena plovnost23 iznimno negativno djeluju kako na rad luke, tako i na percepciju pouzdanosti unutarnje plovidbe.24 Naravno, sliËno kao i gradnja luka, i osiguranje plovnosti traæi iznimna financijska ulaganja.25 • Postojanja odgovarajuÊih tereta. RijeËni promet je znaËajan po tome πto preuzima na prijevoz masovnu robu niske vrijednosti, koja ne podnosi visoke troπkove i ne traæi ”veÊu brzinu” prijevoza.26 Gaπenjem velikog dijela teπke industrije u nas i u susjednim dræavama27 takvi klasiËni tereti su se smanjili. 19 Tako je upravo nedostatak skladiπnog prostora bitan ograniËavajuÊi faktor za razvoj luke u Vukovaru. 20 ”Plovni put unutarnje plovidbe je pojas na rijekama, jezerima i kanalima koji se nalaze na kopnenom dræavnom teritoriju. Plovni put mora imati odreenu dubinu, πirinu i propisane gabarite, koji je ureen, obiljeæen i otvoren za sigurnu plovidbu. Plovni se putovi u Republici Hrvatskoj za sada nalaze samo na rijekama. To su rijeka Dunav, Sava, Drava i Kupa. Iz toga su iskljuËeni oni plovni putovi koji po zakonu ulaze u okvir pomorske plovidbe.To su uπÊa rijeka do granice do koje redovito plove pomorski brodovi.”’ Horvat, Ladislav: Pravo unutarnje plovidbe, SveuËiliπte u Zagrebu - Fakultet prometnih znanosti, Zagreb, 2003., str. 132. 21 Visok vodostaj moæe u potpunosti zaustaviti plovidbu na rijeci: velike koliËine vode dovode do toga da se plovni put ne moæe jasno odrediti, mostovi postaju preniski, stvaraju se virovi, a i otkinuti komadi drveÊa i raznog materijala predstavljaju opasnost za plovidbu. Stoga se u takvim sluËajevima plovidba privremeno obustavlja. 22 O stanju hrvatskih plovnih putova te planovima za poboljπanje plovnosti vidi: PrπiÊ, Marko - KadiÊ,Vlatko - Filak Zorana: Unutarnji plovni putovi u Hrvatskoj - potencijali i realizacija, Zbornik radova 3. hrvatska konferencija o vodama ”Hrvatske vode u 21. stoljeÊu”, Hrvatske vode, Osijek, 2003., str. 645-656. 23 U sluËaju smanjene plovnosti brodovi Ëesto mogu ploviti, ali s manjom koliËinom tereta, kako bi imali niæi gaz.Time se naravno smanjuje ekonomiËnost plovidbe. 24 U suvremenom poslovanju sirovine i roba koja se nalazi na skladiπtu smatra se imovinom koja ne donosi dobit, πtoviπe stvara dodatne troπkove (Ëuvanje, manipulacija, blokiranje sredstava koja su se mogla kratkoroËno uloæiti i sl.). Cilj kvalitetnog poslovanja je stoga πto je moguÊe viπe smanjiti koliËinu robe na skladiπtu. ©to znaËi da poveÊanje zaliha, primjerice prije sezone niskog vodostaja, odvraÊa korisnike od koriπtenja unutarnje plovidbe za prijevoz tereta. 25 ”RijeËni promet zahtijeva da se relativno uvelike ulaæe u razvoj njegove infrastrukture, a o njezinoj kvaliteti uvelike ovisi. Iz stanja infrastrukture moæe se sagledati i poloæaj te vrste prometa u nas. Gotovo svi unutarnji plovni putevi, umjetni i prirodni, nisu regulirani i osposobljeni za normalnu plovidbu i uporabu postojeÊih plovnih kapaciteta…” ’ DadiÊ, op. cit. (bilj. 8), str. 2. 26 Romπtajn, op. cit. (bilj. 14), str. 104. 27 Poslovno gledano, hrvatske luke unutarnjih voda ne treba gledati usko, samo kao servis za terete koji putuju u i iz Republike Hrvatske. Luka koja je kvalitetno povezana æeljeznicom i cestom, i koja obavlja svoje djelatnosti brzo i uËinkovito, moæe svoje usluge uspjeπno nuditi i susjednim zemljama. 5 Luke unutarnjih voda 3/29/07 1:01 PM Page 6 Stoga Êe za daljnji razvoj biti neophodno uzeti u obzir i neke nove vrste tereta te se viπe usredotoËiti na pojam luke ne samo kao pretovarnog mjesta, veÊ i kao mjesta gdje se vrπe razna oplemenjivanja i druge operacije s robom: od uvreÊavanja umjetnog gnojiva do sastavljanja automobila. • Meunarodnih okolnosti. Hrvatski plovni putovi dio su plovnih putova Europe. Posebno tu treba istaknuti moguÊnosti koje nudi kanal RajnaMajna-Dunav kojim su naπe luke povezane s rajnskim bazenom te velikim lukama u Amsterdamu i Roterdamu.28 Pitanje neometane i slobodne plovidbe je esencijalno za kvalitetan razvoj ove grane prometa.To se vidi i po Ëinjenici da se plovidba donjim Dunavom joπ nije oporavila od ograniËenja slobode plovidbe koja su uvedena 1999. u tadaπnjoj SRJ.29 • Razvijenosti brodara. Ratne okolnosti nisu naπtetile samo lukama - veÊ i brodarima. Stoga je potrebno stvoriti preduvjete za razvoj hrvatske rijeËne trgovaËke flote i nabavu novih suvremenih brodova jer sada imamo jako izraæenu nerazvijenost brodara i zastarjelost flote. Posebno se nameÊe zadatak uvoenja kontejnerskog prijevoza na donjem Dunavu. • Kvalitetne promocije unutarnje plovidbe. Prednosti i moguÊnosti unutarn je plovidbe u Hrvatskoj nisu u dovoljnoj mjeri popularizirane te se gospodarski subjekti joπ uvijek premalo odluËuju za koriπtenje ovog oblika prijevoza. Smatramo kako bi nadleæno ministarstvo u suradnji s Hrvatskom gospodarskom komorom trebalo poduzeti akcije za popularizaciju koriπtenja unutarnje plovidbe. • Razvoja gospodarstva. Nerazvijenom gospodarstvu jednostavno nisu potrebne razvijene moguÊnosti prijevoza. Da bi se teret prevozio - potrebno je uopÊe imati teret. Stoga je razvoj luka unutarnje plovidbe prvenstveno vezan uz obnovu i razvoj hrvatskog gospodarstva (pa i gospodarstva susjednih dræava, napose Bosne i Hercegovine) i to djelatnosti koje najviπe takav prijevoz trebaju: proizvodnih i energetskih. U danaπnje vrijeme luku ne treba gledati samo kao mjesto za pretovar tereta s broda na vlak ili kamion. Suvremena luka (a u tom smjeru treba razvijati i naπe luke unutarnjih voda) postaje poduzetniËka zona sui generis, mjesto na kojem se razvijaju mnogobrojne gospodarske aktivnosti vezane uz teret koji se prevozi vodom. 28 Navedene dvije nizozemske luke iznimno su zanimljive jer u njih pristaju takozvani ”brodovi matice” koji nose i po nekoliko tisuÊa kontejnera, a pristaju na samo nekoliko mjesta na svom putu od Sjeverne Amerike do Dalekog Istoka.To otvara velike moguÊnosti za razvoj suvremenog kontejnerskog prijevoza. 29 Kada su 1999. godine, za vrijeme vojne intervencije NATO-a, u tadaπnjoj SRJ sruπeni mostovi preko Dunava, lokalne vlasti su izgradile pontonske mostove koji su se povremeno otvarali te bi se plovidba naplaÊivala, s obrazloæenjem kako je u pitanju taksa za troπkove otvaranja pontonskih mostova.Takva praksa se nastavila bitno duæe nego πto je tehnoloπki bilo potrebno; u pitanju je bio svojevrsni pritisak na meunarodnu zajednicu kako bi se dobila sredstva za izgradnju novih mostova. 6
© Copyright 2024 Paperzz
