Knjižnica
SVJEDOCI POVIJESTI
Thomas Patrick M e l a d y
Knjiga 1
Uredničko
vijeće
Dubravko Jelčić
Nikola Ružinski
Ivo S a n a d e r
Mirko Valentić
Izvršni
Kolinda
Miroslav
Anita
urednici
Grabar
Kovačić
Šikić
Lektor
Ante Stamać
Veleposlanikova
priča
SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE
I VATIKAN U SVJETSKOJ POLITICI
S
engleskoga prevela
Zlata Penić-Ivanko
Korektorica
Blanka Pečnik-Kroflin
Grafički i tehnički urednik
Stjepan Ocvirk
Likovna
oprema
Luka G u s i ć
HRVATSKA SVEUČILIŠNA NAKLADA
HRVATSKI INSTITUT ZA POVIJEST
Zagreb, 1997.
Predgovor
h r v a t s k o m izdanju
U
© 1994 T h o m a s Patrick Melady
CIP — Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i sveučilišna biblioteka, Zagreb
U D K 327(73:456.31)
MELADY, Thomas Patrick
Veleposlanikova priča : Sjedinjene Američke
Države i Vatikan u svjetskoj politici / Thomas
Patrick Melady ; s engleskoga prevela Zlata PenićIvanko ; < pogovor Ivica Maštruko>. — Zagreb :
Hrvatska sveučilišna naklada, 1997. - 260 str. ; 23
cm. — (Svjedoci povijesti; knj. 1)
Str. 5-9: Predgovor / Nikola Ružinski.
ISBN 953-169-120-7
970217149
Knjiga je tiskana uz potporu
Ministarstva znanosti i tehnologije Republike Hrvatske.
o v o j z a n i m l j i v o j priči čitatelj ć e s e u p o z n a t i s a n a l i t i č k i m
p o g l e d i m a veleposlanika Sjedinjenih Američkih Država
pri S v e t o j S t o l i c i , d a k l e , a m e r i č k o g i n t e l e k t u a l c a , s v e u č i l i š n o g
p r o f e s o r a i i s k u s n o g d i p l o m a t a , u s v e z i s najznačajnijim d o g a đ a j i m a u E u r o p i i u svijetu o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 3 . g o d i n e . T o s u
g o d i n e k a d a j e p a o B e r l i n s k i zid, g o d i n e p o v i j e s n i h p r o m j e n a u
istočnoj i srednjoj Europi. Za j e d n o g a m b a s a d o r a to su — k a k o
u s v o m predgovoru kaže M e l a d y — »the best of times and the
w o r s t o f t i m e s « . Z a m n o g e s t a n o v n i k e E u r o p e , ali i A f r i k e ili
A z i j e , b i l a s u t o s i g u r n o the worst — n a j t e ž a v r e m e n a . Z a v e l e p o s l a n i k a pri najznačajnijoj vjerskoj instituciji u svijetu t o j e
i z u z e t n a prilika, p o g o t o v o a k o p r e d s t a v l j a n a j m o ć n i j u d r ž a v u
svijeta. Z a h r v a t s k o g a čitatelja o v e g o d i n e i m a j u drukčiji, p o s e b a n s m i s a o , koji b i s e , t a k o đ e r e n g l e s k i m riječima, m o g a o o p i sati » t h e b e s t a n d t h e worst o f t i m e s « . U p r a v o s u t o g o d i n e
n a j v e ć e g a i s k u š e n j a h r v a t s k o g n a r o d a , g o d i n e i z n i m n e patnje,
v e l i k i h e g z o d u s a , ali i k o n a č n o g u s p j e h a — p o n o v n e u s p o s t a v e
s l o b o d n e i nezavisne države. Zanimljivo je pročitati kako A m e r i k a n a c , sa s v o j i m a m e r i č k i m n a z o r i m a , ali u najboljoj n a m j e r i i
u z m a k s i m a l a n n a p o r objektivizacije događaja g l e d a n a stvar a n j e h r v a t s k e d r ž a v e , i to s p o l o ž a j a c e n t r a k a t o l i č a n s t v a u s r c u
E u r o p e . T o j e p o g l e d o s v j e d o č e n a h r v a t s k o g prijatelja, š t o j e
gospodin Melady više puta pokazao i dokazao.
Č e s t o s m o u d e v e d e s e t i m g o d i n a m a u H r v a t s k o j analizirali
p o n a š a n j e v e l i k i h ili m a n j e v e l i k i h ali z n a č a j n i h z e m a l j a p r e m a
n a š i m z a h t j e v i m a z a p o t p o r o m , r a č u n a j u ć i d a s v i m a m o r a biti
j a s n o k a k o s m o u p r a v u u b o r b i z a n e z a v i s n o s t H r v a t s k e . T o je,
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u š t o s m o č v r s t o bili uvjereni, l a k o i j e d n o s t a v n o d o k a z i v o n a
temelju povijesnih činjenica, čak i s p o m o ć u vjerodostojnih do­
k u m e n a t a koji s e n e n a l a z e u H r v a t s k o j , n e g o u t i m v e l i k i m i
v a ž n i m d r ž a v a m a . A l i svi z n a m o d a s e t o nije d o g o d i l o i d a s m o
se nalazili u situacijama da s m o s a m o mi znali koliko m a l o m o ­
gućnosti još i m a m o na raspolaganju, s k o l i k o ljudskog napora
n a s t o j i m o d o b i t i n a v r e m e n u z a p r e d a h , z a p o n o v n o skupljanje
s n a g e za konačni rasplet.
glavito Sjedinjenih Američkih D r ž a v a i Vatikana na priznanje
n e o v i s n o s t i Hrvatske i Slovenije.
Knjiga T h o m a s a P a t r i c k a M e l a d y j a o d g o v a r a n a m n o g a pi­
tanja k o j a s m o u t i m n a j t e ž i m d a n i m a p o s t a v l j a l i , a o n e k i m a i
d a n a s r a z m i š l j a m o . N a č e l n o b i s m o m o g l i r e ć i d a knjigu t r e b a
p r o m a t r a t i s n a š e g stajališta, u z i m a j u ć i u o b z i r tri z n a č a j n a a s ­
pekta.
T o j e , prije s v e g a , a n a l i t i č k i p o g l e d n a s v j e t s k e d o g a đ a j e i n a
njihovu uzročnu povezanost. S v a k o m u je j a s n o da su događaji u
svjetskoj p o l i t i c i m e đ u s o b n o p o v e z a n i . U o v o j knjizi m o ž e m o
vidjeti š t o j e , k a k o i z a š t o v o d i l o a m e r i č k u p o l i t i k u p r e m a krizi
na B l i s k o m i s t o k u , u Z a l j e v s k o m r a t u , npr., ili u k r i z n i m ž a r i š ­
t i m a u Africi, k a k a v j e b i o s l u ž b e n i s t a v p r e m a n a j v e ć e m rivalu,
Rusiji. K o n a č n o , za n a s je najzanimljivije p o g l a v l j e o tzv. krizi u
e x Jugoslaviji. D a n a s j e n e d v o j b e n o k a k o j e b i t k u H r v a t s k e z a
svoju n e z a v i s n o s t p r o m a t r a l a — prije s v e g a E u r o p a — k a o k r i z u u
Jugoslaviji.
Pažljiv ć e čitatelj p r o n a ć i d i o o d g o v o r a n a sva tri pitanja,
o d n o s n o , bit ć e m u jasniji p o l i t i č k i p o t e z i S t a t e D e p a r t m e n t a i
S v e t e S t o l i c e u t i m d a n i m a . O s o b i t o s u zanimljive a n a l i z e utje­
caja triju, s a u t o r o v a stajališta, d o m i n a n t n i h i važnijih č i m b e n i k a
- S A D , V a t i k a n a i U N . U v i š e n a v r a t a a u t o r u knjizi n a v o d i
o s n o v n e p o s t u l a t e k o j e S j e d i n j e n e A m e r i č k e D r ž a v e ističu u
svojoj vanjskoj p o l i t i c i : vjerske s l o b o d e , ljudska p r a v a i p o l i t i č k i
p l u r a l i z a m - te p o t p u n u s u k l a d n o s t s p o l i t i k o m V a t i k a n a u
p r v i m d v j e m a t o č k a m a . U a m e r i č k o m m o d e l u p o l i t i č k o g plu­
r a l i z m a mišljenja i p a k n i s u ista. U o v i m b u r n i m g o d i n a m a s
k o n c a o s a m d e s e t i h i p o č e t k a d e v e d e s e t i h g o d i n a o v o g stoljeća,
g l a v n i p o l i t i č k i p o t e z i bili s u i m g o t o v o p o t p u n o u s k l a đ e n i . U
knjizi s e m o g u n a ć i s a m o dva z n a č a j n a i z u z e t k a : Zaljevski rat i
rat n a p o d r u č j u b i v š e Jugoslavije, p o s e b i c e u H r v a t s k o j , g d j e s u
p o l a z n a stajališta V a t i k a n a bila drukčija o d a m e r i č k i h .
Z a n a š e č i t a t e l j e i p a k j e najzanimljiviji p r i k a z d o g a đ a j a u
b i v š o j Jugoslaviji, p o s e b i c e s a s t a j a l i š t a v a n j s k i h utjecaja, g e o ­
g r a f s k o g a , p o v i j e s n o g a i d r u š t v e n o g o k r u ž e n j a . D a k l e , ovaj t r e ć i
p o g l e d j e s t p o g l e d i stajališta u t j e c a j n i h z e m a l j a i s u s t a v a , p o -
U p r a v o iz prikaza događaja u Hrvatskoj s h v a ć a m o svu slo­
ž e n o s t pokušaja tumačenja o d n o s a na ovim prostorima. K a o za
d r u g e z e m l j e , P o l j s k u , M a đ a r s k u , Č e š k u , S l o v a č k u itd., čije p o ­
litičke p r o m j e n e opisuje, autor analitički i s o s n o v n i m povijes­
n i m p o d a c i m a p r i k a z u j e o d n o s e tih z e m a l j a s a z e m l j a m a n j i h o v a
o k r u ž e n j a . T a k a v je slučaj i s H r v a t s k o m . K r a t k i m p r i k a z o m
b l i s k e p r o š l o s t i , v e ž u ć i j e u g l a v n o m u z D r u g i svjetski rat, t u m a č i
r a z l o g e i o s n o v n e p o l i t i č k e m o t i v e S A D p r e m a bivšoj J u g o s l a ­
viji, k a o i č i n j e n i c u da je stav V a t i k a n a b i o drukčiji. U I X . p o ­
glavlju o v e knjige n a p i s a n o je, m e đ u o s t a l i m , i n e k o l i k o n a v o d a
i z h r v a t s k e p o v i j e s t i koji s u d o m i n a n t n o utjecali n a stav S A D
p r e m a p o l o ž a j u i o d n o s i m a u n u t a r Jugoslavije p o č e t k o m d e ­
v e d e s e t i h g o d i n a . V j e r o j a t n o nije n u ž n o ovdje p o s e b n o i s t a k n u t i
d a j e riječ o u l o z i j e d n o g dijela h r v a t s k o g n a r o d a u n a c i s t i č k i m
z l o č i n i m a . P r i k a z j e t o a u t o r a koji prije s v e g a ž e l i biti o b j e k t i v a n ,
a koji j e k a o d i p l o m a t d o v e d e n u p o l o ž a j d a z a s t u p a s t a v o v e
s v o j e d r ž a v n e a d m i n i s t r a c i j e , p a i o n d a k a d s e s njima n e s l a ž e
6
7
D r u g a k a r a k t e r i s t i k a o v e z a n i m l j i v o p i s a n e knjige, ili p r i č e ,
kako je autor zove, jest p o g l e d p r e m a svjetskim događajima tog
v r e m e n a , p r o m a t r a n i h s a s t a n o v i š t a v j e r s k i h o d n o s a . T o j e ra­
z u m l j i v o k a d s e r a d i o v e l e p o s l a n i k u pri S v e t o j S t o l i c i , koji u
svojoj » p r i č i « a n a l i z i r a i t u m a č i utjecaj S v e t o g O c a , o d n o s n o
V a t i k a n a , n a p o l i t i č k a z b i v a n j a u svijetu.
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
g o s l a v i j e . I s t o t a k o , u s p r k o s o p ć e p o z n a t i m č i n j e n i c a m a o du­
p o t p u n o . Jer, a m e r i č k o m v e l e p o s l a n i k u u V a t i k a n u b i l e s u p o t ­
g o r o č n o j v e l i k o s r p s k o j p o l i t i c i - koja je u o v o m stoljeću č a k
p u n o j a s n e v e l i k o s r p s k e a s p i r a c i j e u agresiji n a H r v a t s k u , k a o i
n e k o l i k o puta p o t p u n o o t v o r e n o stupila na političku scenu i
d u g o pripremana dominacija Srba u bivšim Jugoslavijama. N o ,
o d n i jkrivnji
e l a n az a sž trot vt ienueD tr ius g
u ćoam sžvi vj eottsak o-mm
i Hrvati m o r a m o uložiti
d u g o g o d i š n j a i s u s t a v n o v o đ e n a p o l i t i k a s r p s k o g lobija u svijetu o n a v o d n o j hrvatskoj
ratu,
p
o
s
e
b
a
n
n
a
p
o
r
z
a
o
b
j
e
k
t
i
v
n
i
m
p
r
o
u
č
a
vanjem, valorizacijom i
s j e d n e s t r a n e , a o S r b i m a k a o s a v e z n i c i m a u b o r b i p r o t i v na­
p r i k a z i v a n j e m s v o j e povijesti.
cizma, s druge strane, previše je raširena, t a k o da je i zaista
objektivni promatrači j e d n o s t a v n o nekritički prihvaćaju. N a ž a ­
l o s t toj iskrivljenoj slici o h r v a t s k o m n a r o d u u D r u g o m svjet­
s k o m r a t u nije s e u s p i o o d u p r i j e t i n i n a š a u t o r . Č i t a t e l j ć e l a k o
u o č i t i d a n e k e tvrdnje n e s t o j e , ali i h n e t r e b a s h v a t i t i z l o n a ­
m j e r n i m a n a p o s e k a d j e riječ o z a g r e b a č k o m n a d b i s k u p u Alojziju
S t e p i n c u . Ili, n e m a n i t i riječi o s u d j e l o v a n j u H r v a t a u antifa­
šističkoj borbi. U pripremi h r v a t s k o g izdanja u r e d n i š t v o se n a š l o
p r e d d i l e m o m valja l i u p o z o r i t i a u t o r a n a o č i t e p o g r e š k e i z a ­
moliti ga da ispravi originalni t e k s t — s č i m bi se on m o ž d a u
n e k i m s l u č a j e v i m a i s l o ž i o , j e r g a v o d i o b j e k t i v n i j e m p r i k a z u — ili
u n i j e t i p o s e b n e p r i m j e d b e u r e d n i k a d a b i s e o b j e k t i v i z i r a o origi­
n a l n i t e k s t . O d l u č i l i s m o s e z a o v o d r u g o , j e r i s p r a v c i m a izvor­
n o g teksta čitatelj bi i z g u b i o u p r a v o o n u informaciju, onaj od­
g o v o r n a koji j e č e k a o t i j e k o m c i j e l o g a r a t a : » K a k o t o d a n e v i d e
d a s m o u p r a v u ? « O v a k o s u r a z m i š l j a h i o n i koji s u n a m bili
skloni, o v a k o se p r o v o d i l a e u r o p s k a , a kasnije i svjetska politika.
Nikola
I o v o s u r a z l o z i koji g o v o r e z a š t o n a m n a š i o s v j e d o č e n i prijatelji
n i s u p o n e k a d m o g l i p o m o ć i — o s t a l i s u i m a l i » a r g u m e n t e « . Jer,
i z o v e knjige čitatelj m o ž e n e d v o j b e n o zaključiti d a j e d o pre­
k r e t n i c e u politici svjetskih v e l e s i l a p r e m a H r v a t s k o j d o š l o k o ­
načnim spoznajama o velikim srpskim zločinima, o etničkom
čišćenju, p o g l a v i t o u B o s n i i H e r c e g o v i n i , a ne prihvaćanjem
stvarnih o d n o s a Hrvata i Srba, p o s e b i c e u D r u g o m svjetskom
ratu, a t i m e i u z r o k a r a s p a d a b i v š e J u g o s l a v i j e .
D a n a s , p o č e t k o m 1997. g o d i n e više ne postoji ni jedna
ozbiljnija z e m l j a ili svjetska o r g a n i z a c i j a k o j a s u m n j a u t o d a j e
velikosrpska politika izazvala krvoproliće na području bivše Ju8
9
Ružinski
Ovu
knjigu
četirima
ženama
mojoj
majci
mojoj
supruzi
te
i
posvećujem
mojim
Monici
u
Rosi
mom
Belisle
Margareti
kćerima
Melady
životu:
Melady,
Badum
Christini
Micklos.
Melady,
Melady
Morin
Predgovor
Z
Z A H V A L A
A u t o r ž e l i izraziti svoju z a h v a l n o s t L y n e a n d B r a d e l y F o u n d a t i o n ,
P u e b l o I n s t i t u t e i F r e e d o m H o u s e za njihovu p o t p o r u u pripre­
m a m a z a o v o djelo.
A u t o r a s u t a k o đ e r z a d u ž i l a n j e g o v a dva p r e t h o d n i k a , v e l e p o s l a n i c i
W i l l i a m A. W i i s o n i F r a n k S h a k e s p e a r e , p r u ž a n j e m informacija o
d o g a đ a j i m a koji s u s e zbili z a vrijeme njihova v e l e p o s l a n i č k o g m a n ­
data pri S v e t o j S t o l i c i .
adnjeg n a š e g nedjeljnog p o p o d n e v a u R i m u Margaret i ja
otišli s m o u oproštajni posjet bazilici S v e t o g Petra u Vati­
kanu. U i s k o p u p o d veličanstvenim glavnim oltarom kleknuli
s m o n a g r o b S v e t o g P e t r a i m o l i l i s e B o g u d a n a s t a v i nadahnji­
v a t i p a p u I v a n a P a v l a II. u n j e g o v o j b o r b i za ljudska prava i
s l o b o d u vjeroispovijesti. O d l a z e ć i i z k r i p t e , z a u s t a v i l i s m o s e
i s p r e d M i c h e l a n g e l o v e P i e t a z a d i v l j e n i k a o i uvijek p r i z o r o m
ljepote t o g remek-djela.
K a k o n a s j e s l u ž b e n o v o z i l o č e k a l o i z a stražnje s t r a n e B a z i ­
l i k e , p r o š l i s m o p o r e d dva š v i c a r s k a s t r a ž a r a . Salutirali s u m i k a o
a m e r i č k o m v e l e p o s l a n i k u p o posljednji p u t . N a š e j e v o z i l o p r o ­
d u ž i l o p r e k o T i b r a p r e m a i s t o k u i f o n t a n i T r e v i . Pridružili s m o
se nasmijanim, v e s e l i m Rimljanima i turistima. B i l o je vrijeme
r i m s k o g z a l a s k a sunca. O b o j e s m o bacili n o v č i ć e u fontanu, proš a p t a v š i s v a k o s v o j u želju — d a s e j e d n o g a d a n a v r a t i m o u R i m .
Sljedeći dan, ponedjeljak, p r o t e k a o je brzo uz oproštajne
p o z i v e . D o š l a j e k o n a č n o i v e č e r , 1 . o ž u j k a 1 9 9 3 . o k o 1 9 . 3 0 sati.
M a r g a r e t i j a b i h s m o n a r i m s k o j ž e l j e z n i č k o j postaji T e r m i n i .
T u s m o bili č e s t o t i j e k o m č e t i r i g o d i n e p r o v e d e n e u R i m u , d o ­
l a z e ć i i o d l a z e ć i , ali ovaj p u t b i o j e t o n a š zadnji p o s j e t z a d u ž e
v r i j e m e . N a p u š t a h s m o R i m p o z a v r š e t k u m o j e g m a n d a t a u svoj­
s t v u a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . N a p o s t a j u s u
n a s d o p r a t i l i m o j i najbliži s u r a d n i c i : C a m e r o n H u m e , D a m i a n
L e a d e r i T e d O s i u s . S n a m a su bila i moja dva vozača, U m b e r t o
i C l a u d i o , p o l i c i j s k a pratnja, te m o j a d v a tjelohranitelja, P i e t r o i
Franco.
Ćaskali s m o i u g o d n o se zadirkivali na p e r o n u o m n o g i m ne­
z a b o r a v n i m doživljajima u R i m u . O d j e d n o m s m o p o s t a l i svjesni
13
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
da m o r a m o reći z b o g o m . B i l o je t e š k o zadržati suze, jer s m o
voljeli R i m , i svi s u t o z n a l i . K o n a č n o , C a m e r o n j e r e k a o v e d r o :
» V i d j e t ć e m o s e « , d o k s m o M a r g a r e t i ja, u z P i e t r a i F r a n c a ,
ulazili u n o ć n i v l a k z a M u n c h e n . O t i š l i s m o u svoj odjeljak,
pozvavši Pietra i F r a n c a da n a m se pridruže na piću. Još s m o
m a l o pričali o n e k i m z a n i m l j i v i m s t v a r i m a k o j e s m o radili u
R i m u , zagrlili se i pozdravili. O b a su n a s tjelohranitelja zapra­
v o ispratili s v e d o t a l i j a n s k o - š v i c a r s k e g r a n i c e . D o k j e v l a k n a ­
p u š t a o p o s t a j u , n a s t a v i l i s m o s e smiješiti, m a š u ć i . S u z e s u n a v r l e
kasnije.
b i h ž e l i o raditi u n j e g o v o j vladi. K a k o s a m m i s l i o d a ć e biti t e š k o
d o b i t i m j e s t o v e l e p o s l a n i k a u V a t i k a n u , z b o g v e l i k o g broja na­
tjecatelja z a t u d u ž n o s t , u p i s m u s a m P r e d s j e d n i k u n a z n a č i o d a
b i h ž e l i o p r e u z e t i d u ž n o s t p o m o ć n i k a d r ž a v n o g tajnika u S t a t e
D e p a r t m e n t u . D o k s a m p i s a o t o p i s m o , u blizini j e bila m o j a
s u p r u g a , p a s a m joj g a p o k a z a o . K a z a l a m i j e p r i l i č n o o d l u č n o :
» T o m , p o d e r i o v o p i s m o i reci P r e d s j e d n i k u o n o š t o z a i s t a ž e l i š
raditi.« T a d a s a m p r i p r e m i o d r u g o p i s m o , u k o j e m s a m n a z n a č i o
d a ž e l i m o b n a š a t i d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
M o j e o b n a š a n j e d u ž n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e ­
toj S t o l i c i o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 3 . g o d i n e b i l o j e z a m e n e i z n i m n o
i s k u s t v o . Cilj j e m o j e k n j i g e p o d i j e l i t i o v e doživljaje s j a v n o š ć u ,
z a t o š t o vjerujem d a ć e Sjedinjene A m e r i č k e D r ž a v e , k a o j e d i n a
svjetska v e l e s i l a , i S v e t a S t o l i c a , k a o j e d i n i m o r a l n o - p o l i t i č k i
a u t o r i t e t svjetskih r a z m j e r a , p r e u z e t i z n a č a j n u u l o g u u b u d u ć ­
n o s t i . N j i h o v a ć e d j e l o v a n j a u t j e c a t i n a ž i v o t e ljudi u s v i m dije­
lovima kugle zemaljske.
U prosincu 1988. g o d i n e , k a d a mi je novoizabrani predsjed­
n i k B u s h p r i o p ć i o k a k o ž e l i d a p r i s t u p i m n j e g o v o j vladi, r e k a o
s a m s u p r u z i d a j e d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i j e d i n o
m j e s t o koje ž e l i m primiti. Kasnije s a m t o s p o m e n u o n e k i m
ključnim č l a n o v i m a prijelaznog tima, te j e d n o m b l i ž e m surad­
niku G e o r g e a B u s h a . U p o z o r i l i su me da n e m a velikih izgleda
da dobijem to imenovanje. Jedan mi je Predsjednikov suradnik
r e k a o d a p o s t o j i n e k o l i k o v e l i k i h d o n a t o r a koji ć e u ć i u r a z m a ­
tranje, o d kojih j e s v a k i d a r o v a o n a j m a n j e 1 0 0 . 0 0 0 d o l a r a z a
k a m p a n j u » B u s h z a p r e d s j e d n i k a « ili z a n a m j e n s k e f o n d o v e R e ­
p u b l i k a n s k e s t r a n k e . M o j i financijski d o p r i n o s i , n a s u p r o t t o m e ,
s a s t o j a l i s u s e o d m a l i h darivanja b i v š i m s t u d e n t i m a s v e u č i l i š t a
g d j e s a m b i o r a v n a t e l j . A i ti bivši s t u d e n t i bili su d e m o k r a t i !
K a d a m i j e u siječnju 1 9 8 9 . g o d i n e r e č e n o d a j e P r e d s j e d n i k
s p r e m a n u z e t i me u obzir k a o kandidata, obavijestili su me i o
t o m e d a m u m o r a m n a p i s a t i p i s m o , u k o j e m t r e b a m izraziti š t o
14
D v a d a n a kasnije, P r e d s j e d n i k m e j e n a z v a o i p o n u d i o m i t o
mjesto. O d m a h s a m odgovorio: »Bila bi mi čast!« T a d a s a m
p r e d o s j e t i o d a ć e d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i u
o v o m r a z d o b l j u povijesti biti v a ž n a z a a m e r i č k e i n t e r e s e . Z n a ­
čenje događaja kojima s a m bio svjedokom tijekom moje veleposlaničke dužnosti uvelike će, međutim, nadmašiti moja o č e ­
kivanja. U v i j e k ć u o s t a t i z a h v a l a n svojoj s u p r u z i š t o m e j e p o ­
t a k l a d a P r e d s j e d n i k u i z r a z i m š t o ž e l i m raditi, a P r e d s j e d n i k u ć u
biti z a h v a l a n š t o m i j e d a o o v u priliku d a s l u ž i m svojoj zemlji.
S u s r e o s a m P a p u 1979. g o d i n e p r i g o d o m njegova posjeta
N e w Y o r k u . I a k o j e t o b i l o k u r t o a z n o predstavljanje, v e ć s a m
t a d a p r e d o s j e ć a o d a ć e o n biti s u d b o n o s n i čovjek. R o đ e n u rad­
n i č k o j obitelji u p r e d g r a đ i m a K r a k o w a , u j u ž n o j Poljskoj 1 9 2 0 .
godine, Karol Wojtyla proživio je vrijeme nacističke i komu­
n i s t i č k e tiranije. O t v o r e n z a g o v o r n i k t r a d i c i o n a l n i h v r e d n o t a ,
o n j e p o s v e m u i čovjek m o d e r n o g svijeta, koji z n a k a k o p r e d ­
voditi i nadahnjivati.
I z a b r a n j e z a p a p u 16. l i s t o p a d a 1 9 7 8 . g o d i n e , a j a s a m m u
t r e b a o p r e d a t i v j e r o d a j n i c e u j e d a n a e s t o j g o d i n i n j e g o v a pontifik a t a k a o n a m j e s n i k a Kristova, p o g l a v a r a c i j e l e K a t o l i č k e crkve,
te poglavara države Vatikan. D o l a z i o s a m u R i m k a o američki
v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i - v l a d i K a t o l i č k e crkve. A P a p a je
bio poglavar Svete Stolice.
N e k o l i k o tjedana nakon m o g dolaska u Rim, u kolovozu
1 9 8 9 . g o d i n e , p o s t a l o j e j a s n o d a ć e s e u svijetu d o g o d i t i z n a 15
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
č a j n e p r o m j e n e . J e d n a j e v e l e s i l a n e s t a j a l a , k o m u n i s t i č k a vla­
d a v i n a u i s t o č n o j E u r o p i j e z a v r š a v a l a , a m n o g i d u g o tinjajući
s u k o b i u Africi, S r e d i š n j o j A m e r i c i i S r e d n j e m i s t o k u razrje­
šavali s u se. N o n a područjima o s l o b o đ e n i m a sovjetske domi­
n a c i j e razvijali s u s e d r u g i p r o b l e m i . N a n e k i n a č i n b i l o j e t o
i s t o d o b n o » n a j b o l j e vrijeme... n a j g o r e v r i j e m e « . P r e d s t a v l j a j u ć i
Sjedinjene A m e r i č k e Države u t o m kritičnom trenutku, ukazana
m i j e j e d i n s t v e n a prilika d a b u d e m i z r a v n i m s v j e d o k o m pribli­
ž a v a n j a i p a r a l e l i z m a i n t e r e s a koji č e s t o p o s t o j e i z m e đ u S v e t e
Stolice i Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a g l e d e ključnih izazova u
svijetu t i j e k o m o v o g r a z d o b l j a .
D r ž a v a j e predstavljanje v l a d e s v o j e z e m l j e u p i t a n j i m a o d di­
p l o m a t s k o g i političkog interesa za američku vladu.
N e s a m o g e o p o l i t i č k a problematika, n e g o i ozbiljne, š i r o m
svijeta r a s p r o s t r a n j e n e t e š k o ć e g l e d e z d r a v s t v a , g o s p o d a r s t v a i
s o c i j a l n e skrbi, o d v e l i k o g s u i n t e r e s a i S v e t o j S t o l i c i i S j e d i ­
njenim A m e r i č k i m D r ž a v a m a . Primjerice, t i j e k o m m o j e g služ­
b o v a n j a u a m e r i č k o m v e l e p o s l a n s t v u , p a p a I v a n P a v a o II. i z d a o
je encikliku »Centesimus A n n u s « o svjetskom g o s p o d a r s k o m
p o r e t k u . I d u ć i s t o p a m a svojih p r e t h o d n i k a , I v a n P a v a o II. p r e d ­
stavio je širok prikaz načela kojima se treba rukovoditi u g o s p o ­
darskom poretku u t e m e l j e n o m na socijalnoj pravdi za sve.
B i t i o p u n o m o ć e n k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i n a kraju
d v a d e s e t o g s t o l j e ć a i s k u s t v o j e s l i č n o u l o z i v e l e p o s l a n i k a u dru­
g i m d r ž a v a m a u d e v e t n a e s t o m stoljeću, k a d a j e ovaj p o s a o b i o m a ­
nje s l o ž e n . M o j i h 1 3 9 k o l e g a z a v r i j e m e m o g a t a m o š n j e g m a n ­
d a t a p r e d s t a v l j a l i s u svoje d r ž a v n e p o g l a v a r e i v l a d e . B a v i l i s m o
s e g o t o v o isključivo d i p l o m a t s k i m i p o l i t i č k i m p r e d m e t i m a , a
i m a l i s m o i m a l e n broj s u r a d n i k a , koji s u n a s s a v j e t o v a h k a k o
b i s m o izvještavali i utjecali n a p o l i t i k u S v e t e S t o l i c e . Z a r a z l i k u
od veleposlanstava u drugim zemljama, n i s m o imali osoblje po­
s v e ć e n o vojnim pitanjima, v i z a m a , g o s p o d a r s k i m , t r g o v i n s k i m i
p o r e z n i m p i t a n j i m a , t e p r o b l e m u d r o g a i o b a v j e š t a j n i m djelat­
n o s t i m a . V e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i k l a s i č n a s u d i p l o m a t ­
ska predstavništva, jer se b a v e isključivo p o l i t i č k i m djelovanjima
i z m e đ u dviju vlada. D u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h
16
P a p a , k a o K r i s t o v N a m j e s n i k , vjerski učitelj i t u m a č K a t o ­
l i č k e crkve, n e s p a d a u d j e l o k r u g p o s l o v a a m e r i č k o g v e l e p o ­
s l a n i k a . P o s l o v i k a o š t o s u i m e n o v a n j e b i s k u p a , z a r e đ i v a n j e sve­
ć e n i k a , vjerski n a u k , strategija p r o t i v p o b a č a j a ili z a r e đ i v a n j e
ž e n a k a o svećenika, nisu p r e d m e t i o kojima bi američki vele­
p o s l a n i k raspravljao s a S v e t o m S t o l i c o m . U t o m s m i s l u a m e ­
r i č k o j e v e l e p o s l a n s t v o r a z l i č i t o o d d r u g i h v e l e p o s l a n s t a v a . Sva­
k o v e l e p o s l a n s t v o ravna s e p r e m a z a k o n i m a i o b i č a j i m a svoje
z e m l j e . M i s m o bili a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o , u k o j e m u postoji
s t r o g a o d v o j e n o s t C r k v e i države. Primjerice, d o k s u n e k i o d m o ­
jih k o l e g a m o g l i biti n a z o č n i n a s a s t a n c i m a koje s u upriličavali
kongregacijski s v e ć e n i c i ih biskupi, a m o g l i su sudjelovati i u sa­
m i m vjerskim o b r e d i m a , a m e r i č k o s e v e l e p o s l a n s t v o u s r e d o t o č i l o
na D r ž a v n o tajništvo, prateći isključivo n j e g o v e d i p l o m a t s k e dje­
latnosti, te na u r e d e koji se b a v e razvojem, izbjeglicama i zdrav­
s t v e n i m t e m a m a . U svojstvu a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pribivao s a m
s v i m s l u ž b e n i m c e r e m o n i j a m a k o j e b i s a z i v a o Sveti O t a c . M n o g e
od njih bile su s v e č a n o s t i , t i j e k o m kojih je m i s a bila središnji čin. U
t e h n i č k o m smislu, m e đ u t i m , t o s u b i l e d r ž a v n e c e r e m o n i j e , kojima
su pribivah i k o l e g e koji nisu bili katolici, a n e k i nisu bili ni kršćani.
Z a m e n e o s o b n o , o v e s u p r i g o d e i m a l e i vjersko obilježje. K a d a
m i j e predsjednik B u s h p r e d l o ž i o d a b u d e m v e l e p o s l a n i k 1989.
g o d i n e , vrlo s a m p o m n o p r o u č i o p o z a d i n u osnivanja a m e r i č k o g
v e l e p o s l a n s t v a pri Svetoj Stolici. Z n a o s a m d a j e 1 9 8 4 . g o d i n e
p o s t o j a l o z n a t n o protivljenje od s t r a n e različitih grupa u Sjedi­
n j e n i m A m e r i č k i m D r ž a v a m a , uključujući i n e k o l i k o r i m o k a ­
t o l i č k i h v o d e ć i h ljudi i o r g a n i z a c i j a . G l e d e k a t o l i č k i h s k u p i n a ,
b i l o j e j a s n o d a s e o n e b o j e d a ć e s e v e l e p o s l a n i k uključiti u
p o s t u p a k i m e n o v a n j a b i s k u p a ili u d r u g e p r e d m e t e v e z a n e u z
k l e r ili vjerski n a u k . Z n a o s a m d a j e i z n i m n o v a ž n o n e s a m o d a
s e n e u k l j u č u j e m o , n e g o č a k d a n e p r u ž a m o n i privid t o g a d a s m o
u k l j u č e n i . D a b i h t o o s i g u r a o , č i n i o s a m r a z n e s t v a r i . Primjerice,
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
k a o što je to u m n o g i h zajednica, k a t o l i č k o je c r k v e n o v o d s t v o
b i l o p o d i j e l j e n o g l e d e različitih pitanja. N e k i s u bili r a z v r s t a n i
k a o »tradicionalni«, neki k a o »liberalni«, d o k su neki pak imali
raznolikija g l e d i š t a . P o s t o j a l e s u r a z n o l i k e c r k v e n e » p o l i t i k e « .
P o s t a v i o s a m vrlo strogo pravilo, da se n i t k o u v e l e p o s l a n s t v u ne
b a v i c r k v e n i m s t v a r i m a , z a t o š t o t o nije b i l a u l o g a p r i m j e r e n a
veleposlanstvu Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a .
N a š i su politički interesi obuhvaćali Vijetnam, Panamu, H a ­
iti, K i n u , bivši S o v j e t s k i S a v e z , g r a đ a n s k i rat u bivšoj Jugoslaviji,
Z a l j e v s k i rat, Izrael, S u d a n , S o m a l i j u , Liberiju, i s v a z n a č a j n a
zbivanja u svijetu v e z a n a uz vjerske s l o b o d e , ljudska prava, p o ­
litički p l u r a l i z a m i h u m a n i t a r n a pitanja.
T o s e t a k o đ e r t i c a l o i d r u g i h vjerskih p o g l a v a r a . B i l o j e broj­
nih dostojanstvenika iz ž i d o v s k e z a j e d n i c e i iz različitih pro­
t e s t a n t s k i h crkava, koji s u p o s j e ć i v a l i v e l e p o s l a n s t v o . D a o s a m
naputak suradnicima da su oni, u n a t o č t o m u što naziv »vele­
č a s n i « ili »rabi« ( v e l e u č e n i ) m o ž d a n e z v u č i t a k o d o j m l j i v o k a o
k a r d i n a l , svi i p a k A m e r i k a n c i , i p r e m a s v i m a s e t r e b a l o o d n o s i t i
jednako. To je bilo veleposlanstvo vlade Sjedinjenih Američkih
Država, te je j e d n a k o služilo svim A m e r i k a n c i m a u smislu obav­
ljanja p o s l o v a s a S v e t o m S t o l i c o m .
S a m o s u m e j e d n o m p r i g o d o m tijekom g o t o v o četiri g o d i n e
m o g m a n d a t a k a o a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i
p o k u š a l i u v u ć i u s t r o g o c r k v e n e stvari, a i ta je p r i g o d a b i l a v r l o
bezazlena. Otprilike šest mjeseci n a k o n m o g dolaska, u m o m se
u r e d u p o j a v i o b r a č n i p a r koji j e u p r a v o t o g j u t r a s t i g a o n o ć n i m
l e t o m i z N e w Yorka. Rekli s u m i d a z a m e n e imaju o m o t n i c u
k o j a s a d r ž i povjerljive o b a v i j e s t i o p r o š l o s t i s v e ć e n i k a , z a k o g a
vjeruju d a j e k a n d i d a t z a i m e n o v a n j e n a p o l o ž a j b i s k u p a . O d ­
m a h s a m i h p r e k i n u o u o b j a š n j e n j i m a , n a s t o j e ć i biti k o l i k o j e
m o g u ć e ljubezan. R e k a o s a m i m d a m i j e vrlo ž a o š t o s u k r e n u h
n a t a k o d a l e k p u t d a m e p o s j e t e , n o j a taj m a t e r i j a l n i k a k o n e
m o g u primiti, a niti n a s t a v i t i r a z g o v o r . U k r a t k o s a m i h izvijestio
o u l o z i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , t e i h u p u t i o
da svaki takav p r e d m e t i informacije t r e b a predati c r k v e n i m
vlastima. Nikada od m e n e ni State D e p a r t m e n t , ni itko iz Bijele
k u ć e , p a n i v l a d i n d u ž n o s n i k , nije z a t r a ž i o d a p r e k o r a č i m o k v i r e
svojih d u ž n o s t i .
18
K r a j e m š e z d e s e t i h i p o č e t k o m s e d a m d e s e t i h b i o s a m n a duž­
n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a u Burundiju, a z a t i m u U g a n d i .
D v a desetljeća razmaka između m o g a prvog i drugog veleposlan i č k o g m a n d a t a o b i l j e ž e n a s u t i m e d a j e z n a t n o p o r a s t a o utjecaj
brze komunikacije te da putovanja na velike razdaljine nisu više
bila t a k o d u g a , š t o j e s v a v e l e p o s l a n s t v a p r i b l i ž i l o W a s h i n g t o n u .
T o s a m v r l o j a s n o z a p a z i o n a primjeru M a n u e l a N o r i e g e i z P a ­
n a m e . Kada bi mi američka vlada poslala informacije da me
izvijesti o d o g a đ a n j i m a , u pravilu b i s e t o z b i v a l o n a k o n š t o s a m
t o v e ć v i d i o n a C N N - u . I k a d a b i stizali brzojavi, koji b i sa­
državali naputke, č e s t o b i t o bilo n a k o n š t o s a m v e ć b i o primio
naputke p u t e m izravnog telefonskog poziva iz State Departmenta.
U R i m u sada postoje dva američka veleposlanstva: ame­
r i č k o v e l e p o s l a n s t v o u R e p u b l i c i Italiji i a m e r i č k o v e l e p o s l a n ­
s t v o pri S v e t o j S t o l i c i . Tu je i a m e r i č k a misija pri Organizaciji
Ujedinjenih n a r o d a za prehranu i poljoprivredu. Za vrijeme m o ­
j e v e l e p o s l a n i č k e d u ž n o s t i pri S v e t o j S t o l i c i , g o s p o d i n P e t e r F .
S e c c h i a b i o je v e l e p o s l a n i k u Italiji. B i l a su d v a v e l e p o s l a n i k a u
R i m u , a n a š e su misije b i l e z a s e b n e i r a z l i č i t e . J e d n o s t a v n o re­
č e n o , v e l e p o s l a n i k S e c c h i a b i o j e v e l e p o s l a n i k u Italiji; j a pri
Svetoj Stolici. O b a diplomatska ureda nalazila su se u Rimu.
A m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o u Italiji o m o g u ć a v a l o j e r a z n e ad­
ministrativne usluge (primjerice dostavu obavijesti i opskrbu
u r e d s k i m m a t e r i j a l o m ) a m e r i č k o j a m b a s a d i pri S v e t o j S t o l i c i , a
osoblje se m o g l o susretati na društvenim okupljanjima u R i m u i
i z v a n njega. N o , n j i h o v e s u misije b i l e o d v o j e n e . O d n o s i m e đ u
d v a m a a m e r i č k i m veleposlanstvima u R i m u za vrijeme m o g
m a n d a t a bili s u v r l o dobri.
19
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
N a p i s a o s a m o v a j p r e g l e d z a n a j š i r e č i t a t e l j s t v o , j e r vjerujem
d a ć e z a m e đ u n a r o d n u j a v n u p o l i t i k u biti k o r i s n o d a s e najšire
č i t a t e l j s t v o u p u t i i u p o z n a s u l o g o m najvažnijih č i m b e n i k a u
svjetskim p o s l o v i m a . A Sjedinjene A m e r i č k e D r ž a v e i S v e t a S t o ­
lica j e s u , n a r a z l i č i t e n a č i n e , g l a v n i č i m b e n i c i u s v j e t s k i m p o ­
slovima našega doba.
I. poglavlje
P r i g o d a z a stvaranje pravednijeg
svjetskog p o r e t k a
M
oj prvi značajniji z a d a t a k , u koji je b i l a u k l j u č e n a i Bijela
k u ć a , b i o j e pribaviti P a p i n u p r o c j e n u o g o s p o d i n u G o r b a č o v u n a k o n n j i h o v a s u s r e t a 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . g o d i n e . Bijela
k u ć a i S t a t e D e p a r t m e n t z n a l i s u d a t o z a p r a v o nije b i o njihov
prvi d o d i r . O d n o s i s G o r b a č o v i m razvijali s u s e o d njihova p o ­
č e t k a 1 9 8 5 . P r e d s j e d n i k B u s h i d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r n i s u
j o š i m a l i s t a v o G o r b a č o v u . Pri r a z m a t r a n j u g o r u ć i h p r o b l e m a ,
t e m e l j n o je pitanje pred Sjedinjenim A m e r i č k i m Državama,
Ujedinjenim narodima i svijetom bilo: m o ž e li se Gorbačovu
v j e r o v a t i ? P r e m a n a p u t c i m a k o j e s a m d o b i o , m o r a o s a m izvijes­
titi n e s a m o o d e t a l j i m a s u s r e t a , n e g o i pribaviti vrlo osjetljive
informacije o Papinoj prosudbi značaja Mihaila Gorbačova.
R i m je 1. p r o s i n c a 1 9 8 9 . b i o u p r e k r a s n o m sjaju — p r e p u n
t r a d i c i o n a l n o g r i m s k o g s u n c a — k a d a s u sovjetski p r e d s j e d n i k
G o r b a č o v i n j e g o v a s u p r u g a R a i s a stigli u v a t i k a n s k o unutrašnje
dvorište. G o r b a č o v a je, p r e m a običaju p r i g o d o m posjeta šefova
država, p o z d r a v i l a š v i c a r s k a s t r a ž a , t e j e n a k o n t o g a predstavljen
g o s p o d i u č e k a o n i c i p a p i n s k e p a l a č e . P a p a Ivan P a v a o II., u
upadljivo prijateljskom raspoloženju, p r i m i o je G o r b a č o v a u pri­
v a t n o j audijenciji, u svojoj knjižnici, d o k se m i n i s t a r vanjskih
poslova E d u a r d Ševardnadze i njegov tim sastao s kardinalom
A g o s t i n o m C a s a r o l i j e m , t a d a š n j i m d r ž a v n i m tajnikom V a t i ­
k a n a . P a p a s e z a l a g a o d a s e z a k o n s k i u r e d i » s l o b o d a savjesti«,
što je G o r b a č o v o b e ć a o podržati u tadašnjem Sovjetskom Sa­
v e z u . S l o b o d a vjeroispovijesti b i l a j e g l a v n a t e m a s a s t a n k a , a
20
21
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
stariji v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i k a s n i j e s u m i r e k l i d a j e G o r b a č o v
z r a č i o p o v j e r e n j e m d a ć e n a s t a v i t i p u t e m , koji j a m č i d a s l o b o d a
v j e r o i s p o v i j e s t i b u d e t e m e l j n i m p r a v o m z a s v a k o g a u Sovjet­
skom Savezu.
S a d a , n a kraju s v o j e karijere, d o ž i v i o j e d a s e n j e g o v e ideje
o b i s t i n e p o d v l a d a v i n o m p a p e I v a n a P a v l a II. U ranijim g o d i ­
n a m a , u n a t o č kritici koja je d o l a z i l a č a k i s najviših razina u
V a t i k a n u , o n j e n a s t a v l j a o svoju m e t o d u uspostavljanja k o n t a ­
kata »korak po korak« s v o đ a m a komunističkih režima. Njegovi
savjeti bili su p r e s u d n i u u s m j e r a v a n j u P a p i n e strategije p r e m a
Poljskoj, i o n d a š n j e m S o v j e t s k o m S a v e z u t i j e k o m razdoblja o d
1988. d o 1990.
G o r b a č o v je tada izrazio želju za diplomatskim v e z a m a sa
S v e t o m S t o l i c o m , pozivajući P a p u u posjet S o v j e t s k o m Savezu.
P a p a I v a n P a v a o II. o d g o v o r i o j e d a s e t a k v a pitanja k a o š t o s u
posjet i diplomatske v e z e m o g u dogovoriti čim promjene u
S S S R - u b u d u uočljivije. P a p a s e č v r s t o z a u z e o z a n a s t a v a k p r o ­
m i c a n j a vjerskih s l o b o d a i ljudskih p r a v a .
P a p a I v a n P a v a o II. p o t i c a o j e G o r b a č o v a d a u l o ž i n a p o r e
k a k o b i s e s u k o b l j a v a n j e v e l e s i l a p r i v e l o kraju. Č e s t i t a o j e G o r ­
bačovu na promjenama koje su v e ć nastupile, te p o n u d i o pot­
p o r u zaštiti » p r a v a i o b v e z a p o j e d i n a c a i n a r o d a « .
S o v j e t s k o stajalište d o ž i v j e l o j e d r a m a t i č n e p r o m j e n e n a k o n
J o s i f a Staljina, j e d n o g o d G o r b a č o v l j e v i h p r e t h o d n i k a , koji j e
1944. g o d i n e , u p o v o d u uspostavljanja komunističkih diktatura u
i s t o č n o j E u r o p i , o d b a c i o strepnje p a p e Pija X I I . u z s a r k a s t i č n u
o p a s k u : » K o l i k o o n i m a divizija?« S a s t a n a k G o r b a č o v a s P a p o m
u Vatikanu 1989. g o d i n e predstavljao je izniman zaokret do­
gađaja n a k o n četrdeset i p e t g o d i n a . S a s t a n a k je održan na Gorb a č o v l j e v zahtjev. O n j e ž e l i o d a P a p a s h v a t i n j e g o v p l a n z a
promjene u tadašnjem S o v j e t s k o m S a v e z u , a naravno da je ž e l i o
i njegovu potporu.
Z a m e n e j e g l a v n o pitanje b i l o mišljenje P a p e i njegovih naj­
bližih suradnika, p o s e b i c e k a r d i n a l a Casarolija, o G o r b a č o v u . A g o stino Casaroli je te g o d i n e odlazio u mirovinu jer je bio navršio 75.
g o d i n a . N j e g o v a s e d u ž n o s t pri S v e t o j S t o l i c i t i j e k o m dvaju d e ­
setljeća sastojala u v o đ e n j u k o n t a k a t a s a z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e
i o n d a š n j i m S o v j e t s k i m S a v e z o m . N j e g o v i s u m u prvi, o p r e z n i k o n ­
takti s V a r š a v o m , B u d i m p e š t o m , P r a g o m , i M o s k v o m donijeli
z n a t n e kritike. N e k i s u govorili d a j e p r e v i š e s k l o n k o m p r o m i s i m a .
O n je, z a p r a v o , b i o t v o r a c p a p i n s k e s t r a t e g i j e u i s t o č n o j E u r o p i .
N a i z g l e d j e b i o o p r e z a n , ali j e z n a o k a d a t r e b a i s k o r i s t i t i priliku.
22
K a r d i n a l a s a m s u s r e o prije n e g o š t o s a m b i o i m e n o v a n v e l e ­
p o s l a n i k o m . T i j e k o m prvih t j e d a n a n a k o n m o g d o l a s k a , p a č a k i
prije n e g o š t o s a m P a p i p r e d a o vjerodajnice, s njim s a m u s p o s t a ­
v i o p o s t o j a n e r a d n e o d n o s e . B i o j e s p r e m a n n a suradnju i susret­
ljiv pri r a z m j e n i informacija i raspravi strategije.
Kardinal Casaroli bio je u kontaktu s G o r b a č o v i m n e d u g o
n a k o n š t o j e o n d o š a o n a vlast, 1 9 8 5 . g o d i n e . N a s a s t a n k u koji j e
u s h j e d i o o d m a h z a t i m , G o r b a č o v j e r e k a o k a r d i n a l u Casaroliju,
d a j e n j e g o v a m a j k a b i l a đ a k o n i c a u R u s k o j p r a v o s l a v n o j crkvi.
N a d a l j e j e k a z a o da, k a d a b i p o s j e ć i v a o majku u njezinoj s k r o m ­
noj k o l i b i , o n a b i s a z i d a m i c a l a s l i k e M a r x a i Lenjina, otkri­
vajući t a k o dvije c r k v e n e i k o n e .
T i j e k o m četiri godine, od susreta iz 1985. g o d i n e pa do viđe­
nja u R i m u 1 9 8 9 . , o d n o s i i z m e đ u R i m a i M o s k v e postajali s u s v e
v i š e prijateljski, p u t e m p r e p i s k e i z m e đ u G o r b a č o v a i P a p e , t e
n a k o n Gorbačovljeve b o ž i č n e čestitke. N e k o l i k o g o d i n a održa­
vanja d o d i r a p r e t h o d i l o j e s a s t a n k u 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . N a j e d n o m
o d p r i p r e m n i h s a s t a n a k a , G o r b a č o v s e o s v r n u o n a d u h o v n i utje­
caj s v o j e m a j k e .
Z n a l i s m o da je V a t i k a n b i o zadovoljan promjenama koje je
u o č i o u M o s k v i . N o , j e l i t a p r o m j e n a bila a u t e n t i č n a ? J e l i
Gorbačovljeva sklonost promjenama iskrena? State D e p a r t m e n t
i B i j e l a k u ć a željeli s u d o b i t i P a p i n u o c j e n u prije n o š t o ć e s e
G o r b a č o v d v a d a n a kasnije s a s t a t i s p r e d s j e d n i k o m B u s h o m i
državnim tajnikom J a m e s o m B a k e r o m uz obalu Malte. N e 23
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
k o l i k o s a t i n a k o n v a t i k a n s k o g s u s r e t a b i o s a m k a d a r izvijestiti
P r e d s j e d n i k a i D r ž a v n o g tajnika d a j e s a s t a n a k i z m e đ u P a p e i
s o v j e t s k o g č e l n i k a b i o v r l o u s p j e š a n , t e d a P a p a i n j e g o v i viši
s u r a d n i c i vjeruju d a j e G o r b a č o v č v r s t o p r i o n u o u z p r o m j e n e u
S S S R - u . Nadalje, bilo je jasno - P a p a je zaključio da se Gor­
b a č o v u m o ž e vjerovati. N e p o t r e b n o j e i r e ć i , o v a j e p r o c j e n a bila
korisna predsjedniku B u s h u na s a s t a n k u s G o r b a č o v i m a koji je
b i o o d r ž a n s a m o n e k o l i k o sati n a k o n š t o j e m o j e izvješće stig­
lo na M a l t u . Ovaj njihov sastanak, sličan s a s t a n k u G o r b a č o v a
s P a p o m , bio je od p r e s u d n o g z n a č e n j a za stvaranja k l i m e
povjerenja i z m e đ u sovjetskog i a m e r i č k o g v o đ e .
č o v i m razvijao s e t i j e k o m š e s t g o d i n a . N j e g a s u u p o z n a l i . Vje­
rovali s u m u .
O b a su sastanka bila značajna u smislu P a p i n e i Predsjedni­
k o v e procjene njihovih politika p r e m a G o r b a č o v u , a u kritičnom
razdoblju p r o m j e n a koje su uslijedile p o č e t k o m d e v e d e s e t i h .
G o r b a č o v se n e k o l i k o g o d i n a n a k o n s v o g d o l a s k a na vlast u
1985. p r o m e t n u o u značajna g e o p o l i t i č k o g provoditelja brzih
promjena koje su se tada d o g a đ a l e u S o v j e t s k o m S a v e z u . A
p r e d v o d i o j e p r o m j e n e b e z i k a k v a z a p a ž e n o g nasilja.
T i j e k o m tih važnih prijelaznih g o d i n a , o d 1 9 8 9 . d o 1991.,
G o r b a č o v u s u vjerovali p a p a I v a n P a v a o I I . i p r e d s j e d n i k B u s h .
Kako je Gorbačovljeva vodeća uloga o k o n č a n a n e s t a n k o m
S S S R - a u z a d n j i m d a n i m a 1 9 9 1 . , n a s c e n u j e s t u p i o B o r i s Jeljcin.
N j e g o v o p r v o pojavljivanje u i n o z e m s t v u u v o d e ć o j u l o z i d o ­
godilo se 20. na 2 1 . prosinca 1991. godine, kada su ga pozvali
talijanski v l a d i n i d u ž n o s n i c i i P a p a . B o r i s J e l j c i n ž e l i o j e z a d o b i t i
P a p i n o povjerenje, k a o što j e t o bilo uspjelo G o r b a č o v u .
Nova
zajednica
B r z i J e l j c i n o v d o l a z a k d a vidi P a p u 2 1 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . b i o j e
j o š j e d a n z n a k d a j e u k i n u t a v e l i k a z e m l j o p i s n a udaljenost. S a ­
m o prije p o l s t o l j e ć a , o c e a n i koji s u razdvajali k o n t i n e n t e uvje­
tovali s u d a putnici n a putu o d k o n t i n e n t a d o kontinenta pro­
vedu tjedne i mjesece. Oceani, planine, te velike zemljane mase
ostaju, n o m o d e r a n n a č i n p r i j e v o z a d r a s t i č n o j e s m a n j i o vrijeme
p o t r e b n o d a s e s j e d n o g ranije u d a l j e n o g m j e s t a s t i g n e n a d r u g o .
G o d i n a 2 0 0 0 . d o n i j e t ć e daljnje s m a n j e n j e v r e m e n a k o j e j e p o ­
t r e b n o d a s e s j e d n o g k o n t i n e n t a s t i g n e n a drugi. Pojavu b r z o g i
l a k o g p u t o v a n j a p r a t i r e l a t i v n o j e f t i n o obilježje. D a bih u k o l o ­
v o z u 1 9 8 9 . g o d i n e p r e d a o v j e r o d a j n i c e p a p i I v a n u P a v l u II. l e t i o
s a m d o R i m a d e v e t sati. D o p o č e t k a n o v o g s t o l j e ć a z a t o ć e
trebati o k o četiri sata.
N e s t a n a k v e l i k i h z e m l j o p i s n i h r a z d a l j i n a prati i f e n o m e n
b r z e k o m u n i k a c i j e . Ljudi u s v i m d i j e l o v i m a svijeta m o g u u i s t o m
času j e d n i s d r u g i m a stupiti u d o d i r p u t e m t e l e f o n a i telefaksa.
U veleposlanstvu s a m dobivao v a ž n e obavijesti p u t e m telefaksa
minutu nakon telefonskog poziva u kojem me se upozoravalo da
je poruka na putu.
M o j e izvješće S t a t e D e p a r t m e n t u o J e l j c i n o v o m s a s t a n k u
g o v o r i l o j e d a j e B o r i s Jeljcin p r u ž i o s v a k u n a z n a k u d a j e o d a n
provođenju reformi š t o ih je bio z a p o č e o G o r b a č o v . Nije se
č i n i l o d a i m a p l a n , n o n j e g o v j e n a s t u p b i o u m i r u j u ć i . Z a vrije­
me Jeljcinovog posjeta, p o s e b a n predstavnik Sovjetskog Saveza,
v e l e p o s l a n i k Jurij K a r l o v , p o s t a o j e p r e d s t a v n i k o m R u s k e f e d e ­
racije. Z b o g G o r b a č o v l j e v a o d l a s k a s a s c e n e , o s j e t i o s a m s t a n o ­
v i t o žaljenje m e đ u vatikanskim d u ž n o s n i c i m a . O d n o s s G o r b a -
R e v o l u c i o n a r n a p r o m j e n a u k o m u n i c i r a n j u izvršila je velik
utjecaj na svjetske p o s l o v e . U n a j v e ć e m broju slučajeva o d m a h
s m o obaviješteni o značajnu d o g a đ a j u koji se zbiva, te s m o t a k o u
prilici i djelovati. I predsjednik B u s h i P a p a z n a h su u roku od
nekoliko minuta za pokušaj državnog udara u Sovjetskom Savezu
u k o l o v o z u 1 9 9 1 . Taj d o g a đ a j , d a j e u s p i o , z a u s t a v i o b i prijelaz
n a d e m o k r a c i j u koji s e o d v i j a o u S o v j e t s k o m S a v e z u . N o , brzi
o d g o v o r i svjetskih v o đ a , p r i m j e r i c e p r e d s j e d n i k a B u s h a , p a p e
I v a n a P a v l a II., b r i t a n s k o g p r e m i j e r a J o h n a M a j o r a , p o m o g l i s u
u stvaranju m e đ u n a r o d n o g j a v n o g m n i j e n j a u p r i l o g M i h a i l u
24
25
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o r b a č o v u , nositelju promjena u tadašnjem S o v j e t s k o m Savezu.
G o r b a č o v , d o b i t n i k N o b e l o v e n a g r a d e z a mir, v o d i o j e tadašnji
Sovjetski Savez od 1985. do 1991. g o d i n e kroz niz g o l e m i h pro­
mjena koje su m o n o l i t n u diktaturu pretvorile u udrugu repub­
lika koje t e ž e liberalnoj demokraciji. A u ključnim g o d i n a m a
1 9 9 0 . i 1 9 9 1 . podržali su ga i predsjednik B u s h i p a p a Ivan Pa­
v a o II. J e d n o o d m o j i h g l a v n i h z a d u ž e n j a b i l o j e k o o r d i n i r a t i
r a z m j e n u i n f o r m a c i j a i strategija g l e d e o v e s i t u a c i j e i z m e đ u
W a s h i n g t o n a i S v e t e S t o l i c e . Činili s m o t o p u t e m t e l e f o n a , brzo­
java i telefaksa.
sati. D o k s a m č e k a o p o z i v i z W a s h i n g t o n a , i s t o d o b n o s a m p r a t i o
d r a m u v e z a n u u z N o r i e g u n a C N N - u . N a p u t c i s u k o n a č n o stigli
p r e k o t e l e f o n a . K a s n i j e s a m p r i m i o povjerljivu b r z o j a v n u o b a v i ­
j e s t o t o m e š t o m i j e činiti, n o najveći d i o obavijesti o s a m o m
d o g a đ a j u i s t o g m i j e t r e n u t k a p r e n e s e n p u t e m televizije. V i d i o
s a m t o , k a o š t o j e v i d i o i cijeli svijet.
I m a obilje p r i m j e r a n o v o g v a ž n o g č i m b e n i k a b r z e , m u n j e ­
vite komunikacije u svjetskom g e o p o l i t i č k o m zbližavanju. M e ­
d i j s k o p r a ć e n j e g l a d i u S o m a l i j i , E t i o p i j i i S u d a n u s t a v i l o je tu
zbiljsku t r a g e d i j u p r e d i s t o d o b n u p o z o r n o s t svijeta. T e l e v i z i j s k i
prizor izgladnjela djeteta koje pruža ruku za n e k o l i k o zrna riže
vidjeli s u milijuni ljudi š i r o m svijeta. A p o s l j e d a k j e b i o pritje­
c a n j e h u m a n i t a r n e p o m o ć i , d a b i s e p o m o g l o t a m o š n j i m lju­
d i m a . U p r o š l o s t i se o t a k v i m p o j a v a m a g l a d i i z v j e š ć i v a l o slje­
d e ć i h mjeseci i g o d i n a u statističkim prikazima o t o m e š t o se
d o g o d i l o . O v a i z v j e š ć a b i l a s u t o č n a , ali i z a k a š n j e l a d a b i p o b u ­
d i l a d j e l o t v o r a n o d g o v o r n a ljudsku t r a g e d i j u . S u v r e m e n a t e l e v i ­
zija p r o m i j e n i l a j e s v e t o , p r e n o s e ć i t r a g e d i j u d o k s e o n a d o g a đ a .
Izazov
'Noriega'
D a n a 2 4 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . g o d i n e , u 2 1 , 1 7 sati, O p e r a t i v n i
centar S t a t e D e p a r t m e n t a nazvao me u rezidenciji u R i m u da bi
m e izvijestio k a k o j e g e n e r a l M a n u e l N o r i e g a , p a n a m s k i dikta­
t o r , u š a o u V a t i k a n s k u n u n c i j a t u r u u P a n a m a Cityju. O d m a h
s a m o t i š a o d o ureda, čekajući naputke.
N a p u t c i s u bili jasni: v l a d a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h D r ž a v a
nije ž e l j e l a d a S v e t a S t o l i c a o d o b r i N o r i e g i azil u nuncijaturi.
P o s t o j a l a j e v e l i k a o p a s n o s t d a ć e o n p o s t a t i s i m b o l ljevičarskih
struja i a n t i a m e r i č k i h s k u p i n a d i l j e m svijeta. N a p o r d a s e N o ­
riega uhvati predsjedniku B u s h u b i o je vrlo važan. U njegovoj
kampanji za b o r b u protiv d r o g e bila je to njegova prva m e ­
đ u n a r o d n a operacija.
N a l o ž e n o m i j e d a iste v e č e r i p o r a z g o v a r a m s k a r d i n a l o m
Casarolijem, što je značilo o d m a h nakon polnoćke. R e č e n o mi
je da mu pristupim službeno u i m e vlade Sjedinjenih A m e r i č k i h
D r ž a v a . O d b i o s a m t o učiniti, j e r s a m d r ž a o d a j e n e p r i k l a d n o
zahtijevati službeni sastanak u to vrijeme. O d l u č i o s a m zatražiti
r a z g o v o r u o s o b n o i m e . P o l n o ć k a j e t r e b a l a završiti o k o 2 s a t a
ujutro. K a d a s a m s t i g a o n a p o l n o ć k u , p o s l a o s a m k a r d i n a l u C a saroliju k r a t k u p o r u k u d a b i h ž e l i o n e s l u ž b e n o i u o s o b n o i m e
p o r a z g o v o r i t i s njim n a k o n m i s e , b u d e l i i m a o t r e n u t a k vre­
m e n a . P o l n o ć k a na Badnjak bila mi je važna. N i k a d a n i s a m
p r o p u s t i o p o l n o ć k u . P o k u š a o s a m s e u s r e d o t o č i t i n a liturgiju, n o
m i s l i s u m i v r l u d a l e . Z n a o s a m o d k a k v e j e v a ž n o s t i ovaj p r e d ­
m e t za predsjednika Busha. Bilo je teško usredotočiti se na
m i s u . V r a ć a j u ć i s e u d i p l o m a t s k i odjeljak n a k o n p r i m i t k a S v e t e
p r i č e s t i , d v a s u m e v e l e p o s l a n i k a z a u s t a v i l a d a m e upitaju o
najnovijim vijestima u vezi s N o r i e g o m .
O b l a č i o s a m se da bih se s p r e m i o za p o l n o ć k u u bazihci
S v e t o g P e t r a . K a k o s a m t r e b a o sjediti s d i p l o m a t i m a , b i o s a m
o b u č e n u s v e č a n o odijelo. N e znajući š t o ć e s e dogoditi, o s t a o
s a m u s v e č a n o m odijelu te p o h i t a o u ured, stigavši o k o 21,40
K a r d i n a l C a s a r o l i p r i š a o m i j e n a k o n m i s e , s t i s n u o m i ruku,
i r e k a o da je u p o z n a t s činjenicom da je N o r i e g a p u š t e n u nunci­
j a t u r u u P a n a m i . I o n j e t o v i d i o n a televiziji. U k r a t k o s a m
kardinalu izložio naše gledište da je N o r i e g a zločinac, i da mu se
n e s m i j e p r u ž i t i azil. R e k a o s a m k a r d i n a l u C a s a r o l i j u d a ć u biti
26
27
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u dodiru s njim u s v e z i sa s a s t a n k o m z a k a z a n i m za 2 7 . p r o s i n c a .
Znao sam da je 26. prosinca tradicionalan blagdan za dužnos­
n i k e V a t i k a n a , t e n i s a m ž e l i o n a r u š i t i t u tradiciju.
Z a j e d n o s J a m e s o m C r e a g a n o m , z a m j e n i k o m š e f a Misije,
n a s t a v i o s a m d o k a z i v a t i n a š u tvrdnju d a j e N o r i e g a z a p r a v o
m e đ u n a r o d n i z l o č i n a c . N a š i izvori u V a t i k a n u rekli s u n a m d a s u
o p t u ž b e z a n a r k o - k r i m i n a l , t e N o r i e g i n a l o š a reputacija g l e d e
ljudskih prava, p r i d o n i j e l i s t v a r a n j u a t m o s f e r e b l i s k e g l e d i š t i m a
Sjedinjenih Država. Američki crkveni čelnici upoznali su me s
g l a s i n a m a d a v o d s t v o K a t o l i č k e c r k v e u P a n a m i i m a vrlo l o š e
mišljenje o N o r i e g i , z b o g n j e g o v a d u g o g d i k t a t o r s k o g vladanja
z a v r i j e m e k o j e g a j e p o k a z i v a o p r e z i r p r e m a ljudskim pravima.
Napuštajući baziliku S v e t o g Petra, prišlo mi je n e k o l i k o no­
vinara t r a ž e ć i izjavu. U g l a v n o m s a m i h u s p i o izbjeći n a n e k o
vrijeme.
D o B o ž i ć a j e p o s t a l o r a z v i d n o d a N o r i e g a n e m a m n o g o pri­
jatelja u svijetu. Z a p r i m a o s a m p o z i v e i u r e z i d e n c i j i i u v e l e ­
poslanstvu, o d ljudi koji s u ž e l j e l i z n a t i z a š t o V a t i k a n p r u ž a
utočište o v o m m e đ u n a r o d n o m z l o č i n c u . D a n a 27. prosinca
susreo sam se s n a d b i s k u p o m A n g e l o m S o d a n o m , zamjeni­
k o m tajnika z a o d n o s e s d r ž a v a m a , koji j e t a d a , u s t v a r i , o b ­
našao dužnost ministra vanjskih p o s l o v a u Vatikanu. Oba­
vijestio s a m n a d b i s k u p a S o d a n a d a j e n a š s t a v p r o t i v N o r i e g e
utemeljen na činjenici, da je on m e đ u n a r o d n i z l o č i n a c p o ­
vezan s drogom. Naglasio s a m da su ga federalni sudovi S A D
o s u d i l i prije m n o g o m j e s e c i . K a s n i j e s e p o k a z a l o d a j e t o b i o
važan događaj.
U idućim razgovorima s n a d b i s k u p o m S o d a n o m i kardina­
l o m Casarolijem, n a s l u t i o s a m d a o n i p o š t u j u o s n o v n u n e p r i s t r a ­
nost američkog s u d s k o g sustava. S t o g a s a m z a m o l i o W a s h i n g t o n
d a m i pošalju p o t p u n u kopiju o p t u ž n i c e . S t i g l a j e t e l e f a k s o m , p a
sam je o d m a h u r u č i o d u ž n o s n i c i m a u V a t i k a n u . U v a t i k a n s k i m
sam se krugovima čvrsto z a l a g a o za kampanju Sjedinjenih Drža­
v a protiv t r g o v a c a d r o g o m . P r e t h o d n o s m o i m a h k o n t a k t e s va­
tikanskim s l u ž b e n i c i m a g l e d e r a s t u ć e o p a s n o s t i o d d r o g e , a z n a l i
s m o da se slažu s n a m a u ocjeni ozbiljnosti p r o b l e m a droge.
N a k o n m o g s a s t a n k a s P a p o m 3 . l i s t o p a d a 1 9 8 9 . , P a p a j e re­
k a o : » O p a s n a prijetnja ljudskoj s l o b o d i k o j u p r e d s t a v l j a i l e g a l n o
trgovanje n a r k o t i c i m a s a m o j e j e d a n p r i m j e r ( z a j e d n i č k o g p r o ­
b l e m a ) . P r o k l e t s t v o o v i s n o s t i o d r o g i , k o j e s e n a d v i l o k a o crni
oblak nad č i t a v i m n a c i j a m a , s i g u r n o j e j e d n a o d najozbiljnijih
prijetnji s l o b o d i u n a š e v r i j e m e . «
28
Vjerujući d a ć e v a t i k a n s k a o d l u k a biti u n a š u korist, ipak
sam upozoravao State D e p a r t m e n t da ne očekuje od Svete Sto­
lice pozitivan o d g o v o r na a m e r i č k i zahtjev za n e k o l i k o dana.
U p o z o r i o s a m da se ne bi smjelo očekivati da Sveta Stolica
pruža dojam d a j e p o d l o ž n a pritisku S A D . U r e d predsjednika
B u s h a , d r ž a v n i tajnik B a k e r i p o d t a j n i k R o b e r t K i m m i t , razu­
mjeli s u m o j u p r o c j e n u , n o n a z v a l o m e n e k o l i k o n i ž i h s l u ž b e n i k a
koji su se žalili da V a t i k a n p r e d u g o o t e ž e . U m e đ u v r e m e n u , u
nuncijaturi u P a n a m a Cityju, g e n e r a l N o r i e g a nije se p o n a š a o k a o
z a h v a l a n g o s t . Primili s m o p r i l i č n o izravna izvješća da je hladan i
neljubazan p r e m a n a d b i s k u p u L a b o i , nunciju koji g a j e prihvatio
2 4 . p r o s i n c a . N o r i e g a j e b i o p o z n a t p o svojoj ž e s t o k o j odbojnosti
p r e m a vjeri, a g o d i n a m a prije n e g o se o v o d o g o d i l o držali su ga i
najvećim neprijateljem K a t o l i č k e crkve u Srednjoj A m e r i c i .
P o d r o b n o s a m p r e d s t a v i o a m e r i č k o stajalište n a d b i s k u p u
S o d a n u , de facto m i n i s t r u v a n j s k i h p o s l o v a , 2 7 . p r o s i n c a . Slje­
d e ć e g d a n a , 2 8 . p r o s i n c a , z a m o l j e n s a m z a s a s t a n a k s kardi­
n a l o m Casarolijem. Pridružio mi se i Jim Creagan, zamjenik
š e f a M i s i j e . Izvijestili s m o W a s h i n g t o n d a s m o uvjereni u t o d a
p a n a m s k o m d i k t a t o r u n e ć e biti p r u ž e n n i k a k a v trajni azil.
N u n c i j j e N o r i e g i p o n u d i o tri m o g u ć n o s t i . M o g a o j e ostati,
n o nije b i l o j a m s t v a d a ć e s e n u n c i j z a d r ž a t i u toj rezidenciji.
A k o s e n u n c i j a t u r a iseli, N o r i e g a v i š e n e ć e i m a t i z a š t i t u papin­
ske zastave. D r u g a je m o g u ć n o s t bila da se preda panamskom
p u č a n s t v u , a t r e ć a j e b i l a d a s e p r e d a v l a s t i m a Sjedinjenih D r ž a 29
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
va. O d m a h j e b i l o j a s n o d a n e ć e riskirati i p r e d a t i s e s v o m
n a r o d u , t a k o d a j e 2 . siječnja i z v i j e s t i o n u n c i j a d a j e s p r e m a n
predati se a m e r i č k i m vlastima p o d sljedećim uvjetima: zatražio
je da mu se d o n e s e čista o d o r a k a k o bi se m o g a o predati u
doličnoj odjeći, te da se ne fotografira n j e g o v a predaja. T a k o đ e r
j e z a t r a ž i o d a s e o s i g u r a s i g u r a n p r o l a z n j e g o v o j ž e n i , djeci i
ljubavnici d a o d u n a K u b u .
Glasovi iz akademskih, crkvenih i pravničkih redova m o g u se
iskazivati d a b i utjecali n a t e o d l u k e . J e d a n a s p e k t p r o b l e m a u
slučaju N o r i e g e i z b i o j e n a k o n g o d i n u d a n a n a Floridi t i j e k o m
s u d s k o g p r o c e s a p r o t i v njega. S t a t e D e p a r t m e n t m e j e obavijes­
tio k a k o ć e N o r i e g i n a o b r a n a otkriti d a s u njegovi t e l e f o n s k i
r a z g o v o r i iz n u n c i j a t u r e u P a n a m i bili prisluškivani. D r ž a o s a m
m u d r i m o t o m e o d m a h obavijestiti V a t i k a n , k a k o o n i n e b i bili
n e u g o d n o i z n e n a đ e n i k a d a s e vijest pojavi u n o v i n a m a . O r g a n i ­
z i r a o s a m d a m o j z a m j e n i k u k r a t k o o t o m e izvijesti m o n s i g n o r a
Cellija. O n j e o d g o v o r i o d a nije i z n e n a đ e n . O t o m s e o t k r i ć u u
tisku v r l o m a l o p i s a l o .
N a d b i s k u p L a b o a bio je u k o n t a k t u s a m e r i č k i m vlastima, te
j e t a k o b i o k a d a r o v o o s i g u r a t i . D a n a 3 . siječnja 1 9 9 0 . M a n u e l
N o r i e g a p r e d a o s e v l a s t i m a S A D . Z a p r a v o , t o s a m najprije v i d i o
n a televiziji. S a m o t r i d e s e t m i n u t a k a s n i j e , v l a d a S j e d i n j e n i h
A m e r i č k i h D r ž a v a s l u ž b e n o m e j e izvijestila d a s e N o r i e g a pre­
dao.
P o r e d č i n j e n i c e d a j e N o r i e g a m j e s e c i m a prije d o g a đ a j a i z
p r o s i n c a 1 9 8 9 . b i o o p t u ž e n k a o m e đ u n a r o d n i kralj d r o g e , b i l o j e
o č i t o d a u r a z d o b l j u o d 2 4 . p r o s i n c a d o 3 . siječnja svjetski t i s a k
p r e m a n j e m u nije i m a o n i m a l o p o š t o v a n j a . O s i m k o m u n i s t i č k o g
ljevičarskog tiska, o p ć e n i t o su u r e d n i č k i k o m e n t a r i o N o r i e g i
bili n e p o v o l j n i . N a d a s v e , u t e l e f o n s k i m j e p o z i v i m a — k o j i h j e
b i l o m n o g o u r e z i d e n c i j i i u v e l e p o s l a n s t v u u to v r i j e m e — u
svima o s i m j e d n o m bilo postavljeno o s n o v n o pitanje, k a k o S v e t a
Stolica u o p ć e m o ž e razmatrati azil z a N o r i e g u . T i h n e k o l i k o
d a n a z a g o v a r a o s a m n u n c i j e v u o d l u k u d a m u s e p r u ž i privre­
m e n o u t o č i š t e d o k n e b u d e m o g u ć e donijeti o d l u k u o azilu.
Tijekom o v o g razdoblja bio s a m o g r a n i č e n n a R i m ; t o j e s t , S t a t e
D e p a r t m e n t je zahtijevao da stalno b u d e m tamo. C e s t o s a m
n a l i j e t a o n a ljude p o r e s t o r a n i m a i h o t e l i m a , i n a i l a z i o n a v e l i k e
izljeve p o d r š k e z a s t a j a l i š t e S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
M e đ u n a r o d n o z a n i m a n j e z a slučaj N o r i e g e b i o j e primjer
utjecaja m o d e m e k o m u n i k a c i j e . O d l u k e o v a n j s k o j p o l i t i c i n e ­
k o ć su bile p o s e b a n prerogativ m a l o g broja svjetskih v o đ a , a te
s u s e o d l u k e d o n o s i l e u tajnosti. S a d a , b r z a k o m u n i k a c i j a p r e n o ­
s i t e k u ć a d o g a đ a n j a m i l i j u n i m a ljudi š i r o m svijeta. P o s l j e d i č n o ,
m e đ u n a r o d n o j a v n o mnijenje t a k o đ e r utječe n a svjetske v o đ e .
30
O v a svjetska z a j e d n i c a , koja s e razvija n a d o m a k u 2 1 . s t o ­
ljeća, n a z n a č u j e d a s m o svi bliski susjedi. G l a v n e g e o p o l i t i č k e
s n a g e , s l i j e d o m t o g a , imaju j e d i n s t v e n u priliku d a z a j e d n o r a d e
za m e đ u n a r o d n o o p ć e dobro. Sjedinjene Države, k a o jedina
glavna velesila, i Sveta Stolica, k a o vlada Katoličke crkve sa
s v o j o m m r e ž o m r a s p r o s t r a n j e n o m diljem svijeta, imaju j e d i n ­
s t v e n e m o ć i i z r a ž e n e u m o r a l n o m a u t o r i t e t u , koji s e p o j a č a o u
tijeku n e d a v n i h g e o p o l i t i č k i h p r o m j e n a u svjetskoj zajednici.
O s a m d e s e t e s u d o n i j e l e z a v r š e t a k sukobljavanja v e l e s i l a . P o s l j e ­
d i c a j e t o g a razvoja d a j e g o s p o d a r s k i k o l a p s S o v j e t s k o g S a v e z a
s t v o r i o u zemlji z r a k o p r a z n i p r o s t o r š t o s e t i č e t e m e l j n i h vrijed­
n o s t i . » A t e i s t i č k a « d r ž a v a b o r i l a s e p r o t i v c r k v e n i h institucija,
uvjerenja, v r i j e d n o s t i i tradicija n a d a h n u t i h k r š ć a n s k i m n a u k o m .
T a k o , p o š t o se srušilo »carstvo zla« u 1 9 9 1 . godini od vlastite
u n u t r a š n j e s l a b o s t i , n a r o d i koji s u činili Sovjetski S a v e z našli s u
s e i z n o v a s l o b o d n i d a prigrle p o l i t i č k e i m o r a l n e vrijednosti k o j e
s u b i t a n d i o ž i d o v s k o - k r š ć a n s k e civilizacije. P a d j e d n e v e l e s i l e
p r e d s t a v l j a o j e g e o p o l i t i č k i f e n o m e n . A t o j e b i o i glavni č i m b e ­
nik koji j e d a o S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i S v e t o j S t o l i c i j e d i n s t v e n e
svjetske u l o g e d a m o g u i s k o n s k i utjecati n a 2 1 . s t o l j e ć e .
Prijašnji s o v j e t s k o - a m e r i č k i s u k o b z a p r i j e č i o je razvoj svjet­
s k e z a j e d n i c e . T i j e k o m h l a d n o g rata, z e m l j e u razvoju iz Afrike,
L a t i n s k e A m e r i k e i S r e d n j e g i s t o k a stavljale b i s e č e s t o n a stra31
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
n u S o v j e t a ili A m e r i k a n a c a u r a z l i č i t i m p i t a n j i m a . N e i s k a z a n e
milijarde d r a g o c j e n i h s r e d s t a v a b i l e s u n a m i j e n j e n e utrci z a n a o r u ž a n j e m . U j e d i n j e n i n a r o d i bili s u p a r a l i z i r a n i s u k o b i m a g l e d e v a ž n i h p o l i t i č k i h p r o b l e m a . K a o viši s a v j e t n i k i z a s l a n s t v a
Sjedinjenih D r ž a v a u Općoj skupštini Ujedinjenih n a r o d a g o d i n e 1 9 7 0 . , p r o v e o s a m najviše v r e m e n a p o k u š a v a j u ć i n a g o v o r i t i
afričke d e l e g a t e d a glasuju z a s t a j a l i š t a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , a
protiv Sovjetskog S a v e z a . O d 1 9 9 0 . g o d i n e postojala j e č e s t a
suradnja i z m e đ u a m e r i č k i h i r u s k i h i z a s l a n s t a v a pri U j e d i n j e n i m
narodima.
pokušaja rušenja njegove vlade od strane pučističke skupine,
koja j e ž e l j e l a u s p o s t a v i t i s t a r u k o m u n i s t i č k u diktaturu. P r e d ­
s j e d n i k u B u s h u i P a p i pridružili s u s e v o đ e F r a n c u s k e , N j e ­
m a č k e , V e l i k e Britanije i J a p a n a . P o č e t n a p o t p o r a p a p e I v a n a
P a v l a I I . i p r e d s j e d n i k a B u s h a d o š l a j e s a m o n e k o l i k o sati n a k o n
p o k u š a j a p r e v r a t a , t e j e o d i g r a l a ključnu u l o g u u prikupljanju
svjetske p o d r š k e z a G o r b a č o v a u o n o d o b a . K v a l i t e t a p o t p o r e
koja j e p r u ž e n a u d a r u , koji j e p o k u š a o z a u s t a v i t i d e m o k r a t s k a
kretanja, m o ž e s e vidjeti p o t o m e o d k o g a j e d o l a z i l a : o d S a d d a m a H u s s e i n a i z Iraka i M u a m m a r a al-Gadafija i z Libije. V o ­
đ e d r ž a v n o v o đ e n o g t e r o r i z m a bili s u r a z o č a r a n i š t o j e p o k u š a j
prevrata protiv G o r b a č o v a p r o p a o .
P o š t o j e S o v j e t s k i S a v e z j a s n o p r i h v a t i o zbilju r a z o r n e p r o ­
pasti, G o r b a č o v j e m o g a o z a p o č e t i o z b i l j a n d i j a l o g s a S j e d i n j e ­
nim D r ž a v a m a . Kardinal Casaroli r e k a o mi je d a j e odluka pred­
s j e d n i k a R e a g a n a d a d o krajnosti u v e ć a a m e r i č k u r a t n u s n a g u ,
kako b i S A D p o s t a l e superiornije o d Sovjetskog S a v e z a , bila
presudan č i m b e n i k za sovjetsku propast. Ovaj se dijalog u s k o r o
r a z v i o u s u k l a d n o s t s o v j e t s k o - a m e r i č k i h i n t e r e s a te u z a j e d n i č k i
pristup tijekom razdoblja o d 1989. d o 1 9 9 2 . g o d i n e g l e d e povi­
j e s n i h p r o b l e m a k a o š t o s u J u ž n a A f r i k a , Z a l j e v s k i rat i S r e d n j i
istok.
Promjene u odnosima između Svete Stolice i Sovjetskog
S a v e z a p o s t a l e s u vidljive p r i l i k o m G o r b a č o v l j e v a p o s j e t a P a p i
1989. I s t o d o b n o s Gorbačovljevim p o s j e t o m , u V a t i k a n u je bila
o t v o r e n a sovjetska kulturna izložba od stotinjak ikona, koje su
prikazivale vjersko naslijeđe n a r o d a Rusije. S j e ć a m se prizora
kako j e G o r b a č o v v o d i o S v e t o g O c a o d slike d o slike, objašnjavajući p o d r i j e t l o n e k i h o d njih. T i j e k o m t o g r a z d o b l j a , S o vjeti s u o p u n o m o ć i l i s v o g p r e d s t a v n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , a V a t i k a n j e u z v r a t i o šaljući i z a s l a n i k a u M o s k v u . N a k o n š t o j e stig a o , sovjetski, a k a s n i j e ruski p r e d s t a v n i k , b i o j e j e d a n o d najaktivnijih č l a n o v a d i p l o m a t s k o g z b o r a o p u n o m o ć e n o g pri S v e t o j
Stolici.
K a s n i j e , u k o l o v o z u 1 9 9 1 . , p a p a I v a n P a v a o II. i p r e d s j e d n i k
B u s h bili s u prvi koji s u s e s n a ž n o z a l o ž i l i z a G o r b a č o v a t i j e k o m
32
U p r o s i n c u 1 9 9 1 . B o r i s Jeljcin j e , u p o s j e t u P a p i i u t e l e f o n ­
s k o m razgovoru s predsjednikom B u s h o m , zajamčio obojici čel­
nika da će povijesne promjene u Sovjetskom Savezu, usmjerene
d e m o k r a t s k i m i d e a l i m a vjerske s l o b o d e , p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a i
ljudskih prava, biti z a š t i ć e n e i n a s t a v l j e n e .
D a n a 25. prosinca 1991. Sjedinjene Države i Sveta Stolica
p r o m a t r a l e s u u z s t a n o v i t o u z b u đ e n j e nestajanje S o v j e t s k o g S a ­
v e z a — kraj G o r b a č o v l j e v a v o d s t v a i prijelaz na » z a j e d n i c u « n e ­
z a v i s n i h d r ž a v a . N e k o l i k o m j e s e c i kasnije, 3 . ožujka 1 9 9 2 . , M i hail G o r b a č o v , bivši č e l n i k S o v j e t s k o g S a v e z a , izjavio j e u in­
tervjuu d a j e p a p a I v a n P a v a o II. o d i g r a o » k r u p n u p o l i t i č k u
ulogu« u padu k o m u n i z m a u istočnoj Europi.
Preobražaj
u
autoritarnih
demokratska
režima
društva
I s t o d o b n o sa značajnim promjenama u odnosima između
S A D i S S S R - a , n a svjetskoj s e p o z o r n i c i z b i v a o prijelaz a u t o ­
ritarnih režima u d e m o k r a t s k e sustave. Diktature desnice,
p r i m j e r i c e Č i l e i Paragvaj, t e o n e ljevičarske, primjerice N i k a ­
ragva, Poljska, Č e h o s l o v a č k a , M a đ a r s k a i B u g a r s k a , p r e r a s l e s u
u s u s t a v e u t e m e l j e n e na p o l i t i č k o m p l u r a l i z m u s j a m s t v o m vjer33
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
s k i h s l o b o d a i ljudskih prava. J e d n o s t r a n a č k e d i k t a t u r e u Africi,
k a o Zambija, S e n e g a l i Nigerija, p o č e l e su uviđati opasnosti
j e d n o s t r a n a č k e vladavine te su o s i g u r a v a l e uvjete za demokrat­
s k e i z b o r e . R a z v o j d e m o k r a t s k i h s u s t a v a u Africi t e k a o j e s p o r o .
A b i l o j e i s u p r o t n i h kretanja, k a o š t o j e t o b i l a o d l u k a nigerij­
s k i h g e n e r a l a d a s e n e priznaju r e z u l t a t i n a c i o n a l n i h i z b o r a u
1993. godini.
ljudska prava. B i l o u tadašnjoj k o m u n i s t i č k o j Poljskoj ili t a d a š ­
njoj j e d n o s t r a n a č k o j državi Zambiji, n j e g o v a p o r u k a o vjerskim
i p o l i t i č k i m s l o b o d a m a bila j e uvijek ista. J e d n a k o s n a ž a n b i o j e
i P a p i n n a g l a s a k na m i r n i m razvojnim p r o m j e n a m a i izbjega­
vanju k r v o p r o l i ć a .
Prijelaz j e b i o p o s t u p a n . P o s l j e d i č n o t o m e , m a n j k a v o s t i a u t o ­
ritarnih r e ž i m a n i s u n e s t a l e p r e k o n o ć i . N e k e s u p r i s u t n e i da­
n a s . N o v e v l a d e n i s u p o s t a l e b e s p r i j e k o r n i u z o r i ljudskih p r a v a u
ranim f a z a m a transformacije. Nadalje, u slučaju i s t o č n e E u r o p e
i B a l k a n a , k a k o j e prijelaz s k o m u n i s t i č k e p r e v l a s t i n a d e m o ­
kraciju b i o p o s t u p a n , b i l o j e p r i r o d n o d a n e k i o d k o m u n i s t i č k i h
v o đ a o s t a n u na vlasti - na p o s l o v i m a od nižih položaja na lokal­
n o j r a z i n i d o najviših d r ž a v n i h m j e s t a . N o p r o m j e n e s u u z i m a l e
maha, a autoritarni k o m u n i z a m u s t u p a o je m j e s t o vodstvu koje
s e o p r e d i j e l i l o z a d e m o k r a t s k e i d e a l e i n a l o k a l n i m i n a držav­
nim razinama.
O v e z n a č a j n e p r o m j e n e d o g a đ a l e s u s e u v e ć i n i dijelova svi­
j e t a b e z i k a k v o g z n a t n i j e g nasilja. N a j v e ć a i z n i m k a bila j e Ju­
goslavija, čiju ć e m o p r i č u r a z m a t r a t i u I X . p o g l a v l j u . P r e d a n o s t
S A D s n a ž n o j m e đ u n a r o d n o j k a m p a n j i z a l j u d s k a prava, p o č e v ­
š i s C a r t e r o v o m v l a d o m o d 1 9 7 6 . g o d i n e , t e š i r o m svijeta u l o ­
ž e n i n a p o r i p a p e I v a n a P a v l a II. i n j e g o v i h p r e t h o d n i k a , p r e d ­
stavljali s u g l a v n e k a t a l i z a t o r e tih p r o m j e n a . U intervjuu o d 3 .
o ž u j k a 1 9 9 2 . , G o r b a č o v j e izjavio d a j e P a p i n utjecaj, p r o i s t e k a o
i z p o l i t i č k e d i m e n z i j e E v a n đ e l j a , n a l a g a o C r k v i d a brani ljudska
p r a v a i vjerske s l o b o d e . Ta d v a č i m b e n i k a - ljudska p r a v a i
vjerske s l o b o d e — bili s u t e m e l j i v a n j s k e p o l i t i k e p a p e I v a n a
P a v l a II.
N a j d r a m a t i č n i j a evolucija u v l a d a v i n i » n a r o d a « d o g o d i l a se
u S o v j e t s k o m S a v e z u . Litva, Latvija i E s t o n i j a p o s t a l e su n e z a ­
visne. G o r b a č o v j e o d r ž a o svoje o b e ć a n j e P a p i i p r e d s j e d n i k u
B u s h u . S o v j e t s k i S a v e z nije s p r e č a v a o p r i j e n o s p o l i t i č k e m o ć i n a
l o k a l n e n a r o d e , koji s u t o j a s n o željeli i tražili u s t a v n i m s r e d ­
stvima.
O s o b i t o s u L i t v a n c i p o s t a l i nestrpljivi 1 9 9 0 . t e s u zahtijevali
nezavisnost te iste godine. N o , i Sveta Stolica i Sjedinjene Drža­
v e u v a ž a v a l e s u osjetljiv p o l o ž a j G o r b a č o v a , t e s u b i l e s u g l a s n e u
n j e g o v u mišljenju da bi p r u ž a n j e n e z a v i s n o s t i Litvi i d v j e m a bal­
tičkim d r ž a v a m a u 1 9 9 0 . g o d i n i o z b i l j n o o s l a b i l o n j e g o v u p o ­
ziciju u M o s k v i . S v e t a S t o l i c a j e n a n a š n a g o v o r s a v j e t o v a l a lit v a n s k i m č e l n i c i m a d a daju G o r b a č o v u j o š m a l o v r e m e n a . Litvanski i o s t a l i baltički č e l n i c i to su i učinili. U p r o s i n c u 1 9 9 1 . tri
su baltičke zemlje stekle nezavisnost.
Nadalje, na B o ž i ć 1991. Gorbačov je poštivao ustavnu proce­
duru i p o v u k a o s e , k a o zadnji v o đ a S o v j e t s k o g S a v e z a , koji j e
p r e s t a o p o s t o j a t i . P o v l a č e n j e ruskih postrojbi i z baltičkih z e ­
malja k a s n i l o j e p r e m a r a s p o r e d u u t v r đ e n o m 1 9 9 1 . P o n o v n o s u
S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a n a š l e razumijevanja z a ž e l j u
M o s k v e d a n a đ e o d g o v a r a j u ć i smještaj z a svoje o p o z v a n e p o ­
strojbe u Rusiji, prije n e g o se v r a t e u svoju d o m o v i n u .
Na 1. siječnja, č l a n o v i d i p l o m a t s k o g z b o r a i njihove obitelji
p o z v a n i s u n a r e z e r v i r a n i d i o tribina s p o g l e d o m n a T r g S v e t o g a
P e t r a . B i l o j e t o i z v r s n o m j e s t o , s k o j e g a s e m o g l o vidjeti i č u t i
P a p u k a k o šalje n o v o g o d i š n j i p o z d r a v i p o r u k u svijetu.
O d s v o g a p r v o g i z l a s k a i z Italije 2 5 . siječnja 1 9 7 9 . , k a d a j e
p o s j e t i o D o m i n i k a n s k u R e p u b l i k u , p a p a I v a n P a v a o II. p o s j e t i o
j e v i š e o d 1 2 0 z e m a l j a . P a p i n a središnja t e m a u s v i m t i m p o s ­
j e t i m a b i l a j e p o t a k n u t i n a v e ć e z a l a g a n j e z a vjersku s l o b o d u i
B i l o j e t o i d o b r o m j e s t o d a s e čuju p r i č e . V a t i k a n s k i d u ž n o s ­
nici miješali su se s d i p l o m a t i m a . S v e č a n o r a s p o l o ž e n j e i č e s t i t k e
34
35
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
p r e p l e t a l i s u s e s a z a b r i n u t o š ć u z b o g d o g a đ a j a u s t a r o m Sovjet­
s k o m S a v e z u . M o j e i z v j e š ć e W a s h i n g t o n u , k o j e j e u s l i j e d i l o slje­
d e ć e g dana, odražavalo j e zabrinutost V a t i k a n a z a t o k o l i k o ć e
d o b r o Jeljcin m o ć i p o p u n i t i v a c u u m u v o d s t v u š t o j e n a s t a o
Gorbačovljevim odlaskom.
Zabrinutost u v e z i s n a s t a v k o m p r o m j e n a koje su se odvijale
u n u t a r o n o g a š t o j e d o t a d a t v o r i l o S o v j e t s k i S a v e z b i l a j e pri­
s u t n a 1 1 . siječnja 1 9 9 2 . u P a p i n u o b r a ć a n j u č l a n o v i m a d i p l o m a t ­
s k o g z b o r a o p u n o m o ć e n i m a pri S v e t o j S t o l i c i . O s v r n u o s e n a
» n o v e strukture političke suradnje« te p o z v a o svjetsku zajednicu
d a » o s i g u r a d a s e p r o m j e n e k o j e s e odvijaju n e d o g a đ a j u u
u v j e t i m a s i r o m a š t v a « . N a k o n o v o g o p ć e g s u s r e t a , b i o s a m u pri­
lici r a z g o v a r a t i s P a p o m n e k o l i k o m i n u t a i k r a t k o s p o m e n u t i
k o n f e r e n c i j u k o j a ć e s e o d r ž a t i u W a s h i n g t o n u z a n e k o l i k o da­
na, s t e m o m g o s p o d a r s k i h p o t r e b a r u s k o g naroda. D v a dana
k a s n i j e S v e t a j e S t o l i c a objavila d a ć e n a k o n f e r e n c i j u k o j u j e sa­
z v a o predsjednik B u s h uputiti izaslanstvo s a z a d a t k o m d a s e po­
t a k n e prikupljanje p o m o ć i n a r o d i m a s t a r o g a S o v j e t s k o g S a v e z a .
Postoje neka jedinstvena razdoblja u svjetskim poslovima.
D o kraja o s a m d e s e t i h , p a p a I v a n P a v a o I I . o s i g u r a o j e S v e t o j
Stolici, mjesto djelatnog i k r u p n o g g e o p o l i t i č k o g č i m b e n i k a u
svijetu n a š e g a d o b a . N a g l i i p o t p u n i p a d k o m u n i z m a u i s t o č n o j
Europi te u Sovjetskom Savezu d a o je Papi novi optimizam
g l e d e širenja s v o j e u l o g e i v r š e n j a u t j e c a j a n a p o l i t i č k e i g o s p o ­
d a r s k e s u s t a v e svijeta.
P o š t o je bio jedan od značajnih č i m b e n i k a u porazu komu­
n i z m a , S v e t a ć e S t o l i c a s a d a s n a ž n o i p r e d a n o z a g o v a r a t i pri­
h v a ć a n j e vjerskih s l o b o d a , l j u d s k i h p r a v a i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a
o d s t r a n e svih nacija š i r o m svijeta. A t a s e m i s i j a p o d u d a r a l a s
o p ć i m stajalištima S j e d i n j e n i h D r ž a v a u p o d u p i r a n j u o v o g a troj­
s t v a ljudskih v r i j e d n o s t i .
36
II. poglavlje
N o v e n a d e - novi problemi
u devedesetima
N
a k o n v r l o n a p o r n o g a kraja g o d i n e u p r o s i n c u 1 9 8 9 . , k a d a
je s u s p j e h o m priveden p a n a m s k i diktator M a n u e l N o ­
r i e g a s u đ e n j u z b o g u p l e t e n o s t i u m e đ u n a r o d n u t r g o v i n u dro­
g o m , t e n a k o n v e l i k o g u s p j e h a G o r b a č o v l j e v a p o s j e t a , najprije
papi I v a n u P a v l u II. na d a n 1. prosinca, a 48 sati n a k o n toga i
p r e d s j e d n i k u B u s h u i tajniku B a k e r u , M a r g a r e t i j a s m o n e ­
k o l i k o d a n a o d l u č i l i p r o v e s t i u z a v i č a j u s v e t o g a Franje A s i š k o g .
S v e t i F r a n j o o d u v i j e k j e b i o m o j najdraži s v e t a c . Z a m e n e j e
o n p r e d s t a v l j a o ljubav, b r i g u z a l j u d e i i s k o n s k u d u h o v n o s t . P r o ­
v e l i s m o n e k o l i k o d a n a š e t a j u ć i p o b r e ž u l j c i m a Assisija, obi­
lazeći crkvice koje je utemeljio u okolici.
C r k v i c e s u b i l e t a k o j e d n o s t a v n e . A b i l e s u o k r u ž e n e cvije­
ć e m i zadivljujućom p a n o r a m o m Umbrije. N a k o n ova dva dana
smiraja vratili s m o s e u R i m p u n i p o l e t a z a n o v u g o d i n u .
G o d i n a 1 9 9 0 . d o n i j e l a j e v e l i k e n a d e d a ć e kraj s u k o b a i z m e ­
đu v e l e s i l a otvoriti razdoblje u svjetskim o d n o s i m a u kojemu će
p r e v l a d a v a t i ljudska prava, vjerska s l o b o d a i politički pluralizam.
V l a d e Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice bile su optimistične,
vjerujući da svijet u l a z i u r a z d o b l j e m a n j e s k l o n o d i k t a t u r a m a i
s l u ž b e n o m p o t i c a n j u e t n i č k i h , v j e r s k i h i socijalnih o t u đ e n j a .
S v j e t s k a situacija, t a k o p u n a o b e ć a n j a u 1 9 9 0 . g o d i n i , zbli­
žila je politička djelovanja Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice u
v e ć i n i p o d r u č j a u svijetu.
37
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
S j e d i n j e n e D r ž a v e v e ć s u d u g o b i l e rječit z a g o v o r n i k vjerske
s l o b o d e , ljudskih prava i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . Od D e k l a r a c i j e o
n e z a v i s n o s t i iz 1776., ponavljajući ih u p o v i j e s n i m p r i g o d a m a
k a o š t o j e t o bilo u A t l a n t s k o j povelji, S j e d i n j e n e D r ž a v e o d u ­
vijek s u bile p o b o r n i k o v o g trojstva v r i j e d n o s t i .
Manje je p o z n a t a č i n j e n i c a o m r e ž i k a t o l i k a u I s t o č n o j crkvi,
koja p o t j e č e i z r a n o g razdoblja k r š ć a n s t v a . V l a d a v i n s k a m r e ž a
K a t o l i č k e c r k v e p r o t e ž e s e i n a o v a područja, gdje s u s e odvili
mnogi značajni politički događaji u d e v e d e s e t i m godinama. N e ­
k e o d najvažnijih informacija k o j e s u v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i p o d i ­
jelili s a m n o m d o š l e s u u p r a v o i z tih izvora.
H l a d n i rat i sva n e g a t i v n a stanja p r o i z a š l a iz s u k o b a v e l e s i l a
priječili s u d a j a v n o s t s t e k n e t o č n u svijest o p r e d a n o s t i v l a d e
Sjedinjenih Država ovim pravima i s l o b o d a m a . Sa završetkom
p o m u t n j e u z r o k o v a n e h l a d n i m r a t o m , u s l i j e d i l o j e o p ć e prizna­
nje m o r a l n o g a u t o r i t e t a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , z b o g n j i h o v e o d a ­
n o s t i t i m ljudskim v r i j e d n o s t i m a .
K a d a su Ujedinjeni narodi, o d g o v a r a j u ć i na svjetske zahtje­
v e , organizirali vojnu o p e r a c i j u u S o m a l i j i u 1 9 9 2 . g o d i n i da bi
o s i g u r a l i sigurnu d o s t a v u h u m a n i t a r n e p o m o ć i , u p r a v o s u Sjedi­
n j e n e D r ž a v e p o n i j e l e najveći d i o t e r e t a .
V l a d a v i n a Ivana P a v l a II., k o j a j e z a p o č e l a 1 9 7 8 . g o d i n e ,
u b r z o j e u p o t p u n o s t i iskoristila s v j e t s k u m r e ž u d j e l o v a n j a Ka­
t o l i č k e crkve k a k o bi se u svjetskim r a z m j e r i m a t u m a č i l a m o r a l n a
o b v e z a da se svijet posveti ljudskim p r a v i m a i vjerskoj s l o b o d i .
D o k j e gorljiv z a g o v o r n i k o v i h p r a v a , S v e t a S t o l i c a s m a n j e
entuzijazma gleda na zapadnjački m o d e l d r ž a v n o g jamčenja po­
l i t i č k o g pluralizma. Nije se uvjerila u n j e g o v u s p j e h u n e k i m
d i j e l o v i m a Afrike.
O s i m š t o s e rječito a n g a ž i r a n a p u t o v a n j i m a i z v a n Italije,
p o g l a v a r K a t o l i č k e crkve i m a r a z g r a n a t u s v j e t s k u m r e ž u , a p o ­
č e v š i s v l a d a v i n o m I v a n a P a v l a II. u 1 9 7 8 . g o d i n i , S v e t a j e S t o l i c a
u p o t p u n o s t i iskoristila svoje s v j e t s k e v e z e d a z a g o v a r a s v o j e
n a z o r e o ovim i drugim pitanjima.
Svjetska katolička m r e ž a podijeljena je na nadbiskupije i
biskupije, s više od 400.000 c r k v e n o g osoblja i o k o 4 . 2 0 0 biskupa.
V l a d a K a t o l i č k e crkve p r o t e ž e s e , d a k l e , k r o z s v e d i j e l o v e svi­
jeta. Najveći dio katoličkog stanovništva nalazi se u E u r o p i te
S j e v e r n o j i Južnoj A m e r i c i . N o , broj k a t o l i k a u A f r i c i r a s t e .
38
O n i uključuju:
1. Maronitsku crkvu, s velikim brojem vjernika u Libanonu, Bra­
zilu i Siriji, te s više od dva milijuna članova diljem svijeta.
2. Kaldejsku katoličku crkvu, s više od 400.000 članova u Iraku.
3. Malabarsku katoličku crkvu, s gotovo tri milijuna sljedbenika,
pretežito u Indiji.
4. Armensku katoličku crkvu, s g o t o v o 200.000 članova u Arme­
niji, Siriji, Egiptu i drugim zemljama.
5. Koptsku katoličku crkvu, s više od 175.000 članova pretežito u
Egiptu, i Etiopijsku katoličku crkvu s više od 125.000 članova u
Etiopiji.
6. Sirijsku katoličku crkvu, s više od 100.000 članova rasutih po
Libanonu, Turskoj, Iraku i drugim zemljama Srednjeg istoka.
7. »Melkitsku« katoličku crkvu, s više od dva milijuna članova u
istim zemljama.
U k r a j i n s k a k a t o l i č k a c r k v a okuplja v i š e o d četiri milijuna
članova u Ukrajini. R u m u n j s k a katolička crkva u Rumunjskoj,
t e S l o v a č k a k a t o l i č k a crkva t a k o đ e r s u č l a n o v i m e đ u n a r o d n e
katoličke zajednice.
Š i r o k a svjetska m r e ž a K a t o l i č k e c r k v e p r e d s t a v l j a l a j e glavni
razlog s kojega je predsjednik Franklin R o o s e v e l t poklanjao ve­
liku p o z o r n o s t p r o n a l a ž e n j u n a č i n a z a u s p o s t a v u d i p l o m a t s k i h
o d n o s a s V a t i k a n o m . O n j e r a z v i o k o n c e p c i j u » o s o b n o g izasla­
n i k a « , koju ć e m o r a z m a t r a t i u Poglavlju III. M y r o n Taylor, prvi
a m e r i č k i o s o b n i izaslanik, o t k r i o j e d a j e V a t i k a n t i j e k o m D r u ­
g o g a s v j e t s k o g r a t a b i o n e p r e s u š a n i z v o r strategijskih informa­
cija z a S j e d i n j e n e D r ž a v e .
39
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o t o v o milijardu k a t o l i k a r a s p r o s t r a n j e n o j e cijelim svije­
t o m , uključujući o t p r i l i k e 92 m i l i j u n a u Africi, 4 6 8 m i l i j u n a u
S j e v e r n o j i J u ž n o j A m e r i c i , 2 9 0 m i l i j u n a u E u r o p i i 89 m i l i j u n a u
Aziji.
K a t o l i č k e c r k v e n e o r g a n i z a c i j e u U k r a j i n i i A r m e n i j i b i l e su
izvori i n f o r m a c i j a koji su n a v e l i v a t i k a n s k e d u ž n o s n i k e u r a n i m
o s a m d e s e t i m g o d i n a m a na spoznaju da su se u Sovjetskom Sa­
v e z u p o č e l e d o g a đ a t i z n a č a j n e p r o m j e n e . Ista j e k a t o l i č k a m r e ž a
izvještavala o s l i č n i m p r o m j e n a m a stanja u s v i m i s t o č n o e u r o p ­
skim zemljama.
Z n a o s a m d a j e k a t o l i č k a z a j e d n i c a r a š i r e n a p o c i j e l o m svi­
jetu. D o k s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
g o d i n e , bio s a m i z n e n a đ e n spoznajom da se njezina m r e ž a pros­
t i r e i n a p o d r u č j a g d j e je, u z p r e t e ž i t o l a t i n s k i o b r e d ( o n a j naj­
v e ć e g broja a m e r i č k i h i e u r o p s k i h k a t o l i k a ) , p o s t o j a o i c r k v e n i
o b r e d z a k a t o l i k e u i s t o č n o j E u r o p i , S r e d n j e m i s t o k u i di­
j e l o v i m a Afrike.
K a o veleposlanik Sjedinjenih Država, sastajao bih se s po­
glavarima tih katoličkih zajednica k a d a su posjećivali R i m . O n i
b i u p r v o m r e d u d o l a z i l i p o c r k v e n o m p o s l u , koji s u o n d a r a z m a ­
trali s P a p o m i n j e g o v i m b l i s k i m s u r a d n i c i m a . K a d a s m o j a ili
m o j e o s o b l j e i m a h s a s t a n a k s njima, r a z g o v a r a l i b i s m o o naj­
važnijim političkim događajima u njihovim zemljama.
K a r d i n a l P a u l o s T z a d u a , p o g l a v a r E t i o p i j s k e k a t o l i č k e crkve,
d o l a z i o je u R i m u n e k o l i k o navrata tijekom zadnjih d a n a vlada­
v i n e k o m u n i s t i č k o g diktatora M e n g i s t u a u Etiopiji. N j e g o v a
a n a l i z a e t i o p i j s k e situacije, koju m i j e i z l o ž i o u tijeku d v a p o s j e t a
R i m u , bila je vrlo dragocjena, te s a m njegova gledišta brzo
prenio Washingtonu.
Etiopijski o b r e d Katoličke crkve v u č e svoje korijene iz p e t o g
stoljeća. P a p e su njegovali dugotrajnu p o v e z a n o s t s Etiopijskom
katoličkom zajednicom. Podignuta je i kapelica blizu bazilike
S v e t o g Petra, unutar vatikanskih zidina, u čast petostoljetnih
posjeta etiopijskih s v e ć e n i k a i biskupa R i m u .
Ž i v i o s a m u Etiopiji u 1 9 5 5 . i 1 9 5 6 . g o d i n i te s a m s v r e m e n a
n a v r i j e m e p o h a đ a o E t i o p i j s k u k a t o l i č k u liturgijsku s l u ž b u . N i j e
me iznenadilo što je tijekom M e n g i s t u o v e okrutne komunistič­
ke diktature Etiopijska katolička crkva bila s p o s o b n a oduprijeti
se tiraniji. C r k v a s a d a sudjeluje u izgradnji z e m l j e .
40
V r i j e d n o s t t i h informacija, k o j e s u s t i z a l e d o u r e d a o s o b n o g
i z a s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , u to v r i j e m e W i l l i a m a A. W i l s o n a , u
r a n i m o s a m d e s e t i m g o d i n a m a , b i l a j e r a z l o g o m koji j e u t j e c a o
n a p r e d s j e d n i k a R o n a l d a R e a g a n a d a d i p l o m a t s k o predstav­
ništvo u z d i g n e iz misije na razinu v e l e p o s l a n s t v a 1984. godine.
O v a j m o z a i k vjernika tvori svjetsku k a t o l i č k u z a j e d n i c u p r e d ­
v o đ e n u P a p o m . S v e t a S t o l i c a j e v l a d a o v e m e đ u n a r o d n e zajed­
n i c e , a V a t i k a n je grad-država, u s r c u R i m a , s j e d i š t e ( » s t o l i c a « )
p a p e , v r h o v n o g s v e ć e n i k a K a t o l i č k e c r k v e , t e najviše l i č n o s t i u
svjetskoj z a j e d n i c i , k a k o s u g a S j e d i n j e n e D r ž a v e n a z v a l e 1 9 8 4 .
g o d i n e . U p r a v o t a m r e ž a r a s p r o s t r a n j e n a s v i j e t o m daje p a p i j e ­
d i n s t v e n u m o g u ć n o s t utjecaja n a v l a d e i n a r o d e . O n a p r u ž a S v e ­
toj S t o l i c i i z n i m n e i z v o r e informacija.
K a d a su 1 9 8 4 . uspostavljeni diplomatski odnosi, Sjedinjene
D r ž a v e bile su u m o g u ć n o s t i surađivati sa S v e t o m Stolicom u
i z m j e n i i n f o r m a c i j a t e razvijanju s t r a t e g i j e d a b i s e p o s t i g l i z a ­
j e d n i č k i c i l j e v i . J e d n a t a k v a s u r a d n j a b i l a j e u tijeku k a d a s a m
ja stigao u v e l e p o s l a n s t v o 1989. Sjedište Ukrajinske katoličke
c r k v e b i l o j e t a d a u R i m u . J a m e s C r e a g a n , z a m j e n i k š e f a misije,
i m a o j e i z v r s n e o d n o s e s o s o b l j e m U k r a j i n s k e crkve. Izmjenjiva­
l i s m o i n f o r m a c i j e i strategije. U k r a j i n s k a k a t o l i č k a m r e ž a ra­
š i r e n a j e u s v i m d i j e l o v i m a z a p a d n e U k r a j i n e . U slučaju U k r a ­
j i n e , ciljevi S A D i V a t i k a n a o b i č n o s u s e z a vrijeme m o g m a n ­
data u V a t i k a n u podudarali. Jedini značajan izuzetak bio je Zaljevski rat.
J e d n o područje neslaganja bila je u p o r a b a sile. Sveta Stolica
s a d a stavlja s n a ž a n n a g l a s a k n a p r o c e s n e n a s i l n i h p r o m j e n a . D o k
41
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
j e n e k o ć p r i z n a v a l a d a u p o r a b a s i l e m o ž e biti o p r a v d a n a a k o j e
svrha p r a v e d n a , S v e t a S t o l i c a s v e v i š e p o s t a j e n e o d l u č n a d a pri­
hvati p o v i j e s n u t e o r i j u » p r a v e d n o g r a t a « .
m a n d a t j e n o s i t e l j a d u ž n o s t i g l a v n o g tajnika i s t e k a o , p a s u U j e ­
dinjeni n a r o d i izabrali g l a v n o g tajnika koji ć e i m a t i v e ć e m o ­
g u ć n o s t i z a p r i m j e n u izvršne vlasti.
S j e d i n j e n e D r ž a v e , s d r u g e s t r a n e , o b j a v i l e s u d a s e kriterij
»pravednog rata« m o ž e opravdati i u m o d e r n o m dobu. K o n a č ­
no, 1992. g o d i n e , k a d a su Sjedinjene D r ž a v e p o d u z e l e p o t h v a t u
Somaliji, S v e t a j e S t o l i c a p o h v a l i l a t u v o j n u i n t e r v e n c i j u , j e r j e u
prvom redu imala h u m a n i t a r n u svrhu. O č i g l e d n o je da se S A D i
Vatikan moraju sporazumjeti o k o t o g a k a d a je intervencija
»pravedna«.
K o n a č n o , g o t o v o n a kraju o v o g s t o l j e ć a a n a k o n g o t o v o p o l a
s t o l j e ć a o d s v o g osnivanja, U j e d i n j e n i n a r o d i m o g l i s u igrati
odlučniju u l o g u u prepoznavanju poštenih, pravednih i miro­
t v o r n i h rješenja svjetskih p r o b l e m a .
Ujedinjeni
Sveta
Stolica
narodi:
—
snažan
pobornik
N e k o l i k o sati n a k o n osnivanja U j e d i n j e n i h n a r o d a u S a n
Francisku 1945. o v a m e đ u n a r o d n a organizacija, koncipirana da
predstavlja u n i v e r z a l n i m o r a l n i a u t o r i t e t , b i l a j e z b o g s u k o b a
velikih s i l a o z b i l j n o o n e s p o s o b l j e n a u d j e l o v a n j u n a z n a č a j n e
političke p r o b l e m e . N j e z i n a je s n a g a bila o g r a n i č e n a na s p o ­
r e d n e p r o b l e m e , a i t a d a bi h l a d n i rat č e s t o b l o k i r a o d j e l o ­
tvoran o d g o v o r U j e d i n j e n i h n a r o d a .
Č e t r d e s e t i p e t g o d i n a n a k o n njegova o s n u t k a 1945. autori­
tativno V i j e ć e s i g u r n o s t i b i l o j e u s t a n j u r e a g i r a t i n a v a ž n o m e ­
đ u n a r o d n o p i t a n j e — Z a l j e v s k i rat u z r o k o v a n j e d n o s t r a n o m
agresijom S a d d a m a H u s s e i n a n a Kuvajt. G l a v n e s i l e — n e p a r a lizirane prijašnjim i d e o l o š k i m o b v e z a m a — m o g l e s u s u d j e l o v a t i
u raspravi o t o m e š t o valja u č i n i t i . A k c i j a k o j u s u o d o b r i l i U j e ­
dinjeni n a r o d i 1 9 9 0 . g o d i n e p r o t i v I r a k a p r i k a z a n a j e m i l i j u n i m a
ljudi š i r o m svijeta n a t e l e v i z i j s k i m e k r a n i m a . O v u j e akciju p r o ­
sudila j a v n o s t , p a j e t a k o svijet s u d j e l o v a o u p r o c e s u d o n o š e n j a
odluke.
U l o g a U j e d i n j e n i h n a r o d a u s r e d n j o i s t o č n o j krizi iz 1 9 8 9 . i
1990. g o d i n e o s n a ž i l a je s p o s o b n o s t svjetske organizacije da
djeluje u i m e v e l i k o g k o n s e n z u s a . N e k o l i k o t j e d a n a n a k o n t o g a ,
42
S v e t a je Stolica oduvijek pozitivno gledala na u l o g u Ujedi­
njenih n a r o d a . T o j e b i l o p o d r u č j e n e s l a g a n j a u n a z o r i m a Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e k o j e j e trajalo g o d i n a m a . O d p o ­
četaka vlade predsjednika J o h n s o n a iz šezdesetih godina pa do
z a v r š e t k a r a z d o b l j a s u k o b a v e l e s i l a u razdoblju 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 . ,
Sjedinjene D r ž a v e nisu bile oduševljene u l o g o m Ujedinjenih na­
r o d a u svjetskoj p o l i t i c i .
B i o s a m n a d u ž n o s t i v i s o k o g savjetnika a m e r i č k o g i z a s l a n ­
stva pri O p ć o j s k u p š t i n i U j e d i n j e n i h n a r o d a 1 9 7 0 . g o d i n e . B i o j e
t o p o č e t a k r a z d o b l j a r a s t u ć e g utjecaja d r ž a v a T r e ć e g a svijeta.
I m a o s a m j e d n o t a k v o i s k u s t v o s » n e z a v i s n i m « g l e d i š t i m a afrič­
kih č e l n i k a .
Julius K. N y e r e r e , ondašnji predsjednik Tanzanije, b i o je do­
govorio sastanak s predsjednikom N i x o n o m određenog dana u
Washingtonu tijekom svog posjeta Ujedinjenim narodima. U g o ­
v o r i o i d r u g e o b v e z e , i z m e đ u o s t a l o g i držanje g o v o r a m a l o j
skupini sestara Ž a l o b n e Marije. N e d u g o n a k o n svog dolaska u
N e w Y o r k , dr. H e n r y K i s s i n g e r , s u r a d n i k p r e d s j e d n i k a N i x o n a ,
t e l e f o n i r a o j e N y e r e r e u d a g a obavijesti k a k o j e d o š l o d o prekla­
panja u r a s p o r e d u , t e d a j e s a s t a n a k p r e b a č e n n a d a t u m n j e g o v a
obraćanja s e s t r a m a Ž a l o b n e Marije.
P r e d s j e d n i k N y e r e r e r e k a o j e dr. K i s s i n g e r u d a nije u m o ­
g u ć n o s t i p r o m i j e n i t i t e r m i n izlaganja. J e d a n g n j e v a n K i s s i n g e rov suradnik n a z v a o me je i u p u t i o da n a z o v e m predsjednika
Nyererea i »naučim ga pameti«, te da se pobrinem za to da
predsjednik Sjedinjenih Država ima prednost pred katoličkim
43
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
r e d o v n i c a m a . N a z v a o s a m p r e d s j e d n i k a N y e r e r e a , koji m i j e
r e k a o da su redovnice Žalobne Marije m n o g o p o m o g l e pučan­
stvu Tanzanije, te da on ne m o ž e promijeniti zakazanu obvezu.
N y e r e r e mi je r e k a o : »Sastat ću se s P r e d s j e d n i k o m drugi put.«
O d b i o s a m t o učiniti, u z o d g o v o r d a m o n s i g n o r G i o v a n n e t t i
drži taj p r i m j e r a k u z a s e ili p o d j a s t u k o m d o k s p a v a . S t o g a ni­
s a m b i o taj koji b i m o g a o pribaviti » p r i p r e m l j e n i « primjerak t o g
govora.
T a k v i s l u č a j e v i ljutili s u misiju S A D pri O U N i S t a t e D e p a r t ­
m e n t . V l a d a Sjedinjenih Država držala je važnijim selektivan
p r i s t u p U j e d i n j e n i h n a r o d a , koji s u n e p r e s t a n o kritizirali S j e d i ­
n j e n e D r ž a v e i I z r a e l , z a n e m a r u j u ć i i s t o d o b n o z l o u p o r a b u ljud­
s k i h p r a v a u T r e ć e m svijetu t i j e k o m š e z d e s e t i h i s e d a m d e s e t i h .
N e k o l i k o d a n a n a k o n p o z n a t o g P a p i n o g obraćanja Ujedi­
n j e n i m n a r o d i m a ( » N e p o č i m a t i p o n o v o rat ... rata n i k a d a vi­
š e . « ) p i t a o s a m m o n s i g n o r a G i o v a n n e t t i j a n a koji j e n a č i n č u v a o
p r i m j e r a k P a p i n a g o v o r a . U d ž e p u o d i j e l a ili i s p o d jastuka, o d ­
g o v o r i o j e . K a s n i j e s a m r a z g o v a r a o s prijateljem, koji j e m o n s i g n o r u p o k l o n i o m a l i sef.
S v e t a S t o l i c a , s d r u g e je s t r a n e , b i l a strpljivija s n e d o s l j e d nošću Ujedinjenih naroda. U mojim razgovorima s vatikanskom
m i s i j o m pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , dvije k l j u č n e t e m e b i l e s u
»strpljenje n a k r a t k i r o k « , p r e m a z a m i s l i u k o j o j ć e o v o t i j e l o
svjetskog autoriteta sazreti i k a o takvo biti na usluzi n a r o d i m a svijeta.
Posjet pape Pavla VI. Ujedinjenim narodima, 4. prosinca
1 9 6 5 . g o d i n e , i m a o j e s v r h u p r u ž i t i p o t p o r u o v o j s v j e t s k o j or­
ganizaciji. S v e t a S t o l i c a p o z n a v a l a j e v r i j e d n o s t s v j e t s k e m r e ž e ,
s a središnjom v l a š ć u koju v o d e u n i v e r z a l n a n a č e l a . J o š j e d a n
posjet sa s v r h o m da istakne Papinu p o t p o r u b i o je posjet p a p e
I v a n a P a v l a II. u 1 9 8 7 . g o d i n i . S t a l n a p r o m a t r a č k a m i s i j a S v e t e
S t o l i c e pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a o d r ž a v a P a p u i n j e g o v e s u r a d ­
nike u d n e v n o m dodiru s o v i m svjetskim tijelom.
B i o s a m član pripremnog odbora za Papin posjet u 1965.
godini, kada s a m p o m a g a o o k o priprema z a dolazak p a p e Pavla
VI. u Ujedinjene narode.
Postojalo je pretjerano zanimanje d u ž n o s n i k a a m e r i č k e mi­
sije u U j e d i n j e n i m n a r o d i m a z a P a p i n o i z l a g a n j e . N e p r e s t a n o s e
pripovijedalo da će p a p a P a v a o V I . »napasti« američku politiku
zbog Vijetnama. B i o s a m p o m a l o šokiran kada mi je član ame­
ričke m i s i j e r e k a o d a s u u p o z n a t i s t i m d a m o n s i g n o r A l b e r t o
Giovannetti ima v e ć pripremljen primjerak Papina govora, te
m e z a m o l i o n e k a m u g a n a n e k i n a č i n p r i b a v i m prije P a p i n a
obraćanja U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
44
T i j e k o m v l a d a v i n e p r e d s j e d n i k a J o h n s o n a nije b i l o n i k a k v a
d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i š t v a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o ­
lici. K r a j e m n j e g o v a m a n d a t a , 2 3 . p r o s i n c a 1 9 6 7 . p r e d s j e d n i k
J o h n s o n z a u s t a v i o s e u R i m u n a p o v r a t k u i z V i j e t n a m a , d a »brifira« Papu.
T a j p o s j e t v a t i k a n s k e l i č n o s t i j o š uvijek p a m t e k a o s l a b o
pripremljen i j e d a n o d o n i h kojima P a p a nije b i o zadovoljan. S v e t a
S t o l i c a n i k a d a nije p o t p u n o prihvatila o d n o s Sjedinjenih D r ž a v a
p r e m a Vijetnamu. Zanimanje Svete Stolice u modernim vreme­
n i m a z a o p ć a svjetska pitanja p o s t a l o j e r a z v i d n o milijunima ljudi
n a k o n objave P a p i n e e n c i k l i k e Populorum Progressio na U s k r s
1 9 6 7 . g o d i n e . U njoj je na n e d v o s m i s l e n i d r a m a t i č a n način izlo­
ž e n a briga C r k v e z a n a r o d e Afrike, A z i j e i L a t i n s k e A m e r i k e .
T a j p o v i j e s n i d o k u m e n t z a p o č i n j e o v i m riječima:
»Razvitak naroda p o d p o m n o m je pozornošću Crkve, posebice
razvitak onih naroda koji se bore da se o s l o b o d e gladi, bijede,
endemičnih bolesti i neznanja; onih koji ž e l e veći udio u civilizacij­
s k o m blagostanju, te aktivniji napredak svojih ljudskih kvaliteta.«
Ovaj e m o c i o n a l n i stav p a p e Pavla V I . proizlazi iz prethod­
n i h p a p i n s k i h d o k u m e n a t a - Rerum Novarum, e n c i k l i k e koju je
o b j a v i o p a p a L a v X I I I . 1 8 9 1 . g o d i n e , Quadragesimo A n n o , encik45
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
like koju j e i z d a o p a p a P i o X I . 1 9 3 1 . g o d i n e , t e Pacem i n Tenis
pape Ivana X X I I I . iz 1963. godine.
u z g o l e m e r a z l i k e u s t a n d a r d i m a življenja. Č i n e ć i t o , I v a n P a v a o
II. i n j e g o v i p r e t h o d n i c i predstavljali su, z a p r a v o , taj d o s l j e d a n
glas. U m o j e m o p r o š t a j n o m p o s j e t u P a p i , 1 3 . v e l j a č e 1 9 9 3 . P a p a
je n a g l a s i o tragediju trostrukog prokletstva siromaštva, nepis­
m e n o s t i i b o l e s t i u Africi.
O p š i r n a M a g n a C h a r t a p a p e I v a n a P a v l a II. Centesimus
Annus, i z d a n a 1 9 9 1 . g o d i n e , p r e o b l i k o v a l a j e razmišljanja rim­
skih p a p a o o v i m t e m a m a , p o v e z a n i m a s n o v i m g o s p o d a r s k i m
p r i l i k a m a u svijetu. U č i n a k o v o g d o k u m e n t a r a z m a t r a s e u X .
poglavlju.
B r i g a z a s v e n a r o d e n a svijetu d u g o j e b i l a središnji i n t e r e s
S v e t e S t o l i c e . T e š k o j e n a d m a š i t i s l j e d e ć u izjavu p a p e P a v l a V I .
k o j o m priziva p o z o r n o s t n a s i r o m a š t v o u svijetu:
»Čovjeku se doista mora omogućiti da preživi, no njemu se moraju
pružiti sredstva da živi u cijelosti, kao o s o b a kadra da stvori obitelj
i omogući djeci zadovoljavajući odgoj; to su z a d a ć e koje pozivaju
na bezrezervnu p o m o ć ljudi dobre volje, nadilazeći razlike m e đ u
nacijama, rasama, kulturama i vjerama. Štoviše, današnji čovjek
mora svakog dana postati sve više uvjeren u t o , jer njegovo je
o s o b n o postojanje u opasnosti, a ne dobrovoljna p o m o ć i poma­
ganje u nuždi. Sva se ljudska bogatsva moraju pokrenuti, te nije
dostatno dati dio o n o g što posjedujemo; čovjek mora dati najbolje
od sebe. Mir kojem svijet teži bit će stvoren s a m o p o d tu cijenu,
kao što je ispravno rečeno 'razvitak je n o v o i m e za mir'.«
Izazovi
koji
ostaju
Završetkom sukoba velesila u kombinaciji s nestajanjem ve­
likih z e m a l j s k i h razdaljina, pri č e m u s u s v e z e m l j e p o s t a l e bliski
susjedi, t e s o j a č a n i m U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , n e z n a č i d a s u
z a i s t a n e s t a l i svi t e š k i p r o b l e m i u svjetskoj z a j e d n i c i . Izbijanje
r e g i o n a l n i h n e v o l j a n a B a l k a n u , ili n a K a v k a z u , t e p r o v a l a druš­
t v e n i h n e m i r a u S j e v e r n o j Africi, s a m o s u n e k i o d p r i m j e r a n o ­
vih i z a z o v a .
B i o j e t o m o j posljednji s l u ž b e n i p o s j e t S v e t o m O c u u svoj­
stvu a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a . Pratila m e j e M a r g a r e t , a sastali
s m o se s a m i s njim u knjižnici.
O n s e n e k o l i k o d a n a prije v r a t i o s j o š j e d n o g p u t a u Afriku,
gdje m u j e z a d n j a p o s t a j a b i o S u d a n . Z n a o s a m d a j e b i l o n e k i h
nesuglasica u svezi s tim kratkim posjetom. Č e s t i t a o s a m mu, jer
s a m o s j e ć a o d a ć e n j e g o v e č e s t i t e i s n a ž n e izjave l o k a l n o j vladi o
njezinoj o d g o v o r n o s t i d a zajamči ljudska p r a v a i m a t i b l a g o t v o ­
ran u č i n a k , k a o š t o su ga i m a l e i u d r u g i m d i j e l o v i m a svijeta.
Cijeli n a š r a z g o v o r s njim t i c a o se ljudskih prava i i z a z o v a u
z e m l j a m a u razvoju.
Prije n e g o j e p o z v a o f o t o g r a f e n a slikanje, P a p a j e u s t a o i
s t i s n u o n a m ruku. N a s m i j e š i o s e , n o i z g l e d a o j e u m o r a n i i z m u ­
č e n . Ž e l i o s a m misliti da je to bila posljedica stresa s njegova
n e d a v n o g p o s j e t a Africi, n o p r o g o n i o m e osjećaj d a j e t o m o g l o
biti p o v e z a n o s n j e g o v o m o p e r a c i j o m i z srpnja 1 9 9 2 .
J e d a n o d z a d a t a k a koji m i j e p o v j e r e n b i o j e d a p o t a k n e m
Svetu Stolicu da se više pozabavi državnim terorizmom o n o g a
k o v a k a k a v p r a k t i c i r a Libija. W a s h i n g t o n u s e n i s u svidjeli p o v r e ­
m e n i k o n t a k t i koje su libijski v l a d i n i d u ž n o s n i c i imali s V a t i ­
kanom, iako nemaju diplomatske odnose.
S v e t a S t o l i c a , p u t e m s v o j e s v j e t s k e m r e ž e , p o s e b n o j e raz­
g o v i j e t n o b u d i l a savjest svijeta g l e d e k l j u č n i h p r o b l e m a v e z a n i h
U r a z g o v o r i m a s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a n i k a d n i s a m pri­
m i j e t i o n i k a k v e s k l o n o s t i p r e m a G a d a f i j u i n j e g o v o j vladi. N o ,
S v e t a je S t o l i c a držala da treba održavati k o n t a k e s vladama s
č i j o m s e p o l i t i k o m i n e s l a ž e , n e b i l i z a d r ž a l a e v e n t u a l a n utjecaj
n a mijenjanje njihove politike. Z a vrijeme m o g m a n d a t a o d 1 9 8 9 .
d o 1 9 9 3 . utjecaj S v e t e S t o l i c e n a G a d a f i j a b i o j e v r l o m a l e n . T o
p a k nije b i o slučaj s a s u s j e d n i m z e m l j a m a , M a r o k o m i E g i p t o m ,
46
47
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
gdje j e S v e t a S t o l i c a i m a l a i z a d r ž a l a utjecaj n a o v e s j e v e m o afričke v l a d e . U svjetskoj z a j e d n i c i r a s t u ć u o p a s n o s t p r e d s t a v ­
ljaju n e p o u z d a n a v o d s t v a u n e s t a b i l n i m p o d r u č j i m a svijeta.
P r e m d a n e predstavljaju s v j e t s k e s i l e , d i k t a t o r i t a k v i h z e m a l j a u
m o g u ć n o s t i s u pribaviti n u k l e a r n o o r u ž j e , o r g a n i z i r a t i d r ž a v n e
t e r o r i s t i č k e o p e r a c i j e , u z r o k u j u ć i t a k o v e l i k e n e s r e ć e i patnje
izvan svojih g r a n i c a , i s t o d o b n o p r e d s t a v l j a j u ć i j a s n u i ž i v u o p a s ­
nost svjetskom miru.
U i n d u s t r i j s k o m svijetu p o s t o j i s v e v e ć i h e d o n i z a m , koji ru­
k u p o d r u k u s p r e t j e r a n o m p o t r o š n j o m u m a n j u j e m o r a l n e kva­
l i t e t e ž i v o t a u t i m z e m l j a m a . T o o g r a n i č a v a n j i h o v u djelotvor­
n o s t n a svjetskoj p o z o r n i c i , d o k s l i k a j a v n o s t i o d a j e s e b i č n e in­
terese. M o d e m e komunikacije pobrinule su se da siromašni u
svijetu » v i d e , o s j e ć a j u i č u j u « b o g a t e koji s u i m prvi s u s j e d i .
T a k o S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a i m a j u s l i č n a mišljenja
g l e d e razlika u s v j e t s k i m s t a n d a r d i m a življenja. O b j e priznaju
moralnu nepravdu i političku o p a s n o s t prisutnu u tako velikim
r a z l i k a m a u ž i v o t n o m s t a n d a r d u . N o , m e đ u n j i m a p o s t o j i i raz­
lika u p r i s t u p u . S j e d i n j e n e D r ž a v e z a s t u p a j u m i š l j e n j e k a k o j e
p o t r e b n o p o m o ć i d r u š t v i m a u r a z v o j u d a razviju svoja b o g a t s t v a ,
u l a ž u ć i s v o j e z a m i s l i i ljude. S v e t a S t o l i c a , s d r u g e s t r a n e , stavlja
jači n a g l a s a k n a p r e r a s p o d j e l u s v j e t s k i h b o g a t s t a v a . J e d a n o d
n a p u t a k a koji s a m d o b i o o d t a j n i k a J a m e s a B a k e r a 1 9 8 9 . g o d i n e
bio je da utječem na Svetu Stolicu da p o d u p r e p r o g r a m e poput
u v o đ e n j a n a č e l a s l o b o d n o g t r ž i š t a u z e m l j a m a u razvoju, t e d a
uznastoji n a stvaranju p o g o d n i h u v j e t a z a p r i v l a č e n j e ulaganja,
poslovanja i trgovine. R e č e n o mi je n e k a p o t a k n e m S v e t u S t o ­
licu da smanji n a g l a s a k na g l e d i š t e o p r e r a s p o d j e l i b o g a t s t a v a i o
b o g a t i m n a c i j a m a k o j e imaju o b v e z u p o m a g a n j a s i r o m a š n i m a .
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
podsjetili. I s k r e n o g o v o r e ć i , m i s l i o s a m d a j e P a p a z a u z e o is­
pravan e t i č k i stav, t e n i s a m n i n a j e d n o m s a s t a n k u s v a t i k a n s k i m
d u ž n o s n i c i m a p r e d l o ž i o p r o m j e n u t o g stajališta.
Nova
prigoda
N a d o h v a t j e r u k e n o v a prilika z a svjetsku z a j e d n i c u d a p o ­
kloni v e ć u v a ž n o s t t e m e l j n i m m o r a l n i m v r i j e d n o s t i m a . Sjedi­
njene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a m o g u n a svoj n a č i n p r o m i c a t i uni­
verzalne e t i č k e i m o r a l n e standarde. I a k o dovršetak sukoba ve­
lesila nije p r i v e o kraju s v e s v j e t s k e p r o b l e m e , i p a k j e o t v o r i o
n o v e m o g u ć n o s t i z a g l o b a l n u suradnju, k o j e prije n i s u p o s t o j a l e .
Ujedinjeni narodi, o s l o b o đ e n i n e m o ć i usred sukoba hladnog
rata, m o g u p o n u d i t i n o v i s v e o p ć i u z o r e t i č k i h vrijednosti, z a
kojima t r e b a poći. O v a značajna promjena u m o g u ć n o s t i m a
U j e d i n j e n i h n a r o d a u č i n i l a j e t a k o v a ž n i m t r a ž e n j e n o v o g glav­
n o g tajnika 1 9 9 1 . P o t r a g a z a g l a v n i m tajnikom, koji j e s t u p i o n a
t o m j e s t o u siječnju 1 9 9 2 . z a k l j u č e n a j e i z b o r o m p r e d s t a v n i k a
T r e ć e g a svijeta, s k o r i j e n i m a u p o v i j e s n i m k r š ć a n s k i m , musli­
m a n s k i m i ž i d o v s k i m tradicijama.
B i o je to p r e d m e t u kojem s a m m o r a o uporabiti vlastito
mišljenje, t e , i s k r e n o r e č e n o , n i s a m n i k a d p o t i c a o o n o š t o m i j e
k a z a n o u n a p u t k u . B i j e l a k u ć a ili u r e d g o s p o d i n a B a k e r a n i s u
nikad vršili p r i t i s a k n a m e n e d a p r o v e d e m o v a j n a p u t a k , n o
službenici S t a t e D e p a r t m e n t a s u m e n a t o n e k o l i k o puta
N e k o l i k o t j e d a n a prije i m e n o v a n j a dr. B o u t r o s a B o u t r o s a Ghalija i z E g i p t a u p r o s i n c u 1 9 9 1 . p r i b i v a o s a m n a o t o k u M a l t i
konferenciji vezanoj uz Vatikan. D o k t o r a Boutrosa-Ghalija
predstavili su organizatori konferencije (Zajednica Saint Egid i o ) v e l i k o m broju š e f o m d r ž a v a koji s u bili n a z o č n i . D i s k r e t n a
» r i m s k a r u k a « o d i g r a l a j e u l o g u u isticanju čovjeka koji j e b i o
izrazito p o d o b a n za o v o mjesto u Ujedinjenim narodima u o v o m
p o v i j e s n o m t r e n u t k u . D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e izvijestili s u m e
d a v i s o k o c i j e n e dr. B o u t r o s a - G h a l i j a . S u v e r e n i v i t e š k i M a l t e š k i
red, m o ć n a k a t o l i č k a vjerska o r g a n i z a c i j a , prenijela m i j e ista
mišljenja. T a k o s a m izvijestio v l a d u S A D . P a p i n s k a p o d r š k a
g l a v n o m tajniku n a s t a v i l a s e i n a k o n š t o j e o n p r e u z e o d u ž n o s t .
J e d a n o d n a j d u ž i h s a s t a n a k a p a p e I v a n a P a v l a II. o d r ž a n j e u
travnju 1 9 9 3 . g o d i n e , k a d a s e s a s t a o s dr. B o u t r o s o m - G h a l i j e m .
48
49
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
R a z m a t r a l i s u d u g p o p i s m e đ u n a r o d n i h p r o b l e m a . N e k o l i k o tje­
d a n a kasnije, dr. B o u t r o s G h a l i b i o j e prvi d o b i t n i k n a g r a d e
z a k l a d e P u t d o mira, d o b r o t v o r n e o r g a n i z a c i j e p o v e z a n e s Vati­
k a n o m . P r o č i t a o s a m p o s v e t u koja je hvalila njegove prinose
miru. N a g r a d u j e uručio n a d b i s k u p R e n a t o M a r i n o , promatrač
S v e t e S t o l i c e pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
D o k s a m p u t o v a o i z R i m a u W a s h i n g t o n , u ožujku 1 9 9 3 .
g o d i n e , p r i p r e m a o s a m p r i j e d l o g e koje s a m o d l u č i o p r e d a t i
predsjedniku Clintonu kada stignem u Washington. Planirao
sam p r e p o r u č i t i m u d a n e i m e n u j e katolika-laika d a m e naslijedi
k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i . Prva tri v e l e p o s l a n i k a , William W i l s o n , F r a n k S h a k e s p e a r e , i ja, bila s u p o z n a t a p o t o m e
d a s u djelatni k a t o l i č k i laici. Č e s t o s a m č u o n a p o m e n e d a j e
p r i p a d n o s t k a t o l i č k o j vjeri n e p i s a n i uvjet z a t o m j e s t o . T o da­
k a k o nije t a k o , j e r j e vjerska p r i p a d n o s t k a o uvjet z a d r ž a v n o
mjesto bila protivna a m e r i č k o m U s t a v u . Nadalje, Sveta Stolica
n e p o s t a v l j a taj zahtjev. N e k o l i k o m o j i h starijih e u r o p s k i h k o ­
l e g a i z d i p l o m a t s k o g z b o r a , k o j e S v e t a S t o l i c a v i s o k o cijeni, pri­
padali s u p r o t e s t a n t s k o j vjeroispovijesti. E g i p a t s k i v e l e p o s l a n i k ,
čovjek sa s t v a r n i m u t j e c a j e m u V a t i k a n u , nije b i o k r š ć a n i n .
K a o iskusni i o d g o v o r n i članovi svjetske zajednice, Sveta
Stolica, Sjedinjene Države i Ujedinjeni narodi, m o ž d a ponekad
imaju različita mišljenja o t o m e k a k o riješiti s v j e t s k e p r o b l e m e ,
n o svi s u o n i p o t a k n u t i t e m e l j e m s v o j i h o b v e z a d a djeluju n a
o p ć u m e đ u n a r o d n u d o b r o b i t . O v a tri tijela, koja s e b a v e svjet­
s k o m p r o b l e m a t i k o m , igrat ć e g l a v n u u l o g u u p r o m i c a n j u ideja
ljudskih prava, vjerske s l o b o d e i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a u svijetu.
O n i ć e t a k o đ e r biti prvi o d o n i h koji ć e p r u ž i t i p o m o ć u h u m a n i ­
tarnim krizama. Sva n e d a v n a događanja uvećala su važnost
a m e r i č k e a m b a s a d e pri S v e t o j S t o l i c i u p r i l o g i n t e r e s a Sjedi­
njenih Država.
U takvoj s a m situaciji 1 4 . travnja 1 9 9 3 . g o d i n e o d l e t i o u
B o s t o n da u p o z n a m gradonačelnika R a y m o n d a Flynna, koga je
predsjednik Clinton o d r e d i o za m o g a nasljednika. Gradonačel­
n i k F l y n n p o s t a o j e č e t v r t i v e l e p o s l a n i k S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri
Svetoj Stolici.
Vjerska
pripadnost
i
američki
veleposlanik
M o j nasljednik, četvrti a m b a s a d o r , d o b i o je pregršt izazova,
u rješavanju kojih S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a , z a j e d n o i u
suglasju s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a i d r u g i m z e m l j a m a , m o g u su­
rađivati. U v e ć i n i s l u č a j e v a bit će to s l a g a n j e u g l e d i š t i m a i pris­
t u p u k a k o riješiti p r o b l e m e koji s e t i č u k r š e n j a ljudskih p r a v a i
vjerskih s l o b o d a , a u v e ć i n i s l u č a j e v a d o g o v o r i t će se s u r a d n j a u
svjetskim p r o b l e m i m a u svezi s izbjegličkim pitanjima i t e š k o ­
ć a m a r a z v i t k a u T r e ć e m svijetu.
M i s l i o s a m d a b i b i l o š t e t n o stvoriti d o j a m d a j e a m e r i č k a
a m b a s a d a u V a t i k a n u k a t o l i č k o stjecište i n t e r e s a . P r e v i š e j e t o
važno m j e s t o da bi prevladalo takvo viđenje. Nije mi se ukazala
p r i g o d a d a p r e d a m svoj prijedlog, j e r s a m 1 8 . ožujka 1 9 9 3 . p r o ­
č i t a o u International Herald Tribunu da je p r e d s j e d n i k C l i n t o n
na to mjesto imenovao gradonačelnika Bostona, Raymonda
F l y n n a . B i o s a m svjestan d a b i b i l o n e p r i k l a d n o p o d n i j e t i t a k a v
prijedlog n a k o n š t o j e P r e d s j e d n i k o b j a v i o svoju o d l u k u a m e ­
r i č k o m n a r o d u . U n a t o č t o m e , vjerujem d a P r e d s j e d n i k o z b i l j n o
m o r a r a z m o t r i t i , t k o g o d o n b i o , d a p e t i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j
Stolici b u d e u g l e d a n A m e r i k a n a c koji ć e i m a t i povjerenje i p o ­
š t o v a n j e S v e t e S t o l i c e , n o koji n e ć e biti katolik. D v a v r l o u g l e d ­
n a A m e r i k a n c a o b n a š a l a s u d u ž n o s t p o s e b n o g i z a s l a n i k a Sje­
dinjenih D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i - M y r o n T a y l o r i H e n r y C a b o t
L o d g e . D u g u j e m o i m d u b o k o p o š t o v a n j e , j e r s u t o bili ljudi koji
s u i m a l i p o v j e r e n j e V a t i k a n a . B i l i s u p o š t o v a n i . Bili s u izvrsni
diplomati. Bili su d o b r o p o v e z a n i s ondašnjim američkim pred­
s j e d n i k o m . A ni j e d a n od njih nije b i o katolik.
51
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
III. poglavlje
Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica:
n e s t a l n i k o n t a k t i 1776.-1984.
M
o g u ć n o s t i za suradnju Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e
n a p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a , v j e r s k i h s l o b o d a i p o l i ­
t i č k o g p l u r a l i z m a p r o i z l a z e i z p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a koji
s a d a p o s t o j e i z m e đ u dviju sila.
O v a k a v s r d a č a n i s u r a d n i č k i o b z i r nije uvijek p o s t o j a o . U
stvari, t r e b a l o j e 2 0 8 g o d i n a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e s t u p e u p u n e
d i p l o m a t s k e o d n o s e s najstarijim s v j e t s k i m s u b j e k t o m u z a j e d ­
n i c i država.
U r a z d o b l j u o d 1 9 8 4 . n a o v a m o , p o p i s z e m a l j a k o j e imaju
d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m u v e ć a o s e i broji 1 4 5
z e m a l j a , o d 1 2 0 k o l i k o i h j e b i l o u siječnju 1 9 8 4 . g o d i n e , k a d a s u
Sjedinjene D r ž a v e službeno uspostavile d i p l o m a t s k e o d n o s e .
D a n a 20. listopada 1951. predsjednik T r u m a n i m e n o v a o je
g e n e r a l a M a r k a C l a r k a z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
I m e n o v a n j e j e u z r o k o v a l o p r o v a l u p r o s v j e d a . D o l a z i l i s u n e sa­
m o o d o n i h koji s u i m a l i s t v a r n i h p r i g o v o r a z b o g c r k v e n o - d r ž a v n o g obilježja S v e t e S t o l i c e , v e ć i o d o n i h koji g a j e j a s n e p r e d ­
rasude o katolicima. Z n a k o v i t a je politička činjenica - g o t o v o
f e n o m e n - d a s e v i s o k a r a z i n a a n t i k a t o l i c i z m a , koji s e o b r u š i o
na Clarkovo imenovanje 1 9 5 1 . g o d i n e , značajno snizila trideset i
tri g o d i n e kasnije, k a d a j e p r e d s j e d n i k R e a g a n 1 9 8 4 . z a p o č e o
p o s t u p a k uspostavljanja s l u ž b e n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e ­
t o m S t o l i c o m . I u 1 9 8 4 . g o d i n i b i l o j e protivljenja, n o b e z z n a 52
čajnijeg z a m a h a . U č e t v r t o m p o g l a v l j u r a z m o t r i t ć e m o t o raz­
doblje. O v o ć e s e p o g l a v l j e baviti r a z d o b l j e m prije 1 9 8 4 . g o d i n e .
U prvoj g o d i n i S j e d i n j e n i h D r ž a v a , n o v a r e p u b l i k a i m a l a j e
k o n t a k a t a s p a p i n s k i m d r ž a v a m a . T i j e k o m t o g razdoblja, p a p i n ­
ska v l a s t p o s t o j a l a per se, z a p r e m a j u ć i teritorij s r e d i š n j e Italije.
To je bila činjenica. M e đ u t i m , uvažavanje te činjenice od strane
S j e d i n j e n i h D r ž a v a nije u k l j u č i v a l o i p e r c e p c i j u S v e t e S t o l i c e i
p a p e k a o j e d i n s t v e n e m e đ u n a r o d n e l i č n o s t i , koja n a d i l a z i njego­
ve u l o g e n e z a v i s n o g poglavara države i poglavara Crkve. Kon­
zularni o d n o s i k o j e s u S j e d i n j e n e D r ž a v e u s p o s t a v i l e u ožujku
1797. s P a p i n s k i m D r ž a v a m a u R i m u k a o g l a v n o m g r a d u , S v e t a
S t o l i c a u z v r a t i l a j e n a istoj k o n z u l a r n o j r a z i n i 1 8 2 6 . g o d i n e , k a d a
su P a p i n s k e D r ž a v e utemeljile k o n z u l a t u N e w Yorku. Predsjed­
nik J a m e s P o l k i z n i o j e p r i j e d l o g d a S j e d i n j e n e D r ž a v e f o r m a l n o
d e jure ( z a k o n s k i ) priznaju P a p i n s k e D r ž a v e , t e j e o p u n o m o ć i o
otpravnika p o s l o v a (diplomatski izaslanik ispod razine velepo­
slanika). T a d a je nastala o p s e ž n a rasprava u S e n a t u o t o m e ,
t r e b a l i ili n e t o učiniti. S n a ž n i z a g o v o r n i c i željeli s u d a a m e ­
rički p r e d s t a v n i k d o b i j e p u n i r a n g o p u n o m o ć e n o g m i n i s t r a .
Iako je p o s t i g n u t k o m p r o m i s , da se u p r v o m redu pošalje ot­
pravnik p o s l o v a , S j e d i n j e n e D r ž a v e s u i m e n o v a n j e m p o t v r d i l e
f o r m a l n o d e jure p r i z n a n j e P a p i n s k i h D r ž a v a k a o č l a n a zajedni­
ce država.
G o s p o d i n J a c o b I. M a r t i n p r e d a o je vjerodajnice papi Piu
IX. u R i m u 1 9 . k o l o v o z a 1 8 4 8 . S e d a m d a n a kasnije, 2 6 . k o l o ­
v o z a , u m r o j e o d malarije. G o s p o d i n M a r t i n j e n a o d r e đ e n n a č i n
prvi p r e d s t a v n i k v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a a k r e d i t i r a n k o d P a p e .
To o p u n o m o ć e n j e zadovoljavalo je ustaljenu praksu imenovanja
d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i k a j e d n e u d r u g o j zemlji. U o n o v r i j e m e
p r i z n a n j e nije p o d r a z u m i j e v a l o č i n j e n i c u d a P a p a s e b e drži p o ­
glavarom K a t o l i č k e crkve i S v e t e S t o l i c e . U vjerodajnicama g o ­
s p o d i n a M a r t i n a P a p a j e b i o o s l o v l j e n k a o p o g l a v a r države. N i j e
b i l o s p o m i n j a n j a P a p e u svojstvu p o g l a v a r a k a t o l i č k e z a j e d n i c e .
53
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
U n a t o č t o m e , o n j e b i o prvi p r e d s t a v n i k V l a d e S j e d i n j e n i h
Država o p u n o m o ć e n pri P a p i . K a d a s a m s t i g a o , z a m o l i o s a m d a
m e o d v e d u n a n j e g o v g r o b , a n a k o n k r a t k o g istraživanja otkrili
s m o grobni s p o m e n i k n a p r o t e s t a n t s k o m groblju. S a d a s m o
uveli običaj d a n a o b l j e t n i c u n j e g o v e s m r t i p r e d s t a v n i k A m e ­
ričkog v e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i p o l o ž i v i j e n a c n a n j e g o v
grob. N e k i s u pitali z a š t o j e g o s p o d i n M a r t i n p o k o p a n u R i m u .
N a š e j e istraživanje p o k a z a l o d a j e u o n o v r i j e m e v l a d a Sjedi­
njenih D r ž a v a o d o b r a v a l a s t o d o l a r a z a s v e t r o š k o v e v e z a n e u z
sprovod i p r e k o o c e a n s k o p r e n o š e n j e p o s m r t n i h o s t a t a k a u Sje­
dinjene D r ž a v e . O č i t o j e d a s i o b i t e l j g o s p o d i n a M a r t i n a nije
m o g l a priuštiti o s t a t a k izdatka, p a j e o d l u č i l a d a s e o n p o k o p a u
Rimu.
završiti, s v e d o k v l a d a F r a n k l i n a R o o s e v e l t a nije p o k r e n u l a za­
m i s a o » o s o b n o g izaslanika Predsjednika«. Zanimljivo je zapazi­
ti, d a s e d u g o r a z d o b l j e n e p o s t o j a n j a d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v ­
n i š t v a p o d u d a r i l o s r a z d o b l j e m s n a ž n o g a n t i k a t o l i c i z m a u Sjedi­
n j e n i m D r ž a v a m a . B i l o j e t o v r i j e m e k a d a j e s t i z a o v e l i k broj
useljenika iz p r e t e ž i t o katoličkih zemalja, pa je postojala snažna
n e g a t i v n a reakcija p r o t i v Iraca, F r a n c u z a , Talijana, Š p a n j o l a c a i
N i j e m a c a - p r o t i v svih o n i h koji s u d o l a z i l i i z p r e t e ž i t o k a t o ­
ličkih z e m a l j a . T i s k a n a djela s u u t o v r i j e m e b i l a p u n a v r l o n e ­
u m j e r e n i h i u m n o g i m s l u č a j e v i m a z l o b n i h obilježja p r i p i s i v a n i h
v o d s t v u K a t o l i č k e c r k v e . T e š k o j e z a m i s l i t i d a j e u t a k v i m uvje­
t i m a k a s n o g d e v e t n a e s t o g i r a n o g d v a d e s e t o g s t o l j e ć a u Sjedi­
njenim D r ž a v a m a m o g l o doći do bilo kakva odobrenja ame­
r i č k o g K o n g r e s a g l e d e d i p l o m a t s k o g p o s l a n s t v a pri P a p i .
N a k o n g o s p o d i n a Martina uslijedilo je razdoblje od devet­
naest g o d i n a i s l u ž b o v a n j a p e t o r i c e d i p l o m a t a . T o s u bili: L e w i s
Cass, mlađi, 1 8 4 9 . - 1 8 5 8 . ; J o h n P . S t o c k t o n , 1 8 5 8 . - 1 8 6 1 . ; A l e xander W . R a n d e l l , 1 8 6 1 . - 1 8 6 2 . ; R i c h a r d M . B l a t c h f o r d , 1 8 6 2 . 1863.; i R u f u s King, 1 8 6 3 . - 1 8 6 7 .
Rufus K i n g j e b i o posljednji m i n i s t a r s b o r a v k o m pri P a p i n ­
skim D r ž a v a m a . N a p u s t i o j e svoju d u ž n o s t u k o l o v o z u 1 8 6 7 . O d
t e g o d i n e , v i š e nije b i l o m o g u ć e n a ć i s r e d s t a v a z a t a k v o di­
plomatsko poslanstvo, jer je K o n g r e s z a b r a n i o financiranje bilo
kojeg d i p l o m a t s k o g m j e s t a pri P a p i n s k i m D r ž a v a m a . N a d a l j e , s
uključenjem P a p i n s k i h D r ž a v a u Italiju ( n a k o n G a r i b a l d i j e v a
ujedinjenja Italije i s t v a r n o g z a t o č e n j a Pija I X . ) , S j e d i n j e n e
Države nisu i m a l e t e m e l j a z a n j i h o v o p r i z n a n j e , j e r j e k o n t r o l a
nad teritorijem bila ključni d i o p r v o t n o g p r i z n a n j a P a p i n s k i h
Država. M e đ u n a r o d n a u l o g a o s o b n o s t i S v e t e S t o l i c e t e j e d i n ­
stvena u l o g a s a m o g P a p e n i s u u t o v r i j e m e b i l e s a s t a v n i dijelovi
čina a m e r i č k o g priznanja.
Odlaskom gospodina Kinga iz R i m a 1867. g o d i n e z a p o č e l o
je d u g o razdoblje od s e d a m d e s e t i dvije g o d i n e interregnuma, u
kojemu Sjedinjene D r ž a v e n i s u i m a l e p o s l a n i k a pri P a p i . M a l o
j e bilo n a z n a k a d a ć e r a z d o b l j e n e p o s t o j a n j e d i p l o m a t s k i h v e z a
54
Osobni
izaslanik pri
Papi
Predsjednik R o o s e v e l t najavio je 2 4 . prosinca 1939. da Papi
namjerava uputiti o s o b n o g izaslanika. Ta objava sadržavala je i
vijest d a R o o s e v e l t ž e l i bliži k o n t a k t s p o g l a v a r i m a najvećih re­
ligija. T a k o j e n a B a d n j a k 1 9 3 9 . g o d i n e P r e d s j e d n i k izvijestio
p r e d s j e d n i k a F e d e r a l n o g vijeća K r i s t o v i h crkvi i p r e d s j e d n i k a
Ž i d o v s k e t e o l o š k e š k o l e A m e r i k e , d a b i ž e l i o o d r ž a v a t i s njima
v e z u u v e z i s n a č i n i m a u n a p r e đ i v a n j a mira.
I a k o j e o v a najava i m a l a e k u m e n s k i t o n i č i n i l a s e primjere­
n o m v r e m e n u k a d j e v e ć z a p o č e o svjetski rat, p o s t o j a l a j e kvali­
t a t i v n a razlika i z m e đ u t o g a d a s e , s j e d n e s t r a n e , u p u t i o s o b n i
izaslanik Papi, poglavaru V a t i k a n a k a o grada-države i poglavaru
s v e o p ć e K a t o l i č k e crkve, a s d r u g e strane, održava v e z a s pogla­
varima A m e r i č k e protestantske organizacije i Židovske škole u
N e w Yorku.
Pojačani kontakt između vlade predsjednika R o o s e v e l t a i
V a t i k a n a v e ć j e p o s t o j a o u v r i j e m e R o o s e v e l t o v e najave i z 1 9 3 9 .
g o d i n e . Pitanje o d n o s a S A D i V a t i k a n a v e ć s e razmatralo 1936.
55
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
t i j e k o m p o s j e t a E u g e n i a k a r d i n a l a P a c e l l i j a , u t o v r i j e m e vati­
k a n s k o g d r ž a v n o g tajnika ( k a s n i j e g p a p e P i a X I I . ) . K a r d i n a l
Spellman, nadbiskup N e w Yorka, bio je predvodnik američke
katoličke strane za poboljšanje diplomatskih o d n o s a između
S A D i Vatikana.
U S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a p o s t o j a o j e veliki o t p o r R o o s e v e l tovoj o d l u c i o o v o m i m e n o v a n j u . N o , k a k o i m e n o v a n j e nije p o d l i j e g a l o s e n a t s k o m o d o b r e n j u , nije b i l o n a č i n a d a s e k o n c e n t r i r a
nacionalna kampanja protiv toga. O t p o r je bio djelomično ute­
m e l j e n n a i s k r e n o j z a b r i n u t o s t i z a u s t a v n e implikacije o v o g i m e ­
novanja. M n o g i n i s u r a z u m j e l i u l o g u P a p e k a o svjetskog v o đ e i
n e z a v i s n o g p o g l a v a r a S v e t e S t o l i c e , koja j e uključivala V a t i k a n
kao Grad-Državu.
Kasnije, k a d a je kardinal Pacelli p o s t a o p a p a u ožujku 1939.
g o d i n e , p r e d s j e d n i k R o o s e v e l t p o s l a o j e J o s e p h a K e n n e d y j a , ta­
d a š n j e g v e l e p o s l a n i k a u E n g l e s k o j , u s v o j s t v u p o s e b n o g izasla­
nika Sjedinjenih Država na P a p i n o ustoličenje. Iako je to bio
f o r m a l a n k u r t o a z a n č i n p r e d s j e d n i k a d r ž a v e , b i l o j e protivljenja
t o m p o t e z u , š t o j e z n a č i l o d a ć e biti protivljenja b i l o k a k v u obli­
k u d i p l o m a t s k o g z a s t u p a n j a . Z a n i m l j i v o j e n a p o m e n u t i d a kar­
d i n a l S p e l l m a n n i k a d nije p r e d l o ž i o d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e ­
t o m S t o l i c o m , n e g o s V a t i k a n o m k a o g r a d o m - d r ž a v o m . Ovaj j e
prijedlog bilo lakše progurati, jer priznanje V a t i k a n a k a o Grad a - D r ž a v e nije i z r a v n o u k l j u č i v a l o u l o g u P a p e k a o N a m j e s n i k a
Kristova i poglavara R i m o k a t o l i č k e crkve. Grad-Država Vati­
k a n z a d o v o l j a v a o j e t r a d i c i o n a l n e u v j e t e . P o s j e d o v a o j e teritorij,
vladu i oružane snage (Švicarska garda).
N e d u g o n a k o n svoje najave, n a B a d n j a k 1 9 3 9 . g o d i n e , pred­
sjednik R o o s e v e l t i m e n o v a o j e M y r o n a Taylora, u m i r o v l j e n o g
p r e d s j e d n i k a K o r p o r a c i j e p r o i z v o đ a č a č e l i k a S A D , koji j e b i o pri­
p a d n i k E p i s k o p a l n e crkve, j e d n e o d k r š ć a n s k i h crkava u S A D , n a
d u ž n o s t o s o b n o g izaslanika pri papi. I n a č e b o g a t čovjek, koji nije
t r a ž i o n a k n a d u za taj p o s a o , M y r o n T a y l o r i m a o je vilu u F i r e n c i i
p o z n a v a o j e P a p u . B i o j e t a k o đ e r i o s o b n i P r e d s j e d n i k o v prijatelj.
M a l o j e b i l o o n i h koji s u s e p o t r u d i l i istaknuti, d a priznanje
drugih v l a d a r a , koji s u t a k o đ e r i m a l i v a ž n u u l o g u p o g l a v a r a
crkve ili v j e r s k o g v o đ e , k a o p r i m j e r i c e ( u t o d o b a ) j a p a n s k i car,
kralj S a u d i j s k e A r a b i j e , e t i o p s k i car, t e e n g l e s k i m o n a r h , nije
spriječilo d a i h s e p r i z n a k a o č e l n i k e n e z a v i s n i h država.
A tu je b i l a i j a s n a p o j a v a o t v o r e n o g a n t i k a t o l i c i z m a . Ka­
tolici s u j o š uvijek tvorili m a l o b r o j n u m a n j i n u u S j e d i n j e n i m
D r ž a v a m a . N a d a l j e , m n o g i s u o d njih j o š bili prva i h d r u g a g e n e ­
racija u s e l j e n i k a . P o r e d t o g a š t o su u manjini, k a t o l i c i su i n e ­
v a ž n i u s m i s l u b o g a t s t v a . G o d i n e 1 9 3 9 . k a t o l i c i n i s u bili č l a n o v i
p o l i t i č k i m o ć n o g a m e r i č k o g v l a d a j u ć e g sloja.
P r e d s j e d n i k R o o s e v e l t m o g a o j e i z a ć i n a kraj s o t p o r o m svih
grupa, j e r s u n a d o l a z e ć i ratni o b l a c i u E u r o p i u s m j e r a v a h p o z o r ­
n o s t j a v n o s t i na v a ž n i j e d o g a đ a j e — a i m e n o v a n j e i o p e t nije
podlijegalo odobrenju Senata. Nije dakle bilo javnog foruma
koji b i r a z m a t r a o p r e d n o s t i č i n a p r e d s j e d n i k a R o o s e v e l t a .
Vatikan je M y r o n a Taylora d r ž a o veleposlanikom, jer je
predstavljao predsjednika Sjedinjenih Država. Te 1939. godine,
V a t i k a n nije p r e v i š e z a b r i n j a v a l a a m e r i č k a u s t a v n a o d r e d b a d a
S e n a t m o r a odobriti takva i m e n o v a n j a na d u ž n o s t izvanrednog i
o p u n o m o ć e n o g veleposlanika Sjedinjenih Država. S obzirom na
t a d a š n j e p r i l i k e u svijetu i m o ć S j e d i n j e n i h D r ž a v a , u V a t i k a n u
je v l a d a l o o t v o r e n o zadovoljstvo š t o je uspostavljena izravna
diplomatska veza s vladom Sjedinjenih Država.
K a d a je M y r o n Taylor stigao u Rim, prema njemu su se
uvijek o d n o s i l i k a o p r e m a v e l e p o s l a n i k u koji predstavlja v l a d u
S j e d i n j e n i h D r ž a v a . D e s e t g o d i n a T a y l o r o v a s l u ž b o v a n j a u svoj­
stvu d i p l o m a t s k o g i z a s l a n i k a n j e g o v e z e m l j e uključivalo j e i g o ­
d i n e D r u g o g a s v j e t s k o g rata. I m a o j e n e o m e t a n p r i s t u p P a p i i
najvišim v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a . N j e g o v j e u r e d b i o i z v o r
d r a g o c j e n i h informacija S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a . B i o j e k a d a r utje­
cati n a S v e t u S t o l i c u d a o d m a h p r e p o z n a o p a s n o s t o d s o v j e t s k e
k o m u n i s t i č k e e k s p a n z i j e 1 9 4 5 . Z a t i m j e uslijedilo d u g o r a z d o b -
56
57
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
lje suradnje S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e u b o r b i p r o t i v
širenja k o m u n i z m a u E u r o p i i d r u g i m d i j e l o v i m a svijeta.
O n j e m o g a o g o v o r i t i u i m e P r e d s j e d n i k a , n o nije m o g a o g o ­
voriti ili s e o b v e z a t i u i m e v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
Iz n e k i h r a z l o g a , spisi o d j e l o v a n j u M y r o n a T a y l o r a u R i m u
tijekom D r u g o g a s v j e t s k o g rata u c i j e l o s t i n i s u d o s t u p n i j a v n o m
ispitivanju u a m e r i č k i m a r h i v i m a ili a r h i v u V a t i k a n a . Č e s t na­
v o d , koji n i s a m m o g a o provjeriti, b i o j e o t o m e d a j e j a p a n s k a
v l a d a bila u k o n t a k t u s V a t i k a n o m p o č e t k o m 1 9 4 5 . g o d i n e , k a k o
b i d o z n a l a m o ž e l i p a p a P i o X I I . k a o p o s r e d n i k d o g o v o r i t i pre­
kid neprijateljstava i z m e đ u J a p a n a i S a v e z n i k a .
N e k i s u mislili d a j e o d l u k a p r e d s j e d n i k a T r u m a n a d o n e s e n a
n a k o n p o m n e a n a l i z e r a s p o l o ž e n j a u zemlji. D r u g i s u g o v o r i l i d a
ga je z a n i m a l o prikupljanje k a t o l i č k i h g l a s o v a u i z b o r i m a 1 9 5 2 .
godine.
Prema navodima koje s a m č u o , g o s p o d i n T a y l o r p o k a z a o j e
m a l o zanimanja z a j a p a n s k e n a p o r e d a p r e g o v o r i m a postignu
p r e s t a n a k neprijateljstava. P r e d s j e d n i k R o o s e v e l t b i o j e o d l u č a n
pri zahtjevu o b e z u v j e t n o j i p o t p u n o j p r e d a j i i J a p a n a c a i N i j e ­
m a c a . R o o s e v e l t o v a d o k t r i n a o b e z u v j e t n o j p r e d a j i nije bila u
skladu s v a t i k a n s k i m s t a j a l i š t i m a o p r a v e d n o m r a t u .
Trumanovo
imenovanje
generala
Clarka
N a k o n umirovljenja M y r o n a T a y l o r a u 1 9 4 9 . g o d i n i , p r e d ­
sjednik Harry T r u m a n č e k a o j e d o 1 9 5 1 . d a i m e n u j e n j e g o v a
nasljednika. D o n i o j e o d l u k u d a u č i n i o n o š t o p r e d s j e d n i k
R o o s e v e l t nije u č i n i o . P r e d s j e d n i k T r u m a n i m e n o v a o j e g e n e ­
rala M a r k a C l a r k a p r v i m v e l e p o s l a n i k o m u V a t i k a n u . I o p e t je
naglasak u i m e n o v a n j u p r e d s j e d n i k a T r u m a n a b i o stavljen n a
n e z a v i s n o s t V a t i k a n a k a o g r a d a - d r ž a v e . I m e n o v a n j e nije b i l o
v e z a n o u z vrlo o s e b u j n u u l o g u P a p e k a o p o g l a v a r a S v e t e S t o l i c e
i širom svijeta r a s p r o s t r a n j e n e k a t o l i č k e z a j e d n i c e .
Ovaj j e čin u s l i j e d i o n a k o n o s a m d e s e t i tri g o d i n e n e p o ­
stojanja s l u ž b e n i h d i p l o m a t s k i h p r e d s t a v n i k a v l a d e S j e d i n j e n i h
D r ž a v a pri vladi S v e t e S t o l i c e . P o s l j e d n j i d i p l o m a t s k i i z a s l a n i k
v l a d e Sjedinjenih D r ž a v a u P a p i n s k i m D r ž a v a m a n a p u s t i o j e
R i m 1870. g o d i n e . M y r o n T a y l o r b i o j e o s o b n i P r e d s j e d n i k o v
izaslanik pri Papi, p a t a k o nije i m a o s l u ž b e n u d r ž a v n u poziciju.
58
U s v a k o m slučaju, o t p o r i m e n o v a n j u r a s t a o j e b r z o , a b i o j e
snažniji n e g o š t o j e p r e d s j e d n i k T r u m a n o č e k i v a o . D o k j e b i l o
spora o k o s p o s o b n o s t i g e n e r a l a C l a r k a z a o v o m j e s t o , n o s n a ž n o
j e protivljenje b i l o i z r a ž e n o z b o g »priznavanja« » c r k v e « o d stra­
ne v l a d e Sjedinjenih Država. I a k o je t o č n o da k o n c e p t suve­
r e n i t e t a S v e t e S t o l i c e u m j e s t o n e z a v i s n o s t i V a t i k a n a gradadržave, nije b i o j a s n o objašnjen, g l a v n a p r e p r e k a p o t v r d i i m e n o ­
vanja b i o j e ž e s t o k i a n t i k a t o l i c i z a m .
N a c i o n a l n o v i j e ć e c r k a v a izjavilo j e d a j e i m e n o v a n j e »prijet­
nja t e m e l j n i m a m e r i č k i m n a č e l i m a « , t e j e s l u ž b e n o zatražilo o d
p r e d s j e d n i k a T r u m a n a d a p o n i š t i t o i m e n o v a n j e . Ovaj j e pred­
met rasplamsao takve emocije, da je ekumenski usmjereno Na­
c i o n a l n o vijeće kršćana i Židova izrazilo javnu zabrinutost z b o g
t o g a š t o p r e d l o ž e n o i m e n o v a n j e p o t i č e g o r k a m e đ u v j e r s k a ras­
p o l o ž e n j a . N e u s p j e h C l a r k o v o g i m e n o v a n j a u z r o k o v a l a s u tri
č i m b e n i k a . N e d o s t a t a k p r i p r e m a o d s t r a n e s u r a d n i k a predsjed­
nika T r u m a n a , želja g e n e r a l a C l a r k a d a z a d r ž i svoj vojni rang
bila s u d v a o d t i h č i m b e n i k a .
M e đ u t i m , v i s o k stupanj v j e r s k o g o t p o r a - d i o k o j e g a j e is­
k r e n o b i o u t e m e l j e n n a brizi z a o d v o j e n o s t C r k v e o d države, d o k
j e o s t a t a k u g l a v n o m p o č i v a o n a vjerskim p r e d r a s u d a m a - pred­
stavljao j e g l a v n i r a z l o g p o r a z u . P r e d s j e d n i k T r u m a n i njegovi
s u r a d n i c i k r i v o s u procijenili n a r a v o p o z i c i j e . J a k e m a t i č n e p r o ­
t e s t a n t s k e g r u p e j o š uvijek g a j e p r e d r a s u d e o k a t o l i c i m a . O t p o r
je d o l a z i o iz središta a m e r i č k o g političkog života, a ne s a m o iz
e k s t r e m i s t i č k i h vjerskih s k u p i n a . Prijedlozi k o j i m a s e protivi
a m e r i č k o p o l i t i č k o s r e d i š t e u pravilu s e n e usvajaju.
59
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
U t o v r i j e m e b i o s a m n a p o s l i j e d i p l o m s k o m studiju i z držav­
ne uprave na Katoličkom a m e r i č k o m sveučilištu u Washingtonu
D . C . N i u s n u n e m i s l e ć i d a ć u j e d n o g a d a n a biti v e l e p o s l a n i k
S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i , b i o s a m n a z o č a n n a ne­
k o l i k i m p r o s v j e d n i m s k u p o v i m a 1 9 5 2 . g o d i n e . Z a n i m a l o m e koji
s u t o m e r a z l o z i . B i o j e t o m o j prvi d o d i r s j a v n i m i z r a z o m vjer­
skih predrasuda protiv moje o s o b n e vjeroispovijesti. Mržnja i
s t r a h i z r a ž e n i p r e m a k a t o l i c i m a n a l i k o v a l i s u n a » h a j k u n a pa­
p u « , koja j e p r a t i l a p r e d s j e d n i č k u k a m p a n j u A l a S m i t h a u dva­
d e s e t i m g o d i n a m a 2 0 . s t o l j e ć a . K a o m l a d a o s o b a , k o j a j e od­
r a s t a l a u i s t o č n o m C o n n e c t i c u t u , z n a o b i h o d p o j e d i n a c a čuti
» š t o s o v e « i š a l e n a r a č u n k a t o l i k a , n o o v o j e b i l o prvi p u t d a
v i d i m vjersku n e t r p e l j i v o s t u t j e l o v l j e n u u b r o j n o j p u b l i c i . I a k o je
b i l o , i j o š uvijek i m a , o n i h koji imaju r a z u m a n p r i g o v o r d i p l o ­
matskim odnosima na temelju tumačenja američkog Ustava,
m a l o je razumnog bilo na washingtonskim prosvjednim skupo­
vima protiv T r u m a n o v o g imenovanja g e n e r a l a M a r k a Clarka
kao veleposlanika u Vatikanu.
N e d u g o n a k o n svoje inauguracije, predsjednik Čarter hitro
je p o p u n i o to mjesto, a D a v i d W a l t e r s služio je k a o Predsjed­
nikov o s o b n i i z a s l a n i k o d 6 . srpnja 1 9 7 7 . d o 18. k o l o v o z a 1 9 7 8 .
N a k o n o v o g k r a t k o g o b n a š a n j a d u ž n o s t i , p r e d s j e d n i k Č a r t e r iza­
slanikom je i m e n o v a o 28. s t u d e n o g a 1978. poznatu političku
osobu, R o b e r t a F. Wagnera, bivšeg gradonačelnika N e w Yorka.
Služio je k a o Predsjednikov o s o b n i izaslanik do 1 9 8 1 : i posve­
tio j e m n o g e n a p o r e p r o b l e m i m a t a l a c a a m e r i č k e a m b a s a d e u
Iranu.
Vraćanje
na
razinu
osobnog
izaslanika
Predsjednik T r u m a n j e 1 9 5 2 . o d l u č i o izbjeći p o d n o š e n j e
Clarkova imenovanja u službeni p o s t u p a k potvrđivanja. J o š će
o s a m n a e s t g o d i n a p r o t e ć i prije n e g o l i a m e r i č k i p r e d s j e d n i k p o ­
k u š a i m e n o v a t i v i s o k o g d i p l o m a t a pri S v e t o j S t o l i c i . N i j e b i l o
diplomatskog izaslanika u vladama predsjednika E i s e n h o w e r a ,
Kennedyja i Johnsona.
P r e d s j e d n i k N i x o n s l o m i o j e d u g i interregnum 1 9 6 9 . g o d i n e i
o p u n o m o ć i o Henryja C a b o t a L o d g e a k a o s v o g o s o b n o g izaslani­
k a P a p i . G o s p o d i n L o d g e , bivši a m e r i č k i s e n a t o r , i m a o j e p o č a s ­
ni naslov »veleposlanika«, jer je b i o na d u ž n o s t i a m e r i č k o g vele­
p o s l a n i k a pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , u V i j e t n a m u i N j e m a č k o j .
V e l e p o s l a n i k L o d g e p r e u z e o j e d i o o b v e z a 5 . lipnja 1 9 7 0 . i b i o
n a d u ž n o s t i d o 6 . srpnja 1 9 7 7 . V i j e t n a m , š i r e n j e n e z a v i s n o s t i u
Africi, t e K u b a , b i l e s u g l a v n e t e m e k o j e j e v e l e p o s l a n i k L o d g e
razmatrao s vatikanskim dužnosnicima.
60
Posljednji
osobni
izaslanik
Predsjednik R o n a l d R e a g a n nastavio je praksu imenovanja
o s o b n o g i z a s l a n i k a pri P a p i . U p r v i m t j e d n i m a n a k o n n j e g o v a
izbora, u s t u d e n o m e 1 9 8 0 . , n a j a v i o j e d a ć e i m e n o v a t i W i l l i a m a
A. W i l s o n a iz Californije za to mjesto.
D u g o g o d i š n j i prijatelj i s u r a d n i k R o n a l d a R e a g a n a , v e l e p o ­
slanik W i l s o n , p r e u z e o j e d u ž n o s t p o č e t k o m 1 9 8 1 . U b r z o j e p o ­
stalo j a s n o d a ć e o n posvetiti prilično v r e m e n a i p o z o r n o s t i p o s l u
koje su m n o g i u S t a t e D e p a r t m e n t u držali » n e p u n i m r a d n i m vre­
menom«.
I a k o j e t o s a d a v r i j e d n o s p o m e n a , u svjetlu kasnije o d l u k e
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a d a u z d i g n e d i p l o m a t s k o m j e s t o n a razi­
n u i z v a n r e d n o g i o p u n o m o ć e n o g v e l e p o s l a n i k a v l a d e Sjedinje­
nih D r ž a v a , nije s e o d m a h m o g l o z a p a z i t i d a j e S t a t e D e p a r t ­
ment pružao v e ć u p o t p o r u Predsjednikovu o s o b n o m izaslaniku
n e g o š t o ju je p r u ž a o njegovim prethodnicima. Nadalje, potpora
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a z n a č a j n o j d i p l o m a t s k o j n a z o č n o s t i pri
Svetoj Stolici u b r z o je postala razvidna. V r l o važan sastanak
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a s p a p o m I v a n o m P a v l o m II. 7 . lipnja
1 9 8 2 . p o s t a v i o j e t e m e l j e suradnji S A D i V a t i k a n a n a o k o n č a ­
vanju k o m u n i s t i č k e k o n t r o l e , najprije u Poljskoj, a o n d a i u
o s t a l o m dijelu i s t o č n e E u r o p e .
61
THOMAS PATRICK MELADY
U Predsjednikovoj nastupnoj godini p o s t a l o je p o z n a t o da
n a c i o n a l n i savjetnik z a s i g u r n o s t , g o s p o d i n W i l l i a m Clark, pro­
u č a v a p r e d m e t d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m . Pro­
učavanje i savjetovanje trajalo je o k o tri g o d i n e . K o n z u l t i r a o je
S e n a t t e č e l n i k e različitih vjerskih g r u p a , o d kojih j e z a t r a ž e n o
mišljenje. S o b z i r o m n a n e d a v n u p o v i j e s t s u v r e m e n i h s p o r o v a ,
koji s u pratili R o o s e v e l t o v o i m e n o v a n j e o s o b n o g i z a s l a n i k a u
1 9 3 9 . g o d i n i , t e T r u m a n o v n e u s p j e l i p o k u š a j d a p o k r e n e se­
natski p o s t u p a k o d o b r e n j a i m e n o v a n j a v e l e p o s l a n i k a Sjedinje­
nih D r ž a v a , R e a g a n o v a v l a d a b a v i l a s e t i m p r o j e k t o m vrlo
o p r e z n o . K a o š t o ć e m o vidjeti u s l j e d e ć e m p o g l a v l j u , p r o f e s i o ­
nalni p r i s t u p P r e d s j e d n i k a i n j e g o v i h s u r a d n i k a , te z n a č a j n e pro­
m j e n e s o c i j a l n o - p o l i t i č k e i vjerske k l i m e , o m o g u ć i l i s u d a Sje­
dinjene D r ž a v e 1984. u s p o s t a v e s l u ž b e n e d i p l o m a t s k e v e z e sa
S v e t o m S t o l i c o m . P r e t h o d n i o d n o s i o s o b n o g i z a s l a n i k a pri P a p i
i d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i k a pri P a p i n s k i m D r ž a v a m a u d e v e t ­
n a e s t o m s t o l j e ć u , izbjegavali s u p r i z n a v a n j e S v e t e S t o l i c e n a
j a s a n i o d r e đ e n n a č i n . S v e s e t o i z m i j e n i l o 1 0 . siječnja 1 9 8 4 .
g o d i n e , k a d a j e p r e d s j e d n i k R e a g a n u s p o s t a v i o d i p l o m a t s k e od­
nose sa Svetom Stolicom.
IV. poglavlje
S A D i Sveta Stolica:
čvrste obveze u 1984.
D
a n a 1 0 . siječnja 1984., p r e d s j e d n i k R o n a l d R e a g a n na­
j a v i o j e uspostavljanje f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a
S v e t o m S t o l i c o m . N e k i b i rekli » p o n o v n o uspostavljanje« di­
p l o m a t s k i h o d n o s a , jer, k a k o j e n a z n a č e n o u p r e t h o d n o m p o ­
glavlju, S j e d i n j e n e D r ž a v e i m a l e s u d i p l o m a t s k e o d n o s e s P a ­
p i n s k i m D r ž a v a m a u d e v e t n a e s t o m stoljeću. O d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a u 1 9 3 9 . g o d i n i , p r e d s j e d n i c i Sjedinjenih D r ž a v a č e ­
s t o s u i m a l i o s o b n e p r e d s t a v n i k e pri P a p i . Obilježje P a p e k a o
p o g l a v a r a V a t i k a n a grada-države, b i l o j e g l a v n i m r a z l o g o m t i m
posebnim diplomatskim odnosima.1
Objava predsjednika R e a g a n a iz 1984., m e đ u t i m , iskazala je
puno priznanje jedinstvenoj međunarodnoj nezavisnoj ulozi Pa­
p e i n j e g o v e v l a d e , n e s a m o u V a t i k a n u gradu-državi, n e g o i p o
c i j e l o m svijetu, gdje g o d s u P a p a i n j e g o v a v l a d a i m a l i s v o g
d u h o v n o g i p o l i t i č k o g utjecaja. U o v o j objavi nije b i l o dvojbe.
S j e d i n j e n e D r ž a v e s u prvi p u t i s k a z a l e p u n o priznanje v l a d i S v e ­
te S t o l i c e i A p o s t o l s k e crkve.
1
Neobična je situacija postojala tijekom Drugoga svjetskog rata, kada je predsjednik
Roosevelt, u skladu sa zakonom o ratnim ovlastima zatražio od Svete Stolice da navede
diplomatsku osobu iz američkog veleposlanstva u Italiji, koja će kao diplomat biti opuno­
moćena pri Svetoj Stolici. Posljedice tog čina, međutim, ni Sjedinjene Države ni Sveta Stolica
kasnije nisu držale diplomatskim odnosima. To je bila usluga koju je Sveta Stolica pružila
Sjedinjenim Državama u ratnim prilikama.
62
63
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Ispitivanje š t o g a j e p r o v e l o V i j e ć e z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t
p o n a l o g u p r e d s j e d n i k a R e a g a n a u k a z i v a l o j e n a s n a ž n u dvostranačku i e k u m e n s k u p o t p o r u u s p o s t a v l j a n j u d i p l o m a t s k i h od­
nosa, te je jasno u s t a n o v i l o njihovu l e g i t i m n o s t u s k l a d u s U s t a v o m
Sjedinjenih D r ž a v a i m e đ u n a r o d n i m p r a v o m . U n a t o č t o m u , p o s t o ­
jalo je protivljenje u S t a t e D e p a r t m e n t u . D r ž a v n i tajnik G e o r g e
Schultz i m a o je g l e d e t o g prijedloga ozbiljnih o g r a d a .
godine, bilo je izazvalo s n a ž n o antikatoličko raspoloženje. Po­
stojao j e s t r a h d a b i s e t o m o g l o i o p e t d o g o d i t i .
N o , potporu Bijele k u ć e p r e d v o d i o je predsjednik R e a g a n i
Vijeće z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t . S u d a c W i l l i a m Clark, savjetnik
z a nacionalnu s i g u r n o s t , g e n e r a l A l e x a n d e r H a i g , d r ž a v n i tajnik
prije Schulza, i W i l l i a m C a s e y , r a v n a t e l j S r e d i š n j e o b a v j e š t a j n e
agencije ( C I A ) , bili s u s n a ž n i z a g o v o r n i c i p r e d l o ž e n o g d i p l o m a t ­
skog priznanja. V e l e p o s l a n i k W i l l i a m W i l s o n b i o j e u m n o g i m
oblicima glavni branitelj o v e k a m p a n j e . N j e g o v o prijateljstvo s R o naldom R e a g a n o m o m o g u ć a v a l o m u j e n e s m e t a n p r i s t u p Pred­
sjedniku. Kada j e S t a t e D e p a r t m e n t p o d u p r o projekt z a priznanje
u jesen 1983. g o s p o d i n W i l s o n s n a ž n o s e b o r i o z a n j e g o v o ostva­
renje. Kada o n k o n a č n o v i š e t o nije m o g a o p o s t i ć i , o s o b n o s e
obratio Predsjedniku. N a k o n o s o b n o g z a h t j e v a v e l e p o s l a n i k a Wilsona u prosincu 1 9 8 3 . predsjednik R e a g a n d o n i o j e o d l u k u d a s e
imenovanje pripremi.
U objavi o d 10. siječnja 1 9 8 4 . g o d i n e , p r e d s j e d n i k R e a g a n
imenovao j e W i l l i a m a W i l s o n a , koji j e i s t o d o b n o b i o n a d u ž n o s t i
osobnog izaslanika, p r v i m i z v a n r e d n i m i o p u n o m o ć e n i m v e l e p o ­
slanikom S A D pri S v e t o j S t o l i c i . O n j e t r e b a o biti v e l e p o s l a n i k
Sjedinjenih D r ž a v a s p u n i m v e l e p o s l a n i č k i m o v l a s t i m a k a d a bu­
de o p u n o m o ć e n pri S v e t o j S t o l i c i .
Razmjerno brza p o t v r d a i m e n o v a n j a v e l e p o s l a n i k a W i l s o n a
iznenadila j e m n o g e p r o m a t r a č e . P o t v r d a n j e g o v a i m e n o v a n j a
nije bila toliko ispit n j e g o v i h s p o s o b n o s t i , k o l i k o je to b i l o ispiti­
vanje temeljnih u s t a v n i h pitanja u s v e z i s C r k v o m i d r ž a v o m . B i o
je to i test e k u m e n s k i h o d n o s a . T r u m a n o v o i m e n o v a n j e g e n e r ­
ala Marka Clarka iz 1 9 5 1 . g o d i n e , u n a t r a g s a m o t r i d e s e t i tri
64
Z a p r a v o , n a k o n p o t p u n o g k r a h a p o k u š a j a i z 1 9 5 1 . d a s e ime­
nuje v e l e p o s l a n i k pri Svetoj Stolici, d e v e t g o d i n a kasnije, 1960.
d o š a o je na vlast prvi katolički predsjednik, J o h n F. Kennedv, koji
j e o t v o r e n o i z r a z i o svoje protivljenje t a k v o m p o t e z u .
»Vjerujem da je odvajanje Crkve od države temelj našeg američkog
ustrojstva i naslijeđa i treba tako ostati. Izravno se protivim imeno­
vanju veleposlanika pri Vatikanu. Koje g o d prednosti to može
imati u Rimu, a ja u njih nisam uvjeren, o n e bi donijele više štete
zbog podijeljenosti koju bi uzrokovale kod kuće.« 2
P r e d s j e d n i k K e n n e d y n a s t a v i o j e svoje p o t p u n o protivljenje
bilo k a k v u d i p l o m a t s k o m k o n t a k t u s a S v e t o m S t o l i c o m , preki­
dajući i tradiciju i m e n o v a n j a p o s e b n o g i z a s l a n i k a . V a t i k a n s k i
d u ž n o s n i c i rekli s u m i d a s u njihovi p r e t h o d n i c i bili z a p a n j e n i
ovim č i n o m Kennedyjeve vlade.
N i u j e d n o j prilici, k a k o s u m i rekli, n i t k o i z K e n n e d y j e v e
v l a d e nije p o n u d i o r a z l o g e z a t a k v u h l a d n o ć u p r e m a S v e t o j
Stolici.
R e a g a n o v i s u r a d n i c i , svjesni p o g r j e š a k a i takvih o k o l n o s t i iz
p r o š l o s t i , p o m n o s u p r o u č a v a l i ovaj p r e d m e t . N j i h o v a analiza
uključivala j e P r e d s j e d n i k o v e o v l a s t i . P o g l a v l j e 2 , č l a n a k 2 U s ­
tava određuje Predsjednikove ovlasti da imenuje diplomatske
d u ž n o s n i k e , t e o b v e z u S e n a t a d a izrazi svoj pristanak. U mi­
šljenjima s a v j e t n i k a p r e d s j e d n i k a R e a g a n a n i k a d a nije b i l o dvoj­
be o t o m e i m a li Predsjednik pravo i ovlast priznati Svetu Stolicu
k a o m e đ u n a r o d n o g subjekta, i n a t e m e l j u t o g a i m e n o v a t i v e l e ­
p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a koji ć e predstavljati v l a d u , t e pri­
miti v e l e p o s l a n i k a iz S v e t e Stolice.
2
Odbor za vanjsku politiku, Senat Sjedinjenih Američkih Država, 1. veljače 1984.,
str. 20.
65
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Velika je u p i t n o s t bila u k o r i j e n j e n a u d o m a ć o j p o l i t i c i . P r o ­
tivljenje T r u m a n o v u i m e n o v a n j u g e n e r a l a M a r k a C l a r k a n a
m n o g e je načine bilo p a k o s n o . J e d i n i k a t o l i č k i predsjednik, J o h n
F. Kennedy, nije kasnije h t i o ni r a z m o t r i t i taj p r e d m e t . Z a p r a v o
j e zapriječio pokušaj d a s e o t v o r i t o p i t a n j e .
Zakonski uvjeti nisu se p r o m i j e n i l i u o s a m d e s e t i m a , ali se
promijenila d o m a ć a p o l i t i č k a k l i m a . D r . B i l l y G r a h a m j a v n o j e
izjavio da je u n a c i o n a l n o m p r i s t u p u p r o t e s t a n a t a z a p a z i o b i t n u
promjenu. Još j e uvijek p o s t o j a l o protivljenje, ali o n o nije b i l o
t a k o s n a ž n o k a o prije t r i d e s e t g o d i n a .
Prvi
Reaganovi
koraci
Kada se uvjerio da je imenovanje v e l e p o s l a n i k a u skladu s U s t a ­
vom, te da je to u nacionalnom interesu zemlje, predsjednik R e a g a n
odobrio je postupak poništenja z a k o n a iz 1 8 6 8 . g o d i n e , koji je zabra­
nio izdatke državnih sredstava za v e l e p o s l a n s t v o u V a t i k a n u . Ovaj
potez bio je uspješan. Razmjerna l a k o ć a s k o j o m se d o g o d i o taj čin
ohrabrila je Reaganovu Bijelu kuću da nastavi sa svojim projektom.
Kada j e vlada bila s p r e m n a z a p o č e t i p o s t u p a k , o b r a t i l a s e
Svetoj Stolici. Predsjednik R e a g a n i s k o r i s t i o j e p r i g o d u k a d a j e
bio smješten u istom h o t e l u s k a r d i n a l o m C a s a r o l i j e m , t a d a š n j i m
državnim tajnikom S v e t e S t o l i c e , n a k o n v e n c i j i p r i g o d o m s t o t e
godišnjice K o l u m b o v i h v i t e z o v a u rujnu 1 9 8 2 . u H a r t f o r d u ,
država Connecticut, te je izvijestio k a r d i n a l a C a s a r o l i j a o a m e ­
ričkoj nakani. Imajući n a u m u r a z o č a r a n j e u z r o k o v a n o T r u m a novim p o t h v a t o m i z 1 9 5 1 . o s u đ e n i m n a p r o p a s t , i s n a ž n o K e n nedyjevo protivljenje i z 1 9 6 0 . , k a r d i n a l C a s a r o l i p r i m i o j e o v u
obavijest ljubezno, n o b e z p r e v i š e riječi. O n j e v j e r o j a t n o stra­
h o v a o da je antikatolicizam j o š uvijek j a k č i m b e n i k u a m e r i č k o j
politici. Kardinal Casaroli i n j e g o v i s a v j e t n i c i s u z d r ž a l i su se od
javne izjave o m o g u ć n o s t i u s p o s t a v l j a n j a d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
Iskreno s u dvojili, s o b z i r o m n a n e d a v n u p r o š l o s t , d a b i s e t o
m o g l o postići.
66
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
10.
siječnja
1984.
K a d a j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . o b j a v l j e n o d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a ­
ve uspostaviti diplomatske o d n o s e sa S v e t o m Stolicom i da će
predsjednik i m e n o v a t i Williama A. W i l s o n a na dužnost prvog
v e l e p o s l a n i k a , protivljenje j e p o s t a l o j a v n o . O b j a v a j e p o d r a z u ­
mijevala p r i h v a ć a n j e m e đ u n a r o d n o p r a v n o g n a č e l a , d a j e S v e t a
S t o l i c a bona fide m e đ u n a r o d n a o s o b n o s t . N a taj j e n a č i n objava
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a p r i z n a l a p a p i n s t v o k a o vjersko tijelo s
m e đ u n a r o d n i m p r a v i m a i o b v e z a m a . O v o nije b i l o kvalificirano
priznanje V a t i k a n a g r a d a - d r ž a v e . U p r o š l i m v r e m e n i m a b i l o b i
t o p o d i g l o b u r u p r o s v j e d a . N o o d m a h j e b i l o r a z v i d n o d a je, i u
t o n u i u biti, n a s t a l a z n a č a j n a p r o m j e n a u d o m a ć e m p o l i t i č k o m
mnijenju. M e đ u t i m , protivljenja j e b i l o .
O p o z i c i j a u r a s p r a v a m a i z 1 9 8 4 . razdvajala s e n a tri g r u p e :
1. O n i koji su ozbiljno dvojili o ustavnosti čina.
2. O n i koji su pokazivali otvorene antikatoličke predrasude.
3. Katolici, koji su se protivili imenovanju iz straha da će američ­
ka vlada upotrijebiti službeni pritisak da utječe na vjerske i/ili
državne i/ili crkvene odluke Vatikana.
Pravni
izazovi
Kad je Senat (s velikom većinom glasova) odobrio uspo­
stavljanje p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m , t e
imenovanje Williama A. Wilsona na dužnost američkog vele­
poslanika, i s t o d o b n o je pokrenuto nekoliko sudskih postupaka.
N j i h o v a j e n a k a n a b i l a d a s u d taj akt p r o g l a s i n i š t a v n i m i n e p o ­
s t o j e ć i m . S u d t u ž b e nije o z b i l j n o u z e o u r a z m a t r a n j e , t e i h j e
o d b a c i o . M e đ u t u ž i t e l j i m a koji s u željeli p o n i š t i t i o d l u k e P r e d ­
s j e d n i k a i K o n g r e s a b i l e su i dvije r i m o k a t o l i č k e s k u p i n e . K a d a
je Frank S h a k e s p e a r e 1986. g o d i n e bio i m e n o v a n nasljednikom
veleposlanika Wilsona, isto je tako podignuta tužba da se poništi
67
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
n j e g o v o i m e n o v a n j e , ali i o n a j e b i l a o d b a č e n a . P o l o ž i o j e zakletvu na d u ž n o s t 8. siječnja 1 9 8 7 .
O v e s u s e v l a d e o b v e z a l e j a m č i t i ljudska prava, vjerske s l o ­
bode i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m . D o k s u stari s u k o b i bili riješeni,
razvijali s u s e n o v i , n o s a d a s u S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a
m o g l e i z r a v n o s u r a đ i v a t i n a p o k u š a j u njihova rješavanja.
P o š t o m e j e p r e d s j e d n i k B u s h i m e n o v a o 9 . lipnja 1 9 8 9 . pri­
p r e m i o s a m s e n a s a s l u š a n j e g l e d e p o t v r d e m o g a imenovanja,
proučivši sva u s t a v n a pitanja. N i j e b i l o r a s p r a v e o t i m a s p e k t i m a
p r e d s e n a t s k i m O d b o r o m . S e n a t o r J o s e p h B i d e n , koji j e pred­
s j e d a o o d b o r s k o m s a s l u š a n j u , p r e p o z n a o j e dvije s k u p i n e koje
s u bile p r o t i v n e i m e n o v a n j u v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . Po­
z v a n e s u d a p r e d a j u svoja izvješća. O d b o r j e z a t i m j e d n o g l a s n o
odlučio u prilog m o j e m imenovanju.
O d v r e m e n a k a d a j e p r e d s j e d n i k B u s h r a z m a t r a o m o j e ime­
novanje, b i o s a m vrlo čvrstog uvjerenja da v e l e p o s l a n i k pri Svetoj
Stolici m o r a uživati j a k u d v o s t r a n a č k u i o p ć u p o t p o r u . D v a moja
demokratska s e n a t o r a , C h r i s t o p h e r J. D o d d i J o s e p h L i b e r m a n iz
Connecticuta, j e d a n katolički a drugi ž i d o v s k i laik, d a h su p o t p o r u
o v o m cilju svojim b r z i m i o d l u č n i m o d o b r e n j e m m o g imenovanja.
U cijelom S e n a t u nije b i l o o t p o r a m o m i m e n o v a n j u .
L a k o ć a k o j o m j e m o j e i m e n o v a n j e p r o š l o u S e n a t u 1989.
odražavala j e m i š l j e n j e n a c i o n a l n e j a v n o s t i . P r i m i o s a m p i s m a
potpore od poglavara Protestantske, Ž i d o v s k e i Pravoslavne
crkve, t e n a r a v n o i o d svoje. P o t p o r a k a t o l i č k e z a j e d n i c e bila j e
zadivljujuća. N i j e b i l o protivljenja k o j e bi n e š t o z n a č i l o , a nije
bilo n i p o k u š a j a d a s e p o k r e n e s u d s k i p o s t u p a k p r o t i v m o j e g
imenovanja.
Sjedinjene D r ž a v e , n a k o n d u g o g č e k a n j a i g o r k i h rasprava,
pridružile s u s e 1 9 8 4 . v e ć i n i d r ž a v a svijeta i r a z m i j e n i l e v e l e ­
poslanike s a S v e t o m S t o l i c o m . P r i h v a ć a n j e o v e zbilje p o t v r đ e n o
je p o n o v n o na s e n a t s k o m saslušanju F r a n k a S h a k e s p e a r e a 1986.
te m o j e m iz 1 9 8 9 .
Ovi novi o d n o s i zbivali s u s e u v r i j e m e k a d a j e svijet b i o
s u o č e n s n e s t a n k o m s t a t u s a s o v j e t s k e v e l e s i l e u svijetu te s pre­
tvorbom r e p r e s i v n i h a u t o r i t a r n i h r e ž i m a i s t o č n e E u r o p e , L a t i n ­
ske A m e r i k e i A f r i k e u d e m o k r a t s k e s u s t a v e .
68
M o j m a n d a t , z a p o č e t s r e d i n o m 1 9 8 9 . p r e k l o p i o s e s dra­
m a t i č n i m p r o m j e n a m a k o j e su se d o g a đ a l e u srednjoj i i s t o č n o j
Europi te u S o v j e t s k o m S a v e z u . I S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e
Države odigrale su značajnu u l o g u u tim promjenama, a to je
jasno b i l o o l a k š a n o p o s t o j a n j e m p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
K a d a s a m z a v r š a v a o svoju misiju u o ž u j k u 1 9 9 3 . a m e r i č k o j e
v e l e p o s l a n s t v o b i l o n e š t o starije o d d e v e t g o d i n a . B i l o j e j a s n o
d a s e u t i h d e v e t g o d i n a v e l e p o s l a n s t v o S A D ustrojilo k a o v e l e ­
p o s l a n s t v o k o j e j e s l i j e d i l o a m e r i č k u tradiciju o d v o j e n o s t i C r k v e
od države. Z n a o sam, kada s a m stigao na tu dužnost 1989., da
još i m a o n i h koji s u m n j i č e d a s e » n e k a k o , n e g d j e « a m e r i č k o
v e l e p o s l a n s t v o u p l e ć e u c r k v e n e i/ili v j e r s k e stvari. S v e t i bi O t a c ,
u svojoj u l o z i v j e r s k o g p o g l a v a r a , n a r a v n o , p r i č a o o vjerskim
t e m a m a . N e k e s u o d njih b i l e s v r s t a n e u k o n t r o v e r z n e : primje­
rice p o b a č a j , s e k s u a l n a e t i k a , e u g e n e t i k a ili p r a v a h o m o s e k s u ­
alaca. S v a k i p u t k a d b i d o t o g a d o š l o , p r i m i o b i h u p i t n o v i n a r a i h
televizijskih i radijskih m e d i j a . N i j e b i l o g o v o r a o t o m e d a o d g o ­
vorim, j e r s u p o s r i j e d i b i l e c r k v e n e stvari i k a o t a k v e n e p r i k l a d n e
z a a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a d a o d g o v a r a n a njih. T i j e k o m s v a k e
o d m o j i h g o d i n a s l u ž b o v a n j a , S v e t a S t o l i c a bi, k a o p o g l a v a r s t v o
Crkve, t a k o đ e r p r i r e đ i v a l a i m e n o v a n j a b i s k u p a , n a d b i s k u p a i
kardinala. I o p e t j e b i l o pitanja, j e s u l i o n i » p r e v i š e k o n z e r v a ­
tivni ili l i b e r a l n i « . T u s a m s e n a n o v o z a d r ž a o pri v r l o s t r o g o m
pravilu, d a u v e l e p o s l a n s t v u S A D n e d a j e m a p s o l u t n o nikakvih
osvrta n a u n u t r a š n j e c r k v e n e stvari.
S j e ć a m se j e d n o g p o s e b n o g slučaja u tjednima n a d o m a k
svibnja 1 9 9 2 . P r o g l a š e n j e b l a ž e n i m J o s e m a r i a E s c r i v š d e B a l a g u e r a , o s n i v a č a o r g a n i z a c i j e O p u s D e i , i z a z v a l o j e različita
p o z i t i v n a i p r o t i v n a mišljenja. J a s a m u o b i č a j e n o o d g o v o r i o re­
kavši: » T o j e s t v a r C r k v e , n e b i b i l o p r i m j e r e n o z a a m e r i č k o g
69
THOMAS PATRICK MELADY
v e l e p o s l a n i k a raspravljati o n j e z i n i m r a z l o z i m a . « O s o b n o sam
p o z n a v a o djelovanje O p u s D e i , i bila m i j e d r a g a o d l u k a Crkve
da proglasi monsignora Escrivu »blaženim«, no to s a m neko­
licini o s o b n i h prijatelja i z r a z i o u o s o b n o i m e .
O d v o j e n o s t C r k v e od d r ž a v e n a s t a v l j e n a je u tradiciji koju je
u t e m e l j i o B e n j a m i n F r a n k l i n u p r v i m d a n i m a R e p u b l i k e . U Pa­
rizu m u j e b i o p r i s t u p i o p a p i n s k i i z a s l a n i k , koji m u j e h t i o preni­
jeti P a p i n u želju d a ć e i m e n o v a t i b i s k u p a z a k a t o l i k e Sjedinje­
n i h D r ž a v a . V e l e p o s l a n i k F r a n k l i n o d g o v o r i o m u j e d a t o nije
p o t r e b n o , t e d a t o nije p r i k l a d n a t e m a r a z g o v o r a s a m e r i č k i m
vladinim dužnosnikom.
Kasnije je, 1 7 8 9 . g o d i n e , p a p a P i o V I . i m e n o v a o o c a J o h n a
Carrolla b i s k u p o m B a l t i m o r e a . M n o g o d e s e t l j e ć a kasnije, pred­
sjednik F r a n k l i n R o o s e v e l t m i s l i o j e d a m o ž e u t j e c a t i n a p a p u
P i a X I I . u j e d n o m i m e n o v a n j u . U svojoj p o r u c i P a p i , t r a ž i o j e o d
njega d a s e p o m o ć n o g b i s k u p a B e r n a r d a S h i e l a i z C h i c a g a
i m e n u j e prvim n a d b i s k u p o m W a s h i n g t o n a . P a p a P i o X I I . nika­
d a nije o d g o v o r i o , a b i s k u p S h i e l o s t a o j e p o m o ć n i b i s k u p .
B i l o j e vrlo m a l o o d s t u p a n j a v l a d e S A D o d tradicije B e n j a m i n a F r a n k l i n a d a s e o s t a n e s t r o g o i z v a n p o s l o v a K a t o l i č k e crk­
ve. Z a p r a v o j e p o k u š a j p r e d s j e d n i k a R o o s e v e l t a j e d i n i p o z n a t i
primjer d a j e v l a d a S A D p o k u š a l a u t j e c a t i n a b i s k u p s k o i m e n o ­
vanje.
T i j e k o m mojih četiriju g o d i n a u R i m u , v r l o s a m č e s t o p i s a o
osvrte o d i p l o m a t s k i m d j e l a t n o s t i m a S v e t e S t o l i c e n a p o d r u č j u
ljudskih prava, vjerskih s l o b o d a , p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a i š i r o k o g
djelokruga h u m a n i t a r n i h p o s l o v a . N a d a l j e , S v e t a S t o l i c a č e s t o j e
bila z a u z e t a objavljivanjem stajališta o p r o b l e m i m a izbjeglica i
svjetskim z d r a v s t v e n i m p r o b l e m i m a . S v e s u t o b i l e t e m e pri­
k l a d n e za a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o da o njima izvješćuje i u njima
sudjeluje. Ta tradicija, po kojoj je v e l e p o s l a n s t v o v l a d e Sjedinjenih
Država vrlo osjetljivo na U s t a v i a m e r i č k e o b i č a j e odvajanja Crkve
o d države, sada j e bila čvrsto u t e m e l j e n a , t e s m o o d r ž a v a l i pri­
mjerene diplomatske o d n o s e s v l a d o m S v e t e S t o l i c e .
70
V. poglavlje
Istočna E u r o p a : od komunističke
prevlasti d o nezavisnosti
D
a n a 1 4 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . s u d j e l o v a o s a m n a z a v r š n o j sjedni­
ci e u r o p s k e sinode. Papa je predsjedavao, a predstavnici
Crkve i z s v i h d i j e l o v a E u r o p e s k u p i h s u s e n a vijećanje t i j e k o m
nekoliko tjedana u Vatikanu. Iako su sinode bile pretežito
crkveni z b o r o v i , n a k o j i m a j a n e b i h s u d j e l o v a o , ovaj p u t s a m
u č i n i o i z n i m k u , j e r j e b i l o v a ž n i h p o l i t i č k i h sadržaja. D e l e g a t i i z
katoličkih crkava Litve, Rusije, Ukrajine, Rumunjske, Č e h o s l o v a č k e , M a đ a r s k e , B u g a r s k e i d r a g i h z e m a l j a b i h su s č e l n i ­
cima iz z a p a d n e E u r o p e jedni p o r e d drugih.
Z a p a d n o e u r o p s k i visoki crkveni dostojanstvenici u crkvenim
o d o r a m a s k r o j e n i m p o mjeri miješali s u s e s b r a ć o m b i s k u p i m a
i z i s t o č n e E u r o p e , o d kojih s u m n o g i n o s i l i n e d a v n o k u p l j e n e
r e v e r e n d e . S a m o prije n e k o l i k o g o d i n a , n e k i o d o v i h i s t o č n o ­
e u r o p s k i h c r k v e n i h d o s t o j a n s t v e n i k a bili s u z a t v a r a n i ili l i š e n i
kretanja i z v a n z a c r t a n i h p r o s t o r a . Prvi p u t s u n e k i o d i s t o č n o ­
europskih crkvenih dostojanstvenika slušah i doznavali o doga­
đajima n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata, o p r o m j e n a m a n a k o n
D r u g o g a v a t i k a n s k o g k o n c i l a i o n a p r e t k u p o s t i g n u t u na plu­
r a l i z m u , e k u m e n i z m u i m e đ u v j e r s k o m dijalogu.
V o d e ć i stručnjaci o v o g d o b a g o v o r i l i s u d a j e k o m u n i s t i č k a
p r e v l a s t u i s t o č n o j E u r o p i ž i v o t n a č i n j e n i c a i da će trajati zauvi­
jek, t e d a n e m a n a d e d a ć e kršćanske z a j e d n i c e i k a d a m o ć i p r o p o ­
vijedati k r š ć a n s t v o n a prijašnjoj razini. T e š k o j e naći n e k o g a t k o b i
u s e d a m d e s e t i m i h p o č e t k o m o s a m d e s e t i h g o d i n a j a v n o izjavio
k a k o vjeruje d a ć e s e d o kraja o v o g a stoljeća e u r o p s k a zajednica
razviti u z a j e d n i š t v o s v o g a i s t o č n o g i z a p a d n o g dijela. O n i koji su
71
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
čuli riječi p a p e I v a n a P a v l a II., a p o z i v a o j e n a u j e d i n j e n u E u r o ­
pu, mislili s u d a s u t o z a m i s l i d o b r o h o t n o g v j e r s k o g v o đ e bez
mogućnosti da se ostvare.
T i j e k o m s v o g a p r v o g p o s j e t a P o l j s k o j 1 9 7 9 . , d e s e t l j e ć e prije
pada B e r l i n s k o g z i d a , p a p a I v a n P a v a o II. g o v o r i o j e o ujedi­
njenoj k r š ć a n s k o j E u r o p i . U s v o m g o v o r u B i s k u p s k o j k o n f e r e n ­
ciji P o l j s k e , r e k a o j e : » E u r o p a — k o j a je t i j e k o m svoje povijesti
m n o g o p u t a bila p o d i j e l j e n a — s a d a m o ž e p r e s t a t i tražiti t e ­
m e l j n o j e d i n s t v o t e s e m o r a o k r e n u t i k r š ć a n s t v u . U n a t o č razli­
čitim t r a d i c i j a m a , k o j e p o s t o j e i z m e đ u n j e z i n i h i s t o č n i h i z a p a d ­
nih dijelova, u t i m tradicijama živi kršćanstvo...«
P a p i n e p r o r o č k e m i s l i i z r e č e n e s u 1 9 7 9 . g o d i n e , u vrijeme
kada j e svijet b i o d u b o k o z a p l e t e n u h l a d n i rat. P o l i t i k a S A D i
Z a p a d a bila j e u s r e d o t o č e n a n a v o j n u s p r e m n o s t p r o t i v S S S R - a .
B i l o j e m a l o n a d e d a ć e i s t o č n o e u r o p s k e z e m l j e n a n o v o steći
svoju s l o b o d u . P r e d a n o s t p a p e I v a n a P a v l a II. d a vrati s l o b o d u
istočnoj E u r o p i bila j e p o j a č a n a o d l u č n o š ć u p r e d s j e d n i k a R e a ­
g a n a d a učini t o i s t o . T a j e d n a k a o d l u č n o s t s p o č e t k a o s a m d e ­
setih, donijela je r e z u l t a t e do kraja d e s e t l j e ć a . U 1 9 7 9 . i 1 9 8 0 .
g o d i n i stručni savjetnici p a p e I v a n a P a v l a II. i p r e d s j e d n i k a R e a ­
g a n a u p o z o r a v a l i s u i h i o d v r a ć a l i o d p o d r ž a v a n j a n a r o d a iza
»željeznog z a s t o r a « d a t r a ž e s l o b o d u .
N o , Papa i predsjednik R e a g a n razmišljali su drugačije, a
njihovo suglasje u toj stvari b i l o j e t e m e l j e m z a r a z u m i j e v a n j e ,
koje j e z a t o č e n i m n a r o d i m a o l a k š a l o k r e t a n j e k s l o b o d i . P o č e t ­
k o m 1990. g o d i n e , m n o g i o d m o j i h k o n t a k a t a s V a t i k a n o m bili
s u p r e k o n a d b i s k u p a J e a n - L o u i s a T a u r a n a . O v a j j e francuski
crkveni d o s t o j a n s t v e n i k u z d i g n u t n a v i s o k i r a n g u s v o j i m k a s n i m
četrdesetima. P r e t h o d n o je bio s l u ž b o v a o u L i b a n o n u , i b i o je
stručnjak z a a r a p s k u k u l t u r u . N e k i s u m e d i p l o m a t i u p o z o r i l i d a
j e hladan p r e m a a m e r i č k o j p o l i t i c i . N i k a d s e n i s a m u t o uvjerio.
N e p o s r e d n o prije m o g o d l a s k a i z V a t i k a n a 1 9 9 3 . , d r ž a o s a m g a
iznimno sposobnim v i s o k i m d u ž n o s n i k o m S v e t e S t o l i c e .
B i o j e o b r a z o v a n čovjek, koji j e u r a s p r a v i m o g a o o d m a h
prijeći n a g l a v n o pitanje, o p u š t a o s e u z g l a s o v i r , b u d u ć i d a j e
vrsni pijanist.
Poljska
Željezni j e z a s t o r o k r u t n o r a z d v a j a o E u r o p u n a d v a nepri­
jateljska tabora. N o , k a k o s m o v e ć z a p a z i l i , P a p a j e k r a j e m s e ­
damdesetih predvidio da će se pojaviti d e m o k r a t s k a zajednica
koja će ujediniti E u r o p u .
72
P a p i n j a s a n p o z i v n a stvaranje e u r o p s k e zajednice o s l o b o đ e ­
n e o n d a š n j i h krutih podjela, u z r o k o v a n i h v l a d a v i n o m sovjetskog
k o m u n i z m a u i s t o č n o j Europi, p r o š a o j e p r e t e ž i t o n e z a p a ž e n .
O v o m P a p i n o m pozivu na e u r o p s k u zajednicu u 1979. godini
prethodilo je petogodišnje razdoblje stalnih kontakata između
Poljske i S v e t e S t o l i c e . N o , o d p o s j e t a i z 1 9 7 9 . , p o s t a l o j e raz­
v i d n o d a s e P a p a o d l u č i o n a d j e l o t v o r n i j u u l o g u u stjecanju
s l o b o d e z a P o l j s k u . P a p a j e b i o g l a v n i z a g o v o r n i k nastojanja d a
s e n j e g o v o j d o m o v i n i vrati s l o b o d a .
T r i p u t a j e p o s j e t i o P o l j s k u prije o t v a r a n j a i s t o č n e E u r o p e ,
g o d i n e 1 9 7 9 . , 1 9 8 3 . i 1 9 8 7 . N j e g o v i s u p o s j e t i davali n a d u naciji
koja j e p o d č i n j e n a k o m u n i z m u . O n j e p o t a k n u o p r o m j e n e k o j e
s u d o v e l e d o r a z d o b l j a i z m e đ u 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . , k a d a s e Poljska i z
komunističke zemlje prometnula u demokratsku.
G o d i n e 1981. Papa je primio L e c h a W a l e n s u kao čelnika
Solidarnosti, u v r i j e m e štrajkova u G d a n j s k u . T i j e k o m z n a č a j n i h
osamdesetih godina, i Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica zagova­
rale su i p o m a g a l e » S o l i d a r n o s t — p o k r e t za s l o b o d u « u Poljskoj.
D a n a 7 . lipnja 1 9 8 2 . o d r ž a n j e p o v i j e s n i s a s t a n a k i z m e đ u
predsjednika R e a g a n a i p a p e Ivana Pavla II. u Vatikanu. Pred­
sjednik R e a g a n n a t o m j e s a s t a n k u p o s t a v i o pitanje o t o m e , š t o
P a p a m i s l i o o s l o b a đ a n j u i s t o č n e E u r o p e o d k o m u n i s t i č k e vla­
davine. Predsjednik R e a g a n d o š a o je na sastanak s uvjerenjem
da su m n o g i stručnjaci u n j e g o v o j v l a d i u krivu. Ti su ga struč­
njaci s a v j e t o v a l i d a s e prilike u i s t o č n o j E u r o p i n e ć e promijeniti,
73
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
pa da je u biti o p a s n o č a k to i p r o m i c a t i . I s t i c a l i su t r a g i č n a
stradanja u z r o k o v a n a pokušajima p o b u n a protiv komunističkih
vlasti u Poljskoj, M a đ a r s k o j i I s t o č n o j N j e m a č k o j p e d e s e t i h i
š e z d e s e t i h godina. U n a t o č t o m e , predsjednik R e a g a n vjerovao
j e d a s u p r o m j e n e m o g u ć e . J e d a n o d n j e g o v i h s u r a d n i k a pri­
bavio mu je primjerak Papinih propovijedi o d r ž a n i h tijekom
p o s j e t a Poljskoj i z 1 9 7 9 . P r e d s j e d n i k R e a g a n a k t u a l i z i r a o j e o v o
pitanje. I s k r e n o je z a p i t a o S v e t o g O c a , drži li da se s l o b o d a
m o ž e p o n o v o u v e s t i u d i j e l o v e i s t o č n e E u r o p e koji s u bili p o d
»željeznim zastorom«.
d a ć e s e n o v o razdoblje suradnje dalje razvijati. N a v a t i k a n s k o j
strani, n a d b i s k u p P i o L a g h i , koji u to v r i j e m e nije i m a o d i p l o ­
m a t s k i p o l o ž a j , z a s t u p a o je P a p u u W a s h i n g t o n u i p r e d s t a v l j a o
čvrstu v e z u . U tijeku o s a m g o d i n a , s l o b o d a u Poljskoj se d o ­
godila, u v e l i k o j mjeri zahvaljujući o v o j suradnji i z m e đ u S v e t e
Stolice i Sjedinjenih Država.
Papa je odgovorio uz osmijeh. R e k a o je da se s l o b o d a m o ž e
s t e ć i z a n j i h o v a ž i v o t n o g vijeka. T o j e b i o p o č e t a k d u g o g r a z g o ­
vora, u k o j e m su P a p a i Predsjednik razmatrali ciljeve p o n o v n o g
u v o đ e n j a ljudskih p r a v a i vjerskih s l o b o d a , n e s a m o u P o l j s k u
v e ć u istočnu Europu, te, podrazumijevalo se, u Sovjetski Savez.
Ovaj je sastanak uslijedio otprilike g o d i n u d a n a n a k o n š t o su i
p r e d s j e d n i k R e a g a n i p a p a I v a n P a v a o I I . bili ž r t v e p o k u š a j a
a t e n t a t a . O b o j i c a s u bili p o g o đ e n i , i m o g l i s u biti ubijeni. O b o ­
jica su preživjela i obojica se ravnala o s j e ć a j e m da je d i o njihove
misije o b n o v i t i ljudska p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e u i s t o č n o j E u r o p i .
Slijedom o v o g a povijesnog sastanka iz 1 9 8 2 . g o d i n e u Vati­
k a n u , razvila s e u s k a s u r a d n j a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h
D r ž a v a o p i t a n j i m a s t r a t e g i j e . B i o j e t o j e d a n o d najuspješnijih
d i p l o m a t s k i h p o t h v a t a u p o v i j e s t i , u t e m e l j e n n a suradnji.
D o k s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
g o d i n e , čitajući s p i s e o p o č e t n i m k o n t a k t i m a u prvih n e k o l i k o
godina tijekom prvog mandata predsjednika R e a g a n a , i m a o sam
dojam da su t i m e postavljeni temelji za vrlo bliske radne o d n o s e
i z m e đ u W a s h i n g t o n a i V a t i k a n a . Z b i v a l o s e t o d o k j e o s o b n i iza­
slanik bio još William Wilson. Kombinacija A l e x a n d e r a H a i g a
k a o d r ž a v n o g tajnika, W i l l i a m a C l a r k a u s v o j s t v u p o m o ć n i k a
P r e d s j e d n i k o v a s a v j e t n i k a z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t , B i l l a Wilsona, i dubok interes predsjednika R e a g a n a , sve je to jamčilo
74
D a n a 17. srpnja 1 9 8 9 . Poljska j e bila p r v a o d z e m a l j a i z
k o m u n i s t i č k o g b l o k a koja j e o b n o v i l a d i p l o m a t s k e o d n o s e s a
S v e t o m S t o l i c o m . N e k o l i k o tjedana zatim, u kolovozu, P a p a je
p r i m i o W a l e n s u t i j e k o m n j e g o v e p r e d s j e d n i č k e k a m p a n j e . Krat­
ko prije i z b o r a u s t u d e n o m e 1 9 9 0 . u Poljskoj n a p o m e n u o je
k a k o poljski p r e d s j e d n i č k i k a n d i d a t i m o r a j u z a j e d n o raditi z a
d o b r o b i t z e m l j e . R i m j e b i o p u n iščekivanja k a d a s a m t a m o
s t i g a o u l j e t o 1 9 8 9 . T i j e k o m m o g s a s t a n k a s P a p o m , 2 . lis­
t o p a d a , o n j e izrazio z a h v a l n o s t z a p o m o ć koju s u Sjedinjene
D r ž a v e p r u ž i l e p o k r e t u z a n e z a v i s n o s t . P o t p u n o j e v l a d a o či­
njenicama. R e k a o s a m m u d a ć e v e l e p o s l a n s t v o ostati u blis­
koj v e z i s n j e g o v i m s u r a d n i c i m a g l e d e s v i h p i t a n j a k o j a s e t i č u
Poljske.
D r ž a o s a m v a ž n i m prikupiti n e k a z n a n j a o t o m e š t o s e d o ­
g a đ a l o u Poljskoj, p a m i j e S t a t e D e p a r t m e n t o d o b r i o d a p o ­
sjetim P o l j s k u u k o l o v o z u 1 9 9 0 . I m a o s a m n e k o l i k o d u g i h raz­
g o v o r a s k a r d i n a l o m M a c h a r s k i m , n a d b i s k u p o m K r a k o w a , i nje­
g o v i m najbližim s u r a d n i c i m a . N a š p o s j e t p o d r u č j u K r a k o w a sjedištu k a t o l i č k e tradicije u Poljskoj - o t k r i o n a m j e v r l o m n o g o
o p o v i j e s n o j k a t o l i č k o j tradiciji P o l j s k e , t e o t o m e k a k o s u s e o n i
m o g h o d u p r i j e t i i n a c i s t i č k o j i k o m u n i s t i č k o j vladavini. S n a ž n i
k u l t u r n i t e m e l j p r e d s t a v l j a o j e čvrst okvir z a p r e l a z a k i z k o ­
m u n i s t i č k e v l a d a v i n e n a d e m o k r a t s k e institucije i z m e đ u 1 9 8 9 . i
1990. godine.
Z a m e n e nije b i l o d o v o l j n o d a s e p r e t v o r b a P o l j s k e i z d r ž a v e
p o d komunističkom vlašću u demokratsko društvo uvelike do­
g o d i l a p o d v o d s t v o m p a p e I v a n a P a v l a II. K a d a j e taj p o s t u p a k
75
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
j e d n o m krenuo, pokret za promjene u istočnoj Europi nastavio
se. Razumijevanje i z m e đ u predsjednika R e a g a n a i p a p e Ivana
P a v l a II. kasnije se p r e t v o r i l o u s u g l a s j e p a p e I v a n a P a v l a II. s
Gorbačovim, te je omogućilo dalekosežne promjene između
1989. i 1990. godine.
I z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e p o s t o j a o j e razvi­
dan paralelizam interesa g l e d e njihove politike prema istočnoj
E u r o p i . S v e t a j e S t o l i c a p r e u z e l a v o d e ć u u l o g u u Poljskoj i t a d a
je, radeći p u t e m svoje m r e ž e , pružala p o t p o r u i poticaj za slo­
b o d u u drugim i s t o č n o e u r o p s k i m državama. Informacije koje
n a m je pružala bile su dragocjene. M o j zamjenik, moj suradnik
z a p o l i t i č k a pitanja, i ja, s l a l i s m o s v a k o g t j e d n a izvješća u W a s h i n g t o n o razvoju d o g a đ a j a u i s t o č n o j E u r o p i .
T o s e d o g a đ a l o u v r i j e m e k a d a s u n a r o d i o v i h z e m a l j a trpjeli
okrutnost i izoliranost propala k o m u n i s t i č k o g sustava. Glavna
d o m a ć a institucija k o j a j e u t i m g o d i n a m a o č a j a b i l a u z njih, b i l a
j e K a t o l i č k a crkva. T i j e k o m c i j e l o g t o g r a z d o b l j a , C r k v a j e z a ­
g o v a r a l a vrijednosti ljudskih prava i vjerskih s l o b o d a - svih o n i h
vrijednosti koje su k o m u n i s t i o d l u č n o poricali.
Samostan
u
Auschwitzu
K a d a s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
pojavio se problem karmelićanskog s a m o s t a n a u Auschwitzu.
A u s c h w i t z je strašno mjesto, na k o j e m u je tijekom razdoblja
n a c i s t i č k e o k u p a c i j e b i l o u b i j e n o n a j m a n j e 1.5 m i l i j u n a Ž i d o v a .
B i o j e t o najvidljiviji p r i m j e r g e n o c i d a . P o z n a v a o s a m n e š t o i z
n j e g o v e povijesti. P r i p r e m a j u ć i s e z a d u ž n o s t , z a p a z i o s a m d a
židovska zajednica zamjera što su karmelićanske redovnice
uređivale s a m o s t a n za svoje m o l i t v e u jednoj od izvornih zgrada
s t a r o g a k o n c e n t r a c i j s k o g l o g o r a . Pri r a z m a t r a n j i m a o o v o m
p r e d m e t u s d u ž n o s n i c i m a S t a t e D e p a r t m e n t a , prije s v o g o d l a s k a
u ljeto 1 9 8 9 . r e č e n o m i j e d a j e t o u p r v o m r e d u » c r k v e n a s t v a r « ,
pa zato neprikladna da se njome bavim. M e đ u t i m , nekoliko
76
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
tjedana n a k o n m o g dolaska u k o l o v o z u 1989., obaviješten sam
da je veliki p r o b l e m s a m o s t a n a u Auschwitzu r e m e t i o o d n o s e
i z m e đ u d r ž a v e I z r a e l i P o l j s k e , d a s u razni ž i d o v s k i u g l e d n i c i
diljem svijeta d u b o k o z a b r i n u t i z b o g t o g a , t e d a bih s e d i s k r e t n o
t r e b a o p o b r i n u t i z a t o d a p o k u š a m otkriti koju b i u l o g u S v e t a
S t o l i c a m o g l a o d i g r a t i u toj osjetljivoj situaciji.
K a k o P a p i j o š n i s a m b i o p r e d a o vjerodajnice, o n o š t o s a m
m o g a o u č i n i t i u k o l o v o z u i rujnu 1 9 8 9 . b i l o j e o g r a n i č e n o . N a j ­
prije s a m o k l i j e v a o , n o n a s l o v i u n o v i n a m a j a s n o s u isticali d a s e
situacija p o g o r š a v a l a . U p r v o m t r e n u t k u b i l o m i j e t e š k o shvatiti
z a š t o b i u o p ć e ž i d o v s k a z a j e d n i c a m o g l a l o š e primiti o v e p o ­
b o ž n e č i n e č e t r n a e s t s e s t a r a k a r m e l i ć a n k i . A n e g a t i v n a reakcija
m e đ u ž i d o v s k i m č e l n i c i m a š i r o m svijeta p o s t a j a l a j e s v e jača.
B i o s a m u v e z i s a s v o j i m prijateljima i z A m e r i č k o g ž i d o v s k o g
o d b o r a . R a b i n J a m e s R u d i n d o š a o j e u p o s j e t R i m u u rujnu.
R e k a o s a m J i m u d a s a m v e l e p o s l a n i k svih A m e r i k a n a c a i d a
ž e l i m n a n e p r i s t r a n n a č i n raditi n a t o m e d a s e n a đ e p r a v e d n o i
p o š t e n o rješenje z a o v o s p o r n o p i t a n j e .
U k r a t k o m e j e izvijestio o t o m e k a k o svjetska ž i d o v s k a z a ­
j e d n i c a g l e d a n a A u s c h w i t z . O v a t r a g e d i j a u z r o k o v a l a j e stanje
trajnog žalovanja k o d cijelog ž i d o v s k o g naroda. U takvim okol­
n o s t i m a , n i j e d n a s e d r u g a vjerska g r u p a n e smije miješati niti
baviti t i m e , n i u d o b r o j namjeri. O v d j e j e p o s t o j a o s u k o b s i m ­
b o l a . P r o l a z i l i s u m j e s e c i , a d a z a p r a v o nije n a đ e n o p r a v o
rješenje. O p r o b l e m u s a m r a z g o v a r a o i s r a b i n o m L e o n o r n K l e nickim iz Antidifamacijske lige, te rabinom Arthurom Schneie r o m i z z a k l a d e A p e l z a savjest.
O d l u č i o s a m p o s j e t i t i A u s c h w i t z d a s a m v i d i m k a k v e s u ta­
mošnje okolnosti. D r a g o m i j e d a s a m t o učinio, jer s a m tada bio
k a d a r s h v a t i t i s t r a h o t e o v e t r a g e d i j e . B i l o j e t o najstrašnije is­
k u s t v o . O d t r e n u t k a k a d s m o stigli, m o j a s u p r u g a i j a osjećali
s m o s e k a o u k o r o t i . S v o j i m s m o o č i m a vidjeli ž e l j e z n i č k e trač­
n i c e p o k o j i m a s u t i s u ć e i t i s u ć e Ž i d o v a b i l e d o v e z e n e u vla77
THOMAS PATRICK MELADY
k o v i m a , a o n d a bi ih razdvojili, na o n e koji će biti p o g u b l j e n i
o d m a h i o n e koji će n e k o v r i j e m e prije p o g u b l j e n j a raditi u
d r u g o m o b l i ž n j e m k o n c e n t r a c i j s k o m l o g o r u — u B i r k e n a u u . Vje­
rojatno j e najdojmljiviji a s p e k t o v e r a z m j e r i m a č u d o v i š n e ljud­
s k e tragedije bila činjenica, koju su o t k r i v a l i spisi, da je s v e bilo
p l a n i r a n o . P o s t o j a l e s u d e t a l j n e s h e m e o t o m e k a k o s u vlakovi
dolazili i š t o s e z a t i m d o g a đ a l o . N i j e b i l o m n o g o i m e n a , n o ako
si b i o Ž i d o v d o b i o si broj — a ne i m e . P o s j e t i l i s m o z i d s m r t i i
položili cvijeće uz njega. B i o je to vrlo t u r o b a n dan, a kada
s m o tog p o p o d n e v a odlazili, naišli s m o n a n e k e ljude koje s m o
p o z n a v a l i . I o p e t s m o i m a l i osjećaj k o r o t e . N i s m o m o g l i s njima
razgovarati. Krenuli s m o ž u r n o i t i h o . Na povratku se i Mar­
gareti i m e n i činilo da m o ž e m o čuti vapaje iz A u s c h w i t z a .
K a d a s a m s e v r a t i o u R i m , s a s t a o s a m s e s v a t i k a n s k i m duž­
n o s n i c i m a i p r e n i o i m svoje o s o b n o č v r s t o mišljenje: d r ž a o s a m
da u n a t o č t o m e š t o su i drugi bili u b i j e n i u A u s c h w i t z u , a ubra­
jaju se tu i t i s u ć e i t i s u ć e k r š ć a n a , n a j v e ć a v e ć i n a bili su Ž i d o v i ,
koji s u bili ubijeni j e r s u bili Ž i d o v i , i t o p r e m a t o č n o z a c r t a n o m
planu genocida. S t o g a m o r a m o dopustiti ž i d o v s k o m n a r o d u da
oplakuje, a t r e b a l i b i s m o biti i v r l o prijemljivi z a o n o š t o o n i ž e l e .
I a k o s u n a p o r i k a r m e l i ć a n k i , u t e m e l j e n i n a k a t o l i č k o j tradiciji,
bili u najboljoj namjeri, o n i su z a i s t a vrijeđali ž i d o v s k u zajed­
nicu.
Imao sam dojam da je moje p r e n o š e n j e o v o g stava dužnos­
nicima Vatikana i m a l o učinka, no m o r a m priznati da s a m u
r a z g o v o r i m a s g o s t u j u ć i m A m e r i k a n c i m a n a i š a o n a m a l e n broj
o n i h koji su bili u Auschvvitzu a da n i s u r a z u m j e l i osjetljivost
ž i d o v s k e z a j e d n i c e . N a s t a v i o s a m n e s l u ž b e n o d o k a z i v a t i svoj
stav k o d ključnih v a t i k a n s k i h d u ž n o s n i k a . B i o s a m s v j e s t a n d a
t o n e ć e m o ć i riješiti poljski l o k a l n i v l a d i n i i c r k v e n i č e l n i c i , p a
mi je stoga bilo d r a g o k a d a je u travnju 1 9 9 3 . P a p a u z e o stvar
u svoje r u k e i n a l o ž i o k a r m e l i ć a n k a m a d a n a p u s t e p o d r u č j e
Auschwitza.
78
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Baltičke
države
Sveta Stolica i Sjedinjene D r ž a v e nikada nisu priznale so­
vjetsko z a u z i m a n j e L i t v e , Latvije i E s t o n i j e . K a d a su 1 9 4 5 . g o ­
dine S o v j e t s k o m S a v e z u b i l e p r i k l j u č e n e o v e tri b a l t i č k e države,
z a k a t o l i k e j e p o č e l o v r l o t e š k o razdoblje ugnjetavanja. K a k o j e
P a p i n p o z i v n a s l o b o d u u Poljskoj u r o d i o u s p j e h o m krajem
osamdesetih, javile su se d u g o prigušene težnje i baltičkih naro­
da. P r o m j e n e , s p o r e u p o č e t k u , p o č e l e s u s e odvijati.
Litva je bila baltička država s najvećim brojem katoličkog
p u č a n s t v a . U n a t o č s o v j e t s k o m t e r o r u , S v e t a j e S t o l i c a uvijek
o d r ž a v a l a v e z u s t a m o š n j i m k l e r o m . U t o m e je p o m o g l a i u
tajnosti d o b r o o r g a n i z i r a n a C r k v a u s u s j e d n o j Poljskoj.
G o d i n e 1 9 8 8 . b i s k u p J u l i j o n a s S t e p o n a v i c i u s , k o j e m u nije
bilo d o p u š t e n o o b n a š a n j e d u ž n o s t i a p o s t o l s k o g ravnatelja Vilniusa, d o b i o j e o d o b r e n j e d a i z i đ e i z z e m l j e i s a s t a n e s e s P a p o m 8 .
listopada. N a k o n toga, pokret z a slobodu u z e o j e maha. N a
konzistoriju u lipnju 1 9 8 8 . , V i n c e n t a s S l a d k e v i c i u s , k o g a j e G o r ­
bačov rehabilitirao n a k o n trideset g o d i n a prognanstva, progla­
š e n j e k a r d i n a l o m i p o g l a v a r o m n o v o u t e m e l j e n e L i t v a n s k e bis­
kupske konferencije.
N e ž e l e ć i o s l a b i t i G o r b a č o v a u k r i t i č n o m razdoblju 1989—
1990., i S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e D r ž a v e p o t i c a l e su na strp­
ljenje i s u z d r ž a n o s t t i j e k o m m j e s e c i n a c i o n a l n i h p o b u n a . N i ­
kada nije b i l o s p o r n o da su i Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a
u cijelosti bile o d a n e n e z a v i s n o s t i i s u v e r e n o s t i Litve, Latvije i
Estonije.
I z v j e š t a v a o s a m S v e t u S t o l i c u o razvoju d o g a đ a j a , t a k o d a s e
stjecanje p o t p u n e n e z a v i s n o s t i u b a l t i č k i m d r ž a v a m a z b u d e n a
n a č i n koji n e b i u g r o z i o k r h k u d e m o k r a c i j u š t o j e z a p o č e l a u
M o s k v i . I W a s h i n g t o n i S v e t a S t o l i c a željeli s u d a s e p r e l a z a k n a
p o t p u n u s l o b o d u i n e z a v i s n o s t d o g o d i u z najmanje m o g u ć e g
krvoprolića.
79
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
B a l t i č k a strategija bila j e u s p j e š n a . S j e d i n j e n e D r ž a v e , Sveta
S t o l i c a i tadašnji S o v j e t s k i S a v e z p r i z n a l i su L i t v u , Latviju i Esto­
niju t i j e k o m k o l o v o z a i rujna 1 9 9 1 .
T i r a n s k a d o m i n a c i j a c a r s k e R u s i j e trajala j e s t o l j e ć i m a . N a ­
kon n e z a v i s n o s t i s t e č e n e n a k o n P r v o g a s v j e t s k o g rata, P o l j s k a j e
zaposjela p o v i j e s n i g l a v n i g r a d V i l n i u s . O z l o g l a š e n i p a k t H i t l e r Staljin p o t p i s a n j e 1 9 3 9 . g o d i n e . G l a v n e z a p a d n e s i l e u č i n i l e s u
malo da spriječe naciste i k o m u n i s t e da podijele istočnu E u r o p u
i baltičke države.
Z a v r i j e m e p r i j e l a z n o g razdoblja 1 9 9 0 . , b i o s a m podvrgnut
p r i t i s c i m a l i t v a n s k o - a m e r i č k i h prijatelja. U t e m e l j i o s a m Centar
z a e t n i č k e studije pri S a c r e d H e a r t U n i v e r s i t v u C o n n e c t i c u t u ,
koji j e o k u p l j a o l i t v a n s k o - a m e r i č k u z a j e d n i c u , p a s a m s t o g a po­
z n a v a o m n o g e o d l i t v a n s k i h k a t o l i č k i h č e l n i k a . P i s a l i s u mi. Neki
su d o š l i u p o s j e t R i m u da izraze s v o j e r a z o č a r a n j e s kašnjenjem
vlade Sjedinjenih D r ž a v a i Svete S t o l i c e da snažnije p o t i č u puno
priznanje litvanske nezavisnosti u 1 9 9 0 . godini. B i l o je teško s
n j i m a raspravljati o t o m pitanju. B i l i su v r l o u z b u đ e n i , i č i n i l o se
d a i h n e zabrinjava činjenica d a b i ž u r b a p r e m a n e z a v i s n o s t i u
1990. godini m o g l a uzrokovati pad G o r b a č o v a .
Z a b r i n u t o s t s e javila kasnije, u 1 9 9 3 . g o d i n i , k a d a j e litvanski
narod izabrao Algirdasa Brazauskasa za predsjednika Repub­
like. T i j e k o m 1 9 9 2 . zemlja je prošla kroz n e k e vrlo t e š k e gospo­
d a r s k e k r i z e . G o s p o d i n B r a z a u s k a s j e u p r e t h o d n o m razdoblju
b i o djelatni k o m u n i s t i č k i v o đ a . I o p e t s u m i s e javili n e k i o d istih
l i t v a n s k o - a m e r i č k i h prijatelja, koji su bili u s t r a h u da se zemlja
vraća u k o m u n i z a m . U razgovorima s č e l n i c i m a S v e t e Stolice
p r i m i j e t i o s a m da o n i u v e z i s t i m p i t a n j e m n i s u bili zabrinuti.
D r ž a l i s u d a ć e t r a d i c i o n a l n o s n a ž n a k a t o l i č k a k u l t u r a zaštititi
l i t v a n s k i n a r o d o d p r e v l a s t i l o k a l n e k o m u n i s t i č k e u p r a v e . Raz­
l i k o v a l i s u p r e t h o d n o razdoblje, k a d a j e k o m u n i s t i č k a vladavina
bila r e z u l t a t s o v j e t s k e d o m i n a c i j e . P r e n i o s a m o v a razmišljanja i
d o j m o v e S v e t e S t o l i c e Washingtonu, te o t k r i o da tu postoji opće
s u g l a s j e . L i t v a je b i l a s l o b o d n a , a t a k o i d r u g e dvije baltičke
d r ž a v e , a p o s t o j a l a j e vrlo m a l a o p a s n o s t d a s e v r a t e u carstvo
komunističke vladavine.
N a k o n o k r u t n e n a c i s t i č k e o k u p a c i j e , t i j e k o m koje j e ž i d o v ­
ska z a j e d n i c a o d 2 3 5 . 0 0 0 ljudi g o t o v o p o t p u n o istrijebljena u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu, d o š l i s u S o v j e t i . L i t v a n c i s u vjerovali d a
Zapad, i Sjedinjene D r ž a v e p o s e b n o , n e ć e dopustiti da Sovjeti
p o n o v n o n a m e t n u d u g i o k r u t a n r e ž i m Litvancima, koji su j o š
uvijek i m a h vrlo n e u g o d n a sjećanja na prvu sovjetsku invaziju u
g o d i n a m a 1 9 4 0 . i 1 9 4 1 . T i j e k o m razdoblja o d v i š e o d o s a m g o d i n a ,
i z m e đ u 1 9 4 5 . i 1 9 5 3 . g o d i n e , litvanski b o r c i z a s l o b o d u h r a b r o s u s e
borili protiv silovito n a d m o ć n e sovjetske vojske. V i š e o d 3 5 . 0 0 0 lju­
d i j e ubijeno, a j o š i h j e m n o g o izbjeglo, d a s e n i k a d a n e vrate.
D o s r e d i n e p e d e s e t i h p o s t a l o j e j a s n o d a ć e Z a p a d biti d o
kraja p o p u s t l j i v p r e m a S t a l j i n o v i m z a h t j e v i m a n a Jalti, t e d a ć e
t a k o p r e p u s t i t i L i t v u i o s t a l e b a l t i č k e d r ž a v e sovjetskoj tiraniji.
U n a š i m r a z g o v o r i m a , l i t v a n s k i su č e l n i c i iz svih s l o j e v a druš­
tva v i s o k o cijenili u l o g u p a p e P i a X I I . O n s e s u p r o t s t a v i o predaji
n a r o d a i s t o č n e i s r e d i š n j e E u r o p e s o v j e t s k o m k o m u n i z m u . Ti­
j e k o m t m u r n o g č e t r d e s e t p e t o g o d i š n j e g razdoblja sovjetske oku­
pacije, V a t i k a n j e p o m a g a o k a t o l i č k o j z a j e d n i c i n a svaki m o g u ć i
način.
P o s j e t p a p e I v a n a P a v l a II. o d 4 . d o 8 . rujna 1 9 9 3 . b i o j e
izniman događaj. Papin posjet d o g o d i o se nekoliko dana nakon
što se zadnja ruska vojna postrojba povukla. Njegov je posjet
d o č e k a n s velikim z a n o s o m . Propovijedao je pomirenje i v e d r o
k a z a o : » L i t v a ć e m o ć i k r e n u t i n a p u t obnavljanja j e d i n s t v a u
miroljubivoj suradnji s d r u g i m n a c i j a m a E u r o p e . «
M o j a s u p r u g a i j a posjetili s m o L i t v u n a m j e s e c d a n a , o d
s r e d i n e p r o s i n c a 1 9 9 3 . d o s r e d i n e siječnja 1 9 9 4 . L i t v a n c i danas
n o s e ožiljke p r o š l o s t i .
Priznajući tragediju litvanske prošlosti, P a p a je bio u potres­
n o m p o s j e t u B r d u k r i ž e v a u s j e v e r n o j Litvi. V r h o v n i j e s v e ć e n i k
80
81
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
z n a o d a v i š e o d 1 0 0 . 0 0 0 t a m o š n j i h k r i ž e v a s i m b o l i z i r a litvan­
s k e patnje u prošlosti. M o j a s u p r u g a M a r g a r e t i ja g o t o v o da
n i s m o s r e l i l i t v a n s k u o b i t e l j k o j a nije i s k u s i l a d a joj K G B »po­
k u c a n a v r a t a « ; s v a k o j j e K G B o d v e o n e k o g o d n j i h o v i h ro­
đ a k a u Sibir.
Dvije g o d i n e kasnije, 1970. m o j a supruga, moje m l a d e k ć e ­
r i i j a bili s m o u P r a g u n a k r a t k i m p r a z n i c i m a . T u g a n a l i c i m a
ljudi b i l a j e p o r a z n a . N o , z a n e k o l i k o g o d i n a , k a d a s e z a m a h
slobode proširio iz Poljske u susjedne zemlje, ponašanje se
promijenilo i n a d a je p r o ž e l a razmišljanja n a r o d a Č e h o s l o vačke.
D o k s m o bili u p o s j e t u Litvi, p r e d s j e d n i k C l i n t o n b i o j e u
B r u x e l l e s u , P r a g u i M o s k v i . V e l i k i j e broj L i t v a n a c a p a m t i o Jaltu, t e j e s t r a h o v a o d a b i i o p e t m o g l i p o s t a t i ž r t v a m a ruskog
e k s p a n z i o n i z m a . N e p o s t o j i z a b r i n u t o s t z b o g bivših l o k a l n i h ko­
m u n i s t a u Litvi, no izjave r a d i k a l n i h n a c i o n a l i s t a u Rusiji o bal­
t i č k i m d r ž a v a m a , k o j e ostaju u n j i h o v i m utjecajnim s f e r a m a , i
dalje b r i n u m n o g e L i t v a n c e .
Federalna
Republika
Čehoslovačka
N e d u g o nakon m o g dolaska u R i m u kolovozu 1989. počele
s u p r i p r e m e z a k a n o n i z a c i j u B l a ž e n e A g n e z e o d Č e š k e (prin­
c e z e koja s e o d r e k l a u d a j e i koju j e n j e z i n a prijateljica, s v e t a
Klara Asiška, proglasila ravnateljicom ž e n s k o g s a m o s t a n a ) .
P r a š k a j e v l a d a oklijevajući p r i s t a l a d a s e t o d o g o d i . R e k l i s u d a
će na svečanost doći nekolicina Čehoslovaka.
Stara komunistička Č e h o s l o v a č k a bila je tvrđava komunis­
tičkog ugnjetavanja. U s v o m obraćanju biskupskoj sinodi u
l i s t o p a d u 1 9 8 7 . Ivan P a v a o II. u p o z o r i o j e najoštrije n a grubi
p r i t i s a k n a vjeru u k o m u n i s t i č k o j Č e h o s l o v a č k o j . P a p a j e re­
k a o d a j e n e n a z o č n o s t m n o g i h č e š k i h i s l o v a č k i h b i s k u p a si­
n o d i »rječit z n a k uvjeta u k o j i m a ž i v i C r k v a n a t o m p o d ­
ručju«.
B i o s a m s v j e d o k o m ovih izvanrednih promjena u ponašanju,
tijekom n a p r e d o v a n j a p l a n o v a z a k a n o n i z a c i j u B l a ž e n e A g n e z e .
Od prvotnih predviđanja praške v l a d e u kolovozu, da će u R i m
doći s a m o n e k o l i c i n a ljudi, broj j e n a r a s t a o n a t i s u ć e . N e k o l i k o
dana u o č i s v e č a n o s t i k a n o n i z a c i j e , 1 2 . s t u d e n o g a 1 9 8 9 . , g o t o v o
deset tisuća h o d o č a s n i k a stiglo je autobusima, automobilima,
vlakovima i z r a k o p l o v i m a iz Č e h o s l o v a č k e . Ti hodočasnici, za­
jedno s n e k i m n o v o i m e n o v a n i m biskupima i članovima vlade,
bili s u t a m o d o k j e p a p a I v a n P a v a o II. p r e d v o d i o o b r e d n e
svečanosti.
Č u t i h o d o č a s n i k e k a k o pjevaju s v o j e p r a s t a r e h i m n e n a s v o ­
jim j e z i c i m a b i o j e v r l o dirljiv doživljaj. K a d a s a m n a p u s t i o s v e ­
č a n o s t , r e k a o s a m n e k i m s v o j i m k o l e g a m a d a j e taj d a n b i o
odlučujući t r e n u t a k u borbi č e š k o g i slovačkog naroda za slo­
b o d u . K a s n i j e s m o m o j a s u p r u g a i j a posjetili H o t e l C o l u m b u s
n e d a l e k o od Trga S v e t o g a Petra. Mjesto je bilo preplavljeno
h o d o č a s n i c i m a . Z a p r a v o j e cijeli p r o s t o r o k r e n u t p r e m a T r g u
S v e t o g P e t r a b i o p r e p u n h o d o č a s n i k a , m n o g i o d njih u n a r o d ­
n i m n o š n j a m a , a m n o g i sa b a r j a c i m a u r u k a m a , no svi s i s k r e n i m
v e s e l i m o s m i j e h o m . N a n e k i s u n a č i n osjetili d a j e t o b i o d a n
kada se u Č e h o s l o v a č k u p o č e l a vraćati sloboda.
U to vrijeme, d e s e t od trinaest biskupskih sjedišta bilo je
u p r a ž n j e n o . I z m e đ u 1 9 6 8 . i 1 9 8 8 . g o d i n e i m e n o v a n j e b i o sa­
m o j e d a n biskup. Č e š k o p u č a n s t v o izrazilo j e svoju želju z a
s l o b o d o m u proljeće 1968. a ta je p o b u n a bila o k r u t n o slom­
ljena.
D v a d a n a kasnije, 1 4 . s t u d e n o g a , S v e t a S t o l i c a i p r a š k a v l a d a
z a p o č e l e s u r a z g o v o r e , koji s u u r o d i l i obnavljanjem cijele crkve­
ne hijerarhije. T r i su b i s k u p a i m e n o v a n a u p r o s i n c u 1 9 8 9 . , a
j e d a n 7 . v e l j a č e 1 9 9 0 . D a n a 14. v e l j a č e 1 9 9 0 . p a p a Ivan P a v a o II.
i m e n o v a o j e č e t i r i n o v a b i s k u p a , d a b i s e , prvi p u t poslije d v a d e ­
s e t g o d i n a , p o p u n i l o svih t r i n a e s t biskupija.
82
83
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Z a m a h d o g a đ a j a n a s t a v l j a o s e , t e j e 1 9 . travnja 1 9 9 0 . Sveta
Stolica p o n o v o uspostavila d i p l o m a t s k e o d n o s e s Čehoslovačk o m . S e d a m d e s e t i d v a s a t a k a s n i j e , 2 2 . travnja, P a p i n »bijeskovit« p o s j e t P r a g u , V e l e h r a d u i B r a t i s l a v i p r e d s t a v l j a o je prvi
posjet n o v i m d e m o k r a c i j a m a i s t o č n e E u r o p e i z v a n P o l j s k e . Bio
je to z a p a n j u j u ć e u s p j e š a n p o s j e t u s m i s l u P a p i n i h ciljeva. Mi u
v e l e p o s l a n s t v u z n a l i s m o d a P a p a i m a i z n i m a n utjecaj n a pred­
sjednika H a v e l a . O n i s u s e s a s t a l i , i p r e d s j e d n i k j e d a o čvrsto
o b e ć a n j e d a ć e p o t i c a t i p o t p u n o usvajanje z a k o n a koji j a m č e
ljudska prava, v j e r s k e s l o b o d e i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m u Č e h o slovačkoj.
U n a s t a v k u s v o g p o d u p i r a n j a e u r o p s k e z a j e d n i c e , koja bi
obuhvatila i z a p a d n e i i s t o č n e dijelove, P a p a je, g o v o r e ć i u Vele­
h r a d u n a g r o b u S v e t o g M e t o d a ( k o g a j e z a j e d n o s a S v e t i m Ćirilom proglasio j e d n i m od svetih zaštitnika E u r o p e ) , najavio da
ć e sazvati o p ć u e u r o p s k u s i n o d u o p o s t k o m u n i s t i č k o j Europi.
P a p a Ivan P a v a o II. g o v o r i o je o e u r o p s k o j z a j e d n i c i - ideji
sličnoj G o r b a č o v l j e v o j o z a j e d n i č k o j e u r o p s k o j k u ć i .
B i l o j e t o 1 9 8 0 . , k a d a j e P a p a o b j a v i o d a s u S v e t i Ćiril i
M e t o d z a š t i t n i c i E u r o p e . O d najranijih d a n a s v o g pontifikata,
P a p a j e ž e l i o uključiti S l a v e n e i z i s t o č n e E u r o p e u svoju viziju
europske zajednice.
G o d i n e 1992., k a d a je p o s t a l a j a s n a n a z n a k a da bi se fede­
racija m o g l a rascijepiti na dvije r e p u b l i k e - Č e š k u i S l o v a č k u prilazili su mi razni a m e r i č k i Č e s i i S l o v a c i , koji su bili zabrinuti
z b o g t o g r a s p a d a . T a k o đ e r s e m o g l o nazrijeti d a s u n e k i o d
mojih starijih k o l e g a u S t a t e D e p a r t m e n t u m i s l i l i d a j e zamišlje­
n o razdvajanje p o s l j e d i c a l o š i h p r o s u d b i , t e d a b i m o g l o imati
k a t a s t r o f a l n e u č i n k e n a g o s p o d a r s t v o , p o s e b i c e n a s l o v a č k i na­
rod. M e đ u t i m , j a s a m izvijestio S t a t e D e p a r t m e n t d a S v e t a S t o ­
lica nije ž e l j e l a z a u z e t i s t a v u p r i l o g ili p r o t i v razjedinjenja f e d e ­
racije. N j e z i n a j e d i n a b r i g a b i l a j e da, š t o g o d s e d o g o d i l o , t r e b a
biti u s k l a d u sa č e h o s l o v a č k i m u s t a v o m i u m i r n i m o k o l n o s t i m a .
84
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T a k o đ e r s a m S t a t e D e p a r t m e n t i z v i j e s t i o d a s u m e sastanci
s a s l o v a č k i m č e l n i c i m a u R i m u uvjerili k a k o s u o n i č v r s t o o d l u ­
čili tražiti n e z a v i s n o s t . S l o v a č k i č e l n i c i i m a l i su osjećaj da su u
p o v i j e s n o m s m i s l u d r ž a n i k a o s i r o m a š n a r o d b i n a i z provincije.
Tako s a m i z v i j e s t i o W a s h i n g t o n . S l o v a č k i č e l n i c i t a k o đ e r s u m i s ­
lili d a s u bili u n e p o v o l j n o m p o l o ž a j u , j o š o d d a v n i h d a n a R e ­
publike koji s e ž u p o s l i j e P r v o g a s v j e t s k o g rata. R a s p a d f e d e ­
racije d o g o d i o s e 1 . siječnja 1 9 9 3 . , i t o n a m i r a n n a č i n . S a d a
i m a m o Č e š k u R e p u b l i k u i S l o v a č k u R e p u b l i k u , a obje m n o g o
duguju p a p i I v a n u P a v l u I I . z a u l o g u k o j u j e o d i g r a o u g o d i n a m a
1989. i 1 9 9 0 . , u s p j e š n o v o d e ć i s t r a t e g i j u k o j a j e d o n i j e l a n e z a v i s ­
nost n j i h o v i m n a r o d i m a .
U svojim s a m se savjetima State D e p a r t m e n t u ravnao prema
konzultacijama s n a d b i s k u p o m J a n o m C. K o r e c o m , biskupom
Nitre. N e d a v n o p r o g l a š e n k a r d i n a l o m , o n j e d u g o v r e m e n a p r o ­
veo u k o m u n i s t i č k i m zatvorima. Sveti ga je O t a c p o z n a v a o i vrlo
p o š t o v a o . O n j e v o d i o c r k v u u t a j n o s t i t i j e k o m d u g o g razdoblja
k o m u n i s t i č k e tiranije.
N a k o n š t o je p u š t e n iz zatvora, tajno je p o s v e ć e n biskupom,
a u s k o r o m u j e P a p a d o d i j e l i o i č a s t c r v e n o g k a r d i n a l s k o g šešira.
Sastao s a m se s k a r d i n a l o m K o r e c o m u Bratislavi i Nitri 1990.
godine, a on je m e n e nekoliko puta posjetio u Rimu. M o g a o
s a m nazrijeti i n a t o m s u z d r ž a n o m i o p r e z n o m č o v j e k u d a goji
d u b o k o s j e ć a j k a k o s l o v a č k i n a r o d , n a k o n s t o l j e ć a t u đ e g jarma,
i m a p r a v o d a b u d e n e z a v i s a n i d a i m a svoju v l a s t i t u zemlju.
Kasnije, k a d a je kardinal K o r e c posjetio Sjedinjene D r ž a v e u
1 9 9 1 . g o d i n i , s l o v a č k o - a m e r i č k a z a j e d n i c a u O h i u , Pennsylvaniji
i C o n n e c t i c u t u priredila mu je d o č e k k a o velikanu. Ovi su S l o ­
v a c i - A m e r i k a n c i t i m e i z r a ž a v a h s v o j e mišljenje o federaciji i n e ­
z a v i s n o s t i . S v e n j i h o v e p j e s m e , riječi i p o z d r a v i bili s u u p u ć e n i
S l o v a č k o j R e p u b l i c i . K a r d i n a l K o r e c uvijek j e s l o v i o k a o s l o ­
vački k a r d i n a l . A s v e s e t o d o g a đ a l o v i š e o d g o d i n u d a n a prije
n e g o j e S l o v a č k a R e p u b l i k a p o č e l a postojati.
85
THOMAS PATRICK MELADY
Mađarska
K a d a j e kardinal K a r o l W o j t y l a p o s t a o p a p a u listopadu
1 9 7 8 . g o d i n e , katolici su v e ć bili o s j e t i l i n a p r e d a k u Mađarskoj.
M a đ a r s k a crkva trpjela je p r o g o n e i n a d z o r . M a đ a r s k i vrhovni
p r e l a t , kardinal J o z s e f M i n d s z e n t y , z a t v o r e n j e 1 9 4 8 . g o d i n e t e
je u d o b a revolucije 1 9 5 6 . p o b j e g a o u a m e r i č k u a m b a s a d u .
N o , d o rujna 1 9 6 4 . S v e t a j e S t o l i c a p o t p i s a l a p r o t o k o l s Ma­
đ a r s k o m . T o j e b i o prvi s p o r a z u m koji j e p o t p i s a n i z m e đ u Vati­
k a n a i n e k e zemlje V a r š a v s k o g p a k t a . S v e t a j e S t o l i c a o d m a h
i m e n o v a l a šest b i s k u p a i j o š č e t i r i u 1 9 6 9 . g o d i n i .
K a d a sam p o s j e t i o M a đ a r s k u g o d i n e 1 9 7 0 . , z a p a z i o s a m više
s l o b o d n o g duha n e g o k o d ljudi u s u s j e d n i m k o m u n i s t i č k i m z e m ­
ljama. Mađarski n a r o d o p r e z n o bi i t i h o , s p o n o s o m p r i č a o o
s v o m pokušaju 1 9 5 6 . d a z b a c i k o m u n i s t i č k i j a r a m . N a k o n t o g a j e
o z r a č j e u Mađarskoj b i l o p o g o d n o za p u t k s l o b o d i , koji je u
i s t o č n o j Europi p o k r e n u o p a p a I v a n P a v a o II.
N a d a h n u t a d r a m a t i č n i m p r o m j e n a m a u Poljskoj, S v e t a j e
S t o l i c a 15. rujna 1989., n a p e t n a e s t u g o d i š n j i c u P r o t o k o l a , po­
h v a l i l a m a đ a r s k e n a p o r e z a p o b o l j š a n j e o d n o s a C r k v e i države,
»proširujući granice s l o b o d e z a C r k v u « , t e o t v a r a n j e m a đ a r s k i h
g r a n i c a izbjeglicama iz I s t o č n e N j e m a č k e . R a z g o v o r i u svezi s
o b n o v o m diplomatskih o d n o s a z a p o č e l i su u roku od nekoliko
tjedana.
D a n a 9 . veljače 1 9 9 0 . o b j a v l j e n o j e u s p o s t a v l j a n j e p u n i h di­
p l o m a t s k i h o d n o s a , a 4 . svibnja V a t i k a n j e p o s l a o i z a s l a n s t v o n a
s v e č a n i čin vraćanja p o s m r t n i h o s t a t a k a k a r d i n a l a J o z s e f a M i n d szentyja u katedralu u E s z t e r g o m . M e đ u A m e r i k a n c i m a koji su
bili n a t o m s v e č a n o m č i n u b i o j e i F r a n k S h a k e s p e a r e , bivši
američki veleposlanik pri S v e t o j S t o l i c i ( 1 9 8 7 . - 1 9 8 9 . ) , koji je u
i m e predsjednika N i x o n a b i o p o m a g a o u o m o g u ć i v a n j u s i g u r n o g
prolaza mađarskom kardinalu, k a k o bi m o g a o napustiti ame­
ričku a m b a s a d u u l i s t o p a d u 1 9 7 1 .
86
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N a k o n svibanjskih s v e č a n o s t i , u srpnju j e u s l i j e d i o s p o r a z u m
prema k o j e m u s e v j e r o n a u k p o n o v n o u v o d i k a o i z b o r n i p r e d m e t
u o s n o v n e i s r e d n j e š k o l e . P o s j e t p a p e I v a n a P a v l a II. M a đ a r s k o j
u k o l o v o z u 1 9 9 1 . o z n a č i o j e k o n a č n u p r e k r e t n i c u u zemlji, koja
je pokušala politički poredak silom promijeniti g o d i n e 1956. Tu
s u revoluciju S o v j e t i o k r u t n o u g u š i l i . N o ovaj s u put, u revoluciji
od 1990. do 1991., promjene bile uspješne. I dogodile su se na
miran n a č i n .
U s p j e h nije d o š a o p r e k o n o ć i . Z a p r a v o j e z a p o č e o 1 9 6 0 .
godine, o p r e z n i m kontaktima i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i tadašnje
k o m u n i s t i č k e v l a d e . U o n o v r i j e m e , t o j e u p r v o m r e d u bila z a ­
sluga k a r d i n a l a Casarolija. N j e g o v i k o n t a k t i i v e z e drugih duž­
n o s n i k a V a t i k a n a u š e z d e s e t i m a i s e d a m d e s e t i m a p r i p r e m i l i su
p o z o r n i c u z a n e n a s i l n e p r o m j e n e u strukturi vlasti k o j e s u s e
dogodile više od dva desetljeća kasnije.
D o k njihove djelatnosti nisu bile koordinirane u š e z d e s e t i m a
i s e d a m d e s e t i m a , Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica radile su na
m n o g o n a č i n a p r e m a i s t o m s m j e r u . S A D s u b i l e dugotrajni
z a g o v o r n i k p r a v a m a đ a r s k o g n a r o d a n a s l o b o d u vjere, ljudskih
prava i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . Z a š t i t a b e z p r e c e d e n s a , p r u ž e n a
k a r d i n a l u M i n d s z e n t y j u pri a m e r i č k o j a m b a s a d i u B u d i m p e š t i
od 1959. do 1971., i zajednička u l o g a S A D i Vatikana u prego­
v o r i m a o k o n j e g o v a i z l a s k a i z M a đ a r s k e u 1 9 7 1 . g o d i n i , bili s u
s a m o d v a o d m n o g o b r o j n i h p o k a z a t e l j a d u h a suradnje i z m e đ u
S A D i Vatikana u dovođenju s l o b o d e m a đ a r s k o m pučanstvu.
P r o b l e m koji s e č e s t o javljao u r a z g o v o r i m a s m a đ a r s k i m
p o s j e t i t e l j i m a koji bi d o l a z i l i u R i m , u r a z d o b l j u 1 9 9 1 . i 1 9 9 2 .
godine, b i o je p r o b l e m mađarske manjine u Slovačkoj i Rumunj­
skoj. J a b i h p o n e k a d g u b i o strpljenje, k a d a b i m i moji m a đ a r s k i
prijatelji t v r d i h d a o d r e đ e n i dijelovi S l o v a č k e i R u m u n j s k e tre­
baju biti v r a ć e n i M a đ a r s k o j z b o g p r i s u t n o s t i M a đ a r a koji t a m o
žive. N i s u se p u n o zamarali d u ž n o s t i m a manjina u tim zemljama
da prihvate svoje o b v e z e k a o građani tih zemalja.
87
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D i o j e t o p r o b l e m a u o v o m p o d r u č j u E u r o p e , g d j e j e pripad­
nost jeziku i kulturi t a k o d u b o k a , da ne d o p u š t a s t v a r a n j e ideje
o n e u t r a l n o m g r a đ a n i n u l o j a l n u u s t a v u koji j a m č i j e d n a k a pra­
va za sve, b e z o b z i r a na e t n i č k o , v j e r s k o ili r a s n o p o d r i j e t l o . To
je također bilo osjetljivo pitanje i za S v e t u S t o l i c u , j e r su te iste
skupine p o k u š a v a l e u v u ć i S v e t u S t o l i c u d a s t a n e n a njihovu
stranu. S v e t a j e S t o l i c a z a u z e l a s t a v s l i č a n o n o m koji s u z a s t u ­
pale Sjedinjene D r ž a v e . O p ć e j e s l a g a n j e b i l o u mišljenju d a j e
dužnost g r a đ a n a koji ž i v e u o d r e đ e n o j z e m l j i d a b u d u lojalni
ustavu t e zemlje. I s t o d o b n o s e o č e k i v a l o o d t e z e m l j e d a j a m č i
njihova g r a đ a n s k a p r a v a t e m o g u ć n o s t i d a o s t a n u vjerni svojim
običajima i s v o m j e z i k u .
Rumunjska
Rumunjska j e S v e t o j S t o l i c i p r e d s t a v l j a l a t e ž i i z a z o v n e g o
Poljska, Č e h o s l o v a č k a i M a đ a r s k a . D o l a z a k k o m u n i z m a p o s l i j e
Drugoga svjetskog r a t a u k i n u o j e k o n k o r d a t i z 1 9 2 0 . g o d i n e , koji
je jamčio prava C r k v e . P o d r ž a v l j e n j e m vjerskih š k o l a i d o n o š e ­
njem represivnog p r o t u v j e r s k o g z a k o n a 1 9 4 8 . z a b r a n j e n o j e dje­
lovanje G r k o k a t o l i č k e crkve, d o k s u p r i z n a t e s a m o dvije ri­
mokatoličke biskupije. D i p l o m a t s k e v e z e s a S v e t o m S t o l i c o m
prekinute su 1 9 5 0 .
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
vanja, S v e t a j e S t o l i c a o d g o v o r i l a d a o n a o p i t a n j i m a i m e n o v a n j a
b i s k u p a v l a d e o b i č n o o b a v j e š t a v a , a n e p i t a z a mišljenje. S v e t a
S t o l i c a o d l u č n a j e u zaštiti s v o j e g p r a v a d a i m e n u j e b i s k u p e
š i r o m svijeta b e z p r e t h o d n i h k o n z u l t a c i j a s b i l o k o j o m v l a d o m .
V a t i k a n o v o s m a t r a t e m e l j n i m a s p e k t o m vjerske s l o b o d e .
P r o m j e n a od k o m u n i s t i č k o g terora na demokratski sustav u
R u m u n j s k o j j o š j e uvijek n e p o t p u n a . L o k a l n o k a t o l i č k o c r k v e n o
v o d s t v o n e k o l i k o se p u t a o g l a s i l o u s v e z i s k r š e n j i m a ljudskih
prava, koja s u s e d o g o d i l a n a k o n r u š e n j a k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e
u 1989. V l a d a Sjedinjenih D r ž a v a t a k o đ e r je izrazila zabrinutost
z b o g k r š e n j a ljudskih p r a v a u p r i j e l a z n o m r a z d o b l j u iz 1 9 9 0 . na
1991.
R u m u n j s k a n i k a d a nije p o z n a v a l a tradiciju p a r l a m e n t a r n o g
s u s t a v a ili d e m o k r a t s k i h u s t a n o v a . Prije D r u g o g a s v j e t s k o g rata
n j o m e j e v l a d a o n e o d g o v o r a n v l a d a r , a kasnije s u n a c i s t i č k i k o l a b o r a t o r i p r e u z e l i vlast. N a k o n t o g a uslijedilo j e č e t r d e s e t i
petogodišnje razdoblje okrutne komunističke vladavine.
P r a v o s l a v n o crkveno v o d s t v o k o m p r o m i t i r a l o s e z b o g svoje
uske suradnje s k o m u n i s t i č k o m v l a d o m . U m e đ u v r e m e n u , od
rušenja k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e u 1 9 8 9 . g o d i n i , e u r o p s k e i a m e ­
ričke k a t o l i č k e o r g a n i z a c i j e p o m a g a l e s u r i m o k a t o l i č k o m pu­
č a n s t v u d a i z g r a d i crkve, š k o l e i b o l n i c e . T o j e u p r a v o s l a v n i h
kršćana p o v e ć a l o nepovjerenje i nesigurnost u ponašanju prema
katoličkom vodstvu u Rumunjskoj.
Zamah događaja u susjednim k o m u n i s t i č k i m z e m l j a m a isto
j e tako utjecao n a R u m u n j s k u . S v e t a j e S t o l i c a u s p o s t a v i l a k o n ­
takt s N a c i o n a l n o m f r o n t o m s p a s a , p r a v o s l a v n i m p a t r i j a r h o m
Teocistom i d e m o k r a t s k i m č e l n i c i m a u siječnju 1 9 9 0 . g o d i n e .
Promjene tijekom prijelaza iz k o m u n i s t i č k o g nasilja u s l o b o d u
odvijale s u s e brzo, p a j e P a p a 1 4 . o ž u j k a 1 9 9 0 . g o d i n e i m e n o v a o
sedam r i m o k a t o l i č k i h i p e t g r k o k a t o l i č k i h b i s k u p a , t e j e n a taj
način u cijelosti o b n o v l j e n a r u m u n j s k a c r k v e n a hijerarhija.
Sljednici Unijatske i Univerzalističke crkve u Rumunjskoj
t a k o đ e r s u trpjeli t i j e k o m k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e . U n i j a t i i ka­
t o l i c i n a r u m u n j s k o m p o d r u č j u T r a n s i l v a n i j e p o s e b n o s u bili
izloženi t e š k o ć a m a . D r . William F. Schultz, pripadnik Unijatske
i U n i v e r z a l i s t i č k e c r k v e , j a v i o mi se u s v e z i s i n f o r m a c i j a m a k o j e
je n j e g o v a o r g a n i z a c i j a i m a l a o p r o b l e m i m a ljudskih p r a v a u
Rumunjskoj.
Kada je rumunjska v l a d a izrazila » i z n e n a đ e n j e i z a b r i n u t o s t «
zbog j e d n o s t r a n o g n a č i n a n a koji j e S v e t a S t o l i c a i z v r š i l a i m e n o -
B i o sam mu u mogućnosti ugovoriti da se sastane s dužnos­
n i c i m a S v e t e S t o l i c e koji s u s e b a v i l i t a k v i m p i t a n j i m a . B i o j e t o
88
89
THOMAS PATRICK MELADY
d o b a r p r i m j e r dviju c r k v e n i h g r u p a k o j e imaju g o l e m e r a z l i k e u
t e o l o š k i m s t a v o v i m a , a koje s u r a đ u j u n a p o d r u č j u ljudskih prava
i vjerskih s l o b o d a .
G o d i n e 1990. susreo sam se s arhiepiskopom Arapasuom,
patrijarhom R u m u n j s k e pravoslavne crkve. U d u g o m razgovoru
p o k u š a o m i j e p o d a s t r i j e t i uvjerljive r a z l o g e z a s t o j e P r a v o s l a v n a
crkva s u r a đ i v a l a s k o m u n i s t i č k i m v o d s t v o m t i j e k o m š e z d e s e t i h ,
s e d a m d e s e t i h i o s a m d e s e t i h . K a d a j e n a r e d d o š l a t e m a Ka­
t o l i č k e c r k v e , patrijarh j e i z r a ž a v a o o č i t u b o j a z a n d a ć e Ka­
t o l i č k a crkva, s o b z i r o m na n j e z i n u r a š i r e n o s t i p o v e z a n o s t sa
s v i j e t o m , i s k o r i s t i t i s v o j e i z v o r e i p r o m i c a t i s e b e n a š t e t u Pra­
v o s l a v n e crkve. Raspravljao s a m o patrijarhovu strahovanju s
katoličkim nadbiskupom Budimpešte, I a o n o m R o b u , s čime je
b i o p o t p u n o u p o z n a t . S v e t a j e S t o l i c a t a k o đ e r z n a l a z a njihovo
nepovjerenje, te je upozorila katoličko v o d s t v o u Rumunjskoj da
o p r e z n o djeluje.
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a znaju da nepostojanje
d e m o k r a t s k i h tradicija u k o m b i n a c i j i s n e p o v j e r e n j e m v e ć i n s k e
R u m u n j s k e p r a v o s l a v n e c r k v e p r e m a m a đ a r s k o j m a n j i n i i Ka­
t o l i č k o j crkvi m o g u z a p r i j e č i t i n a p r e d o v a n j e k d r u š t v u k o j e jam­
č i vjerske s l o b o d e , ljudska p r a v a i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m . N o na­
p r e d a k j e p o s t i g n u t . T o j e n j i h o v prvi p o k u š a j uspostavljanja
d e m o k r a t s k e v l a d e , a razvoj i n s t i t u c i j a j e n e š t o š t o s e n e m o ž e
stvoriti p r e k o n o ć i . U m e đ u v r e m e n u , s t a l n a b u d n o s t S j e d i n j e n i h
D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e t e d r u g i h koji p a z e n a l j u d s k a p r a v a i
vjerske s l o b o d e , j a m č e d a b i s e t r e b a o p o s t i ć i trajni n a p r e d a k u
ovoj zemlji.
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Bugarska
K a d a s m o 1 9 7 0 . m o j a s u p r u g a i j a posjetili B u g a r s k u , o n a j e
imala j e d a n o d najstrožih o b l i k a k o m u n i s t i č k o - a t e i s t i č k o g re­
žima. N i s m o m o g l i n a ć i k a t o l i č k u crkvu koja j e bila o t v o r e n a .
S l o b o d a vjere i ljudska prava bili su za r a z g o v o r z a b r a n j e n e
teme.
P o č e t k o m 1 9 4 7 . k a t o l i č k o o b r a z o v a n j e i institucije s u uki­
nute, a a p o s t o l s k i d e l e g a t o t j e r a n j e 1 9 4 9 . S v e c r k v e n e djelat­
nosti b i l e s u p o d d r ž a v n i m n a d z o r o m . D o 1 9 7 9 . nije b i o
i m e n o v a n ni j e d a n biskup, a tada je P a p a b i o u m o g u ć n o s t i
p o p u n i t i b i s k u p s k o m j e s t o u j e d n o j p r a z n o j biskupiji. P o k u š a j
atentata na P a p u u 1981. d o d a t n o je opteretio bilateralne od­
n o s e , z a t o š t o j e b i l o r a š i r e n o mišljenje d a j e u a t e n t a t b i l a
u k l j u č e n a b u g a r s k a obavještajna s l u ž b a . T o , m e đ u t i m , nije spri­
j e č i l o V a t i k a n d a p r i m i b u g a r s k o g m i n i s t r a vanjskih p o s l o v a 5 .
p r o s i n c a 1 9 8 8 . D v i j e g o d i n e kasnije, 6 . p r o s i n c a 1 9 9 0 . , V a t i k a n
je uspostavio diplomatske o d n o s e s B u g a r s k o m i 1991. t a m o
p o s l a o nuncija.
S a d a u B u g a r s k o j p o s t o j i s n a ž n a o d a n o s t vjerskim s l o b o ­
d a m a i l j u d s k i m p r a v i m a . N e p r i s t r a n i p r o m a t r a č i pratili su iz­
b o r e 1 9 9 1 . , koji s u bili p o š t e n i i p r a v e d n i . P a p a j e p r i h v a t i o p o z i v
d a p o s j e t i B u g a r s k u . O n t a k o đ e r nije p o k a z a o n i k a k v e n a z n a k e
da ž e l i p o n o v n o p o k r e n u t i istragu o p o v e z a n o s t i B u g a r s k e s p o ­
k u š a j e m a t e n t a t a . I a k o S v e t i O t a c n e p o t e ž e o v o pitanje, bugar­
ska v l a d a n a n o v o j e o t v o r i l a d o s j e e o p o k u š a j u a t e n t a t a n a P a p u ,
koje s a d a r a z m a t r a j u n e z a v i s n e g r u p e .
Posjet rumunjskog predsjednika I o n a Iliescua američkom
p r e d s j e d n i k u C l i n t o n u u travnju 1 9 9 3 . p o k a z a t e l j j e d a s e si­
tuacija u s v e z i s l j u d s k i m p r a v i m a p o b o l j š a l a t i j e k o m n e k o l i k o
godina o d p a d a k o m u n i s t i č k e vlasti 1989. S a s t a n a k s e održao
z b o g t o g a š t o j e a m e r i č k a v l a d a b i l a z a d o v o l j n a n a p r e t k o m koji
je b i o u tijeku.
U l o g a S v e t e S t o l i c e u pretvaranju s t r o g o g k o m u n i s t i č k o g
s u s t a v a A l b a n i j e u v l a d u d e m o k r a t s k o g ustroja bila j e v e l i k o
i z n e n a đ e n j e z a m n o g e z b o g m a l o g broja k a t o l i k a u toj zemlji.
A l b a n s k a je povijest zaista tmurna.
90
91
Albanija
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o d i n e 1 9 6 7 . a l b a n s k a k o m u n i s t i č k a v l a d a , objavljujući d a j e
eliminirala s v a k u vjeru u zemlji, p r o g l a s i l a se p r v o m ateistič­
kom d r ž a v o m u svijetu. S a m o s u m a l e g r u p e k a t o l i k a u tajnosti
uspjele preživjeti.
K a t o l i č k e c r k v e . S u s r e o s a m m n o g e o d njih d o k s u posjećivali
k a t o l i č k e o r g a n i z a c i j e u R i m u . K a k v a p r o m j e n a u državi koja je
nekad s l u ž b e n o bila ateistička!
D o 1990., p r o m j e n e k o j e s u z a h v a t i l e d r u g e d i j e l o v e i s t o č n e
Europe p o č e l e su djelovati i na Albaniju. D a n a 4. s t u d e n o g a
održana j e prva j a v n a s v e t a m i s a o d 1 9 6 7 . , n a kojoj j e b i l o na­
z o č n o četiri t i s u ć e k a t o l i k a . D a n a 1 1 . s t u d e n o g a , n a d r u g u misu
z a javnost d o š l o j e v i š e o d p e d e s e t t i s u ć a ljudi.
Z a j e d n i c a Saint Egidio, o r g a n i z a c i j a k o j a je b l i s k o p o v e z a n a
s Vatikanom, u 1990. godini p o č e l a je diskretno pružati p o m o ć
albanskim č e l n i c i m a . V a t i k a n s k o i z a s l a n s t v o p o s j e t i l o j e zemlju
u dva navrata 1 9 9 1 . D a n a 3 1 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . p r v a svjetska ate­
istička država p o s t a l a je s v j e t o v n a , a n o v i je u s t a v z a j a m č i o vjer­
ska prava s v i m v j e r s k i m s k u p i n a m a .
Dramatične p r o m j e n e p o t i c a l e su i Sjedinjene D r ž a v e , a
državni tajnik J a m e s B a k e r p o s j e t i o j e T i r a n u 2 2 . lipnja 1 9 9 1 . t e
pozdravio p r i h v a ć a n j e vjerskih s l o b o d a , l j u d s k i h p r a v a i poli­
tičkog p l u r a l i z m a u Albaniji. O v d j e s u , k a o i u o s t a l i m i s t o č n o ­
europskim z e m l j a m a , p r o m j e n e u b r z a n o u z i m a l e m a h a .
Albanski p r e m i j e r M e k š i , u pratnji m i n i s t r a v a n j s k i h p o s l o v a
Serrekea, s a s t a o s e s P a p o m 1 . v e l j a č e 1 9 9 3 . K a s n i j e s e p r e m i j e r
Mekši s a s t a o i s C a m e r o n o m H u m e o m , z a m j e n i k o m š e f a a m ­
basade, t e m u k a z a o d a j e u v j e r i o P a p u u n a k a n e s v o j e v l a d e
koja se o d l u č i l a razviti u o t v o r e n o d r u š t v o s p u n i m p o š t o v a n j e m
vjerskih s l o b o d a . O n j e t a k o đ e r p r i p o m e n u o k a k o ž e l i d a Al­
banija p o s t a n e z e m l j a koja ć e u p o t p u n o s t i p o š t i v a t i p r a v a m a ­
njina.
D a n a 2 5 . travnja, P a p a j e z a j e d n o d n e v n o g p o s j e t a T i r a n i
bio s r d a č n o p o z d r a v l j e n z b o g p o t p o r e koju j e S v e t a S t o h c a pru­
žila albansku p r e l a s k u s k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e na d e m o k r a c i j u .
Sveta S t o l i c a s a d a i m a n u n c i j a u T i r a n i . A l b a n s k o v o d s t v o p o č e ­
l o j e posjećivati R i m o d 1 9 9 0 . g o d i n e i s a v j e t o v a t i s e s č e l n i c i m a
92
Bivši
Sovjetski
Savez
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica imale su pred s o b o m
istog m o ć n o g p r o t i v n i k a . G o d i n e n a k o n D r u g o g a svjetskog rata
(kad j e t a d a š n j i S o v j e t s k i S a v e z s t e k a o s t a t u s v e l e s i l e ) bile s u
iznimno b r e m e n i t e za Sjedinjene D r ž a v e i Svetu Stolicu. Obje su
države m a r l j i v o u l a g a l e n a p o r e u zaustavljanje širenja b e z b o ž n o g k o m u n i z m a u r a z d o b l j u o d 1 9 4 5 . g o d i n e d o kraja o s a m d e s e ­
tih. O v a s e b o r b a p r o v o d i l a n a r a z l i č i t e n a č i n e , ali nije prestajala
sve d o k j e S o v j e t s k i S a v e z b i o v e l e s i l a . S l o m S o v j e t s k o g S a v e z a
z a p o č e o j e z a v r i j e m e R e a g a n o v e i B u s h o v e v l a d e , u razdoblju
od 1 9 8 0 . do 1988. g o d i n e te je završio na polovici prvog mandata
predsjednika B u s h a . Visoki vatikanski dužnosnici u nekoliko su
m i n a v r a t a r e k l i d a svijet d u g u j e v e l i k u z a h v a l n o s t S j e d i n j e ­
nim D r ž a v a m a što su pripremale i p r e u z e l e v o d e ć u ulogu u
o v o m s l o m u , te što su to postigle na nenasilan način. Kada
s a m u k o l o v o z u 1 9 8 9 . n a p u s t i o W a s h i n g t o n radi o d l a s k a n a
novu dužnost u Rimu, z n a o s a m da su Sjedinjene Države
držale u l o g u S v e t e S t o l i c e v i t a l n o m za sve promjene koje će
nastupiti.
D o l a s k o m G o r b a č o v a na p o z o r n i c u 1985., Sveta je Stoli­
ca predosjetila da dolazi vrijeme kada će se moći dogoditi
z n a č a j n e p r o m j e n e . P a p a , koji j e 1 9 7 9 . prvi g o v o r i o o j e d i n ­
s t v e n o j e u r o p s k o j z a j e d n i c i , k o j a d a ć e prigrliti i s t o č n e i z a ­
padne dijelove Europe, p o n o v i o je tu mogućnost na dan 1.
listopada 1988., kada se obraćao E u r o p s k o m parlamentu u
Strasbourgu.
G l a v n i P a p i n savjetnik u t o v r i j e m e b i o j e kardinal A g o s t i n o
C a s a r o l i , d r ž a v n i tajnik, a t i m e i g l a v n i č e l n i k v a t i k a n s k e v l a d e .
K a r d i n a l C a s a r o l i j e d n o j e d e s e t l j e ć e v o d i o » O s t p o l i t i k « ili » p o 93
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
litiku m a l i h k o r a k a « i stalnih k o n t a k a t a , da bi C r k v u u tadaš­
njem S S S R - u i i s t o č n o j E u r o p i o d r ž a o n a ž i v o t u .
1991. g o d i n e . K o m u n i k a c i j a koju j e G o r b a č o v z a p o č e o b r z o s e
pretvorila u razumijevanje, koje je p r e n e s e n o i na Jeljcina.
D r . H e n r y K i s s i n g e r , bivši državni tajnik S A D , izjavio j e d a
se k a o m l a d i p r o f e s o r u š e z d e s e t i m a s a v j e t o v a o s k a r d i n a l o m
Casarolijem uoči s v o g odlaska na put u i s t o č n u E u r o p u i SSSR.
R e k a o m i j e d a m u j e k a r d i n a l p r e p o r u č i o d a vježba »strpljenje,
ustrajnost i strpljenje«.
D r a m a s l o m a Sovjetskog Saveza i postanak R u s k e Fede­
racije p o k a z a l a je Ukrajini i o s t a l i m z e m l j a m a b i v š e g S o v j e t s k o g
Saveza da su S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s u g l a s n e u v e ć i n i
najvažnijih p o l i t i č k i h pitanja koja s u p o g a đ a l a o v e z e m l j e . Nji­
hovi s u s e p r i s t u p i razlikovali, n j i h o v a j e m e t o d o l o g i j a bila raz­
ličita, ali s u s e njihovi ciljevi o b i č n o p o d u d a r a l i .
B i o j e t o t e m e l j v a t i k a n s k e p o l i t i k e u d u g o m r a z d o b l j u iz­
m e đ u š e z d e s e t i h i o s a m d e s e t i h . K a d a s e v l a s t G o r b a č o v a usta­
lila, p o s t a l i s u vidljivi r e z u l t a t i v a t i k a n s k e p o l i t i k e d a s e o d r ž e
veze s Moskvom.
J e d a n o d prvih z n a k o v a p o b o l j š a n j a o d n o s a S S S R - a i Vati­
kana bila je s v e č a n o s t u lipnju 1 9 8 8 . , p r i g o d o m obilježavanja
tisućljeća k r š ć a n s t v a u Rusiji, na kojoj se v a t i k a n s k i d r ž a v n i taj­
nik, kardinal C a s a r o l i , s a s t a o u M o s k v i s p r e d s j e d n i k o m Gorb a č o v i m . Ovaj g a j e s a s t a n a k , k a k o m i j e k a s n i j e p r e n i o kardinal
Casaroli, o h r a b r i o u mišljenju d a j e G o r b a č o v s p r e m a n p r o v e s t i
značajne p r o m j e n e u S o v j e t s k o m S a v e z u , k o j e ć e k a s n i j e uroditi
v e ć i m ljudskim p r a v i m a z a n a r o d . K a r d i n a l j e b i o s i g u r a n d a j e
Gorbačov odan brzim i mirnim promjenama.
N e k o l i k o t j e d a n a kasnije, 6 . l i s t o p a d a , P a p a j e z r a k o p l o v o m
preletio teritorij S S S R - a n a p u t u n a E u h a r i s t i j s k i k o n g r e s u
S e o u l u , u Koreji. B i l o je to prvi p u t u d v a d e s e t i p e t g o d i n a
P a p i n o g putovanja z r a k o p l o v o m , d a j e o d s o v j e t s k e v l a d e d o b i o
dozvolu p r e l e t a i z n a d n j e z i n a teritorija.
Pravi z a o k r e t u o d n o s i m a S S S R - a i S v e t e S t o l i c e d o g o d i o s e
1 . prosinca 1 9 8 9 . k a d a j e p a p a I v a n P a v a o II. p r i m i o G o r b a č o v a
u V a t i k a n u . K a k o s m o o o v o m e g o v o r i l i u p r v o m p o g l a v l j u , na
o v o m j e sastanku P a p a r a z v i o d u b o k o s j e ć a j p o v j e r e n j a p r e m a
Gorbačovu.
D v a su č e l n i k a r a z g o v a r a l a o s l o b o d i vjere i l j u d s k i m pra­
vima u S S S R - u . Ista s u pitanja b i l a s r e d i š n j e t e m e s a s t a n k a Bori­
sa Jeljcina, p r e d s j e d n i k a R u s k e F e d e r a c i j e , s P a p o m u p r o s i n c u
94
T i j e k o m m o j e z a d n j e tri g o d i n e u R i m u i m a o s a m m n o g e
kontakte s n i s k i m izaslanikom Jurijem Karlovom. On je b i o
v i s o k o cijenjen č l a n d i p l o m a t s k o g z b o r a . K a r l o v j e b i o v r l o pa­
m e t a n čovjek, a i m a o je d u g o i s k u s t v o u Italiji k a o v a t i k a n s k i
stručnjak pri sovjetskoj a m b a s a d i u Italiji. P o z n a v a o je v a t i k a n ­
ske o b i č a j e i v r l o d o b r o g o v o r i o talijanski. Z n a l i s m o razmjenji­
vati i n f o r m a c i j e , t e s m o č a k raspravljali o s t r a t e g i j a m a . J e d a n o d
dojmljivijih o p r o š t a j n i h o b j e d a p r i r e d i h su Jurij i n j e g o v a su­
pruga T a m a r a u č a s t M a r g a r e t i i m e n i 1 6 . v e l j a č e 1 9 9 3 . I m a l i
s m o razvijen d o b a r radni o d n o s .
M o j a s u p r u g a M a r g a r e t i j a p o s j e t i l i s m o M o s k v u krajem
p r o s i n c a 1 9 9 3 . D o š l i s m o t a m o d v a t j e d n a prije p o s j e t a p r e d ­
sjednika C l i n t o n a . O s t v a r e n j e cilja d a R u s i j a u b r z o p o s t a n e d e ­
m o k r a t s k a z e m l j a predstavlja t e ž a k z a d a t a k .
Ruski n a r o d n i k a d a nije i m a o iskustva s demokracijom. Prijelaz
na demokraciju o t e ž a n je vrlo s l o ž e n i m g o s p o d a r s k i m prilikama.
M e đ u t i m , i S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s v j e s n e su važ­
nosti R u s i j e za svjetski mir. P r e d s j e d n i k C l i n t o n je, u siječanj­
s k o m p o s j e t u 1 9 9 4 . , p r u ž i o z n a č a j n u p o m o ć Jeljcinu i n j e g o v i m
p r o g r a m i m a . P o l i t i k a S v e t e S t o l i c e uvijek j e b i l a o k r e n u t a p o ­
državanju d e m o k r a t s k i h s n a g a u Rusiji.
Podudaranje politike S A D i S v e t e Stolice, do kojeg je došlo
u i s t o č n o j E u r o p i i u b i v š e m S o v j e t s k o m S a v e z u , nije se č e s t o
m o g l o ponoviti n a Srednjem istoku. O v u ć e m o t e m u razmatrati
u š e s t o m i s e d m o m poglavlju o v e knjige.
95
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
VI. poglavlje
Ljudska p r a v a i vjerske s l o b o d e :
kamen temeljac o d n o s a između
Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice
D
a n a 1 3 . o ž u j k a 1 9 9 2 . n a z v a o m e viši d i p l o m a t v a t i k a n s k o g
D r ž a v n o g tajništva u s v e z i sa s i t u a c i j o m u M a l a v i j u . Pret­
h o d n o g vikenda, katolički biskupi te m a l e države na jugoistoku
Afrike uputili su s v i m k a t o l i c i m a u z e m l j i p i s m o , u k o j e m pri­
kazuju situaciju u M a l a v i j u g l e d e l j u d s k i h p r a v a , vjerskih slo­
b o d a i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . U p i s m u se i s t i č u p o s t o j e ć e sla­
bosti, a p o z i v a v l a d a da o b a v i r e f o r m u s v o j e p o l i t i k e i prakse.
P i s m o j e b i l o o d g o v o r a n i s k a z č i n j e n i č n o g stanja o d s t r a n e mje­
r o d a v n o g c r k v e n o g tijela u zemlji.
Malavijska j e v l a d a o š t r o r e a g i r a l a . Prijetnje v l a d i n i h duž­
n o s n i k a k r e t a l e s u s e u r a s p o n u o d i z g o n a d o s m a k n u ć a . Malavi,
država p o t p i s n i c a K o n v e n c i j e U j e d i n j e n i h n a r o d a o ljudskim
pravima, p r u ž a l a j e n e o s p o r a n i z a z o v p r a v i m a vjerskih g r u p a d a
s e j a v n o očituju o p i t a n j i m a koja s u z a njih o d v i t a l n o g z n a č e n j a .
S v e t a j e S t o l i c a z a t r a ž i l a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e u č i n e s v e što
j e u našoj m o ć i k a k o b i s e s p r i j e č i l o g r u b o k r š e n j e ljudskih prava
i vjerskih s l o b o d a u M a l a v i j u . N a k o n š t o je o t o m e o b a v i j e š t e n
Washington, sastao s a m se s A n d r e w o m P a l m e r o m , britanskim
v e l e p o s l a n i k o m pri S v e t o j S t o l i c i , b u d u ć i d a j e M a l a v i č l a n i c a
Britanskog C o m m o n w e a l t h a . Sastali s m o se u n e k o l i k o navrata, a
ja sam sa S v e t o m S t o l i c o m bio u stalnoj vezi. O d g o v o r Washingt o n a b i o j e brz i o š t a r . D a n a 2 9 . travnja 1 9 9 2 . s a s t a l i s u s e H e r m a n C o h e n , p o m o ć n i k d r ž a v n o g tajnika S j e d i n j e n i h D r ž a v a z a
96
Afriku i J o h n T e m p o , malavijski m i n i s t a r vanjskih p o s l o v a . D a ­
na 30. travnja S t a t e D e p a r t m e n t s l u ž b e n o je izvijestio da je g.
Cohen:
»... izrazio duboku zabrinutost zbog kršenja ljudskih prava u Ma­
laviju, poglavito zbog nedavnih vladinih mjera protiv Katoličke
crkve nakon pastoralnog pisma malavijskih biskupa, kao i zbog
uhićenja i zatvaranja zagovornika demokracije - te je pozvao malavijsku vladu da otvori politički proces, vrati ustavom zajamčene
slobode i zajamči građanima prava da otvoreno iznose kritike na
račun vlade.«
T i j e k o m m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a , suradnja i z m e đ u
S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u p i t a n j i m a vjerskih s l o b o d a i
ljudskih p r a v a b i l a j e , k a o u slučaju Malavija, r a z l o g o m z a m o j e
vrlo č e s t e k o n t a k t e s d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e .
T o p r o i z l a z i i z t e m e l j n o g opredjeljenja. P a p a I v a n P a v a o II.
u svojoj je p o r u c i na Svjetski d a n m i r a 1. siječnja 1 9 9 2 . i s t a k n u o ,
d a s u p r i o r i t e t i V a t i k a n a n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a » p r a v o n a
život n a s v i m s t u p n j e v i m a razvitka, p r a v o n a p o š t o v a n j e b e z
obzira n a r a s u , s p o l ili vjerska uvjerenja, p r a v o n a materijalna
d o b r a p o t r e b n a z a ž i v o t , uključujući p r a v o n a rad s p r a v e d n o m
p o d j e l o m p l o d o v a r a d a koji b i o m o g u ć i l i d o b r o u r e đ e n i s k l a d a n
suživot«.
Bivši
Sovjetski
Savez
D a n a 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . M i h a i l G o r b a č o v , tadašnji predsjed­
nik S o v j e t s k o g S a v e z a , o d r ž a o j e p o v i j e s n i s a s t a n a k s P a p o m .
G o r b a č o v j e n a s t o j a o š i r o m o t v o r i t i v r a t a z a dijalog s a svjetskim
č e l n i k o m , k o g a s u n j e g o v i p r e t h o d n i c i d u g o v r e m e n a ocrnjivah.
K a d j e G o r b a č o v p o z v a o S v e t o g O c a d a p o s j e t i Sovjetski S a v e z ,
S v e t i j e O t a c p o s t a v i o u v j e t e z a svoj d o l a z a k . I z m e đ u o s t a l o g
z a t r a ž i o j e j a m s t v o M o s k v e , d a ć e u njihovoj z e m l j i ljudska prava
i v j e r s k e s l o b o d e biti z a j a m č e n i z a k o n o m .
97
THOMAS PATRICK MELADY
G o r b a č o v j e kasnije izjavio d a j e p a p a I v a n P a v a o II. odigrao
važnu u l o g u u p o t i c a n j u p r o m j e n a u b i v š e m S o v j e t s k o m Savezu
i istočnoj E u r o p i - od vjerske n e t r p e l j i v o s t i i kršenja ljudskih
prava p r e m a p u n o m j a m č e n j u vjerskih s l o b o d a i ljudskih prava.
U t o m smislu, p o t r e b n o j e t a k o đ e r s p o m e n u t i d a j e zabri­
nutost S v e t o g O c a z a ljudska p r a v a u n i v e r z a l n a , a n e selektivna.
O n nije tražio j a m s t v a s a m o z a k a t o l i k e , v e ć j e t a d a , k a o i danas
zagovarao ljudska prava i vjerske s l o b o d e za s v e .
K a s n o n a v e č e r 1. siječnja, n a k o n p r i m i t k a v a t i k a n s k o g iz­
vješća o s a s t a n k u G o r b a č o v a s P a p o m , b r z o j a v i o s a m S t a t e D e ­
partmentu d a j e » P a p a G o r b a č o v u n a g l a s i o v a ž n o s t vjerskih slo­
boda u S o v j e t s k o m S a v e z u za s v e v j e r o i s p o v i j e s t i « . Predsjednik
Bush i J a m e s B a k e r imali s u t o i z v j e š ć e k a d a s u s e sljedećeg
dana sastali s G o r b a č o v o m .
Nastojanja S v e t e S t o l i c e d a p o t i č e p r o m j e n e u b i v š e m So­
vjetskom S a v e z u i z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e , k o j e b i o d država
što krše ljudska p r a v a i vjerske s l o b o d e p o s t a l e d r ž a v e k o j e jam­
če vjerske s l o b o d e i ljudska prava, p o d u d a r a l a su se s ciljevima
Sjedinjenih D r ž a v a .
U tim s m o n a s t o j a n j i m a t i j e s n o s u r a đ i v a l i , te su o n a bila
uspješna.
VELEPOSLANIKOVA
novi z a P a p i n p o s j e t D o m i n i k a n s k o j R e p u b l i c i , n a n o v o j e p o ­
taknuto pitanje m o g u ć n o s t i P a p i n a p o s j e t a Kubi. D u ž n o s n i c i
Svete S t o l i c e p o n o v n o s u bili p r o t i v t o g p o s j e t a , smatrajući d a o n
n e b i p r i d o n i o p o b o l j š a n j u ljudskih prava z a k u b a n s k i n a r o d , t e
da bi se u n e k i m krugovima m o g a o p o g r e š n o tumačiti kao pot­
pora C a s t r o v u o k r u t n o m t o t a l i t a r n o m r e ž i m u .
S d r u g e s t r a n e , p a p a Ivan P a v a o II. 1 9 8 3 . g o d i n e p o s j e t i o j e
Nikaragvu, d r ž e ć i d a ć e n j e g o v p o s j e t p o m o ć i n a r o d u N i k a r a g v e
u borbi p r o t i v r e ž i m a koji je k r š i o ljudska p r a v a i vjerske s l o ­
b o d e . Taj j e p o s j e t b i o o p a s a n z a P a p u , n o n j e g o v a z a b r i n u t o s t
z a pitanja ljudskih p r a v a n a d v l a d a l a j e z a b r i n u t o s t z a o s o b n u
sigurnost. S u v r e m e n a s r e d s t v a j a v n o g p r i o p ć a v a n j a o m o g u ć i l a
su m i l i j u n i m a ljudi š i r o m svijeta da b u d u s v j e d o c i P a p i n i h oštrih
izjava, k o j i m a o s u đ u j e v l a d i n o k r š e n j e ljudskih prava.
S e d a m g o d i n a kasnije, 1 9 9 0 . g o d i n e , k a d j e n a r o d N i k a r a g v e
g l a s o v a o z a d e m o k r a t s k u v l a d u koja ć e j a m č i t i n j i h o v e s l o b o d e ,
u v o d e ć i m je k r u g o v i m a Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e za­
vladala r a d o s t . J o š j e j e d n a kruta, a u t o r i t a r n a k o m u n i s t i č k a vla­
da zamijenjena d e m o k r a t s k o m v l a d o m . Izborima u Nikaragvi
1990. n i s u n e s t a l i svi o s t a l i p r o b l e m i , p r i m j e r i c e ž i v o t n i s t a n ­
dard, ali j e n e s t a l o k o m u n i s t i č k o u g n j e t a v a n j e .
Južna
Kuba
i
Središnja
Amerika
U slučaju K u b e razmjenjivali s m o i n f o r m a c i j e i m e đ u s o b n o
s e savjetovali, n o n a š i s u n a p o r i d a u t j e č e m o n a p r o m j e n e u na­
silničkom k u b a n s k o m r e ž i m u i m a l i o g r a n i č e n u s p j e h . K a d a sam
prvi put s t i g a o u R i m , u k o l o v o z u 1 9 8 9 . , b i l o je o n i h koji su
zastupali ideju d a P a p a p o s j e t i K u b u , k a k o b i s e p o t a k l e pro­
mjene. M e đ u t i m , C a s t r o v e p o l i c i j s k e m j e r e p r o t i v b o r a c a z a
ljudska prava, koje su u b r z o u s l i j e d i l e , p o t a k l e su S j e d i n j e n e
Države d a izvijeste S v e t u S t o l i c u , k a k o m i d r ž i m o d a j e posjet
Kubi neprimjeren. Kasnije, t i j e k o m 1 9 9 2 . , k a d a s u z a p o č e l i pla98
PRIČA
Amerika
U svibnju 1 9 8 8 . , n e k o l i k o t j e d a n a prije P a p i n a o d l a s k a u
Paragvaj i Č i l e , j o š n i s a m r a d i o u diplomaciji. M e đ u t i m , o b r a t i l a
m i s e M e đ u n a r o d n a l i g a z a ljudska prava, koja j e bila z a b r i n u t a
z b o g kršenja ljudskih p r a v a i n d i j a n s k e z a j e d n i c e u Paragvaju. O
z a b r i n u t o s t i L i g e i z r a v n o s a m izvijestio n a d b i s k u p a P i a Laghija,
tadašnjeg pronuncija u W a s h i n g t o n u .
S a z a d o v o l j s t v o m s a m ustvrdio, d a j e P a p a i z r a z i o zabri­
n u t o s t o t o m pitanju u s v o m g o v o r u š t o g a j e o d r ž a o n e d u g o
n a k o n d o l a s k a u A s s u n c i o n , u Paragvaj. P a p a j e o d t a d a š n j e g
predsjednika, g e n e r a l a Alfreda Stroessnera, zahtijevao pobolj99
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
šanje stanja n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a I n d i j a n a c a . N e k o l i k o
tjedana n a k o n P a p i n a p o s j e t a p o č e l e s u p r o m j e n e n a bolje. Papa
je bio j e d n a k o o t v o r e n s tadašnjim p r e d s j e d n i k o m Čilea, gene­
r a l o m A u g u s t o m P i n o c h e t o m U g a r t o m . J a s n o j e d a s a m bio
z a d o v o l j a n š t o j e P a p a p r i h v a t i o m o j e p r i j e d l o g e z a svoj g o v o r u
Paragvaju i Č i l e u , i a k o s a m m u i h b i o u p u t i o t e k n e k o l i k o dana
prije n e g o j e k r e n u o u p o s j e t .
B i o s a m u vezi s vatikanskim državnim tajnikom g l e d e trage­
dije n a H a i t i j u . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u b i l e mišljenja d a A r i s t i d e
ima p r a v o n a p o v r a t a k , b u d u ć i d a j e i z a b r a n n a p r v i m d e m o k r a t ­
skim i z b o r i m a . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u b i l e z a b r i n u t e z b o g kršenja
ljudskih p r a v a z a v r i j e m e n j e g o v e v l a d e , n o d r ž a l e s u d a j e prva
stvar vratiti n a H a i t i p r v o g d e m o k r a t s k i i z a b r a n o g p r e d s j e d n i ­
ka. S d r u g e s t r a n e , S v e t a S t o l i c a j e b i l a z a b r i n u t a z b o g n j e g o v e
prošlosti, p o g l a v i t o z b o g n j e g o v i h g o v o r a i n e p r e d v i d i v o s t i , t e j e
n a p o s l j e t k u 1 9 9 2 . p r i z n a l a v l a d u k o j a j e naslijedila A r i s t i d e a .
D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e izvijestili s u m e , d a d r ž e n u ž n i m p o ­
držati v l a d u n a vlasti. S m a t r a l i s u d a j e p o s t o j a l a v e ć a vjerojat­
n o s t d a ć e v l a d a k o j a j e n a s l i j e d i l a A r i s t i d e a d o n i j e t i zemlji sta­
b i l n o s t . D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e isticali s u t a k o đ e r d a j e l o ­
k a l n o s t a n o v n i š t v o njihov p r i m a m i i n t e r e s n a Haitiju. V j e r o v a h
su da će k o n t a k t i m a s v l a d o m koja je bila na vlasti imati veći
utjecaj.
S t o g a nisam, stupajući na d u ž n o s t u k o l o v o z u 1 9 8 9 . godine,
n i m a l o d v o j i o o p r e d a n o s t i p a p e I v a n a P a v l a II. b o r b i z a ljudska
prava. N a k o n n i z a g o d i n a v e l e p o s l a n i č k o g i s k u s t v a , m o g u tvrditi
d a j e P a p a g l a v n i p o b o r n i k ljudskih p r a v a z a s v e . N e s a m o d a j e
p r e d a n toj stvari, v e ć s e i v r l o u č i n k o v i t o s l u ž i m e d i j i m a d a
p r e n e s e svoju p o r u k u .
Haiti:
noćna
mora
za
ljudska prava
T i j e k o m m o g a v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a pri S v e t o j Stolici,
Haiti je o s t a o prava n o ć n a m o r a za ljudska prava. U prosincu
1990. ukazala s e velika n a d a d a ć e s e n a k o n i z b o r n e pobjede
v e l e č a s n o g J e a n a B e r t r a n d a A r i s t i d e a n a p r e d s j e d n i č k i m izbo­
rima d u g a t r a g i č n a p o v i j e s t z e m l j e p o č e t i mijenjati.
Izbori o d r ž a n i 16. siječnja 1 9 9 0 . prvi s u d e m o k r a t s k i pred­
sjednički izbori u p o v i j e s t i t e z e m l j e . P r e d s j e d n i k A r i s t i d e z a p o ­
č e o j e k o r a k e z a p o b o l j š a v a n j e ljudskih p r a v a n a H a i t i j u . N o
n a k o n n e k o l i k o m j e s e c i stanje s e n a g l o p o č e l o p o g o r š a v a t i . Broj­
n e s u s e p r i s t a š e p r e d s j e d n i k a A r i s t i d e a u p r o s v j e d i m a protiv
svojih p r o t i v n i k a , koji s u s e s u p r o t s t a v l j a l i ideji u n a p r e đ i v a n j a
ljudskih prava, s l u ž i l e s u r o v o m m e t o d o m » P e r e L e b r u n « , p o s ­
t u p k o m k o j i m s e o k o v r a t a i r a m e n a ž r t v e stavi a u t o m o b i l s k a
g u m a , z a p a l i i o s t a v i ž r t v u da i z g o r i .
D a n a 2 9 . rujna 1 9 9 1 . p r e d s j e d n i k A r i s t i d e s v r g n u t j e v o j n i m
p u č e m . U t j e d n i m a n a k o n p u č a d o g o d i l a s u s e u ž a s n a kršenja
ljudskih prava.
100
I a k o s e t o nije p o d u d a r a l o s p o l i t i k o m S j e d i n j e n i h D r ž a v a ,
nisam d o b i o n a p u t k e da prosvjedujem protiv postupaka S v e t e
S t o l i c e . M o j z a m j e n i k C a m e r o n H u m e o b r a z l o ž i o j e n a š a sta­
jališta k o l e g a m a u V a t i k a n u .
G o d i n a 1 9 9 2 . p r o t j e c a l a j e b e z rješenja, a h a i t s k a s e t r a g e ­
dija o d r a z i l a i na d o m a ć e p r i l i k e u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a . A r i s ­
tide je pridobio m n o g o sljedbenika u haitskim zajednicama
unutar Sjedinjenih Država. T i j e k o m saslušanja u Kongresu do­
l a z i l o j e d o e m o t i v n i h p r o s v j e d a A r i s t i d e o v i h s l j e d b e n i k a i z re­
dova haitskih zajednica.
Na Katoličkoj konferenciji Sjedinjenih Država, održanoj
1 9 9 2 . g o d i n e , i z r a ž e n o j e n e g o d o v a n j e z b o g a m e r i č k e imigracij­
s k e p o l i t i k e , t e m e l j e m k o j e s e o d b i j a azil i z b j e g l i c a m a s H a i t i j a
koje traže ulazak u Sjedinjene D r ž a v e . Na izborima 1992. B u s h o v a s e v l a d a o t o m pitanju o č i t o v a l a drukčije o d p r e d s j e d ­
n i č k o g k a n d i d a t a C l i n t o n a , n o n a k o n i z b o r n e p o b j e d e predsjed­
n i k a C l i n t o n a nije d o š l o d o značajnijih p r o m j e n a u imigracijskoj
politici p r e m a Haitiju.
101
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Krajem 1 9 9 3 . S v e t a s e S t o l i c a izjasnila d a s e n e ć e protiviti
mirnom p o v r a t k u v e l e č a s n o g A r i s t i d e a n a p o l o ž a j p r e d s j e d n i k a
bez obzira na mišljenje da s v e ć e n i c i ne bi t r e b a l i o b n a š a t i svje­
tovne d u ž n o s t i . ( M n o g i s u bili i z n e n a đ e n i , b u d u ć i d a j e Aristide
u svojim g o v o r i m a o š t r o n a p a d a o P a p u i S v e t u S t o l i c u . )
r o m a š n i m a u Liberiji. G o t o v o n i t k o nije z n a o njihova i m e n a . N a
misi zadušnici u R i m u pročitao s a m u l o m a k iz S v e t o g pisma.
S m a t r a o s a m d a j e t r e b a l o v i š e r e ć i o p e t b r u t a l n o ubijenih
Amerikanki, n a k o n što su odbile prijedloge da se iz sigurnosnih
razloga v r a t e u M o n r o v i j u . O s t a l e su s ljudima k o j i m a su d o š l e
pomoći.
M e đ u t i m , strategija p r e d s j e d n i k a C l i n t o n a , uključujući em­
bargo, b l o k a d u i o s t a l e sankcije, k r a j e m 1 9 9 4 . j o š uvijek nije
značajno p o v e ć a l a d e m o k r a c i j u i s l o b o d e z a s t r a š e n o g n a r o d a
Haitija.
Somalija,
humanitarne
Liberija
katastrofe
i
Sudan:
u
Africi
Tijekom m o g m a n d a t a u R i m u , g r a đ a n s k i s u k o b i u z pri­
rodne n e p o g o d e u z r o k o v a l i s u h u m a n i t a r n u k a t a s t r o f u u E t i o ­
piji, Čadu, Somaliji, Liberiji, M o z a m b i k u , S u d a n u i A n g o l i . O b ­
našajući d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , s u r a đ i v a o
sam s d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e u pribavljanju h u m a n i t a r n e
pomoći i okončanju s u k o b a u m n o g i m afričkim zemljama.
D a n a 3 0 . srpnja 1 9 9 2 . p o z v a o m e viši d u ž n o s n i k v a t i k a n s k o g
Državnog tajništva i i z r a z i o z a b r i n u t o s t S v e t e S t o l i c e z b o g Li­
berije. S v e t a S t o l i c a o b r a t i l a n a m s e z b o g t r a d i c i o n a l n o g inte­
resa Sjedinjenih D r ž a v a za tu z e m l j u . D u g o t r a j n i g r a đ a n s k i rat u
Liberiji j e d n a k o j e z a b r i n j a v a o S j e d i n j e n e D r ž a v e . Z a j e d n i č k i m
naporima o s i g u r a n a j e h u m a n i t a r n a p o m o ć , n o b i l o j e t e š k o naći
političko rješenje. U n a t o č s v i m n a š i m n a p o r i m a , Liberija s e ti­
jekom v e ć e g dijela m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a pri S v e t o j S t o ­
lici i dalje n a l a z i l a u stanju rasula. D a n a 1 2 . s t u d e n o g a 1 9 9 2 . b i o
sam n a z o č a n n a m i s i z a d u š n i c i z a p e t a m e r i č k i h č a s n i h s e s t a r a ,
koje su ubili p o b u n j e n i c i u Liberiji.
Moja s u p r u g a i ja posjetili s m o Liberiju u n e k o l i k o navrata.
Teško d a b i n e t k o m o g a o p o ž e l j e t i t a m o živjeti. P e t u b i j e n i h
časnih sestara b a v i l e s u s e d o b r o v o l j n i m r a d o m , p o m a ž u ć i si102
Napuštajući kapelicu na N o r t h American College, Margaret
i j a zamijetili s m o n a s e s t r a m a k o j e s u d o š l e n a m i s u z a d u š n i c u
izraz o s a m l j e n o s t i i p o m i r e n o s t i s a s u d b i n o m . T o n a s j e t o l i k o
p o g o d i l o , d a s m o o d l u č i l i t e v e č e r i o s t a t i u rezidenciji, i a k o s m o
trebali o t i ć i u g r a d n a s v e č a n u v e č e r u . Ž a l o v a n j e z a č a s n i m s e s ­
trama b i l o j e j e d a n o d r a z l o g a z a t m u r n u i s a m o t n u a t m o s f e r u u
kapelici, a d r u g i j e b i o s a m a Liberija. Z a v r i j e m e m o g b o r a v k a u
R i m u , p o p r i m i t k u izvješća i z Liberije, uvijek b i h o k l i j e v a o n e ­
k o l i k o t r e n u t a k a prije n o š t o b i h g a p r o č i t a o . S v e p o r u k e i z
Liberije u r a z d o b l j u 1 9 8 9 . - 1 9 9 3 . d o n o s i l e su vijesti o gladi,
k a o s u i smrti.
Za vrijeme m o g veleposlaničkog mandata u Rimu, napori
S v e t e S t o l i c e , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i o s t a l i h d r ž a v a n i s u uspijevali
o k o n č a t i liberijsku tragediju, koja s e nastavljala.
Somalija
P o č e t k o m 1 9 9 1 . situacija u Somaliji se t o l i k o p o g o r š a l a da
su Sjedinjene D r ž a v e evakuirale sveukupno vladino osoblje.
Međutim, američka je vlada tijekom 1991. i 1992. g o d i n e preko
svog U r e d a za p o m o ć u i n o z e m s t v u osigurala raspodjelu hrane i
lijekova. S j e d i n j e n e D r ž a v e s u s e 2 3 . siječnja 1 9 9 2 . g o d i n e u
V i j e ć u s i g u r n o s t i U j e d i n j e n i h n a r o d a p r i d r u ž i l e o s t a l i m nacija­
ma usvajanjem Rezolucije 7 8 3 , k o j o m se zahtijeva hitan prekid
o r u ž a n i h s u k o b a u Somaliji.
M e đ u t i m , t i j e k o m v e ć e g dijela 1 9 9 2 . g o d i n e R e z o l u c i j a s e
nije p o š t i v a l a , a s t a n j e se n a g l o p o g o r š a v a l o i p r e r a s t a l o u k a o s i
anarhiju. T e l e v i z i j a j e ljudsku tragediju t i s u ć a u m i r u ć e d j e c e
103
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
p r e n i j e l a u d o m o v e š i r o m svijeta. P a p a j e 1 9 9 2 . g o d i n e u ne­
k o l i k o n a v r a t a g o v o r i o o tragediji u S o m a l i j i . I z v j e š ć i v a o sam
State D e p a r t m e n t o bitnim dijelovima Papinih govora.
p a v a o II. s n a ž n o j e i i z r i č i t o p o d r ž a o u p o r a b u sile, k a k o b i s e
z a u s t a v i l o ubijanje c i v i l n i h ž r t a v a i o s i g u r a l o c i v i l i m a da imaju
pristup h u m a n i t a r n i m p o š i l j k a m a h r a n e i lijekova.
U p r o s i n c u 1 9 9 2 . b i l o j e j a s n o d a j e n a p o m o l u n o v i ho­
l o k a u s t . Zahvaljujući televiziji, milijuni ljudi š i r o m svijeta vidjeli
su tragediju. Ž e s t o k o su r e a g i r a l i i z a h t i j e v a l i od svojih v l a d a da
g l e d e t o g a p o d u z m u k o r a k e . V i j e ć e s i g u r n o s t i U j e d i n j e n i h na­
roda j e d n o g l a s n o je o d l u č i l o da se u Somaliju pošalju jedinice
koje ć e j a m č i t i s i g u r n u p o d j e l u h u m a n i t a r n e p o m o ć i . V o j n a ak­
cija koju s u o d o b r i l i U j e d i n j e n i n a r o d i i m a l a j e z a cilj j a s n o
o d r e đ e n e humanitarne razloge.
N o u p r o l j e ć e i ljeto 1 9 9 3 . , k a d a j e C l i n t o n o v a v l a d a o d o b r i l a
nastavak v o j n i h akcija S j e d i n j e n i h D r ž a v a p r o t i v somalijskih g o ­
s p o d a r a rata, S v e t a j e S t o l i c a izrazila z a b r i n u t o s t z b o g pretva­
ranja m i s i j e z a h u m a n i t a r n u p o m o ć u v o j n u akciju.
U prosincu 1992. tijekom posljednjih dana svog mandata,
p r e d s j e d n i k B u s h je u suradnji s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a o v l a s t i o
slanje 2 8 . 0 0 0 vojnika, koji ć e o s i g u r a v a t i p r o l a z h u m a n i t a r n e
p o m o ć i . N a š e j e v e l e p o s l a n s t v o r a z v o j s i t u a c i j e raspravljalo s
d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e . S m a t r a l i s m o d a j e t a akcija o d g o ­
v o r n a z g r a ž a n j e c i j e l o g svijeta z b o g s o m a l i j s k e t r a g e d i j e , u kojoj
s v a k o d n e v n o u m i r u s t o t i n e ljudi. G l e d e o v o g s m o pitanja bili u
v e z i s a S v e t o m S t o l i c o m o d 1 9 9 0 . , k a d a j e S v e t a S t o l i c a izrazila
z a b r i n u t o s t z b o g s o m a l i j s k e t r a g e d i j e . R e z o l u c i j a koju s u pred­
l o ž i l e S A D , k o j o m s e o v l a š ć u j e v o j n a akcija, i z g l a s a n a j e u Vije­
ć u s i g u r n o s t i 3 . p r o s i n c a 1 9 9 2 . S l j e d e ć e g s m o jutra r a z m o t r i l i t o
pitanje s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a .
U roku od 24 sata od zajedničke akcije Sjedinjenih D r ž a v a i
U j e d i n j e n i h n a r o d a , p a p a I v a n P a v a o II. s n a ž n o j e p o d r ž a o
a m e r i č k u akciju u S o m a l i j i . R e k a o j e d a p o s t o j i » d u ž n o s t umi­
j e š a t i s e « u tu t r a g e d i j u . T i j e k o m kasnijih r a z g o v o r a , k a r d i n a l
A n g e l o S o d a n o i nadbiskup Jean-Luis T a u r a n pozdravili su vod­
stvo Sjedinjenih D r ž a v a u toj m e đ u n a r o d n o j h u m a n i t a r n o j akciji.
Vijesti iz S o m a l i j e 1994. bile su zaista s u m o r n e . Predsjednik
Clinton najavio je povlačenje američkih snaga u proljeće 1994.
D r u g e s u z e m l j e najavile s l i č n e n a m j e r e . U n u t a r n j i k a o s u toj
-žemlji n a s t a v l j a o s e .
Zajednica n a r o d a treba postići d o g o v o r o formuli za početak
i n a č i n i n t e r v e n c i j e k a d a s e , p r e m a riječima p a p e I v a n a P a v l a II.,
»pojavi o b v e z a d a s e i n t e r v e n i r a « . J e d n o m k a d s e t a k v a o d l u k a
d o n e s e , d u ž n i s m o izvršiti taj m a n d a t .
Sudan
P o č e t k o m listopada 1992., tijekom priprema za posjet D o m i ­
nikanskoj Republici, P a p a se s a s t a o sa sudanskim biskupima,
koji s u m u d o n i j e h u z n e m i r u j u ć e vijesti, d a s u d a n s k a vlast s v e
grublje krši l j u d s k a p r a v a i vjerske s l o b o d e . Ž r t v e su u p r v o m
r e d u bili k r š ć a n i i s l j e d b e n i c i t r a d i c i o n a l n i h afričkih vjeroispovi­
jesti. D a n a 9 . l i s t o p a d a p o z v a n s a m u V a t i k a n z a j e d n o s v e l e ­
p o s l a n i c i m a s e d a m e u r o p s k i h i afričkih z e m a l j a n a s a s t a n a k s
tajnikom za o d n o s e sa stranim državama, nadbiskupom Tauran o m . I z v i j e š t e n i s m o d a j e P a p a v r l o z a b r i n u t z b o g izvješća k o j e
su mu podnijeli sudanski biskupi.
P a p a j e t a k o đ e r r e k a o d a »rat i u n u t a r n j i s u k o b i o s u đ u j u
civile n a s m r t « , t e d a s e » u takvoj situaciji n u ž n o m o r a o s i g u r a t i
p o m o ć u hrani i l i j e k o v i m a t e u k l o n i t i s v e p r e p r e k e k o j e s t o j e
t o m e na putu«. Z b o g situacije u Somaliji 1 9 9 2 . g o d i n e p a p a Ivan
O d n a s j e z a t r a ž e n o d a svoje v l a d e izvijestimo d a Sveti O t a c
traži d a s e i z r a z i o š t r o n e g o d o v a n j e z b o g kršenja vjerskih s l o ­
b o d a i ljudskih p r a v a u S u d a n u . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u s e v e ć
s n a ž n o usprotivile t i m kršenjima, te s a m nadbiskupa Taurana i
o s t a l e s u g o v o r n i k e u k r a t k o izvijestio o k o r a c i m a k o j e s u p o d u ­
zele Sjedinjene Države.
104
105
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIĆA
S v e t a j e S t o l i c a t a k o p o t a k l a o s a m z e m a l j a d a g l e d e tog
pitanja s t u p e u akciju, o d n o s n o p o d u z m u d o d a t n e k o r a k e . Ta­
kođer s m o z a m o l j e n i d a s n a ž n o z a t r a ž i m o d a n a š e v l a d e poja­
čaju n a p o r e z a o s i g u r a n j e h u m a n i t a r n e p o m o ć i ž r t v a m a pro­
gona sudanske vlade.
Papa j e t o izjavio j e r j e z n a o d a s u t i s u ć e izbjeglica, v e ć i n o m
kršćana, p o b j e g l e i z j u ž n o g S u d a n a u l o g o r e izvan K h a r t o u m a ,
gdje s u bili p o d v r g n u t i i s l a m s k o m z a k o n u . B i t j e P a p i n o g stava,
d a s e i s l a m s k o p r a v o n e smije n a m e t a t i k r š ć a n i m a .
T i j e k o m s v o g p o s j e t a Africi u v e l j a č i 1 9 9 3 . , P a p a j e kratko
posjetio glavni g r a d S u d a n a , K h a r t o u m . K a d j e k r a j e m 1992.
najavljeno da će S u d a n biti u k l j u č e n u P a p i n p o s j e t Africi, u
nekim j e k r u g o v i m a S t a t e D e p a r t m e n t a b i l o o t p o r a . B i l o j e o n i h
koji s u držali d a ć e s u d a n s k a v l a d a i s k o r i s t i t i P a p i n p o s j e t k a o
znak o d o b r a v a n j a v l a d i n i h p o s t u p a k a . B r z o j a v i o s a m o svojoj
snažnoj p o t p o r i P a p i n o m p o s j e t u , b u d u ć i d a s a m v j e r o v a o d a ć e
Papa iskoristiti priliku da s n a ž n o i s t a k n e svoju p o r u k u o ljud­
skim p r a v i m a i vjerskim s l o b o d a m a .
P a p a j e p o s t u p i o u p r a v o t a k o . N e k o l i k o m i n u t a n a k o n do­
laska, 10. v e l j a č e 1 9 9 3 . , P a p a s e s a s t a o s a s u d a n s k i m k a t o l i č k i m
i ostalim č e l n i c i m a , uvjeravajući ih u svoju s n a ž n u p o t p o r u i
brigu. R e k a o i m j e d a n i s u s a m i , t e d a ć e o n i C r k v a nastaviti
zagovarati njihova l e g i t i m n a ljudska p r a v a . T a d a s e s a s t a o s čel­
nicima s u d a n s k e v l a d e , uključujući g e n e r a l a O m e r a H a s s a n a
A h m e d el-Bashira, t e i m j e i z r a v n o i j a s n o r e k a o d a s u dužni
zaštititi ljudska p r a v a svih - uključujući i m a n j i n e . U stvari, P a p a
je s u d a n s k i m č e l n i c i m a o š t r o p r e d b a c i o k r š e n j e ljudskih prava i
vjerskih s l o b o d a u zemlji. Z a h v a l j u j u ć i m o d e r n i m t e l e k o m u n i ­
kacijama, svijet j e v i d i o š t o s e z b i v a l o . P a p a j e p r i o p ć i o svijetu
što s e d o g a đ a , i o č e k i v a o j e o d s u d a n s k e v l a d e d a p r o m i j e n i
svoje p o s t u p k e . P a p i n d e v e t o s a t n i p o s j e t b i o j e i z n i m n o uspje­
šan. S u o č i o s e s g e n e r a l o m B a s h i r o m i r e k a o d a » m a n j i n e u n u ­
tar zemlje imaju p r a v o na vlastiti j e z i k , k u l t u r u i tradiciju, te da
j e država m o r a l n o o d g o v o r n a d a i m o m o g u ć i d a razviju svoj
identitet i i z r a z e svoju o s o b n o s t « . K r š ć a n i , v e ć i n o m k a t o l i c i , č i n e
s a m o 7 % o d 2 5 milijuna s t a n o v n i k a u S u d a n u . K r a t k o n a k o n
izlaska i z z r a k o p l o v a P a p a j e izjavio: » S t r o g o p o š t o v a n j e prava
n a vjerske s l o b o d e glavni j e i z v o r i t e m e l j m i r n o g s u ž i v o t a . «
106
G o s p o d a r s k a p o m o ć Africi t a k o đ e r o s t a j e vrlo v i s o k o n a
p o p i s u P a p i n i h p r i o r i t e t a . P r i l i k o m p o s j e t a Tanzaniji 1 9 9 0 . g o ­
dine, p a p a I v a n P a v a o II. j e r e k a o : »Svijet n e smije z a b o r a v i t i
neodgodive p o t r e b e stanovnika Afrike. U i m e zajedničke huma­
nosti, p o z i v a m r a z v i j e n e z e m l j e d a z a p o č n u n o v u e r u solidar­
nosti s A f r i k o m , u t e m e l j e n u na p r a v d i i p o š t o v a n j u . « I n t e r e s
v e l e p o s l a n s t v a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i z a j u ž n e
dijelove a f r i č k o g k o n t i n e n t a p r o š i r i o s e 1 9 9 2 . n a s u s j e d n e z e m l j e
Z i m b a b v e i Z a m b i j u uslijed t a m o š n j i h k a t a s t r o f a l n i h s u š a .
Marilyn Q u a y l e , supruga tadašnjeg potpredsjednika, posje­
tila j e n e k o l i k o j u ž n o a f r i č k i h p o d r u č j a p o g o đ e n i h s u š o m , a p o ­
tom se nakratko zaustavila u R i m u . U njezinu s a m čast 2 3 .
svibnja 1 9 9 2 . p r i r e d i o objed, k a k o b i m o g l a izvijestiti v a t i k a n s k e
d u ž n o s n i k e koji s u bili z a b r i n u t i z b o g o v e situacije. V a t i k a n s k i
d u ž n o s n i c i z a d u ž e n i z a h u m a n i t a r n e a k t i v n o s t i bili s u z a h v a l n i
na n j e z i n i m s l i k o v i t i m i a k t u a l n i m o p i s i m a p r i j e t e ć e tragedije.
Mozambik
D a n a 4. listopada 1992. u R i m u sam bio nazočan svečanosti
p o t p i s i v a n j a m i r o v n o g s p o r a z u m a , k o j i m j e o k o n č a n unutarnji
s u k o b u M o z a m b i k u . G r a đ a n s k i rat i z m e đ u m a r k s i s t i č k e v l a d e
Mozambika i revolucionarnog pokreta z a p o č e o je osamdesetih
godina, te je do 1 9 9 2 . o d n i o p r e k o s e d a m stotina tisuća života i
opustošio zemlju.
O k o n č a n je 3. listopada, n a k o n jedinstvenog dvoipolgodišnjeg r a z d o b l j a p r e g o v o r a , u k o j i m a je ključnu u l o g u o d i g r a l a
Zajednica Saint Egidio, katolička organizacija u s k o p o v e z a n a sa
Svetom Stolicom.
107
THOMAS PATRICK MELADY
Katolički biskupi M o z a m b i k a , p o z n a v a j u ć i b o l i j a d š t o ih je
sukob nosio s t a n o v n i š t v u M o z a m b i k a , o b r a t i l i s u s e č e l n i c i m a
Saint Egidia, č i m e s u z a p o č e t i p r e g o v o r i .
Z a p o č e o je v i š e s t r u k p r o c e s , koji je u k l j u č i o v l a d e Z i m b a b vea, Južnoafričke R e p u b l i k e , B o t s v a n e , T a n z a n i j e , K e n i j e , Ita­
lije, Portugala i S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
Osobitost m i r o v n i h p r e g o v o r a b i l a j e u l o g a k o j u j e imala
nevladina Z a j e d n i c a S a i n t E g i d i o k a o u l o g a d i s k r e t n o g prota­
gonista pregovora. N j e z i n a utjecajna u l o g a u v e ć a n a j e bliskim
v e z a m a s a S v e t o m S t o l i c o m . A m e r i č k a v l a d a s u r a đ i v a l a j e preko
svojeg v e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i . C a m e r o n H u m e , zamje­
nik šefa misije, b i o je u g o t o v o s v a k o d n e v n o j v e z i sa sudio­
nicima. Njegova j e u l o g a p r e d s t a v l j a l a s l u ž b e n i a m e r i č k i interes,
a č e s t o su ga p o d u p i r a l i p r e d s t a v n i c i U r e d a za A f r i k u pri State
D e p a r t m e n t u . T i j e k o m t o g r a z d o b l j a a m e r i č k a j e v l a d a , ohrab­
rena mirovnim p r e g o v o r i m a , p o v e ć a l a h u m a n i t a r n u p o m o ć M o ­
zambiku. A m e r i č k a p o m o ć t i j e k o m t o g k r i t i č n o g razdoblja, u
raznim oblicima, i z n o s i l a j e 2 0 0 m i l i j u n a d o l a r a g o d i š n j e .
Okončanje s u k o b a u M o z a m b i k u b i l o j e d o d i r n a t o č k a u
politici Svete S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a . T i j e k o m m o j e g a man­
data u Rimu pažljivo s a m m o t r i o k a k o o v a s u r a d n j a , b a š k a o i
suradnja s drugim d r ž a v a m a , d o n o s i p l o d a p o t p i s i v a n j e m mi­
rovnog s p o r a z u m a 3 . l i s t o p a d a 1 9 9 2 .
Prisutnost S a i n t E g i d i a , b i s k u p a i z M o z a m b i k a i S v e t e Sto­
lice, kao i Sjedinjenih D r ž a v a , t o m je č i n u d a l a l e g i t i m i t e t . U
danima nakon p o t p i s i v a n j a m i r o v n o g s p o r a z u m a u l i s t o p a d u
1992. Papa je u p r i v a t n u audijenciju p r i m i o p r e d s j e d n i k a M o ­
zambika, Chissana, k a o i v o đ e p o b u n j e n i k a , s n j i h o v i m o b i t e ­
ljima.
P o č e t k o m siječnja 1 9 9 3 . s a z a d o v o l j s t v o m s a m C a m e r o n u R .
H u m e u prenio P o č a s n u n a g r a d u z a p o s e b n e z a s l u g e , p o r a d i
ključne uloge koju j e o d i g r a o u m o z a m b i č k i m m i r o v n i m p r e g o ­
vorima. P r e p o r u č i o s a m t o S t a t e D e p a r t m e n t u k r a t k o n a k o n
108
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
potpisivanja m i r o v n o g s p o r a z u m a p r e t h o d n o g l i s t o p a d a . D o d j e ­
ljivanje o v e n a g r a d e n a i š l o j e n a b e z r e z e r v n u p o t p o r u .
Zair:
pitanje
vodstva
Osjetljiva situacija razvila s e o k o u l o g e k a t o l i č k i h c r k v e n i h
čelnika u Africi. O n i s u č e s t o i m a l i i z n i m n e s p o s o b n o s t i p r e d ­
vođenja, t e s u u ž i v a l i u g l e d m n o g i h s t a n o v n i k a u svojim z e m ­
ljama. S t r a n a v e l e p o s l a n s t v a , uključujući i a m e r i č k a , priznajući
njihove k v a l i t e t e , p r e d l a g a l a s u d a o n i p r e u z m u v o d e ć a m j e s t a u
vladama.
S l i č n e su p r e p o r u k e stizale i iz v e l e p o s l a n s t a v a z a p a d n i h drža­
va u Keniji, Srednjoafričkoj R e p u b l i c i , K a m e r u n u , B e n i n u i Zairu.
Najviše je zabrinjavala situacija u Zairu. P o č e t k o m d e v e d e ­
setih g o d i n a S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t u S t o l i c u zabrinjavala j e
politička i h u m a n i t a r n a k a t a s t r o f a , koja je prijetila Z a i r u .
D u g o g o d i š n j e g z a i r s k o g d i k t a t o r a m a r š a l a M o b u t u a stvorila
je vlada Sjedinjenih Država. Na vlast je d o š a o ubrzo n a k o n
s l o m a b e l g i j s k e v l a d a v i n e u t a d a š n j e m K o n g u . N j e g o v a j e du­
gotrajna v l a d a v i n a u d e v e d e s e t i m a d o v e l a d o k a t a s t r o f a l n o g sta­
nja, k o j e je o b i l j e ž a v a l o s i r o m a š t v o i r a s i p n i š t v o v l a d e . G l a v n e
zemlje k o j e s u d a v a l e p o m o ć , S j e d i n j e n e D r ž a v e , F r a n c u s k a i
Belgija, t r a ž i l e s u n a č i n e n a k o j e ć e o s i g u r a t i m i r a n prijelaz n a
demokratsku vlast.
B i o je potreban novi vođa, a nadbiskup M o n s e n g w o Pasinya
L a u r e n t i z N a c i o n a l n e k o n f e r e n c i j e p o j a v i o s e k a o g l a v n i kandi­
dat. N a d b i s k u p j e s v o j o m i m p r e s i v n o š ć u b r z o z a d o b i o p o š t o ­
vanje a m e r i č k i h , b e l g i j s k i h i f r a n c u s k i h d u ž n o s n i k a , koji su bili
posjetili Z a i r .
K a k o s e k r a j e m 1 9 9 1 . i u 1 9 9 2 . stanje p o g o r š a v a l o , i z S t a t e
D e p a r t m e n t a stizala su mi izvješća s p o h v a l a m a nadbiskupu k a o
č e l n i k u koji u ž i v a p o v j e r e n j e v e ć i n e z a i r s k i h struja. N a c i o n a l n a
j e k o n f e r e n c i j a z a m i š l j e n a k a o i n s t r u m e n t koji b i m o g a o d o v e s t i
109
TMOMAS PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
d o m i r n o g prijelaza n a d e m o k r a c i j u . M o j i k o l e g e , v e l e p o s l a n i c i
B e l g i j e i F r a n c u s k e , dijelili su v i s o k o m i š l j e n j e o n a d b i s k u p u .
afričko R e p u b l i k e u g o d i n a m a 1990.—1991. p o č i n j e p o d u z i m a t i
bitne p r o m j e n e u svojoj politici p r e m a afričkoj, » o b o j e n o j « , i
azijskoj z a j e d n i c i , S v e t a j e S t o l i c a s r e d i n o m 1 9 9 1 . u p u t i l a u p o ­
sebnu misiju k a r d i n a l a R o g e r a E t c h e g a r a y a , k a k o b i s e u p o z n a o
sa s i t u a c i j o m .
Krajem 1992., d o k se n a d b i s k u p M o n s e n g w o p r i p r e m a o za
posjet W a s h i n g t o n u , raspravljao s a m o l o m pitanju s kardinalom
T o r n k o m , koji je b i o n a d l e ž a n za djelatnosti C r k v e u Africi i Aziji
K a r d i n a l T o m k o , koji j e u v i đ a o M o n s e n g w o v e sjajne odlike
i potrebu Zaira za novim vodom, k a z a o mi je da je Papa osobno
o b a v i j e s t i o M o n s e n g w a d a m u j e k a n o n s k i m z a k o n o m zabra­
n j e n o p r i h v a ć a n j e b i l o koje p o z i c i j e u vladi. K a s n i j e s a m razgo­
v a r a o o toj t e m i s n a d b i s k u p o m T a u r a n o m , koji mi je p o n o v i o
n a v e d e n u z a b r a n u . U tijesnoj suradnji s C a m e r o n o m H u m e o m i
D e b o r a h G r a z e , p o l i t i č k i m s a v j e t n i k o m , b r z o j a v i o s a m State
D e p a r t m e n t u d a v a t i k a n s k e o d r e d b e zabranjuju s v e ć e n i c i m a i
b i s k u p i m a p r i h v a ć a n j e d u ž n o s t i u vladi. D a o s a m d o znanja, d a
je Svetoj Stolici sve neugodnije z b o g istaknute i sve autonomnije
političke u l o g e nadbiskupa M o n s e n g w a .
N a d a l j e s a m p r e p o r u č i o , d a s e M o n s e n g w o v posjet Sjedinje­
n i m D r ž a v a m a iskoristi z a isticanje a m e r i č k e p o t p o r e radu N a c i o ­
nalne konferencije, s ciljem stvaranja prijelazne v l a d e . T r a ž i o sam
od S t a t e D e p a r t m e n t a da izbjegne da se u j a v n o s t i dobije slika
kako N a d b i s k u p o s o b n o ima p o d r š k u n a v i s o k i m r a z i n a m a .
M o n s e n g w o j e b i o d o b r o primljen u W a s h i n g t o n u , n o pred­
sjednik B u s h i d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r , svjesni m o j i h bojazni,
bili su s u z d r ž a n i p r i l i k o m svojih s u s r e t a s M o n s e n g w o m . Kasnije
sam s a z n a o da neki dužnosnici u a m e r i č k o m v e l e p o s l a n s t v u u
Zairu i u W a s h i n g t o n u nisu bili o d u š e v l j e n i m o j i m » m i j e š a n j e m «
u njihov stav d a b i M o n s e n g w o t r e b a o naslijediti M o b u t u a .
Zajednički angažman na problemima Južnoafričke Repub­
like s a S v e t o m S t o l i c o m p o d s j e t i o m e n a p o s j e t toj zemlji 1 9 6 2 .
gdje s a m b i o s a s u p r u g o m . U D u r b a n u s m o bili g o s t i t a d a š n j e g
n a d b i s k u p a D e n n i s a Hurleyja. P o z v a o j e v o d e ć e k a t o l i č k e d o ­
s t o j a n s t v e n i k e iz bijelih, crnih, azijskih i » o b o j e n i h « z a j e d n i c a na
radnu v e č e r u u svojoj kući. T a k o đ e r n a m j e o r g a n i z i r a o tajni
susret s n o b e l o v c e m A l b e r t o m L u t h u l i j e m u d o m u j e d n o g sve­
ćenika.
N e k o l i k o g o d i n a kasnije, k a d a s a m s e h t i o vratiti u J u ž n o a ­
fričku R e p u b l i k u , m o j j e z a h t j e v z a v i z u o d b i j e n . S a z n a o s a m d a
s a m nepoželjni stranac. K a o posljedica objeda s katoličkim vo­
đ a m a u d o m u n a d b i s k u p a Hurleyja i s a s t a n k a s A l b e r t o m L u t h u ­
lijem, v l a d a J u ž n o a f r i č k e R e p u b l i k e d r ž a l a j e d a s a m ili naiv­
čina k o g a s u n a s a m a r i l i k o m u n i s t i ili b u d a l a .
U trideset godina, i z m e đ u m o g posjeta Južnoafričkoj R e ­
publici i d o l a s k a u R i m , z b i l e su se u toj državi m n o g e p r o m j e n e .
U s t a n o v i o s a m da u Vatikanu vlada raspoloženje o p r e z n e nade,
t e s a m o d l u č i o p o d r o b n i j e istražiti situaciju u J u ž n o a f r i č k o j R e ­
publici.
Tijekom m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a j e d n a j e o d glavnih
briga S v e t e S t o l i c e bila situacija u J u ž n o a f r i č k o j R e p u b l i c i . S v e ­
ta je S t o l i c a na » a p a r t h e i d « g l e d a l a s i s t o t o l i k o z g r a ž a n j a k a o i
Sjedinjene D r ž a v e . K a k o se činilo da političko v o d s t v o Južno-
D a n a 2 5 . srpnja 1 9 9 1 . s a s t a o s a m s e s k a r d i n a l o m E t c h e g a r a y e m , č e l n i k o m V i j e ć a z a p r a v d u i mir. I a k o j e K a r d i n a l d r ž a o
d a j e » p o s t i g n u t z n a č a j a n n a p r e d a k « , b i o j e u v j e r e n d a j o š nije
» p r a v o v r i j e m e « z a p o z i t i v a n o d g o v o r S v e t e S t o l i c e n a zahtjev
vlade Južnoafričke Republike za uspostavom diplomatskih od­
nosa. N e l s o n M a n d e l a , predsjednik Afričkog n a c i o n a l n o g kon­
gresa, posjetio je n e d a v n o S v e t o g Oca. D u ž n o s n i c i u Vatikanu
obavijestili s u m e , d a j e n j e g o v o o b e ć a n j e k a k o ć e s e p o b r i n u t i
da se u J u ž n o a f r i č k o j R e p u b l i c i z a j a m č e ljudska p r a v a i p r a v d a
z a s v e , n a i š l o n a p o z i t i v n u reakciju.
110
111
Južnoafrička
Republika
THOMAS PATRICK MELADY
Indonezija
i
Timor
J e d n o o d prvih p r e k o m o r s k i h p u t o v a n j a p a p e I v a n a Pavla I I
n a k o n m o g a d o l a s k a u ljeto 1 9 8 9 . b i o je n j e g o v p o s j e t Indoneziji
u l i s t o p a d u te g o d i n e . B u d u ć i da u toj z e m l j i i m a s a m o o k o šest
milijuna k r š ć a n a , ili 3,5 p o s t o o d o k o 1 8 0 m i l i j u n a s t a n o v n i k a
P a p a je b i o s u o č e n s i z a z o v o m v j e r s k e s l o b o d e u zemlji, u kojoj
islamska v e ć i n a nije prijateljski r a s p o l o ž e n a p r e m a katoličkoj
manjini n a o t o k u T i m o r u .
P a p a I v a n P a v a o II. s t i g a o j e u D ž a k a r t u 9 . l i s t o p a d a 1989.
U s v o m g o v o r u n a d r ž a v n o m p r i m a n j u z a l o ž i o s e z a ljudska
prava i s a m o o d r e đ e n j e , ali j e i s t o d o b n o p o z d r a v i o d o s t i g n u ć a
u izgradnji p l u r a l i s t i č k o g i s n o š l j i v o g d r u š t v a . » D r ž a v e su po­
v r e m e n o « , k a z a o j e P a p a , » p r e d k u š n j o m d a z a n e m a r e te­
m e l j n a ljudska p r a v a , z a v e d e n e k r i v i m p u t e m u p o t r a z i z a
p o l i t i č k i m j e d i n s t v o m k o j e s e t e m e l j i s a m o n a v o j n o j ili g o s p o ­
darskoj sili.«
Tijekom svog p e t o d n e v n o g posjeta P a p a je naglašavao odgo­
vornost s v a k o g p o j e d i n o g k a t o l i k a p r e m a d r u š t v u , ali i o b v e z u
države p r e m a s v o j i m d r ž a v l j a n i m a , uključujući p o š t i v a n j e ljud­
skih prava. T e m e k o j e s u s e p o n a v l j a l e t i j e k o m p o s j e t a uklju­
čivale su vjersku i k u l t u r n u r a z n o l i k o s t I n d o n e z i j e , i z a z o v iz­
gradnje i o d r ž a v a n j a s k l a d a na t i m p r o s t o r i m a i d r ž a v n u i d e o l o ­
giju » P a n c a s i l a « u s m j e r e n u p r e m a t i m c i l j e v i m a . I v a n P a v a o II.
priznao je u svojoj p r o p o v i j e d i s n a g u u i n d o n e z i j s k o m n a c i o n a ­
lizmu, koja j a č a t r a d i c i o n a l n u vjersku t o l e r a n c i j u u Indijarna.
Nakon svojeg posjeta Džakarti o t i š a o je u Istočni Timor. Papa je
tako b i o prvi svjetski v o đ a koji j e p o s j e t i o I s t o č n i T i m o r n a k o n
njegova ujedinjenja s I n d o n e z i j o m 1 9 7 6 .
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
mima i n a g l a s i o d a j e p o t r e b n o č v r s t o o s i g u r a t i p o š t i v a n j e p r a v a
koja ž i v o t č i n e h u m a n i j i m .
" U n a t o č m a n j e m izgredu u Diliju, n a o t o k u Timoru, š t o g a j e
p r o u z r o č i l o d v a d e s e t a k s t u d e n a t a n a c i o n a l i s t a , P a p i n posjet
državi s n a j v e ć i m b r o j e m i s l a m s k o g s t a n o v n i š t v a b i o je o b i l j e ž e n
dobrodošlicom p u n o m topline i oduševljenja raznih indonezij­
skih s k u p i n a .
U listopadu 1991., prigodom razgovora između indonezi­
jskog m i n i s t r a z a vjerska pitanja i š e f a v l a d e S v e t e S t o l i c e kar­
dinala S o d a n a , V a t i k a n j e n a z n a č i o d a n e m a v e ć i h r a z m i m o ilaženja n a t e m u vjerske s l o b o d e i t e m e l j n i h ljudskih prava.
P a p a j e k a s n i j e h v a l i o I n d o n e z i j u k a o z e m l j u u kojoj i s l a m s k a
v e ć i n a p o š t u j e p r a v a m a n j i n s k i h vjera. U s t u d e n o m 1 9 9 1 . g o ­
dine, k a d s u n a I s t o č n o m T i m o r u p o n o v n o izbili n e r e d i , V a t i k a n
je isprva d r ž a o da se radi o t r a g i č n o j ljudskoj p o g r e š c i . Kasnije,
kada s u p o s t a v l j e n a pitanja g l e d e o d l u č n o s t i i n d o n e z i j s k e v l a d e
d a utvrdi o d g o v o r n o s t i , V a t i k a n j e i z d a o o š t r u izjavu u kojoj s e
p o n o v n o potvrđuju prava stanovnika T i m o r a na društveni mir i
temeljne s l o b o d e .
U n e k o l i k o m j e s e c i p o b o l j š a l o s e stanje v e z a n o u z ljudska
prava i v j e r s k e s l o b o d e n a I s t o č n o m T i m o r u . S v e t a j e S t o l i c a bila
j e d a n o d g l a v n i h č i m b e n i k a u m e đ u n a r o d n o m pritisku n a In­
d o n e z i j u d a p o p r a v i situaciju u I s t o č n o m T i m o r u . K a d a j e 7 .
prosinca 1 9 9 1 . P a p a prihvatio vjerodajnice indonezijskog vele­
poslanika k a z a o je:
»U svojoj nedavnoj prošlosti Indonezija je također bila suočena sa
situacijama bolne i složene prirode koje pokazuju kako m o ž e biti
teško pronaći dinamičnu ravnotežu koja bi osigurala pravednu zaš­
titu općih interesa države i temeljnih prava pojedinaca i naroda.«
N a v o d e ć i t e m e l j n u p o t r e b u i n d o n e z i j s k e , m u s l i m a n s k e , krš­
ćanske, b u d i s t i č k e i h i n d u i s t i č k e z a j e d n i c e da se s u s r e t n u u di­
jalogu i k o m u n i k a c i j i , P a p i n a p r o p o v i j e d u I s t o č n o m T i m o r u
izričito se bavila s v j e t o v n i m p r o b l e m i m a m r ž n j e i smrti, koji
pogađaju t a m o š n j e s t a n o v n i š t v o . G o v o r i o j e o t v o r e n o o p r o b l e -
K a d a s a m 1 9 9 3 . n a p u š t a o R i m , o s n o v n i stav V a t i k a n a b i o j e
b u d n o pratiti p o n o v n a m o g u ć a kršenja ljudskih prava n a I s t o č n o m
T i m o m . V l a d a Sjedinjenih D r ž a v a t a k o đ e r p o m n o motri situaciju.
112
113
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Bliski
istok
T i j e k o m ranih d e v e d e s e t i h g o d i n a S v e t a s e S t o l i c a usredo­
točila na n e d o s t a t a k vjerske s l o b o d e u n e k o l i c i n i i s l a m s k i h drža­
va. U svojoj p o r u c i p o v o d o m S v j e t s k o g d a n a m i r a 1 9 9 1 . P a p a je
u v o d n o k a z a o : » A k o ž e l i t e mir, p o š t u j t e savjest s v a k e o s o b e « , a
o n d a j e d o d a o d a » d o l a z i d o v r l o osjetljivih situacija, k a d a spe­
cifično vjerska n o r m a p o s t a n e , ili t e ž i k t o m e da p o s t a n e , zakon
države, a b e z p o t r e b n o g uvažavanja razlike i z m e đ u područja koja
s e o d n o s e n a vjeru i o n i h koja s e o d n o s e n a p o l i t i č k o društvo.«
P r e v l a d a v a j u ć e uvjerenje, d a s e o v a j d i o n j e g o v e p o r u k e i z
1 9 9 1 . o d n o s i o n a S a u d i j s k u Arabiju, p o t v r đ e n j e u b r o j n i m kas­
nijim s a s t a n c i m a s v i s o k i m d u ž n o s n i c i m a V a t i k a n a .
Ranije, u svojoj p o r u c i u siječnju 1 9 9 0 . , P a p a se o s v r n u o na
islamsku represiju k r š ć a n a . B i l o j e j a s n o d a s e n j e g o v a kritika
odnosi na države s m u s l i m a n s k o m v e ć i n o m kada je rekao, da
» s t a n o v i t e d r ž a v e i s t a n o v i t e v j e r s k e v e ć i n e n e d o p u š t a j u manji­
n a m a v r š e n j e svojih v j e r o i s p o v i j e s t i - ili im o n e m o g u ć a v a j u dje­
l o t v o r n o i z a k o n i t o s u d j e l o v a n j e u p o l i t i č k o m , d r u š t v e n o m i kul­
t u r n o m n a p r e t k u d r ž a v e kojoj p r i p a d a j u « . I o p e t s u m i d u ž n o s ­
nici S v e t e S t o l i c e k a z a l i d a j e S a u d i j s k a A r a b i j a najbolji primjer
o v a k v o g kršenja vjerske s l o b o d e .
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e dali s u m i d o z n a n j a k a k o s u uvje­
reni, da su A r a p i koji ž i v e u I z r a e l u , a s a s v i m s i g u r n o o n i koji
Žive n a o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a , d i s k r i m i n i r a n i . O v a ć e s e n e ­
pravedna situacija p r e m a n j i h o v o m mišljenju nastaviti s v e d o k
se ne p o s t i g n e opći mirovni s p o r a z u m na B l i s k o m istoku. Z a t o
je, k a o š t o j e n a v e d e n o u i d u ć e m poglavlju, V a t i k a n p o z d r a v i o
mirovne p r e g o v o r e n a B l i s k o m i s t o k u z a p o č e t e 1 9 9 1 . g o d i n e u
Madridu.
Kina
S v e t a Stolica i Sjedinjene D r ž a v e bile su s u o č e n e s istim
p r o b l e m i m a ljudskih p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e u Kini. D o k s u
W a s h i n g t o n i V a t i k a n vjerovali d a ć e o t v o r e n a v r a t a z a k o m u n i ­
ciranje na kraju d o v e s t i do n e k i h p r o m j e n a , katastrofa na trgu Tian a n m e n 1 9 8 9 . k o d obje j e strane izazvala ozbiljnu zabrinutost.
Kada s a m 8. studenoga 1991. organizirao sastanak državnog
tajnika B a k e r a s k a r d i n a l o m A n g e l o m S o d a n o m , n a d n e v n o m j e
redu b i l o p o t i c a n j e ljudskih p r a v a i vjerske s l o b o d e u Kini.
Briga S v e t e S t o l i c e za kršenje ljudskih prava p r o t e z a l a se i
n a Izrael. P a p a j e 10. l i s t o p a d a 1 9 9 0 . o s u d i o n a s i l j e k o j e s e zbilo
n e k o l i k o d a n a ranije u J e r u z a l e m u . T a k o đ e r j e o s u d i o » n e p r a ­
v e d n u « situaciju n a o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a .
O v o j e b i o prvi s a s t a n a k k a r d i n a l a S o d a n a , p r v o s d r ž a v n i m
tajnikom B a k e r o m , a o n d a s p r e d s j e d n i k o m B u s h o m . R o đ e n u
sjevernoj Italiji, S o d a n o j e k a o m l a d i s v e ć e n i k z a p o č e o karijeru
u diplomatskoj službi S v e t e S t o l i c e i sustavno je n a p r e d o v a o od
p o l o ž a j a d o p o l o ž a j a . Svoju z a d n j u p r e k o m o r s k u d u ž n o s t obav­
ljao j e k a o n u n c i j u Č i l e u . I m e n o v a n j e d r ž a v n i m t a j n i k o m 1 9 9 0 .
k a o n a s l j e d n i k k a r d i n a l a Casarolija, a n a k o n š t o je de facto
obavljao d u ž n o s t d r ž a v n o g tajnika, u lipnju 1 9 9 1 . p o s t a j e kardi­
nalom.
Istoga je d a n a list L'Osservatore Romano o b j a v i o na prvoj stra­
nici uvodnik, u k o j e m se o s u đ u j e » b r u t a l n o nasilje protiv o s o b a
kojima se, u z a sve o s t a l o , gazi č a k i n j i h o v o najprirodnije pravo«.
K a r d i n a l S o d a n o d o l a z i i z s r c a e s t a b l i s h m e n t a talijanske Ka­
t o l i č k e c r k v e , t e j e P a p i m o g a o d a t i d r a g o c j e n u v i d u talijansku
Crkvu, k a o i u p o l i t i k u v l a d e .
U nastavku o v o g a vrlo o š t r o g u v o d n i k a i z r a ž e n o je žaljenje
zbog »djela protiv čovjeka i protiv mira, š t o izaziva najgoru o s u d u « .
R a z m j e n a mišljenja s d r ž a v n i m t a j n i k o m B a k e r o m u s r e d o ­
t o č i l a s e n a t o , k a k o ubrzati p r o c e s p r o m j e n a u Kini, š t o b i
114
115
Izrael
THOMAS PATRICK MELADY
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
smanjilo p o s t o j e ć a kršenja. K a r d i n a l S o d a n o p o s t a v i o j e pitanje
prava K a t o l i č k e c r k v e da vrši svoju misiju u Kini. On i nadbiskup
Tauran, tajnik za o d n o s e sa s t r a n i m d r ž a v a m a , izvijestili su o
biskupima koji su u h i ć e n i ili se n a l a z e u k u ć n o m pritvoru
Državni tajnik B a k e r , koji j e n e k o l i k o d a n a k a s n i j e t r e b a o po­
sjetiti P e k i n g , z a t r a ž i o j e o d V a t i k a n a p o p i s u h i ć e n i h biskupa
koji s a m mu t r e b a o p o s l a t i b r z o j a v o m , a t r e b a o je z a t i m o tom
pitanju r a z g o v a r a t i s k i n e s k i m v l a d i n i m d u ž n o s n i c i m a .
C a m e r o n H u m e i j a sastali s m o s e s m o n s i n j o r o m C l a u d i o m
Cellijem, koji je u to v r i j e m e b i o j e d n a od g l a v n i h o s o b a u vati­
kanskom p r o j e k t u z a otvaranje azijskih k o m u n i s t i č k i h društava
prema a k t i v n o s t i K a t o l i č k e crkve. N e k o l i k o j e p u t a p u t o v a o u
Vijetnam, t e s m o razmijenili i n f o r m a c i j e i r a z m a t r a h strategiju,
kako u V i j e t n a m u p o s t i ć i b a r e m m i n i m u m ljudskih prava i vjer­
ske s l o b o d e .
D o s t a v i o s a m m u p o p i s n e k o l i k o d a n a kasnije, a rezultati s u
bili zadovoljavajući. N e k o l i k o j e b i s k u p a p u š t e n o n a s l o b o d u i z
zatvora ili iz k u ć n o g pritvora. S j e d i n j e n e D r ž a v e p o m a g a l e su i
na druge n a č i n e , b r i n u ć i da b i s k u p i , s v e ć e n i c i i sjemeništarci
uživaju t e m e l j n e s l o b o d e u vršenju s v o j e m i s i j e . S j e m e n i š t a r c i iz
Kine m o g l i su t a k o 1 9 9 1 . i 1 9 9 2 . d o ć i u S j e d i n j e n e D r ž a v e na
studij t e o l o g i j e .
Moja iskustva s K i n o m bila s u p o n e k a d frustrirajuća. Budući
d a s a m prije n e g o š t o s a m p r e u z e o s v o j u d u ž n o s t u R i m u bio
aktivan u o r g a n i z a c i j a m a za ljudska p r a v a , p r i s t u p i o mi je dugo­
godišnji bivši k o l e g a , koji j e b i o d u b o k o u v j e r e n d a s u Sveta
Stolica i S j e d i n j e n e D r ž a v e p r e v i š e p l a h e u s v o j i m p o k u š a j i m a
da poboljšaju stanje ljudskih p r a v a u K i n i .
Z n a o s a m d a o b j e s t r a n e obavljaju s l o ž e n z a d a t a k poticanja
ljudskih prava u Kini. S j e d i n j e n e D r ž a v e č i n i l e su to u okviru
stalnih r a z g o v o r a s v l a d o m u P e k i n g u . B u d u ć i da S v e t a Stolica
nije s l u ž b e n o p r i s u t n a u P e k i n g u , n j e z i n i su n a p o r i m o r a l i biti
više p o s r e d n i . S t a l n o m e d i j s k o p r a ć e n j e k r š e n j a ljudskih prava i
vjerskih s l o b o d a u Kini, k a d g o d d o njih d o đ e , m o g u biti p o t p o r a
nastojanjima S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Vijetnam
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a b i l e su z a i n t e r e s i r a n e da
se poboljša situacija g l e d e ljudskih p r a v a i vjerske s l o b o d e u
Vijetnamu.
116
P o l o ž a j k a t o l i k a u V i j e t n a m u i dalje je težak. Za s v e š t o Crkva
želi učiniti p o t r e b n a j e p r e t h o d n a d o z v o l a v l a d e . D o z v o l a s e z a
sada n a č e l n o n e daje. S j e m e n i š t a primjerice m o g u primiti s t u d e n t e
samo j e d n o m u tri g o d i n e , a i o n d a vlada prisvaja p r a v o da izda ili
odbije d o z v o l u za s v a k o g p o j e d i n o g podnositelja zahtjeva.
V i j e t n a m s k a v l a d a i dalje prisvaja p r a v o d a o d r e d i s v e kandi­
date koji s e z a r e đ u j u z a s v e ć e n i k e . V l a d a t a k o đ e r traži p r a v o d a
odobri s v a n a m j e š t e n j a s v e ć e n i k a .
S v e t a S t o l i c a shvatila je da vijetnamska vlada želi imati
crkveno o s o b l j e u s v o j i m š k o l a m a , a h s a m o p o d n j e z i n i m ogra­
n i č e n i m u v j e t i m a . V a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i s u p r o t s t a v i l i s u s e tak­
vim z a h t j e v i m a , ali s u r a z g o v o r i nastavljeni — u z v r l o m a l o us­
pjeha.
Č i m b e n i k koji j e S v e t o j S t o l i c i o t e ž a o d j e l o v a n j e b i l a j e si­
tuacija o k o s a i g o n s k o g n a d b i s k u p a N g u y e n V a n T h u a n a . N a k o n
što j e v r l o k r a t k o b o r a v i o u V i j e t n a m u 1 9 9 1 . v l a d a j e o d njega
zatražila da n a p u s t i z e m l j u i da se vrati u R i m .
Vijetnamski dužnosnici optužili su nadbiskupa T h u a n a da je
bio a g e n t v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a . N i k a d a n i s u dostavili ni­
kakvih d o k a z a k a k o b i potkrijepili s v o j e tvrdnje. V i j e t n a m s k e
sumnje t e m e l j e s e u g l a v n o m n a činjenici d a j e o n n e ć a k b i v š e g
v i j e t n a m s k o g p r e d s j e d n i k a N g o D i n h D i e m a . P r e d s j e d n i k Vijet­
nama b i o je blizak vladi Sjedinjenih Država. Ubijen je 1963.
godine.
S u s r e o s a m se s nadbiskupom T h u a n o m u nekoliko prigoda
u R i m u n a k o n n j e g o v a p o v r a t k a 1 9 9 1 . K a o e n e r g i č a n i artikuli117
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
ran v o đ a b i o j e v r l o o m i l j e n u n a r o d u . M i s l i m d a j e t o b i o jedan
o d razloga z a š t o g a j e S v e t a S t o l i c a ž e l j e l a n a ključnoj poziciji
s a i g o n s k o g n a d b i s k u p a i z a š t o j e v i j e t n a m s k a v l a d a bila tome
protivna.
F r a n c u s k i p r e d s j e d n i k F r a n g o i s M i t t e r a n d p o s j e t i o j e Vijet­
n a m u veljači 1 9 9 3 . S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e D r ž a v e d r ž a l e su
da bi njegov p o s j e t p o m o g a o u o h r a b r i v a n j u stvaranja dijaloga i
veza. B i l o j e p r i j e d l o g a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a Stolica
u s p o s t a v e d i p l o m a t s k e v e z e s V i j e t n a m o m . Prije n e g o š t o t o
b u d e m o g u ć e , valja u k l o n i t i j o š m n o g o p r e p r e k a . U m e đ u v r e ­
m e n u , obje s i l e razmjenjuju i n f o r m a c i j e i s t r a t e g i j e , k a k o dovesti
V i j e t n a m m e đ u d r ž a v e k o j e p o š t u j u l j u d s k a p r a v a i vjersku slo­
bodu.
Globalna priroda područja interesa Sjedinjenih Država i
Svete Stolice č e s t o pruža m o g u ć n o s t i za suradnju. Koordiniranje
razmjene informacija i s t r a t e g i j e iz tih p o d r u č j a b i o je j e d a n od
mojih glavnih z a d a t a k a t i j e k o m m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a .
U b u d u ć n o s t i ć e biti j o š m n o g o p r i l i k a z a n a s t a v a k i širenje
suradnje n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e . N o su­
glasnost o ciljevima n e d o v o d i uvijek d o s p o r a z u m a o n a č i n i m a
postizanja tih ciljeva.
VII
poglavlje
Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica o
Z a l j e v s k o m r a t u : sučeljena stajališta
K a s n o p o p o d n e 1 6 . siječnja 1 9 9 1 . u v e l e p o s l a n s t v o j e s t i g a o
žurni brzojav
koji
je
sadržavao
odgovor
predsjednika
B u s h a n a P a p i n u m o l b u d a S j e d i n j e n e D r ž a v e n e p o k r e n u rat
protiv S a d d a m a H u s s e i n a k a k o b i riješile p r o b l e m i r a č k e inva­
zije n a Kuvajt. D o b i o s a m n a p u t a k d a u r u č i m d o p i s n a j v i š e m
v a t i k a n s k o m d u ž n o s n i k u koji j e t e v e č e r i b i o n a r a s p o l a g a n j u .
Z n a o s a m z a š t o : b o m b a r d i r a n j e ć e p o č e t i d r u g i d a n , a Sjedi­
njene D r ž a v e željele su da P a p a dobije Predsjednikovo p i s m o
prije p o č e t k a b o m b a r d i r a n j a . S l i j e d i o s a m n a p u t k e . B i l a s u t o z a
m e n e t e š k a v r e m e n a . Z n a o s a m š t o m i j e d u ž n o s t , ali s a m s e u
s e b i b o j a o p r o š i r e n j a rata.
V a t i k a n s k i z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, m o n s i n j o r C l a u d i o
Celli, č e k a o m e j e n a s t u b a m a p r e d P a p i n i m o d a j a m a . Z n a o s a m
d a prijeti n e p o s r e d n a o p a s n o s t o d rata. B i o s a m tih i s m r k n u t .
M i s l i m d a j e i o n z n a o d a ć e biti rata, m e đ u t i m , u s k l a d u s
d i p l o m a t s k o m kurtoazijom i običajima, n i s m o o t o m e razgo­
varali. P r e d a o s a m m u P r e d s j e d n i k o v o p i s m o , u z n a p o m e n u d a
je žurno i da ga o d m a h preda Svetom Ocu. Odgovorio je da će
to učiniti, i da će Sveti O t a c p i s m o dobiti za nekoliko minuta.
O p r o s t i o s a m s e . N i s a m i m a o v i š e š t o reći. O t i š a o s a m t i h o i
u p u t i o s e o d m a h u d v o r i š t e p a l a č e San Damaso, gdje m e j e
čekalo vozilo.
V o z e ć i se vijugavim i drevnim vatikanskim ulicama, htio sam
s e z a u s t a v i t i kraj c r k v e sv. A n e u n u t a r v a t i k a n s k i h z i d i n a . O s j e ­
ć a o s a m p o t r e b u da b u d e m s a m na n e k o l i k o minuta u molitvi i
118
119
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
razmišljanju o t o m e š t o s e zbiva, n o k a k o s m o s e približavali
crkvi, o d l u č i o s a m n e z a u s t a v i t i s e j e r s u m e moji tjelohranitelji
č e k a l i u n e p o s r e d n o j blizini z i d i n a , te bi primijetili da s a m ušao
u crkvu. B o j a o s a m se da bi m o g l i zaključiti, k a k o će uskoro
p o č e t i rat. Tjelohranitelji s u uvijek bili u z m e n e . T o g m e poslijep o d n e v a A n t o n i o , koji m i j e b i o d o d i j e l j e n o d m o g d o l a s k a u
R i m , z a p i t a o z a š t o i z g l e d a m t a k o t u ž n o . M n o g o m j e s e c i kasnije
kazao mi je da je »znao zašto«.
R e k a o s a m s t o g a Claudiju, n e k a n a s t a v i b r z o v o z i t i p r e m a
rezidenciji. S t i g a v š i n e k o l i k o m i n u t a k a s n i j e , k a z a o s a m supruzi
d a ć e u s k o r o biti rata. T a k o đ e r s a m joj i s p r i č a o o k o l n o s t i svog
p o s j e t a V a t i k a n u , t e d a s a m u r u č i o P r e d s j e d n i k o v o d g o v o r . Bila
j e r a n a v e č e r . V e č e r a l i s m o s a m i . S t e š k o m s m o m u k o m jeli i
održavali razgovor. Bila je to d u g a i sjetna večer. R a d i o sam na
nekim predmetima, no nisam napravio p u n o . O k o p o n o ć i popio
s a m svoju prvu t a b l e t u z a s p a v a n j e n a k o n n i z a g o d i n a . Molili
s m o z a j e d n o n e k a b u d e volja B o ž j a . N e k o l i k o sati k a s n i j e tele­
fonskim p o z i v o m iz W a s h i n g t o n a obaviješten s a m da su počeli
z r a č n i napadi. T j e d n i m a j e v e ć b i l o o č i t o d a j e P a p a o s j e ć a o veliku
n e l a g o d u pri p o m i s l i n a m o g u ć n o s t o p ć e g v o j n o g n a p a d a n a Irak.
U n j e g o v o m p i s m u Predsjedniku, š t o s a m g a b r z o j a v o m o d m a h
proslijedio 15. siječnja, n a k o n š t o s a m t e l e f o n o m dojavio sadržaj,
P a p a j e » n a g l a s i o t r a g i č n e p o s l j e d i c e k o j e b i i m a o rat n a t o m pod­
ručju«. N a d a l j e j e k a z a o , k a k o j e » č v r s t o uvjeren d a s e r a t o m sigur­
n o n e ć e postići o d g o v a r a j u ć e rješenje m e đ u n a r o d n i h p r o b l e m a « .
VELEPOS LANI KOVA PRIČA
Sukladnosti
i
razmimoilaženja
N e k o l i k o d a n a ranije, 1 3 . siječnja, p o v o d o m j a v n e m o l i t v e ,
papa I v a n P a v a o II. z a t r a ž i o j e i s t o d o b n o p o v l a č e n j e Iraka i z
Kuvajta i s a z i v a n j e m i r o v n e k o n f e r e n c i j e na B l i s k o m i s t o k u .
Ž e l i o j e d a Kuvajt b u d e p o n o v n o n e z a v i s a n , ali j e b i o p r o t i v a n
uporabi v o j n e s i l e d a b i s e t o p o s t i g l o . D a n ranije, u g o v o r u
upućenu s v e u k u p n o m d i p l o m a t s k o m zboru, nedvojbeno je osu­
dio invaziju I r a k a n a Kuvajt, t e n a p o m e n u o d a b i pribjegavanje
ratu p r e d s t a v l j a l o » m o r a l n i p a d « č o v j e č a n s t v a .
V e ć i d i o m o g p r o f e s i o n a l n o g ž i v o t a b i o j e p o s v e ć e n dijalogu,
uvjeravanju i z a g o v a r a n j u . S t r a s t v e n o s a m m r z i o nasilje, b u d u ć i
da s a m v i d i o n j e g o v e n a j g o r e o b l i k e u B u r u n d i j u i U g a n d i , gdje
sam b i o o b n a š a o d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a . A
sada j e nasilje b i l o p r e d m o j i m p r a g o m . P o z n a t e s u m i s v e či­
njenice o b r u t a l n o j iračkoj invaziji i o k u p a c i j i Kuvajta. M o l i o
s a m s e d a s e p r o n a đ e rješenje, p r e m a k o j e m n e b i b i l o p o t r e b n o
ići u rat p r o t i v Iraka.
M e đ u t i m , k a k o s e p r i b l i ž a v a o 1 5 . siječnja, o s j e ć a o s a m d a ć e
d o ć i o n o n e i z b j e ž i v o . B i o s a m , k t o m e , v e l e p o s l a n i k koji j e pri­
s e g n u o da će »braniti« interese Sjedinjenih Država kako ih je
odredio Predsjednik.
Predsjednikov o d g o v o r uslijedio je za 24 sata. U s v o m je
p i s m u n a v e o , d a s u » o d invazije I r a k a n a Kuvajt o d 2 . rujna žrtve
o v o g rata, š t o g a v o d i Irak, d n e v n o i z l o ž e n e agresiji. M e đ u ­
n a r o d n a z a j e d n i c a n e u m o r n o j e t r a ž i l a n a č i n d a z a u s t a v i zlo­
djela i da u s p o s t a v i mir. N a š cilj nije s a m o m i r u p o d r u č j u Zalje­
va, n e g o m i r u svijetu, koji p o č i v a n a t e m e l j i m a m o r a l a . « Pred­
sjednik j e dalje n a p i s a o , d a j e » s v j e t s k a z a j e d n i c a s p r e m n a o d g o ­
voriti, ili, da k a ž e m , s p r e m n a je p o k a z a t i volju da se u p o t p u n o s t i
pridržava rezolucija Vijeća sigurnosti U j e d i n j e n i h n a r o d a « .
N e k o l i k o t j e d a n a ranije s h v a t i o s a m d a ć e P r e d s j e d n i k v r l o
vjerojatno p o k r e n u t i v o j n u akciju, u z o d o b r e n j e U j e d i n j e n i h na­
roda. K a o s t u d e n t p r o u č a v a o s a m t e o r i j e o p r a v e d n o m ratu.
Z n a o s a m da su takve teorije p r e d m e t spora u intelektualnim
k a t o l i č k i m k r u g o v i m a . M e đ u t i m , istraživši t u t e m u , P r e d s j e d ­
n i k u s a m 1 1 . siječnja u p u t i o b r z o j a v u k o j e m s a m n a p i s a o : » N e ­
ko je vrijeme učenje o ' p r a v e d n o m ratu' bilo dijelom katoličke
d o k t r i n e , koja j e s a d a p r e r a s l a u d o k t r i n u ' p r a v e d n e u p o r a b e si­
l e ' « . N a p i s a o s a m d a b i situacija u Z a l j e v s k o m ratu m o g l a ispu­
niti š e s t kriterija z a » p r a v e d a n rat«, i p r e d l o ž i o s a m d a s e P r e d ­
s j e d n i k p o s l u ž i t i m e u objašnjenju z a š t o b i n a k o n 1 5 . siječnja
u p o r a b a sile bila opravdana. K a o nekadašnji profesor političkih
120
121
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
z n a n o s t i r a z m a t r a o s a m s b i v š i m s t u d e n t i m a k r i t e r i j e z a pra­
vedan rat. Oslanjajući se na tu p o z a d i n u , o v a k o s a m n a p i s a o u
brzojavu:
jedan viši d u ž n o s n i k S v e t e S t o l i c e k a z a o m i j e d a »rat n i k a d a
nije o p r a v d a n u k o l i k o n i s u iscrpljena sva o s t a l a s r e d s t v a za rje­
šenje s u k o b a « .
1. Pravedan
povod
Irak je počinio agresiju protiv m a l o g susjeda. Zlostavlja kuvajtski
narod.
2. Nadležno
tijelo
N a d l e ž n o tijelo koje o d o b r a v a u p o r a b u sile j e s u U j e d i n j e n i naro­
di. Zahvaljujući s u v r e m e n i m k o m u n i k a c i j s k i m v e z a m a , svoj sud o
raspravi u U j e d i n j e n i m n a r o d i m a m o ž e donijeti m n o g o ljudi di­
ljem svijeta - sastanci nisu tajni, a o p r o b l e m i m a se raspravlja
javno.
3. Pravedna
namjera
Pravedna n a m j e r a , k a o što s a m naglasio, n a v e d e n a je u rezoluciji
Ujedinjenih n a r o d a : osloboditi kuvajtski n a r o d i vratiti državu u
krug neovisnih država.
4. Krajnje sredstvo
Do sada su, k a o n i k a d prije, i s k o r i š t e n e sve miroljubive mjere,
kako bi se p o s t i g a o cilj Ujedinjenih n a r o d a da se p o s t i g n e sloboda
za Kuvajt.
5. Vjerojatnost
uspjeha
Postoji niz d o k a z a da će u p o r a b a sile biti b r z a i uspješna.
6. Proporcionalnost
U p o r a b a sile i njezina cijena t r e b a da b u d u r a z m j e r n i o s t v a r e n u
dobru.
Problem:
peti
i
šesti
kriterij
Peti i šesti kriterij b i l e su t o č k e u k o j i m a su se S v e t a S t o l i c a i
Sjedinjene D r ž a v e r a z m i m o i l a z i l e . S v e t u j e S t o l i c u z a o k u p l j a l a
jasna n e z a t o m l j i v a b o j a z a n da bi u p o r a b a v o j n e s i l e u cilju o s ­
lobađanja Kuvajta i z a z v a l a r e g i o n a l n i s u k o b , koji b i s e m o g a o
mjeriti s ljudskim p a t n j a m a u V i j e t n a m s k o m r a t u . O s i m t o g a ,
122
O d m a h n a k o n p o č e t k a sukoba, moje o s o b n o osiguranje bilo
j e z n a t n o p o j a č a n o . A m e r i č k a i talijanska v l a d a b i l e s u p r i l i č n o
z a b r i n u t e z b o g m o g u ć e p o j a v e t e r o r i s t a u Italiji. O s o b n u z a š t i t u
imali s m o o d p r v o g d a n a d o l a s k a . M a r g a r e t i j a b r z o s m o n a u č i l i
živjeti s t i m e .
R a z m j e r n o k r a t k o r a z d o b l j e trajanja neprijateljstava p o k a ­
zalo je da su vodstva Ujedinjenih naroda i Sjedinjenih Država
i s p r a v n o p r o c i j e n i l a d a ć e s u k o b biti v r l o kratak. N o g l a v n i j e
p r o b l e m b i o u t o m e , d a P a p a nije b i o z a d o v o l j a n p r i m j e n o m
rata z a rješenje o v e krize. N e k o l i k o t j e d a n a ranije izjavio j e d a j e
»rat a v a n t u r a b e z p o v r a t k a « . U m j e s e c i m a prije i s t e k a k o n a č ­
n o g r o k a , koji j e b i o 15. siječnja, o d r ž a n e s u u Italiji b r o j n e
d e m o n s t r a c i j e p r o t i v p r e d s t o j e ć e akcije U N . U g l a v n o m s u s e
citirale P a p i n e p r o t u r a t n e izjave.
N a k o n s a s t a n k a s d i p l o m a t s k i m z b o r o m , d a n a 1 2 . siječnja,
P a p a mi je prišao i k a z a o k a k o »razmišlja o predsjedniku B u s h u « . R e k a o j e d a s h v a ć a k a k o P r e d s j e d n i k m o r a donijeti t e š k u
odluku, no da je siguran k a k o će Predsjednik donijeti »ispravnu
odluku«. O v u s a m poruku o d m a h prenio Washingtonu. U o p ć e
n i s a m s u m n j a o d a p o d » i s p r a v n o m o d l u k o m « P a p a ž e l i d a Sje­
d i n j e n e D r ž a v e i z b j e g n u rat.
Nismo
pacifisti
po
svaku
cijenu
D o k j e P a p a govorio protiv u p o r a b e vojne sile z a osloba­
đ a n j e Kuvajta, p a c i f i s t i č k e i l j e v i č a r s k e g r u p e i z v l a č i l e su nje­
g o v e k o m e n t a r e i z k o n t e k s t a i r a b i l e i h k a o p a r o l e n a svojim
skupovima. U p o z o r i o sam na to kardinala S o d a n a i nadbiskupa
T a u r a n a . K a s n i j e s a m m o g a o izvijestiti k a k o j e u radioprijen o s u 1 7 . v e l j a č e 1 9 9 1 . P a p a k a z a o , d a » n i s m o pacifisti p o s v a k u
123
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
cijenu... Ž u d i m o z a m i r o m i p r a v d o m , d a b u d e m o i n s t r u m e n t i
mira. N e m a m i r a b e z p r a v d e , a p r a v d a p r o i z l a z i iz ljubavi i
m i l o s r đ a . « U p r o s i n c u 1 9 9 0 . S j e d i n j e n e D r ž a v e b i l e s u p o d snaž­
n i m n a p a d i m a u r e d n i k a brojnih n o v i n a i č a s o p i s a u Italiji. Najpakosniji su od njih bili Sabato {Subota) i Trenta Giomi (Tri­
deset dana). Bili su oštriji i od k o m u n i s t i č k i h n o v i n a . T o č n o je da
su te dvije p u b l i k a c i j e b i l e p o v e z a n e s t a l i j a n s k i m k a t o l i č k i m
krugovima, no e u r o p s k e i a m e r i č k e n o v i n s k e agencije koje su
p r e n o s i l e njihove u v o d n i č k e k o m e n t a r e n a v o d i l e b i d a j e riječ o
i z v j e š ć i m a koja d o l a z e i z V a t i k a n a . N a j ž e š ć i n a p a d n a Sjedi­
n j e n e D r ž a v e p o j a v i o se u l i s t u Sabato, koji je o b j a v i o k a k o bi
p r e d s j e d n i k B u s h t r e b a o d o b i t i N o b e l o v u n a g r a d u z a rat. M n o g i
s u m i A m e r i k a n c i izrazili s v o j e b u r n o n e g o d o v a n j e z b o g o v o g
d o g a đ a j a . Pitanje o v i h p u b l i k a c i j a p o k r e n u o s a m s v a t i k a n s k i m
d u ž n o s n i c i m a , koji s u m e uvjeravali k a k o n e s a m o d a n i s u p o ­
v e z a n e s V a t i k a n o m , v e ć d a z a p r a v o v a t i k a n s k e v l a s t i izražavaju
ozbiljne ograde u svezi s njihovom u r e đ i v a č k o m politikom. S
d r u g e strane, p r i l i č n o j a k a kritika a m e r i č k i h p o s t u p a k a u Iraku
o g l e d a l a se i u u r e đ i v a č k o j p o l i t i c i Civilta Cattolica. R i j e č je o
u g l e d n o j i s u s o v a č k o j publikaciji, a č e s t o se k a ž e da u njoj ništa
n e m o ž e biti o b j a v l j e n o b e z p r e t h o d n o g , b a r e m p r e š u t n o g o d o ­
brenja vatikanskih vlasti. T e š k o j e b i l o i s k r e n o tvrditi u r e d u
S t a t e D e p a r t m e n t a k a k o ovaj list, n a ovaj ili o n a j n a č i n , n e
o d r a ž a v a stav V a t i k a n a .
D v a nepotpisana u v o d n a članka, vrlo kritična na račun S A D ,
koja su se pojavila u L'Osservatore Romano, n e s l u ž b e n o m , ali
i p a k vrlo s l u ž b e n o m v a t i k a n s k o m d n e v n i k u , b i l o j e t e š k o objas­
niti W a s h i n g t o n u . B u d u ć i d a s a m m o r a o d a t i s v o j e mišljenje o
č l a n c i m a iz Civilta Cattolica i L'Osservatore Romano, p o t r a ž i o
s a m savjet s v o g a d o b r o g prijatelja E m a n u e l a S c a m m a c c e , tali­
j a n s k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . K a s n i j e s a m izvijestio
W a s h i n g t o n k a k o k o m e n t a r i u ova dva lista č e s t o odražavaju
s t a v o v e V a t i k a n a , t e d a u o b a slučaja najvjerojatnije p o s t o j i v e z a
i z m e đ u članaka i Vatikana.
124
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
U v o d n i č k i k o m e n t a r i k a t o l i č k o g tiska u Sjedinjenim Drža­
v a m a bili s u m n o g o negativniji u o d n o s u n a akcije S A D u Iraku
o d o n i h u Italiji. U z r o k j e t o m u v j e r o j a t n o č i n j e n i c a d a katolički
biskupi u S A D n i s u i m a l i j e d i n s t v e n u poziciju. U t o s a m vrijeme
b i o u k o n t a k t u s v o d s t v o m a m e r i č k e K a t o l i č k e crkve. B i o s a m
svjestan d a m o j e instrukcije d o l a z e o d P r e d s j e d n i k a i D r ž a v n o g
tajnika, a i s t o s a m t a k o s h v a t i o da je p r e d s j e d n i k B u s h u kur­
toaznom kontaktu s nekoliko vodećih dostojanstvenika Američ­
k e k a t o l i č k e c r k v e . U t j e d n i m a koji s u p r e t h o d i l i p o č e t k u s u k o b a
u siječnju, P r e d s j e d n i k je r a z g o v a r a o s k a r d i n a l i m a B e r n a r d o m
L a w o m i z B o s t o n a i J o h n o m O ' C o n n o r o m i z N e w Y o r k a . Bili s u
to njegovi p o v r e m e n i kontakti, a ni on ni osoblje Bijele k u ć e
nisu o d r ž a v a l i r e d o v i t e , z n a č a j n i j e k o n t a k t e s a m e r i č k o m Ka­
t o l i č k o m k o n f e r e n c i j o m . ( U v r i j e m e Z a l j e v s k o g rata predsjed­
nik K o n f e r e n c i j e b i o j e n a d b i s k u p D a n i e l P i l a r c z y k i z C i n c i n n a tija.)
Z a k a r d i n a l a L a w a d r ž a l o s e k a k o s e priklanja mišljenju
p r e d s j e d n i k a B u s h a d a Z a l j e v s k i rat z a d o v o l j a v a kriterije pra­
v e d n o g rata. K a r d i n a l j e izjavio d a s e m o l i t v e z a m i r n e »uslišuju p o c i j e n u d a v a n j a t i r a n i m a i a g r e s o r i m a o t v o r e n e r u k e z a
o s t v a r e n j e n e p r a v e d n i h ciljeva«. S d r u g e s t r a n e , k a r d i n a l a
O ' C o n n o r a i z g l e d a v i š e s u b r i n u l e o p a s n o s t i k o j e d o n o s i rat.
Č v r s t o protivljenje S v e t o g O c a Z a l j e v s k o m r a t u postavljalo
je stanovitu dilemu pred američko katoličko vodstvo. N o , kako
m i j e j e d a n k a r d i n a l k a z a o , nije t o b i l o p i t a n j e vjere i m o r a l a , a
z a k a t o l i č k o g s v e ć e n i k a b i l o j e m o g u ć e i m a t i r a z l i č i t o mišljenje o
Zaljevskom ratu o d Papinog.
D r u g e dvije v e l i k e v j e r s k e z a j e d n i c e u S j e d i n j e n i m D r ž a ­
v a m a i m a l e s u j a s a n s t a v o ratu. N a c i o n a l n o v i j e ć e crkava b i l o j e
u o š t r o j o p o r b i , a A m e r i č k a ž i d o v s k a z a j e d n i c a u n a č e l u je p o ­
državala predsjednika Busha.
S t a v o v i i mišljenja m o j i h k o l e g a i z d i p l o m a t s k o g z b o r a akre­
d i t i r a n o g pri S v e t o j S t o l i c i t i h s u s e d a n a p r i l i č n o razlikovali.
125
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Z a p a d n o e u r o p s k i d i p l o m a t i i m a l i s u r a z u m i j e v a n j a z a našu
p o z i c i j u . R u s k i k o l e g a Jurij K a r l o v s u z d r ž a o s e o d s v a k e kri­
tike! M e đ u t i m , k o l e g e iz L a t i n s k e A m e r i k e u g l a v n o m su se
p r i d r u ž i v a l e k u b a n s k o m v e l e p o s l a n i k u u k r i t i k a m a imperija­
lističke akcije U j e d i n j e n i h n a r o d a p o d v o d s t v o m Sjedinjenih
Država.
O s i m L i b a n o n a i Izraela, P a p a j e m e đ u s v e u k u p n i m p r o b l e ­
mima n a p o d r u č j u B l i s k o g i s t o k a b i o z a b r i n u t i z a b u d u ć n o s t
p a l e s t i n s k o g n a r o d a , t e z b o g n e d o s t a t k a vjerske s l o b o d e u S a u dijskoj Arabiji. P r o b l e m vjerske s l o b o d e u Saudijskoj Arabiji
Papa je s p o m e n u o i u t e l e f o n s k o m r a z g o v o r u s p r e d s j e d n i k o m
B u s h o m 8 . o ž u j k a 1 9 9 1 . Kasnije s a m s a z n a o d a j e P r e d s j e d n i k
bio r a z o č a r a n t i m t e l e f o n s k i m r a z g o v o r o m s P a p o m . I m a o j e
dojam d a j e r a z g o v o r b i o » r a z l o m l j e n « , o d n o s n o d a j e krivo
shvaćen. O s j e ć a o s a m s e krivim, b u d u ć i d a s a m m u j a b i o p r e ­
p o r u č i o d a n a z o v e P a p u . Najvjerojatnije j e u pitanju b i o na­
glasak, š t o g a t e l e f o n s k a v e z a m o ž e iskriviti. K a d j e P r e d s j e d n i k
kasnije n a z v a o P a p u n a k o n n j e g o v e o p e r a c i j e 1 9 9 2 . , u p o z o r i o
sam g a d a r a z g o v o r o g r a n i č i n a kurtoaziju.
Talijanska k a t o l i č k a ljevica v j e r o j a t n o je najburnije reagi­
rala. N a n e k i s u n a č i n vidjeli š i r o k u zavjeru S A D u s a v e z u s
I z r a e l o m , u s m j e r e n u n a s l a m a n j e i s l a m s k i h p o k r e t a z a nezavis­
nost. Z b o g i z n i m n o j a k i h s i g u r n o s n i h m j e r a t i j e k o m Zaljevskog
rata, i m a o s a m v r l o m a l o p r i l i k e r a z g o v a r a t i o o v o m pitanju s
prosječnim talijanskim građanima, koje bih p o v r e m e n o susretao
n a r i m s k i m u l i c a m a . N o s u m n j a m d a j e n j i h o v o protivljenje Zaljevskom ratu b i l o t o l i k o s n a ž n o k o l i k o i protivljenje talijanske
k a t o l i č k e ljevice.
Kopnena
ofenziva
K o p n e n a ofenziva z a p o č e l a je 2 3 . veljače, a Predsjednik je
objavio p r e s t a n a k r a t n i h d j e l a t n o s t i 2 7 . v e l j a č e . I a k o j e postajalo
j a s n o da se rat p r i m i č e b r z o m z a v r š e t k u , te da n i s u bili u pravu
oni koji s u d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e uvjeravali d a ć e rat trajati
g o d i n a m a i da će se p r e t v o r i t i u g l i b j e d n a k o n o m e u Vijetna­
mu, pozicija S v e t e S t o l i c e nije s e p r o m i j e n i l a . P r e m a mišljenju
d u ž n o s n i k a S v e t e S t o l i c e , o d l u k a d a s e k r e n e u rat u t o m tre­
nutku bila j e p o g r e š n a . N j i h o v a s e p o z i c i j a n i k a d a nije promi­
jenila. J o š uvijek vjeruju d a j e o d l u k a bila p o g r e š n a .
D a n a 4. i 5. ožujka ( 1 9 9 1 . ) o d r ž a n a je mirovna konferencija
o B l i s k o m i s t o k u , koju j e b i o s a z v a o P a p a . K o n f e r e n c i j a s e usre­
d o t o č i l a n a p o s l i j e r a t n u situaciju n a B l i s k o m i s t o k u . N a z o č n i s u
bili katolički v o đ e s B l i s k o g i s t o k a , š e f o v i h u m a n i t a r n i h u d r u g a i
predsjednik a m e r i č k e B i s k u p s k e k o n f e r e n c i j e . P a p a j e p o z v a o
na »mir u regiji, m e đ u r e l i g i j s k i d i j a l o g i s o l i d a r n o s t « . P o z v a o je i
na rješenje p r o b l e m a u L i b a n o n u i P a l e s t i n i .
126
Ništa
nije
poduzeto
protiv
Saddama
Husseina
U d a n i m a n a k o n sukoba u Zaljevskom ratu zamijetio s a m da
se ništa ne p o d u z i m a slijedom moje preporuke da se podigne
optužnica protiv S a d d a m a H u s s e i n a k a o m e đ u n a r o d n o g zločin­
ca. D a n a 1 8 . siječnja 1 9 9 1 . p r e d l o ž i o s a m d a S t a t e D e p a r t m e n t
z a p o č n e pravni p o s t u p a k za podizanje o p t u ž n i c e protiv Sadda­
ma Husseina kao ratnog zločinca. U poruci State D e p a r t m e n t u
n a g l a s i o s a m d a j e » S a d d a m H u s s e i n o k r u t n i tiranin koji j e p o ­
činio t e š k e z l o č i n e protiv čovječanstva. P r e s e d a n stvoren n a k o n
D r u g o g a s v j e t s k o g rata o m o g u ć i o j e d a š e f o v i i p o g l a v a r i v l a d a
koji s u p o č i n i l i z l o č i n e protiv čovječanstva p o t p a d n u p o d z a k o n ­
s k e o d r e d b e m e đ u n a r o d n o g prava. K a k o b i s m o z a d r ž a l i dosljed­
n o s t n a š i h p o s t u p a k a p r e m a m e đ u n a r o d n o m pravu, S a d d a m
H u s s e i n m o r a biti o p t u ž e n . «
M o j i su osjećaji u s v e z i s o v i m p r i j e d l o g o m bili čvrsti, b u d u ć i
d a s a m b i o posljednji a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k a k r e d i t i r a n k o d Idi
A m i n a u U g a n d i . U v i d i o s a m brutalnost njegova režima, i 1973.
g o d i n e p r e d l o ž i o zatvaranje veleposlanstva, jer s a m vjerovao da
o k r u t n o m t i r a n i n u n a vlasti n e b i t r e b a l o u k a z i v a t i p o š t o v a n j e
127
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
n a z o č n o š ć u a m e r i č k e misije n a razini v e l e p o s l a n i k a . N a k o n to­
ga, m o j a s u p r u g a , k ć e r i i j a vratili s m o s e u S A D , gdje sam
n a s t a v i o a k a d e m s k u karijeru.
je bilo uobičajeno da se e m b a r g o proglašava predsjedničkom
odlukom. To je odigralo vrlo važnu ulogu u padu diktatorskog
r e ž i m a Idi A m i n a 1 9 7 9 .
G o d i n e 1 9 7 8 . , k a d s m o s u p r u g a i j a p r i k u p i l i svu p o t r e b n u
d o k u m e n t a c i j u za n a š u knjigu Idi Amin: Hitler in Africa (Idi
Amin: Hitler u Africi), p r e d l o ž i o s a m u p o r u c i p r e d s j e d n i k u Čar­
t e r u d a d r ž a v n o m t u ž i t e l j u S A D i z d a n a p u t a k d a p r o t i v Idi
A m i n a p o d i g n e o p t u ž n i c u z a ratni z l o č i n . Z a l a g a n j e m m o g do­
b r o g prijatelja L e o n a r d a S c h i n e a , č l a n a u p r a v n o g o d b o r a sve­
u č i l i š t a Sacred Heart, k o j e m u s a m t a d a b i o p r e d s j e d n i k , dogo­
v o r e n j e s a s t a n a k s p r e d s j e d n i k o m Č a r t e r o m z a m e n e i moju
s u p r u g u , k a k o b i s m o raspravili n a š p r i j e d l o g . O t p u t o v a l i s m o u
Washington. K a s n o iste večeri kad s m o doputovali, dobili smo
obavijest d a j e s a s t a n a k o t k a z a n . R e č e n o m i j e d a j e p r e d m e t
proslijeđen A n d r e w u Y o u n g u , tadašnjem a m e r i č k o m veleposla­
n i k u pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a . S u s r e o s a m s e k a s n i j e s g o s p o ­
d i n o m Y o u n g o m , n o n i š t a s e nije d o g o d i l o s n a š i m z a h t j e v o m z a
o p t u ž b u p r o t i v Idi A m i n a .
Svaki put kad bi predsjednik B u s h s p o m e n u o S a d d a m a
H u s s e i n a k a o r a t n o g z l o č i n c a , p r i s j e t i o b i h s e s v o g iskustva s Idi
A m i n o m . Taj d i k t a t o r n i k a d a nije b i o s l u ž b e n o o p t u ž e n z a z l o ­
č i n e p r o t i v č o v j e č a n s t v a . T r e n u t n o v o d i u d o b a n ž i v o t u izbjegliš­
tvu u S a u d i j s k o j Arabiji.
Z l o č i n i u U g a n d i su se nastavljali, a ja i s u p r u g a n i s m o posustajali. K a s n i j e n a m j e , p o n o v n o p o s r e d o v a n j e m p o k o j n o g
Leonarda Schinea, d o g o v o r e n sastanak sa senatorom Frankom
C h u r c h o m i z I d a h a , p r e d s j e d a t e l j e m s e n a t s k o g O d b o r a z a me­
đ u n a r o d n e o d n o s e . S e n a t o r j e b i o v r l o z a u z e t , t e n a s j e primio
z a vrijeme k r a t k e p a u z e o d n e k o l i k o m i n u t a t i j e k o m p r e t r p a n e
s j e d n i c e S e n a t a . R e č e n o n a m j e d a i m a s a m o p e t m i n u t a z a nas.
S u p r u g a j e i s p r i č a l a s v o j e o s o b n o i s k u s t v o s n e k i m a o d zločina.
Senator Church bio je o č i g l e d n o potresen. P o z v a o nas je da ga
p o n o v n o p o s j e t i m o k a s n i j e , t e i s t e v e č e r i . I s p r i č a l i s m o v i š e poje­
d i n o s t i o z l o č i n i m a u U g a n d i . N a kraju n a š e g s u s r e t a p r i s t a o j e
podržati z a k o n kojim b i S A D stavile e m b a r g o n a kupovinu
u g a n d s k e k a v e . S u p r u g a i j a istražili s m o p o d a t a k , d a svi dolarski
prihodi o d p r o d a j e u g a n d s k e k a v e S A D i d u u p o s e b a n fond, i z
kojega Idi A m i n f i n a n c i r a s v o j e t e r o r i s t i č k e s n a g e . Prvi put u
povijesti S j e d i n j e n i h D r ž a v a S e n a t j e p r o g l a s i o e m b a r g o . I n a č e
128
N i s a m ž e l i o d a s e i s t o d o g o d i i d i k t a t o r u i z Iraka. P r e d m n i ­
jevao s a m da će Sjedinjene D r ž a v e podignuti optužnicu protiv
S a d d a m a H u s s e i n a n a k o n z a v r š e t k a s u k o b a . T o s e nije d o g o ­
dilo, a n i k a d a n i s a m s a z n a o z a š t o . J e d n a j e t o o d p o s l j e d i c a
Z a l j e v s k o g rata z b o g kojih ž a l i m . U b i j e n i i ranjeni u Kuvajtu i
Iraku z a s l u ž u j u objašnjenje z a š t o č o v j e k koji j e o d g o v o r a n z a s v e
t e u ž a s n e d o g a đ a j e n i k a d a nije b i o o p t u ž e n .
Rat
nasuprot
redarstvenoj
akciji
K a d je riječ o Z a l j e v s k o m ratu, ž a l i m i z b o g č i n j e n i c e da
S j e d i n j e n e D r ž a v e i U j e d i n j e n i n a r o d i n i s u razvili z a m i s a o re­
d a r s t v e n e akcije u m j e s t o rata.
N a j e s e n 1 9 9 0 . u p o z o r a v a o s a m , d a b i S A D t r e b a l e izbjeći
u p o r a b u riječi »rat«. K a k o s v a k o d r u š t v o , uključujući i v a t i k a n ­
ski g r a d , i m a policiju, p r e d l o ž i o s a m u brzojavu S t a t e D e p a r t m e n t u od 7. prosinca 1990., da se projekt n a z o v e m e đ u n a r o d ­
n o m r e d a r s t v e n o m a k c i j o m z a o s l o b a đ a n j e Kuvajta o d o k u p a ­
cije S a d d a m a H u s s e i n a .
U p o r n a p o r a b a riječi »rat«, u m j e s t o r e d a r s t v e n a akcija o d ­
govarajućeg autoriteta (Ujedinjenih naroda), otežavala je moje
n a p o r e d a u t j e č e m n a S v e t u S t o l i c u d a p o d r ž i — ili b a r e m d a n e
o s u d i — n a š e akcije u Z a l j e v s k o m ratu. U r a z g o v o r i m a s v a t i k a n ­
s k i m d u ž n o s n i c i m a g o v o r i o s a m u k o n t e k s t u o d g o v o r n i h vlasti
k o j e p r o v o d e r e d a r s t v e n u akciju s n a m j e r o m d a s e p o s t i g n e l e ­
g i t i m n i cilj: u o v o m slučaju, o s l o b a đ a n j e Kuvajta. N i s a m b i o j a k o
129
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
uvjerljiv, b u d u ć i da su sva n o v i n s k a i z v j e š ć a iz W a s h i n g t o n a go­
v o r i l a o ratu. M e đ u t i m , s h v a ć a o s a m u č e m u j e p r o b l e m .
M e đ u t i m , o s o b n o s a m d r ž a o n e p r i l i č n i m d a j e d a n v o đ a Ka­
toličke c r k v e t a k o o t v o r e n o p o v e z u j e s e b e s t a k o z l o g l a s n i m i
okrutnim t i r a n i n o m k a o š t o j e S a d d a m H u s s e i n . I a k o n i s a m
javno g o v o r i o o svojoj z a b r i n u t o s t i u s v e z i s p a t r i j a r h o m Bid a w i d o m , i z r a z i o s a m j e p r i v a t n o n a d b i s k u p u T a u r a n u i svojim
kolegama iz State Departmenta.
P r e m a U s t a v u S j e d i n j e n i h D r ž a v a , P r e d s j e d n i k m o r a dobiti
o d o b r e n j e S e n a t a z a p o k r e t a n j e akcija k a o š t o j e o n a koja s e
r a z m a t r a l a p r o t i v Iraka. Imajući u v i d u U s t a v S A D i gomilanje
v o j n e s i l e i z c i j e l o g a svijeta, koja j e brojila v i š e o d p o l milijuna
vojnika, b i l o j e p o l i t i č k i n e r e a l n o o p i s a t i t u o p e r a c i j u k a o redar­
s t v e n u akciju. U s v a k o m slučaju, k a k o s m o s e bližili krajnjem
roku, 15. siječnja 1 9 9 1 . , z n a o s a m d a ć e s e S v e t a S t o l i c a protiviti
b i l o kakvoj ratnoj operaciji p r o t i v I r a k a . D i s k r e t n i j a r e d a r s t v e n a
akcija U j e d i n j e n i h n a r o d a m o ž d a b i b i l a n a i š l a n a »neprotivljenje« S v e t e S t o l i c e . N o , a m e r i č k i u s t a v i i z n i m o v e l i k e zajed­
ničke snage za vojne operacije učinile su to n e m o g u ć i m .
Katolički
poglavar
u
Iraku
Osjetljivo j e p i t a n j e z a m e n e u v r i j e m e Z a l j e v s k o g rata bio
p o l o ž a j R a p h a e l a I B i d a w i d a , patrijarha i r a č k e K a l d e j s k e crkve.
Patrijarh B i d a w i d , p o g l a v a r K a l d e j s k e c r k v e s v i š e o d 3 0 0 . 0 0 0
vjernika, b i o je g l a v n i p r e d v o d n i k K a t o l i č k e c r k v e u Iraku, bu­
d u ć i da je K a l d e j s k a crkva u z a j e d n i c i s R i m o k a t o l i č k o m crk­
vom.
T i j e k o m Z a l j e v s k o g rata, Patrijarh j e b i o o t v o r e n i z a g o v o r ­
n i k S a d d a m a H u s s e i n a i a p o l o g e t i r a č k e a g r e s i j e n a Kuvajt. Ti­
j e k o m j e s e n i 1 9 9 0 . b o r a v i o j e č e s t o u R i m u . J e d n o m j e prigo­
d o m opisao S a d d a m a H u s s e i n a k a o »pravog g o s p o d i n a « . Dru­
g o m j e p r i l i k o m izjavio d a j e t i s a k » u s l u ž b i I z r a e l a i S j e d i n j e n i h
Država«.
Kraj
Zaljevskog
rata
S u k o b i u Z a l j e v s k o m ratu završili s u 2 7 . v e l j a č e 1 9 9 1 . Ti­
j e k o m r a t n o g razdoblja n i k a d a k a o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri
Svetoj S t o l i c i n i s a m i m a o t e š k o ć a k a d j e riječ o o d n o s u v a t i k a n ­
skih d u ž n o s n i k a p r e m a m e n i . U v i j e k s a m z a s t u p a o a m e r i č k u
poziciju, š t o j e b i l a m o j a o b v e z a . P r i s t o j n o s u m e slušali, n o n a š i
a r g u m e n t i d a j e rat u o v o m slučaju o p r a v d a n n i s u i m bili uvjer­
ljivi. O s o b n o s a m s e o s j e ć a o u z n e m i r e n o , b u d u ć i d a u n a č e l u n e
v o l i m n i k a k v u vrst f i z i č k o g nasilja. D a n i p r e d 1 5 . siječnja, b a š
k a o i d a n i d o z a v r š e t k a s u k o b a 2 7 . v e l j a č e , bili s u m i t e g o b n i .
P r o v o d i o s a m instrukcije, n o p r o ž i v i o s a m v i š e n e p r o s p a v a n i h
noći.
N a k o n p r e s t a n k a neprijateljstava, u ž a r i š t u m o j i h r a z g o v o r a
s a S v e t o m S t o l i c o m bila j e p o s l i j e r a t n a situacija. K a k o d i v n a
promjena za M a r g a r e t i m e n e ! Bili s m o n a z o č n i večernjoj misi
27. v e l j a č e i z a h v a l i l i B o g u d a j e rat g o t o v . G u b i c i n a a m e r i č k o j
strani bili s u v r l o m a l i . M e đ u t i m , o s j e ć a l i s m o t j e s k o b u z b o g
g l a s i n a d a s u p o g i n u l e t i s u ć e I r a č a n a . N o ipak, s a d a s m o m o g l i
razgovarati o m i r u .
M e d i j i u R i m u tražili b i o d m e n e d a k o m e n t i r a m n j e g o v e
izjave. N a g l a s i o bih, k a k o j e V a t i k a n n e p r e s t a n c e p o z i v a o Irak
d a s e p o v u č e i z Kuvajta i o p t u ž i v a o i r a č k e r a k e t n e n a p a d e n a
c i v i l n o p u č a n s t v o u Saudijskoj Arabiji i I z r a e l u . K a k o s a m bio
a k r e d i t i r a n k a o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , m o g a o
s a m izbjeći k o m e n t i r a n j e izjava vjerskih v o đ a i z d r u g i h d r ž a v a .
U b r z o n a k o n m o g d o l a s k a 1 9 8 9 . k a z a o s a m v a t i k a n s k i m duž­
n o s n i c i m a k a k o j e rješenje b l i s k o i s t o č n e k r i z e j e d a n o d vanj­
s k o p o l i t i č k i h ciljeva B u s h o v e a d m i n i s t r a c i j e . B i l o m i j e j a s n o da,
i a k o n i s u d o v o d i l i u pitanje n a š e n a m j e r e , v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i
dvoje o t o m e h o ć e l i p r o c e s z a rješenje b l i s k o i s t o č n e k r i z e i k a d a
z a p o č e t i . S u k o b j e ukorijenjen u povijesti o t u đ e n j a . N i j e b i l o
m n o g o o p t i m i s t a koji s u m o g l i nazrijeti m i r n o rješenje.
130
131
T H O M A S PATRICK M E L A DY
Kasnija najava u r u j n u 1 9 9 1 . , d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e i t a dašnji S o v j e t s k i S a v e z u l i s t o p a d u z a j e d n i č k i s p o n z o r i r a t i sas­
t a n a k u M a d r i d u , i m a l a j e v r l o p o z i t i v a n u č i n a k n a vatikanske
p r o c j e n e n a š i h n a m j e r a . Č i m s u o b j a v l j e n e vijesti o konferenciji
k a r d i n a l S o d a n o i n a d b i s k u p T a u r a n izrazili s u g l e d e t e inicijal
tive s n a ž n u p o t p o r u S v e t e S t o l i c e .
D a n a 2 9 . l i s t o p a d a n a d b i s k u p T a u r a n p o z v a o m e j e u Držav­
n o t a j n i š t v o t e j e p r e n i o o s o b n u P a p i n u p o r u k u z a predsjednika
B u s h a . P o r u k a j e bila o d l u č n a . P a p a j e k a z a o :
»Kao supredsjedatelju konferencije koja sutra treba započeti u
Madridu, ž e l i o bih V a m prenijeti svoje svesrdne iskrene želje da
ova konferencija b u d e istinski put p r e m a miru... vaši napori i napo­
ri vaših pomoćnika, p o g l a v i t o d r ž a v n o g tajnika Jamesa Bakera,
doveli su do o v e prve v a ž n e s t e p e n i c e , čija je p o s e b n a vrijednost u
t o m e da dokazuje s p r e m n o s t da se p u t e m dijaloga suoči s ozbilj­
nim problemima koji v e ć d e s e t l j e ć i m a opterećuju Bliski istok.«
B i l o j e vidljivo d a j e n e k o l i k o v a t i k a n s k i h d u ž n o s n i k a izne­
n a đ e n o č i n j e n i c o m d a j e k o n f e r e n c i j a o d r ž a n a i d a s u razgovori
i z m e đ u Izraela i njegovih arapskih s u s j e d a nastavljeni. Č i m su
z a p o č e l i pregovori, vatikanski d u ž n o s n i c i nisu štedjeli pohvala
u l o z i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u o v o m p i t a n j u . P o s e b n o s u hvalili
Jamesa Bakera. To mi je bilo drago, jer s a m z n a o da je on
odigrao glavnu ulogu u organiziranju susreta.
Posjet
predsjednika
Busha
Papi
Na susretu predsjednika B u s h a s P a p o m 8. s t u d e n o g a 1991.
b i l o j e vidljivo d a P a p a cijeni u l o g u S j e d i n j e n i h D r ž a v a n a
Bliskom istoku. Sastanak je d o b i o p o s e b n u važnost, budući da
su ljevičarski d n e v n i c i i listovi, uključujući n e k o l i k o k a t o l i č k i h ,
n e p r e s t a n o govorili o »zahlađenju« i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i pred­
s j e d n i k a B u s h a z b o g različitih p o z i c i j a u s v e z i s u p o r a b o m v o j n e
s i l e u Z a l j e v s k o m ratu.
132
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
V e l e p o s l a n i c i su predstavnici svojih vlada. O n i su isto tako i
osobni p r e d s t a v n i c i s v o j i h š e f o v a d r ž a v a p r e m a š e f o v i m a država
zemlje p r i m a t e l j i c e . K o d v e l e p o s l a n i k a postoji o s o b n a želja d a bu­
du uspješni u izvršavanju svoje misije i n a p u t a k a k o j e su dobili.
S u v i š n o j e i reći, p o s j e t š e f a d r ž a v e z a v e l e p o s l a n i k a j e uvijek
važna z a d a ć a . N o , z a m e n e j e t o b i l o p o g l a v i t o v a ž n o .
Z n a o s a m d a P a p a i n j e g o v i v i š i savjetnici p o š t u j u predsjed­
nika B u s h a k a o o s o b u . P r i z n a v a l i s u n j e g o v e č v r s t e m o r a l n e
vrijednosti k a o č o v j e k a , s u p r u g a i o c a . O s j e ć a l i s u d a j e razuman, p o š t e n i h r a b a r č o v j e k . T i j e k o m p r v e g o d i n e s l u ž b e n a s t o ­
jao s a m , k a d g o d j e t o b i l o p r i m j e r e n o , isticati o v e k a r a k t e r i s t i k e
Georgea B u s h a u razgovoru s P a p o m i njegovim višim osobljem.
M o j e v e z e s obitelji B u s h s e z a l e su do mojih studentskih
dana na K a t o l i č k o m s v e u č i l i š t u A m e r i k e (The Catholic University of America) u W a s h i n g t o n u , D . C . , g d j e mi je P r e d s j e d n i k o v
otac, P r e s c o t t S . B u s h , Sr., s e n a t o r i z C o n n e c t i c u t a , p o m o g a o
d o ć i d o v a ž n i h d o k u m e n a t a i z K o n g r e s n e k n j i ž n i c e koji s u m i
bili p o t r e b n i z a d i s e r t a c i j u . P r e d s j e d n i k o v brat, P r e s c o t t , Jr., b i o
j e č l a n u p r a v n o g o d b o r a S v e u č i l i š t a k o j e m u s a m b i o predsjed­
nik. O s i m t o g a , bili s m o bliski prijatelji. P o z n a v a o s a m i p o š t i v a o
njegovu majku. Nije p o t r e b n o ni reći, ž e l i o s a m da sastanak
bude uspješan!
O v a j j e s u s r e t b i o v a ž a n i s t o č k e g l e d i š t a j a v n o g mnijenja.
Predsjednik je razgovarao s P a p o m s a m više od šezdeset minuta.
D o g o v o r e n o j e bilo s a m o trideset d o četrdeset minuta. Pred­
sjednik j e i n f o r m i r a o S v e t o g O c a o n e d a v n o j m a d r i d s k o j k o n f e ­
renciji; c i l j e v i m a z a r j e š e n j e k r i z e n a B l i s k o m i s t o k u ; situaciji u
b i v š e m S o v j e t s k o m S a v e z u ; K i n i ; v j e r s k i m s l o b o d a m a u Saudijskoj A r a b i j i i n a H a i t i j u . D o b a r d i o s u s r e t a b i o j e p o s v e ć e n i
P r e d s j e d n i k o v i m r a z m i š l j a n j i m a o obitelji, z a j e d n i c i i m o r a l n i m
vrijednostima.
D o k j e P r e d s j e d n i k r a z g o v a r a o s P a p o m u p a p i n s k o j knjiž­
nici, d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r , J o h n S u n u n u , g e n e r a l S c o w 133
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
croft i ja bili s m o s k a r d i n a l o m S o d a n o m i n a d b i s k u p o m Tauran o m u d r u g o j sobi.
goslovio Ameriku«). Predsjednik je zastao i p o n o v n o mahnuo.
P o o s j e ć a j i m a koji s u izvirali i z n j e g o v a » h v a l a v a m « z n a o s a m
da je zadovoljan susretom.
R a z g o v a r a l i s m o o istim p i t a n j i m a . I a k o n i s m o z n a l i kako
t e č e r a z g o v o r i z m e đ u P a p e i P r e d s j e d n i k a , z n a l i s m o d a j e naš
j e d n o s a t n i s a s t a n a k b i o vrlo u s p j e š a n .
K a d s u s a s t a n c i završili, p r i d r u ž i l i s m o s e Predsjedniku.
P r e d s j e d n i k j e o d m a h p r i m i j e t i o d a j e s u s r e t s P a p o m b i o »iz­
v r s t a n « , a p o n j e g o v u o s m i j e h u m o g a o s a m zaključiti d a j e bio
vrlo uspješan. B u d u ć i da na susretu i z m e đ u P a p e i Predsjednika
nije b i o p r i s u t a n n i t k o drugi, t e k s a m n e k o l i k o t j e d a n a kasnije
s a z n a o o č e m u s u njih dvojica r a z g o v a r a l i . P r e d s j e d n i k j e svojim
savjetnicima k a z a o da je vrlo zadovoljan i s h o d o m .
P r v o t n i j e p l a n b i o d a ć e m o s e svi z a j e d n o p o z d r a v i t i s a
S v e t i m O c e m . N a k o n toga, ja s a m t r e b a o otpratiti Predsjednika
i g o s p o đ u B u s h t e d r ž a v n o g tajnika i g o s p o đ u B a k e r u s o b u z a
s a s t a n k e u blizini, te ih p r e d s t a v i t i s k u p i n i A m e r i k a n a c a , koji
rade u Vatikanu, i američkim sjemeništarcima u R i m u : sveukup­
n o o k o tri s t o t i n e i p e d e s e t ljudi.
D o k s a m s e s p r e m a o t o učiniti, P a p i n tajnik k a z a o m i j e d a
ć e S v e t i O t a c o s o b n o ispratiti P r e d s j e d n i k a u s o b u z a s a s t a n k e i
provesti ga po sobi da se upozna s A m e r i k a n c i m a . Shvatio sam
što to znači! T o m g e s t o m bez presedana, prateći Predsjednika u
s o b u z a s a s t a n k e i predstavljajući g a a m e r i č k i m g r a đ a n i m a , Pa­
p a j e k a n i o raspršiti g l a s i n e o » z a h l a đ e n j u « ili z a m j e r k a m a z b o g
Z a l j e v s k o g rata, š t o i h j e b i l o p r o š i r i l o n e k o l i k o n o v i n a i ča­
sopisa.
Bili s m o g a n u t i n a č i n o m n a koji j e P a p a i z a š a o i z u o b i č a j e n i h
okvira, k a k o b i p r e n i o o v u p o r u k u . N a k o n š t o j e P r e d s j e d n i k a
p r o v e o po sobi, uputio mu je pohvale, a Predsjednik je naravno
o d g o v o r i o r i j e č i m a z a h v a l e . K a d j e s l u ž b e n i s u s r e t s P a p o m za­
vršio, P r e d s j e d n i k i g o s p o đ a B u s h t e d r ž a v n i tajnik i g o s p o đ a
B a k e r p o z d r a v i l i su s e . S t u d e n t i sa s v e u č i l i š t a North American
College s p o n t a n o s u z a p j e v a l i » G o d B l e s s A m e r i c a « ( » B o g bla134
V j e r u j e m d a j e g l a v n i r a z l o g z a š t o j e P a p a n a p r a v i o ovaj
korak b e z p r e s e d a n a , isprativši P r e d s j e d n i k a i g o s p o đ u B u s h n a
s a s t a n a k s tri s t o t i n e i p e d e s e t A m e r i k a n a c a , bila n j e g o v a želja
da na d r a m a t i č a n n a č i n razbije z l o b n e slike š t o ih je prikazi­
v a l o n e k o l i k o k a r a k t e r i s t i č n i h k a t o l i č k i h publikacija, p o g l a v i t o
Sabato.
P a p i n a o s o b n a diplomacija bila je znak njegova poštovanja
za predsjednika B u s h a i Sjedinjene Države. Bile su postojale
razlike u s t a j a l i š t i m a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a
o t o m e k a k o o s l o b o d i t i Kuvajt o d i r a č k e o k u p a c i j e . G l a v n i j e
razlog b i o neslaganje S v e t e S t o l i c e s u p o r a b o m sile za oslo­
b a đ a n j e K u v a j t a . O t e m e l j n o m p r o b l e m u u p o r a b e s i l e , ili o t o ­
m e j e l i rat i k a d a » p r a v e d a n « , j o š s e uvijek raspravlja. S v e t a
S t o l i c a j o š uvijek nije d a l a j a s n u izjavu o o v o m pitanju. N a k o n
Z a l j e v s k o g r a t a d o g o d i l a s e S o m a l i j a i b i v š a Jugoslavija. Svijetu
trebaju s m j e r n i c e o t o m e , k a d a s e s i l a m o ž e rabiti z a rješavanje
svjetskih p r o b l e m a . K a d j e rat z a v r š i o , S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a
S t o l i c a u s k o s u s u r a đ i v a l i u n a p o r i m a z a rješenje s l o ž e n i h b l i s k o ­
istočnih problema.
S j e d i n j e n e D r ž a v e ( j e d i n a s t v a r n a svjetska v e l e s i l a ) i S v e t a
S t o l i c a ( j e d i n a svjetska s u v e r e n a m o r a l n a s n a g a ) n i s u s e s l a g a l e
u t o m e k a k o razriješiti k r i z u k o j u j e i z a z v a o S a d d a m H u s s e i n .
N o , m e đ u n j i m a nije b i l o g o r k i h osjećaja, b u d u ć i d a j e s v a k a o d
sila u v i đ a l a o p ć u p r e d a n o s t p r a v e d n o m i m i r n o m s v j e t s k o m p o ­
r e t k u o n e d r u g e . A p o s t o j a l e s u i s t o t a k o i r e a l n o s t i z a o v e dvije
v e l i k e s i l e . U svijetu i m a p u n o n e p r a v d e , koja j o š uvijek z a ­
služuje njihovu p o z o r n o s t .
135
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
VIII. poglavlje
D r ž a v a Izrael i Sveta Stolica:
kompleksni odnosi
I
nstrukcije d r ž a v n o g tajnika B a k e r a u s v e z i s I z r a e l o m b i l e su
j a s n e i j e d n o s t a v n e . U kratkoj d e k l a r a t i v n o j r e č e n i c i u služ­
b e n o m p i s m u s n a p u t c i m a p r e n i o m i j e : » I s t o t a k o , t r e b a l i biste
p o t a k n u t i S v e t u S t o l i c u d a p r i z n a D r ž a v u I z r a e l . « N e k o l i k o mje­
s e c i ranije, d o k s a m s e p r i p r e m a o z a s a s l u š a n j e p r e d K o n g r e s o m
radi p o t v r d e m o j e n o m i n a c i j e u srpnju 1 9 8 9 . r e č e n o m i j e d a b i
m i m o g l o biti p o s t a v l j e n o n e k o l i k o pitanja. N e znajući n i š t a o
n a r a v i t i h pitanja, p r i p r e m i o s a m s e p r i l i č n o t e m e l j i t o . P r i l i k o m
r a s p r a v e p o s t a v l j e n o m i j e s a m o j e d n o b i t n o pitanje. S e n a t o r
J o s e p h B i d e n , koji j e p r e d s j e d a v a o s a s l u š a n j u p r e d o d b o r o m z a
potvrđivanje m o j e n o m i n a c i j e , p o k r e n u o j e pitanje p a p i n s k o g
priznanja D r ž a v e Izrael. Čvrsto m i j e s a v j e t o v a o n e k a m i prioritet
b u d e d a u t j e č e m n a S v e t u Stolicu d a u s p o s t a v i d i p l o m a t s k e o d n o s e
s D r ž a v o m Izrael. Po i z g l e d u drugih s e n a t o r a u o d b o r u , n i s a m ni
s u m n j a o d a t i m e izražava osjećaje a m e r i č k o g S e n a t a .
D a k l e , i m a o s a m d v o s t r u k u z a p o v i j e d : i d r ž a v n i tajnik, duž­
nosnik k o m u s a m bio izravno o d g o v o r a n , i Senat, izabran od
s t r a n e a m e r i č k o g n a r o d a d a z a s t u p a n j e g o v e i n t e r e s e , željeli s u
da se u s r e d o t o č i m na postizanje pozitivne o d l u k e S v e t e Stolice
g l e d e u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. U s k o r o
s a m s a z n a o d a povijest o d n o s a S v e t e S t o l i c e s a S v e t o m Z e m ­
ljom, I z r a e l o m , i s u s j e d n i m p o d r u č j i m a i m a p u n o k o m p l i c i r a n i h
nijansi. N i j e t o bila l a k a z a d a ć a .
postići prije o d l a s k a . N o i a k o j e p o s t i g n u t z n a č a j a n napredak,
nisam u s p i o u u s p o s t a v i d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u S v e t e S t o ­
lice i I z r a e l a u v r i j e m e d o k s a m b i o v e l e p o s l a n i k . B i o s a m u
m o g u ć n o s t i o d i g r a t i u l o g u u u s p o s t a v i d i j a l o g a i z m e đ u dviju
strana i vidjeti p o č e t a k s l u ž b e n o g p r o c e s a , koji ć e kasnije d o v e s t i
do uspostave diplomatskih odnosa. N o , otišao sam iz Rima a da
n i s a m p o s t i g a o svoj g l a v n i cilj.
Povijest
S a d a š n j a p o z i c i j a S v e t e S t o l i c e g l e d e I z r a e l a korijeni s e u
historijskoj p o z i c i j i p r e m a bivšoj P a l e s t i n i i p r e m a J e r u z a l e m u .
U g o d i n a m a prije, t i j e k o m i n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata, S v e ­
t a S t o l i c a b o j a l a s e d a ć e a r a p s k a ili ž i d o v s k a d o m i n a c i j a n a š k o ­
diti k r š ć a n s k i m i n t e r e s i m a u t o m p o d r u č j u .
J o š d v a d e s e t i h g o d i n a o v o g stoljeća, p a o p e t z a vrijeme
D r u g o g a s v j e t s k o g rata, V a t i k a n j e i z r a ž a v a o o z b i l j n e o g r a d e u
svezi s p l a n o v i m a z a u s p o s t a v u n a c i o n a l n o g d o m a z a Z i d o v e u
Palestini. S l i č n e su o g r a d e istaknute 1944. u svezi s planovima za
stvaranje P a n a r a p s k e k o n f e d e r a c i j e n a B l i s k o m i s t o k u . P o n o v ­
no se o s j e ć a l o da bi plan za A r a p s k u ligu stavio kršćansku za­
j e d n i c u u n e s i g u r a n p o l o ž a j . B r i g a z a d o b r o b i t k r š ć a n s k i h zajed­
n i c a uvijek j e b i l a g l a v n a b r i g a S v e t e S t o l i c e n a B l i s k o m istoku.
I a k o m a l o b r o j n i , k r š ć a n s k i A r a p i p o t o m c i s u n e k i h o d prvih
kršćana.
Svjetski s u s e d o g a đ a j i b r z o razvijali, t e s e 1 4 . svibnja 1 9 4 8 .
ž i d o v s k i n a r o d d i l j e m svijeta r a d o v a o p r o g l a š e n j u D r ž a v e Izrael.
D o k je židovski narod tako stekao domovinu, Sveta Stolica osta­
l a j e z a b r i n u t a z a k r š ć a n e u n u t a r D r ž a v e I z r a e l i p r o g n a n i k e koji
su živjeli u s u s j e d n i m p o d r u č j i m a .
T i j e k o m s v o j e s l u ž b e v e l e p o s l a n i k a S A D pri S v e t o j S t o l i c i ,
usmjerio s a m s e n a ispunjenje t e z a d a ć e . N a d a o s a m s e d a ć u t o
I s t o t a k o , b r i g a z a ljudska i g r a đ a n s k a p r a v a a r a p s k e zajed­
n i c e — i k r š ć a n a i m u s l i m a n a — o s t a l a je j e d n i m od g l a v n i h pri­
oriteta Svete Stolice.
136
137
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D r u g a g l a v n a briga S v e t e S t o l i c e bila j e s t a t u s J e r u z a l e m a i
s v e t i h m j e s t a k r š ć a n s k o g svijeta u n u t a r i u blizini g r a d a . Izraelski
p a r l a m e n t , s l i j e d o m D e k l a r a c i j e o n e z a v i s n o s t i iz 1 9 4 8 . progla­
s i o j e J e r u z a l e m g l a v n i m g r a d o m ž i d o v s k e d r ž a v e . Sjedinjene
države i v e ć i n a zemalja koje su i m a l e d i p l o m a t s k e o d n o s e s
I z r a e l o m n i s u p r i z n a v a l e t u č i n j e n i c u , t e s u z a d r ž a l e svoje di­
p l o m a t s k e misije u T e l A v i v u . I a k o j e D r ž a v a I z r a e l zajamčila
zaštitu svetih mjesta, Sveta Stolica željela je više od jednostrane
o d l u k e i z r a e l s k e v l a d e koja s e m o g l a i p o v u ć i .
Z n a o s a m d a t o nije istina t e d a j e u b r z a n j e p r o c e s a d i p l o ­
matske r a z m j e n e i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i Izraela jedini način na koji
še to m o ž e riješiti. Slijedom toga, gorljivo s a m r a d i o na izvršenju
instrukcija i z W a s h i n g t o n a , k a k o bih S v e t u S t o l i c u p o t a k n u o n a
razmjenu d i p l o m a t s k i h predstavnika s I z r a e l o m . P o m o m mišlje­
nju, b i t n o je b i l o p o d u z e t i dva p r e t h o d n a k o r a k a . J e d a n je od njih
bio u s r e d o t o č i t i s e n a rješavanje n e k i h ključnih razlika i z m e đ u
Svete S t o l i c e i Izraela. D r u g i je b i o naglasiti da glavni p r o b l e m i
postoje i z m e đ u dviju vlada: S v e t e S t o l i c e i D r ž a v e Izrael.
P r v o t n i v a t i k a n s k i stav, koji s e p o z i v a o n a m e đ u n a r o d n i sta­
tus J e r u z a l e m a , izmijenjen je u zahtjev za j a m č e n j e međunarod­
noj zajednici pristupa svetim mjestima.
J e d n a o d prvih stvari koje s a m u č i n i o b i l a j e i n f o r m i r a t i
posjetitelje s v i h vjerskih p r i p a d n o s t i , koji s u bili z a i n t e r e s i r a n i z a
ovu t e m u , d a j e o v o d r ž a v n o , a n e v j e r s k o p i t a n j e . K a t o l i č k o -židovski o d n o s i bili su, p o m o m mišljenju, dobri. B i l o j e t o
pitanje o d n o s a i z m e đ u v l a d e I z r a e l a i v l a d e S v e t e S t o l i c e .
D o v r e m e n a m o g d o l a s k a k a o v e l e p o s l a n i k a 1 9 8 9 . S v e t a Sto­
lica je u s v e z i s I z r a e l o m bila z a b r i n u t a i z b o g t e h n i č k o g »stanja
r a t a « , k o j e j e j o š uvijek p o s t o j a l o u o d n o s u n a s v e s u s j e d n e
d r ž a v e o s i m E g i p t a . T o j e p o d r a z u m i j e v a l o i o z b i l j n u zabrinu­
t o s t z a p r a v a p a l e s t i n s k o g n a r o d a u p o d r u č j i m a koja j e b i o oku­
pirao Izrael.
Razlika
između
Izraela
i
židovskih
pitanja
U b r z o n a k o n m o g d o l a s k a 1989., u v i d i o s a m j a s n u razliku iz­
m e đ u ž i d o v s k i h pitanja i pitanja u s v e z i s D r ž a v o m Izrael.
Č e s t o s u m e p o s j e ć i v a l i p r i p a d n i c i a m e r i č k e ž i d o v s k e zajed­
n i c e , A n t i - d i f a m a c i j s k e l i g e ( A D L ) i d r u g i h s k u p i n a k o j e pred­
stavljaju a m e r i č k e Ž i d o v e . T e s u s k u p i n e n a v e l i k o h v a l i l e na­
p o r e S v e t e S t o l i c e u svezi s ljudskim pravima i vjerskim slobo­
d a m a u svijetu. P a p i n g l a s b i o j e g l a v n i s a v e z n i k u k a m p a n j i
p r o t i v p o j a v e r a s i z m a i a n t i s e m i t i z m a u E u r o p i p o č e t k o m de­
vedesetih godina.
N a p o r i vjerskih g r u p a u p r o v o đ e n j u k a m p a n j e z a p r i z n a n j e
I z r a e l a o d s t r a n e S v e t e S t o l i c e bili s u k o n t r a p r o d u k t i v n i . D e ­
monstracije p r e m a Vatikanu, k a o i medijske o p t u ž b e koje su
politiku nepriznavanja Izraela od strane S v e t e S t o l i c e progla­
š a v a l e a n t i s e m i t s k o m , j o š s u v i š e o t e ž a v a l i n a p o r e o n i h koji s u s e
zalagali za uspostavu diplomatskih o d n o s a .
Vjerski v o đ e imali su tendenciju zasjenjivanja pravih problema,
koji nisu bili religijski. T r e b a l o je razriješiti različite bilateralne pro­
b l e m e . O n i su, prije svega, uključivali b u d u ć n o s t mira na B l i s k o m
istoku. Z n a o s a m d a postoji mala vjerojatnost d a ć e Sveta Stolica
razmijeniti v e l e p o s l a n i k e sve d o k b u d u ć n o s t okupiranih teritorija j o š
nije jasna. Posljednji mjeseci m o g rada na o v i m pitanjima bili su
zasjenjeni i z r a e l s k o m deportacijom 1 9 9 2 . v i š e o d četiri stotine A r a p a
o p t u ž e n i h za kršenje različitih z a k o n a o sigurnosti.
N o , j a v n o j e mišljenje, k o j e s u m i č e s t o i z r a ž a v a l i ž i d o v s k i i
d r u g i posjetitelji, p r e d m n i j e v a l o d a j e n e p o s t o j a n j e d i p l o m a t s k i h
o d n o s a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i I z r a e l a u k o r i j e n j e n o u n e k o j vrsti
predrasuda protiv židovskog naroda.
D r u g a pitanja, k a o š t o s u c r k v e n o v l a s n i š t v o , j a m s t v a z a s v e ­
ta m j e s t a i kraj r a t n o g stanja sa s u s j e d n i m d r ž a v a m a , b i l a su
j e d n a k o t a k o n a d n e v n o m r e d u i m o r a l a s u biti razriješena. D o k
j e p o z o r n o s t b i l a u s m j e r e n a n a t e p r o b l e m e , pitanja razgrani­
č e n j a i z m e đ u I z r a e l a i n j e g o v i h s u s j e d a č i n i l a s u s e m a n j e važ­
n i m p r e p r e k a m a n e g o ranije.
138
139
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Posljedica
Madridskog
sastanka:
posjet
kardinala
O'Connora
k a r d i n a l a O ' C o n n o r a , p o z v a o k a r d i n a l a d a p o s j e t i E g i p a t . Pla­
novi p o s j e t a kasnije s u n a r a s l i n a četiri z e m l j e . B i o j e t o vrlo
uspješan posjet, za vrijeme kojega se kardinal s u s r e o s egipat­
skim p r e d s j e d n i k o m H o s n i j e m M u b a r a k o m , i z r a e l s k i m premije­
r o m Y i t z h a k o m S h a m i r o m , j o r d a n s k i m kraljem H u s s e i n o m t e li­
b a n o n s k i m p r e d s j e d n i k o m H r a w i j e m i premijerom Karamijem.
N a s t r a n i S v e t e S t o l i c e nije b i l o s t v a r n o g p o m a k a p r e m a
p r o m j e n a m a u d i p l o m a t s k o m statusu sve do p o č e t k a konferen­
cije o B l i s k o m i s t o k u u M a d r i d u u l i s t o p a d u 1 9 9 1 . K a o š t o sam
r e k a o u p r e t h o d n o m poglavlju, S v e t a S t o l i c a b i l a j e z a d o v o l j n a prvo, s a m o m k o n f e r e n c i j o m , a z a t i m i n j e z i n i m k o n k r e t n i m re­
zultatima. N a k o n p o č e t k a M a d r i d s k e konferencije, redovito
s a m i z v j e š ć i v a o d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e o n j e z i n i m rezulta­
tima.
N e k o l i k o tjedana n a k o n M a d r i d s k e konferencije, dok je
p r e d s j e d n i k B u s h b i o n a s a s t a n k u s P a p o m , d r ž a v n i tajnik J a m e s
B a k e r i ja razgovarali s m o s k a r d i n a l o m S o d a n o m i nadbisku­
p o m T a u r a n o m . K a d j e d r ž a v n i tajnik B a k e r p o k r e n u o pitanje
d i p l o m a t s k i h o d n o s a , kardinal S o d a n o p r i z n a o j e d a j e M a d r i d s k a
k o n f e r e n c i j a u s p o s t a v i l a » n o v i k o n t e k s t « - z a p o č e l i su razgovori
i z m e đ u I z r a e l a i n j e g o v i h susjeda o razrješenju s u k o b a koji op­
terećuju Bliski i s t o k j o š o d D r u g o g a svjetskog rata. Predsjednik
B u s h shvatio je iz svog susreta u s t u d e n o m 1991. da je P a p a zado­
voljan n a p r e t k o m m i r o v n i h p r e g o v o r a o B l i s k o m istoku. Predsjed­
nik j e t a d a P a p i i z r a z i o n a d u d a ć e p r e g o v o r i d o v e s t i d o nor­
malizacije izraelsko-vatikanskih d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
U t j e d n i m a , koji su uslijedili n a k o n s a s t a n k a s k a r d i n a l o m
S o d a n o m u s t u d e n o m , izvijestio s a m W a s h i n g t o n k a k o z a p a ž a m
veći optimizam u vatikanskim krugovima u svezi s mogućnošću
da se uspostava vatikansko-izraelskih diplomatskih o d n o s a po­
makne s mrtve točke.
K a r d i n a l J o h n O ' C o n n o r , u u l o z i p r e d s j e d n i k a Catholic Near
East Foundation ( K a t o l i č k e z a k l a d e z a B l i s k i i s t o k ) , p o s j e t i o j e
Egipat, L i b a n o n , Jordan i Izrael krajem p r o s i n c a 1 9 9 1 . i počet­
k o m siječnja 1 9 9 2 . Z n a o s a m z a t o p u t o v a n j e j o š g o d i n u d a n a
ranije, b u d u ć i d a j e tadašnji v e l e p o s l a n i k E g i p t a pri S v e t o j
S t o l i c i , I s m a e l M u b a r a k , n a o b j e d u koji s a m u p r i l i č i o u čast
140
D a n a 8 . siječnja 1 9 9 2 . k a r d i n a l O ' C o n n o r s a s t a o s e s p a p o m
I v a n o m P a v l o m II. i izvijestio ga o v e l i k o j želji za m i r o m , koja da
v l a d a m e đ u n a r o d i m a četiriju z e m a l j a k o j e j e p o s j e t i o . P r e p o ­
ručio je da S v e t a Stolica p o d u z m e k o r a k e u smjeru uspostave
diplomatskih o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. Z n a o s a m da će Papa
pažljivo r a z m o t r i t i p r e p o r u k u k a r d i n a l a O ' C o n n o r a z b o g kardi­
n a l o v a utjecaja u V a t i k a n u .
N a k o n sastanka s P a p o m , kardinal O ' C o n n o r bio je moj gost
n a o b j e d u u rezidenciji, k o j e m s u b i l a n a z o č n a j o š d v a v i s o k a
vatikanska dužnosnika, nadbiskup Giovanni Battista Re (opći
poslovi) i nadbiskup Jean-Louis Tauran (odnosi s državama).
Bili s u t u j o š A v i P a z n e r , i z r a e l s k i v e l e p o s l a n i k u Italiji, t e v e l e ­
p o s l a n i c i E g i p t a i L i b a n o n a pri S v e t o j S t o l i c i . B i l o j e t o prvi p u t
d a s u s e trojica v e l e p o s l a n i k a o k u p i l a n a i s t o m m j e s t u i ru­
k o v a l a . B i o j e t o i prvi s u s r e t i z r a e l s k o g v e l e p o s l a n i k a P a z n e r a i
nadbiskupa Taurana.
K a r d i n a l O ' C o n n o r i z v i j e s t i o je o p o s l j e d i c a m a k o j e je u
o v o m području izazvao raspad Sovjetskog Saveza kao velesile te
p o s l j e d i c a m a p o r a z a I r a k a o d s t r a n e k o a l i c i j e p o d v o d s t v o m Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a . S t a t e D e p a r t m e n t u s a m p r e n i o riječi kardina­
l a O ' C o n n o r a , d a j e » u I z r a e l u n a i š a o n a i s t i n s k u želju d a s e
p o s t i g n e n a p r e d a k u o v o m pitanju« (mir u t o m sigurnosnom
vakuumu). O ' C o n n o r je istaknuo da su status Jeruzalema, polo­
žaj P a l e s t i n a c a i s t a t u s k r š ć a n s k i h z a j e d n i c a pitanja o k o j i m a
treba razgovarati.
Z n a o s a m d a j e kardinal O ' C o n n o r n a g o v a r a o P a p u d a za­
p o č n e p r o c e s normalizacije o d n o s a s Izraelom. Predložio je us­
p o s t a v u b i l a t e r a l n e k o m i s i j e , n e k a b i r a z m o t r i l a o v o pitanje. B i l a
141
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
b i t o p r i j e l a z n a s t e p e n i c a , koja b i m o g l a r e z u l t i r a t i razmjenom
diplomatskih predstavnika.
N o v o o z r a č j e k o j e j e i š l o u p r i l o g p r o m j e n a m a b i l o j e rezultat
m i r o v n i h d j e l a t n o s t i n a k o n Z a l j e v s k o g rata, n o b o j a o s a m s e d a
postoji o p a s n o s t d a s e p r o p u s t e t e n o v e prilike. O s j e ć a o s a m d a
obje s t r a n e m o r a j u s a g l e d a t i »širu s l i k u « i o d m a k n u t i s e o d p o ­
jedinosti koje su se pretvarale u v a ž n e prepreke. Raspravio sam
sa s v o j i m o s o b l j e m o o v o m pitanju, te s a m o d l u č i o o t p u t o v a t i u
Izrael.
Ž e l e ć i iskoristiti t r e n u t a k n a k o n p o s j e t a k a r d i n a l a O'Conn o r a Papi, d a n a 15. siječnja s u s r e o s a m s e s i z r a e l s k i m vele­
p o s l a n i k o m P a z n e r o m . P a z n e r m i j e p r e n i o d a ć e Izrael pri­
stupiti o d n o s i m a s a S v e t o m S t o l i c o m n a isti n a č i n k a o i ranije s
M o s k v o m i P e k i n g o m . K a z a o j e k a k o I z r a e l c i d r ž e d a b i odnosi
s a S v e t o m S t o l i c o m t r e b a l i p o s t o j a t i , t e d a b i d i p l o m a t s k i odnosi
bili k o r i s n i V a t i k a n u b a r e m k o l i k o i I z r a e l u . R e k a o m i j e d a
V a t i k a n s a d a m a n j e s p o m i n j e z a h t j e v e z a m e đ u n a r o d n i m sta­
t u s o m J e r u z a l e m a . P a z n e r j e i s t a k n u o k a k o I z r a e l razumije
s t v a r n u z a b r i n u t o s t C r k v e o k o vjerskih institucija i praksi, te da
s t r a n e o o v o m pitanju m o g u r a z g o v a r a t i .
Slijedom toga, zatražio s a m i d o b i o dopuštenje State D e p a r t m e n t a d a o t p u t u j e m u » p r i v a t n i p o s j e t « D r ž a v i Izraelu. S u ­
pruga i ja uspjeli s m o se uključiti u s k u p i n u talijanskih h o d o ­
č a s n i k a , k o j a j e p u t o v a l a u I z r a e l 6 . travnja 1 9 9 2 . B i o j e t o vrlo
dobar aranžman, jer se jednotjedni posjet skupine usredotočio
na arapsko-kršćansku zajednicu.
S l j e d e ć i h m j e s e c i b i o s a m u s t a l n o m k o n t a k t u s izraelskim
v e l e p o s l a n i k o m i s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a , koji su se bavili
p i t a n j e m B l i s k o g i s t o k a . S v r e m e n a n a v r i j e m e javljali b i s e po­
kušaji z a i m e n o v a n j e z a j e d n i č k e k o m i s i j e , n o d o p r o l j e ć a 1992.
g o d i n e nije s e d o g o d i l o n i š t a z n a č a j n o .
P o s j e t i l i s m o N a z a r e t , G a l i l e j u , B e t l e h e m i J e r u z a l e m . Otp u t o v a v š i » p r i v a t n o « , i z b j e g a o s a m k o m p l i c i r a n e a s p e k t e služ­
b e n o g p o s j e t a . Ž e l i o s a m u p o z n a t i situaciju i z p r v e ruke, susres­
ti se s a r a p s k o - k r š ć a n s k i m v o đ a m a , p r o m o t r i t i p r i s t u p s v e t i m
mjestima i donijeti vlastite procjene.
M o j i i z r a e l s k i k o n t a k t i p o s t a j a l i s u nestrpljivi z b o g t o g a što
nije b i l o p o m a k a . V e l e p o s l a n i k P a z n e r , u i n t e r v i e w u u izdanju
Catholic World Reporta iz travnja 1 9 9 2 . , j a v n o je izrazio zabri­
n u t o s t i z r a e l s k e v l a d e z b o g s p o r o g mijenjanja stanja u izraelskovatikanskim o d n o s i m a . R e k a o je:
S u p r u g a i j a i m a l i s m o i s t e p o č e t n e reakcije. O s j e ć a l i s m o d a
i m e đ u A r a p i m a i m e đ u I z r a e l c i m a p o s t o j i s n a ž n a čežnja z a
m i r o m , p r a ć e n a n a d o m d a kraj s t a r o g h l a d n o r a t o v s k o g p o r e t k a
u svijetu m o ž e d o v e s t i d o z a v r š e t k a d e s e t l j e ć i m a starih sukoba,
koji s u i m d o n i j e l i t o l i k o m n o g o p a t n j e .
Evo činjenice. I z r a e l postoji već č e t r d e s e t i tri g o d i n e , no još uvijek
nisu uspostavljeni d i p l o m a t s k i o d n o s i i z m e đ u n a s i V a t i k a n a . Vje­
rujem da u o d n o s u V a t i k a n a p r e m a I z r a e l u postoji ambivalentan
stav. Za s a d a se I z r a e l ne t r e t i r a k a o sve o s t a l e d r ž a v e svijeta, iako
je našu zemlju p r i z n a o g o t o v o cijeli ostali svijet.
S u s r e o s a m s e s M i c h e l o m S a b b a h o m , l a t i n s k i m patrijarhom
J e r u z a l e m a . O d m a h s a m u o č i o n j e g o v u z a b r i n u t o s t z a sve krš­
ć a n s k e A r a p e u n u t a r g r a n i c a I z r a e l a , a p o g l a v i t o z a o n e n a oku­
piranim područjima. Kršćanske A r a p e držao je osamljenom
m a n j i n o m u društvu, u k o j e m su i m a l i v r l o m a l o m o ć i , ih je
u o p ć e n i s u imali.
U proljeće 1 9 9 2 . j a s n o s a m o s j e ć a o da je d o š l o vrijeme za
ispunjenje z a d a ć e k o j u m i j e p o s t a v i l a a m e r i č k a v l a d a : d a potakn e m Svetu Stolicu da uspostavi d i p l o m a t s k e o d n o s e s Izraelom.
Patrijarh S a b b a h j e s n a ž a n v o đ a s v o g n a r o d a i č e s t o trn u
o k u i z r a e l s k i h vlasti. M o j i s u s r e t i s njim i s m l a đ i m arapskim
k r š ć a n s k i m v o d s t v o m uvjerili s u m e , d a š t o d u ž e b u d e trajala
o k u p a c i j a Z a p a d n e o b a l e , t o ć e o t u đ e n j e i z m e đ u dviju zajednica
p o s t a t i dublje.
142
143
Posjet
Izraelu
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
I s t o t a k o , s u s r e o s a m se s p r e d s t a v n i k o m S v e t e S t o l i c e u Je­
r u z a l e m u , n a d b i s k u p o m A n d r c o m C o r d e r o m L a n z o m d i Mont c z e m o l o m . O n j e b i o v e ć i o p t i m i s t o d patrijarha S a b b a h a u
s v e z i s n a d a m a za rješenje ključnih p r o b l e m a o k u p i r a n i h terito­
rija. S l o ž i o s e s a m n o m d a ć e , š t o o k u p a c i j a b u d e d u ž e trajala t o
dublji biti o t p o r m e d u k r š ć a n s k i m A r a p i m a .
Kršćani m o r a l i u č i n i t i v i š e k a k o b i ublažili z l o č i n e protiv njih.
S t o g a je r a z u m l j i v o da n e k i ž i d o v s k i v o đ e , i u n u t a r i izvan Izra­
ela, sumnjaju, b a r e m p o d s v j e s n o , d a j e r a z l o g a n t i s e m i t i z m a š t o
Sveta S t o l i c a nije u s p o s t a v i l a d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m .
J e r u z a l e m , koji Kristovi s l j e d b e n i c i , k a o i s l j e d b e n i c i judaiz­
ma i i s l a m a , d r ž e s v e t i m g r a d o m , s v r e m e n a na v r i j e m e b i o je
z a t v o r e n za p o s j e t i t e l j e iz o k u p i r a n i h p o d r u č j a . S v a k i p u t kad bi
s e t o d o g o d i l o , javljalo s e n e g o d o v a n j e m e đ u A r a p i m a kršća­
n i m a i m u s l i m a n i m a , koji n i s u m o g l i u ć i u s v e t i g r a d .
Izraelski vladini d u ž n o s n i c i znali su za m o j b o r a v a k u Izraelu.
V e ć s a m j e d n o m ranije b i o u posjetu I z r a e l u . N i s u s e protivili m o m
p l a n u b o r a v k a k a o h o d o č a s n i k a , koji p o s j e ć u j e u g l a v n o m arapske
z a j e d n i c e . M e đ u t i m , ipak s a m j e d n o p o p o d n e p r o v e o s M o s h o m
G i l b o a o m i z i z r a e l s k o g Ministarstva vanjskih p o s l o v a .
V e l e p o s l a n i k G i l b o a informirao me je o izraelskoj poziciji. Nije
b i l o n i č e g n o v o g u o n o m e š t o j e r e k a o . N a g l a s i o j e s l u ž b e n i stav
D r ž a v e Izrael. Izraelci s u s p r e m n i u s p o s t a v i t i p u n e d i p l o m a t s k e
o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m . S u p r u g a i j a osjećali s m o d a j e dao
nagovijestiti nestrpljenje z b o g s p o r o s t i v a t i k a n s k e reakcije.
M o j e n a p o r e d a k a t o l i č k e A r a p e uvjerim u p o z i t i v n e a s p e k t e
d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u ž i d o v s k e d r ž a v e i S v e t e S t o l i c e zak o m p l i c i r a l o je objavljivanje v r l o v a ž n o g č l a n k a o izraelsko-vatik a n s k i m o d n o s i m a u Jerusalem Postu od 1 0 . travnja, p r e d kraj
m o g posjeta.
I s p o d n a s l o v a » P o v i j e s t z l o b e « , p o d n a s l o v j e g l a s i o »Izraelsko-vatikanski o d n o s i m o r a j u s e p r o m a t r a t i u k o n t e k s t u povi­
jesti z l o b e i neprijateljstva C r k v e p r e m a Ž i d o v i m a « . U č l a n k u s e
z a t i m g o v o r i l o d a s e » n e s p r e m n o s t V a t i k a n a d a u s p o s t a v i for­
malne o d n o s e s d r ž a v o m koju su o s n o v a l i židovski ostaci ho­
l o k a u s t a m o r a p r o m a t r a t i u k o n t e k s t u povijesti z l o b e , nepri­
jateljstva i a n i m o z i t e t a C r k v e p r e m a Ž i d o v i m a « . L o k a l n i arapski
i katolički v o đ e s kojima s a m se susretao upozoravali su me na
ovaj č l a n a k u u g l e d n o m Jeruzalem Postu k a o na o s o b i t o z n a č a j a n
tekst.
U n a t o č s v i m o č i t i m p r e p r e k a m a n a p r e t k u u u s p o s t a v i diplo­
matskih odnosa, u raspravama s v o đ a m a kršćanskih Arapa i s
apostolskim delegatom u Jeruzalemu, nadbiskupom Montezem o l o m , n a g l a š a v a o s a m d a j e p o m o m mišljenju u s p o s t a v a di­
plomatskih o d n o s a u interesu Svete Stolice.
S u p r u g a i j a p o s j e t i l i s m o z a t i m Y a d V a s h e m , i z r a e l s k i mu­
zej koji d o k u m e n t i r a s t r a h o t e H i t l e r o v a g e n o c i d a n a d Ž i d o v i m a .
T o nas j e podsjetilo n a naš posjet A u s c h w i t z u 1990. P o t p u n o
r a z u m i j e v a n j e i z r a e l s k e p o z i c i j e u s v e z i s a S v e t o m z e m l j o m , Je­
r u z a l e m o m i d r u g i m s l i č n i m p i t a n j i m a , z a h t i j e v a razumijevanje
p o s l j e d i c a h o l o k a u s t a n a ž i d o v s k i n a r o d . V e ć i n a ž i d o v s k i h vo­
đ a uspjeli s u preživjeti H i t l e r o v g e n o c i d n a d Ž i d o v i m a . Sabirni
l o g o r i i l o g o r i s m r t i bili s u č e s t o l o c i r a n i n e d a l e k o o d kršćan­
s k i h c r k a v a . S j e ć a n j e n a v i š e o d š e s t m i l i j u n a Ž i d o v a , poubi­
j a n i h u k r š ć a n s k o j E u r o p i , j o š uvijek p r o g o n i ž i d o v s k e v o đ e .
Č u d o v i š n a p r i r o d a n a c i s t i č k o g g e n o c i d a n a d ž i d o v s k i m naro­
d o m u E u r o p i o s t a v i l a je ožiljak u ž i d o v s k o - k r š ć a n s k i m od­
n o s i m a , budući da m e đ u Ž i d o v i m a p r e v l a d a v a mišljenje da su
B r o j n e p r o m j e n e u svjetskoj p o l i t i c i d o 1 9 9 2 . z n a č i l e s u d a
v e ć i n a z e m a l j a u svijetu i m a d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m .
Broj o n i h koji n i s u pružili d i p l o m a t s k o p r i z n a n j e s m a n j i o s e n a
s a m o n e k o l i k o d r ž a v a . Tri d j e l a t n a p r e d s j e d n i k a koji s u s e p r o ­
tivili d i p l o m a t s k o j r a z m j e n i s a ž i d o v s k o m d r ž a v o m bili s u M u a m m a r a l - G a d d a f i i z Libije, S a d d a m H u s s e i n i z I r a k a i H a f e z
a l - A s s a d i z Sirije. K a o š t o s a m k a z a o , nije t o b i l a r e s p e k t a b i l n a
g r u p a , koja b i s e n a b i l o koji n a č i n t r e b a l a d o v o d i t i u v e z u s a
S v e t i m O c e m . U n e k o l i k o s a m navrata o v u primjedbu ponovio
vatikanskim dužnosnicima.
144
145
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Zajednička
komisija
U lipnju i p o č e t k o m srpnja 1 9 9 2 . m o g a o s a m izvijestiti State
D e p a r t m e n t da s a m iz povjerljivih izvora u V a t i k a n u s a z n a o da su
u tijeku r a z g o v o r i s i z r a e l s k i m d u ž n o s n i c i m a o uspostavi za­
j e d n i č k e komisije z a razmatranje u s p o s t a v e p u n i h diplomatskih
o d n o s a s I z r a e l o m . U razdoblju od š e z d e s e t dana, izvješćivao sam
o p o m a c i m a i z a s t o j i m a u njihovim n a p o r i m a .
O b j a v a j e k o n a č n o stigla 2 9 . srpnja 1 9 9 2 . K o l e g e v e l e p o ­
s l a n i c i iz U j e d i n j e n o g kraljevstva, K a n a d e , E g i p t a , L i b a n o n a i
Irana i ja bili s m o p o z v a n i u u r e d n a d b i s k u p a T a u r a n a , gdje s m o
bili o b a v i j e š t e n i k a k o je u s p o s t a v l j e n a b i l a t e r a l n a k o m i s i j a o va­
t i k a n s k o - i z r a e l s k i m o d n o s i m a . N a d b i s k u p j e k a z a o d a j e riječ o
» s l u ž b e n o m tijeku n a p o č e t k u p u t a , k o j e b i t r e b a l o v o d i t i k nor­
malizaciji o d n o s a « .
U izvješću S t a t e D e p a r t m e n t u k a z a o s a m d a j e n a d b i s k u p
T a u r a n n a g o v i j e s t i o d a ć e b i l a t e r a l n a k o m i s i j a raspravljati o
» p r a v i m a k a t o l i č k e z a j e d n i c e u I z r a e l u i na o k u p i r a n i m područ­
j i m a « te o » p r a v n o m s t a t u s u K a t o l i č k e c r k v e u I z r a e l u i na
o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a « . N a d b i s k u p T a u r a n k a z a o j e d a ć e Sve­
t a S t o l i c a biti osjetljiva z a p o t r e b e d r u g i h k r š ć a n s k i h zajednica,
n o n e ć e biti » n j i h o v g l a s n o g o v o r n i k « .
N a d b i s k u p T a u r a n i s t a k a o j e s l u ž b e n i s t a v S v e t e S t o l i c e , koji
s a m p r e n i o W a s h i n g t o n u , d a m o r a p o s t o j a t i m e đ u n a r o d n o pri­
h v a ć e n o j a m s t v o z a s l o b o d a n p r i s t u p s v e t i m m j e s t i m a s v i h vjera
u J e r u z a l e m u . O v o j e p r e d s t a v l j a l o p r o m j e n u prijašnje vatikan­
s k e p o z i c i j e p r e m a kojoj J e r u z a l e m m o r a biti s l o b o d a n g r a d koji
ne podliježe suverenitetu bilo koje države. T a k o đ e r je ponovio
č e s t o izrican s t a v S v e t e S t o l i c e d a s l o v o z a k o n a m o r a vrijediti z a
sve n a r o d e s t o g p o d r u č j a , uključujući i P a l e s t i n c e . N a d b i s k u p
T a u r a n , u čijoj je pratnji b i o m o n s i n j o r C l a u d i o C e l l i , podtajnik
za o d n o s e s d r ž a v a m a , i m o n s i n j o r L u i g i G a t t i , s p o s e b n i m je
naglaskom u k a z a o n a z o č n i m d i p l o m a t i m a da » S v e t a Stolica ima
koristi o d č i n j e n i c e d a I z r a e l i a r a p s k e d r ž a v e v o d e r a z g o v o r e « .
146
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
R e k a o j e d a s u I z r a e l i S v e t a S t o l i c a o d l u č i l i z a j e d n o raditi n a
»iznalaženju rješenja za p r o b l e m e u b i l a t e r a l n i m o d n o s i m a « .
U o d g o v o r u n a m o j e pitanje, n a d b i s k u p T a u r a n m i j e k a z a o
da S v e t a S t o l i c a »nije p r o m i j e n i l a svoje uvjete za n o r m a l i z a ­
ciju«, ali d a s e » p r o m i j e n i o m e đ u n a r o d n i okvir«. N a g l a s i o j e
važnost t e k u ć i h m i r o v n i h p r e g o v o r a o B l i s k o m i s t o k u . P o n o v i o
m i j e o n o š t o j e v e ć ranije k a z a o : s p o č e t k o m M a d r i d s k e k o n f e ­
rencije n a s t a o j e » n o v i k o n t e k s t « .
U o s o b n o m p i s m u , š t o s a m g a p r i l o ž i o s v o m izvješću S t a t e
Departmentu, k a z a o sam: »Ohrabrivanje S v e t e Stolice da uspo­
stavi p u n e d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m b i l a j e j e d n a o d z a ­
daća k o j a m i j e p o v j e r e n a . S t r u k t u r a z a n j e z i n u realizaciju j e
uspostavljena. U slučaju Poljske, t r e b a l o je č e t i r i g o d i n e da bi­
lateralna k o m i s i j a p r e r a s t e u r a z m j e n u v e l e p o s l a n i k a . P o m o m
mišljenju, u o v o m slučaju p r o c e s n e ć e trajati t o l i k o d u g o . «
Jesen
1992.
-
Posjet
ministra
suprotna
vanjskih
poslova
Peresa:
mišljenja
N a p r e d a k p r e m a razmjeni d i p l o m a t s k i h p r e d s t a v n i k a d o b i o
j e p o t i c a j n a k o n s a s t a n k a i z r a e l s k o g m i n i s t r a vanjskih p o s l o v a
S h i m o n a P e r e s a s p a p o m I v a n o m P a v l o m II. 2 3 . l i s t o p a d a 1 9 9 2 .
Izraelski v e l e p o s l a n i k P a z n e r k a z a o m i j e d a j e č e t r d e s e t p e t m i nutni s a s t a n a k b i o » t o p a o i prijateljski«. K a z a o j e d a j e P a p a b i o
» d u b o k o d i r n u t « P e r e s o v i m p o z i v o m d a p o s j e t i Izrael. P a p a j e
k a z a o d a j e p o s j e t s v e t i m m j e s t i m a n j e g o v a d a v n a želja.
U j e s e n s k i m m j e s e c i m a 1 9 9 2 . izvijestio s a m S t a t e D e p a r t ­
m e n t d a p o s t o j i kvalitativna razlika u i z v j e š ć i m a k o j e p r i m a n a š e
veleposlanstvo. Činilo nam se da procjene izraelskog veleposlan­
stva u R i m u n a g o v j e š ć u j u n a d u d a s e m o ž e utjecati n a V a t i k a n
da uspostavi p u n e diplomatske o d n o s e , t a k o da se u javnosti
stvori osjećaj n e m i n o v n o s t i . V a t i k a n je, s d r u g e s t r a n e , ž e l i o d a
s e prije t o g a u s p j e š n o riješi n e k o l i k o pitanja, uključujući j a m ­
čenje i n s t i t u c i o n a l n i h prava C r k v e i s t a t u s J e r u z a l e m a .
147
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
T i j e k o m j e s e n i 1 9 9 2 . o d r ž a n o j e n e k o l i k o s u s r e t a podod­
b o r a z a j e d n i č k e k o m i s i j e , koji s u radili n a k o n k r e t n i m tehničkim
p r o b l e m i m a . N a k o n s a s t a n k a u s t u d e n o m e , o b j e m a stranama
bilo je j a s n o da je učinjen vrlo m a l e n napredak.
D a n a 17. s t u d e n o g a , prije o d l a s k a u I z r a e l , p o d t a j n i k Claud i o C e l l i izjavio je, d a v a t i k a n s k a s t r a n a nije o p t i m i s t i č n a , n o d a
ć e n a s t a v i t i r a d n a p o t r e b i rješavanja k o n k r e t n i h p r o b l e m a , što
bi b i o temelj napretka p r e m a p u n i m d i p l o m a t s k i m odnosima.
R e k a o j e d a j e j e d a n o d r a z l o g a z a n a s t a v a k r a z g o v o r a u ovom
t r e n u t k u , d a s e p o š a l j e p o z i t i v a n s i g n a l u v r i j e m e r a s t u ć e g an­
tisemitizma u Europi.
I z r a e l s k i v e l e p o s l a n i k u Italiji A v i P a z n e r i ja bili s m o u
s t a l n o m k o n t a k t u t i j e k o m t o g r a z d o b l j a . P o s l j e d n j i h m j e s e c i mo­
j e m i s i j e a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , s i l n o sam
n a s t o j a o u č i n i t i s v e š t o j e u m o j o j m o ć i k a k o b i h p o g u r a o proces
k o j i m b i D r ž a v a I z r a e l i S v e t a S t o l i c a k o n a č n o u s p o s t a v i l e diplo­
m a t s k e o d n o s e . P a z n e r j e b i o v e l e p o s l a n i k aktivist, t e g a j e bri­
n u o s p o r i razvoj b i l a t e r a l n i h p r e g o v o r a . Č v r s t a s l u ž b e n a izrael­
s k a p o z i c i j a b i l a j e , d a ć e s e s v a b i l a t e r a l n a p r a v n a pitanja riješiti
n a k o n p o t p i s i v a n j a D e k l a r a c i j e o n a č e l i m a i n a k o n razmjene
diplomatskih predstavnika.
Pismo
predsjednika
Busha
Shvativši da s m o došli do m r t v e t o č k e u n a p r e t k u u odno­
s i m a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i I z r a e l a , s a z v a o s a m s a s t a n a k osoblja
v e l e p o s l a n s t v a s r e d i n o m p r o s i n c a . C a m e r o n H u m e , zamjenik
š e f a misije, D a m i a n L e a d e r , p o l i t i č k i savjetnik, T e d O s i u s III.,
a d m i n i s t r a t i v n o - p o l i t i č k i djelatnik, i ja, p r o v e l i s m o c i j e l o po­
p o d n e r a z m a t r a j u ć i p l a n o v e z a n a š s l j e d e ć i k o r a k : r a z l i č i t e op­
cije z a p o s t i z a n j e n a p r e t k a . S a v j e t n i c i s u m i p r e p o r u č i l i d a upu­
tim izravnu o s o b n u m o l b u predsjedniku Bushu. Predsjednik će
2 0 . siječnja 1 9 9 3 . n a p u s t i t i d u ž n o s t , a u V a t i k a n u j e b i o vrlo
cijenjen z b o g započinjanja b l i s k o i s t o č n o g m i r o v n o g procesa.
148
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Z n a o s a m d a P r e d s j e d n i k u p o t p u n o s t i stoji iza instrukcija koje
sam d o b i o , a t e s u d a u t j e č e m n a S v e t u S t o l i c u d a u s p o s t a v i
diplomatske o d n o s e s D r ž a v o m Izrael.
S a s t a v i l i s m o n a c r t p i s m a , u k o j e m j e središnja t o č k a b i o
izravni p o z i v p r e d s j e d n i k a B u s h a S v e t o m O c u n a u s p o s t a v u di­
plomatskih o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. O d g o v o r je stigao brzo. Za
nekoliko dana d o b i o s a m pismo, datirano 28. prosinca 1992.
N a l o ž e n o m i j e d a g a š t o žurnije u r u č i m S v e t o m O c u . P i s m o j e u
velikoj mjeri b i l o u s k l a d u s n a š i m p r i j e d l o g o m . P r e d s j e d n i k je
kazao:
Pozdravljam V a š u odluku o stvaranju bilateralne komisije s Drža­
v o m Izrael i o radu na uspostavi diplomatskih odnosa. Razumijem
stvarne brige i odgovornosti koje imate u Svetoj Zemlji, ali sam
isto tako siguran da ćete, zajedničkim naporima s našim prija­
teljima u Izraelu, iznaći pravična rješenja za te brige.
U p i s m u s e dalje k a ž e :
U o v e svete dane, kad ljudi m n o g i h vjeroispovijesti upiru pogled k
B e t l e h e m u , ohrabrujem V a s da krenete dalje prema uspostavi
diplomatskih o d n o s a s Izraelom. Vjerujem da bi tako hrabru i
velikodušnu gestu cijenili prijatelji mira širom svijeta, i da bi ona
dala značajan doprinos upravo z a p o č e t o m historijskom procesu
izgradnje mira i pomirenja na Bliskom istoku.
Z n a l i s m o d a ć e p i s m o o d m a h biti u r u č e n o P a p i , b u d u ć i d a
d o l a z i o d P r e d s j e d n i k a . Č u l i s m o d a ć e o d g o v o r uslijediti u b r z o .
Papino p i s m o pripremljeno je 3 1 . prosinca, no zbog blagdana
nije m i b i l o u r u č e n o s v e d o 2 . siječnja, k a d s a m s e s u s r e o s
nadbiskupom Tauranom.
P i s m o j e r a z o č a r a l o m o j e o s o b l j e i m e n e o s o b n o , k a o i Bijelu
kuću. N a d a l i s m o s e n e č e m višem, n o dobili s m o s a m o oprezan
o d g o v o r n a P r e d s j e d n i k o v izravni poziv. N a k o n pozdrava Pred­
sjedniku, P a p a je u p i s m u k a z a o da komisija razmatra p r o b l e m e
149
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
od z a j e d n i č k o g i n t e r e s a i da bi n o r m a l i z a c i j a o d n o s a trebala
voditi k uspostavi diplomatskih o d n o s a .
M o j e o s o b l j e i j a s m o o č i t o p r e v i š e o č e k i v a l i g l e d e toga
k a k a v b i o d g o v o r S v e t o g O c a m o g l o p o l u č i t i p i s m o Georgea
B u s h a . M e đ u t i m , u b r z o s m o shvatili d a n e t r e b a m o biti previše
r a z o č a r a n i jer, i a k o j e p i s m o n a p i s a n o o p r e z n o i s rezervom
u s k o r o s u s e p o č e l e d o g a đ a t i stvari k o j e s u n a s uvjerile d a Sveta
Stolica ide u smjeru u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a s Državom
Izrael.
D a n a 2 6 . siječnja s a s t a o s a m s e s i z r a e l s k i m v e l e p o s l a n i k o m
P a z n e r o m . J o š j e uvijek n a m j e r a v a o u č i n i t i s v e š t o j e u njegovoj
m o ć i , k a k o b i p o m o g a o b i l a t e r a l n o j k o m i s i j i d a k o n a č n i rezultat
b u d e u s p o s t a v a d i p l o m a t s k i h o d n o s a . D a n n a k o n m o g sastanka
s v e l e p o s l a n i k o m Paznerom, nazvao me nadbiskup Montezem o l o , koji m i j e k a z a o d a g a j e S v e t a S t o l i c a p o z v a l a d a s e vrati
u R i m z b o g i z r a v n i h r a z g o v o r a o n a p r e t k u k o m i s i j e i drugim
d o g a đ a j i m a u D r ž a v i Izrael. N a d b i s k u p j e b i o p r i l i č n o siguran u
r e z u l t a t e b i l a t e r a l n e k o m i s i j e . K a z a o m i j e : » D j e l u j e « . Priznao
j e d a j o š uvijek p r e d s t o j i rješavanje n e k i h t e š k i h pitanja, t e j e
u k a z a o n a t o , d a I z r a e l ž e l i b r z u u s p o s t a v u o d n o s a , d o k Vatikan
najprije ž e l i n o r m a l i z a c i j u . U r a z g o v o r u s N a d b i s k u p o m , pokre­
n u o s a m p i t a n j e n e g a t i v n e s l i k e u j a v n o s t i , koja ć e p o s t a t i još
g o r a a k o s e d u ž e v r i j e m e n e p o s t i g n e n i k a k a v n a p r e d a k n a di­
p l o m a t s k o m polju. U p o z o r i o s a m g a d a j e S v e t a S t o l i c a brzo
priznala n o v e vlade Hrvatske i Slovenije.
P r i z n a o s a m d a s u p r i l i k e u o v e dvije d r ž a v e b i l e drukčije
n e g o s I z r a e l o m , n o n a g l a s i o s a m d a g o v o r i m o d o j m u u javnosti,
N a d b i s k u p u M o n t e z e m o l u , k a o i d r u g i m v a t i k a n s k i m dužno­
s n i c i m a , t a k o đ e r s a m i s t a k n u o d a s u , p r e m a d o j m u u javnosti,
v o đ e koji s e s n a ž n o p r o t i v e d i p l o m a t s k i m o d n o s i m a s I z r a e l o m
š e f o v i Iraka, Libije i Sirije, te da to nije d o b r o d r u š t v o k o j e bi u
o č i m a javnosti trebalo dovoditi u v e z u s p a p o m I v a n o m Pavlom
II. u 1 9 9 3 . g o d i n i .
|
150
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a d s a m n a p u s t i o R i m u ožujku 1993., p o g l e d a o s a m p o p i s
zadaća k o j e s u m i z a d a n e . Z a d a t a k d a izvršim utjecaj n a S v e t u
Stolicu n e k a u s p o s t a v i d i p l o m a t s k e o d n o s e s D r ž a v o m I z r a e l
s a m o j e d j e l o m i č n o izvršen. K a d s a m z a p o č e o rad n a t o m p r o ­
jektu, n i s a m s h v a ć a o d a postoji d u g a povijest s l o ž e n i h o d n o s a ,
koja uključuje ljude, filozofije, religije i s t o t i n e g o d i n a povijesti.
Tu su b i l e i s n a ž n e e m o c i j e , k a o i n e k e p r e d r a s u d e s o b j e s t r a n e .
Moj j e d o j a m o d s a m o g p o č e t k a b i o d a j e S v e t a S t o l i c a , k o j u
sam v o l i o i p o š t i v a o , bila krivo s a v j e t o v a n a d a ranije n e k r e n e
uklanjati p o s e b n e o k o l n o s t i koje s u s p r e č a v a l e u s p o s t a v u d i p l o ­
m a t s k i h o d n o s a s I z r a e l o m . S v e t a S t o l i c a b i l a j e j e d a n o d rijetkih
m e đ u n a r o d n i h s u b j e k a t a u svjetskoj z a j e d n i c i koji nije i m a o
diplomatske o d n o s e s D r ž a v o m Izrael.
N e k o l i k o m j e s e c i n a k o n m o g p o v r a t k a u S A D , u travnju
1993., v i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i k p o v j e r i o m i j e d a ć e s e d o
kraja g o d i n e riješiti pitanje u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a . U
listopadu 1993., k a d s a m se p o n o v n o raspitivao, potvrdio je da
ć e t o biti o b j a v l j e n o d o kraja 1 9 9 3 . O v o g s a m p u t a s a z n a o d a s u
d u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e j o š uvijek z a b r i n u t i z b o g p o n o v n e p o ­
jave a n t i s e m i t i z m a u različitim d i j e l o v i m a E u r o p e . F o r m a l n o
d i p l o m a t s k o priznanje Izraela m o g l o je ojačati u l o g u V a t i k a n a u
borbi p r o t i v n o v i h p o j a v a a n t i s e m i t i z m a . I z v o r m i j e p r e n i o d a s e
t o radi n a » r i m s k i n a č i n « , b u d u ć i d a j e b i l o v a ž n o izbjeći d o j a m
p o t p a d a n j a p o d vanjski pritisak. R a z u m i o s a m osjetljivost S v e ­
t e S t o l i c e n a v a n j s k e pritiske. Č e s t o s a m o t o m e u p o z o r a v a o
W a s h i n g t o n , te s a m u v i đ a o da v l a s t i i u Bijeloj k u ć i i u S t a t e
D e p a r t m e n t u shvaćaju tu zabrinutost.
S r e d i n o m p r o s i n c a , d o k s m o s u p r u g a i j a boravili u Litvi,
s a z n a l i s m o d a ć e cilj z a koji s a m r a d i o t i j e k o m svoje m i s i j e u
R i m u biti i s p u n j e n d o kraja g o d i n e . D a n a 3 0 . p r o s i n c a t e l e f o n ­
s k i m p o z i v o m izviješteni s m o d a s u S v e t a S t o l i c a i I z r a e l u s p o ­
stavili d i p l o m a t s k e o d n o s e . Z a h v a l i l i s m o B o g u i p r o s l a v i l i u z
litvanski š a m p a n j a c .
151
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
IX.
poglavlje
M o r a u bivšoj Jugoslaviji
Kada su iz ureda kardinala S o d a n a nazvali veleposlanstvo i
poručili
d a m e k a r d i n a l ž e l i vidjeti 4 . l i s t o p a d a 1 9 9 1 . go­
dine, moje j e osoblje o d m a h z n a l o d a ć e g l a v n a t e m a sastanka
biti J u g o s l a v i j a . Č i m s a m s t i g a o , k a r d i n a l j e o d m a h p o č e o razgo­
v o r o tragediji u J u g o s l a v i j i .
P r i p o m e n u o je da se p r e t h o d n o g d a n a hrvatski predsjednik
T u đ m a n s a s t a o s P a p o m . S o d a n o m i j e k a z a o d a g a j e Papa
z a m o l i o d a o t v o r e n o r a z g o v a r a s a m n o m o poziciji Sjedinjenih
Država g l e d e Jugoslavije. Papa je ž e l i o da Sjedinjene Države
z a u z m u aktivnijeg u d j e l a u rješavanju s v e t e ž i h p r o b l e m a , u
bivšoj Jugoslaviji. S a d a n o me je izvijestio i o t o m e da je Papa
zaključio k a k o n a r o d i S l o v e n i j e i H r v a t s k e imaju p r a v o na nezavis­
nost, p a s e s t o g a V a t i k a n o b r a ć a o brojnim z e m l j a m a , p o t i č u ć i i h d a
priznaju n e z a v i s n o s t tih dviju država.
P a p i n z a h t j e v b i o j e p r o t i v a n poziciji S A D , koja j e p o t j e c a l a
iz 1989. g o d i n e , kada s a m tek stigao na svoju dužnost. T e k od
g o d i n a 1 9 9 2 . i 1 9 9 3 . n a š a su se g l e d i š t a u t e m e l j n i m s t v a r i m a po­
dudarala. D o g o d i l o s e o n o š t o j e S v e t a S t o l i c a o t v o r e n o pred­
viđala u 1990., a nije se d o g o d i l o o n o š t o su S j e d i n j e n e D r ž a v e
željele. K a k o s e e t n i č k i u ž a s p o g o r š a v a o potkraj m o g m a n d a t a u
R i m u p o č e t k o m 1 9 9 3 . , n a š a s u s e g l e d i š t a približila.
SAD
-
za
održanje
Jugoslavije
u
1989.
i
1990.
godini
A m e r i č k o g l e d i š t e b i l o j e u t e m e l j e n o , u p r v o m redu, n a vje­
rovanju u » a s i m i l a c i j s k i l o n a c « . U n a t o č s u p r o t n i m primjerima u
nedavnoj p r o š l o s t i , w a s h i n g t o n s k a j e p o l i t i k a držala d a pravo­
slavni Srbi, p r e t e ž i t o k a t o l i č k i H r v a t i i S l o v e n c i , M u s l i m a n i i
Albanci, m o g u živjeti z a j e d n o u j e d n o j državi-naciji. Ovaj se
tizor t e m e l j i o n a a m e r i č k i m n a s t o j a n j i m a d a p r o n o s e a m e r i č k u
vrst d e m o k r a c i j e d i l j e m svijeta. P r e d s j e d n i k W i l s o n j e n a k o n
prvoga s v j e t s k o g r a t a b i o p r e d v o d n i k i z a g o v o r n i k , najprije ras­
pada A u s t r o - U g a r s k o g C a r s t v a , a z a t i m i stvaranja Jugoslavije.
Sovjetski v o đ e su u 1990. godini, s druge strane, gledali na
Jugoslaviju, k o j o m s u d o m i n i r a l i Srbi, k a o n a s v o g saveznika, t e
s u s t o g a željeli d a s e J u g o s l a v i j a o č u v a , j e r j e t o z n a č i l o d a ć e
takva J u g o s l a v i j a , p o d k o n t r o l o m S r b a , o p s t a t i . S o v j e t s k o v o d ­
stvo v i d j e l o j e u 1 9 9 0 . g o d i n i o n o š t o j e a m e r i č k a p o l i t i k a z a n e ­
marivala: s r p s k u k o n t r o l u n a d s t r u k t u r o m v l a s t i u Jugoslaviji.
B i o sam iznenađen snažnim zagovaranjem State Departmenta
d a s e s a č u v a Jugoslavija, j e r j e b i l o o p ć e p o z n a t o d a s u d r u g e
institucije p r e d v i đ a l e p r o p a s t Jugoslavije. V o d e ć i a k a d e m s k i struč­
njaci bili su uvjereni da je Jugoslavija bila u m j e t n a tvorevina, te da
ć e s e raspasti z a v r š e t k o m k o m u n i z m a . Č u d i o s a m s e , z a š t o j e d n a
državna institucija p r e d v i đ a p r o p a s t z e m l j e , d o k d r u g o državno
tijelo z a g o v a r a njezin o p s t a n a k . V o d e ć i z n a n s t v e n i c i nisu i m a h
velike n a d e z a Jugoslaviju k a o državu. T e m a Jugoslavije bila j e n a
dnevnom redu sastanka američkih ambasadora imenovanih u Eu­
ropi, koji s e o d r ž a o u B r u x e l l e s u , o d 1 5 . d o 16. prosinca 1989.
Glavni zaključak i s m j e r n i c e koje s u d o n e s e n e b i l e s u d a s e zemlja
u b i l o k o j e m o b l i k u s a č u v a — u n a j g o r e m slučaju k a o labava fede­
racija, ali u o b l i k u koji će zadržati obilježja j e d n e s u v e r e n e države.
T o je, n a r a v n o , o p e t z n a č i l o o č u v a n j e s r p s k e strukture vlasti.
Čitajući n a p u t k e , izvješća i p o s t u p k e , koji su dolazili iz W a s h ingtona u 1989. godini i p o č e t k o m 1990. g o d i n e , bilo je j a s n o da je
cilj S j e d i n j e n i h D r ž a v a b i o o č u v a t i J u g o s l a v i j u . T o s e i s t o d o b n o
p o d u d a r a l o sa sličnim ciljem tadašnjeg Sovjetskog Saveza.
To je i s t o d o b n o z n a č i l o i očuvanje, a u razdoblju 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 .
i j a č a n j e v l a s t i S l o b o d a n a M i l o š e v i ć a , s r p s k o g č e l n i k a koji j e
d o b r o g o v o r i o e n g l e s k i i koji j e i m a o m n o g o prijatelja u vladi
S A D . S a m o tri g o d i n e kasnije, M i c h a e l T . K a u f m a n ć e g a u New
York Timesu o p i s a t i k a o » r a t n o g z l o č i n c a i m a s o v n o g ubojicu«.
152
153
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r nije b i o n a z o č a n na sastanku u
B r u x e l l e s u 1989., n o poruka n j e g o v o g z a m j e n i k a L a w r e n c e a Eagleburgera bila je izravna i jasna: o č u v a t i Jugoslaviju, ili će se ona
raspasti i postati m o d e l za d e z i n t e g r a c i j u u S o v j e t s k o m Savezu
N a k o n t o g a su Sjedinjene D r ž a v e u 1 9 8 9 . g o d i n i d o s l j e d n o pred­
vidjele katastrofu prizna li se n e z a v i s n o s t različitim republikama
unutar Jugoslavije. M e đ u t i m , drugi stručnjaci u v l a d i n i m agencijama
i a k a d e m s k i m institucijama predviđali su da će se raspad svejedno
dogoditi. P i t a o s a m se, n i s a m b i o stručnjak z a b a l k a n s k o područje,
z a š t o se nije k r e n u l o u p o m o ć i p r e u z i m a n j e inicijative koja bi omo­
gućila da se raspad Jugoslavije d o g o d i b e z krvoprolića velikih raz­
mjera, a k o je takav i s h o d b i o n e u m i t a n . S d r u g e strane, Vatikan je
nagovijestio da će doći do prolijevanja krvi ne p o d u z m u li se istoga
trenutka koraci da se prizna da je Jugoslaviji, onakvoj kakva je bila
poznata, d o š a o kraj. Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica imale su izrazito
različita gledišta, no obje su strane željele izbjeći etnički rat.
T i j e k o m D r u g o g a svjetskog rata, H r v a t s k a j e o t v o r e n o sura­
đivala s n a c i s t i m a . H r v a t s k i n a c i o n a l i s t i v o d i l i su krvavu b o r b u
sa srpskim pravoslavcima. D o j a m je u zapadnjačkoj javnosti bio
d a j e h r v a t s k a K a t o l i č k a crkva t i h o o d o b r a v a l a h r v a t s k a z l o d j e l a
iz D r u g o g a s v j e t s k o g rata, a o n a su uključivala l a ž n a p o k r š t e n j a ,
t e s t o t i n e t i s u ć a mrtvih.
S v e t u su Stolicu u p r v o m redu z a n i m a l e p r e t e ž i t o katoličke
z e m l j e u n u t a r J u g o s l a v i j e — S l o v e n i j a i H r v a t s k a . T o m i j e bilo
j a s n o , i o s j e ć a o s a m p r i r o d a n i n t e r e s V a t i k a n a z a p r i p a d n i k e iste
vjere. S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s l a g a l e s u s e u j e d n o m
cilju — i z b j e g a v a n j e e t n i č k o g rata u J u g o s l a v i j i — no r a z i l a z i l e su
se u n a č i n i m a na k o j e bi se taj cilj p o s t i g a o .
Gorka
povijest*
K a t o l i c i s u u 1 9 9 0 . g o d i n i činili o t p r i l i k e 3 2 p o s t o stanov­
n i š t v a J u g o s l a v i j e , a predstavljali su najbrojniju vjersku zajed­
n i c u u S l o v e n i j i i H r v a t s k o j . Srbija je b i l a p r e t e ž i t o p r a v o s l a v n a .
* Ovaj paragraf napisao sam još u vrijeme m o g službovanja u veleposlanstvu S A D u Vatikanu
i kratki izvadci iz nedavne povijesti Hrvatske u okvirima Jugoslavije i D r u g o g svjetskog rata odgo­
varaju uvriježenim spoznajama u S A D . Međutim, po povratku u S A D detaljnije sam se zainteresirao
za povijest Hrvata i danas sam svjestan činjenice da je o v o š t o sam napisao u knjizi, u biti, slika o
povijesti Hrvatske plasirana jugoslavenskom propagandom. D a n a s z n a d e m da su odnosi puno suptil­
niji, kao i da su p o s e b n o složeni bili lijekom Drugoga svjetskog rata, te da se ne m o ž e govoriti o
krivnji Hrvata i zasluzi Srba. Poznat mi je i poseban položaj zagrebačkog nadbiskupa napose i uloga
Hrvata u antifašističkoj borbi. P o s e b n o sam upoznat s pokušajima lažnog prikazivanja knjige po­
vjesničara dr. Franje Tuđmana. Molim čitatelja da uvaži ovu moju nadopunu, (op. T. P. Meladyja)
154
Slični mračni podaci o srpskim zlodjelima prema Hrvatima,
koji su se d o g o d i l i t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g rata, n i s u u jav­
n o s t i n a Z a p a d u stvorili sličnu o p ć u p r e d o d ž b u . P o v r h t o g a , Srbi
su bili s a v e z n i c i u ratu protiv n a c i s t a .
T a d a š n j i z a g r e b a č k i n a d b i s k u p , Alojzije S t e p i n a c , b i o j e
sklon hrvatskom nacionalističkom režimu iz D r u g o g a svjetskog
rata.* H r v a t s k i n a c i o n a l i z a m uvijek j e b i o , u g l a v a m a S r b a , p o ­
v e z a n s k a t o l i c i z m o m . I d o k su n a s i l n a djela na hrvatskoj strani
u D r u g o m s v j e t s k o m ratu bila p o p r a ć e n a v e l i k o m m e d i j s k o m
p o z o r n o š ć u , to se ne m o ž e reći i za srpska nedjela. Činjenica da
s u H r v a t i stali n a s t r a n u n a c i s t a , a Srbi n a s t r a n u S a v e z n i k a ,
vjerojatno j e b i l a g l a v n i r a z l o g t o m e .
N a d b i s k u p S t e p i n a c u h i ć e n j e n a k o n rata i o s u đ e n n a š e s n a e s t
g o d i n a prisilnog rada z a ratne z l o č i n e . N a k o n š t o j e 1 9 5 1 . g o d i n e
o d l u k o m m a r š a l a T i t a p u š t e n iz zatvora, o s t a o je radije u drago­
v o l j n o m » u n u t a r n j e m p r o g o n s t v u « k u ć n o g pritvora, n e g o d a na­
pusti zemlju. N e d u g o n a k o n t o g a , p a p a P i o X I I . p r o m a k n u o j e
S t e p i n c a u položaj kardinala. Bijesan z b o g P a p i n a čina, T i t o je
r a s k i n u o d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m u 1 9 5 2 . godini.
O d n o s i s u o b n o v l j e n i 1 9 6 6 . n a k o n d u g i h p r e g o v o r a , koje j e
n a v a t i k a n s k o j s t r a n i v o d i o tadašnji z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika
Casaroli. S p o r a z u m između Jugoslavije i S v e t e Stolice sadržavao
je i p o g l a v l j e , u k o j e m je S v e t a S t o l i c a o s u d i l a »djela p o l i t i č k o g
t e r o r i z m a « . T i t o j e ž e l i o o d u z e t i Crkvi p o l i t i č k i utjecaj, u
zamjenu za slobodu Vatikana da vodi crkvene p o s l o v e b e z uple­
tanja d r ž a v e . T o j e b i o T i t o v n e z n a t a n u s t u p a k vjerskoj s l o b o d i .
* Vidi Predgovor hrvatskom izdanju str. 8.
155
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
L o k a l n i s u b i s k u p i z a m j e r i l i č i n j e n i c u d a j e S v e t a S t o l i c a prihva­
tila ovaj uvjet, d r ž e ć i da su t a k o p r i z n a t i prijestupi C r k v e u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu. V i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i p r i z n a l i s u
m i d a j e p o n a š a n j e H r v a t a t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g rata, po­
sebice stoga što se p o v e z i v a l o s K a t o l i č k o m crkvom, snosilo u
v e l i k o j mjeri o d g o v o r n o s t z a o t u đ e n j e k o j e j e S r p s k a pravoslav­
n a crkva o s j e ć a l a p r e m a K a t o l i č k o j crkvi.
m j e s e c i m o j e d u ž n o s t i u R i m u , č e s t o s a m p i t a o svoje j u g o s l a v e n ­
s k e i v a t i k a n s k e k o l e g e , š t o bi se d o g o d i l o s k r š ć a n s k o m poru­
k o m k a d a b i s e p r a v o s l a v n i Srbi i k a t o l i č k i H r v a t i p o č e l i ubijati
z b o g e t n i č k i h razlika. M e đ u t i m , k r o z i s c r p n e r a z g o v o r e s a stari­
j i m ljudima, koji s u radili s V a t i k a n o m , u b r z o s a m d o š a o d o
zaključka d a s e m o j i n a p u t c i vjerojatno t e m e l j e n a krivim pret­
postavkama.
R a z d o b l j e o t u đ e n j a k a t o l i č k i h H r v a t a o d p r a v o s l a v n i h Srba
t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g r a t a o s t a v i l o j e trajne o ž i l j k e n a nji­
hovim o d n o s i m a . K a d a je Titova »čelična ruka« prestala posto­
jati, p o č e o j e r a s p a d J u g o s l a v i j e , a s t a r e e t n i č k e m r ž n j e u b r z o s u
s e n a n o v o pojavile.
U s v o j i m r a z g o v o r i m a o toj t e m i s k a r d i n a l o m J o z e f o m
T o m k o m , povjerljivim P a p i n i m s a v j e t n i k o m , u ožujku 1 9 9 1 . g o ­
d i n e , o n m i j e u k a z a o n a t o , k o l i k o s u situacije u S o v j e t s k o m
S a v e z u i J u g o s l a v i j i b i l e r a z l i č i t e od a m e r i č k o g iskustva. U Sje­
d i n j e n i m D r ž a v a m a , o b j a s n i o j e , »asimilacijski l o n a c « u s p i o j e i z
d o b r i h p o v i j e s n i h i s o c i j a l n i h r a z l o g a , koji su bili v e z a n i uz a m e ­
rički g o s p o d a r s k i s u s t a v . S t a r i T i t o v s u s t a v svoju j e k o n t r o l u i
vjeru t e m e l j i o na K o m u n i s t i č k o j partiji. S u s t a v je p r o p a o , a u
Jugoslaviji nije b i l o osjetljivosti z a v i š e n a c i o n a l n o s t . U v i j e k s a m
p o z o r n o s l u š a o kardinala T o m k a , j e r s a m z n a o d a o n o tim pita­
njima o d r a ž a v a P a p i n u m i s a o . Izvijestio s a m o t o m e W a s h i n g t o n .
»Asimilacijski
lonac«
A m e r i č k a vlada i nezavisni čelnici, s kojima s a m bio u kon­
t a k t u t i j e k o m 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . g o d i n e , o b i č n o s u primjenjivali us­
p j e š n o a m e r i č k o i s k u s t v o » a s i m i l a c i j s k o g l o n c a « n a p r o b l e m Ju­
goslavije. I j a s a m o s o b n o b i o u k l j u č e n u a k t i v n o s t i različitih
m e đ u e t n i č k i h p o k r e t a , t e s a m p r i h v a t i o t a k a v stav, j e r s a m vje­
rovao u američko iskustvo.
K a o u t e m e l j i t e l j C e n t r a z a e t n i č k e s t u d i j e pri S a c r e d H e a r t
University, organizirao s a m p o u k u iz povijesti, kulture i jezika
različitih z e m a l j a i s t o č n e E u r o p e . N a j v e ć i broj s t u d e n a t a koji s u
u p i s a l i ovaj studij bili s u A m e r i k a n c i d r u g e g e n e r a c i j e , t e s u
d o l a z i l i v e ć i n o m i z o b i t e l j i m i j e š a n o g i s t o č n o e u r o p s k o g podri­
jetla. U k r a j i n c i , Poljaci, L i t v a n c i , S l o v a c i , M a đ a r i , Č e s i , H r v a t i i
Slovenci iste generacije m e đ u s o b n o su sklapali brakove. U ame­
ričkom su k o n t e k s t u mržnje i strahovi nestali.
Dva
igrača
D v a d i p l o m a t a pri V a t i k a n u bili su g l a v n i igrači u 1 9 8 9 . i
1 9 9 0 . godini, te su mi ukazivali na srpske etničke nakane. N e ­
d u g o n a k o n m o g d o l a s k a , s a m n o m j e u v e z u s t u p i o dr. S t e p h a n o F a l e z , r o đ e n u d a n a š n j o j Sloveniji, o ž e n j e n T a l i j a n k o m , koji
j e p o s t a o a m e r i č k i državljanin d o k j e s t u d i r a o u A m e r i c i , d a b i
se p o t o m vratio u Rim.
Tijekom svoje prve g o d i n e u R i m u r a v n a o s a m se p r e m a
n a p u t c i m a i z a g o v a r a o n a p o r e d a s e J u g o s l a v i j a o č u v a k a o cje­
lina: j e d n a d r ž a v a s r a z l i č i t i m n a c i o n a l n o s t i m a . T i j e k o m prvih
S t e v e j e , k a o P a p i n d v o r s k i čovjek, b i o b l i z a k v a t i k a n s k i m
v l a s t i m a . K a o v r l o u s p j e š a n p o s l o v n i čovjek, b i o j e prilagodljiv
d j e l o v a n j u n a r a z l i č i t i m r a z i n a m a v a t i k a n s k o - r i m s k e strukture
vlasti. O n m i j e i z l o ž i o v r l o p o d r o b n u a n a l i z u s r p s k e k o n t r o l e
n a d j u g o s l a v e n s k o m v l a d o m ( 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 . ) . T a k o đ e r m i j e iz­
n i o p o d a t k e o n a d m o ć n o j v e ć i n i S r b a oficira u r e d o v i m a Ju­
g o s l a v e n s k e armije. Z n a o s a m da i o v e njegove misli i opa-
156
157
Upozorenja
Vatikana
na
opasnosti
u
Jugoslaviji
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
žanja o d r a ž a v a j u
Washington.
»mišljenje« Vatikana,
t e s a m t a k o izvijestio
P r o f e s o r Ivica M a š t r u k o b i o je v e l e p o s l a n i k J u g o s l a v i j e pri
Svetoj Stolici kada s a m ja stigao u 1989. godini. K a o akademski
k o l e g e , b r z o s m o s e sprijateljili, t e s a m z a n e k o l i k o m j e s e c i izvi­
j e s t i o S t a t e D e p a r t m e n t d a M a š t r u k o n e vidi b u d u ć n o s t i z a Ju­
goslaviju, k o j o m s u d o m i n i r a l i Srbi. O n j e H r v a t , a n j e g o v o pri­
h v a ć a n j e ili v j e r o v a n j e u j e d i n s t v e n u d r ž a v u b i l o je s l a b a š n o
p o p u t listića p a p i r a . J u g o s l a v e n s k i v e l e p o s l a n i k p o d r o b n o m i j e
objašnjavao z a š t o je raspad države n e u m i t a n .
Nagli
zaokret
u
Papinoj
politici
D o lipnja 1 9 9 1 . S v e t a j e S t o l i c a u s m j e r i l a svoju p o l i t i k u n a
z a l a g a n j e z a p r i z n a v a n j e n e z a v i s n o s t i b e z o d g a đ a n j a . B i l o j e oči­
to da je Sveta Stolica pokušavala utjecati na druge zemlje da
p r v e priznaju S l o v e n i j u i H r v a t s k u . D o s r e d i n e 1 9 9 1 . V a t i k a n j e
p o d u z e o akciju b e z p r e s e d a n a u u l o z i p r e d v o d n i k a p o s t u p k a
priznavanja. P a p a I v a n P a v a o II., g o v o r e ć i n a s v e č a n o s t i pro­
m a k n u ć a d v a d e s e t i trojice b i s k u p a u k a r d i n a l e , o s v r n u o s e n a
b o r b e u Jugoslaviji. G o v o r e ć i o h r v a t s k o m i s l o v e n s k o m n a r o d u ,
P a p a j e s p o m e n u o p r i z n a n j e njihovih p r a v a n a n e z a v i s n o s t k a o
» l e g i t i m n i h težnji n a r o d a « .
P a p a j e p o s l a o n a d b i s k u p a T a u r a n a u r a t o m r a z d i r a n u Ju­
goslaviju u k o l o v o z u 1 9 9 1 . U b r z o n a k o n p o v r a t k a , 1 3 . k o l o v o z a ,
T a u r a n j e r e k a o m o m z a m j e n i k u C a m e r o n u H u m e u , d a j e »Ju­
goslavija n e p o v r a t n o p r o m i j e n i l a o b l i k « . S v e t a S t o l i c a , k a z a o je,
priznaje l e g i t i m n o p r a v o S l o v e n i j e i H r v a t s k e d a o d l u č e o svojim
b u d u ć i m o d n o s i m a s drugim državama. D a n a 18. kolovoza, Papa
s e o b r a t i o grupi H r v a t a u V a t i k a n u riječima: » J o š v a s j e d n o m
uvjeravam d a s u m i bliske v a š e l e g i t i m n e težnje.« P a p a j e t a k o đ e r
izjavio d a želi j e d n o g d a n a posjetiti H r v a t s k u .
Američka je p o l i t i k a , međutim, o s t a l a ista. U o d g o v o r u na moja
izvješća o p o m a c i m a vatikanske p o l i t i k e , S t a t e D e p a r t m e n t mi
j e b r z o j a v i o d a izvijestim S v e t u S t o l i c u d a » S A D p o d u p i r e sta­
bilnu, j e d i n s t v e n u , demokratsku Jugoslaviju, koja kreće p r e m a
t r ž i š n o m g o s p o d a r s t v u u z p u n o p o š t i v a n j e osobnih ljudskih pra­
va«. D o d a t n a n a p o m e n a g l a s i l a j e d a ć e s e » a m e r i č k a p o m o ć
pružati J u g o s l a v i j i p u t e m f e d e r a l n i h tijela«. T o j e b i o s l u ž b e n i
stav S j e d i n j e n i h D r ž a v a , t e s l i j e d o m t o g a m o j a p o r u k a nije i z n e ­
nadila d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e .
M o j a izvješća o s l o v e n s k i m i h r v a t s k i m t e ž n j a m a za s l o b o ­
d o m , i r u g l o k o j e s u Srbi činili o d j u g o s l a v e n s k e d e m o k r a c i j e
s v o j o m t i r a n s k o m k o n t r o l o m v l a d e u B e o g r a d u , nije i m a l a veli­
kog učinka na o d l u k e State D e p a r t m e n t a u 1990. i 1991. godini.
Posjet
kardinala
Kuharića
Kardinal Franjo Kuharić, zagrebački nadbiskup, d o š a o je u
R i m u posjet Papi na nekoliko dana u prosincu 1991. Smještaje
b i l o o č i t o , d a j e t a m o b i o z a t o d a izvrši najsnažniji utjecaj n a
Papu, n e k a s l u ž b e n o i o d m a h prizna Hrvatsku.
Ovaj rastući pritisak d o š a o je u vrijeme kada je Sveta Stolica
v e ć b i l a s k l o n a n a s t a v i t i svoje b e s p r i m j e r n o djelovanje. O t o m e
s a m izvijestio n a k o n sastanka o d r ž a n o g 2 6 . s t u d e n o g a 1991. go­
d i n e u d r ž a v n o m tajništvu V a t i k a n a . K a r d i n a l S o d a n o s a z v a o j e
v e l e p o s l a n i k e V e l i k e Britanije, F r a n c u s k e , B e l g i j e , Italije, N j e ­
m a č k e i A u s t r i j e u svoj u r e d . I j a s a m b i o t a m o . P r e d a o n a m j e
m e m o r a n d u m k o j i m s e pozivaju n a š e v l a d e d a priznaju S l o v e ­
niju i H r v a t s k u » u r o k u o d m j e s e c d a n a « .
K a r d i n a l S o d a n o , u pratnji n a d b i s k u p a T a u r a n a , s n a ž n o j e
i z l o ž i o v a t i k a n s k o p o i m a n j e slučaja. B i l o j e t o prvi p u t u m o d e r ­
noj p o v i j e s t i , d a j e S v e t a S t o l i c a d j e l a t n o v o d i l a k a m p a n j u z a
p r i z n a v a n j e n o v i h država.
O d m a h p o t o m , izvijestio s a m W a s h i n g t o n d a j e S v e t a S t o l i c a
o d l u č n a u n a k a n i da p r i z n a n e z a v i s n o s t S l o v e n i j e i H r v a t s k e .
O č i t o j e prije s a s t a n k a b i l o u s a g l a š a v a n j a , j e r s u n j e m a č k i
v e l e p o s l a n i k H a l l e r , talijanski v e l e p o s l a n i k S c a m m a c c a i austrij-
158
159
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
ski v e l e p o s l a n i k H o h e n b e r g izrazili p o t p o r u v a t i k a n s k o m staja­
lištu. N a z n a č i l i s u d a s u njihove z e m l j e v r l o b l i z u priznanja Slo­
venije i Hrvatske.
slagao s o v o m t v r d n j o m , n o k a o v e l e p o s l a n i k m o r a o s a m slušati
naputke svoje vlade. Pitanje priznavanja Slovenije i Hrvatske
bilo je p o s t a v l j e n o u r a z g o v o r i m a tajnika J a m e s a B a k e r a s kardi­
nalom S o d a n o m i n a d b i s k u p o m T a u r a n o m 8. prosinca 1991.
Bilo j e o č i t o d a j e S v e t a S t o l i c a b i l a s k l o n a n e p o s r e d n o m prizna­
nju, k a o s r e d s t v u sprečavanja daljnjeg p o g o r š a v a n j a situacije u Ju­
goslaviji. D r ž a v n i tajnik b i o je u pratnji g e n e r a l a Scowcrofta, koji
nije s u d j e l o v a o u raspravi. Izrazi S o d a n o v e i T a u r a n o v e zabrinuto­
sti z b o g k o n t r o l e Srba n a d v l a d o m u B e o g r a d u , te z b o g njihove
privrženosti »velikoj Srbiji«, n i s u na p r e d s t a v n i k e Sjedinjenih
Država imali v i d n o g u č i n k a n a t o m s a s t a n k u .
S l u š a o s a m i p o s t a v i o n e k o l i k o pitanja. I a k o s a m m i s l i o d a
vatikanski stav ima težinu, n i s a m to i s k a z a o , jer s a m z n a o da je
S t a t e D e p a r t m e n t b i o krajnje s u z d r ž a n p r e m a v a t i k a n s k o j inici­
jativi.
V r l o n e o b i č a n aspekt sastanka bio je stav jugoslavenskog
v e l e p o s l a n i k a I v i c e M a š t r u k a . N e k e j e i z n e n a d i o ( n o nije m e n e
j e r m i j e t o č e s t o g o v o r i o u p o v j e r e n j u ) p r o s u d b a m a s v o j e vlade
u B e o g r a d u . O s v r n u o s e n a »krnje« obilježje t a d a š n j e vladajuće
s k u p i n e u B e o g r a d u . O n , v e l e p o s l a n i k , r e k a o j e d a t o » v i š e nije
v l a d a , j e r služi s a m o s r p s k i m v o j n i m c i l j e v i m a « .
Priznanje
V e l e p o s l a n i k M a š t r u k o dirljivo j e n a s t a v i o izvješćivati o
zvjerski u b i j a n i m H r v a t i m a , t e j e z a m o l i o s v e z e m l j e d a u znak
prosvjeda p o v u k u svoje v e l e p o s l a n i k e iz B e o g r a d a . Završio je
svoj g o v o r riječima, d a j e v l a d a J u g o s l a v i j e — v l a d a koju o n još
uvijek p r e d s t a v l j a - » n e z a k o n i t a « . K r a j e m 1 9 9 1 . g o d i n e dr. M a š ­
truko o d r e k a o se svog položaja p r e m a B e o g r a d u , te je nekoliko
t j e d a n a kasnije p o s t a o p r v i m v e l e p o s l a n i k o m H r v a t s k e u Italiji.
D u g o o č e k i v a n o službeno priznanje Hrvatske i Slovenije od
strane S v e t e S t o l i c e d o g o d i l o s e 1 3 . siječnja 1 9 9 2 . g o d i n e . N a s ­
talo j e v e l i k o slavlje k a d j e t o o b j a v l j e n o u R i m u , j e r s e č i n i l o d a
š e i d e o l o š k i lijevo i d e s n o orijentirani, p a i r i m o k a t o l i č k i k r u g o v i
centra, p r i d r u ž e n i V a t i k a n u , s l a ž u u t o m pitanju. N i s a m m o g a o
navesti nijedan glas protiv o v e P a p i n e o d l u k e ni u j e d n o m seg­
mentu međunarodne katoličke zajednice.
K a d a j e k a r d i n a l K u h a r i ć d o š a o u m o j u r e z i d e n c i j u n a objed
10. p r o s i n c a 1 9 9 1 . , z n a o s a m koji j e s t a v V a t i k a n z a u z e o . Kardi­
nal je i m p r e s i v a n čovjek, koji je p r e ž i v i o n a c i s t i č k u o k u p a c i j u u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu k a o m l a d i čovjek, a k a s n i j e j e n a u č i o
podnositi okrutnu komunističku vladavinu iz Titovih ranih go­
dina.
D o k s u mišljenja a m e r i č k e c r k v e n e hijerarhije g l e d e s u d i o ­
ništva S j e d i n j e n i h D r ž a v a u Z a l j e v s k o m ratu bila podijeljena, u
slučaju H r v a t s k e i S l o v e n i j e t o nije b i l o t a k o . Z a p r a v o , n e s a m o
v o d e ć i č e l n i c i a m e r i č k e hijerarhije, n e g o i p o g l a v a r i P r o t e s t a n t ­
s k e c r k v e , izrazili s u m i i s t o m i š l j e n j e . S v i a m e r i č k i c r k v e n i č e l ­
nici koji s u s t u p i l i s a m n o m u k o n t a k t 1 9 9 0 . g o d i n e o d o b r a v a l i s u
n e z a v i s n o s t H r v a t s k e i Slovenije. J e d i n u iznimku predstavljalo
j e n e k o l i k o a m e r i č k i h ž i d o v s k i h o r g a n i z a c i j a , k o j e su, z a b r i n u t e
zbog p o d a t a k a o antisemitizmu u Hrvatskoj tijekom D r u g o g a
s v j e t s k o g rata, b i l e n e o d l u č n e p o d r ž a t i n j e z i n u n e z a v i s n o s t .
Kardinal Kuharić n e k o l i k o je puta posjetio Sjedinjene Drža­
v e , t e j e b i o d o b r o p o v e z a n s a m e r i č k o m c r k v e n o m hijerarhijom.
Predvodio je vrlo djelotvornu kampanju za hrvatsku nezavis­
n o s t , n e s a m o u a m e r i č k o j k a t o l i č k o j hijerarhiji, v e ć i m e đ u dva
milijuna h r v a t s k i h A m e r i k a n a c a . Č u o s a m o b j e g r u p e , a o n e s u
i m a l e istu p o r u k u . H r v a t s k a i m a p r a v o biti s l o b o d n a i n e z a v i s n a .
Š t o s e t o g a t i č e , uvijek s a m b i o u š k r i p c u , j e r s a m s e u o s n o v i
160
T i j e k o m prvih m j e s e c i 1 9 9 2 . , koji s u uslijedili n a k o n š t o s u
Sveta Stolica i razne e u r o p s k e zemlje priznale Sloveniju i Hrvat­
sku, r a z v i l e s u s e b o r b e u B o s n i i H e r c e g o v i n i . O v d j e j e u l o g a
161
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S r b i j e u p o d u p i r a n j u u n u t r a š n j e g s u k o b a p o s t a l a m n o g o razvidnija. P a p a j e u p u t i o n o v e m o l b e z a z a u s t a v l j a n j e borbi. D a n a 7
travnja 1 9 9 2 . , S j e d i n j e n e A m e r i č k e D r ž a v e s l u ž b e n o s u očito­
v a l e svoje priznanje Slovenije, H r v a t s k e i B o s n e i Hercegovine
k a o n e z a v i s n i h država. Sjedinjene D r ž a v e n a z n a č i l e su da će u
b u d u ć n o s t i p r i z n a t i i M a k e d o n i j u . S a n k c i j e p r o t i v o v i h zemalja
t a k o đ e r su bile ukinute.
Makedonija
V r l o t u ž n a situacija u bivšoj J u g o s l a v i j i i m a l a j e k a d š t o ap­
s u r d n e m o m e n t e . N a N o v u g o d i n u 1 9 9 2 . , p a p a I v a n P a v a o II.
u p u ć i v a o j e svoju u o b i č a j e n u p o r u k u i p o z d r a v e svijetu. N e k o l i ­
ko s v o j i h riječi s najboljim n o v o g o d i š n j i m ž e l j a m a u p u t i o je i na­
r o d u M a k e d o n i j e . O v a m a l a , k o p n e n a z e m l j a u j u ž n o j Jugosla­
viji v o d i l a j e k a m p a n j u z a n e z a v i s n o s t p o p u t H r v a t s k e , Slovenije i B o s n e i H e r c e g o v i n e . V r l o n e g a t i v n a r e a k c i j a n a P a p i n e
ž e l j e m a k e d o n s k o m n a r o d u javila s e u G r č k o j , p o p r a ć e n a pro­
svjednim skupovima z b o g Papina miješanja u unutarnje poslove
Grčke.
G r č k a v l a d a o s t a l a j e pri č v r s t o m s t a v u , t v r d e ć i d a j e i m e
» M a k e d o n i j a « g r č k a b a š t i n a , t e s e n e m o ž e rabiti k a o i m e druge
države.
G r č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , G e o r g e s C h r i s t o y a n n i s ,
p o s j e ć i v a o m e j e č e s t o t e m i p o k l a n j a o k n j i g e i z a p i s e o toj temi.
G r č k i a r h i e p i s k o p I a k o v o s , koji j e d j e l o v a o u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a , b i o j e u R i m u p a j e p o v u k a o t o p i t a n j e k o d P a p e . Kasnije
j e o n b i o m o j g o s t n a o b j e d u . A r h i e p i s k o p j e d o š a o prenijeti
P a p i p o r u k u : b u d i t e pažljivi k a d a s e radi o M a k e d o n i j i . G o d i n e
1 9 9 3 . nije b i l o P a p i n i h n o v o g o d i š n j i h ž e l j a u p u ć e n i h n a r o d u
Makedonije.
i
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
l a utjecaja n a n e k o l i k o b a l k a n s k i h v l a d a , t e n a J e l j c i n o v u v l a d u
M o s k v i . U n e k o l i k o slučajeva, o d n o s i P r a v o s l a v n e crkve i S v e ­
u
t e S t o l i c e bili s u z a t e g n u t i , a t o s e m o g l o o d r a z i t i n a p o l i t i k u
vlada, p o s e b i c e o n i h u R u m u n j s k o j i B u g a r s k o j .
A r h i e p i s k o p I a k o v o s k a z a o m i j e d a j e n a č i n n a koji j e P a p a
imenovao biskupe u bivšem Sovjetskom Savezu uzrokovao u
Ruskoj p r a v o s l a v n o j crkvi s t r a h o d v a t i k a n s k i h n a k a n a . P o t a k ­
nuo s a m g a d a i z n e s e o v o pitanje n a s a s t a n k u s P a p o m .
M e đ u t i m , z a a r h i e p i s k o p a I a k o v o s a g l a v n a j e t e m a bila M a k e ­
donija, j e r je p r i h v a ć a o , u stvari p o d u p i r a o , stajalište g r č k e vlade.
K a k o je situacija na hrvatskom i bosansko-hercegovačkom
području b i v š e Jugoslavije postajala s v e tragičnija, n a d b i s k u p
Tauran k a z a o m i j e d a S v e t a S t o l i c a drži Srbiju » n e u p i t n i m agre­
s o r o m « u t o m ratu. S r p s k a p o l i t i k a » e t n i č k o g čišćenja« u B o s n i
p o g o d i l a j e svijet k a o g r o m . O n a j e i m a l a sva obilježja H i d e r o v o g
provođenja g e n o c i d a nad židovskim i drugim narodima.
A m e r i č k i s t a v o s r p s k o j u l o z i u r a t o v a n j u u B o s n i p r i b l i ž i o se
v a t i k a n s k o m . U svibnju 1 9 9 2 . d o b i o s a m u p u t e d a izvijestim
kardinala S o d a n a , da Sjedinjene D r ž a v e gledaju na srpsku vladu
k a o n a » p o k r e t a č k u s n a g u u polarizaciji e t n i č k i h o d n o s a sadržanoj
u t e m e l j i m a t e k u ć e j u g o s l a v e n s k e dezintegracije. D r ž i m o sadašnju
srpsku u p o r a b u v o j n e sile g l a v n o m z a p r e k o m z a r e a l n o ostvarenje
prekida v a t r e i p r o n a l a z a k p o l i t i č k o g rješenja.«
Š i r o k a m e d i j s k a p o z o r n o s t pratila j e o v o g l e d i š t e Sjedinjenih
Država, jer je o n o odražavalo značajnu promjenu. Ova nova
p o z i c i j a S A D o l a k š a l a j e i m o j p o s a o . G o t o v o tri g o d i n e gajio
s a m z n a č a j n e d v o j b e g l e d e n a š e p o l i t i k e o č u v a n j a Jugoslavije.
U n a t o č t o m u , izvršavao s a m u p u t e koje je zahtijevao moj po­
ložaj a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a .
I a k o j e a r h i e p i s k o p I a k o v o s d o š a o u R i m k a o d u h o v n i voditelj G r č k e p r a v o s l a v n e c r k v e u S j e v e r n o j A m e r i c i , ovaj j e posjet
n e i z r a v n o i m a o i p o l i t i č k e i m p l i k a c i j e . P r a v o s l a v n a j e crkva ima-
T o j e p o d r u č j e trajnih r a s p r a v a m e đ u d i p l o m a t i m a - izvrša­
v a n j e n a p u t a k a k a d a s e s njima n e s l a ž e š . J e d n a j e š k o l a mi­
šljenja d a v e l e p o s l a n i k n e s m i j e i m a t i o s o b n i h p o l i t i č k i h ideja,
v e ć t r e b a p r o v o d i t i o d l u k e svojih p r e t p o s t a v l j e n i h .
162
163
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
To nikada n i s a m m o g a o prihvatiti u svojim diplomatskim
d u ž n o s t i m a . T o m i j e p r e d s t a v l j a l o i z a z o v . D o k s a m i m a o osob­
no mišljenje, u i s t o s a m v r i j e m e s n a ž n o v j e r o v a o u o d a n o s t za­
jednici. A b i o s a m č l a n B u s h o v e i B a k e r o v e d i p l o m a t s k e za­
jednice.
N o v a p o z i c i j a S A D s a d r ž a v a l a j e o n o š t o j e V a t i k a n v e ć du­
ž e v r i j e m e g o v o r i o . K a s n i j e , u svibnju 1 9 9 2 . m o g a o s a m Vati­
kan izvijestiti o t o m e , d a S A D p o d u z i m a j u o z b i l j n e k o r a k e ka­
ko bi prisilile Srbiju da z a u s t a v i s v o j u n e p r e k i d n u agresiju na
Bosnu.
U s p o r e d o s o d l u k o m Vijeća s i g u r n o s t i Ujedinjenih naroda
o p r i m a n j u B o s n e i H e r c e g o v i n e , H r v a t s k e i S l o v e n i j e u članstvo
O U N u svibnju 1 9 9 2 . , t e n a m e t a n j e m sankcija Srbiji i Crnoj
Gori, p o l i t i k e S v e t e S t o l i c e , U j e d i n j e n i h n a r o d a i S A D g l e d e
jugoslavenskog p r o b l e m a m e đ u s o b n o su se približavale.
Intervencija
u
Bosni
D a n a 6 . k o l o v o z a 1 9 9 2 . , p a p a I v a n P a v a o II. z a t r a ž i o j e »hu­
m a n i t a r n u i n t e r v e n c i j u « d a s e » r a z o r u ž a j u o n i koji s u s p r e m n i
ubijati«. N e k o l i k o d a n a kasnije, k a r d i n a l S o d a n o u b o s a n s k o m
s e pitanju p o z v a o n a » p r a v a h u m a n i t a r n e i n t e r v e n c i j e « . N a s t a ­
vio j e r i j e č i m a d a » e u r o p s k e d r ž a v e i U j e d i n j e n i n a r o d i imaju
o b v e z u i p r a v o n a i n t e r v e n c i j u . T o n e b i b i l a p o t p o r a ratu, v e ć
njegovom zaustavljanju«.
P a p a j e n e p r e s t a n o p o n a v l j a o s t a v S v e t e S t o l i c e g l e d e prava
naroda unutar bivše Jugoslavije na postizanje p u n e suverenosti.
T i j e k o m s v o g a l e t a z a B e n i n u Africi, d a n a 3 . v e l j a č e 1 9 9 3 . , Sveti
j e O t a c izjavio d a » p o s t o j e r a z l i č i t e g e o p o l i t i č k e situacije, razli­
čiti pristupi n a r o d i m a , ali d a s v a k i n a r o d i m a p r a v o n a s a m o ­
o d r e đ e n j e , t o j e s t , n a s u v e r e n o s t « . T o j e k a z a o u k o n t e k s t u osvr­
ta na situaciju u Jugoslaviji.
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
intervencije u B o s n i i H e r c e g o v i n i . V i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i k ,
z a d o v o l j a n i n t e r v e n c i j o m u S o m a l i j i koju s u p r e d v o d i l e S A D u
p r o s i n c u 1 9 9 2 . , r e k a o m i je: » Z a š t o n e u B o s n i ? « Isti d u ž n o s n i k
kazao m i j e u v e l j a č i 1 9 9 3 . d a n e vjeruje d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e
p r e u z e t i v o d s t v o u rješavanju u ž a s a u bivšoj Jugoslaviji. S l o ž i o
sam s e s o v i m o p a ž a n j e m .
Komplicirani
aspekt
američko-jugoslavenskih
povijesti
odnosa
D o d a t n i , vrlo komplicirajući č i m b e n i k za Sjedinjene Države
u bavljenju r a s p a d o m J u g o s l a v i j e p o č e t k o m d e v e d e s e t i h g o d i n a ,
p r o i z l a z i o j e i z b i l a t e r a l n i h o d n o s a n a k o n D r u g o g a svjetskog
rata. J e d n a o d zadivljujućih p r i č a o u s p j e h u a m e r i č k e vanjske
politike na v r h u n c u h l a d n o g rata sa Sovjetskim S a v e z o m , b i o je
uspjeh S A D d a i z v u č e J u g o s l a v i j u i z k o m u n i s t i č k o g carstva S o vjetskog S a v e z a .
Jugoslavija je o s t a l a lijevo-socijalistička zemlja, no nezavisna
o d M o s k v e . S j e d i n j e n e D r ž a v e u l o ž i l e s u milijarde d o l a r a d a
T i t o v u J u g o s l a v i j u s p a s e o d s o v j e t s k i h p a n d ž a . A m e r i č k a j e na­
k a n a b i l a p r e t v o r i t i J u g o s l a v i j u u u z o r koji bi slijedile s v e
i s t o č n o e u r o p s k e z e m l j e . N i j e d n a z e m l j a t o nije učinila, n o S o ­
vjetima je Jugoslavija ostala » o p s e s i v n i trn u oku«.
Z n a o s a m da su neki od v o d e ć i h vladinih profesionalnih
d u ž n o s n i k a , p r i m j e r i c e Larry E a g l e b u r g e r i B r e n t S c o w c r o f t ,
s l u ž b o v a l i u B e o g r a d u t i j e k o m o v o g a razdoblja. K a d a s u u n u ­
tarnje t e š k o ć e u Jugoslaviji p o č e l e izbijati 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . , t a m o j e
a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k b i o v i s o k o cijenjeni karijerni d i p l o m a t
Warren Zimmerman.
Posljednjih mjeseci B u s h o v a m a n d a t a izvještavao s a m State
D e p a r t m e n t o raznim P a p i n i m izjavama u svezi s prednostima
M n o g i drugi pripadnici S t a t e D e p a r t m e n t a imali s u bliske
v e z e s v o d s t v o m u B e o g r a d u . U r a z d o b l j u n a k o n D r u g o g a svjet­
s k o g r a t a i p o s l i j e T i t a , s t r u k t u r o m j u g o s l a v e n s k e vlasti d o m i n i ­
rali s u Srbi. T o j e v r i j e d i l o i z a v o j n e d u ž n o s n i k e Jugoslavije. Bili
s u n a j v e ć i m d i j e l o m Srbi.
164
165
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S t a t e D e p a r t m e n t bio je zaslijepljen b e o g r a d s k i m vodstvom
T o je, u r a z d o b l j u o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 1 . b i o g l a v n i č i m b e n i k koji j e
n a g n a o S A D d a s e n e r a d o o d l i j e p e o d j u g o s l a v e n s k e v l a d e pod
s r p s k o m k o n t r o l o m . T i j e k o m o v o g a r a z d o b l j a , S l o b o d a n Miloš e v i ć , srpski v o d a , u č v r s t i o j e s v o j u m o ć i r a z g r a n a o m r e ž u pot­
p o r e s r p s k i m s n a g a m a u B o s n i i H e r c e g o v i n i , k o j e ć e kasnije
p o č i n i t i s t r a š n e z l o č i n e u V u k o v a r u t e b r o j n i m d r u g i m mjestima
u Bosni i H e r c e g o v i n i i Hrvatskoj.
A m e r i č k i s t a v j e n a m n o g o n a č i n a b i o razumljiv. G o t o v o
četiri d e s e t l j e ć a trajale s u b l i s k e r a d n e v e z e a m e r i č k i h dužnos­
n i k a iz m i n u l i h v l a d a , d e m o k r a t a i r e p u b l i k a n a c a , s B e o g r a d o m .
K r a j e m 1 9 9 0 . b i o s a m z b u n j e n t a d a š n j o m a m e r i č k o m poli­
tikom, pa s a m za p o n o v n o g posjeta W a s h i n g t o n u zatražio da me
ukratko upoznaju s različitim v l a d i n i m studijama. D o b r o ih se
s j e ć a m . J e d n a j e p r e d v i đ a l a kraj J u g o s l a v i j e k a o u j e d i n j e n e su­
v e r e n e države. Z n a n s t v e n i članci govorili su isto. Z a š t o je onda
S t a t e D e p a r t m e n t j o š uvijek p o d r ž a v a o B e o g r a d ? Č e t i r i de­
setljeća bliskih p o s l o v n i h v e z a i z m e đ u B e o g r a d a i Washingtona
u r o d i l a s u p r o f e s i o n a l n i m p r i j a t e l j s t v o m , k o j e j e b i l o t e š k o slo­
miti.
Hrvatska
povijest*
Nije posrijedi bila s a m o zaslijepljenost b e o g r a d s k o m vladom
p o d s r p s k o m k o n t r o l o m , koja s e razvijala t i j e k o m g o t o v o četiriju
d e s e t l j e ć a , n e g o i o d b o j n o s t u S t a t e D e p a r t m e n t u p r e m a Hrvat­
skoj i u l o z i H r v a t s k e u D r u g o m e s v j e t s k o m r a t u . M o g a o s a m
razumjeti t u o d b o j n o s t , j e r j e h r v a t s k o v o d s t v o i z r a z d o b l j a o d
1940.—1945. s v r s t a l o H r v a t s k u u z n a c i s t e . Z l o č i n i A n t e P a v e l i ć a i
n j e g o v i h k o h o r t a t a d a š n j e N e z a v i s n e D r ž a v e H r v a t s k e bili s u
brutalni. P o u z d a n e p r o c j e n e u p u ć u j u n a t o d a j e i z m e đ u 1 9 4 1 . i
1 9 4 5 . g o d i n e u b i j e n o v i š e o d m i l i j u n Z i d o v a , R o m a i pravo* Vidi autorovu opasku na str. 154.
166
slavnih S r b a . H r v a t s k a j e t a k o đ e r m j e s t o gdje s e n a l a z i z l o g l a s a n
logor s m r t i p o d i m e n o m J a s e n o v a c .
J o š s e o s j e ć a s u z d r ž a n o s t p r e m a Franji T u đ m a n u , s a d a š n j e m
h r v a t s k o m p r e d s j e d n i k u , i n j e g o v o j n e s k l o n o s t i da o s u d i n e d j e l a
H r v a t s k e iz D r u g o g a s v j e t s k o g rata. M e đ u t i m , u veljači 1 9 9 4 .
g o d i n e , T u đ m a n s e i s p r i č a o z a svoju knjigu p r o t i v h o l o k a u s t a ,
protuhrvatsko držanje S t a t e D e p a r t m e n t a previdjelo je važnu
činjenicu: s a m o j e s r p s k o v o d s t v o u B e o g r a d u i m a l o n a c r t e e k s ­
p a n z i o n i s t i č k o g širenja i z v a n svojih g r a n i c a , koji su uključivali i
k o n c e p t e t n i č k o g č i š ć e n j a . P o v r h t o g a , razmišljanja o » V e l i k o j
Srbiji« s t o l j e ć i m a s u b i l a d i o s r p s k e k u l t u r e .
Godine
1990.
i
1991.
K a k o je raspad Jugoslavije postajao sve očevidniji 1990. g o ­
d i n e t e srpski e k s p a n z i o n i z a m s v e o t v o r e n i j i , S v e t a j e S t o l i c a
zatražila da se prizna pravo n a r o d i m a Slovenije, Hrvatske i B o s ­
n e i H e r c e g o v i n e d a imaju s v o j e n e z a v i s n e v l a d e . Iskazujući
m e đ u n a r o d n o p r i z n a n j e o v i m d r ž a v a m a , S v e t a j e S t o l i c a držala
d a ć e m e đ u n a r o d n a z a j e d n i c a biti u m o g u ć n o s t i izvršiti v e ć i
pritisak n a o v e n o v e d r ž a v e , k a k o b i s e p o n a š a l e u s k l a d u s a
s t a n d a r d i m a d o l i č n i m a e u r o p s k i m z e m l j a m a , a ne da de facto
v o d e rat.
Moje
katoličanstvo:
hendikep?
U s t u d e n o m e 1991., otprilike u vrijeme mojih priprema
o k o p o s j e t a p r e d s j e d n i k a B u s h a P a p i , prvi s a m p u t ( i j e d i n i ) u
v r i j e m e svoje v e l e p o s l a n i č k e d u ž n o s t i o s j e t i o d a j e m o j a pripad­
n o s t k a t o l i č k o j vjeri h e n d i k e p u r a z m a t r a n j u j u g o s l a v e n s k o g
slučaja.
V a ž a n a s p e k t m o j i h o b v e z a k a o v e l e p o s l a n i k a S A D pri S v e ­
toj S t o l i c i b i o j e p r e n o s i t i i n f o r m a c i j e k o j e s u m i d a v a l i v a t i k a n ­
ski d u ž n o s n i c i , u z k o j e s a m t r e b a o n a v e s t i i s v o j e p r e p o r u k e .
167
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r ž a o s a m d a j e v a t i k a n s k i stav, koji j e z a g o v a r a o d a s e bez
o d l a g a n j a priznaju S l o v e n i j a , H r v a t s k a i B o s n a i H e r c e g o v i n a
b i o vrlo vrijeđam T e s u z e m l j e i m a l e s v o j e z a s e b n e tradicije,
k u l t u r e i j e z i k e . Ž e l j e l e su biti n e z a v i s n e . S j e d i n j e n e su D r ž a v e
gorljiv p o b o r n i k n e z a v i s n o s t i za z e m l j e A f r i k e , A z i j e i Karipskog
o t o č j a . A k o d r ž a v e T o g o , B e n i n i B u r u n d i m o g u biti n e z a v i s n e
z a š t o t o n e m o g u vitalnije z e m l j e b i v š e J u g o s l a v i j e ?
B u d u ć i d a j e S v e t a S t o l i c a z a u z e l a čvrst stav, p o s e b i c e u svezi
s p r a v o m na n e z a v i s n o s t p r e t e ž i t o k a t o l i č k i h zemalja Slovenije i
H r v a t s k e , ovaj j e p r e d m e t i z g l e d a o k a o k a t o l i č k i p r o j e k t . E u r o p ­
s k e s u n o v i n e o p s e ž n o izvješćivale d a j e S v e t a S t o l i c a podrža­
v a l a k a t o l i č k i o r i j e n t i r a n e v l a d e , d o k s u s e s o c i j a l i s t i č k e vlade
E u r o p e protivile priznavanju i p o d r ž a v a l e stav S A D .
N a d a l j e , a m e r i č k a c r k v e n a hijerarhija o d o b r a v a l a je u ci­
jelosti vatikansku poziciju g l e d e Slovenije i Hrvatske. Iako je
američko katoličko vodstvo bilo podijeljeno u stavovima prema
v a t i k a n s k o m p r i s t u p u Z a l j e v s k o m ratu, t e ranijih g o d i n a p r e m a
v a t i k a n s k o j poziciji g l e d e N i k a r a g u e , s a d a j e č v r s t o s t a l o iza
vatikanske p o t p o r e za rano priznavanje n e z a v i s n o s t i republika
koje su činile Jugoslaviju.
K a k o s a m j a b i o p o z n a t k a o d j e l a t n i k a t o l i č k i laik, o s j e ć a o
s a m s e o n e m o g u ć e n i m d a s n a ž n o z a g o v a r a m svoj o s o b n i stav: d a
je, n a i m e , v a t i k a n s k o g l e d i š t e v a l j a n o t e d a ć e biti s v i m a u naj­
b o l j e m i n t e r e s u d a S A D priznaju d r ž a v e s t a r e J u g o s l a v i j e k a o
n e z a v i s n e i s u v e r e n e . M i s l i o s a m d a S A D t r e b a j u t a k o đ e r uvi­
djeti d v o l i č n o s t j u g o s l a v e n s k e v l a d e p o d k o n t r o l o m S r b a .
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D r ž a o j e d a j e a t m o s f e r a u p r i l o g B e o g r a d a t a k o jaka, d a bih
m o g a o izgubiti v j e r o d o s t o j n o s t . B i o j e uvjeren d a b i m e m o g l i
s m a t r a t i » p o d a n i k o m « P a p i n a razmišljanja, t e b i t a k o m o j a m o ­
gućnost da u t j e č e m na politiku u s v i m pitanjima bila z n a t n o sma­
njena. T o m e stavilo p r e d težak o s o b n i izazov. M e đ u t i m , n a k o n
n e k o l i k o mjeseci, politika S A D p r e m a bivšoj Jugoslaviji značajno
se promijenila. P o v r h toga, uključenost srpskih vojnih zapovjed­
nika u terorističke n a p a d e na civile u B o s n i i H e r c e g o v i n i k o n a č n o
je p o t v r đ e n a i od strane W a s h i n g t o n a , koji je objavio da će tražiti
suđenje z a r a t n e z l o č i n e počiniteljima tih strahota.
P o l i t i k a S A D p r e m a Jugoslaviji i z razdoblja 1 9 8 9 . - 1 9 9 2 . bila
j e m o t i v i r a n a d o b r i m n a k a n a m a o č u v a n j a federacije. M i s l i l i s m o
đa je to u k o r i s t s v i h n a r o d a koji t a m o ž i v e - u p r v o m r e d u u
g o s p o d a r s k o m s m i s l u ; m e đ u t i m , i s t i n i t a j e č i n j e n i c a bila d a s u
n a r o d i u S l o v e n i j i , H r v a t s k o j i B o s n i i H e r c e g o v i n i željeli s l o ­
b o d u . P l a n o v i v a n j s k i h sila n i s u s e m o g l i n a m e t n u t i različitim
e t n i č k i m z a j e d n i c a m a s t a r e J u g o s l a v i j e . N a k o n v i š e o d četiri d e ­
s e t l j e ć a o k r u t n e v l a d a v i n e k o m u n i s t i č k o g stila, t i n a r o d i , g l e d a ­
jući š i r e n j e s l o b o d e i n e z a v i s n o s t i u svijetu, n i s u se htjeli o d r e ć i
s v o g a p r a v a n a n e z a v i s n o s t . P r o m j e n a u politici S A D , koja j e
nastala 1992., zakasnila je. S a d a politika S A D ide paralelno sa
s m j e r n i c a m a v a t i k a n s k e p o l i t i k e . R a z l i k u j e s e j e d i n o u pitanju
k a k o o v u t r a g e d i j u privesti kraju.
Slovenija
Tijekom mojih konzultacija u W a s h i n g t o n u u 1 9 9 1 . godini,
s a v j e t o v a o s a m s e s d u g o g o d i š n j i m prijateljem, koji j e b i o v i s o k i
dužnosnik State D e p a r t m e n t a . U p o z o r i o m e d a n e postavljam
p o l i t i č k a pitanja u s v e z i s o v i m p r e d m e t o m , j e r s a m i t a k o b i o
p o z n a t k a o a k t i v a n k a t o l i k , t e j e p o s t o j a l a o p a s n o s t d a m e vo­
d e ć a grupa u State D e p a r t m e n t u optuži da s a m p o d utjecajem
k a t o l i c i z m a , p a d a n a taj n a č i n p r e d s t a v l j a m S v e t u S t o l i c u u
W a s h i n g t o n u , a n e S j e d i n j e n e D r ž a v e pri S v e t o j S t o l i c i .
Prije n e g o š t o s a m n a p u s t i o R i m , m o j a s u p r u g a i j a željeli
s m o p o s j e t i t i b a r e m j e d n u o d n o v i h s u v e r e n i h d r ž a v a b i v š e Ju­
goslavije. D o b i l i s m o dopuštenje od S t a t e D e p a r t m e n t a , i pro­
veli četiri d a n a u Sloveniji krajem s t u d e n o g a 1992. g o d i n e . B i o je
to s v o j e v r s t a n i z a z o v - biti u Sloveniji, i a k o n e s l u ž b e n o , u vri­
j e m e d o k s a m i m a o položaj v e l e p o s l a n i k a Sjedinjenih Država.
168
169
K a d a s u s a z n a l i m o j i d e n t i t e t , S l o v e n c i b i m i rekli k o l i k o s u
bili z a h v a l n i z a p o t p o r u koju i m j e p r u ž i l a S v e t a S t o l i c a u nji-
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
h o v i m t e ž n j a m a z a n e z a v i s n o s t . O b i č n o b i u s l i j e d i l o pitanje: » A
zašto su S A D oklijevale da nas priznaju?«
J e d a n s l o v e n s k i s t u d e n t r e k a o m i j e d a j e č i t a o o povijesti
Sjedinjenih D r ž a v a i n a š e m p o š t o v a n j u s l o b o d e i n e z a v i s n o s t i
» Z a š t o s u « , p i t a o je, » S A D b i l e p r o t i v n e z a v i s n o s t i S l o v e n i j e ? «
B i l o m i j e t e š k o o d g o v o r i t i n a p i t a n j a t e vrsti, n o n a s r e ć u u
Sloveniji p o s t o j i j o š v e l i k a p r i v r ž e n o s t S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
P r e t p o s t a v l j a m da i s t o vrijedi i za H r v a t s k u . N j i h o v a ljutnja na
Sjedinjene D r ž a v e u s k o r o ć e n e s t a t i .
Međutim, užas u Bosni se pogoršava. N e s r e ć a je što su se
S A D i V a t i k a n razišli u p i t a n j i m a k a k o riješiti j u g o s l a v e n s k e
t e š k o ć e u p o č e t k u r a s p a d a , 1 9 8 9 . - 1 9 9 1 . M e đ u t i m , s u r a d n j a koja
sada postoji, n e s a m o i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S A D , n e g o uklju­
čuje i U j e d i n j e n e n a r o d e i z e m l j e E u r o p e , k a d r a je p r i v e s t i kraju
najsramniju situaciju u s r c u E u r o p e . N o , d o k p i š e m o v u knjigu,
o t k u c a v a k a s n i sat, i n e p o z n a t o m n o g o t i s u ć a ljudi p o g i b a u
t r a g i č n o m s u k o b u , koji j e t r e b a o biti r i j e š e n u n j e g o v i m p o č e t ­
nim f a z a m a .
K a d a j e ubijanje u B o s n i z a h v a t i l o t a k v e r a z m j e r e d a s u
ubijali djecu d o k su se i g r a l a u s n i j e g u , u siječnju 1 9 9 4 . p a p a Ivan
P a v a o II. j e 2 3 . siječnja p o z v a o s v j e t s k u z a j e d n i c u d a r a z m o t r i
uporabu s i l e , k a k o b i o k o n č a l a g o t o v o s v a k o d n e v n a stravična
zlodjela koja se d o g a đ a j u - k a o š t o su, u p r o š l i m stoljećima,
papini p r e t h o d n i c i o p r a v d a v a l i u p o r a b u s i l e k a d a j e o n a služila
jasnoj n e z a t o m l j i v o j m o r a l n o j svrsi i k a d a nije b i l o d r u g o g na­
čina d a s e p r o b l e m riješi.
Ova n e s r e t n a t r a g e d i j a m o g l a b i p r e d s t a v l j a t i p r i g o d u d a s e
p o n o v n o primijeni o p r a v d a n a u p o r a b a s i l e k a o n a č e l o u m o d e r ­
nom kontekstu.
S a s t a n a k N A T O - a u p r o s i n c u 1 9 9 3 . u B r u x e l l e s u nije d a o
jamstva d a j e s j e v e r n o - a t l a n t s k a z a j e d n i c a d r ž a v a s p r e m n a inter­
venirati z b o g m o r a l n e o b v e z e d a o k o n č a k r v o p r o l i ć e . K a d a ć e t a
sramota p r e s t a t i ?
170
X.
poglavlje
I s t o č n a E u r o p a i b u d u ć a uloga
s l o b o d n o g a tržišnog g o s p o d a r s t v a
B
i l o n a m j e p o z n a t o d a ć e p a p a Ivan P a v a o II. d a n a 1 . svib­
nja 1 9 9 1 . objaviti svoju d u g o o č e k i v a n u p o s l a n i c u o p r o ­
padanju i s l o m u k o m u n i z m a u istočnoj Europi, te budućoj ulozi
s l o b o d n o g a t r ž i š n o g g o s p o d a r s t v a . O d p r v o g travnja R i m j e b i o
preplavljen glasinama o poslanici. N e k i ugledni čelnici katoličke
z a j e d n i c e g o v o r i l i s u d a ć e p o s l a n i c a u n e g a t i v n o m s m i s l u na­
pasti američki sustav s l o b o d n o g poduzetništva. U p o č e t k u s a m
z a n e m a r i v a o t e g l a s i n e , n o d o s r e d i n e travnja o n e s u p o p r i m i l e
v i s o k e g r o z n i č a v e razmjere.
S k u p i n a a m e r i č k i h k a t o l i č k i h s v e ć e n i k a , koja m e j e p o s j e t i l a
u o ž u j k u , d r ž a l a j e d a ć e p o s l a n i c a biti » u d a r « p r o t i v a m e r i č k o g
s u s t a v a s l o b o d n o g tržišta. I z n j i h o v i h j e p r i m j e d a b a b i l o j a s n o d a
s u o n i željeli d a s e t o d o g o d i . J e d a n o d posjetitelja v r l o j e o š t r o
k r i t i z i r a o dr. M i c h a e l a N o v a k a t e izjavio d a ć e o č e k i v a n i d o ­
k u m e n t biti n e g a t i v a n g l e d e a m e r i č k o g g o s p o d a r s k o g s u s t a v a
s l o b o d n o g tržišta t e d a ć e »staviti N o v a k a « i p o b o r n i k e a m e ­
r i č k o g s l o b o d n o g tržišta » n a n j i h o v o m j e s t o « . T o s e kasnije p o ­
k a z a l o i r o n i j o m , j e r m e j e u lipnju, k a d a j e dr. N o v a k b i o u
R i m u , a n a k o n o b j a v e p o s l a n i c e , n a z v a o P a p i n o s o b n i tajnik i
z a m o l i o d a p r o n a đ e m dr. N o v a k a , j e r g a j e P a p a ž e l i o vidjeti i
izraziti s v o j e v i s o k o mišljenje g l e d e n j e g o v i h č l a n a k a i knjiga o
kulturi, s l o b o d i i g o s p o d a r s t v u .
S i t u a c i j a je k u l m i n i r a l a t i j e k o m z a d n j e g t j e d n a u travnju,
k a d a j e j e d n a n o v i n s k a a g e n c i j a p r e n i j e l a priču d a ć e o č e k i v a n a
p o s l a n i c a kritizirati a m e r i č k i s u s t a v p r i v a t n o g p o d u z e t n i š t v a k a o
171
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
i d r u g e a s p e k t e a m e r i č k o g d r u š t v e n o - g o s p o d a r s k o g ustroja i na­
č i n a života. N e p o t r e b n o j e reći d a s a m p o č e o p r i m a t i u p i t e o d
nezavisnih skupina i građana iz S A D i E u r o p e .
Na sreću, većina novinskih agencija u Sjedinjenim Državama
nije p r e u z e l a o v e vijesti. M e đ u t i m , j e d n a j e agencijska priča
d o š l a do ušiju a m e r i č k i h izvjestitelja u R i m u , a o n i su bili u
k o n t a k t u s a m n o m i m o j i m Osobljem. D o 2 7 . travnja i m a o s a m
osjećaj d a m o r a m p o d u z e t i n e p o s r e d n e radnje, n e bih l i spriječio
značajnu nepriliku u o d n o s i m a s javnošću.
U n a t o č t o m e š t o n i s a m d o b i o s l u ž b e n i z a h t j e v n i o d State
D e p a r t m e n t a ni od Bijele k u ć e u svezi s p o s l a n i c o m , zaključio sam
da će biti u interesu Sjedinjenih D r ž a v a da se otkrije š t o će točno
d o k u m e n t kazati. N a s r e ć u s a m p o z n a v a o o s o b u koja j e odigrala
glavnu u l o g u u njezinu sastavljanju, pa s a m , n a k o n š t o s a m joj se
obratio, d o b i o od nje primjerak z a d n j e r a d n e verzije. P o š t o sam
d o k u m e n t pročitao, izvijestio s a m Bijelu k u ć u i S t a t e D e p a r t m e n t
da s a m mišljenja k a k o će a m e r i č k a v l a d a biti z a d o v o l j n a njime, te
d a n i k a k o n e ć e biti » u d a r a « protiv a m e r i č k o g s u s t a v a .
Bio sam upoznat s idejama i filozofijom sadašnjeg Svetog
O c a , p a i r a z v o j e m n a u k a C r k v e , koji j e z a p o č e o prije s t o t i n u
g o d i n a k a d a j e p a p a L a v X I I I . i z d a o p o s l a n i c u Rerum novarum,
n a k o n č e g a j e č e t r d e s e t g o d i n a k a s n i j e u s l i j e d i o d o k u m e n t Pia
X I . Quadragesimo anno, te n a s t a v l j e n s Mater et magistra Ivana
X X I I I . 1 9 6 1 . , i Populorum progressio P a v l a V I . 1 9 6 7 . g o d i n e .
P o s l a n i c a iz 1 9 9 1 . , Centesimus annus, b i l a je n a s t a v a k s t o t i n u
g o d i n a stare P a p i n e misli. K a k o s a m č v r s t o u v j e r e n d a n i j e d a n
od n o v i n a r a koji su širili vijesti o v r l o n e g a t i v n o m d o k u m e n t u , u
mjeri u kojoj se t i c a o S j e d i n j e n i h D r ž a v a , nije i m a o u v i d a u prve
verzije p o s l a n i c e , t e š k o m i j e b i l o d o s j e t i t i s e r a z u m n a r a z l o g a z a
o n a k v o n e t o č n o predviđanje o n o g a š t o ć e p o s l a n i c a kazivati. Iz­
vješće novinske agencije b i l o je t o l i k o n e u t e m e l j e n o u svojoj analizi
— da će poslanica o š t r o kritizirati s u v r e m e n u g o s p o d a r s k u politiku
koja se v o d i u Sjedinjenim D r ž a v a m a — da s a m se p i t a o , nije li tu
bio posrijedi h o t i m i č a n čin s a b o t a ž e d o k u m e n t a prije n e g o š t o o n
b u d e objavljen. N a r a v n o da n i s a m i m a o d o k a z a o takvoj zavjeri, no
još mi je uvijek sumnjiva činjenica da su, b e z ikakva s t v a r n o g po­
znavanja poslanice, v o d e ć a n o v i n s k a a g e n c i j a i n e k o l i k o k o m e n t a ­
tora predviđali d a ć e p o s l a n i c a sadržavati t e ž a k n a p a d n a g o s p o ­
darski s u s t a v S j e d i n j e n i h D r ž a v a , o n a k a v k a k a v j e p o s t o j a o z a
Reaganove i Bushove vlade.
172
S r e t n a se o k o l n o s t podudarila s primanjem u n a š e m vele­
p o s l a n s t v u . N a p o p i s u z v a n i k a d o d a o s a m i m e n a otprilike dva­
n a e s t a k n o v i n a r s k i h djelatnika, koji s u bili akreditirani pri Svetoj
S t o l i c i , t e s a m i h p o z v a o n a p r i m a n j e ( i a k o j e M a r g a r e t tražila
o d m e n e d a i z b j e g n e m v e l i k a p r i m a n j a n a n e k o l i k o mjeseci,
k a k o b i s m o u š t e d j e l i s r e d s t v a n a m i j e n j e n a z a primanje n a D a n
n e z a v i s n o s t i , 4 . srpnja).
U m o m p r e t h o d n o m p o s l u , d o k s a m b i o r e k t o r sveučilišta,
naučili s m o k a k o ugostiti na dostojanstven način, a uz malen
trošak iz n a š e g s k r o m n o g budžeta. Kupili s m o velike količine
a m e r i č k o g š a m p a n j c a ( p o s v e n e p o z n a t e v r s t e i i m e n a ) , t e pozva­
li k o n o b a r e da ga uslužuju iz b o c a u m o t a n i h u hladne ubruse.
Naši
panjac u
konobar
i skupa)
s u g o s t i , n a r a v n o , m i s l i l i d a u s l u ž u j e m o najbolji š a m ­
v i s o k o m stilu. A k o b i t k o m o l i o d a p o g l e d a e t i k e t u ,
b i m u u z v r a t i o d a j e t o rijetka ( p a s e p o d r a z u m i j e v a l o ,
a m e r i č k a vrsta.
M o j a o d l u k a d o n e s e n a u z a d n j e m t r e n u t k u , d a s e priredi
p r i m a n j e , b i l a j e v r i j e d n a t r u d a . P o z n a v a o s a m p r e d s t a v n i k e tis­
k a i u s r e d o t o č i o s e n a njih. N a p a m e t s a m c i t i r a o u l o m k e d o k u ­
m e n t a iz unaprijed zaprimljenog primjerka. Poslije s a m saznao
d a n i j e d a n o d n e t o č n i h , n e g a t i v n i h n a v o d a o t o m e š t o ć e biti
k a z a n o u p o s l a n i c i , nije d o š a o i z R i m a .
P r v o g svibnja objavljena je p o s l a n i c a Centesimus annus, te je
b i l a d o b r o p r i m l j e n a š i r o m svijeta. P a p a I v a n P a v a o II. o š t r o j e
o s u d i o k o m u n i z a m , i s t i č u ć i o z b i l j n e s l a b o s t i k l a s i č n o g kapitaliz­
m a d e v e t n a e s t o g stoljeća, t e p o h v a l i o s u v r e m e n i sustav slobod­
n o g tržišta. P o s l a n i c u s u v i s o k o hvalili u z e m l j a m a i s t o č n e E u 173
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
rope i bivšeg S o v j e t s k o g S a v e z a , k a o d o k u m e n t koji p r u ž a iscrp­
n u analizu n e u s p j e h a k o m u n i s t i č k o g s u s t a v a .
dojam d a s e p r i r o d n a svijest r a d n i k a , p o t a k n u t a n a u k o m Crkve,
pretvorila u z a h t j e v za p r a v d u i d o s t o j a n s t v o . Sjećajući se svojih
m l a d i h g o d i n a u Poljskoj, p a p a I v a n P a v a o II. uvijek j e v j e r o v a o
d a ć e k a t o l i č k i socijalni n a u k doprijeti d o svijesti radnika u z e m ­
ljama s k o m u n i s t i č k o m p r e v l a š ć u , t e d a ć e s e oni, k a d a s e u k a ž e
prigoda, o s l o b o d i t i k o m u n i s t i č k o g j a r m a . P a p a Ivan P a v a o II.
g r o z i o s e u p o r a b e s i l e koja b i p r o m i j e n i l a n e p r a v e d n e p o l i t i č k e
situacije. O n j e b i o ž i v u ć i s v j e d o k b r u t a l n o s t i rata š t o s u g a
protiv P o l j s k e v o d i l i nacisti. B i o j e d u b o k o o d a n n a k a n i d a vrati
s l o b o d u svojoj d o m o v i n i s t r a t e g i j o m p o l i t i č k i h s r e d s t a v a , n o ni­
k a d a nije z a g o v a r a o , č a k n i u n a j t e ž i m t r e n u c i m a k o m u n i s t i č k e
k o n t r o l e u P o l j s k o j , rat k a o s r e d s t v o z a mijenjanje ustroja. V i d i o
s a m v r l o j a s n o n a primjeru Z a l j e v s k o g rata n j e g o v e d u b o k e
z e b n j e š t o i h j e gajio p r e m a r a t u k a o s r e d s t v u z a rješavanje
međunarodnih sporova.
Osvrt na slom komunizma
u središnjoj i istočnoj Europi
Govoreći ponajprije o istočnoj i središnjoj E u r o p i , P a p a je dao
pregled glavnih č i m b e n i k a u s l o m u o v i h d i k t a t o r s k i h r e ž i m a :
1. Gospodarski sustav bio je nedjelotvoran - kao posljedica krše­
nja ljudskih prava na području privatnog poduzetništva, vlas­
ništva nad imovinom i slobode u g o s p o d a r s k o m sektoru.
2. Uzroci nisu bili s a m o gospodarske naravi. Bili su vezani za
kulturna i prirodna prava te, iznad svega, za duhovnu prazninu
stvorenu u bezbožnom komunizmu. O v o je predstavljalo trajnu
temu u Papinim govorima o t o m predmetu.
3. Propast ovih režima izboren je na mirne načine. To je krunska
pobjeda istine i pravde, koja ne bi bila m o g u ć a bez vjere u
Boga.
Uvjerenje d a s u s t a r e z e m l j e k o m u n i s t i č k o g b l o k a n a s l j e d n o
slabe i s p r e m n e za p r o p a s t , bila je s r e d i š n j a t e m a u r a z g o v o r u
predsjednika R e a g a n a i p a p e I v a n a P a v l a II. t i j e k o m njihova
sastanka 7. lipnja 1 9 8 2 . A m e r i č k i p r e d s j e d n i k i P a p a bili su su­
glasni u svojoj p r e d a n o s t i d a o s l o b o d e s v e i s t o č n o e u r o p s k e z e m ­
lje od k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e . U o s t v a r i v a n j u t o g cilja o n i su
imali različite u l o g e . Kraj k o m u n i z m a u i s t o č n o j E u r o p i d o g o d i o
s e nakon š t o j e R e a g a n n a p u s t i o d u ž n o s t u 1 9 8 8 . g o d i n i , n o j a
sam u V a t i k a n u uvijek n a i l a z i o na p o š t i v a n j e u l o g e p r e d s j e d n i k a
Reagana.
Svjetsko
značenje
godine
1989.
M n o g i su bili razlozi s l a b o s t i k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e u i s t o č ­
noj Europi. P a p a Ivan P a v a o II. n a g l a š a v a o j e k a k o j e r a d n i č k i
pokret u tim z e m l j a m a p a o p o d d o m i n a c i j u m a r k s i z m a . I m a o j e
174
Sjećam se svoga prvog sastanka s P a p o m u listopadu 1989.
k a d a j e i z r a z i o k a k o j a s n o vidi k o m u n i s t i č k u k u ć u o d k a r a t a koja
s e ruši. K a z a o m i j e d a drži č u d n i m k a k o n e k e z e m l j e u L a t i n ­
skoj A m e r i c i j o š uvijek s l i j e d e m a r k s i s t i č k u i d e o l o g i j u . N o , u z
s m i j e š a k j e d o d a o , d a ć e s e stvari i t a m o promijeniti. R e k a o s a m
svojoj s u p r u z i , n a k o n t o g a p r v o g s a s t a n k a s P a p o m , d a j e o n
spokojno uvjeren u o n o što je kazuje i predviđa! Takav je o s t a o
d o kraja m o j e d u ž n o s t i u R i m u .
P a p a j e p r i z n a o d a s u n e k i i s k r e n o željeli k o m p r o m i s i z m e đ u
m a r k s i z m a i k r š ć a n s t v a , n o t o , r e k a o j e , nije m o g u ć e . D o k s u v o ­
đeni opširni razgovori s istočnoeuropskim komunističkim zem­
ljama u r a z d o b l j u o d š e z d e s e t i h d o kraja o s a m d e s e t i h g o d i n a ,
S v e t a S t o l i c a nije n i k a d a b i l a s p r e m n a z a k o m p r o m i s u t e m e l j ­
n i m n a č e l i m a . K a r d i n a l C a s a r o l i , koji j e d j e l o v a o k a o glavni
posrednik i z m e đ u Svete Stolice i komunističkih režima u t o m
razdoblju, k a z a o m i j e d a u n a t o č t o m e š t o s u d u ž n o s n i c i S v e t e
S t o l i c e bili ljubazni t e n a i l a z i l i n a s u g l a s j e u n e k i m t o č k a m a
r a z g o v o r a , n i k a d a nije b i l o n i k a k v i h k o m p r o m i s a o t e m e l j n i m
n a č e l i m a i politici. Tijekom s e d a m d e s e t i h i o s a m d e s e t i h godina,
175
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
kad su se kardinal C a s a r o l i i drugi v a t i k a n s k i i z a s l a n i c i sastajali i
razgovarali s t a d a š n j i m k o m u n i s t i č k i m č e l n i c i m a S o v j e t s k o g Sa­
v e z a i i s t o č n o e u r o p s k i h z e m a l j a , o n i bi bili l j u b e z n i i susretljivi
N e k i crkveni s l u ž b e n i c i mislili s u d a o n i č i n e k o m p r o m i s e . N o
nisu činili k o m p r o m i s e n i u j e d n o m t e m e l j n o m n a č e l u . Z n a l i s u
kako, u z smiješak, r e ć i n e . L j u b e z n o s t n e z n a č i p r e d a t i s e u
v a ž n i m n a č e l i m a , a to je vrijedilo u o v o j situaciji.
u č i n i l o b i r a s p o l o ž i v a n e i z m j e r n a b o g a t s t v a z a t a k v u vrstu p o ­
m o ć i . U m o d e r n o m razdoblju, u n u t r a š n j e p o t r e b e Sjedinjenih
D r ž a v a , V e l i k e Britanije, F r a n c u s k e i K a n a d e z a p r e l a z a k n a
poslije h l a d n o r a t o v s k o d o b a p o t r o š i l e s u v e l i k d i o d o b i t a k a mira.
Stoga za obnavljanje ruskog i i s t o č n o e u r o p s k i h gospodarstava
n e m a n a r a s p o l a g a n j u z n a t n i j i h s r e d s t a v a i z g l a v n i h industrijskih
zemalja.
Ta odanost n a č e l i m a odražavala se u čvrstom stavu š t o ga je
Papa z a u z e o protiv teologije o s l o b o đ e n j a u Latinskoj Americi.
P o n o v n o ć u reći, t i j e k o m m o g s a s t a n k a s P a p o m u l i s t o p a d u
1989. g o d i n e , o n s e o s v r n u o n a n e k o l i k o l a t i n o a m e r i č k i h ze­
malja, u kojima se j o š uvijek p r i m j e n j i v a l a m a k s i s t i č k a i d e o ­
logija, k a o n a ž r t v e n e u s p j e l a k o m u n i s t i č k o g g o s p o d a r s k o g sus­
tava. J e d n o s t a v n o j e k a z a o d a ć e i k o d njih u s k o r o z a p o č e t i
proces promjena, p o p u t o n i h koje su u v o d i l e i s t o č n o e u r o p s k e
zemlje.
G l o b a l n a recesija, koja j e p o g o d i l a Sjedinjene D r ž a v e u 1 9 9 1 .
godini te se o n d a proširila na E u r o p u 1992. i 1993., Vatikanu je
bila v r l o o č e v i d n a . M i s l i m d a j e t o b i o g l a v n i r a z l o g d a j a u
razdoblju n a k o n p o s l a n i c e n i k a d a n i s a m o s j e t i o n i k a k v a pritiska
vatikanskih d u ž n o s n i k a da n a m e t n u svoje gledište, po kojemu bi
Sjedinjene D r ž a v e i z a p a d n o e u r o p s k e zemlje trebale znatno
p o v e ć a t i svoju g o s p o d a r s k u p o m o ć z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e i
n o v i m d r ž a v a m a S o v j e t s k o g S a v e z a . U n a t o č i z o s t a n k u pritiska,
Vatikan s a m ipak obavješćivao o programima p o m o ć i što ih je
v l a d a S j e d i n j e n i h D r ž a v a b i l a p o k r e n u l a u i s t o č n o j E u r o p i , pri­
m j e r i c e o p r o š i r e n j u m i r o v n i h s n a g a , ili o p r o g r a m u za p o t i c a n j e
i p r i v l a č e n j e u l a g a n j a , t e i s t o t a k o p r o g r a m i m a p o m o ć i privatnih
organizacija i s t o č n o e u r o p s k i m zemljama.
Papa je u poslanici izrazio j a s n o u p o z o r e n j e , da postoji opas­
n o s t o d izbijanja s o c i j a l n i h , r e g i o n a l n i h i n a c i o n a l n i h s u k o b a
n a k o n s l o m a starih k o m u n i s t i č k i h d i k t a t u r a . Z a t r a ž i o j e p o m o ć
za istočne i srednjoeuropske zemlje z a t o š t o njihova nedjelo­
tvorna g o s p o d a r s t v a n i s u n j i h o v a krivnja, v e ć s u p o s l j e d i c a
tragičnih p o v i j e s n i h o k o l n o s t i . S j e d i n j e n e D r ž a v e , N j e m a č k a i
druge z e m l j e p o k r e n u l e s u r a z l i č i t e p r o g r a m e p o m o ć i krajem
o s a m d e s e t i h z a z e m l j e k o j e s u o b o r i l e k o m u n i s t i č k e diktature.
R a t n a tragedija koja s e d o g o d i l a n a k o n r a s p a d a J u g o s l a v i j e bila
je s a d r ž a n a u P a p i n i m izjavama, k o j e je d a o u v r i j e m e objave
ove poslanice.
P a p a je, m e đ u t i m , s t r o g o o p o m i n j a o d a n a p o r i z a p o m o ć
istočnoj E u r o p i n e smiju o d v r a t i t i p o z o r n o s t o d p o m o ć i T r e ć e m
svijetu. G l a s p a p e I v a n a P a v l a II. z a p o m o ć p o t r e b a m a afričkih
naroda b i o j e s t a l n o p r i s u t a n u d e v e d e s e t i m g o d i n a m a . T o m i j e
s p o m e n u o tijekom n a š e g prvog sastanka u 1 9 8 9 . godini i tijekom
m o g zadnjeg s a s t a n k a s njim 1 9 9 3 . R a z o r u ž a n j e g o l e m o g v o j n o g
stroja u s u k o b u I s t o k a i Z a p a d a , p r e m a P a p i n o m mišljenju,
176
T i j e k o m n e k o l i k o tjedana n a k o n m o g a dolaska u R i m 1989.
p o s t a o s a m p o m n i promatrač z a m a h a s l o b o d e u istočnoj Europi.
O s o b n o s a m ž a l i o š t o nije i z g l e d a l o d a n a n a š o j d r ž a v n o j razini
p o s t o j i volja d a s e p o k r e n e p r o g r a m g o s p o d a r s k e p o m o ć i v e ć i h
razmjera, p o p u t o n o g š t o s u g a S j e d i n j e n e D r ž a v e b i l e p o k r e ­
n u l e u E u r o p i n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata. A t e v o l j e nije b i l o
ni u z a p a d n i h E u r o p l j a n a . O s o b n o , i u povjerenju, dijelio s a m to
mišljenje s v a t i k a n s k i m č e l n i c i m a .
Uloga
slobodnog
tržišnog
gospodarstva
Važniji d i o o v e p o s l a n i c e o d n o s i o s e n a P a p i n o razmatranje
privatnog vlasništva, kapitalizma i s l o b o d n o g tržišnog gospodar­
stva. R a z n e a m e r i č k e s k u p i n e s a s v o j i m r a d n i m o b v e z a m a d o 177
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
lazile su u R i m , p o k u š a v a j u ć i utjecati na P a p u i n j e g o v e surad­
nike g l e d e t o g a š t o b i o n t r e b a o reći o s l o b o d n o m tržišnom
g o s p o d a r s t v u . B i l o j e p o z n a t o d a ć e s e o t o m e izdati d o k u m e n t
1 9 9 1 . I a k o s e P a p a s a v j e t o v a o s a s v o j i m s u r a d n i c i m a i jednim
talijanskim i n t e l e k t u a l c e m , koji je b i o v r l o utjecajan, zaključci
p o s l a n i c e izrastali s u i z n j e g o v i h o s o b n i h k a t o l i č k i h n a č e l a soci­
j a l n e p r a v d e . K a d a j e d o k u m e n t objavljen 1 9 9 1 . , iste s u skupine
pokušavale utjecati na t u m a č e n j e d o k u m e n t a koje bi poduprlo
njihova m o t r i š t a . S v e t a j e S t o l i c a u s p j e l a i z m a k n u t i miješanju
i n t e r e s n i h s k u p i n a , a j a s a m u s p i o izbjeći d a s e t e g r u p e p o s l u ž e
m n o m e . J a s a m p r e d s t a v l j a o v l a d u S j e d i n j e n i h D r ž a v a , t e nisam
dobio nikakvih n a p u t a k a o t o m e da u t j e č e m na P a p i n e pripreme
za poslanicu. Isto t a k o nisam i m a o naputaka da utječem na
t u m a č e n j a . P r i s t u p i l a m i je, m e đ u t i m , j e d n a p r i v a t n a a m e r i č k a
organizacija. N j e z i n m i j e p r e d s t a v n i k r e k a o : » V a m a V a t i k a n
vjeruje, i V i t o t r e b a t e u č i n i t i ! « U p u t i o s a m m u p r i l i č n o h l a d a n
pogled te mu mirno naglasio da ja predstavljam vladu S A D , a ne
privatne i n t e r e s n e s k u p i n e .
K a d a s u u travnju 1 9 9 1 . s t a l e k o l a t i r a z l i č i t e g l a s i n e , držao
s a m d a bih t r e b a o s a z n a t i š t o ć e p o s l a n i c a s a d r ž a v a t i , i o t o m e
izvijestiti W a s h i n g t o n . T o s a m u č i n i o d v a d a n a prije njezina
izdavanja. I s k r e n o s a m b i o z a č u đ e n n a t e z a n j e m k a t o l i č k i h sku­
pina, koje s u p o k u š a v a l e u t j e c a t i n a k o n a č n u verziju p o s l a n i c e .
U istoj mjeri d r a g o mi je b i l o o s v j e d o č i t i se o s p o s o b n o s t i Vati­
kana d a n e p o p u s t i t o m pritisku.
Zakonita
uloga
vlasništva
i
dobiti
se r a z m o t r i t i i d r u g i ljudski i m o r a l n i č i m b e n i c i . N i j e to bila n o v a
teorija, j e r j e k a o t e m e l j n o u č e n j e b i l o u k o r i j e n j e n o u s t o l j e t n o m
k a t o l i č k o m n a u k u . P a p a I v a n P a v a o II. n e d v o s m i s l e n o g a j e
potvrdio u s v o m d o k u m e n t u .
P o s l a n i c a u p o z o r a v a d a s e m o g u stvoriti t a k v e p o t r o š a č k e
navike k o j e š t e t e f i z i č k o m i d u h o v n o m zdravlju. O p a s n o s t i o d
n e u m j e r e n e p o t r o š n j e b i l e s u p r e d m e t o m z a b r i n u t o s t i C r k v e ti­
j e k o m povijesti. S v e rašireniji m a t e r i j a l i z a m u z a p a d n o j E u r o p i ,
S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i J a p a n u predstavlja b r i g u S v e t o j S t o l i c i .
T o s e k a o t e m a p o j a v i l o v i š e p u t a u m o j i m r a z g o v o r i m a s vati­
kanskim d u ž n o s n i c i m a .
P o s l a n i c a p o t i č e n a p r o s v j e ć e n j e p o t r o š a č a , n a njihovu o d g o ­
vornost da v o d e računa o izboru, te da t a k o održavaju ravnotežu
u ž i v o t u . P a p a i n j e g o v i p r e t h o d n i c i v e ć s u d u g o v r e m e n a držali
da su g l o b a l n e društveno-političke prilike u m n o g i m dijelovima
svijeta p r e t j e r a n o h e d o n i s t i č k e .
O v o j e j e d n a o d n a j t e ž i h t e m a z a r a z g o v o r s m l a d i m ljudima.
Stjecanje i m o v i n e , m o d e r n o g v o z i l a , lijepih s t a n o v a , ljetni i z i m ­
ski o d m o r i , n a l a z e s e n a p o p i s u »želja« milijuna d o z r e l i h m l a d i h
o s o b a u z a p a d n o m svijetu.
B i o s a m r e k t o r s v e u č i l i š t a k o j e s e p r o g l a s i l o o d a n i m vrijed­
n o s t i m a K a t o l i č k e crkve. U n a t o č t o m e , vrlo s a m č e s t o i m a o
osjećaj d a s u m n o g i s t u d e n t i i m a l i s a m o j e d a n cilj: m o g u ć n o s t
z a r a d e z a b o g a t stil ž i v o t a .
Pri r a z m a t r a n j u p r i v a t n o g v l a s n i š t v a , Centesimus annus us­
mjerava p o z o r n o s t n a n o v i o b l i k v l a s n i š t v a - » k n o w - h o w « , t e h ­
nologiju i v j e š t i n e . B o g a t s t v o i n d u s t r i j a l i z i r a n i h d r ž a v a s v e se
v i š e temelji n a t i m v r s t a m a v l a s n i š t v a , prije n e g o l i n a p r i r o d n i m
bogatstvima.
P r o v e o s a m m n o g e sate pregovarajući z a upis j e d n o g o d
mojih s t u d e n a t a n a pravni fakultet u g l e d n e »Ivy L e a g u e « . D o ­
šao je u moj ured da mi zahvali istoga dana kada je primio
upisno pismo. R e k a o mi je kako je bio presretan, jer će s diplo­
m o m o v o g p r a v n o g fakulteta m o ć i z a n e k o l i k o g o d i n a zaraditi
godišnji » š e s t - z n a m e n k a s t i « p r i h o d .
Crkva p r i z n a j e z a k o n i t u u l o g u d o b i t i k a o p o k a z a t e l j a d a j e
p o s l o v a n j e u s p j e š n o . N o , t o z a P a p u nije j e d i n i kriterij. M o r a j u
To predstavlja d i l e m u s kojom su s u o č e n e katoličke obra­
z o v n e institucije. U n a t o č isticanju ž i d o v s k o - k r š ć a n s k i h vrijed-
178
179
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
nosti, t o l i k o j e m n o g o o n i h koji s u završili k a t o l i č k e fakultete i
s v e u č i l i š t a , a p o s t a l i o v i s n i o s k u p o m n a č i n u življenja. A m n o g e
je z a v e o i h e d o n i z a m .
glavna r a z l i k a p r e m a n j e g o v o j kritici k o l e k t i v i z m a , koji j e o s u ­
dio, j e r j e s a m a filozofija k o l e k t i v i z m a p o g r e š n a .
P a p a j e z a b r i n u t z b o g n a č i n a n a koji j e m a t e r i j a l i z a m pre­
p l a v i o društva, t a m o g d j e j e k r š ć a n s t v o t r e b a l o biti t e m e l j mjes­
ne kulture.
U s v o j i m j e a n a l i z a m a P a p a u k a z a o n a o p a s n o s t i kapita­
lizma. B i o s a m i z n e n a đ e n k a d a j e v r l o m a l a , ali i s t a k n u t a sku­
p i n a P a p i z a m j e r i l a z b o g n j e g o v e k r i t i k e n e u m j e r e n o g materija­
lizma u s k l o p u p o h v a l e koju j e i z r a z i o z a s u s t a v s l o b o d n o g tržišta.
T o j e P a p i n a u l o g a . O n m o r a biti u m o g u ć n o s t i ponuditi
svoje mišljenje o d o b r i m s t r a n a m a i n e u s p j e s i m a s v i h g e o p o ­
litičkih i g o s p o d a r s k i h s u s t a v a .
P o v i j e s n o i s k u s t v o s o c i j a l i s t i č k i h z e m a l j a d o k a z a l o j e da,
p r e m a P a p i n i m a n a l i z a m a , kolektivizam u v e ć a v a o t u đ e n j e . Te­
žak j e p r o b l e m o t u đ e n j a u t o m e , š t o o n p r e d s t a v l j a s l o m o d n o s a
ljudi s l j u d i m a - s t a n j e č o v j e k a na k o j e je P a p i n o u č e n j e uvijek
u p o z o r a v a l o . T o j e s t r o g i p r i j e k o r k o m u n i s t i č k o m s u s t a v u kolek­
tivizma.
O t u đ e n j e p o s t o j i i u z a p a d n i m d r u š t v i m a . Ljudi su u pot r o š a š t v u z a v e d e n i s v o j i m u ž i c i m a . O t u đ e n j e p o s t o j i i t a m o gdje
j e p o s a o o r g a n i z i r a n t a k o d a o s i g u r a v a m a k s i m a l n u d o b i t , bez
skrbi z a t o h o ć e l i s e r a d n i k razvijati ili s t a g n i r a t i k a o o s o b a .
Izrabljivanje u o b l i k u k a k v u g a j e a n a l i z i r a o Mara:, p r e m a Papi­
n o m j e uvjerenju u z a p a d n o m d r u š t v u p r e m o š ć e n o . M e đ u t i m ,
o t u đ e n j e j o š uvijek p o s t o j i o n d j e g d j e s e ljudi s l u ž e j e d n i dru­
gima, ili k a d a t r a ž e z a d o v o l j e n j e s v o j i h o s o b n i h i s e k u n d a r n i h
potreba, zanemarujući i s t o d o b n o n a č e l o i izvorno učenje posto­
janja n a svijetu. P o s l a n i c a j e bila p r o ž e t a n a g l a s k o m n a vrijed­
n o s t i m a z a j e d n i c e i o p ć e m d o b r u , a nije s e s a m o u s r e d o t o č i l a n a
pojedinca.
Uloga
države
i
privatizacije
P a p a I v a n P a v a o II. j a s n o j e o g r a n i č i o u l o g u d r ž a v e . P o ­
slanica n a v o d i da država, m o r a o s i g u r a t i z a š t i t u i o č u v a n j e za­
j e d n i č k i h ciljeva, k a o š t o s u p r i m j e r i c e p r i r o d a n i h u m a n o k o l i š ,
p r e m a n j e g o v u mišljenju, p o s t o j e k o l e k t i v n e i k v a l i t a t i v n e p o ­
trebe k o j e s e , p o svojoj naravi, n e m o g u k u p i t i n i p r o d a t i , t e s e
tako n e m o g u o s i g u r a t i s a m o t r ž i š n i m s i l a m a .
Dalje navodi da je odgovornost države da osigura osobnu
slobodu i privatno vlasništvo, k a o i stabilnu valutu te djelotvorne
javne d j e l a t n o s t i . A u z n e o s p o r n u p o t v r d u s u s t a v a s l o b o d n o g
tržišta, P a p a j e k a z a o d a d r ž a v a t r e b a n a d g l e d a t i p o š t i v a n j e ljud­
skih p r a v a u g o s p o d a r s k o m p o r e t k u , d o k o d g o v o r n o s t z a t o u
prvom redu s n o s e pojedinci i udruge. D r ž a v a ima dužnost, po
njegovu mišljenju, p o d u p i r a t i p o s l o v n e aktivnosti, stvarajući uvjete
koji ć e o s i g u r a t i n o v a r a d n a m j e s t a , n a n a č i n d a p o t i č e o v e
a k t i v n o s t i o n d j e g d j e o n e n e d o s t a j u , ili d a i h p o d r ž i u k r i z n i m
razdobljima. O n drži d a j e p r i m j e r e n a u l o g a d r ž a v e d a d o n o s i
z a k o n s k e m j e r e , k o j e b i s t v o r i l e u v j e t e z a p o v e ć a n j e broja r a d n i h
mjesta t i j e k o m g o s p o d a r s k e r e c e s i j e , p o p u t o n e koja j e z a h v a t i l a
Europu i Sjedinjene Države p o č e t k o m devedesetih godina.
I a k o j e P a p a p r i z n a o o p a s n o s t i k o n z u m e r i z m a , d a o j e naslu­
titi d a t o nije p o g r e š k a s u s t a v a , n e g o s l a b o s t l j u d s k o g b i ć a . T u j e
U i z u z e t n i m o k o l n o s t i m a , država m o ž e intervenirati u g o ­
s p o d a r s k o m p o r e t k u , n o takvi z a h v a t i m o r a j u biti š t o j e m o g u ć e
k r a ć e g trajanja, s v e d a b i s e i z b j e g l a t e n d e n c i j a t r a j n o g p r e u z i ­
manja djelovanja, koja p o p r a v i l i m a s p a d a j u u privatni s e k t o r .
T o m o r a biti k r a t k o g trajanja i z b o g t o g a d a b i s e i z b j e g l o p r e k o ­
m j e r n o p o v e ć a v a n j e d j e l o k r u g a d r ž a v n e i n t e r v e n c i j e , a na š t e t u i
gospodarskih i građanskih s l o b o d a . P o s l a n i c a izričito upozorava
n a o p a s n o s t i o d d r ž a v e b l a g o s t a n j a t e o d d r ž a v e koja s e s v o d i n a
p r u ž a n j e s o c i j a l n e p o m o ć i . I z r a v n o i n t e r v e n i r a j u ć i , t e n a taj n a ­
čin lišavajući d r u š t v o n j e g o v e o d g o v o r n o s t i , d r ž a v a koja s a m o
180
181
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
skrbi z a s o c i j a l n u p o m o ć vodi g u b i t k u ljudskih s n a g a t e nekon­
t r o l i r a n o m p o r a s t u javnih službi, u k o j i m a p r e v l a d a v a birokrat­
ski n a č i n razmišljanja prije n e g o l i n a s t o j a n j e da se udovolji
z a h t j e v i m a o s o b a s p o t r e b a m a , a š t o je p o p r a ć e n o neizmjernim
p o v e ć a n j e m t r o š k o v a . U t o m s m i s l u , p o s t o j i j a s a n paralelizam
i z m e đ u P a p i n e o c j e n e s l a b o s t i d r ž a v e b l a g o s t a n j a i prevlada­
v a j u ć e g a m e r i č k o g p o l i t i č k o g suglasja o t o m p i t a n j u .
ričkim g r a d o v i m a , gdje su rasa i s i r o m a š t v o ujedinjeni u t r a j n o m
savezu.
Č e s t o se postavlja p r o b l e m s u k o b a savjesti u klerikalnih i
l a i č k i h č e l n i k a K a t o l i č k e crkve u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i za­
p a d n o e u r o p s k i m z e m l j a m a . J a s a m j e d a n o d o n i h koji s u time
i uznemireni. U ž i v a m o u prednostima uspješnih strana slobodnog
tržišnog gospodarstva. T i j e k o m triju naraštaja, m n o g i od unuka i
p r a u n u k a katoličkih useljenika s kraja p r o š l o g i p o č e t k a o v o g stoljeća u z d i g l i s u s e p o p r i h o d i m a u v i š e s r e d n j e r a z r e d e . N e k i o d
njih spadaju m e đ u najbogatije ljude u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
K a t o l i č k o s o c i j a l n o učenje, s d r u g e s t r a n e , n e p r e s t a n c e pod­
sjeća k a t o l i k e na n e p r a v i č n o s t p o d j e l e u svijetu na b o g a t e i si­
r o m a š n e . D a n a s , u vrijeme i s t o d o b n e k o m u n i k a c i j e i nestajanja
v e l i k i h z e m a l j s k i h razdaljina, s i r o m a š n i iz T r e ć e g svijeta i bogati
iz industrijskih država p o s t a l i su najbliži s u s j e d i .
Amerikanci, povrh toga, ne moraju gledati u i n o z e m s t v o da
bi vidjeli n e s p o j i v e razlike u p r i m a n j i m a . S i r o m a š n i sloj u Sje­
d i n j e n i m D r ž a v a m a , n a rubu e g z i s t e n c i j e , s v a k o d n e v n i j e pod­
sjetnik v e l i k o g j a z a u s t a n d a r d i m a življenja koji je p r e d ame­
ričkim vratima. P a p i n e p o r u k e n e p r e s t a n o o p o m i n j u svijet d a j e
ovaj nespojivi jaz u kvaliteti življenja n e m o r a l a n , te da ga treba
ispraviti.
V a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i , koji s u s e b a v i l i p i t a n j i m a m i r a i
pravde, u n a š i m s u s e i s k r e n i m r a z g o v o r i m a č i n i l i r a z o č a r a n i
da t o l i k o m n o g o A f r o - A m e r i k a n a c a g e n e r a c i j a m a o s t a j e u si­
r o m a š n o m sloju. N i t k o n e s m a t r a d a j e t o r e z u l t a t promišlje­
ne p o l i t i k e . Isti d u ž n o s n i c i svjesni su i z a z o v a , o k o j i m a s m o
razgovarali, koji su p r e d K a t o l i č k o m c r k v o m u g l a v n i m a m e 182
N e k o l i k o l a i č k i h i k l e r i k a l n i h k a t o l i k a lijevog krila, koji su
p o v e z a n i s V a t i k a n o m , bili su z a i s t a v r l o u z n e m i r e n i š t o P a p a u
p o s l a n i c i Centesimus annus nije g o v o r i o , pa č a k ni n a t u k n u o ,
n e š t o o » a m e r i č k o m s k a n d a l u « u r b a n e sirotinje i r a s e .
D e s e t d a n a n a k o n š t o j e p o s l a n i c a objavljena, j e d n a c r k v e n a
o s o b a i z S r e d n j e A m e r i k e z a u s t a v i l a m e n a p r i m a n j u i sarkas­
t i č n o m i k a z a l a : » Č e s t i t a m , v i A m e r i k a n c i spasili s t e č a s t svojeg
n e p r a v e d n o g sustava.«
D a o m i j e k o m p l i m e n t koji n i s a m z a s l u ž i o , i koji n i s a m tra­
ž i o . U l o g a P a p e , k a o a u t o r i t a t i v n o g g l a s a koji o d r a ž a v a p o v i ­
j e s n u k r š ć a n s k u skrb z a pitanja s o c i j a l n e p r a v d e , m o r a biti s l o ­
b o d n a o d m a n i p u l a c i j a b i l o k o j e d r ž a v e — m a l e ili v e l i k e .
P a p a I v a n P a v a o II. b i o j e o t v o r e n u s v o j i m i z j a v a m a u s v e z i
s n e u s p j e s i m a k o m u n i z m a . T a k o đ e r j e n a v e o n e d o s t a t k e kapi­
talizma d v a d e s e t o g stoljeća b e z socijalnih ograničenja. Z a l a g a o
s e z a g o s p o d a r s k i s u s t a v koji priznaje t e m e l j n u i p o z i t i v n u u l o g u
p o s l o v a n j a , tržišta, p r i v a t n o g v l a s n i š t v a t e p o s l j e d i č n e o d g o v o r ­
n o s t i z a p r o i z v o d n a s r e d s t v a . T o bi, p r e m a n j e g o v u mišljenju,
o m o g u ć i l o s l o b o d n u ljudsku k r e a t i v n o s t u g o s p o d a r s k o m sek­
toru. M r a č n e g l a s i n e o P a p i n o j p o s l a n i c i , k o j a d a ć e s n a ž n o
napasti Sjedinjene D r ž a v e i s l o b o d n o tržišno gospodarstvo, nisu
se o b i s t i n i l e . Z a p r a v o , u riječima dr. P e t e r a L. B e r g e r a , direk­
t o r a I n s t i t u t a z a p r o u č a v a n j e e u r o p s k i h k u l t u r a pri B o s t o n s k o m
s v e u č i l i š t u , i m a m o » p o l i t i č k i z n a č a j a n t e k s t « , koji n a v o d i n a zak­
ljučak d a j e o n o š t o s e o v d j e d o g o d i l o » v r l o z n a č a j a n n a p r e d a k u
k a t o l i č k o m u č e n j u o s u v r e m e n o m svijetu«.
Ovaj P a p i n d o k u m e n t pozdravili su j e d n a k o liberalni i kon­
zervativni tabori, k a o povijesnu p r o s u d b u koja j e s n a ž n o o d b a c i l a
k o m u n i z a m i totalitarizam k a o g o s p o d a r s k e i p o l i t i č k e m o d e l e .
K a d a s e prisjetim v l a s t i t a i s k u s t v a s a s p l e t k a m a , k o j e s u
o k r u ž i v a l e o n e A m e r i k a n c e i d r u g e koji s u p o k u š a v a l i izvršiti
183
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
utjecaj na sadržaj p o s l a n i c e Centesimus annus, ili p o k u š a v a l i ma­
n i p u l i r a t i t u m a č e n j e m o n o g a š t o j e P a p a r e k a o , m o r a m izraziti
s v o j e divljenje p a p i n s k o m s u s t a v u , koji j e P a p u š t i t i o o d tih sple­
taka.
Centesimus annus o d r a ž a v a o z b i l j n a P a p i n a razmišljanja o
padu k o m u n i z m a te o budućoj ulozi gospodarstva slobodnog
tržišta. B i o s a m č v r s t o u v j e r e n d a j e m o j a u l o g a v e l e p o s l a n i k a
S A D n a l a g a l a d a o t k r i j e m š t o d o k u m e n t g o v o r i , t e d a s e pob r i n e m d a s e t o v j e r o d o s t o j n o p r e n e s e . U n a t o č n e k o l i k i m po­
k u š a j i m a d a s e s a b o t i r a o n o š t o j e P a p a k a n i o k a z a t i , Centesimus
annus i s p r a v n o g o v o r i svijetu o k l j u č n i m p r o b l e m i m a k o m u n i ­
zma, kapitalizma i slobodnog tržišnog gospodarstva.
XI
poglavlje
S v e t a Stolica i b r i g a za svjetska
h u m a n i t a r n a pitanja
Č
im je K o n g r e s Sjedinjenih D r ž a v a 1990. usvojio Z a k o n o
i n v a l i d n o s t i , p o t r a ž i o s a m n a č i n e n a k o j e b i h P a p u i svjet­
sku k a t o l i č k u m r e ž u u k l j u č i o u n a p o r e d a s e u b l a ž i diskrimi­
nacija p r e m a i n v a l i d i m a . Z n a o s a m d a ovaj z a k o n m n o g o z n a č i
p r e d s j e d n i k u B u s h u . Z a n j e g a j e t o b i o z n a č a j a n projekt, a p o s ­
tojala j e i z n i m n a d v o s t r a n a č k a p o t p o r a t o m prijedlogu.
M e đ u t i m , ja s a m i m a o i o s o b n i razlog za promicanje ovog
pitanja p r i S v e t o j S t o l i c i . M o j j e o t a c r o đ e n s n e d o s t a t k o m
dijela n e p c a t e j e s t o g a ž i v i o s v e l i k o m g o v o r n o m m a n o m
cijeli ž i v o t . P r i č a l o s e u n a š o j r a d n i č k o j č e t v r t i N o r w i c h a , u
G o n n e c t i c u t u , da m o j tata » č u d n o govori«. Kasnije u životu,
ja s a m k a o m l a d i ć p o t i c a o o c a da razmisli o podvrgavanju
n e k i m m e d i c i n s k i m zahvatima. N o , ti su pokušaji uglavnom
p r o p a d a l i . O n j e cijeli s v o j ž i v o t p r o ž i v i o s i n v a l i d i t e t o m , a t o
j e o s t a v i l o t r a g a n a n j e m u i cijeloj o b i t e l j i . S uvijek s v j e ž i m
sjećanjem n a t o , n a Sveučilištu S a c r e d H e a r t razvio s a m pro­
gram z a o n e s p o s o b l j e n e u s k o r o n a k o n š t o s a m p o s t a o rektor
u 1 9 7 6 . g o d i n i . S u d j e l o v a o s a m na konferenciji o hendikepira­
n i m o s o b a m a , k o j u j e b i o s a z v a o p r e d s j e d n i k Č a r t e r 1 9 7 8 . Ovdje
s a m vidio m o g u ć n o s t da ujedinim svoje o s o b n o zanimanje za
o n e s p o s o b l j e n e i s l u ž b e n u politiku v l a d e Sjedinjenih Država.
I n t e r e s koji j e p o k r e n u o p r e d s j e d n i k Č a r t e r t i j e k o m svojega
m a n d a t a p r e t v o r i o s e u d r ž a v n i z a k o n 1 9 9 0 . k a d a j e n a vlasti b i o
predsjednik Bush.
184
185
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
P r a t i o s a m razvoj Z a k o n a o A m e r i k a n c i m a s i n v a l i d i t e t o m
Z n a o s a m da on predstavlja uzor ne s a m o za Sjedinjene Države
v e ć i za industrijske z e m l j e . M o j je cilj b i o da ga p r i k a ž e m u
međunarodnim okvirima.
K a z a o s a m G i n n y Thornburgh, kada se sa suprugom vraćala
u Sjedinjene D r ž a v e 24. studenoga 1991., kako sam pun pouzda­
nja d a ć e m o d o b i t i p o v o l j a n o d g o v o r . I d o b i l i s m o g a . K a r d i n a l
A n g e l i n i n a z v a o m e u siječnju 1 9 9 2 . i r e k a o m i d a j e P a p a o d ­
lučio da t e m a za konferenciju u s t u d e n o m e b u d e p o d sljedećim
n a s l o v o m : » I n v a l i d i : dijelovi Tijela K r i s t o v a « .
V e l i k e m o g u ć n o s t i v i d i o s a m n a m e đ u n a r o d n o j godišnjoj
konferenciji P a p i n s k o g vijeća z a a p o s t o l a t z d r a v s t v e n i h radnika.
Z a p o č e t e 1 9 8 7 . g o d i n e , o v e s u k o n f e r e n c i j e o m o g u ć a v a l e Papi
da upotrijebi svoj m o r a l n i utjecaj i o b j a v i o n o š t o svijet treba
činiti. P r e t h o d n e s u k o n f e r e n c i j e b i l e p o s v e ć e n e t a k v i m pitanji­
ma kao š t o su A I D S i m e n t a l n o zdravlje.
Prilika m i s e u k a z a l a k r a j e m 1 9 9 1 . , k a d a s a m p r e d l o ž i o d a
problemi invalida b u d u t e m a konferencije u 1 9 9 2 . godini. Želio
sam d a s e z a m a h p o t h v a t a koji j e p o k r e n u o p r e d s j e d n i k B u s h u
Sjedinjenim D r ž a v a m a 1 9 9 0 . p r o š i r i n a cijeli svijet. B i v š i državni
odvjetnik, D i c k T h o r n b u r g h , i n j e g o v a s u p r u g a , V i r g i n i a , bili su
naši g o s t i u r e z i d e n c i j i u R i m u u s t u d e n o m e 1 9 9 1 . G i n n y m i j e
v e ć prije ispričala d a j e njihov, s a d a v e ć o d r a s l i s i n P e t e r , i m a o
tešku n e s r e ć u k a o m a l o dijete, i z k o j e j e v u k a o o z b i l j a n trajni
invaliditet. O n a i D i c k p o s v e t i l i s u v e l i k d i o s v o g a ž i v o t a o s p o ­
sobljavanju s v o g a s i n a d a v o d i , k o l i k o j e t o m o g u ć e , n o r m a l a n
život. O n a s e t a k o đ e r v r l o p r e d a n o p o s v e t i l a p o t i c a n j u društva
d a zajamči sva g r a đ a n s k a p r a v a o n i m a koji p r i p a d a j u z a j e d n i c i
invalida.
K a k o s a m z a D i c k a i G i n n y T h o r n b u r g h u g o v o r i o audijen­
ciju k o d P a p e , p r e d l o ž i o s a m d a o n a p o k r e n e p i t a n j e t e m e slje­
d e ć e k o n f e r e n c i j e u 1 9 9 2 . g o d i n i , t e d a p a p i I v a n u P a v l u II.
preporuči n a š u t e m u . O n a j e u p r a v o t o i u č i n i l a , t e j e z a m o l i l a
Papu da k o n f e r e n c i j u u 1 9 9 2 . p o s v e t i i n v a l i d i m a u svijetu. N a ­
kon njihova s a s t a n k a s P a p o m , željeli s m o s a z n a t i n o v o s t i g l e d e
ove stvari, p a s m o i m a l i d r u g i s a s t a n a k s k a r d i n a l o m F i o r e n z o m
Angelinijem, p r e d s j e d n i k o m P a p i n s k o g vijeća. G o s p o đ a T h o r n ­
burgh bila j e j e d n a k o uvjerljiva n a s a s t a n k u s k a r d i n a l o m A n ­
gelinijem.
186
M i s m o u V e l e p o s l a n s t v u bili o d u š e v l j e n i , j e r j e v e ć d r u g u
g o d i n u z a r e d o m S v e t a Stolica bila pokroviteljem m e đ u n a r o d ­
n e k o n f e r e n c i j e s t e m o m koja j e z a i s t a z a o k u p l j a l a S j e d i n j e n e
D r ž a v e . M o j j e prvi z a d a t a k b i o utjecati n a S v e t u S t o l i c u d a
z a u z m e aktivan stav protiv narkotičke ovisnosti te m e đ u n a r o d n e
t r g o v i n e d r o g o m . T o s m o i učinili, a suradnja j e bila besprije­
k o r n a . K o n f e r e n c i j a 1 9 9 1 . , koju j e s p o n z o r i r a o V a t i k a n , n a t e ­
mu z d r a v s t v e n i h pitanja, bila je p o s v e ć e n a o v i s n o s t i o d r o g i i
alkoholu.
Devet
tisuća
invalida
u
Rimu:
1992.
B i l o j e t o v r l o dirljivo i s k u s t v o . D o š l i s u z r a k o p l o v o m , vla­
k o m , a u t o b u s o m i o s o b n i m vozilima - devet tisuća sudionika iz
d e v e d e s e t i d e v e t z e m a l j a o k u p i l o s e n a K o n f e r e n c i j i o inva­
lidima od 19. s t u d e n o g a do 2 1 . studenoga 1992. Bilo je teško
z a d r ž a t i s u z e g l e d a j u ć i m n o š t v o u i n v a l i d s k i m k o l i c i m a , slijepe
s a š t a p o v i m a ili p s i m a koji s u i h vodili, d o k s u m o n i t o r i p r e v o d i l i
govore na jezik znakova.
Uz to što s a m zaželio dobrodošlicu službenim američkim
s u d i o n i c i m a , a to su bili dr. L o u i s S u l l i v a n , m i n i s t a r z d r a v s t v a i
s o c i j a l n i h službi, dr. A n t o n i a N o v e l l a , g l a v n a ravnateljica klinika
u S A D , te povjerenica D e b o r a h M c F a d d e n , u zračnu s a m luku
o t i š a o d o č e k a t i dr. A l l e n a A . R e i c h a , p r e d s j e d n i k a N a c i o n a l n e
o r g a n i z a c i j e z a i n v a l i d n o s t , t e n j e g o v u s u p r u g u , koji s u d o š l i k a o
v o d e ć i p r e d s t a v n i c i p r i v a t n i h a m e r i č k i h institucija. T u s u bili
A m e r i k a n c i , p r i p a d n i c i svih vjeroispovijesti, uključujući i M a r y
J a n e O w e n , r a v n a t e l j i c u N a c i o n a l n o g k a t o l i č k o g u r e d a z a in187
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
v a l i d n e o s o b e , t e v e l e č a s n o g H a r o l d a W i l k e a , v o d e ć u protes­
tantsku o s o b u u pokretu za p o m o ć invalidima.
državni tajnik B a k e r . O n e s u m i u o s n o v i p r e n o s i l e p o t r e b u d a
p o t a k n e m S v e t u Stolicu na njezino š t o v e ć e zanimanje za kam­
panju p r o t i v o v i s n o s t i o d r o g a m a .
K a k o se približavala prva sjednica, m o g l i s m o primijetiti iš­
čekivanje na licima n a z o č n i h : gluhih, m n o g i h koji n i s u m o g l i go­
voriti, slijepih, o n i h u invalidskim k o l i c i m a , m e đ u k o j i m a je bilo
vrlo teških invalida. O n i su sudjelovali na prvoj svjetskoj konferen­
ciji p o d pokroviteljstvom j e d n o g m e đ u n a r o d n o g vjerskog tijela.
Cilj o v e k o n f e r e n c i j e , k a o i o n i h p r e t h o d n i h , b i o j e p o t a k n u t i
na akciju u z e m l j a m a diljem svijeta. S t r a t e g i j a je uključivala
p r i m j e n u P a p i n e m o r a l n e s n a g e u z m o d e r n a s r e d s t v a priopća­
vanja, t e o d a b r a n e u g l e d n e ljude, koji b i z a j e d n o s P a p o m pro­
klamirali š t o t r e b a činiti.
J a s a m razdijelio p r i m j e r k e a m e r i č k o g z a k o n a i z 1 9 9 0 . g o ­
d i n e , » Z a k o n a o A m e r i k a n c i m a s i n v a l i d i t e t o m « , i u r u č i o ih
v e l e p o s l a n i c i m a industrijskih z e m a l j a , j e r s a m d r ž a o d a b i naš
z a k o n t r e b a o biti m o d e l . G o v o r p a p e I v a n a P a v l a II. n a zatva­
ranju k o n f e r e n c i j e p o z v a o j e s v e z e m l j e i v l a d e d a p o š t u j u prava
i o s o b n o s t s v e » n a š e b r a ć e i s e s t a r a « koji su o n e s p o s o b l j e n i .
O v e m e đ u n a r o d n e konferencije, na kojima su se koristile
najpovoljnije m e t o d e m o d e r n e k o m u n i k a c i j e , bili s u s a v r š e n i na­
čini z a S v e t u S t o l i c u d a u l a ž e svoj m o r a l n i utjecaj z a ciljeve koje
su Sjedinjene D r ž a v e i sve civilizirane nacije z a s t u p a l e .
Ovisnost
o
drogi
U slučaju k o n f e r e n c i j e o i n v a l i d i m a b i l o m i j e p o z n a t o d a s u
Sjedinjene D r ž a v e z a i n t e r e s i r a n e za ovaj p r e d m e t z b o g izrade
zakona, te o s o b n o g zanimanja predsjednika B u s h a . Zapravo,
nikad n i s a m i z S t a t e D e p a r t m e n t a z a p r i m i o s l u ž b e n a n a p u t k a
g l e d e o v o g p r e d m e t a , n e g o s a m d j e l o v a o n a s v o j u r u k u , znajući
pri t o m e d a ć e v l a d a S j e d i n j e n i h D r ž a v a biti z a i n t e r e s i r a n a . R a ­
nije sam, o pitanju o v i s n o s t i o d r o g i , d o b i o v r l o p o m n e n a p u t ­
k e . O v e s u instrukcije b i l e s a d r ž a n e u p i s m u k o j e m i j e u p u t i o
188
T o u i s t i n u nije b i o t e ž a k z a d a t a k , s t o g a š t o j e S v e t a S t o l i c a
v e ć bila izrazila zabrinutost z b o g sve v e ć e g socijalnog otuđenja
t e p o r a s t a u p o r a b e d r o g a . Prije n e g o š t o s a m s t i g a o u R i m 1 9 8 9 .
g o d i n e , p r o u č a v a o s a m p o d a t k e i p r o č i t a o n e k e o d v a ž n i h izjava
S v e t o g O c a o t o m pitanju.
D a n a 2 2 . s t u d e n o g a 1 9 8 1 . , p a p a I v a n P a v a o II. izjavio j e d a
se »društvo danas izlaže rizicima da p o s t a n e još više depersonalizirano i nečovječno te da ima negativne rezultate m n o g i h oblika
bježanja od s t v a r n o s t i - k a o , p r i m j e r i c e , a l k o h o l i z m a , d r o g e i
terorizma«. Kasnije, 3 1 . ožujka 1985., u s v o m pismu mladeži
tijekom M e đ u n a r o d n e g o d i n e mladeži, u p o z o r i o j e n a »iluzorni
svijet a l k o h o l a i d r o g e « , t e j e p o n o v n o 7 . p r o s i n c a 1 9 8 7 . u k a z a o
n a o p a s n o s t d a ljudi p o s t a n u » r o b o v i d r o g e « . N a s v o m p r v o m
s a s t a n k u s P a p o m u l i s t o p a d u 1 9 8 9 . , p o s t a v i o s a m pitanje o
o v i s n o s t i i t r g o v a n j u s d r o g o m . P a p a I v a n P a v a o II. s n a ž n o m i j e
p r e n i o s v o j e p o i m a n j e stvari. P o s a m o m t o n u n j e g o v a glasa,
imao sam dojam da je Papa gojio duboku osobnu obvezu da
u b l a ž i ovaj t e š k i p r o b l e m . Z n a o s a m d a s u S j e d i n j e n e D r ž a v e
i m a l e u n j e m u j a k o g s a v e z n i k a u o v o j borbi, pa s a m t a k o i izvi­
jestio W a s h i n g t o n . Svi aspekti p r o b l e m a u svezi s d r o g o m v e ć su
bili r a z m a t r a n i s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . P a p a j e
i s k o r i s t i o m n o g o p r i g o d a t i j e k o m svojih g o v o r a d a n e š t o učini u
svojoj brizi o n a r k o t i č k o j o v i s n o s t i i n j e z i n i m u z r o c i m a .
S l i j e d o m t o g a , nije i z n e n a d i l a P a p i n a o b j a v a d a ć e u 1 9 9 0 . i
1 9 9 1 . g o d i n i k o n f e r e n c i j e biti p o s v e ć e n e o v i s n o s t i m a o d r o g i i
alkoholu. Ja sam, naravno, o s o b n o bio oduševljen. G l e d a o sam
n a t o k a o n a j a s a n primjer n a č i n a n a koji ć e S v e t a S t o l i c a i
S j e d i n j e n e D r ž a v e m o ć i s u r a đ i v a t i n a v r l o v a ž n o m polju s o c i ­
j a l n e pravde. N e p o t r e b n o je reći, da su i Bijela kuća i State
D e p a r t m e n t bili j e d n a k o t a k o z a d o v o l j n i , j e r j e p r e d s j e d n i k
189
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
B u s h rat p r o t i v o v i s n o s t i o d r o g i u č i n i o j e d n o m o d g l a v n i h za­
d a ć a svoje v l a d e .
K a d a je State D e p a r t m e n t s a z n a o da će se održati takav
forum, t e d a ć e biti d o s t u p a n m e d i j i m a š i r o m svijeta, p o j a v i o s e
strah d a ć e d o ć i d o p r o v a l e a n t i a m e r i č k e bujice riječi. U n a t o č
strahovima mojih kolega u State D e p a r t m e n t u , ja nisam dobio
z a b r a n u z a s u d j e l o v a n j e n a f o r u m u . K a d a j e f o r u m o d r ž a n , ni­
j e d a n o d s t r a h o v a nije s e o b i s t i n i o . B i l a j e t o ozbiljna r a s p r a v a
p r o b l e m a s kojima se suočavaju z e m l j e u razvoju pri p r o n a l a ž e n j u
n a d o m j e s t k a u poljoprivrednoj proizvodnji. S t a n d a r d ž i v o t a tih p o ­
ljodjelaca v e ć j e b i o n a razini siromaštva. M o g a o s a m istaknuti
p o m o ć koju s u d a v a l e Sjedinjene D r ž a v e . O p ć a j e s u g l a s n o s t bila,
da svjetsko z l o o v i s n o s t i o drogi zahtijeva od svih z e m a l j a da u svim
društvima u č i n e š t o j e g o d m o g u ć e d a s e o v a o p a s n o s t smanji. Moji
preliminarni k o n t a k t i s a svakim j u ž n o a m e r i č k i m v e l e p o s l a n i k o m
p o j e d i n a č n o su ih izgleda uvjerili da konferencija n e ć e na njih
svaliti krivicu z a m e đ u n a r o d n u prijetnju o d d r o g e .
D r . L o u i s S u l l i v a n , m i n i s t a r z d r a v s t v a i s o c i j a l n i h službi i
državni odvjetnik, D i c k T h o r n b u r g h , bili s u n e k i o d o n i h koji s u
s u d j e l o v a l i n a o v o j konferenciji.
Osjetljivo
pitanje
J e d n o osjetljivo p i t a n j e p o j a v i l o se u d a n i m a z a v r š n i h pri­
p r e m a za konferenciju. Kardinal A n g e l i n i u p o z o r i o me je na
z a b r i n u t o s t g l e d e z e m a l j a koje p r o i z v o d e d r o g u . P r e d v o đ e n i bo­
livijskim v e l e p o s l a n i k o m pri S v e t o j S t o l i c i , o n e s u b i l e z a b r i n u t e
da će ih proglasiti najvećim krivcima, jer se veliki d i o osnovnih
s a s t o j a k a d r o g a p r o i z v o d i u Boliviji, K o l u m b i j i i V e n e z u e l i . Sas­
t a o s a m s e s g r u p o m v e l e p o s l a n i k a tih z e m a l j a t e s a m m o g a o
z a p a z i t i da su bili u s t r a h u da će s k o n f e r e n c i j e i z a ć i u v r l o l o š e m
svjetlu. G o v o r i l i s u d a v e ć s t o l j e ć i m a biljke k o k i n o g l i s t a rastu
p r i r o d n o u t i m z e m l j a m a , a da t e k u n e k o l i k o p o s l j e d n i h de­
s e t l j e ć a uzgajanje k o k e predstavlja p r o b l e m . V e l e p o s l a n i c i s u m i
i s k r e n o rekli, d a s e b o j e k a k o ć e n a s t a t i s l i k a u j a v n o s t i o t o m e
d a z e m l j e - p r o i z v o đ a č i s n o s e najviše k r i v i c e z a z l o d r o g e u svi­
j e t u . Priznali s u d a j e t o s t r a š n o z l o , n o željeli s u d a s e čuje
»njihova s t r a n a « p r i č e . V e l e p o s l a n i c i s u s e ž e l j e l i uvjeriti d a ć e
s e razmotriti k a k a v b i u č i n a k n a g o s p o d a r s t v o i m a o n a g l i p a d
p r o i z v o d n j e biljaka iz obitelji k o k e .
P a p a s e n a k o n f e r e n c i j i u s r e d o t o č i o n a srž p r o b l e m a ovis­
nosti. G o v o r i o je iskreno i s d u b o k i m smislom. Nije bilo sumnje
u mislima članova delegacije iz S A D da je u t o m e vidio veliko
s u v r e m e n o zlo. Riječi koje j e i z g o v o r i o 2 3 . s t u d e n o g 1 9 9 1 . do­
živjele s u p o s v u d a v e l i k o o d o b r a v a n j e :
»Alkoholizam i upotreba droga nerazmjerno su porasli, i danas
s m o suočeni s podmuklom društvenom kugom koja se proširila
cijelim svijetom, potaknuta silnim ekonomskim a ponekad i poli­
tičkim interesima. D o k tako propadaju mnogi životi, moćni kra­
ljevi droge bestidno se predaju bogatstvima i rasipanju.«
S u g l a s i o s a m s e d a s u d j e l u j e m u raspravi z a o k r u g l i m s t o l o m
s južnoameričkim veleposlanicima o p r o b l e m u preusmjerenja
z a n i m a n j a p o l j o d j e l a c a u t i m z e m l j a m a na u s j e v e koji bi proiz­
veli alternativne izvore prihoda. U l o g a Sjedinjenih Država, kao
g l a v n o g korisnika, koji j e s p r e m a n platiti g o l e m u c i j e n u z a proiz­
v o d e koji d o v o d e d o n a r k o t i č k e o v i s n o s t i , t a k o đ e r s e p o j a v i l a u
diskusiji. J u ž n o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i c i s u , r a z u m l j i v o , htjeli s
»potrošačkim društvima«, k a o što su bile S A D , podijeliti težak
teret skandala kakav je m e đ u n a r o d n a trgovina d r o g o m .
P a p i n s k o v i j e ć e z a p r a v d u i m i r tijelo j e v l a d e S v e t e S t o l i c e ,
s k o j i m j e a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o i m a l o brojnih k o n t a k a t a ti­
j e k o m m o g a m a n d a t a u R i m u . To pokazuje brigu Crkve za soci­
j a l n a pitanja. Z a č e t a k o v o g V i j e ć a v u č e k o r i j e n e i z P a s t o r a l n e
k o n s t i t u c i j e o Crkvi u s u v r e m e n o m svijetu, Gaudium et spes
(90), s D r u g o g vatikanskog sabora:
190
191
Pravda
i
mir
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
»S obzirom na neizmjerne t e š k o ć e koje još uvijek pogađaju veliki
dio čovječanstva, te u svrhu sveprisutnog promicanja pravde i ljubavi
Kristove za stradalnike, Drugi vatikanski sabor drži prikladnim da se
osnuje organizacija univerzalne Crkve, čija bi zadaća bila potaknuti
katoličku zajednicu da podupire napredak svjetskih regija koje trpe
nestašicu te da promiče socijalnu pravdu među narodima.«
djele svjetskih d o b a r a , t e joj p r e d l o ž i t i d a u m j e s t o t o g a stavi jači
n a g l a s a k n a u v e ć a v a n j e svjetskih b o g a t s t a v a , t e d a u z t o p o d a s t r e m n a č i n e n a k o j e b i z e m l j e u razvoju m o g l e k r e n u t i p u t e m
planiranja s l o b o d n o g tržišta, k a k o b i m o g l e p o d i ć i svoj ž i v o t n i
s t a n d a r d , ne t r a ž e ć i p r i t o m da r a z v i j e n e i industrijske z e m l j e u
b i l o k o j e m o b l i k u s m a n j e svoj s t a n d a r d .
V i j e ć e za p r a v d u i m i r r a z m a t r a s o c i j a l n o u č e n j e Crkve. To je
o p e r a t i v n o tijelo, koje r a z l a ž e c r k v e n o u č e n j e o s u v r e m e n i m te­
m a m a života, t e j e t a k o p o k r e t a č k a s n a g a svjetske k a t o l i č k e mreže.
O s o b n o s a m d r ž a o d a j e p o z i c i j a S t a t e D e p a r t m e n t a bila
p o m a l o naivna, jer n i s a m doista vjerovao da bi bilo m o g u ć e
ispraviti n e j e d n a k u r a s p o d j e l u svjetskih d o b a r a b e z v e ć i h odri­
canja najbogatijih z e m a l j a . S d r u g e s t r a n e , z n a o s a m d a b i p o ­
litički b i l o g o t o v o n e m o g u ć e b i l o z a d e m o k r a t s k u ili r e p u ­
b l i k a n s k u v l a d u izraziti s k l o n o s t o d r i c a n j u o d n e k i h b l a g o d a t i
ž i v o t n o g s t a n d a r d a , k a k o b i n a r o d i T r e ć e g svijeta i m a l i v i š e .
P u b l i k a c i j e o v e p a p i n s k e institucije uključuju o p š i r n e tekstove
o i n o z e m n o m d u g u , b e s k u ć n i š t v u i r a s i z m u . K a k o p o t j e č u od Svete
S t o l i c e , ti t e k s t o v i odražavaju u n i v e r z a l n o u č e n j e K a t o l i č k e crkve.
M o j i k o n t a k t i s k a r d i n a l o m R o g e r o m E t c h e g a r a y e m , pred­
s j e d n i k o m V i j e ć a , o d n o s i l i s u s e n a p r o b l e m e ljudskih prava u
Liberiji, S u d a n u , E t i o p i j i , S a u d i j s k o j A r a b i j i , Z a i r u i Južnoj
Africi. K a r d i n a l E t c h e g a r a y j e k a o bivši n a d b i s k u p M a r s e i l l e s a
u t j e c a j a n č l a n p a p i n s k e v l a d e . S v e o s o b l j e v e l e p o s l a n s t v a bilo j e
u č e s t i m k o n t a k t i m a s o s o b l j e m n j e g o v a u r e d a , a d o k s a m ja bio
šef misije, č e s t o s a m kardinala i v i đ a o .
P a p i n s k o v i j e ć e z a p r a v d u i m i r djeluje k a o P a p i n s k i »think
t a n k « — t r u s t m o z g o v a . M n o g e o d p a p i n i h izjava o s i r o m a š t v u ,
b o l e s t i m a , r a s n i m pitanjima ili d e h u m a n i z a c i j i p r o i z l a z e iz njega.
S r e d i š n j a t e m a V i j e ć a bila j e s l j e d e ć a : a k o s e ž e l i ispraviti ne­
p r a v i č n o s t i u svijetu, m o r a d o ć i do p r e r a s p o d j e l e svjetskih bogat­
stava. Ovaj je k o n c e p t zabrinjavao W a s h i n g t o n . Ni d e m o k r a t s k a a ni
r e p u b l i k a n s k a v l a d a nije bila p o t p u n o z a d o v o l j n a P a p i n i m nagla­
š a v a n j e m preraspodjele zemaljskih b o g a t s t a v a , jer je to z n a č i l o da bi
se z e m l j e p o p u t Sjedinjenih D r ž a v a m o r a l e zadovoljiti manjim, ka­
ko bi z e m l j e u južnoj hemisferi, i d r u g e z e m l j e u razvoju, i m a l e više.
K a o š t o s a m r e k a o , o v o m s a m instrukcijom v l a d e S A D b i o
stavljen u n e d o u m i c u , t e s a m o d l u č i o n e postavljati t o pitanje
k o d d u ž n o s n i k a S v e t e S t o l i c e . Z n a o s a m d a b i n a š a pozicija z a
njih b i l a n e r a z u m l j i v a , j e r u P a p i n o m s t a v u o i s t o m pitanju nije
b i l o n i č e g a n o v o g . Taj je stav b i o ukorijenjen u stoljetnim u č e ­
njima C r k v e o socijalnoj pravdi. Z a p a d n a društva, u n a t o č činjenici
da se njihova kultura temelji na ž i d o v s k i m i kršćanskim vrijed­
n o s t i m a , t e š k o m o g u zatražiti o d svojih g r a đ a n a d a s e o d r e k n u bi­
lo k o j e g a s p e k t a s v o g a ž i v o t n o g standarda, a u prilog n a r o d a iz
društava u razvoju.
D o k s a m s e p r i p r e m a o z a svoju d u ž n o s t u 1 9 8 9 . g o d i n i , raz­
g o v a r a o s a m o z a m j e r k a m a S t a t e D e p a r t m e n t a o v o m nagla­
š e n o m gledištu. R e č e n o mi je da m o r a m pokušati posredovati
k o d S v e t e Stolice, da o n a smanji svoje zagovaranje preraspo-
N i s a m n i m a l o d v o j i o o t o m e , d a d r u š t v a u razvoju moraju
u č i n i t i v i š e d a s i s a m a p o m o g n u . S t r a t e g i j a s l o b o d n o g tržišta bila
je s v a k a k o u s p j e š n i j a u azijskim z e m l j a m a p o p u t Tajvana i In­
d o n e z i j e n e g o l i s o c i j a l i z a m u T a n z a n i j i i Zambiji. N o , i s t o s a m
t a k o d r ž a o da bi se z a p a d n e zemlje i J a p a n m o g l e više potruditi
da s m a n j e j a z i z m e đ u s i r o m a š n i h i b o g a t i h u svijetu. P a p a je u
p o s j e t u J a m a j c i 1 1 . k o l o v o z a 1 9 9 3 . s n a ž n o u p u t i o svoju u s r d n u
m o l b u z a p r e r a s p o d j e l u svjetskih b o g a t s t a v a , k a k o b i s e p o b o l j ­
š a o životni standard. T o j e svoje očitovanje p o n o v i o uoči svoga
p o s j e t a D e n v e r u , u državi C o l o r a d o , g d j e ć e s e p o prvi p u t s a s ­
tati s p r e d s j e d n i k o m C l i n t o n o m .
192
193
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Izbjeglice
P a p i n s k a k o m i s i j a za p a s t o r a l m i g r a n a t a i ljudi na putovanju
j o š j e j e d n o tijelo s k o j i m j e v e l e p o s l a n s t v o s u r a đ i v a l o . P o m o ć
i z b j e g l i c a m a i d o s e l j e n i c i m a p r e d s t a v l j a l a je p o v i j e s n u brigu Va­
t i k a n a . R a n a s t o l j e ć a u E u r o p i b i l a s u r a z d o b l j a k a d a j e Sveta
S t o l i c a o d i g r a l a g l a v n u u l o g u u p r u ž a n j u p o m o ć i ž r t v a m a rata i
gladi izazvane prirodnim n e p o g o d a m a . T i j e k o m m o g mandata
n a d u ž n o s t i v e l e p o s l a n i k a , n a š e s e v e l e p o s l a n s t v o č e s t o sastajalo
s v o d s t v o m M i g r a c i j s k o g vijeća, te r a s p r a v l j a l o pitanja koja su se
o d n o s i l a n a i z b j e g l i c e u i s t o č n o j E u r o p i , T u r s k o j , L i b a n o n u , Al­
baniji, Etiopiji, S u d a n u , J u ž n o j A f r i c i i V i j e t n a m u . V i j e ć e je
i s t o d o b n o »trust m o z g o v a « i P a p i n o polje djelovanja u vezi s
p r o b l e m i m a m i g r a n a t a , b e s k u ć n i k a , t e ljudi koji p a t e j e r s u od­
v o j e n i o d svojih t r a d i c i o n a l n i h d o m o v i n a .
Romi
J e d n o o d pitanja k o j a s a m r a z m a t r a o s m l a đ i m č l a n o m Pa­
p i n s k e k o m i s i j e b i o j e p r o b l e m R o m a u E u r o p i . P o v i j e s n e knjige
p u n e su f o l k l o r a i p r i č a o R o m i m a . U m n o g i m j u ž n i m i i s t o č n i m
z e m l j a m a i m a i h z n a t a n broj. U h v a t i l a m e t j e s k o b a , j e r u E u r o p i
nisam m o g a o naći nikoga tko bi i m a o razumijevanja za R o m e .
S l i k a koju p r o s j e č n i E u r o p e j a c ili A m e r i k a n a c i m a o R o m u u
E u r o p i s l i k a j e o o s o b i koja s e s l u ž i m a l o m d j e c o m d a p r o s e i
k r a d u o d d o m a ć e g p u č a n s t v a , a p o s e b i c e o d turista. U p o r a b a
d j e c e - v r l o m a l e d j e c e k o j a s u k a d š t o s t a r a i z m e đ u dvije i četiri
g o d i n e - p o s e b n o stvara tjeskobu, te a u t o m a t s k i odašilje nega­
tivnu p r e d o d ž b u . I s t i n a j e d a R o m i i m a j u s v o j u k u l t u r u i običaje,
a n i k a d n i s a m d r ž a o u p i t n o m volju d a s e p o m o g n e t i m ljudima
d a s a č u v a j u t e s v o j e o b i č a j e i tradiciju. I p a k , j e d n o m s a m prili­
kom, u s t r o g o o s o b n o ime, p o t a k n u o pitanje volje Crkve da
u č i n i n e š t o k a k o b i s e p r o m i j e n i o n a č i n p o n a š a n j a koji rezultira
v r l o n e g a t i v n o m s l i k o m u v a n j s k o m svijetu, a t o j e o b i č a j R o m a
d a upošljavaju d j e c u u s v r h u p r o š n j e i k r a đ e . D r ž a o s a m d a b i s e
K o m i s i j a t r e b a l a p o z a b a v i t i p o z i t i v n i m p r i s t u p o m radi mijenja194
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
nja p o n a š a n j a , s n a d o m d a ć e s e uvjeti z a R o m e z n a t n o p o ­
boljšati p r o m i j e n e l i o n i t o svoje p o n a š a n j e . I a k o j e K o m i s i j a bila
p u n a d o b r i h n a k a n a u s m i s l u z a š t i t e p r a v a R o m a , n i s u bili s k l o n i
prihvatiti m o j savjet u t o m pitanju.
U v i j e k s a m t o pitanje r a z m a t r a o u o s o b n o i m e , t a k o d a moji
osvrti n e b u d u s h v a ć e n i k a o s l u ž b e n i s t a v o v i .
Kulturna
blaga
D a n a 7 . siječnja 1 9 9 3 . s u d j e l o v a o s a m n a otvaranju v a t i k a n ­
ske izložbe » R i m , n a n o v o rođen«, u n o v o u r e đ e n o j jugozapadnoj
galeriji K o n g r e s n e knjižnice. V a t i k a n s k a b l a g a koja n i k a d n i s u
n a p u s t i l a R i m b i l a s u t a d a i z l o ž e n a u K o n g r e s n o j knjižnici.
Dvjestotinjak primjeraka odabranih m e đ u 150.000 ukoričenih
rukopisa iz V a t i k a n s k e knjižnice bilo je t a m o i z l o ž e n o o č i m a
m n o g i h . M e đ u i z l o š c i m a s u b i l a i ljubavna p i s m a H e n r i k a V I I I . ,
s h e m a G a l i l e o v e S u n č e v e p j e g e , t e p r e k r a s n i t i s k a n i primjerci i z
p e t n a e s t o g i š e s n a e s t o g stoljeća.
V a t i k a n s k a knjižnica, koja j e u t e m e l j e n a k r a j e m p e t n a e s t o g
s t o l j e ć a u R i m u , r i z n i c a je v e l i k i h djela književnosti, z n a n o s t i i
u m j e t n o s t i i z t o g a razdoblja.
O v a j e i z l o ž b a b i l a p l o d p r o g r a m a r a z m j e n e , koji j e uklju­
č i v a o V a t i k a n s k u knjižnicu, K o n g r e s n u knjižnicu i v e l e p o s l a n ­
s t v o S A D pri S v e t o j S t o l i c i . Z a p o č e o s a m raditi n a t o m p r o ­
j e k t u u b r z o n a k o n s v o g i m e n o v a n j a 1 9 8 9 . , a sudjelovanje n a
o t v a r a n j u i z l o ž b e u W a s h i n g t o n u , p r e d kraj m o g m a n d a t a u
siječnju 1 9 9 3 . , b i l o j e v e l i k o u z b u đ e n j e .
P o s t o j a n j e p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u Sjedinjenih
D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e , koji s u z a p o č e t i u 1 9 8 4 . , pružaju m o g u ć ­
n o s t z a j e d n i č k o g r a d a u m n o g i m p o z i t i v n i m n a p o r i m a , uključu­
jući i kulturološke.
Prvi a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , W i l l i a m A . Wils o n , i n j e g o v a s u p r u g a Betty, odigrali su najvažniju u l o g u u razvi­
janju a m e r i č k o g i n t e r e s a z a v a t i k a n s k e m u z e j e . V o d e ć i stručnjaci
195
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
za u m j e t n o s t iz svih krajeva svijeta pružali su svoje savjete Vati­
k a n u o t o m e k a k o organizirati restauraciju S i k s t i n s k e k a p e l e
V e č e r o t v a r a n j a u K o n g r e s n o j knjižnici 1 9 9 3 . o k u p i l a j e pre­
ko s t o i p e d e s e t u g l e d n i k a iz a m e r i č k i h k u l t u r n i h i prosvjetnih
o r g a n i z a c i j a , a d o š l i s u vidjeti u l o g u k o j u j e S v e t a S t o l i c a odi­
grala tijekom p e t stoljeća, u kojima je s a č u v a l a d o k u m e n t e i
k u l t u r u t o g a v a ž n o g r a z d o b l j a u p o v i j e s t i svijeta.
Iako su glavni interesi bilateralnih o d n o s a usredotočeni na
ljudska prava, v j e r s k e s l o b o d e i h u m a n i t a r n e a k t i v n o s t i , p o s t o ­
jali s u č e s t i k u l t u r o l o š k i k o n t a k t i t i j e k o m r a z d o b l j a m o g a man­
d a t a u R i m u . S i k s t i n s k a k a p e l a , V a t i k a n s k a knjižnica, Zbirka
u m j e t n i n a i M u z e j , predstavljaju n e p r o c j e n j i v e m a n i f e s t a c i j e
k u l t u r e k r š ć a n s k o g svijeta, k o j e j e V a t i k a n t a k o pažljivo saču­
v a o . P r a v d a , h u m a n i t a r n i p o s l o v i , i z b j e g l i c e , o b r a z o v a n j e i dje­
latnosti iz kulture, područja su na kojima se interesi S v e t e Sto­
lice i Sjedinjenih D r ž a v a p o t p u n o poklapaju. U l o g a S v e t e Sto­
l i c e j e s t da i s k a ž e svoj s t a v o t i m p i t a n j i m a . U s l u č a j u u m j e t n o s t i ,
knjiga i o s t a l i h djela, o n a j e i m a l a g l a v n u u l o g u u n j i h o v u oču­
vanju z a s v e u k u p n o d r u š t v o .
B i o s a m u g o d n o i z n e n a đ e n velikim z n a č e n j e m š t o g a Sveta
S t o l i c a p r i d a j e k u l t u r i i o č u v a n j u u m j e t n o s t i , k n j i ž e v n o s t i i glaz­
b e i z p r o š l i h v r e m e n a . T o j e v r l o d j e l o t v o r a n p r o g r a m , koji o m o ­
gućuje da umjetnička remek-djela, s a d a u posjedu Vatikana,
b u d u d o s t u p n a svijetu. I z l o ž b a » R i m , n a n o v o r o đ e n « u Sjedi­
njenim D r ž a v a m a u 1993. godini, s a m o je dio t o g programa.
S v e t a S t o l i c a ž e l i p o t a k n u t i i n t e r e s z a u m j e t n o s t k a o sred­
s t v o za o d r ž a v a n j e v i š e r a z i n e i k v a l i t e t e r a s p o l o ž e n j a u svjet­
skim o d n o s i m a . U svojim r a z g o v o r i m a s vatikanskim dužno­
s n i c i m a m o g a o s a m u o č i t i d a o n i p r e t j e r a n i h e d o n i z a m , bijeg o d
zbilje, v u l g a r n o s t i m a t e r i j a l i z a m u s v i j e t u d r ž e i z o p a č e n o š ć u
društva. P o z i t i v a n i s k a z t e n j i h o v e b r i g e j e s t d a v a n j e v a ž n e u l o ­
g e kulturi, u m j e t n o s t i i k n j i ž e v n o s t i u n a š e m s v a k o d n e v n o m
životu.
196
XII.
poglavlje
Sveta Stolica i Sjedinjene D r ž a v e :
budući odnosi
P
o s e b n o m j e s t o k o j e u s v j e t s k i m o d n o s i m a imaju S j e d i n j e n e
D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a daje i m j e d i n s t v e n u m o g u ć n o s t d a
surađuju u u b l a ž a v a n j u m n o g i h svjetskih p r o b l e m a pri u l a s k u u
novo stoljeće.
Završilo je dugo, crno razdoblje sukoba velesila. Istočna Eu­
ropa i Sovjetski S a v e z o s l o b o đ e n i su zla autoritarnog komu­
nističkog sustava. P o t p u n i n e u s p j e h k o m u n i z m a očituje se u teš­
k o ć a m a tih z e m a l j a d a razviju ž i v o t n i s t a n d a r d koji b i s e pri­
m a k a o o n o m u zemljama sa s l o b o d n i m tržištem. A n e m o g u ć ­
nost k o m u n i s t i č k o g sustava da o s i g u r a pristojan standard života
bila j e p o p r a ć e n a i z n a č a j n i m n e d o s t a t k o m j a m s t a v a z a ljudska
p r a v a i vjerske s l o b o d e u z e m l j a m a gdje su k o m u n i s t i b i h na
vlasti.
S l o m S o v j e t s k o g S a v e z a i n j e g o v o g s t a t u s a v e l e s i l e z n a č i o je,
i s t o d o b n o , kraj s u k o b a i z m e đ u v e l e s i l a t e , p o g l a v i t o , v e ć u s l o ­
b o d u za zemlje iznikle iz starog Sovjetskog Saveza. Te zemlje
s a d a g r a d e j a m s t v a , k o j i m a ć e biti z a š t i ć e n a ljudska p r a v a i vjer­
ske slobode.
N o , d o k su opasnosti sukoba velesila prestale, regionalni
s u k o b i na B a l k a n u , K a v k a z u , u d i j e l o v i m a A f r i k e i A z i j e n a s ­
tavljaju s k r v o p r o l i ć e m , p a t n j a m a i s m r ć u .
Z a m a h nezavisnosti u šezdesetim i sedamdesetim godinama
u A f r i c i d o n i o j e s l o b o d u o d s t r a n e d o m i n a c i j e . N o , v e ć i n a tih
istih z e m a l j a p o g o đ e n a j e s a d a t r o s t r u k i m p r o k l e t s t v o m : siro197
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
m a š t v o m , n e p i s m e n o š ć u i b o l e s t i m a . M n o g e s u o d afričkih vlada
a u t o r i t a r n e , te uživaju l o š g l a s k a d a su u pitanju ljudska prava.
država p o b a č a j n a zahtjev, t e s e protivi p o t p o r i i z d r ž a v n i h sred­
stava, uz p o m o ć k o j e bi roditelji slali djecu u p r i v a t n e i vjerske
škole.
S i r e g l e d a n o , j a z i z m e đ u ž i v o t n o g s t a n d a r d a industrijskih
z e m a l j a sa s j e v e r a i z e m a l j a u razvoju s j u g a , i dalje se p o v e ć a v a
M o r a l n a b e s t i d n o s t i političke o p a s n o s t i o v e situacije morale bi
s v a k o m e biti vidljive.
Sve to, zajedno s pojavom Sjedinjenih Država u ulozi vodeće
v e l e s i l e , d o g o d i l o s e i s t o d o b n o s utjecajem š t o g a n a svjetske od­
n o s e obavljaju t r e n u t a č n a k o m u n i k a c i j a i p r e s t a n a k v e l i k i h ze­
maljskih u d a l j e n o s t i . Č i m su p r i r o d n e i l j u d s k e k a t a s t r o f e za­
desile n a r o d e S u d a n a , Etiopije, Somalije, Liberije, B a n g l a d e š a i
J u ž n e A f r i k e , z n a l i s m o z a njih g o t o v o i s t o g t r e n u t k a . A Sjedi­
n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a , z a j e d n o s o s t a l i m z e m l j a m a i Uje­
d i n j e n i m n a r o d i m a , r a d i l e s u z a j e d n o n a p r u ž a n j u p o m o ć i Afri­
ci. S u r a d n j a u h u m a n i t a r n i m p o s l o v i m a , k o j i m a s e p o m a g a l o
m i l i j u n i m a ljudi, b i l a j e j a s a n d o b i t a k i z n i k a o i z b l i ž i h d i p l o m a t ­
skih o d n o s a Sjedinjenih Država i S v e t e Stolice.
O s a m d e s e t e su g o d i n e pružale brojne primjere podudaranja
i n t e r e s a S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e . G l a v n a b o r b a vodila
s e p r o t i v c a r s t v a k o m u n i s t i č k o g zla. T a j e b i t k a d o b i v e n a ! Surad­
nja i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S A D b i l a j e p o t p o m o g n u t a s u g l a s n i m
pozicijama predsjednika R e a g a n a i predsjednika B u s h a s P a p o m
g l e d e p o b a č a j a , i z b o r a š k o l e , t e d r u g i h m o r a l n i h i z a z o v a . Sveta
je Stolica kroz povijest zastupala primjenu kršćanske poruke na
ž i v o t o d z a č e ć a d o s m r t i . T a k o đ e r j e uvijek z a g o v a r a l a d a ro­
d i t e l j i m a t r e b a o m o g u ć i t i d a p o r e z n i m n o v c e m š t o g a daju u
d r ž a v n u b l a g a j n u svojoj djeci o s i g u r a j u p o t p o r u u p r i v a t n i m i
vjerskim š k o l a m a . D o k j e p r o t i v tih p o z i c i j a u n u t a r Sjedinjenih
P r ž a v a postojala značajna oporba tijekom dvanaest godina Reag a n o v e i B u s h o v e vlade, dva su se predsjednika o s o b n o slagala i
o p ć e n i t o zastupala pozicije koje su se p o d u d a r a l e s politikom
Svete Stolice.
O v e s u r a z l i k e d r a m a t i č n o o c r t a n e t i j e k o m p o s j e t a p a p e Iva­
n a P a v l a II. D e n v e r u , p r i g o d o m S v j e t s k o g d a n a m l a d e ž i u k o l o ­
v o z u 1 9 9 3 . J e d n o m u z p r e d s j e d n i k a C l i n t o n a , koji j e stajao u z
njega, a i kasnije, pri z a v r š e t k u s v o g p o s j e t a , uz n a z o č n o s t p o t ­
p r e d s j e d n i k a G o r e a , P a p a j e i z r a z i o s n a ž n u o s u d u p o b a č a j a vrlo
j a s n i m riječima.
T o p r e d s t a v l j a z a m r š e n u situaciju u d i p l o m a t s k o j suradnji
S A D sa S v e t o m S t o l i c o m . Predsjednik R e a g a n i predsjednik
Bush stekli su ugled čelnika s visokom m o r a l n o m predanošću.
S a d a j o š nije j a s n o koji ć e biti d u g o r o č n i s t a v P a p e i n j e g o v i h
i s t o m i š l j e n i k a p r e m a v l a d i koja t a k o č v r s t o p o d u p i r e socijalnu
p o l i t i k u , a k o j u S v e t a S t o l i c a drži o z b i l j n o n e i s p r a v n o m .
P o v r h t o g a , o p ć e n i t o j e v i š e s k l o n o s t i z a t r a d i c i o n a l n o židovsko-kršćansko kulturno naslijeđe bilo u vladama R e a g a n a i
B u s h a n e g o š t o j e t o , i z g l e d a , slučaj u C l i n t o n o v o j vladi. S d r u g e
strane, C l i n t o n o v a vlada d u b o k o je p r e d a n a provođenju soci­
jalne pravde. M n o g i su katolici 1992. g o d i n e glasovali za pred­
s j e d n i k a C l i n t o n a z b o g n j e g o v i h stajališta u p i t a n j i m a socijalne
pravde.
M o g u ć n o s t i z a s l a g a n j e i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i Sjedinjenih
D r ž a v a umanjuju s e n a d o m a ć o j sceni. N a m e đ u n a r o d n o j s e
s c e n i , m e đ u t i m , m o g u ć n o s t i z a suglasja d r a m a t i č n o p o v e ć a v a j u .
V l a d a predsjednika Clintona, s p o č e t k o m u 1993., z a u z e l a je
z n a t n o r a z l i č i t a stajališta. P r e d s j e d n i k C l i n t o n u g l a v n o m po-
O č i t o j e cilj C l i n t o n o v e v l a d e staviti n a g l a s a k n a brojna p o ­
dručja u k o j i m a p o s t o j i s u g l a s n o s t o m e đ u n a r o d n i m p r o b l e ­
m i m a , a u j a v n o s t i z a n e m a r i v a t i r a z l i k e u g l e d a n j u na p o b a č a j .
T o s e j a s n o m o g l o vidjeti t i j e k o m p o s j e t a p a p e I v a n a P a v l a II.
D e n v e r u u 1 9 9 3 . P r e d s j e d n i k C l i n t o n i p o t p r e d s j e d n i k G o r e slu­
šali s u P a p i n e s n a ž n e izjave p r o t i v p o b a č a j a . O n i s u izbjegavah
t o p i t a n j e , t e s u u s v o j i m j a v n i m i z j a v a m a hvalili P a p i n u p o d r š k u
m e đ u n a r o d n i m pitanjima socijalne pravde.
198
199
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N e m a dvojbe d a j e svijet bolje m j e s t o z a ž i v o t b e z o p a s n o s t i
n u k l e a r n o g s u k o b a dviju v e l e s i l a . M e đ u t i m , r e g i o n a l n i sukobi
s v e s u brojniji. B u d u ć n o s t J u ž n e A f r i k e j e n e s i g u r n a . K i n a , Irak
S u d a n i drugi j o š uvijek predstavljaju m n o g e i z a z o v e n a pod­
ručju ljudskih prava.
taviti g o v o r i t i o m o r a l n i m p i t a n j i m a , t e ć e svoje u č e n j e univer­
z a l n o primjenjivati. O n n e ć e biti s e l e k t i v a n u svojoj kritici.
M i r n a B l i s k o m i s t o k u j o š j e uvijek n e i z v j e s t a n . N a ž a l o s t i
dalje će se d o g a đ a t i m n o g e l j u d s k e i p r i r o d n e k a t a s t r o f e u svi­
jetu.
S v e t a S t o l i c a , s a s v o j o m m e đ u n a r o d n o m m r e ž o m i moral­
n o m a n g a ž i r a n o š ć u , i S j e d i n j e n e D r ž a v e , k a o j e d i n a p r a v a vele­
sila u svijetu, m o g u biti d j e l o t v o r n i s u r a d n i c i na svjetskoj s c e n i u
p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a , vjerskih s l o b o d a , te u ublažavanju
ljudskih patnji.
P a p a k a o p o g l a v a r S v e t e S t o l i c e , t e n j e g o v i s u r a d n i c i u vladi
S v e t e S t o l i c e , n a s t a v i t ć e p o u č a v a t i k a o š t o s u t o radili i d o sada.
U to će biti u k l j u č e n a cijela p a l e t a pitanja, u r a s p o n u od onih
o s o b n e m o r a l n o s t i d o pitanja s o c i j a l n e p r a v d e u svijetu. B i l o b i
lakše kada bi se S v e t a S t o l i c a složila s t e m e l j n i m smjernicama
nacionalne i m e đ u n a r o d n e politike v l a d e Sjedinjenih Država.
T o j e p o g l a v i t o vrijedilo t i j e k o m v l a d e p r e d s j e d n i k a R e a g a n a i
B u s h a . T a k o đ e r j e p o s t o j a l o v e ć e s u g l a s j e o m e đ u n a r o d n i m po­
litičkim pitanjima t i j e k o m v l a d a v i n e p r e d s j e d n i k a R e a g a n a i
B u s h a , jer j e n a g l a s a k b i o n a p o b j e d i u b o r b i p r o t i v svjetskog
k o m u n i s t i č k o g zla. Taj j e cilj p o s t i g n u t , t e v i š e n e p r u ž a žarište
suglasja.
Izazov koji j e s a d a p r e d n a m a l e ž i u o d r ž a v a n j u t e v i t a l n e i
izrazito z n a č a j n e s u r a d n j e , kojoj p r i d o n o s e d i p l o m a t s k i o d n o s i
n a m e đ u n a r o d n o j razini. I m a o n i h u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a ,
koji s e b u n e k a d a P a p a ili n j e g o v i s u r a d n i c i i z S v e t e S t o l i c e ili
pripadajućih institucija j a v n o g o v o r e o p i t a n j i m a p o p u t p o b a ­
čaja, roditeljskih p r a v a u o b r a z o v a n j u , ili d r u g i m m o r a l n i m te­
m a m a . P a p i n o p r a v o d a g o v o r i o t a k v i m s t v a r i m a t r e b a biti zašti­
ć e n o , jer j e t o n j e g o v a j e d i n s t v e n a u l o g a u svijetu. P a p a ć e nas200
B u d u ć n o s t skriva t a k v e v e l i k e i z a z o v e , d a d i p l o m a t s k i o d ­
nosi S A D i S v e t e S t o l i c e moraju ojačati. Postoje sve naznake da
b i o v i o d n o s i m o g l i p o s t a t i z a m r š e n i j i . N o , korist o d njegovanja i
jačanja o v i h o d n o s a i s u r a d n j e bit će na d o b r o b i t milijuna ljudi u
svijetu. T o ć e biti uvijek k a d a S A D i S v e t a S t o l i c a surađuju,
m e đ u s o b n o i s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , u jačanju i p r o m i c a n j u
ljudskih p r a v a i vjerskih s l o b o d a .
S a d a , k a d a o d n o s i m o g u p o s t a t i zamršeniji, d o k i s t o d o b n o
pružaju v e ć e m o g u ć n o s t i , v a ž n o j e n a njih g l e d a t i k a o n a vrlo
ozbiljan p o s a o . T o z n a č i da, n a o b j e s t r a n e , S v e t a S t o l i c a i Sje­
dinjene D r ž a v e moraju i m e n o v a t i ozbiljne, k o m p e t e n t n e o s o b e
na r e c i p r o č n e diplomatske pozicije. Iskušenja da uporabe ove
p o z i c i j e z a b i l o š t o d r u g o o s i m d i p l o m a c i j e i z m e đ u dviju sila
trebaju s e p o t p u n o izbjeći.
M o ž d a p o s t o j e n e s l a g a n j a u p r i s t u p u k a k o riješiti p r o b l e m e ,
a p o n e k a d i u k l j u č n i m s t v a r i m a . No viši z a j e d n i č k i cilj zahtijeva
da Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica nastave usku diplomatsku
suradnju, j e r i m a t o l i k o m n o g o ljudi u svijetu koji ć e i m a t i koristi
o d o v e suradnje.
N a kraju ć e p r e v l a d a t i s u d koji i d e u p r i l o g trajne i p r o š i r e n e
s u r a d n j e i z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a — j e d i n e v e l e s i l e u svijetu i S v e t e S t o l i c e — j e d i n e m o r a l n e s n a g e sa svjetskom populacijom
koja i m a v l a d u . T o l i k o j e d o b r a p r o i z a š l o i z p r v o g d e s e t l j e ć a
d i p l o m a t s k e s u r a d n j e . A t o l i k o t o g a s e j o š m o ž e učiniti u bu­
d u ć i m d e s e t l j e ć i m a z a ljudsku o b i t e l j , m o d e r n i m s r e d s t v i m a k o ­
m u n i k a c i j e i n e s t a n k o m v e l i k i h z e m a l j s k i h udaljenosti. N o v i s e
u s p j e s i m o g u p o s t i ć i n a p o d r u č j u ljudskih prava i vjerskih s l o ­
b o d a z a s v e , a n o v i s e u č i n k o v i t i o d g o v o r i m o g u pripremiti z a
p o m o ć ž r t v a m a k a t a s t r o f a i z a z v a n i h ljudskim ili p r i r o d n i m n e ­
pogodama.
201
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
M e đ u n a r o d n a z a j e d n i c a , a p o g l a v i t o u g n j e t a v a n i i manje
sretni n a r o d i , i m a t ć e koristi o d č v r s t i h b i l a t e r a l n i h o d n o s a izm e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e . O d 1 9 8 4 . » S t a r a sla­
va« i » K r i ž « o d r ž a v a l i su ozbiljan i k o o p e r a t i v a n o d n o s . Pažljivo
njegovanje o v i h o d n o s a donijet ć e d o b r o s v j e t s k o j z a j e d n i c i .
Dodatak
I.
A u t o r o v a bilješka o s t r u k t u r i vlasti
Svete Stolice
V
lada Sjedinjenih Američkih Država ima diplomatske od­
n o s e s v l a d o m R i m o k a t o l i č k e crkve, o d n o s n o s a S v e t o m
Stolicom. Sjedinjene Države su 1984. priznale Svetu Stolicu kao
s u v e r e n u d r ž a v u u s k l o p u s v j e t s k e z a j e d n i c e država. T o pri­
znanje uključivalo je i razumijevanje S e n a t a Sjedinjenih Država,
d a ć e s l u ž b e n i o d n o s i a m e r i č k e v l a d e s a S v e t o m S t o l i c o m biti u
o n i m a s p e k t i m a , koji s u p o g o d n i z a S A D , a u s k l a d u s u s a m e ­
ričkim U s t a v o m i tradicijom.
T i s u a s p e k t i uključivali d i p l o m a t s k e a k t i v n o s t i S v e t e S t o l i c e ,
u r e d e koji p o s j e d u j u i n f o r m a c i j e o v l a d a v i n s k i m , p o l i t i č k i m i
d i p l o m a t s k i m p i t a n j i m a i z s v i h d i j e l o v a svijeta, t e u r e d e koji
p r o v o d e p o s l a n j a p a p i n e j a v n e p o l i t i k e , a t i č u s e ljudskih prava,
vjerskih s l o b o d a i h u m a n i t a r n i h p o s l o v a .
U k l j u č i v a l i su i k o n t a k t s p a p i n s k i m a g e n c i j a m a o d g o v o r ­
n i m a za z e m l j e u razvoju, za i z b j e g l i c e i m i g r a n t e , za zdravlje i
z a š t i t u o k o l i š a . P r i z n a n j e m S v e t e S t o l i c e 1 9 8 4 . S A D s u implicitno
p r i z n a l e d a p o s t o j e i djelatnosti S v e t e S t o l i c e gdje s e n e predviđa
miješanje v l a d e S A D . T o uključuje vjerske istine, i m e n o v a n j a bis­
k u p a , k a n o n i z i r a n j e svetaca, te c r k v e n e o d r e d b e o m o r a l n i m i etič­
k i m pitanjima, primjerice pitanja p o b a č a j a i eutanazije.
A.
Sveta
Stolica:
vlada
Katoličke
crkve
S v e t a S t o l i c a uključuje a u t o r i t e t , jurisdikciju i s u v e r e n i t e t
povjeren Papi i njegovim savjetnicima u svjetovnom i d u h o v n o m
202
203
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
v l a d a n j u i v o d s t v u R i m o k a t o l i č k e c r k v e d i l j e m svijeta. S v e t a Sto­
lica, d a k l e , m o r a l n a j e instancija; r e č e n o m o d e r n i m rječnikom
o n a j e s r e d i š n j a v l a d a R i m o k a t o l i č k e c r k v e . K a o takva, Sveta
S t o l i c a je institucija koja, u s k l a d u s m e đ u n a r o d n i m z a k o n i m a , a
i u praksi, p o s j e d u j e p r a v n u o s o b n o s t , koja joj d o p u š t a sklapati
u g o v o r e k a o p r a v n o r a v n o p r a v n o j državi, k a o i postavljanje i
primanje diplomatskih predstavnika. Sveta Stolica ima službene
d i p l o m a t s k e o d n o s e s v i š e o d 1 4 4 z e m l j e , uključujući i d i p l o m a t ­
s k e o d n o s e s a S A D . K a t o l i č k a crkva koju p r e d s t a v l j a S v e t a S t o ­
lica m e đ u n a r o d n a j e o r g a n i z a c i j a , koja broji p r e k o 9 0 0 milijuna
članova.
D i p l o m a t s k i p r e d s t a v n i c i S v e t e S t o l i c e p o z e m l j a m a svijeta
n o s e n a s l o v a p o s t o l s k o g nuncija. T o j e vatikanska titula z a vele­
p o s l a n i k a . U s l u č a j u k a d s n e k o m z e m l j o m n e p o s t o j e diplo­
m a t s k i o d n o s i , P a p a u r e d o v i t i m o k o l n o s t i m a u t a k v i m zemlja­
m a p o s t a v l j a a p o s t o l s k o g o p u n o m o ć e n i k a , koji j e P a p i n o s o b n i
predstavnik pred lokalnim biskupima.
P a p i n v e l e p o s l a n i k i m a dvije u l o g e . J e d n a j e d i p l o m a t s k a ,
a t o z n a č i d a j e v e l e p o s l a n i k S v e t e S t o l i c e pri v l a d i k o d k o j e j e
akreditiran. D r u g a je u l o g a vjerskog značenja, dakle on je
P a p i n p r e d s t a v n i k pri l o k a l n o j C r k v i , d a b i o s i g u r a v a o funk­
cioniranje k a n o n s k i h z a k o n a . A p o s t o l s k i nuncij t a k o đ e r pred­
laže i preporučuje izbor n o v i h biskupa. K a d a ne p o s t o j e diplo­
matski o d n o s i , p a p i n s k i p r e d s t a v n i k u o d r e đ e n o j zemlji obav­
lja s a m o v j e r s k u u l o g u .
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
B.
Vlada
i
ustanove
P a p a i m a v r h o v n u z a k o n s k u , i z v r š n u i s u d b e n u vlast u Crkvi.
On je u svojim ovlastima jednak a p s o l u t n o m monarhu. Ta se
vlast n e p r o t e ž e s a m o n a D r ž a v u V a t i k a n . S u v e r e n i t e t S v e t e
S t o l i c e u n i v e r z a l n a j e p o v i j e s n a č i n j e n i c a , p r i h v a ć e n a o d sve­
u k u p n e m e đ u n a r o d n e z a j e d n i c e . S v e t a S t o l i c a p r i m a i šalje di­
p l o m a t s k e izaslanike v e ć od četvrtog stoljeća. P a p a vlada preko
R i m s k e kurije i p a p i n s k e c i v i l n e s l u ž b e , koju upošljava S v e t a
Stolica.
R i m s k a kurija s a s t o j i s e o d D r ž a v n o g tajništva, k o j e i m a
d v a o d s j e k a : O d s j e k o p ć i h p o s l o v a i O d s j e k z a o d n o s e s drža­
v a m a , d e v e t k o n g r e g a c i j a ( i s t o v j e t n i h m i n i s t a r s t v i m a ) , tri s u ­
da, j e d a n a e s t v i j e ć a i č i t a v n i z p o v j e r e n s t a v a , t a j n i š t a v a i u r e ­
d a koji v o d e c r k v e n e p o s l o v e n a najvišoj razini. Kurijom
u p r a v l j a i k o o r d i n i r a j e D r ž a v n o t a j n i š t v o p o d v o d s t v o m dr­
ž a v n o g t a j n i k a , o s o b e koja j e d r u g a p o v a ž n o s t i pri S v e t o j
S t o l i c i i čiji p o l o ž a j o d g o v a r a p o l o ž a j u p r e m i j e r a . T a j n i k z a
o d n o s e s d r ž a v a m a z a p r a v o je v a t i k a n s k i ministar vanjskih
p o s l o v a . A m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o v e ć i n u svojih d o d i r a i m a s
tim u r e d o m .
C.
Rimska
kurija
S t r u k t u r a S v e t e S t o l i c e o p i s a n a j e o n a k v o m kakva j e bila
tijekom m o g a veleposlaničkog mandata.
V a t i k a n je sjedište S v e t e S t o l i c e u m a t e r i j a l n o m smislu. Sve­
t a S t o l i c a j e s u v e r e n i e n t i t e t koji p o s j e d u j e j e d i n s t v e n u s v e o p ć u
s u v e r e n o s t z b o g u l o g e koju Papa, p o g l a v a r K a t o l i č k e crkve, ima
u svijetu. S v e t a S t o l i c a je s u b j e k t m e đ u n a r o d n o g prava, šalje i
prima d i p l o m a t s k e izaslanike i posjeduje sva druga prava suve­
reniteta. O d n o s V a t i k a n a p r e m a Svetoj Stolici sličan je o d n o s u
Washingtona D.C. prema S A D . I Washington D.C. i Vatikan
sjedišta s u svojih d r ž a v a .
K o n g r e g a c i j e , sudovi, vijeća, službe, povjerenstva i u s t a n o v e
o z n a č e n i k u r z i v o m predstavljaju tijela s k o j i m a s m o , ja o s o b n o a i
m o j e osoblje, bili u s l u ž b e n o m k o n t a k t u . D r u g e institucije, koje su
p i s a n e n o r m a l n i m k u r e n t n i m s l o v i m a , predstavljaju o n e s kojima je
n a š e v e l e p o s l a n s t v o i m a l o m a l o k o n t a k a t a , jer s u poglavito vjer­
s k o g karaktera. Institucije su to crkvenih djelatnosti S v e t e Sto­
lice.
204
205
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Državno
tajništvo
(Državni
Papinska
vijeća
( n a č e l u s v a k o g vijeća je predsjednik)
tajnik)
Prvi odsjek:
Odsjek za opće poslove
( z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, p o d t a j n i k )
Vijeće za
Tajništvo za jedinstvo kršćana
Drugi odsjek: Odsjek za odnose s državama
( z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, p o d t a j n i k )
V i j e ć e z a obitelj
Vijeće za pravdu
Kongregacije
Vijeće
K o n g r e g a c i j a z a n a u k vjere ( p r e f e k t )
Vijeće za
Kongregacija za istočne Crkve (prefekt)
Vijeće
Kongregacija za bogoštovlje i disciplinu s a k r a m e n a t a (prefekt)
Latinsku
Ameriku
za
očuvanje
umjetničkog
naslijeđa
(tajnik)
i
Vijeće
za
sjemeništa
i
učilišta
(prefekt)
Stalno međudikasterijsko povjerenstvo za raspoređivanje
svećenstva (predsjednik)
Sudovi
A p o s t o l s k a p o k o r n i č a r n a (veliki p o k o r n i č a r )
Vrhovni sud A p o s t o l s k a signatura (pro-prefekt)
Sud Rimske rote (dekan)
206
za
i putnika
radnika
kulturu
društvena
povijesnog
Kongregacija za ustanove p o s v e ć e n o g a života i družbe
apostolskog života (prefekt)
Kongregacija
selilaca
zdravstvenih
Vijeće za
Kongregacija za klerike (prefekt)
povjerenstvo
apostolat
oko
V i j e ć e za dijalog s n e v j e r n i c i m a
(predsjednik)
Kongregacija za evangelizaciju naroda (prefekt)
Papinsko
za
brigu
srce«
V i j e ć e z a dijalog m e đ u r e l i g i j a m a
Kongregacija za biskupe (prefekt)
za
duhovnu
»Jedno
i mir
Vijeće za tumačenje zakonskih tekstova
K o n g r e g a c i j a z a pitanja s v e t a c a ( p r e f e k t )
Papinsko povjerenstvo
laike
priopćavanja
Službe
A p o s t o l s k a k o m o r a (komornik S v e t e rimske crkve)
U p r a v a imovine Apostolske Stolice (predsjednik)
Prefektura
gospodarskih poslova
Ostale
ustanove
Svete
Stolice
Rimske
(predsjednik)
kurije
Prefektura papinske palače (prefekt)
S l u ž b a b o g o s l u ž n i h slavlja v r h o v n o g s v e ć e n i k a (ravnatelj slavlja)
Papinska
Papinsko povjerenstvo
povjerenstva
za
Papinsko povjerenstvo
povijesne
Latinsku
i
vijeća
Ameriku
(prefekt)
za
očuvanje
umjetničke
baštine
(tajnik)
207
i
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Povjerenstvo
za
vjerske odnose
(predsjednik)
sa
Dodatak
Židovima
P a p i n s k o biblijsko p o v j e r e n s t v o ( p r e d s j e d n i k )
M e đ u n a r o d n o teološko povjerenstvo (predsjednik)
P a p i n s k o vijeće za m e đ u n a r o d n e euharistijske k o n g r e s e
II.
Saslušanja u o č i otvaranja
Američkog veleposlanstva
(predsjednik)
Saslušanje
Papinsko povjerenstvo za kršćansku arheologiju (predsjednik)
Papinsko povjerenstvo za povijesne znanosti (predsjednik)
Papinsko povjerenstvo »Ecclesia D e i « (predsjednik)
D i s c i p l i n s k o p o v j e r e n s t v o R i m s k e kurije ( p r e d s j e d n i k )
Stalno povjerenstvo za raspoređivanje klerika
Ustanove
povezane
sa
Svetom
Papinska
apostolska
akademija
Radio
Vatikanski
knjižnica
znanosti
Vatikan
televizijski
Williama
A.
Wilsona
Svetoj Stolici
D a n a 2. veljače 1984.
(prefekt)
(predsjednik)
(predsjednik)
R a d i o n i c a za održavanje i p o p r a v k e bazilike sv. P e t r a (predsjednik)
A p o s t o l s k a milostinjama (ravnatelj)
Vatikanska m n o g o j e z i č n a tiskara (glavni direktor,
direktor uprave)
Službeni
glede imenovanja
Stolicom
(predsjednik)
centar
S e n a t a Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a
z a v e l e p o s l a n i k a pri
V a t i k a n s k i tajni arhiv ( p r e f e k t )
Vatikanska
p r e d O d b o r o m za vanjsku politiku
(Odbor je prije saslušanja objavio da će se u svojim analizama
usredotočiti na pitanje:
trebaju li Sjedinjene Države imati diplo­
matske odnose sa Svetom Stolicom? Saslušanja koja su uslijedila
nisu prvenstveno trebala ispitati kvalitete gospodina
Wilsona.
Glas
u prilog gospodina
Wilsona bio je glas u prilog diplomatskih od­
nosa. 15 je glasova bilo »za« i 1 »protiv«.)
Imenovanje
Williama A. Wilsona
V a t i k a n s k a i z d a v a č k a knjižara ( p r e d s j e d n i k )
Četvrtak, 2. veljače 1984.
I n s t i t u t z a r e l i g i o z n a djela ( p r e l a t )
S e n a t Sjedinjenih D r ž a v a
dnevni
list
Tiskovni
— »L'Osservatore Romano«
ured Svete
Stolice
208
(glavni
(direktor)
urednik)
O d b o r z a vanjsku p o l i t i k u
Washington, D.C.
209
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
O d b o r se s a s t a o , s l i j e d o m o b a v i j e s t i , u 1 4 , 3 1 h, u s o b i SD 4 1 9 , u z g r a d i D i r k s e n S e n a t e O f f i c e , a p r e d s j e d a v a o m u j e uva­
ženi Richard Lugar.
tički i n t e r e s i . N e s p o m i n j e m t o d a b i h p o t a k n u o p r o t u a r g u m e n te. T o v j e r o j a t n o i n e ć e biti p o t r e b n o . A l i n a g l a s i o b i h d a j e taj
čin o b a v l j e n . O t o m e se raspravljalo u K o n g r e s u , i o d l u k a je
donijeta. S t o g a o n o š t o n a s d a n a s z a p r a v o z a n i m a , g o s p o d i n e
predsjedavajući, nije p r i k l a d n o s t t o g o d n o s a . Taj o d n o s postoji.
N a z o č n i : senatori Lugar, Percy, H e l m s , M a t h i a s , Murkowski, P e l l i T s o n g a s .
S e n a t o r L U G A R : O t v a r a m o v u s j e d n i c u O d b o r a z a vanjsku
p o l i t i k u u s v r h u s a s l u š a n j a g l e d e i m e n o v a n j a W i l l i a m a A . Wils o n a i z Kalifornije z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
P r e d s j e d a v a j u ć i i m a z a d o v o l j s t v o p o z d r a v i t i u v a ž e n o g mla­
đ e g s e n a t o r a i z D r ž a v e Kalifornije, P e t e a W i l s o n a , koji ć e pred­
staviti k a n d i d a t a .
Izlaganje
uvaženog
senatora
iz
Petea
Wilsona,
Kalifornije
O n o š t o nas zanima jesu kandidatove kvalitete, i z a t o se s
r a d o š ć u v r a ć a m n a njih, j e r s u i z v a n r e d n e . P o s t o j e d v a r a z l o g a
z b o g kojih b i W i l l i a m W i l s o n t r e b a o biti v e l e p o s l a n i k S A D u
Vatikanu.
Prvi j e , d a j e o n istaknuti j a v n i djelatnik. N j e g o v ž i v o t o p i s ,
čak i k a d je v r l o s a ž e t , j a s n o p o k a z u j e da je riječ o i s t a k n u t o m
g r a đ a n i n u . S l u ž i o je s v o m n a r o d u u r a z l i č i t i m svojstvima, u voj­
noj službi, a t a k o đ e r i k a o o s o b n i i z a s l a n i k p r e d s j e d n i k a Sjedi­
njenih A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i t i j e k o m p r o t e k l e tri
godine.
S e n a t o r W I L S O N : Z a h v a l j u j e m V a m , g o s p o d i n e predsje­
davajući, š t o i m a m č a s t p r e d s t a v i t i V a m k o l e g u i z Kalifornije,
i s t a k n u t o g a m e r i č k o g j a v n o g d j e l a t n i k a . V o l i o b i h d a m o g u reći
d a j e o n j o š j e d a n č l a n r a s p r o s t r a n j e n o g k l a n a W i l s o n o v i h , ali n i
n a k o n p o m n o g istraživanja n e m o g u p r o n a ć i n i k a k v e r o d b i n s k e
veze s kandidatom, koliko se g o d trudio. Vrlo sam ponosan,
m e đ u t i m , š t o g a m o g u držati p r i j a t e l j e m . G o s p o d i n e predsje­
davajući, š t e d e ć i v r i j e m e č l a n o v a o d b o r a i k a n d i d a t a , p o k u š a t ć u
b r z o prijeći n a stvar. P r e t p o s t a v l j a m d a ć e biti s v j e d o k a koji ć e
uslijediti n a k o n m e n e i n a k o n k a n d i d a t a , s a ž e l j o m d a s e o b r a t e
o d b o r u u v e z i s o n i m š t o o n i n a z i v a j u p r i k l a d n o š ć u ili neprik l a d n o š ć u čina koje je, istaknuo bih, svršeni čin.
T o j e , n a r a v n o , drugi i j o š bitniji r a z l o g . Z b o g s v o g i s k u s t v a
t i j e k o m p r o t e k l e tri g o d i n e o n i m a p o s e b a n u v i d u p o s t o j e ć i
o d n o s . T a k v o i s k u s t v o , p o m o m mišljenju, n e p o s j e d u j e n i t k o
drugi.
Diplomatski odnosi između Sjedinjenih Država i Vatikana
u s p o s t a v l j e n i s u d a n a 1 0 . siječnja o v e g o d i n e . Pri uspostavljanju
d i p l o m a t s k i h o d n o s a s V a t i k a n o m j e d n o s t a v n o j e u z e t a u obzir
činjenica d a j e S v e t a S t o l i c a u m n o g o p o g l e d a s v j e t s k a sila s
v e l i k i m u t j e c a j e m n a s t a v o v e i ž i v o t e g o l e m o g broja ljudi diljem
svijeta, a p o s e b i c e u p o d r u č j i m a g d j e su u p i t a n j u v i t a l n i a m e -
N i t k o , a k o s m i j e m s m j e r n o primijetiti, n e m a b o l j e o b r a z o v a ­
nje, bolju p r i p r e m u z a o d g o v o r n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a
pri S v e t o j S t o l i c i o d W i l l i a m a W i l s o n a . O n p o z n a j e p r o b l e m e , a
poznaje i m o g u ć n o s t i . Na današnje saslušanje dolazi s najvećom
ž e l j o m d a o b a v l j a n o v u d u ž n o s t , n a kojoj ć e biti s a d a , k a d a s u s e
zapravo obnovili diplomatski odnosi sa S v e t o m Stolicom.
210
211
O n j e i s t a k n u t i č l a n svoje z a j e d n i c e , d j e l a t a n n a r a z l i č i t i m
p o d r u č j i m a j a v n o g ž i v o t a . Z a n i m a j u ga, i u k l j u č e n je u njih,
o b r a z o v n e , z d r a v s t v e n e i k u l t u r n e djelatnosti, kojih j e p r e v i š e d a
b i s m o i h o v d j e spominjali. Z a svoj j e rad d o b i o p r i z n a n j a o d
stranih v l a d a . K a o najznačajnije, p r o š l e j e g o d i n e p r i m i o z l a t n u
m e d a l j u t a l i j a n s k o g C r v e n o g križa, š t o j e s a m o j e d a n o d p o k a ­
zatelja n j e g o v e i z n i m n e d o s a d a š n j e karijere, p o s e b i c e t i j e k o m
p r o t e k l e tri g o d i n e .
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
G o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n e b i h ž e l i o v i š e duljiti, v e ć ć u
j e d n o s t a v n o reći d a m i j e č a s t p o d r ž a t i n j e g o v o i m e n o v a n j e , n e
s a m o z a t o š t o B i l l a W i l s o n a u b r a j a m u o s o b n e prijatelje, v e ć i
z a t o š t o d r ž i m d a j e n j e g o v a s l u ž b a s v o m n a r o d u , i u ovoj po­
s e b n o j d u ž n o s t i , o n a z a koju j e o n n e s a m o i z v a n r e d n o p o d o b a n
v e ć i p o d o b n i j i o d b i l o k o j e d r u g e o s o b e koja j e m o g l a biti
i s t a k n u t a k a o k a n d i d a t . T i m e ja, u z p o š t o v a n j e , p r e p o r u č u j e m
d a o d b o r p o t v r d i P r e d s j e d n i k o v o i m e n o v a n j e . O n o ć e uvelike
služiti n a č a s t o v o j v l a d i i S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
Z a h v a l j u j e m V a m , g o s p o d i n e p r e d s j e d n i č e , n a o v o j prigodi.
Senator L U G A R : Hvala Vam, senatore Wilson, na ovom
r j e č i t o m predstavljanju.
D o p u s t i t e m i d a u g l a v n i m c r t a m a i z l o ž i m d n e v n i r e d saslu­
šanja. Ž e l i m o d a s a s l u š a n j e b u d e c j e l o v i t o i t e m e l j i t o , i d a s e sva
mišljenja s a s l u š a j u t i j e k o m p o s l i j e p o d n e v a . J a ć u p o d n i j e t i uvod­
n o i z l a g a n j e . Z a t i m ć u p o z d r a v i t i s e n a t o r a Percyja, u v a ž e n o g
p r e d s j e d n i k a n a š e g o d b o r a , koji ć e m o ž d a i m a t i u v o d n o izla­
g a n j e , z a t i m s e n a t o r a T s o n g a s a , t e k a n d i d a t a , s n j e g o v i m izla­
g a n j e m . T a d a ć e s e n a t o r i ispitivati k a n d i d a t a d o k n a svoja pita­
nja n e d o b i j u z a d o v o l j a v a j u ć e o d g o v o r e .
K a n d i d a t ć e z a t i m n a p u s t i t i s t o l z a s v j e d o k e , i o d b o r ć e sa­
s l u š a t i dvije s k u p i n e p o j e d i n a c a , koji ć e p r i s t u p i t i d a b i svjedočili
bilo o s a m o m kandidatu bilo o s v e u k u p n o m prijedlogu glede
p o s t o j a n j a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . M i ć e m o d a n a s saslu­
šati sve te svjedoke, članovi će o d b o r a m o ć i ispitati obje skupine.
N a d a m o s e d a ć e m o n a taj n a č i n i m a t i krajnje p o t p u n o iz­
vješće.
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u s p j e š n o o b n a š a o d u ž n o s t P r e d s j e d n i k o v a o s o b n o g izaslanika
pri S v e t o j S t o l i c i .
D r ž i m da je Predsjednikova odluka, da uspostavi diplomat­
ske o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m i p o s t a v i W i l l i a m a W i l s o n a z a
v o đ e n j e tih o d n o s a n a v e l e p o s l a n i č k o j razini, bila m u d r a .
S v e t a S t o l i c a d i p l o m a t s k i j e s t a l n o p r i s u t n a i i m a širok utje­
caj i j e d i n s t v e n i p r i s t u p u p o d r u č j i m a od v e l i k e v a ž n o s t i za vanj­
sku p o l i t i k u S j e d i n j e n i h D r ž a v a . I s t o č n a E u r o p a , Središnja
A m e r i k a , A f r i k a i F i l i p i n i izvrsni su primjeri.
V a t i k a n s k i d i p l o m a t i i d u ž n o s n i c i n i s u s a m o p r o m a t r a č i ili
d u h o v n i v o đ e , v e ć u m e đ u n a r o d n o j p o l i t i c i igraju aktivnu u l o g u .
N e d a v n i i s t a k n u t i primjer j e u s p j e š n o P a p i n o p o s r e d o v a n j e u
sukobu o k o kanala B e a g l e i z m e đ u A r g e n t i n e i Čilea, u pro­
b l e m u d a k l e koji s e c i j e l o s t o l j e ć e nije m o g a o riješiti. T i j e k o m
p r o t e k l i h dviju g o d i n a P r e d s j e d n i k , p o t p r e d s j e d n i k , državni
tajnik i o s t a l i č l a n o v i K a b i n e t a bili s u primljeni k o d P a p e , k a k o
bi r a z g o v a r a l i o š i r o k o m r a s p o n u p o l i t i č k i h i m o r a l n i h p r o b l e ­
m a s k o j i m a s e s u o č a v a svijet. S v a k i j e p r e d s j e d n i k Sjedinjenih
D r ž a v a u n e d a v n o j p r o š l o s t i , sastajući s e s P a p o m , p o k a z a o s v o ­
je poštovanje za istaknuti m e đ u n a r o d n i položaj papinstva.
V a t i k a n j e d u b o k o u k l j u č e n u pitanja o d v e l i k e v a ž n o s t i z a
Sjedinjene D r ž a v e , k a o š t o su Poljska i Libanon. M o ž d a su ma­
nje z n a n a , ali s u j e d n a k o v a ž n a i m n o g a d r u g a pitanja n a k o j i m a
v l a d a S A D d n e v n o s u r a đ u j e s V a t i k a n o m . P o l i t i k a useljavanja,
p o v r a t a k izbjeglica, r a s p o d j e l a lijekova i h r a n e i m n o š t v o drugih
djelatnosti p r e d m e t o m su uobičajene suradnje m e đ u vladama.
D o p u s t i t e m i d a n a p o č e t k u k a ž e m d a s e O d b o r z a vanjsku
p o l i t i k u d a n a s s a s t a j e k a k o b i s a s l u š a o P r e d s j e d n i k o v a kandi­
d a t a z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . O d b o r p o z d r a v l j a g o s ­
p o d i n a W i l l i a m a W i l s o n a , koji j e t i j e k o m p r o t e k l e tri g o d i n e
P r o š l o g ljeta i m a o s a m priliku biti n e p o s r e d n i m s v j e d o k o m
značenja V a t i k a n a na m o d e r n o j političkoj sceni. Posjetio s a m
Papu, zajedno sa p o š t o v a n i m predsjednikom ovog odbora i osta­
l i m s e n a t o r i m a , k a o d i o d e l e g a c i j e z a E u r o p u , k a k o b i s m o raz­
g o v a r a l i o p i t a n j i m a k o n t r o l e n a o r u ž a n j a i premještanja r a k e t a
srednjeg d o m e t a .
212
213
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D o n a š e g j e p o s j e t a d o š l o u o č i P a p i n e p o v i j e s n e misije u
poljskoj, gdje j e n j e g o v rad i m a o v e l i k o g utjecaja. P a p a Ivan
p a v a o II. predstavlja m o ć n u s n a g u g l e d e p o l i t i č k i h i moralnih
vrijednosti, k o j e mi u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a c i j e n i m o i koje su
tako v a ž n e z a d o s t o j a n s t v o m u š k a r a c a i ž e n a , gdje g o d s e nalazili-
M e đ u t i m , k a k o j e o d r e đ e n i broj p o j e d i n a c a izrazio brigu o
o p ć e m pitanju p r i k l a d n o s t i o d n o s a i z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i
V a t i k a n a , O d b o r j e p o z v a o s v j e d o k e d a g o v o r e o t o m pitanju,
k a k o b i svi s e n a t o r i m o g l i č u t i n j i h o v e s t a v o v e i iskoristiti i h z a
š t o p o t p u n i j i izvještaj O d b o r a . U s k o r o ć e m o p o z d r a v i t i t e p o j e ­
dince.
N a š p r e d s t a v n i k u V a t i k a n u o b r a đ u j e n e p r e k i d n i niz zah­
tjeva i z v r š n i h tijela i K o n g r e s a u i m e s l u ž b e n i h o s o b a koje žele
posjetiti P a p u ili o s t a l e v a t i k a n s k e d u ž n o s n i k e , k a k o b i razgo­
varali o p o d r u č j i m a od z a j e d n i č k o g i n t e r e s a . Č i n j e n i c a je da je
na m n o g o n a č i n a V a t i k a n d a l e k o značajniji č i m b e n i k , i sa širim
područjem djelovanja, o d m n o g i h d r u g i h v l a d a s k o j i m a održa­
vamo f o r m a l n e o d n o s e .
D o p u s t i t e m i da, u korist O d b o r a i s v j e d o k a , p o d s j e t i m n a
k r o n o l o g i j u d o g a đ a j a koji s u p r e t h o d i l i o v o m saslušanju. P o k o j ­
n i C l e m e n t Z a b l o c k i , p r e d s j e d n i k O d b o r a z a vanjsku p o l i t i k u
P r e d s t a v n i č k o g d o m a K o n g r e s a , d a n a 3 0 . lipnja 1 9 8 3 . p o d n i o j e
r e z o l u c i j u z a u k i d a n j e z a b r a n e financiranja p o s l a n s t v a u R i m u .
Prijedlog njegova D o m a i m a o j e dvostranačko supokroviteljstvo
o d s t r a n e d v a d e s e t i š e s t č l a n o v a P r e d s t a v n i č k o g d o m a , uklju­
čujući v e ć i n u č l a n o v a O d b o r a z a v a n j s k e p o s l o v e .
T a j e č i n j e n i c a o p ć e p r i z n a t a o d s t r a n e 1 0 7 o s t a l i h zemalja,
uključujući g o t o v o s v e v e ć e d r ž a v e svijeta, i z u z e v S o v j e t s k o g Sa­
veza i N a r o d n e R e p u b l i k e K i n e . S v e t a j e S t o l i c a p r i s t u p i l a me­
đ u n a r o d n i m u g o v o r i m a , o d kojih s u u n e k i m a S j e d i n j e n e Drža­
v e s u p o t p i s n i c e . U k r a t k o , S v e t a j e S t o l i c a m e đ u n a r o d n o priznati
suvereni č i m b e n i k , i i m a s v o j e p r e d s t a v n i k e u m e đ u n a r o d n i m
organizacijama k a o š t o s u U j e d i n j e n i n a r o d i i O r g a n i z a c i j a a m e ­
ričkih država.
Z b o g s v a k o g o d tih r a z l o g a p r i m j e r e n o j e i o d g o v a r a j u ć e d a
pošaljemo v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . Taj j e o d n o s u skladu
ne s a m o sa z d r a v i m r a z u m o m , n e g o i s a m e r i č k o m t r a d i c i j o m i
praksom ranijih v l a d a n a š e R e p u b l i k e .
D a n a s n e ć u nadalje obrazlagati o v o pitanje. J e d n o s t a v n o ću
reći, d a vjerujem k a k o t e r e t d o k a z a l e ž i n a o n i m a , koji b i tvrdili
da postoji p o s e b a n razlog da se z a n i j e č e P r e d s j e d n i k o v a jasno
određena u s t a v n a o v l a s t d a i m e n u j e v e l e p o s l a n i k e . P r e d s j e d n i k
je dana 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . u s p o s t a v i o d i p l o m a t s k e o d n o s e s Vati­
kanom. D a k l e , s e n a t o r i ć e s e p o z i v a t i n e d a p r o s u đ u j u taj p o s t u ­
pak, v e ć d a d o n e s u s u d o p r i k l a d n o s t i g o s p o d i n a W i l s o n a z a
mjesto n a k o j e j e i m e n o v a n .
214
J a s a m p o d n i o p r a t e ć i p r i j e d l o g 3 . k o l o v o z a 1 9 8 3 . , i taj j e
prijedlog i m a o dvostranačko supokroviteljstvo od strane dvade­
set i troje s e n a t o r a . Ta je mjera bila p r e d l o ž e n a k a o a m a n d m a n
na S.1342, prijedlog z a k o n a o ovlaštenju State Departmenta,
d a n a 2 2 . rujna 1 9 8 3 .
T o j e b i o t r e ć i a m a n d m a n koji s e r a z m a t r a o . D o d a o b i h d a
s e r a z m a t r a n j e p r i j e d l o g a z a k o n a o S t a t e D e p a r t m e n t u odvijalo
s p r e k i d i m a t i j e k o m razdoblja o d č e t i r i tjedna. U s r e d t o g razma­
tranja, p r o t i v n i c i a m a n d m a n a koji s a m p o d n i o o d r ž a l i s u 5 . lis­
t o p a d a konferenciju za tisak na C a p i t o l Hillu.
D o k o n a č n o g p r i h v a ć a n j a S . 1 3 4 2 nije d o š l o s v e d o 2 0 . lis­
topada, dana kada je Senat razmatrao dvadeset i devet amand­
m a n a p r v o g stupnja, s a š i r o k i m m o g u ć n o s t i m a z a s v a k o g s e n a ­
t o r a da daje p r i m j e d b e ili p o s t a v l j a pitanja u s v e z i s a m a n d m a ­
n o m , a tijekom razmatranja prijedloga Z a k o n a .
Konferencija S e n a t a i D o m a g l e d e prijedloga Z a k o n a o Sta­
t e D e p a r t m e n t u o d r ž a l a s e 1., 2., 3., 8 . i 1 0 . s t u d e n o g . N a k o n
r a s p r a v e o a m a n d m a n u S e n a t a , D o m s e p o v u k a o i p r i h v a t i o stav
S e n a t a , t e s e o d r ž a l a r a s p r a v a u kojoj j e n e k o l i c i n a n a s bila
angažirana u o t v o r e n o m zasjedanju O d b o r a te konferencije.
215
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
P r i j e d l o g z a k o n a o S t a t e D e p a r t m e n t u v r a t i o se i u S e n a t i u
D o m . S e n a t j e 18. s t u d e n o g a p o t v r d i o k o n f e r e n c i j s k i izvještaj
N i j e d a n s e n a t o r nije p o s t a v i o n i k a k v o p i t a n j e o v a t i k a n s k o m
a m a n d m a n u . D a n a 2 2 . s t u d e n o g a P r e d s j e d n i k j e p o t p i s a o pri­
jedlog zakona.
s v o m p r e d s j e d n i k u u o v o m s v o j s t v u — p r v o u svojstvu o s o b n o g
i z a s l a n i k a p r e d s j e d n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j Stolici, a
s a d a k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i . Ž e l i m v a s uvjeriti d a ću,
u k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , u č i n i t i s v e k a k o b i h taj p o s a o obavljao
najbolje š t o m o g u .
U s v a k o j fazi o v o g p r o c e s a , m o j j e u r e d d a v a o izjavu z a tisak
o t o m e k a k o n a p r e d u j e d o n o š e n j e z a k o n a , a j a s a m t i j e k o m sva­
ke f a z e s u d j e l o v a o u d o s t a r a z g o v o r a o t o m p r e d m e t u u sredstvi­
m a j a v n o g priopćavanja. T i j e k o m m j e s e c a p r o s i n c a Predsjednik
je, u j e k u b r o j n i h n a g a đ a n j a u tisku, r a z m a t r a o da li da nastavi s
u s p o s t a v l j a n j e m f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m Sto­
licom.
Pitanje koje će se z a s i g u r n o postaviti jest k a k o će Sjedinjene
D r ž a v e d o b i t i v i š e k o r i s t i o d p u n i h d i p l o m a t s k i h ili n o r m a l n i h
d i p l o m a t s k i h o d n o s a o d o n o g a š t o s m o bili m o g l i d o b i t i u p r o š ­
l o s t i . O d g o v o r ć e n a t o pitanje, vjerujem, biti bogatiji u z n a č e n j u
u k o l i k o m i u n e k o l i k o m i n u t a b u d e d o p u š t e n o d a t i kratak pre­
gled povijesti naših o d n o s a s p a p i n s k o m državom i sa S v e t o m
S t o l i c o m o d s a m o g početka, što znači o d 1797. d o danas.
O d l u č i o j e d a t o t r e b a u č i n i t i 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . P a p i r i o ime­
n o v a n j u p r e d l o ž e n o g v e l e p o s l a n i k a W i l s o n a stigli s u u z uobi­
čajenu m o l b u od strane vlade, da S e n a t razmotri imenovanje na
o d g o v a r a j u ć i n a č i n , š t o m i d a n a s n a s t a v l j a m o činiti.
I s t a k n u o b i h d a j e prvi a m a n d m a n n a U s t a v , koji s e č e s t o
s p o m i n j e pri r a z m a t r a n j u o v o g pitanja, b i o d o n e s e n 1 7 9 1 . , a d a
su u 1 7 9 7 . , u p o s l j e d n j o j g o d i n i m a n d a t a p r e d s j e d n i k a W a s h i n g t o n a , S j e d i n j e n e D r ž a v e p o s l a l e p r v o g k o n z u l a u R i m , koji j e
p r e d s t a v l j a o S j e d i n j e n e D r ž a v e u p a p i n s k o j državi.
D a v š i o v o u v o d n o i z l a g a n j e , ž e l i o b i h s a d a p o z d r a v i t i kandi­
data. G o s p o d i n e W i l s o n , i m a t e l i u v o d n o i z l a g a n j e ?
Izlaganje
uvaženog
imenovanog
Williama
A.
veleposlanika
Wilsona,
pri
Svetoj
iz
Kalifornije,
Stolici
G o s p o d i n W I L S O N : D a , g o s p o d i n e predsjedavajući, imam.
Ž e l i o bih prvo pozdraviti V a s , g o s p o d i n e predsjedavajući, i
ostale č l a n o v e O d b o r a , i zahvaliti V a m na prigodi da b u d e m
ovdje, k a k o b i h p o d n i o i z l a g a n j e i o d g o v o r i o n a pitanja.
T a k o đ e r bih o v o m prilikom želio zahvaliti m o j e m prezime­
njaku i z K a l i f o r n i j e , s e n a t o r u W i l s o n u , n a n j e g o v i m I j u b e z n i m
o p a s k a m a i n j e g o v u u v o d n o m izlaganju. S e n a t o r e , hvala V a m .
Senator W I L S O N : Bilo mi je zadovoljstvo.
K o n z u l a r n e s m o o d n o s e s p a p i n s k o m d r ž a v o m održavali o d
1 7 9 7 . d o 1 8 4 8 . , k a d a s u o d n o s i bili p o d i g n u t i n a r a z i n u legacije
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . č e t i r i s u ministra
s l u ž i l a n a š o j z e m l j i u R i m u , predstavljajući n a s u p a p i n s k o j drža­
vi, a s v a k o g a j e o d njih p o t v r d i o S e n a t .
Svjetska se situacija od 1 8 6 7 . uistinu d o b r i m dijelom promi­
j e n i l a , i d o k s u p a p e i p a p i n s k e d r ž a v e i z g u b i l e n e k e o d svojih
teritorija, n e k a od svojih svjetovnih dobara, da t a k o kažem, u
i s t o v r i j e m e n j i h o v utjecaj u svijetu, d u h o v n a s k r b i d i p l o m a t s k a
prisutnost zaista su se povećali.
N e ć u s e upuštati u šire n a p o m e n e . I m a o s a m n e k e napo­
m e n e k o j e j e i z n i o n e s a m o m o j prijatelj i p r e z i m e n j a k i z Kali­
fornije v e ć i Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. S t o g a ću preskočiti
d i o i z l a g a n j a , k o j e p r e d a j e m z a izvještaj. S t i m s t e v e ć u p o z n a t i .
G o s p o d i n W I L S O N : D o p u s t i t e m i najprije d a k a ž e m , k a k o
m i j e v e l i k a č a s t t o š t o s a m p o z v a n d a s l u ž i m svojoj d o m o v i n i i
M e đ u t i m , ž e l i o b i h j e d n o s t a v n o r e ć i : g l e d e pitanja o koristi
koja će proizlaziti iz p u n i h diplomatskih o d n o s a s V a t i k a n o m i iz
216
217
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
V E L E P O S LANI K O V A P R I Č A
postojanja veleposlanika, o n a će proizlaziti p r v e n s t v e n o iz stalne
n a z o č n o s t i u V a t i k a n u - iz s t a l n o s t i k o j e nije b i l o od 1 8 6 7 .
S j e d i n j e n e s u D r ž a v e p o s l a l e s v o g p r v o g k o n z u l a u R i m ka­
k o b i p r e d s t a v l j a o v l a d u S A D u g l a v n o m g r a d u p a p i n s k e drža­
ve 1797., posljednje g o d i n e m a n d a t a predsjednika G e o r g e a
W a s h i n g t o n a . Održavali s m o konzularne o d n o s e s papinskim
d r ž a v a m a d o 1 8 4 8 . , k a d a s u s e o d n o s i p o d i g l i n a razinu l e g a c i j e
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . četiri s u m i n i s t r a
p r e d s t a v l j a l a n a š u v l a d u u p a p i n s k o j državi; s v e j e m i n i s t r e p o ­
tvrdio Senat.
K a o š t o v j e r o j a t n o z n a t e , razni p r e d s j e d n i c i , o d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a d o p r e d s j e d n i k a R e a g a n a , slali s u s v o j e o s o b n e iza­
s l a n i k e . N i j e t o b i l o trajno stanje. B i l a s u n a i m e tri p r e d s j e d n i k a
koji n i s u p o s l a l i o s o b n e i z a s l a n i k e , p a j e t o b i l o s t a n j e s pre­
k i d i m a , a o n o n e v o d i stvaranju o s j e ć a j a s t a l n o s t i i z m e đ u dviju
država, t o j e s t , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Z a t o s a s t a l n o š ć u i s t a l n i m u r e d o m o č e k u j e m o d a ć e s e raz­
viti bolji k o m u n i k a c i j s k i kanali, o d kojih ć e i m a t i k o r i s t i i Sjedi­
njene D r ž a v e i Sveta Stolica.
Ž e l i o b i h V a m zahvaliti, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n a pri­
g o d i d a i z n e s e m o v e n a p o m e n e , i r a d o ć u o d g o v o r i t i n a sva
pitanja n a koja b u d e m m o g a o .
( S l i j e d i p r i p r e m l j e n o izlaganje g o s p o d i n a W i l s o n a . )
Pripremljeno
Williama
izlaganje
A.
uvaženog
Wilsona
G o s p o d i n e predsjedavajući, č l a n o v i O d b o r a , z a h v a l a n s a m
V a m a i članovima O d b o r a na prigodi da se danas pojavim pred
Vama.
V e l i k a j e č a s t biti p o z v a n služiti n a o v o m v a ž n o m p o l o ž a j u
svojoj d o m o v i n i i P r e d s j e d n i k u . U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , uvje­
r a v a m V a s d a ć u t o raditi najbolje š t o b u d e m m o g a o .
N e t k o m o ž e p o s t a v i t i pitanje, k a k o ć e p o d i z a n j e n a š i h o d n o s a s V a t i k a n o m n a v i š u razinu p o v e ć a t i k o r i s t i k o j e d o b i v a m o
iz takvog o d n o s a , u usporedbi s r a z i n o m o d n o s a kakav s m o
ranije o d r ž a v a l i ? O d g o v o r b i n a t o p i t a n j e m o g a o biti b o g a t i j i u
z n a č e n j u u k o l i k o , u z V a š e d o p u š t e n j e , p o t r o š i m koji t r e n u t a k n a
p r e g l e d povijesti o d n o s a Sjedinjenih D r ž a v a s ranijim p a p i n s k i m
državama.
218
S v j e t s k a s e situacija o d t o g v r e m e n a d r a s t i č n o p r o m i j e n i l a .
I a k o s u p a p e i z g u b i l i svoja s v j e t o v n a d o b r a , i z u z e v G r a d a V a t i ­
k a n a u R i m u , v a ž n o s t j e V a t i k a n a u svjetskoj p o l i t i c i o d tih d a n a
s i l n o p o r a s l a . Priznavajući v r i j e d n o s t t o g a , K o n g r e s j e p r o š l e
g o d i n e p o d u z e o korake kako bi Predsjedniku otvorio put da
p o n o v n o uspostavi normalne diplomatske o d n o s e sa S v e t o m
Stolicom.
Z a k o n j e p r o š l o g lipnja D o m u p r e d l o ž i o p o k o j n i k o n g r e s m e n Z a b l o c k i , a S e n a t u Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. P r e d ­
sjednik je p o t p i s a o z a k o n u s t u d e n o m , a 15. prosinca 1983.,
n a k o n konzultacija s K o n g r e s o m i p r e m a Predsjednikovim upu­
t a m a , s V a t i k a n o m su izmijenjene d i p l o m a t s k e n o t e . Priopćenje
z a j a v n o s t d a n o j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . , č i m e s u s e u s p o s t a v i l i for­
m a l n i diplomatski o d n o s i i z m e đ u vlade Sjedinjenih D r ž a v a i
S v e t e S t o l i c e . T i m e s m o s e pridružili 1 0 7 o s t a l i h d r ž a v a k o j e s u
v e ć uspostavile takve odnose.
Sljedeći je korak poslati veleposlanika Svetoj Stolici. D o ­
p u s t i t e m i d a v a m k a ž e m z a š t o j e taj k o r a k t a k o z n a č a j a n z a n a š
nacionalni interes.
V a t i k a n j e z n a č a j a n č i m b e n i k n a svjetskoj s c e n i . T o j e s u ­
v e r e n a država, i n j e z i n j e utjecaj d a n a s č a k v e ć e g d o s e g a n e g o
t i j e k o m 1 9 . s t o l j e ć a , k a d a s m o zadnji p u t o d r ž a v a l i d i p l o m a t s k e
odnose.
V a t i k a n o d r ž a v a d i p l o m a t s k u p r i s u t n o s t i i m a široki utjecaj i
pristup važnim područjima od velikog interesa za Sjedinjene
219
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
postojanja veleposlanika, o n a će proizlaziti p r v e n s t v e n o iz stalne
n a z o č n o s t i u V a t i k a n u — iz s t a l n o s t i k o j e nije b i l o od 1 8 6 7 .
S j e d i n j e n e s u D r ž a v e p o s l a l e s v o g p r v o g k o n z u l a u R i m ka­
k o b i p r e d s t a v l j a o v l a d u S A D u g l a v n o m g r a d u p a p i n s k e drža­
ve 1797., posljednje godine m a n d a t a predsjednika G e o r g e a
W a s h i n g t o n a . Održavali s m o konzularne o d n o s e s papinskim
d r ž a v a m a d o 1 8 4 8 . , k a d a s u s e o d n o s i p o d i g l i n a razinu l e g a c i j e
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . četiri s u m i n i s t r a
p r e d s t a v l j a l a n a š u v l a d u u p a p i n s k o j državi; s v e j e m i n i s t r e p o ­
tvrdio Senat.
K a o š t o v j e r o j a t n o z n a t e , razni p r e d s j e d n i c i , o d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a d o p r e d s j e d n i k a R e a g a n a , slali s u s v o j e o s o b n e iza­
s l a n i k e . N i j e t o b i l o trajno stanje. B i l a s u n a i m e tri p r e d s j e d n i k a
koji n i s u p o s l a l i o s o b n e i z a s l a n i k e , p a j e t o b i l o s t a n j e s pre­
k i d i m a , a o n o n e v o d i stvaranju o s j e ć a j a s t a l n o s t i i z m e đ u dviju
država, t o j e s t , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Z a t o s a s t a l n o š ć u i s t a l n i m u r e d o m o č e k u j e m o d a ć e s e raz­
viti bolji k o m u n i k a c i j s k i kanali, o d kojih ć e i m a t i k o r i s t i i Sjedi­
njene D r ž a v e i Sveta Stolica.
Ž e l i o b i h V a m zahvaliti, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n a pri­
g o d i d a i z n e s e m o v e n a p o m e n e , i r a d o ć u o d g o v o r i t i n a sva
pitanja n a koja b u d e m m o g a o .
( S l i j e d i p r i p r e m l j e n o izlaganje g o s p o d i n a W i l s o n a . )
Pripremljeno
Williama
izlaganje
A.
uvaženog
Wilsona
G o s p o d i n e predsjedavajući, č l a n o v i O d b o r a , z a h v a l a n s a m
V a m a i članovima O d b o r a na prigodi da se danas pojavim pred
Vama.
V e l i k a j e č a s t biti p o z v a n služiti n a o v o m v a ž n o m p o l o ž a j u
svojoj d o m o v i n i i P r e d s j e d n i k u . U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , uvje­
r a v a m V a s d a ć u t o raditi najbolje š t o b u d e m m o g a o .
N e t k o m o ž e p o s t a v i t i pitanje, k a k o ć e p o d i z a n j e n a š i h o d ­
n o s a s V a t i k a n o m n a v i š u razinu p o v e ć a t i k o r i s t i k o j e d o b i v a m o
iz takvog o d n o s a , u usporedbi s r a z i n o m o d n o s a kakav s m o
ranije o d r ž a v a l i ? O d g o v o r b i n a t o p i t a n j e m o g a o biti b o g a t i j i u
z n a č e n j u u k o l i k o , u z V a š e d o p u š t e n j e , p o t r o š i m koji t r e n u t a k n a
p r e g l e d povijesti o d n o s a Sjedinjenih D r ž a v a s ranijim p a p i n s k i m
državama.
218
S v j e t s k a s e situacija o d t o g v r e m e n a d r a s t i č n o p r o m i j e n i l a .
I a k o s u p a p e i z g u b i l i svoja s v j e t o v n a d o b r a , i z u z e v G r a d a V a t i ­
k a n a u R i m u , v a ž n o s t j e V a t i k a n a u svjetskoj p o l i t i c i o d tih d a n a
s i l n o p o r a s l a . Priznavajući v r i j e d n o s t t o g a , K o n g r e s j e p r o š l e
g o d i n e p o d u z e o korake kako bi Predsjedniku otvorio put da
p o n o v n o uspostavi normalne diplomatske o d n o s e sa S v e t o m
Stolicom.
Z a k o n j e p r o š l o g lipnja D o m u p r e d l o ž i o p o k o j n i k o n g r e s m e n Z a b l o c k i , a S e n a t u Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. P r e d ­
sjednik je p o t p i s a o z a k o n u s t u d e n o m , a 15. prosinca 1983.,
n a k o n konzultacija s K o n g r e s o m i p r e m a Predsjednikovim upu­
t a m a , s V a t i k a n o m su izmijenjene d i p l o m a t s k e n o t e . Priopćenje
z a j a v n o s t d a n o j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . , č i m e s u s e u s p o s t a v i l i for­
m a l n i diplomatski o d n o s i i z m e đ u vlade Sjedinjenih D r ž a v a i
S v e t e S t o l i c e . T i m e s m o s e pridružili 1 0 7 o s t a l i h d r ž a v a k o j e s u
v e ć uspostavile takve odnose.
Sljedeći je korak poslati veleposlanika Svetoj Stolici. D o ­
p u s t i t e m i d a v a m k a ž e m z a š t o j e taj k o r a k t a k o z n a č a j a n z a n a š
nacionalni interes.
V a t i k a n j e z n a č a j a n č i m b e n i k n a svjetskoj s c e n i . T o j e s u ­
v e r e n a država, i n j e z i n j e utjecaj d a n a s č a k v e ć e g d o s e g a n e g o
t i j e k o m 1 9 . s t o l j e ć a , k a d a s m o zadnji p u t o d r ž a v a l i d i p l o m a t s k e
odnose.
V a t i k a n o d r ž a v a d i p l o m a t s k u p r i s u t n o s t i i m a široki utjecaj i
pristup važnim područjima od velikog interesa za Sjedinjene
219
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r ž a v e , k a o š t o s u i s t o č n a E u r o p a , S r e d i š n j a A m e r i k a , Afrika
Bliski i s t o k i Filipini. V a t i k a n s k i d i p l o m a t i , z a k o j e s e o p ć e n i t o
s m a t r a d a s u m e d u najstručnijima u svijetu, n i s u s a m o proma­
trači ili d u h o v n i v o đ e , v e ć imaju a k t i v n u u l o g u u m e đ u n a r o d n o j
politici.
D a i z a b e r e m o s a m o j e d a n n e d a v n i primjer, u p r a v o o v o g a
m j e s e c a , n a k o n g o d i n a strpljive d i p l o m a c i j e , i z g l e d a d a V a t i k a n
u s p j e š n o p o s r e d u j e u rješavanju j e d n o s t o l j e ć e s t a r o g s p o r a o k o
k a n a l a B e a g l e , koji j e v i š e p u t a p r i j e t i o d a ć e d o v e s t i d o rata
između Argentine i Čilea.
M a n j e s u p o z n a t e , m e đ u t i m , d n e v n e , ali v r l o z n a č a j n e ak­
tivnosti V a t i k a n a koje se o d n o s e na pitanja iz cijelog spektra
a m e r i č k i h i n t e r e s a , uključujući p o l i t i k u useljavanja, p o v r a t a k iz­
bjeglica, r a s p o d j e l u h r a n e i lijekova, k o n t r o l u n a r k o t i k a , obra­
zovanje i m n o g e druge.
N a taj n a č i n V a t i k a n u t j e č e n a v e l i k broj p i t a n j a z n a č a j n i h z a
i n t e r e s e v a n j s k e p o l i t i k e S A D . I a k o s e n a š i p o g l e d i uvijek n e
p o d u d a r a j u , S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a m o ž e s a m o koristiti p o ­
boljšana i z m j e n a s p o z n a j a koju ć e pružiti p o d i z a n j e n a š i h o d n o s a
na viši stupanj. Slanje n a š e g v e l e p o s l a n i k a k S v e t o j Stolici b i o bi
izraz n a š e n a m j e r e d a o d r ž a v a m o najbliže m o g u ć e d i p l o m a t s k e
o d n o s e s t o m m a l o m ali utjecajnom s u v e r e n o m d r ž a v o m .
U k r a t k o , vjerujem d a ć e t o š t o i m a m o s t a l n o v e l e p o s l a n s t v o
i stalnog veleposlanika akreditiranog u V a t i k a n u povećati našu
m o g u ć n o s t da o s i g u r a m o k a k o bi V a t i k a n shvatio stav vlade
S A D o bitnim pitanjima današnjice. V a t i k a n je u m n o g o po­
g l e d a svjetska sila, i u n a j v e ć e m j e i n t e r e s u n a š e v a n j s k e p o l i t i k e
da se prema njemu o d n o s i m o kao prema takvom.
Zahvaljujem v a m na ovoj prigodi da v a m se predstavim, te
d a m k o m e n t a r e i bit ć e m i z a d o v o l j s t v o o d g o v o r i t i n a v a š a pi­
tanja. H v a l a v a m .
Senator L U G A R : Hvala Vam, gospodine Wilson.
220
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a o š t o j e u s u g l a š e n o , n a s t a v i t ć e m o u z v r e m e n s k o ogra­
n i č e n j e o d d e s e t m i n u t a p o s e n a t o r u u p r v o m krugu. K o l i k o
z n a m , s e n a t o r i imaju k o m b i n a c i j e pitanja i izlaganja, i u k o l i k o
m o ž e m o n a s t a v i t i n a ovaj n a č i n , n a m j e r a p r e d s j e d a v a j u ć e g bila
b i najprije p o z d r a v i t i s e n a t o r a Percyja, z a t i m s e n a t o r a P e l l a ,
zatim senatora Murkowskog, zatim senatora Tsongasa, te zatim
s v e o s t a l e s e n a t o r e koji m o g u n a s t u p i t i .
A k o n e m a p r i m j e d a b a , n a s t a v i t ć e m o n a ovaj n a č i n . P r e d ­
sjedavajući p o z d r a v l j a c i j e n j e n o g p r e d s j e d n i k a O d b o r a z a vanj­
s k u p o l i t i k u , s e n a t o r a Percyja i z I l l i n o i s a .
P R E D S J E D N I K : H v a l a V a m , s e n a t o r e Lugar.
G o s p o d i n e Wilson, primio s a m vrlo m n o g o pošte, k a o što se
bez dvojbe m o g l o i očekivati, g l e d e Predsjednikove odluke da
u s p o s t a v i f o r m a l n e d i p l o m a t s k e o d n o s e s V a t i k a n o m . Z a ovaj
o d b o r , m e đ u t i m , p r e d m e t r a s p r a v e s u V a š e kvalifikacije z a v e l e ­
p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
Pitanje ima li Predsjednik ovlasti da imenuje veleposlanika
pri S v e t o j S t o l i c i ili n e , riješio j e K o n g r e s .
N e m o g u s e sjetiti n i j e d n o g j e d i n o g p i s m a p r o t i v V a s o s o b ­
n o z a t o m j e s t o . P i s m a s u s e u g l a v n o m bavila n a č e l o m razdva­
janja i z m e đ u c r k v e i d r ž a v e , t e b i s m o l i m i trebali i m a t i f o r m a l n e
o d n o s e s V a t i k a n o m . M o j a ć e s e pitanja, s t o g a , u g l a v n o m o d n o ­
siti n a t e t e m e . P r e m a m o m o s o b n o m z a p a ž a n j u , V i s t e vrhunski
osposobljeni za to mjesto.
P r v o p i t a n j e k o j e s e p o s t a v i l o u t o l i k o m n o g o p i s a m a jest, n a
š t o biste se Vi usredotočili u svojim aktivnostima i dužnostima
k a o a m b a s a d o r pri S v e t o j S t o l i c i , i b i s t e l i pravili razliku i z m e đ u
P a p e k a o šefa države Vatikan i k a o poglavara Rimokatoličke
crkve?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , s e n a t o r e Percy. Ž e l i m V a m prvo
z a h v a l i t i n a l j u b e z n i m k o m e n t a r i m a g l e d e m o j i h o s o b n i h kvalifi­
kacija. B i l o j e t o v r l o lijepo čuti, i v r l o m e r a z v e s e l i l o .
221
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D o p u s t i t e m i d a najprije o d g o v o r i m n a p r v o p i t a n j e - ž a r i š n e d j e l a t n o s t i z a m o j e d u ž n o s t i u R i m u . D j e l a t n o s t i s u razno­
like. O n e variraju o d p o k u š a j a d a s e o d g o v a r a j u ć i m ljudima u
V a t i k a n u i z l a ž u i razjašnjavaju s t a v o v i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u raz­
l i č i t i m p i t a n j i m a v a n j s k e p o l i t i k e d o o r g a n i z i r a n j a p o s j e t a raz­
nih ljudi i z n a š e v l a d e S v e t o j S t o l i c i , V a t i k a n u .
dužnosti veleposlanika, što se tiče diplomatskih odnosa između
S A D i Vatikana?
G o s p o d i n W I L S O N : O s n o v n a j e razlika, razlika i z m e đ u stal­
n o s t i i p o v r e m e n o s t i . U v r i j e m e o s o b n i h i z a s l a n i k a predsjed­
nika, p o č e v š i o d 1 9 3 9 . , k a d a j e p r e d s j e d n i k R o o s e v e l t t a m o p o ­
slao g o s p o d i n a M y r o n a Taylora, pa sve do danas, imali s m o bilo
p r i v r e m e n o b i l o n i k a k v o stanje. G o s p o d i n T a y l o r j e u i s t i n u p r o ­
K a o š t o j e p r e d s j e d a v a j u ć i m a l o p r i j e s p o m e n u o , organizirali
v e o p r i l i č n o v r e m e n a u R i m u . M i s l i m d a j e i m a o stan, i d a j e
s m o p o s j e t e P r e d s j e d n i k a , p o t p r e d s j e d n i k a , dvaju d r ž a v n i h taj­
nika, m i n i s t r a o b r a n e , d r ž a v n o g o d v j e t n i k a i o s t a l i h . T o , m e đ u t i m , nije g l a v n i a s p e kntjoevgoo gv psotlaonž aj ej ad.nGol avvr n
i jiejm
e aes ps leukžtipoo lkoažoa j u
a rzeadi s. t a s u r a đ i v a t i s V a t i k a n o m , k
A k o s e m o g u poslužiti primjerom, j e d n a o d prvih odgovor­
n o s t i koju s a m p r e u z e o k a d a s a m t a m o o t i š a o b i l a j e da, n a k o n
zaista detaljnog upoznavanja sa situacijom u Središnjoj Ameri­
ci ovdje u n a š e m S t a t e D e p a r t m e n t u , o b j a s n i m ljudima u Vati­
kanu, koji su naši ciljevi u Središnjoj A m e r i c i , k a k o s m o se nadali
postići te ciljeve, te da raspravim s njima k a k o će se n a š a pozicija i
o n o š t o s m o p o k u š a v a l i napraviti u k l o p i t i u o n o š t o b i o n i željeli
t a m o pokušati postići s m o r a l n e t o č k e gledišta. Imali s m o i druge
rasprave s l i č n e prirode, koje s u s e o d n o s i l e n a Poljsku, n a Bliski
istok, p o s e b i c e na situaciju zadnjih m j e s e c i u L i b a n o n u , i t a k o đ e r
na o d r e đ e n a područja u Africi. Č a k s m o raspravljali i o Kini.
Š t o s e t i č e r a z l i k o v a n j a P a p e s o b z i r o m n a p o l i t i č k o tijelo,
i u p r a v n o tijelo d r ž a v e G r a d a V a t i k a n a i C r k v e , P a p a j e š e f drža­
ve Grada Vatikana kao posebnog suverenog entiteta, posebne
suverene zemlje.
O n j e t a k o đ e r i p o g l a v a r R i m o k a t o l i č k e c r k v e u situaciji koja
je vrlo s l i č n a situaciji u E n g l e s k o j , g d j e je kraljica, ili vladar,
poglavar A n g l i k a n s k e crkve, a i s t o d o b n o i na č e l u v l a d e Britan­
skog Carstva.
M e đ u t i m , o n t a m o nije b i o s t a l n o , niti j e t o b i o ijedan p r e d ­
sjednikov o s o b n i izaslanik od t o g v r e m e n a . O n i su provodili
t a m o n e k o l i k o t j e d a n a a z a t i m s e vraćali u S j e d i n j e n e D r ž a v e .
O n i , k o l i k o j a z n a m , n i s u p r e k i d a l i s v o j e s t a l n e p o s l o v e . Pri­
m j e r i c e , m o j n e p o s r e d n i p r e t h o d n i k , R o b e r t W a g n e r , i dalje s e
bavio svojom pravničkom strukom u N e w Yorku.
R a z l i k a b i s t o g a bila da, u k o l i k o s e t a m o p o š a l j e v e l e p o ­
slanik, u k o l i k o j a b u d e m p o t v r đ e n , t a m o ć u s t a l n o boraviti, š t o
d o s a d a n i s a m ; t a m o s a m g o d i š n j e p r o v o d i o š e s t ili s e d a m mje­
s e c i . J e d a n o d r a z l o g a koji s e k r i o iza t o g a b i o j e taj š t o n i s a m
ž e l i o da izgleda k a o da s a m n e š t o što doista nisam bio. Z b o g
toga t a m o nisam boravio stalno.
S v e l e p o s l a n i k o m imali b i s m o stalnost nazočnosti u Vati­
k a n u , š t o t a d a s t v a r a p o v j e r e n j e u o n i h s k o j i m a t a m o radite, a
p o s l j e d a k ć e t o g a z a s i g u r n o biti m n o g o bolja k o m u n i k a c i j a i
i z m j e n a informacija.
P R E D S J E D N I K : S n a š e g s t a n o v i š t a , razlika j e u t o m e , d a
prvi p u t n a k o n 1 8 6 7 . S e n a t i m a o d g o v o r n o s t n a d z o r a i p o t v r d e ,
i m o g a o b i n a službeniji n a č i n biti u p o z n a t s V a š i m d j e l o v a n j e m
i v a ž n i m p i t a n j i m a k o j i m a b i s t e s e V i m o g l i baviti.
P R E D S J E D N I K : H v a l a V a m . Koje b i bile o s n o v n e razlike
između obnašanja dužnosti o s o b n o g Predsjednikova izaslanika i
B i s t e l i s e V i o b v e z a l i o v o m o d b o r u , d a ć e t e s e z a cijelo
v r i j e m e obavljanja d u ž n o s t i v e l e p o s l a n i k a staviti n a r a s p o l a g a ­
nje z a o s o b n o s v j e d o č e n j e p r e d o v i m o d b o r o m , k a k o b i s t e g a
u p o z n a l i s a s v i m a k t i v n o s t i m a k o j e p o d u z i m a t e , i d a ć e t e biti
222
223
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
p o t p u n o iskreni p r e m a o v o m o d b o r u , č a k i n a t a j n i m sjedni­
cama, glede prirode i raspona Vaših aktivnosti k a o veleposla­
n i k a pri S v e t o j S t o l i c i ?
Č i n i m i s e d a svrha p r v o g a m a n d m a n a , u m i s l i m a o n i h koji
s u i m a l i t u o d g o v o r n o s t d a g a n a p i s u i d o n e s u k a o z a k o n , za­
s i g u r n o nije u n a p r i j e d isključivala slanje d i p l o m a t s k o g predstav­
nika u p a p i n s k u državu.
Gospodin W I L S O N : Ja se na to svakako obvezujem.
P R E D S J E D N I K : O v o ć e biti prvi put, n a k o n s t o j e predsjed­
nik R o o s e v e l t 1 9 3 9 . p o s l a o o s o b n o g i z a s l a n i k a u V a t i k a n , d a
ć e m o i m a t i p r e d n o s t koja s e sastoji u o d g o v o r n o s t i n a d z o r a , k a o
i u d o b i v a n j u informacija.
G o s p o d i n W I L S O N : P r i m a m to na znanje i na to se obvezu­
jem.
P R E D S J E D N I K : D o p u s t i t e m i d a s e o s v r n e m n a n e k a pis­
m a koja s a m p r i m i o . P r o t i v n i c i P r e d s j e d n i k o v e o d l u k e o u s p o ­
stavi f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m tvrde,
d a b i o n a m o g l a kršiti prvi a m a n d m a n U s t a v a , u k o j e m s e na­
vodi da » K o n g r e s n e ć e donijeti nikakav z a k o n u svezi s usposta­
v o m s l u ž b e n e religije niti s a z a b r a n o m s l o b o d e v j e r o i s p o v i j e s t i « .
Č a k a k o o n a i ne krši U s t a v , kritičari t v r d e da u n a j m a n j u ruku
n a r u š a v a a m e r i č k u tradiciju odvajanja c r k v e o d d r ž a v e . K o j e j e
V a š e o s o b n o mišljenje o o v i m d v j e m a k r i t i k a m a P r e d s j e d n i k o v e
odluke o uspostavi formalnih diplomatskih o d n o s a s V a t i k a n o m
i da li f o r m a l n i d i p l o m a t s k i o d n o s i daju R i m o k a t o l i č k o j crkvi
bilo kakav povlašteni položaj u o d n o s u na o s t a l e vjeroispovijesti
u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a , b e z o b z i r a na to radi li se o ž i d o v s k o j ,
kršćanskoj, m u s l i m a n s k o j ili n e k o j d r u g o j ?
G o s p o d i n W I L S O N : S o b z i r o m n a p r v o pitanje, odvajanje
crkve i države, i da li je i k a k o o n o o d r e đ e n o p r v i m a m a n d m a ­
n o m , d o p u s t i t e m i p r v o d a o d g o v o r i m k a k o n i s a m pravnik, t e
s t o g a z a i s t a n i s a m u m o g u ć n o s t i i n t e r p r e t i r a t i prvi a m a n d m a n .
M e đ u t i m , p o d s j e t i o b i h d a je, k a o š t o s a m n a v e o u u v o d n i m
napomenama, general Washington poslao prvog konzularnog
predstavnika Sjedinjenih D r ž a v a u p a p i n s k u državu šest g o d i n a
nakon donošenja prvog a m a n d m a n a , s t o g a mi se to čini jasno.
N o , p o n o v n o n a p o m i n j e m d a n i s a m pravnik.
224
Da li ste namjeravali postaviti pitanje?
P R E D S J E D N I K : N e , nastavite.
G o s p o d i n W I L S O N : D r u g o , s o b z i r o m n a o d n o s v l a d e Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a i K a t o l i č k e crkve, R i m o k a t o l i č k e c r k v e i Sjedi­
njenih Država, uvjeravam V a s , k a o i sve n a z o č n e , da se o d n o s
i z m e đ u o v i h dvaju tijela n i n a koji n a č i n n e ć e p r o m i j e n i t i k a o
rezultat tih o d n o s a .
P R E D S J E D N I K : K o n a č n o , d a l i ć e Sjedinjene D r ž a v e imati
isti o d n o s s V a t i k a n o m k a k a v i m a 1 0 7 d r u g i h z e m a l j a , uklju­
čujući J u g o s l a v i j u , čiji je p r e d s j e d n i k u p r a v o s n a m a o b j e d o v a o ?
H o ć e l i t o biti o d p o m o ć i u m i r n i m p o d r u č j i m a , gdje S v e t a
S t o l i c a igra v r l o z n a č a j n u u l o g u ? D a l i b i t o m o g l o o s n a ž i t i n a š e
o d n o s e n a t a k a v n a č i n , d a b i t o d o n e k l e m o g l o unaprijediti m i r
u svijetu?
G o s p o d i n W I L S O N : U i s t i n u da, s e n a t o r e P e r c y . Istinski m i r
- š t o nije s a m o o d s u t n o s t rata, v e ć istinski m i r - j e s t živjeti
z a j e d n o u m i r u i j e d i n s t v u . On d o i s t a p r o i z l a z i iz razumijevanja,
a r a z u m i j e v a n j e p r o i z l a z i iz dijaloga, a dijalog p r o i z l a z i iz m o ­
g u ć n o s t i i z m j e n e ideja. J a z a i s t a m i s l i m d a ć e n a m u s p o s t a v ­
ljanje o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m u i s t i n u dati bolji n a č i n k o ­
municiranja, bolje razumijevanje p o s e b i c e u o n i m područjima
svijeta, koja su n a m s t v a r a l a p r o b l e m e u p r o š l o s t i , i m o g l a bi ih
j o š uvijek stvarati. M i s l i m p r i t o m n e s a m o n a B l i s k i i s t o k i
S r e d i š n j u A m e r i k u , t e n e k a d r u g a m j e s t a o k o j i m a s m o čitah,
v e ć o p ć e n i t o na zemlje istočnog bloka.
P R E D S J E D N I K : Hvala Vam.
Gospodin W I L S O N : Hvala Vama.
P R E D S J E D N I K : N a j b o l j e ž e l j e V a m a i V a š o j obitelji.
225
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Gospodin W I L S O N : Hvala Vam.
Senator L U G A R : Hvala V a m a , g o s p o d i n e predsjedniče.
Predsjedavajući bi sada ž e l i o pozdraviti u v a ž e n o g visokog
člana odbora s e n a t s k e manjine, s e n a t o r a C l a i b o r n e a Pella iz
R h o d e Islanda.
S e n a t o r P E L L : H v a l a V a m , g o s p o d i n e predsjedavajući.
V e ć niz g o d i n a osjećam da bi postojanje formalnih o d n o s a s
V a t i k a n o m i n j e g o v o m i z v r s n o m d i p l o m a t s k o m s l u ž b o m unapri­
jedilo nacionalni interes Sjedinjenih D r ž a v a .
K a n d i d a t i j a r a z g o v a r a l i s m o o t o m e n e k i d a n u m o m uredu,
ali ja b i h ž e l i o j a v n o p o s t a v i t i p i t a n j e o n j e g o v u mišljenju o
istančanoj intelektualnosti i znanju vatikanskih dužnosnika, i
k a k v u n a m k o r i s t m o g u d o n i j e t i njihovi savjeti, j e r m i s l i m d a
n e m a države ni v l a d e - a to je s a m a po s e b i vlada - koja i m a više
i s k u s t v a u o d n o s i m a s k o m u n i s t i č k i m s v i j e t o m i o d r ž a v a n j u na
ž i v o t u vjerskih ideja i z a ž e l j e z n o g z a s t o r a , s i z n i m k o m L i t v e i
Č e h o s l o v a č k e , gdje su stvari p r i l i č n o c r n e , ali i u o s t a l i m di­
j e l o v i m a i s t o č n e E u r o p e R i m o k a t o l i č k a c r k v a i V a t i k a n uspješ­
n o i z l a z e n a kraj s k o m u n i s t i m a . N a d a m s e d a ć e t e ostvariti
suradnju s k a r d i n a l o m C a s a r o l i j e m , v a t i k a n s k i m d r ž a v n i m taj­
n i k o m , i prenijeti n j e g o v e savjete, s u g e s t i j e i razmišljanja našoj
vladi. B i l i t o bila V a š a n a m j e r a , g o s p o d i n e W i l s o n ?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , svakako, s e n a t o r e Pell. T o j e moja
n a m j e r a , a t a k o s a m n a s t o j a o činiti i u p r o š l o s t i . K a k o s a m n e k i
d a n s p o m e n u o , m n o g o s a m s e p u t a s u s r e o s k a r d i n a l o m Ca­
sarolijem, m o n s i g n o r o m B a c k i s o m , m o n s i g n o r o m Silvestrinijem
i o s t a l i m a u n j i h o v o m D r ž a v n o m tajništvu, koji su u p o z n a t i s
p r o b l e m i m a u zemljama i s t o č n o g bloka, š t o ste ih s p o m e n u l i . A
situacija u Č e h o s l o v a č k o j z a i s t a je t u ž n a i m r a č n a .
S e n a t o r P E L L : N e ć e t e l i k a o v e l e p o s l a n i k i m a t i v i š e prilika
z a izmjenjivanje ideja i u p o z n a v a n j e n j i h o v i h s t a v o v a n e g o š t o i h
imate k a o osobni izaslanik?
226
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o s p o d i n W I L S O N : U s v a k o m slučaju, i t o j e u p r a v o o n o
što držim vrlo važnim, stalnošću veleposlanstva i stalnošću punih
diplomatskih odnosa, normalnih diplomatskih odnosa, oni će
i m a t i v i š e p o v j e r e n j a u n a s te će s l o b o d n i j e s n a m a izmjenjivati
i n f o r m a c i j e , a t i m e ć u m o ć i p o v r a t n o izvješćivati S t a t e D e p a r t ­
m e n t , n a š u v l a d u , o t o m e k a k o m o ž e m o bolje s u r a đ i v a t i s njima
i o s t a l i m v l a d a m a , k a k o b i s m o p o k u š a l i razviti taj dijalog i razu­
m i j e v a n j e — u z a j a m n o razumijevanje — t a k o da m o ž e m o raditi u
cilju o s t v a r e n j a m i r a u svijetu i k o e g z i s t e n c i j e .
S e n a t o r P E L L : A kao veleposlanik, imat ć e t e pravo pristupa
šefu države Svete Stolice.
G o s p o d i n W I L S O N : D a , to je točno, senatore.
S e n a t o r P E L L : K a d a s t e bili o s o b n i izaslanik, bili s t e t a k o đ e r
a k r e d i t i r a n i pri S v e t o j Stolici, a n e pri V a t i k a n u , z a r n e ?
G o s p o d i n W I L S O N : J a j e s a m p r e d a o vjerodajnice S v e t o m
O c u k a d a s a m 1 9 8 1 . prvi p u t o t i š a o t a m o . S a d a ć u i m a t i for­
m a l n u — j e r o n o j e n a n e k i n a č i n b i l a k u r t o a z n a situacija. S a d a
i m a m o f o r m a l n u situaciju.
S e n a t o r P E L L : T a d a nije t o č a n p o d a t a k i z V a š e g ž i v o t o p i s n o g p r i l o g a , koji o v d j e v e l i d a j e V a š sadašnji p o l o ž a j ili t i t u l a
o s o b n i i z a s l a n i k P r e d s j e d n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . V i s t e z a p r a v o
o s o b n i izaslanik Predsjednika k o d S v e t o g Oca, je li to t o č n o ? To
b i s e d a k l e t r e b a l o ispraviti?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , m i s l i m d a j e t o vjerojatno t o č n i j e .
S e n a t o r P E L L : D r u g o o č e m u s e ovdje radi j e s t d a ć e t e V i
z a p r a v o biti prvi v e l e p o s l a n i k u n a š o j povijesti, z a t o š t o s u pret­
h o d n i p r e d s t a v n i c i koje s m o i m a l i ranije bili ministri, a , k a o š t o
z n a t e , m i n i s t a r predstavlja šefa, m i n i s t a r s t v o z a vanjske p o s l o v e
ili d r ž a v n o tajništvo. Vi u svojoj o s o b i predstavljate š e f a d r ž a v e
ili p r e d s j e d n i k a , t e j e t o n a n e k i n a č i n i u n a p r e đ e n j e , i d r a g o m i
j e z b o g t o g a . J a vjerujem u t o .
G o s p o d i n W I L S O N : Hvala V a m . U k o l i k o b u d e m potvrđen,
j a b i h z a p r a v o p o s t a o n a š prvi v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i .
227
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S e n a t o r P E L L : M o l i m o v d j e n e k o l i k o d e t a l j a . S a m o m e za­
n i m a . K a d s e p o s t a v i pitanje p r e d s t a v n i k a V a t i k a n a , predstav­
ljanja S v e t e S t o l i c e o v d j e u W a s h i n g t o n u , d a l i ć e i h predstavljati
nuncij, i n t e r n u n c i j ili p r o n u n c i j ? T k o ć e njih p r e d s t a v l j a t i ?
G o s p o d i n W I L S O N : K o l i k o j a z n a m , njih ć e predstavljati
p r o n u n c i j , š t o n a l a t i n s k o m i m a z n a č e n j e v e l e p o s l a n i k a i z Vati­
k a n a ; m e đ u t i m , v e l e p o s l a n i k a koji n e ć e a u t o m a t s k i p r e u z e t i po­
ložaj d o a j e n a d i p l o m a t s k o g z b o r a u W a s h i n g t o n u .
S e n a t o r P E L L : A d a j e o n i n t e r n u n c i j , t a d a b i b i o u rangu
ministra, je li to t o č n o ?
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o s p o d i n W I L S O N : T o što s a m član Malteških vitezova n e
čini m e i g r a đ a n i n o m n j i h o v e z e m l j e .
S e n a t o r P E L L : N i t k o nije g r a đ a n i n M a l t e š k i h v i t e z o v a , ali
Vi s t e č l a n s a m i h v i t e z o v a , s v e l e p o s l a n i c i m a a k r e d i t i r a n i m a u
o k o d v a d e s e t a k različitih z e m a l j a .
G o s p o d i n W I L S O N : D a . T o nije p r o t u s l o v n o , uvjeravam vas.
Senator PELL: Hvala Vam.
Gospodin W I L S O N : Hvala Vama.
S e n a t o r L U G A R : Zahvaljujem V a m , s e n a t o r e Pell.
G o s p o d i n W I L S O N : T a k o je; rang internuncija S v e t e Sto­
lice zapravo odgovara d i p l o m a t s k o m rangu ministra.
Predsjedavajući bi sada želio pozdraviti senatora Murkows k o g iz Aljaske.
S e n a t o r P E L L : D a j e o n pravi n u n c i j , b i o b i a u t o m a t s k i
doajen diplomatskog zbora. Z b o g toga se z o v e pronuncij.
Senator P E L L : T a k o ćete u stanovitom smislu imati i svoga
vlastitog veleposlanika. Vidite li u t o m e ikakvo protuslovlje?
S e n a t o r M U R K O W S K l : Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e pred­
sjedavajući. Z a h v a l a n s a m z a o v u p r i g o d u . G o v o r i m u prilog
kandidata, Williama Wilsona. M i s l i m da n a m je svima jasno da
s e p a p a I v a n P a v a o p o s v e t i o ideji m i r a u svijetu. O d Poljske d o
vrha J u ž n e A m e r i k e , P a p a d o n o s i e l e m e n t stabilnosti i nade
m n o g i m n e m i r n i m p o d r u č j i m a u svijetu. G o s p o d i n e predsjeda­
vajući, o d u s t a t ć u o d pitanja i s a m o p r o č i t a t i o v o k r a t k o izla­
g a n j e , z a t o š t o m i s l i m d a j e n a v e ć i n u m o j i h pitanja v e ć o d ­
g o v o r e n o . V j e r u j e m d a j e z b o g P a p i n o g utjecaja i djelovanja o d
v e l i k e koristi za o v u zemlju da uspostavi p u n e diplomatske od­
n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m . G o s p o d i n e predsjedavajući, m i t i m e
n e p r i z n a j e m o n e k u o d r e đ e n u religiju, v e ć č i n i m o j a č i m diplo­
m a t s k i p u t z a p r o m i c a n j e m i r a i s t a b i l n o s t i u svijetu. K a o š t o s t e
k a z a l i , g o s p o d i n e W i l s o n , v i š e o d s t o t i n u nacija uvidjelo j e d a s u
bliske v e z e sa S v e t o m S t o l i c o m u njihovom najvećem interesu, i
z a i s t a u i n t e r e s u svijeta k a o c j e l i n e . P r o t i v n i c i t e z a m i s l i i o v o g
i m e n o v a n j a t v r d e d a o n o krši a m e r i č k o pridržavanje k o n c e p c i j e
o d v a j a n j a c r k v e o d d r ž a v e k r o z povijest, k o j e j e utjelovljeno u
p r v o m a m a n d m a n u U s t a v a . I a k o s e ljudi u r a s p r a v a m a č e s t o
s l u ž e o n o m J e f f e r s o n o v o m m e t a f o r o m o z i d u razdvajanja crkve
o d d r ž a v e , t u m a č e n j e t e k l a u z u l e o d s t r a n e V r h o v n o g s u d a nije
n i k a d a d o s t i g l o taj s t u p a n j b e z u v j e t n o s t i .
228
229
G o s p o d i n W I L S O N : T o č n o ; da je on nuncij i da Sjedinjene
D r ž a v e imaju u g o v o r s a S v e t o m S t o l i c o m koji m u dodjeljuje
položaj doajena. M e đ u t i m , mi takva s p o r a z u m a n e m a m o .
S e n a t o r P E L L : T a k o đ e r p r i m j e ć u j e m d a ć e t e s v o j i m izrav­
nim pristupom moći Papu, Svetog Oca, n e p o s r e d n o upoznati s
p i t a n j i m a k a d a t o b u d e t e željeli.
G o s p o d i n W I L S O N : D a , i ja tako mislim i n a d a m se.
S e n a t o r P E L L : S t o ć e t e č a k m o ć i d o g o v o r i t i n a p u n o brži
n a č i n o d o n o g a z a s a s t a n k e z a č l a n o v e K o n g r e s a koji putuju.
(Smijeh.)
T a k o đ e r s a m primijetio da u V a š a članstva s p a d a i članstvo
u M a l t e š k i m vitezima. Vidite li tu bilo kakav s u k o b interesa?
K a o što znate, oni t a k o đ e r tvrde da su s u v e r e n i entitet, i isto
t a k o i m e n u j u v e l e p o s l a n i k e u o k o d v a d e s e t ili d v a d e s e t i p e t
različitih z e m a l j a .
Gospodin W I L S O N : To je točno.
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D a c i t i r a m s u d : » S u d s k i prosvjedi p r o t i v m e đ u s o b n o g pove­
zivanja m o r a j u priznati, da je crta razdvajanja z a m a g l j e n a i ne­
j a s n a barijera, a n i p o š t o zid, koja z a v i s i o s v i m o k o l n o s t i m a
određenog odnosa.«
N e v i d i m n i j e d n o g d r u g o g s e n a t o r a koji b i ž e l i o postavljati
pitanja. K a o š t o j e v e ć o č i t o , j a p o d r ž a v a m P r e d s j e d n i k o v o pra­
vo da u diplomatskim kanalima nastavi na način k a k o je on to
z a t r a ž i o , i z a i s t a s a m z a d o v o l j a n V a š i m o č i t i m kvalifikacijama,
koje u p o t p u n o s t i z a d o v o l j a v a j u funkciju n a k o j u s t e i m e n o v a n i .
M o ž e s e , z a p r a v o , tvrditi d a j e o n o š t o n a l a ž e U s t a v neutral­
n o s t , a ne razdvajanje. P r o t i v n i c i t a k o đ e r i z r a ž a v a j u svoju zabri­
nutost da mi t i m e pridajemo neki p o s e b a n status Katoličkoj
crkvi, ali o v o m s e n a t o r u z a s i g u r n o nije j a s n o k a k o taj p o t e z
u p l e ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e u b i l o k a k v u religijsku d j e l a t n o s t .
N a r a v n o , o s n o v n o j e z l o , k o j e s e m o r a izbjeći, pokrovitelj­
s t v o i financijska p o t p o r a , a njih se u o v o m o d n o s u z a i s t a ne
m o ž e u o č i t i . Cilj uspostavljanja d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m
S t o l i c o m nije p r o m i c a n j e religijskih ideja, v e ć g l o b a l n o promi­
canje američkih vanjskopolitičkih interesa. Svrha i u č i n a k punih
d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m p o svojoj s u prirodi
u i s t i n u svjetovni.
N e m a m daljnih pitanja. O s t a t a k n a š e g v r e m e n a iskoristit ć e ­
mo za raspravu s n e k o l i k o svjedoka za drugo pitanje z b o g kojeg
s m o d a n a s ovdje; t o j e da, u z r a z m a t r a n j e V a š e g i m e n o v a n j a ,
čujemo više stavova o glavnom prijedlogu američko-vatikanskih
odnosa.
S e n a t o r e P e l l , i m a t e l i daljnjih p i t a n j a ?
S e n a t o r P E L L : N e m a m daljnjih pitanja.
S e n a t o r L U G A R : M o ž e t e napustiti stol z a svjedoke, gospo­
dine Wilson, i pozvati preostale svjedoke. Zahvaljujemo V a m a i
č l a n o v i m a V a š e obitelji n a d o l a s k u .
K a o zaključak, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , s o v a k o n a p e t i m
m e đ u n a r o d n i m o d n o s i m a k a o što su sada, vjerujem da m o r a m o
bolje iskoristiti P a p i n utjecaj k a o p o s r e d n i k a u m e đ u n a r o d n i m
k r i z a m a . P o s t u p i t i drugačije, z n a č i l o b i p r o p u s t i t i d a s e i s k o r i s t e
sva o r u đ a d i p l o m a t s k o g o b r t a , koja s u n a m d o s t u p n a .
Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e predsjedavajući.
Senator L U G A R : Hvala Vam, senatore Murkowski. Da li će
s e s e n a t o r T s o n g a s vratiti d a b i p o s t a v i o p i t a n j a ? H o ć e t e li,
m o l i m vas, provjeriti?
Gospodin WILSON: Imamo li malo vremena, gospodine
predsjedavajući? Ž e l i o bih, a k o s m i j e m , p r e d s t a v i t i č l a n o v e s v o ­
j e obitelji koji s u ovdje. O d m a h i z a m e n e j e g o s p o đ a W i l s o n .
Z a m o l i o bih j e d a u s t a n e .
M o j a s u p r u g a i m o j a kći, M a r s h a H o b b s . Z a h v a l j u j e m V a m ,
g o s p o d i n e predsjedavajući.
S e n a t o r L U G A R : V r l o n a m j e d r a g o d a s u d a n a s ovdje
č l a n o v i V a š e obitelji.
230
231
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Dodatak
HL
Saslušanje u S e n a t u u o č i i m e n o v a n j a
veleposlanika Meladyja
Saslušanje
Senata Sjedinjenih D r ž a v a
glede imenovanja
Patricka
Meladyja
K a o p r o f e s o r upravljanja i m e đ u n a r o d n i h o d n o s a d r ž a o s a m
p r e d a v a n j a o vanjskoj p o l i t i c i S A D i o U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
V e ć i n a m o j i h istraživanja i p u b l i k a c i j a u s r e d o t o č i l a s e n a
g e o p o l i t i č k i i e k o n o m s k i r a z v i t a k afričkih i azijskih z e m a l j a .
budućeg
veleposlanika
S A D
pri
Svetoj
Stolici
1 9 . srpnja 1 9 8 9 .
Washington D.C.
Izlaganje
Connecticuta,
uvaženog
budućeg
Thomasa
Patricka
veleposlanika
pri
P o b o l j š a n j e ž i v o t n o g s t a n d a r d a ljudi u z e m l j a m a u razvoju,
n a p r e d n i p o k r e t i z a v e ć e vjerske s l o b o d e u z e m l j a m a , gdje t a k o
d o s a d a nije b i l o , i p o j a č a n a nastojanja diljem svijeta d a s e u k i n e
r a s n a i e t n i č k a diskriminacija, predstavljaju s e k a o j a s n e m o ­
g u ć n o s t i d o k u l a z i m o u p o s l j e d n j e d e s e t l j e ć e o v o g stoljeća.
Z a v r š i v š i s t u d i j e n a s v e u č i l i š t u , 1 9 5 5 . , z a p o č e o s a m karijeru
u j e d n o j z e m l j i u razvoju, gdje s a m r a d i o n a p o d r u č j u e k o n o m ­
s k o g razvoja i p o d u č a v a o k a o dobrovoljac u Y M C A programu.
M o j a daljnja karijera u v i s o k o š k o l s k o m o b r a z o v a n j u u s r e d o t o ­
č i l a s e n a d r u š t v a T r e ć e g svijeta.
pred O d b o r o m za vanjsku politiku
Thomasa
k a o s n a g e z a m i r i p r a v d u p o p r i m a p o s e b n o z n a č e n j e s razvit­
k o m novih m o g u ć n o s t i za ublažavanje napetosti m e đ u glavnim
političkim sustavima.
Meladyja
iz
Svetoj
Stolici
O d k a d a s a m z a v r š i o svoj m a n d a t r e k t o r a 1 9 8 6 . , u g l a v n o m
s a m se bavio pitanjima iz područja javne uprave u Državi Connecticut. K a o predsjednik Vijeća za javnu potrošnju države C o n n e c t i c u t v o d i o s a m istraživanja i b i o g l a s n o g o v o r n i k z a n a š a sta­
jališta o pitanjima e k o n o m s k e politike i politike uprave u Connecticutu.
P o s e b n a j e čast biti i m e n o v a n v e l e p o s l a n i k o m S A D i d u b o k o
c i j e n i m taj iskaz povjerenja koji m i j e d a o p r e d s j e d n i k B u s h .
T a j e s l u ž b a u v e l i k o j mjeri b i l a n a s t a v a k m o g nastojanja u
potrazi za boljom upravom kroz dvostranačke napore da se ko­
riste objektivni p o d a c i u v o d e ć i m o d l u k a m a javne uprave. M o j a
karijera u v i s o k o š k o l s k o m o b r a z o v a n j u , d i p l o m a c i j i i p o s l o v i m a
od j a v n o g i n t e r e s a o b u h v a ć a l a je i n e k e d o d a t n e djelatnosti u
e k u m e n s k i m , k u l t u r n i m i o r g a n i z a c i j a m a z a ljudska prava. P o ­
s e b n o s a m b i o d j e l a t a n u o r g a n i z a c i j a m a k o j e njeguju plurali­
z a m i participaciju građana.
P o m a l o m i j e n e u g o d n o o v o m p r i l i k o m i s t i c a t i s v o j e kvalifi­
kacije za ovaj p o l o ž a j . V a ž n o s t S v e t e S t o l i c e u svjetskoj p o l i t i c i
G o s p o d i n e predsjedavajući, vjerujem da su mi mojih 34 g o ­
d i n e i s k u s t v a , r a d a u p r o j e k t i m a e k o n o m s k o g razvoja, sudjelo-
G o s p o d i n e predsjedavajući, č a s t m i j e pojaviti s e p r e d o v i m
o d b o r o m kao P r e d s j e d n i k o v k a n d i d a t z a s l u ž b u v e l e p o s l a n i k a
S A D pri Svetoj S t o l i c i . P o š t u j e m u s t a v n u o d r e d b u o p o t r e b i
suglasnosti Senata, i zadovoljstvo mi je sudjelovati u o v o m po­
stupku.
232
233
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
vanja u m e đ u n a r o d n i m k o n f e r e n c i j a m a o o b r a z o v a n j u , kulturi i
o d n o s i m a m e d u r a s a m a , predstavljanja S A D k a o v e l e p o s l a n i k a
u dvjema afričkim z e m l j a m a i k a o savjetnika delegacije S A D u
UN i, k a o najsvježije, u stvaranju p l a n a za k o r i š t e n j e izvora iz
privatnog s e k t o r a z a o b r a z o v n e p r o g r a m e g r a đ a n a z e m a l j a T r e ć e g
svijeta, p o m o g l i d a s e p r i p r e m i m z a o v u n o v u m o g u ć u d u ž n o s t .
b u d u ć i da P o l j a c i postavljaju p o s e b a n zahtjev u svojoj zemlji;
p r i t i s a k j e n a v l a d u d a t a k o učini, ili t o v i d i t e u š i r e m k o n t e k s t u ?
S v e t a S t o l i c a d a n a s traži rješenja z a i z a z o v e e k o n o m s k o g
razvoja, n e p r a v i č n o s t i na p o d r u č j u vjere i s o c i j a l n e p r a v d e , na­
petosti m e đ u k o n k u r e n t n i m političkim sustavima i promicanja
ljudskih prava.
K a o v e l e p o s l a n i k v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a , p r e d s t a v l j a o bih
n a š u v l a d u u i z n o š e n j u n a š e g stajališta i t r a ž e n j u z a j e d n i č k o g
djelovanja u o n i m područjima, u kojima su n a m interesi usporedni, o d n o s n o u kojima se podudaraju.
Predstavljajući p o l i t i k u n a š e v l a d e , n a t o m s e p o l o ž a j u m o ž e
učiniti m n o g o t o g a . N a d a m s e d a b i h i m a o u l o g u u g l o b a l n o m
Nastojanju n a š e z e m l j e d a s e p o s t i g n e v i š e m i r a i b l a g o s t a n j a z a
s v e n a r o d e svijeta.
U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , g o s p o d i n e predsjedavajući, spreman s a m preuzeti tu o d g o v o r n o s t .
Hvala Vam.
j
Senator B I D E N : Hvala Vama.
S e n a t o r B I D E N : P r e d s t a v l j a n j e stajališta S A D V a t i k a n u u
vjetlu a n g a ž m a n a , p o j a č a n o g a n g a ž m a n a koji V a t i k a n i m a u
svjetskoj p o l i t i c i , p o s e b i c e z a v r i j e m e p o n t i f i k a t a p a p e I v a n a
P a v l a II., i n a č i n a n a koji s e svijet mijenja t a k o r a d i k a l n o , v r l o j e
zanimljivo. K a k o p r o c j e n j u j e t e p r i z n a v a n j e P o l j s k e i n a s t a v a k
o d n o s a n a k o n p e d e s e t o g o d i š n j e g prekida u diplomatskim od­
nosima?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : M i s l i m d a t o i m a šire razmjere,
g o s p o d i n e predsjedavajući. T i č i m b e n i c i p o s t o j e . S v e t i j e O t a c
p o l j s k o g p o d r i j e t l a , a tu su n a s l i j e đ e i povijest. S v e je to tu. A l i tu
se z b i o i j e d a n značajan događaj, a iz t o g se povijesno značajnog
d o g a đ a j a razvija situacija gdje v i d i m o v e ć e vjerske s l o b o d e , v e ć i
n a g l a s a k na l j u d s k i m p r a v i m a i p l u r a l i z a m u z e m l j a m a i s t o č n e
E u r o p e i s a m o m Sovjetskom Savezu.
B i o s a m o v d j e p r o t e k l a tri, č e t i r i m j e s e c a r a d e ć i svoju za­
d a ć u za o v o mjesto, i čitao s a m o d l i č n e temeljne materijale. Iz
njih i i z o n o g a š t o s a m s a m č i t a o , z n a o s a m d a p r o m j e n e d o l a z e
v e ć n e k o v r i j e m e — o t o m e s e p r e g o v a r a l o , raspravljalo, o d r e ­
đ e n e stvari s u s e m o r a l e p o s l o ž i t i , a o n d a s e prije n e k o l i k o d a n a
to dogodilo.
M i s l i m d a j e t o p r e k r e t n i c a u situaciji koja e v o l u i r a . T o j e
j e d n a o d v e l i k i h prilika.
S j e d i m ovdje, g l e d a m V a s , i v i d i m n a z i d u z e m l j o v i d i s t o č n e
E u r o p e i mislim o povijesnim p r o m j e n a m a koje se s a d a do­
g a đ a j u i k o j e t r e b a nadzirati. M i s l i m d a ć e n a m n a š a n a z o č n o s t
pri S v e t o j S t o l i c i p o m o ć i d a i h n a d z i r e m o i d a i m a m o o d r e đ e n i
utjecaj. M i s l i m d a j e t o p r e k r e t n i c a , s e n a t o r e . B i l o j e tu, vjero­
j a t n o , n e k i h subjektivnih, p o s e b n i h r a z l o g a , k a o š t o j e p o d r i j e t l o
S v e t o g O c a , ali t o j e širih razmjera o d t o g a .
S e n a t o r B I D E N : V i š e g o d i n a s t e aktivni u n a š o j crkvi, u
K a t o l i č k o j crkvi, k a o laik. V a š d o b r o v o l j n i rad u t o m j e p o d r u č j u
d o b r o poznat, i V a š je interes također dobro poznat. Smatrate li
t o p r e d n o š ć u , o b v e z o m ili n e v a ž n i m u s v o m obavljanju funkcije
veleposlanika?
Koji ć e u č i n a k , p o V a š e m mišljenju, taj d o g a đ a j i m a t i ? J e l i
t o s a m o z b o g č i n j e n i c e š t o j e p a p a I v a n P a v a o II. Poljak, t e
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : R e k a o bih d a z a ulogu veleposla­
n i k a v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a vjerska p r i p a d n o s t z a i s t a n e b i
trebala imati nikakve izravne v e z e s tim.
234
235
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Č i n j e n i c a je da s a m u d o s a d a š n j e m ž i v o t u b i o aktivan k a o laik
u p l u r a l i s t i č k i m d j e l a t n o s t i m a u T r e ć e m svijetu i u vjerskim slo­
b o d a m a . M i s l i m d a b i m i t a k o š i r o k a p e r s p e k t i v a t r e b a l a biti
p r e d n o s t u obavljanju funkcije v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
M i n e m a m o d r u g o g i z b o r a d o n a s t a v i t i dijalog i ići naprijed.
Ja ću i dalje predstavljati n a š e stajalište S v e t o j S t o l i c i , š t o bi se
p o n a š e m mišljenju t r e b a l o nastaviti, i n a d a m s e d a ć e t o imati
učinka.
S e n a t o r B I D E N : J e d a n o d k a m e n a s m u t n j e ili t o č a k a nesla­
ganja k o j e i m a m o s V a t i k a n o m o č i t o je I z r a e l i p r i z n a n j e Iz­
raela. I a k o priznaje p r a v o I z r a e l a na p o s t o j a n j e , i i a k o se P a p a u
nekoliko navrata susreo s izraelskim d u ž n o s n i c i m a , Sveta Sto­
lica odbija u s p o s t a v i t i p u n e d i p l o m a t s k e v e z e , t v r d e ć i d a b i d o
njezinog p r i z n a n j a I z r a e l a t r e b a l o d o ć i t e k n a k o n b l i s k o i s t o č n o g
m i r o v n o g s p o r a z u m a , koji ć e j a s n o o d r e d i t i g r a n i c e I z r a e l a i
zadovoljiti p a l e s t i n s k e r a c i o n a l n e z a h t j e v e z a d o m o v i n o m . Koje
s u p e r s p e k t i v e , p o V a š e m mišljenju, z a p o b o l j š a n j e o d n o s a iz­
među Svete Stolice i Izraela? Mislite li da bi Vatikan m o g a o
igrati k o n s t r u k t i v n u u l o g u u n a s t o j a n j i m a da se u n a p r i j e d i bli­
skoistočni m i r o v n i p r o c e s ? Ili s u o n i t o l i k o n a r u š i l i svoj kredi­
bilitet k o d I z r a e l a d a t o nije m o g u ć e ?
S e n a t o r B I D E N : Mislite li da se napetosti između Vatikana
i I z r a e l a smanjuju ili p o v e ć a v a j u ? P o s t o j i p r o b l e m o k o s a m o ­
s t a n a n a b i v š e m l o g o r u smrti. N e m a priznanja. P o s t o j i kritika d a
s u p r e a m b i c i o z n o prihvatili p a l e s t i n s k e stvari i P L O .
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : U pravu ste, s e n a t o r e . To je j e d n o
od područja gdje s a m s p o m e n u o da leži stjecište z a j e d n i č k i h inte­
resa. K a o v e l e p o s l a n i k S j e d i n j e n i h D r ž a v a , b u d e m l i p o t v r đ e n i
o d e m t a m o , izrazit ć u d r u g a č i j e v i đ e n j e t o g p r o b l e m a . M i n e
samo d a p r i z n a j e m o D r ž a v u Izrael, s u v e r e n u n e z a v i s n u državu,
već m i s l i m o d a b i t o t r e b a l a u č i n i t i i S v e t a S t o l i c a . T o j e o č i t o
mjesto gdje s e n a š i s t a v o v i n e p o d u d a r a j u b a š u p o t p u n o s t i .
I dalje ću se trsiti p r i k a z i v a t i n a š e s t a j a l i š t e i r a z l o g e za t o .
P o n o v n o gledajući na zemljovid, m i s l i m da su u t o m po­
dručju B l i s k o g i s t o k a n e k e o d n o v i h prilika, a k o s e p r i s j e t i m o
vlade p r e d s j e d n i k a Č a r t e r a , k a o š t o j e s p o r a z u m i z C a m p D a ­
vida, bili p o v i j e s n i k o r a c i p r e m a n a p r i j e d . N a t e m e l j u t o g a , i
gledajući n a o d r e đ e n a p o b o l j š a n j a u n e k i m a o d s u s j e d n i h p o ­
dručja, m o ž e m o biti o p r e z n o o p t i m i s t i č n i . P o z n a t i s u n a m p o v i ­
jest i s t o l j e ć a n a p e t o s t i p o g o r š a v a n i h v j e r s k i m i e k o n o m s k i m
razlikama.
236
K a k v a je, p o V a š e m mišljenju, s a d a š n j a situacija? J e l i s e o n a
u p o s l j e d n j i h tri d o p e t g o d i n a p o g o r š a l a ili p o b o l j š a l a ?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : M i s l i m d a o v d j e i m a n e k o l i k o pita­
nja. B i o s a m aktivan n a t o m području i i m a o n e k o l i k o razgovora...
Senator B I D E N : Upravo zato i pitam.
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : ... s r a z l i č i t i m s v o j i m prijateljima u
z a j e d n i c i , uključujući ž i d o v s k u z a j e d n i c u , i tu p o s t o j i n e k i h z a ­
b r i n u t o s t i k o j e valja razjasniti. S p o m e n u l i s t e situaciju s a s a m o ­
s t a n o m u Poljskoj. T o nije p i t a n j e o d i z r a v n o g i n t e r e s a z a v l a d u
SAD.
S e n a t o r B I D E N : N e , nije, ali i m a utjecaja.
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : I m a l o j e utjecaja, n a r a v n o . M e đ u ­
t i m , n e k a o d o s t a l i h pitanja koja s t e s p o m e n u l i j e s u o d i n t e r e s a ,
k a d a g o v o r i m o o B l i s k o m istoku, k a o š t o je pitanje o d n o s a s
nekolicinom palestinskih vođa.
T u p o s t o j i m n o g o stvari. A k o s t e m o ž d a čitali s t a n d a r d n e
a m e r i č k e ili e u r o p s k e n o v i n e , o n e g o v o r e o z b i v a n j i m a k a o s t o j e
n a p r e d a k u dijalogu n a k o n vatikanske Deklaracije o židovskom
n a r o d u i d r u g i m a , j a s a m s u d j e l o v a o u n e k i m a o d tih aktivnosti.
T a d a j e d o š l o d o zastoja, i m o ž d a s e d o g o d i o m a l i z a o k r e t
unazad. M o r a t ć e m o poraditi na t o m e da vidimo m o ž e m o li
ispraviti taj z a o k r e t .
S e n a t o r B I D E N : M i s l i t e l i d a j e v a ž n o d a s e taj z a o k r e t
ispravi?
237
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Š t o , z a p r a v o , p o k u š a v a m reći, j e s t s l j e d e ć e . V i i m a t e b o g a t o
i s k u s t v o i, u V a š e m svojstvu l a i k a k a o i s t r u č n j a k a , v r l o s t e d o b r o
upoznati s djelatnošću, u l o g o m i i n t e r e s o m V a t i k a n a . Spojite to
s V a š i m p o z n a v a n j e m i p o d r š k o m stajališta S A D u pitanjima
koja su s t i m u svezi. U o v o m slučaju s I z r a e l o m . K o l i k o je v a ž n o
d a svijet d o b i j e sliku o V a t i k a n u k a o o n o m e koji i m a v i š e suosje­
ćanja z a p o l o ž a j I z r a e l a i Ž i d o v a o p ć e n i t o ?
n e k e stvari koje s u u č i n j e n e , n e t a k o b i t n e u cijeloj s h e m i , izgle­
d a d a p o g o d u j u p o v e ć a n j u n a p e t o s t i u m j e s t o d a i h smanjuju?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : S e n a t o r e , m o r a t ć e t e s e prisjetiti
d a ć u ja, u k o l i k o o d e m t a m o i b u d e m p o t v r đ e n , biti v e l e p o s l a n i k
vlade Sjedinjenih Država.
Senator B I D E N : D a , razumijem, to je o n o o č e m u V a s ja
pitam, s tog položaja. R a z l o g z a š t o s a m d a o u v o d k o m e n t a r u bio
je kako bih priznao V a š e znanje i iskustvo.
M o g a o s a m ista pitanja p o s t a v i t i i o s t a l i m k a n d i d a t i m a , koji
n e b i i m a l i t a k v o i s k u s t v o pri d o l a s k u n a t o m j e s t o . M o ž d a V a m
nisam t r e b a o odati toliko priznanje. D o p u s t i t e mi, stoga, da
ispustim uvod.
K o l i k o j e v a ž n o s a stajališta v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a , d a s e
ovdje i na d r u g i m m j e s t i m a d o b i j e s l i k a o V a t i k a n u k a o o o n o m e
koji i m a v i š e s u o s j e ć a n j a z a b r i g e i p r o b l e m e s k o j i m a s e s u o č a v a
Izrael, k a o i ž i d o v s k i n a r o d š i r o m s v i j e t a ?
Veleposlanik M E L A D Y : Mislim da je to u interesu onoga
što Vatikan, Sveta Stolica, želi postići g l e d e smanjenja napetosti,
da imaju taj osjećaj p o v j e r e n j a i da se o z b i l j n o z a i n t e r e s i r a j u za
s m a n j e n j e n a p e t o s t i . N e k e o d tih stvari n e m o g u s e u č i n i t i p r e k o
n o ć i . A l i p o s t o j e stvari k o j e s e m o g u u č i n i t i . P o s t o j i ozbiljan
i n t e r e s i v a ž n a z a d a ć a i s t v a r n a želja d a s e p o m a k n e t e o d a v d e
d o v d e ( p o k a z u j e ) - m o ž d a n e o d m a h t a m o ( p o k a z u j e ) , ali
odavde d o v d e (pokazuje). S m o d e r n i m komunikacijama, brzim
komunikacijama, uistinu s a m o p r e z n o o p t i m i s t i č a n .
T o j e s a m o d i o svijeta, gdje j a s t j e č e m d o j a m d a j e V a t i k a n ,
b e z o b z i r a n a s v o j e namjere, z a koje p r e t p o s t a v l j a m d a s u p l e ­
m e n i t e , prije p o v e ć a o n e g o s m a n j i o n a p e t o s t i .
P o m a l o sam iznenađen.
Iskreno se n a d a m da ćete tijekom V a š e g mandata velepo­
s l a n i k a m o ć i uvjeriti V a t i k a n d a z a j a m č i v e ć u r a z i n u osjetljivosti.
T o j e b a r e m o p ć e n i t i stav n a š e v l a d e . J a z n a m d a ć e t e V i o d ­
l u č n o slijediti s t a v n a š e v l a d e .
N o , vjerujem d a ć e t e imati p u n e ruke posla. Ž e l i m v a m
p u n o sreće. Imat ć e t e moju potporu, koliko o n a m o ž e značiti.
M e đ u t i m , j a z a i s t a n e s m a t r a m taj p o l o ž a j , a o č i t o niti V i ,
gubljenjem vremena. Držim ga važnim dijelom u o n o m e što
ć e b i t i krajnje s l o ž e n o p r e o b l i k o v a n j e — d o b r o , r e ć i » p r e o b l i ­
k o v a n j e « j e m o ž d a p r e t j e r i v a n j e — ali s l o ž e n i z a o k r e t u o d ­
n o s i m a , ne s a m o u Europi i istočnoj Europi, v e ć i na B l i s k o m
i s t o k u , g d j e V a t i k a n m o ž e i , p o m o j e m m i š l j e n j u , m o r a igrati
vrlo pozitivnu ulogu. Uglavnom, dosad je igrao.
Ž e l i m V a m sreću.
K a d a p o s t a n e t e v e l e p o s l a n i k , bit ć e t e u n e z g o d n o m p o l o ­
žaju, gdje ć e , vjerojatno, v i š e ljudi biti z a i n t e r e s i r a n o da se s
V a m a vidi n e g o k a d a s t e bili n a j e d n a k o v a ž n o m p o l o ž a j u u
d v j e m a afričkim z e m l j a m a . P u k a č i n j e n i c a d a ć e t e biti s m j e š t e n i
u R i m u , siguran s a m da s tim n e m a nikakve v e z e . N o , očekujem
da ć e t e se viđati i čuti s V a š i m k o l e g a m a u S t a t e D e p a r t m e n t u ,
k a o i V a š i m k o l e g a m a ovdje u S e n a t u .
Ž e l i m V a m s r e ć u i n u d i m V a m p o m o ć o v o g o d b o r a u obav­
ljanju V a š i h funkcija. M i s l i m d a s u o n e v a ž n e , k a o i o n o š t o ć e t e
pokušati poduzeti.
Senator B I D E N : Pa, iskreno ć u V a m reći d a s a m razočaran,
i p o m a l o i z n e n a đ e n , i da ne m o g u u p o t p u n o s t i razumjeti z a š t o
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : H v a l a V a m , g o s p o d i n e predsjeda­
vajući. V e s e l i m s e š t o ć u n a t o m e raditi.
238
239
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
C i j e n i m ovaj p o s t u p a k u O d b o r u , i r a d u j e m s e š t o ć u sura­
đivati s V a m a , u k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n .
Dodatak
IV.
P r e d a j a vjerodajnica
Senator B I D E N : Zahvaljujem V a m . Mislim da s tim neće
biti n i k a k v i h p r o b l e m a .
Z a h v a l i o b i h s e j o š j e d n o m V a š o j o b i t e l j i š t o j e bila t o l i k o
Ijubezna d a propusti objed. T o z n a č i d a i m d u g u j e t e j e d a n dobar
objed.
G o v o r i p r i g o d o m p r e d a j e vjerodajnica
dana 1. listopada 1989. godine
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : Izvest ć u i h van n a objed.
S e n a t o r B I D E N : J o š j e d n o m , n a j l j e p š e V a m s e zahvaljujem.
S e n a t o r B I D E N : Zahvaljujem s e s v i m a v a m a n a t o m e , što
s t e bili n a z o č n i o v i m v a ž n i m s a s l u š a n j i m a i p r o g l a š a v a m o v o
saslušanje g l e d e imenovanja završenim.
( N a k o n č e g a je u 13,25 sati saslušanje završilo.)
(Oba govora bila su pripremljena tjednima prije svečanosti 1. lis­
topada 1989., i namjera im je bila da postave okvire odnosa iz­
među
SAD
i
Svete
Stolice
na početku
mandata
veleposlanika
Meladyja.
Govori nisu bili održani usmeno, već su se predali na
svečanosti.
Papa i veleposlanik Melady tada su imali privatan raz­
govor.)
Vaša
Svetosti,
V e l i k a m i j e č a s t p r e d a t i V a m s v o j e vjerodajnice k a o v e l e p o ­
s l a n i k S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i . N e m a
t o m e t a k o d u g o d a s t e primili p r e d s j e d n i k a B u s h a u o v o j istoj
k n j i ž n i c i . P r e d s j e d n i k m i j e k a z a o k o l i k o j e m n o g o c i j e n i o audi­
j e n c i j u k o d V a s , i k o l i k o drži v r i j e d n i m V a š savjet u m e đ u n a r o d ­
n i m p i t a n j i m a . O s j e ć a m s e p o č a š ć e n š t o m o g u nastaviti, n a re­
d o v n o m temelju, p l o d o n o s n e konzultacije moje zemlje sa Sve­
t o m S t o l i c o m , i r a d u j e m s e š t o ć e s e m o j e djelovanje nastaviti
t e m e l j e n o na izvrsnom radu m o g prethodnika, veleposlanika
F r a n k a S h a k e s p e a r e a . N i t k o tko je pratio putovanje V a š e Sve­
t o s t i š i r o m svijeta — uključujući i d v a p o s j e t a S j e d i n j e n i m D r ž a ­
v a m a , k o j i h s e t a k o r a d o s j e ć a m o — n e m o ž e ignorirati d u b o k i
m o r a l n i utjecaj koji vrši S v e t a S t o l i c a . V i s t e Crkvu d o v e l i svijetu
na n a č i n b e z p r e s e d a n a u povijesti. Za sve nas koje zanimaju
m i r , p r a v e d n o s t i l j u d s k a prava, g l o b a l n i utjecaj S v e t e S t o l i c e
240
241
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
presudna je snaga u m e đ u n a r o d n o j d i p l o m a c i j i . U m j e s e c i m a
nakon posjeta p r e d s j e d n i k a B u s h a vidjeli s m o n o v e primjere
v o d e ć e uloge S v e t e S t o l i c e u t r a ž e n j u m o r a l n o i s p r a v n i h rje­
šenja problema u z r o k o v a n i h k o n k u r e n t n i m p o l i t i č k i m struktu­
rama.
U Vašem g o v o r u o v d a š n j e m d i p l o m a t s k o m z b o r u z a 1989
zatražili ste »stvaranje k o n c e p t a v j e r s k i h s l o b o d a k a o a u t e n t i č ­
n o g građanskog i s o c i j a l n o g p r a v a « . K a o š t o s t e s e n a d a l i , t a j e
ideja dobila eksplicitni o b l i k u k o n a č n o m b e č k o m d o k u m e n t u
Konferencije o e u r o p s k o j s i g u r n o s t i i s u r a d n j i - v e l i k i m dije­
l o m zbog vještih n a p o r a d e l e g a c i j e S v e t e S t o l i c e n a K o n f e r e n ­
ciji. Drago nam j e d a j e v e l i k d i o m e đ u n a r o d n e z a j e d n i c e pri­
h v a t i o stav da je vjerska s l o b o d a n e r a z d v o j i v a od - to je u p r a v o
s a m a osnova - s v e u k u p n o g p o d r u č j a l j u d s k i h p r a v a .
Kada procjenjujemo z n a t n e p r o m j e n e d o k o j i h d a n a s d o l a z i
u srednjoj i istočnoj E u r o p i p r i m j e ć u j e m o da ljudi, a k o v e ć ne
uvijek i njihove v l a d e , r a z u m i j u v i t a l n u p o v e z a n o s t i z m e đ u slo­
b o d e vjeroispovijesti i o s t a l i h p r a v a . N o , n a r a z v o j u t o g a j o š
uvijek treba m n o g o raditi. I d a l j e ć e m o se p r i d r u ž i v a t i S v e t o j
Stolici u nastojanju da od B a l t i k a do U k r a j i n e , i š i r e , n a č e l a
B e č k e konferencije p o s t a n u s v a k o d n e v n a s t v a r n o s t .
Kada pogledamo n a o s t a l e s v j e t s k e regije, n a l a z i m o r a z l o g a
za nadu i povoda za z a b r i n u t o s t . U s v i m t i m p o d r u č j i m a ci­
j e n i m o naše razgovore s a S v e t o m S t o l i c o m . U S r e d i š n j o j A m e ­
rici V i ste pozvali n a p o t p u n o p r i d r ž a v a n j e s p o r a z u m a E s q u i p u l a s II. Slažemo se s t i m , i na t e m e l j u d v o s t r a n a č k o g s p o ­
r a z u m a između B i j e l e k u ć e i K o n g r e s a n a s t o j i m o p r i d o n i j e t i
postizanju mira i d e m o k r a t i z a c i j e u regiji. D i v i m o se h r a b r o s t i i
mudrosti Crkve u k o m i s i j a m a za n a c i o n a l n o p o m i r e n j e u S r e d ­
njoj Americi. U P a n a m i je B i s k u p s k a k o n f e r e n c i j a p r u ž i l a pri­
mjer odvažnog vodstva u t r a ž e n j u d e m o k r a c i j e .
M i duboko u v a ž a v a m o V a š e p o n a v l j a n e p o z i v e n a m i r u
Libanonu, i u p o t p u n o s t i d i j e l i m o V a š u s t r e p n j u . L i b a n o n n e
242
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
s m i j e b i t i r a z o r e n . L i b a n o n c i m o r a j u biti s l o b o d n i , k a k o b i m o g l i
r a z v i t i v l a s t i t i o b l i k u p r a v e svoje d r ž a v e , k a o n e z a v i s n e s u v e r e n e
z e m l j e s teritorijalnim integritetom. Kroz diplomatske kanale
r a d i m o s v e š t o j e u n a š o j m o ć i , k a k o b i d o š l o d o raspuštanja
m i l i c i j a i p o v l a č e n j a svih s t r a n i h s n a g a . U l o g a C r k v e je i ovdje
p r e s u d n a . L i b a n o n s k i m a r o n i t s k i patrijarh d a o j e s v e o d s e b e ,
k a k o bi p o m o g a o da p r e s t a n e nasilje i da se o d r ž e predsjednički
izbori. Pozdravljamo njegovu odlučnost.
S a silnim s a m zanimanjem pratio pet putovanja V a š e Sveto­
s t i u A f r i k u . P o z a v r š e t k u studija, p r i p r e m a j u ć i m a t e r i j a l e z a
s v o j e k n j i g e , č e s t o s a m p o s j e ć i v a o taj k o n t i n e n t , a kasnije s a m
t a m o s l u ž i o i k a o v e l e p o s l a n i k S A D . D u b o k o s a m svjestan z n a ­
č a j n i h k o r a k a k o j e j e p o d u z e l a S v e t a S t o l i c a u i n t e r e s u mira,
s o c i j a l n e pravde, h u m a n i t a r n e p o m o ć i , obrazovanja i pomirenja.
N e d a v n i v a t i k a n s k i d o k u m e n t o r a s i z m u d a o j e z n a č a j a n dopri­
n o s j a v n o j raspravi o socijalnim strukturama diljem kontinenta.
K o n a č n o , za V a š e g posjeta Madagaskaru, La Reunionu, Zambiji i M a l a v i j u o v o g p r o l j e ć a j o š s t e j e d n o m svijetu s k r e n u l i p o ­
z o r n o s t na g l o b a l n e p r o b l e m e k a o š t o su nerazvijenost, dugovi i
o n e č i š ć e n j e o k o l i š a . K a o š t o s t e n a v e l i u V a š o j e n c i k l i c i Sollicitudo rei socialis, t i m se p r o b l e m i m a m o ž e pristupiti j e d i n o u
d u h u s o l i d a r n o s t i i z m e đ u bogatijih i siromašnijih naroda.
V i i V a š p r e t h o d n i k s n a ž n o s t e prikazali e t i č n e i m o r a l n e
i z a z o v e s v o j s t v e n e trajnoj n a z o č n o s t i s l o j e v a d r u š t v a n a rubu
e g z i s t e n c i j e - b i l o u v e l i k o m o p s e g u u d r u š t v i m a u razvoju, b i l o
u m a n j i m z a j e d n i c a m a u n u t a r industrijski razvijenih z e m a l j a . M i
d i j e l i m o t u z a b r i n u t o s t . T o uključuje i s p o z n a j u d a industrijski
r a z v i j e n a d r u š t v a u n u t a r svojih v l a s t i t i h g r a n i c a imaju i z a z o v e
k a o š t o j e o v i s n o s t o d r o g i i s t i m e p o v e z a n o nasilje n a d ljudima.
M i t e ž i m o s k l a d u m e đ u ljudima, koji t a k o d u g o z a g o v a r a j u V a š a
S v e t o s t i V a š i prethodnici.
D o p u s t i t e m i d a z a k l j u č i m , vraćajući s e z a t r e n u t a k u E u ­
r o p u . P r o š l e g o d i n e obratili s t e se E u r o p s k o m parlamentu u
S t r a s b o u r g u i naglasili zajedničke d u h o v n e korijene kontinenta.
243
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N e k o l i k o d a n a n a k o n a u d i j e n c i j e k o d V a š e S v e t o s t i , 2 7 . svibnja
predsjednik B u s h g o v o r i o je o p o t r e b i smanjivanja »umjetnih
barijera« u E u r o p i . O č i t o j e d a s e u o d n o s i m a i z m e đ u I s t o k a i
Z a p a d a događaju uzbudljive p r o m j e n e . S u r a đ u j m o , k a k o bismo
t e p r o m j e n e p o d r ž a l i , t a k o d a o n e p r i d o n e s u v e ć i m ljudskim
pravima i miru.
b o d a u s k r a ć u j e ili o g r a n i č a v a , t a m o s e vrši nasilje n a d s a m i m
d o s t o j a n s t v o m č o v j e k a i o z b i l j n o s e u g r o ž a v a istinski n a p r e d a k
p r e m a d r u š t v e n o m p o r e t k u š t o o b i l j e ž u j u p r a v e d n o s t i mir.
V a š a S v e t o s t i , u V a š e m o b r a ć a n j u p r e d s j e d n i k u B u s h u , 27.
svibnja, o s v r n u l i s t e s e n a misiju S j e d i n j e n i h D r ž a v a » k a o na­
r o d a koji č i n i d o b r a djela i p r e d a n o s l u ž i d r u g i m a ... s v e u k u p ­
n o m č o v j e č a n s t v u « . P o n o s n i s m o n a t u misiju, i dalje ć e m o inzistirati n a ljudskim p r a v i m a i e k o n o m s k o m razvitku z a s v e ljude.
Z a h v a l j u j e m V a m , V a š a S v e t o s t i , š t o s t e p r i h v a t i l i m o j e vje­
rodajnice. N e k a mi B o g podari uspjeha u predstavljanju moje
v l a d e pri S v e t o j S t o l i c i , t a k o d a , s u r a đ u j u ć i , m o ž e m o p r o m i c a t i
ciljeve mira, s l o b o d e i pravednosti.
Gospodine
veleposlanice,
V e l i k o mi je zadovoljstvo zaželjeti V a m dobrodošlicu u Va­
t i k a n u i p r i h v a t i t i V a š e v j e r o d a j n i c e k a o v e l e p o s l a n i k a Sjedinje­
n i h A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i . O d s r c a s e n a d a m d a ć e
V a š a misija p r i d o n i j e t i u č v r š ć i v a n j u d o b r i h o d n o s a i z m e đ u Sje­
dinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice, i da će se nastaviti p l o d o n o s n i
d i j a l o g koji j e z a p o č e o u v r i j e m e s l u ž b o v a n j a V a š i h dvaju pret­
hodnika. M o l i m V a s da predsjedniku B u s h u p r e n e s e t e moje
s r d a č n e p o z d r a v e i uvjerite g a , k a o i cijeli V a š n a r o d , d a m o l i m
za njihovo d o b r o u svojim molitvama.
U m o j o j n e d a v n o j e n c i k l i c i Sollicitudo rei socialis, k a z a o s a m
d a n a s i l j e n a d t e m e l j n i m l j u d s k i m s l o b o d a m a predstavlja osi­
r o m a š e n j e j e d n a k o o z b i l j n o k a o i b i l o k o j e m a t e r i j a l n o siro­
m a š t v o (br. 1 5 ) . S t i m u s v e z i , č e s t o s a m n a g l a š a v a o k a k o s u
d e m o k r a t s k i i participirajući o b l i c i v l a s t i p o t r e b n i z a razvoj
u r e d n o g p o l i t i č k o g života. Z a i s t a , »'zdravlje' političke zajednice
— k a k o je i z r a ž e n o u s l o b o d n o m i o d g o v o r n o m sudjelovanju svih
g r a đ a n a u j a v n o m ž i v o t u , p r o v o đ e n j u z a k o n a i u poštivanju i
p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a — n u ž a n j e uvjet i s i g u r n o j a m s t v o
r a z v i t k a ' s v a k o g p o j e d i n c a i c i j e l o g č o v j e č a n s t v a ' « ( i b i d br. 4 4 ) .
S a m o s e t a m o g d j e s e njeguju i š t i t e l j u d s k e s l o b o d e m o ž e razviti
d r u š t v e n i p o r e d a k koji j e u s t a n j u o d g o v o r i t i n a p o t r e b e i t e ž n j e
m u š k a r a c a i ž e n a današnjice.
Prije dvije g o d i n e , t i j e k o m m o j e g a d r u g o g p a s t o r a l n o g p o s ­
j e t a S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a , s a z a d o v o l j s t v o m s a m s e prisjetio d a
je, od s a m i h p o č e t a k a a m e r i č k e povijesti, s l o b o d a bila n a č e l o u
o s n o v a m a stvaranja d o b r o u r e đ e n o g d r u š t v a . U s t a v Sjedinjenih
D r ž a v a j a s n o s v j e d o č i o uvjerenju V a š e z e m l j e , d a j e s l o b o d a
p o j e d i n c a prijeko p o t r e b n a za postizanje o p ć e g dobra. Sukladno
t o m e , Sjedinjene D r ž a v e stekle su iskustvo, provjereno tijekom
v r e m e n a , d a j e u r e đ e n a i p l e m e n i t a s l o b o d a p u t d o mira, d o
p r a v e d n o g d r u š t v e n o g p o r e t k a i d o o s t v a r e n j a dobrobiti z a narod.
U s v o m g o v o r u osvrnuli ste se na rastuće uvjerenje u m e ­
đ u n a r o d n o j zajednici, da se vjerske s l o b o d e trebaju priznati i
štititi k a o t e m e l j n o l j u d s k o p r a v o . S v e t a S t o l i c a s t a l n o p r o k l a ­
m i r a k a k o l j u d s k o b i ć e i m a n e o t u đ i v o p r a v o d a t e ž i k istini, štuje
B o g a i djeluje o n a k o k a k o m u savjest n a l a ž e (cf. D i g n i t a t i s h u m a n a e , 2 ) . T o p r a v o n a v j e r s k e s l o b o d e m o r a biti z a š t i ć e n o
v a ž e ć i m z a k o n i m a u s v i m d r ž a v a m a . G d j e g o d s e vjerska s l o -
S j e ć a m s e d a s a m , tijekom s v o g a p a s t o r a l n o g posjeta, g o ­
v o r i o n a t e m u s l o b o d e pri E k u m e n s k o j m o l i t v i o d r ž a n o j u C o lumbiji, u J u ž n o j K a r o l i n i . T o m s a m p r i l i k o m i z r a z i o uvjerenje
da prava sloboda ne m o ž e postojati b e z m o r a l n e odgovornosti.
Postizanje s l o b o d e ne leži u t o m e da se odbacuju objektivne
n o r m e p o n a š a n j a ili o d b i j a p r e u z e t i o s o b n a o d g o v o r n o s t . Istin­
ska s l o b o d a podrazumijeva n a š u s p o s o b n o s t izbora dobra bez
prisile, i priznanje n a š e o d g o v o r n o s t i za d o b r o koje propustimo
u č i n i t i ili z l o k o j e p o č i n i m o . S n a g a ili s l a b o s t p o j e d i n a c a i cijelih
244
245
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
d r u š t a v a o v i s i o t o m e k o l i k o s e č v r s t o o n i pridržavaju t o g m o ­
r a l n o g i m p e r a t i v a ( 1 1 . rujna 1 9 8 7 . ) .
D r a m a t i č n i d o g a đ a j i t i j e k o m p o s l j e d n j i h m j e s e c i privukli s u
p o z o r n o s t svijeta n a trajnu želju cijelih n a r o d a d a d o z i v e b l a g o ­
dati s l o b o d e i s a m o o d r e đ e n j a . N o , k a o š t o s u p o u k e i z povijesti
V a š e zemlje p o k a z a l e , t e s e blagodati č e s t o p o s t i ž u u z velike
Žrtve i ne m o g u se iz n a r a š t a j a u naraštaj p r i h v a t i t i k a o g o t o v e
činjenice. S v a k o d o b a n o s i n o v e izazove, p r e d koje s e m o r a m o
p o s t a v i t i s u v j e r e n j e m i o d l u č n o š ć u . D u b o k a prijetnja koju ljud­
skoj s l o b o d i p r e d s t a v l j a n e z a k o n i t a t r g o v i n a n a r k o t i c i m a , s a m o
j e j e d a n o d primjera. P r o k l e t s t v o o v i s n o s t i o d r o g a m a , k o j e s e
k a o c r n i o b l a k nadvija n a d cijelim n a r o d i m a , z a s i g u r n o j e j e d n a
od najozbiljnijih prijetnji s l o b o d i n a š e g d o b a .
•1
svjetskoj situaciji. P a ipak, m n o g i o d tih z n a k o v a n a d e s u krhki,
i p o t r e b n o ih je m u d r o i pažljivo nadzirati. P r i s u t n o s t S v e t e
S t o l i c e u m e đ u n a r o d n o j z a j e d n i c i nastoji p r o m i c a t i dublje raz­
mišljanje o o s n o v n i m d u h o v n i m i s t i n a m a i v r i j e d n o s t i m a k o j i m a
j e p r o t k a n ljudski život. K a o nacija koja i m a v e l i k utjecaj diljem
svijeta, m o l i m s e d a A m e r i k a b u d e uvijek osjetljiva n a t u du­
h o v n u d i m e n z i j u svih ljudskih d j e l a t n o s t i .
U v j e r a v a j u ć i V a s u suradnju različitih o d j e l a S v e t e S t o l i c e
pri i s p u n j a v a n j u V a š e n o v e misije, j o š j e d n o m i z r a ž a v a m svoje
trajno poštovanje n a r o d u Sjedinjenih A m e r i č k i h Država. N e k a
B o g blagoslovi V a s i V a š značajan p o s a o .
Iz Vatikana, 3. listopada 1989.
Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e veleposlaniče, što ste spome­
n u l i L i b a n o n . S a d a š n j a situacija u toj z e m l j i d u b o k o zabrinjava
Svetu Stolicu, k a o š t o s a m to u č e s t a l o s p o m i n j a o u p o z i v i m a i
j a v n i m m o l i t v a m a z a kraj nasilja i p o č e t a k n o v o g r a z d o b l j a m i r a
i r a z v i t k a u toj z e m l j i i z l o ž e n o j silnoj kušnji. A p o s t o l s k a se S t o ica nada, da će sadašnji i budući napori u osiguravanju normali­
zacije ž i v o t a u L i b a n o n u p o m o ć i u j a č a n j u j e d i n s t v a n j e g o v a
n a r o d a k a o s l o b o d n e i s u v e r e n e nacije.
Vi ste t a k o đ e r skrenuli p o z o r n o s t na rad S v e t e S t o l i c e u
p r o m i c a n j u m i r a i p r a v e d n o g d r u š t v e n o g p o r e t k a u Africi. P o s e ­
b n o s e r a d u j e m š t o m o g u primijetiti d a s e p o m o ć p r u ž a b r o j n i m
a f r i č k i m z e m l j a m a u razvoju, d o k o n e nastavljaju z a u z i m a t i s v o je m j e s t o u obitelji n a r o d a . U p o z i v a n j u na d u h s o l i d a r n o s t i s
njima, d u b o k o s a m s v j e s t a n v e l i k i h l j u d s k i h p o t e n c i j a l a k o j e o n e
m o g u p r u ž i t i svijetu. V a š e o s o b n o i s k u s t v o i z n a n j e o t o m k o n t i n e n t u z a s i g u r n o ć e p o t v r d i t i ovaj s u d . U v j e r e n s a m d a ć e Sjedi­
n j e n e D r ž a v e n a s t a v i t i v e l i k o d u š n o p o d r ž a v a t i t e n a r o d e , koji s e
n a s t o j e razviti u s k l a d u s a s v o j i m n a j v i š i m t e ž n j a m a .
G o s p o d i n e v e l e p o s l a n i c e , p o s t o j i r a z l o g z a z a d o v o l j s t v o ka­
d a r a z m i š l j a m o o z n a k o v i m a n a d e koja s e o d r a ž a v a u s a d a š n j o j
246
i
247
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Dodatak
V.
Pismo naputaka
za veleposlanika Meladyja
(Sljedeće pismo državnog tajnika Jamesa A.
Bakera,
HL,
saželo je
naputke koje sam usmeno dobio u kolovozu 1989. prije svog od­
laska u Rim.
U početku je to priopćenje bilo označeno kao Tajno.
State Department objavio je ovaj dokument na zahtjev autora.)
D r ž a v n i tajnik
W a s h i n g t o n , 1 7 . siječnja 1 9 9 0 .
Dragi
Tom,
K a k o b i s m o t e m o g l i v o d i t i u tvojoj u l o z i š e f a misije, koju s i
p r e u z e o u k o l o v o z u , ž e l i o b i h d a t i p r e g l e d n a š i h o s n o v n i h ciljeva
pri S v e t o j S t o l i c i . S v e t a S t o l i c a i m a g l o b a l n u p e r s p e k t i v u . T o j e
z n a č a j n a s n a g a z a l j u d s k a p r a v a , i č e s t o s e o d nje traži d a p o ­
m o g n e p r o n a l a ž e n j u m i r n i h rješenja r e g i o n a l n i h s u k o b a . N j e z i n i
proglasi o glavnim pitanjima, k a o š t o su kontrola naoružanja,
d u g o v i , razvitak, i z b j e g l i c e , o k o l i š i d r o g a š i r o m svijeta, n a i l a z e
na veliki odaziv.
S v e t a S t o l i c a igra k r u p n u u l o g u u mijenjanju o b l i k a E u r o p e ,
p o s e b i c e g l e d e P o l j s k e , M a đ a r s k e i S S S R - a . T r e b a l o b i raditi n a
t o m e da se osigura da privlačnost dobrih o d n o s a m e đ u zem­
l j o p i s n i m s u s j e d i m a n e z a s j e n i v a ž n o s t t e m e l j n i h vrijednosti i
p o t p o r u slobodi. T r e b a o bi podcrtati važnost o p r e z a i jedin­
stveni pristup Zapada.
S v e t a j e S t o l i c a z a b r i n u t a z a B l i s k i istok, p o s e b i c e L i b a n o n i
O k u p i r a n a Područja. O n a nastoji poboljšati o d n o s e i z m e đ u mu­
s l i m a n s k i h i k r š ć a n s k i h z a j e d n i c a u t o m p o d r u č j u . Ti t r e b a š na­
g l a s i t i n a š u d u b o k u p r e d a n o s t p r o n a l a ž e n j u m i r n o g rješenja u
bliskoistočnim sukobima. T a k o đ e r trebaš poticati Svetu Stolicu
da prizna D r ž a v u Izrael. U Središnjoj A m e r i c i Sveta Stolica
p r e d s t a v l j a s n a g u z a d e m o k r a t s k e r e f o r m e p u t e m svoje p o d r š k e
kardinalu O b a n d u y Bravu u Nikaragvi. T r e b a š podupirati tu
p o d r š k u , te i s t o t a k o njegovati sličnu brigu za demokraciju duž
cijele Latinske A m e r i k e .
U Africi, S v e t a je S t o l i c a u k l j u č e n a u p o s r e d o v a n j e i z m e đ u
z a r a ć e n i h strana u A n g o l i i M o z a m b i k u . Ti trebaš održavati
b l i s k e k o n t a k t e g l e d e t i h s u k o b a . S v e t a S t o l i c a i u Aziji djeluje
na j a č a n j u p o l o ž a j a vjerskih m a n j i n a i z a g o v a r a n a p r e d a k u ljud­
s k i m p r a v i m a . T i t r e b a š n a g l a š a v a t i n a š e trajne n a p o r e u cilju
r a z v i t k a ljudskih p r a v a .
Tajno
O d n o s i i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a prekrivaju
š i r o k r a s p o n z n a č a j n i h t e m a , i i z v r s n i s u . N a š j e s v e o b u h v a t n i cilj
održavati i jačati t o p l e v e z e i osjećaj m e đ u s o b n o g povjerenja. Mi
ć e m o s e u W a s h i n g t o n u o s l o n i t i n a t v o j e p r e p o r u k e n a koji
n a č i n dalje razvijati n a š e o d n o s e , i s t i č u ć i k l j u č n a p o d r u č j a p o d u daranja i r a z m i m o i l a ž e n j a u n a š o j a n a l i z i t e k u ć i h z b i v a n j a i du­
g o r o č n i h t r e n d o v a . T a k o đ e r r a č u n a m o n a t e b e d a ć e š objaš­
njavati i z a g o v a r a t i n a š a stajališta.
S v e t a Stolica zahtijeva b i t n o smanjenje nuklearnog naoru­
ž a n j a . T i t r e b a š j a s n o i s t a k n u t i n a š u p r i v r ž e n o s t k o n t r o l i oružja,
ali u i s t o v r i j e m e n a p o m e n u t i i o s n o v n u u l o g u n u k l e a r n e prijet­
nje u o d r ž a v a n j u s t a b i l n o s t i i m i r a . T r e b a š z a s t u p a t i n a š e vje­
r o v a n j e d a s l o b o d n i e k o n o m s k i s u s t a v i pružaju n a j v e ć u n a d u z a
o k o n č a n j e s i r o m a š t v a i o s i g u r a v a j u najzdravije t e m e l j e z a s l o ­
b o d n e p o l i t i č k e s u s t a v e i z a š t i t e ljudskih prava. O s t a l a pitanja
g d j e S v e t a S t o l i c a m o ž e igrati v a ž n u u l o g u j e s u u p o d r u č j i m a
248
249
THOMAS PATRICK MELADY
Dodatak:
Oproštajno p i s m o
(Veleposlanik koji
nika.
Sljedeće je
odlazi
ostavio
VI.
veleposlanika
ostavlja
o s o b n o pismo
veleposlanik:
Melady)
za
svog
nasljed­
Veleposlan s t v o
BITI ĆE NAKNADNO DODANA!
LOŠE OČITANA SA OCR-om.
Sjedinjenih A m e r i č k i h
Država
pri S v e t o j S t o l i c i
Rim,
Italija
1. o ž u j k a 1S>S>3.
Poštovani četvrti
veleposlaniče
SAD
p r i Svetoj Stolici,
Želim V a m mnogo uspjeha p r i
p r e u z i m a n j u V a š e dužnosti
ovdje u Vatikanu. Moje gotovo č e t i r i g o d i n e k a o t r e ć e g veleposla­
nika S A D pri Svetoj Stolici bile s u z a m o j u s u p r u g u i m e n e sjajne
godine. Večeras ć e m o odavde o t i ć i s m n o g o p r e k r a s n i h sjećanja.
Ovdje ć e t e zateći dobro o s o b l j e , i s t o t a k o i u rezidenciji.
Detaljnije izvješće ostavio s a m k o d z a m j e n i k a š e f a Misije.
Državno tajništvo pri Svetoj S t o l i c i č i n e vrsni ljudi predani
svom poslu. Odlazim odavde
duboko
ih poštujući. Mi s m o se
uglavnom slagali. U nekim p i t a n j i m a i n i s m o . O n i su uvijek bili
prava gospoda, i sada mnoge od n j i h s m a t r a m s v o j i m prijateljima.
Molim V a s d a s e n e u s t r u č a v a t e s t u p i t i s a m n o m u vezu kad
god bih V a m m o g a o biti od p o m o ć i vi v a š o j misiji.
S mojim najtoplijim željama z a
ve, ostajem,
s osobitim poštovanjem,
250
s v e B o ž j e i z a b r a n e blagoslo­
Tom
251
Melady
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
BILJEŠKA O PISCU
D r . T h o m a s P a t r i c k M e l a d y j e s v o j u karijeru p o s v e t i o d i p l o ­
maciji, v i s o k o m š k o l s t v u i j a v n i m d j e l a t n o s t i m a . G o d i n e 1 9 9 3 .
o s t a j e č l a n o m U p r a v n o g vijeća K a t o l i č k e akcije z a A m e r i k u i
p r e d s j e d n i k j e N a c i o n a l n o g o d b o r a . Č l a n j e u p r a v n i h tijela n e ­
k o l i k o s v e u č i l i š t a i n e p r o f i t a b i l n i h o r g a n i z a c i j a , a djeluje i k a o
poslovni konzultant.
D v a d e s e t o s a m sveučilišta dodijelilo mu je počasni doktorat.
T a k o đ e r je primio odlikovanja od pet stranih zemalja i Svete
Stolice.
D i p l o m i r a o j e n a S v e u č i l i š t u D u q u e s n e , a magisterij i d o k t o ­
rat s t e k a o j e n a S v e u č i l i š t u C a t h o l i c U n i v e r s i t y o f A m e r i c a ( s t u ­
dij m e đ u n a r o d n i h o d n o s a , u p r a v e i e k o n o m i j e ) .
O ž e n j e n j e M a r g a r e t o m r o đ e n o m B a d u m . Imaju dvije o d ­
rasle kćeri.
Kao diplomat obnašao je dužnost američkog veleposlanika
pri Svetoj Stolici od 1989. do 1993. P r e t h o d n o je bio na dužnosti
v e l e p o s l a n i k a u R e p u b l i c i Burundi, b i o je viši savjetnik izaslans t v a S A D pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , t e a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k u
Republici U g a n d i .
Iskustvo na području visokog školstva s t e k a o je k a o profesor
z a afričko-azijsku p r o b l e m a t i k u n a S v e u č i l i š t u S e t o n H a l i , p o t o m k a o izvršni z a m j e n i k r e k t o r a S v e u č i l i š t a S t . J o s e p h ' s ( P h i ladelphia), te k a o rektor Sveučilišta S a c r e d H e a r t (Fairfield,
Connecticut) od 1976. do 1986. godine. Počasni je predsjednik i
počasni profesor Sveučilišta Sacred Heart. T a k o đ e r je bio pom o ć n i k m i n i s t r a S A D z a v i s o k o š k o l s t v o . D o s k o r a j e k a o renomirani gostujući profesor predavao na G e o r g e W a s h i n g t o n
Jniversity.
U s k l o p u svoje j a v n e djelatnosti v e l e p o s l a n i k M e l a d y a u t o r
je 14 knjiga i m n o g o b r o j n i h č l a n a k a . B i o je p r e d s j e d n i k i glavni izvršni d u ž n o s n i k Vijeća za j a v n e djelatnosti i g o s p o d a r s t v o
C o n n e c t i c u t a . D j e l o v a o j e pri N a c i o n a l n o m u p r a v n o m v i j e ć u
Nacionalne konferencije kršćana i Židova, te M e đ u n a r o d n o j
ligi z a l j u d s k a p r a v a . V i t e z j e S u v e r e n o g m a l t e š k o g v i t e š k o g
reda.
252
253
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
POGOVOR
Pišući ovaj p o g o v o r z a knjigu T h o m a s a P a t r i c k a Meladyja
m o r a m o d m a h naglasiti i da ću svojim p r o c j e n a m a i ocjenama
n j e z i n a sadržaja biti d o n e k l e i s u b j e k t i v a n , jer s a m i s a m bio
s s u d i o n i k o m dijela zbivanja o kojima a m b a s a d o r M e l a d y govori
i z b o g t o g a jer m e s T h o m a s o m v e ž e g o t o v o č e t v e r o g o d i š n j e
druženje za v r i j e m e b o r a v k a u V a t i k a n u i R i m u , a u g o d i n a m a
glede Hrvatske, prijelomnima i s u d b o n o s n i m (1989.-1993.).
U m j e s t o u o b i č a j e n a p o g o v o r a , kakvi s e z a o v a k v e prigode
pišu, n e k a mi s t o g a b u d e d o p u š t e n o iznijeti n e k e n a z n a k e i de­
talje koji m e v e ž u z a t r e ć e g v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h
država pri S v e t o j S t o l i c i .
K a k o s m o pristigli u V a t i k a n u r a z m a k u o d n e k o l i k o mjeseci
1 9 8 9 . g o d i n e , t o s m o - n e s a m o z b o g m e đ u s o b n a o s o b n o g afiniteta i s v e u č i l i š n e karijere, v e ć i z b o g p r e s e a n s a (koji se pri
S v e t o j S t o l i c i p o š t u j e u s k l a d u s najboljim d i p l o m a t s k i m tradici­
j a m a ) — bili bliski i p r i g o d o m svih s v e č a n o s t i , manifestacija i
vjerskih službi. Posljednji put bili s m o z a j e d n o p o č e t k o m 1993.
godine, na oproštajnom cocktailu u zgradi A m e r i č k o g velepo­
s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i , u z g r a d i o p r e m l j e n o j s v i m vrstama
sofisticiranih s i g u r n o s n i h s u s t a v a , koji su, u z t o , k a o s t o j e uobič a j e n o , čuvali i m a r i n c i . U to s a m v r i j e m e b i o v e l e p o s l a n i k Hr­
v a t s k e pri R e p u b l i c i Italiji, a T h o m a s me k a o prijatelja p o z v a o
na s l u ž b e n i o p r o š t a j .
V e l e p o s l a n i k M e l a d y o p r a š t a o s e , i m a r i n c i su s pročelja
z g r a d e spustili i skinuli z a s t a v u S A D , u v j e ž b a n i m i c e r e m o n i jano u t v r đ e n i m p o k r e t i m a presavili je na n e u o b i č a j e n način u
trokut, pa u č e t v e r o k u t , p a r a d n i m k o r a k o m ušli u d v o r a n u , i uz
p r i g o d n e riječi s v e č a n o j e uručili a m b a s a d o r u .
254
T h o m a s P a t r i c k M e l a d y p r e u z e o je, vidljivo u z b u đ e n , o d
kiše
i s u n c a izblijedjeli s i m b o l S j e d i n j e n i h D r ž a v a . T a k a v je obi­
č a j : v e l e p o s l a n i k u s e uručuje z a s t a v a koja s e z a vrijeme n j e g o v a
m a n d a t a vijala n a z g r a d i a m b a s a d e ili r e z i d e n c i j e . N e d u g o za­
t i m , s a s u p r u g o m M a r g a r e t , o p r o s t i v š i s e o d diplomacije, na­
p u s t i o j e R i m i V a t i k a n , i v r a t i o s e svojim a k a d e m s k i m djelat­
nostima.
G o d i n u d a n a prije t o g a , u veljači 1 9 9 2 . , n e d u g o n a k o n š t o j e
H r v a t s k a v e ć b i l a p r i z n a t a o d n i z a država, ali n e i o d S A D ,
o b j e d o v a o s a m s dr. M e l a d y j e m u h o t e l u M i n e r v a , u s r e d i š t u
R i m a , o d m a h iza P a n t h e o n a , više zadubljen u razgovor n e g o u
jelo.
Bili s m o sami u malom, luksusno uređenom podrumskom
r e s t o r a n u . T a d a m i j e T h o m a s objašnjavao stavove državnog
t a j n i k a B a k e r a i r a z l o g e z b o g č e g a A m e r i k a j o š nije s p r e m n a i
f o r m a l n o priznati s a m o s t a l n o s t R e p u b l i k e Hrvatske. B i o s a m
t o m p r i g o d o m m o ž d a i m a l o n e d i p l o m a t s k i grub u ocjeni a m e ­
r i č k o g p o n a š a n j a i p o l i t i k e S t a t e D e p a r t m e n t a , ali s a m t a d a
d o i s t a shvatio i r a z u m i o , u k a k v o m se o s o b n o m i profesional­
n o m p r o c j e p u n a l a z i o prof. M e l a d y — r a z a p e t i z m e đ u o s o b n i h
s t a v o v a , vjerskih uvjerenja, p o l i t i k e i o c j e n a P a p e i S v e t e S t o l i c e ,
i s t a v o v a s v o g a d r ž a v n o g v o d s t v a . Z a r a z l i k u o d razdoblja, k o j e
j e o v o m r a z g o v o r u p r e t h o d i l o , b i o s a m u p o l o ž a j u d a b u d e m ma­
n j e d i p l o m a t s k i obazriv, i z b o g f o r m a l n o nedefinirane pozicije
o d r e đ e n i j i i izravniji u p r i m j e d b a m a . U t o s a m d o b a , n a i m e , b e z
f o r m a l n a d i p l o m a t s k o g statusa, održavao kontakte između Hr­
v a t s k e i Vatikana, pripremajući dolazak prvog hrvatskog vele­
p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i ( u s t a n u koji j e d a n a s r e z i d e n c i j a
v e l e p o s l a n i k a I v e L i v n j a n i ć a i n a čija s a m v r a t a p o s t a v i o p l o č u s
n a t p i s o m » V e l e p o s l a n s t v o R e p u b l i k e H r v a t s k e pri S v e t o j S t o ­
l i c i « ) , a ujedno s a m č e k a o i s u g l a s n o s t talijanske vlade za mjesto
v e l e p o s l a n i k a H r v a t s k e u Italiji. S j e ć a m s e i j e d n o g b i z a r n o g d e ­
t a l j a , tipična za moj m e d i t e r a n s k i temperament: nisam dopustio
da a m e r i č k i a m b a s a d o r plati objed, k a k o b i h (smiješnih li i neu255
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
vjerljivih a r g u m e n a t a ) i z r a z i o n e z a d o v o l j s t v o a m e r i č k o m poli­
t i k o m . A p r i z n a j e m , a m b a s a d o r M e l a d y b i o je sjajan i uvjerljivo
sklon Hrvatskoj.
U t o m i s t o m h o t e l u , s a d a š n j i v e l e p o s l a n i k S l o v e n i j e pri S v e ­
toj S t o l i c i , dr. S t e f a n F a l e ž ( t a d a g e n t i l u o m o N j e g o v e S v e t o s t i ) ,
priredio je, m j e s e c d a n a n a k o n s p o m e n u t o g događaja, v e č e r u u
m o j u č a s t , a u p o v o d u d o d j e l e v i t e š k o g a zvanja, k o j i m m e j e
p a p a I v a n P a v a o II. p o č a s t i o , i o d l i č j a k o j e m i j e t o m p r i g o d o m
u r u č e n o . J e d a n o d prvih č e s t i t a r a , i j e d a n o d o n i h koji s e t o m e
iskreno radovao, bio je upravo T h o m a s Patrick Melady.
P r o f e s o r M e l a d y n i k a d a nije p o r i c a o d a j e u s v o j s t v u a m e ­
r i č k o g a m b a s a d o r a pri S v e t o j S t o l i c i ( p o s e b n o 1 9 9 0 . - 9 1 . g.) i m a o
instrukcije d a v a t i k a n s k e s u g o v o r n i k e i z v j e š t a v a , k a k o S A D vje­
ruju i p o d r ž a v a j u » u j e d i n j e n u J u g o s l a v i j u « . B i l a m u j e t o p r o ­
f e s i o n a l n a d u ž n o s t činiti i o n d a k a d a je P a p a v e ć b i o javno
z a u z e o stav, d a H r v a t s k a i S l o v e n i j a i m a j u p r a v o o d l u č i v a t i sa­
m o s t a l n o o svojoj n e z a v i s n o s t i . O b a v l j a o j e s v o j e d i p l o m a t s k e
p o s l o v e i p r o v o d i o instrukcije S t a t e D e p a r t m e n t a , i a k o m u j e —
p r e m a n j e g o v o j o s o b n o j izjavi — b i l o t e š k o r a z u m j e t i r a z l o g e z a
takve stavove i za takvo ponašanje a m e r i č k e administracije. To
prije š t o s u S A D j a v n o p r o k l a m i r a l e i z a s t u p a l e s t a v o p r a v u
s v a k o g n a r o d a d a upravlja s o b o m , o p r a v u n a s a m o o d r e đ e n j e i
nezavisnost. A m b a s a d o r M e l a d y zato s neskrivenim simpatijama
govori o djelatnosti S v e t e S t o l i c e i njezinoj odluci da p r e u z m e
inicijativu u p o s t u p k u p r i z n a n j a p r a v a n a v l a s t i t u d r ž a v u na­
rodima Hrvatske i Slovenije. Sveta S t o l i c a i f o r m a l n o je to ob­
javila i u č i n i l a 1 3 . siječnja, a S A D t e k 7 . travnja 1 9 9 2 . g o d i n e .
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
p u b l i c i u S A D , koja — o s o b i t o u s r e d s t v i m a j a v n o g priopćavanja
— t e š k o p r i h v a ć a d u g a č k e , k o m p l i c i r a n e i s o f i s t i c i r a n e prikaze
p o l i t i č k i h stanja i o d n o s a .
R a z u m l j i v o j e d a a m e r i č k i a m b a s a d o r nije m o g a o o p i s a t i i
a n a l i z i r a t i s v e o n e s u p t i l n e o d n o s e , djelatnosti i k o n t a k t e , koji s u
p r e s u d n e 1 9 9 1 . g o d . trajali i i m a l i za svoju p o z o r n i c u V a t i k a n i
R i m , o n e č u d n e o t p o r e i sumnje diplomatskih predstavnika i
o p u n o m o ć e n i k a , p o s e b i c e e u r o p s k i h z e m a l j a , koji su, t a k o đ e r , i
b e z o b z i r a n a svoje o s o b n e s t a v o v e morali zastupati rigidne
p r i s t u p e v l a d a svojih država. D i j e l i m z a t o mišljenje p r o f e s o r a
M e l a d y j a , d a j e j e d n a o d i z n i m n i h inicijativa S v e t e S t o l i c e bila
o n a o d 2 6 . s t u d e n o g a 1 9 9 1 . , k a d a s u državni tajnik kardinal
S o d a n o i n a d b i s k u p J e a n - L o u i s T a u r a n u večernjim satima poz­
vali v e l e p o s l a n i k e zemalja tadašnje Konferencije o europskoj
s i g u r n o s t i i suradnji t e , p r e d a v š i im m e m o r a n d u m o s t a v o v i m a
S v e t e S t o l i c e g l e d e priznanja s a m o s t a l n o s t i S l o v e n i j e i H r v a t s k e
( i s v i h d r ž a v a n a s t a l i h i z b i v š e S F R J ) , zatražili d a s e — a k o j e
m o g u ć e — v l a d e s v i h d r ž a v a u r o k u od 10 d a n a izjasne bi li bile
s k l o n e t o p r i z n a n j e o b a v i t i d o kraja 1 9 9 1 . ( d o B o ž i ć a t e g o d i n e ,
zapravo).
I n a k o n odlaska iz R i m a profesor M e l a d y je u američkoj
javnosti, u a k a d e m s k i m krugovima, u n o v i n a m a i p o l i t i č k o m
establishmentu, nastavio djelatno tumačiti i podržavati stavove
H r v a t s k e . P o n e k a d n a m s e m o g l o č i n i t i d a n e k a n j e g o v a objaš­
njenja p a t e o d k l a s i č n e s i m p l i f i k a c i j e a m e r i č k o g n a č i n a g l e d a n j a
n a e u r o p s k a zbivanja. I t o j e , m o ž d a , u o s n o v i b i l o t o č n o , ali
p r i t o m t r e b a i m a t i n a u m u d a s e dr. M e l a d y , u g l a v n o m , o b r a ć a o
I s p r a v n o n a v o d i a m b a s a d o r M e l a d y m o j e v r l o e n e r g i č n e sta­
v o v e i traženje da se delegitimizira beogradsko vodstvo, te da
z e m l j e K E S S - a p o v u k u svoje v e l e p o s l a n i k e i z B e o g r a d a , k a o i
s v j e d o č e n j a o paljenju i u n i š t a v a n j u H r v a t s k e . N o , t r e b a tu d o ­
d a t i i h l a d n o ć u , o t k l o n i i z n e n a đ e n j e k o j i m je ta inicijativa S v e t e
S t o l i c e d o č e k a n a k o d v l a d a v e ć i n e e u r o p s k i h z e m a l j a . Ipak,
i m a o j e taj d o k u m e n t s n a ž a n e f e k t , g o l e m utjecaj, a , o s o b i t o u
n e k i h n a m a s k l o n i h država, s l u ž i o j e k a o m o r a l n a i d i p l o m a t s k a
p o t p o r a i a r g u m e n t za d e f i n i t i v n o opredjeljenje i o d l u k u o de­
finitivnom prihvaćanju prava hrvatskog naroda da s a m odlučuje
0 svojoj s u d b i n i . F o r m a l n a o d l u k a S v e t e S t o l i c e o priznanju H r ­
v a t s k e i S l o v e n i j e 1 3 . siječnja 1 9 9 2 . b i l a je o č i t i j a s a n državnički
1 d i p l o m a t s k i s i g n a l d r ž a v a m a E u r o p s k e unije dva d a n a prije
n j i h o v a zasjedanja.
256
257
THOMAS PATRICK MELADY
J e d n o j e s i g u r n o : 1 9 9 1 . g o d i n e nije u tri r i m s k a d i p l o m a t s k a
z b o r a (pri S v e t o j S t o l i c i , pri R e p u b l i c i Italiji, pri F A O ) b i l o
m n o g o v e l e p o s l a n i k a i d i p l o m a t a , koji b i s n a k l o n o š ć u g l e d a l i n a
proglašenu hrvatsku s a m o s t a l n o s t . J e d a n o d t e rijetke s k u p i n e
d i p l o m a t a , čije s u o s o b n e s i m p a t i j e b i l e n a h r v a t s k o j strani, koji
j e n a s t o j a o shvatiti, r a z u m j e t i i svojoj v l a d i o b j a s n i t i š t o s e z b i v a
s o n e strane Jadrana«, bio je veleposlanik T h o m a s Patrick Meady
SADRŽAJ
Predgovor hrvatskom izdanju (Nikola Ružinski)
Predgovor
-
I. POGLAVLJE
Ovdje s a m govorio s a m o o j e d n o m m a n j e m poglavlju o koPrigoda za stvaranje pravednijeg svjetskog poretka
j e m u M e l a d y piše. N o , d u ž n o s t m i j e u p o z o r i t i d a j e z a čitatelja
Nova zajednica
o d o s o b i t o g z n a č e n j a p o l i t o l o š k a analiza, u s p o s t a v l j a n j a d i p l o ­
Izazov
'Noriega'
m a t s k i h o d n o s a i stanja m e đ u s o b n i h o d n o s a i i n t e r a k c i j e S A D i
Preobražaj autoritarnih režima u demokratska društva
S v e t e S t o l i c e n a svjetskoj p o l i t i č k o j p o z o r n i c i . U t o m e j e i t e m e l j n a v r i j e d n o s t o v e knjige, k o j a s a d r ž i e l e m e n t e m e m o a r s k e
l i t e r a t u r e , ali i v r i j e d n e d o k u m e n t e , t e p o l i t o l o š k o - d i p l o m a t s k u
II. POGLAVLJE
a n a l i z u o d n o s a dviju svjetskih v e l e s i l a — j e d n e v o j n o - p o l i t i č k e i d r u g e m o r a l n o - r e lNove
i g i j s knade
e . — novi problemi u devedesetima
Izražavam o s o b n o zadovoljstvo što je hrvatski nakladnik od­
bacio t i s k a t i p r i j e v o d k n j i g e v e l e p o s l a n i k a M e l a d y j a , z a k o g a s e
zasigurno m o ž e reći da je dobar katolik, d o b a r A m e r i k a n a c ,
č a s t a n d i p l o m a t , v r s t a n z n a n s t v e n i k i — o s v j e d o č e n i prijatelj H r ­
vatske.
O v a j p o g o v o r završit ć u r e č e n i c o m i z e s e j a š t o g a j e T h o m a s
M e l a d y lani objavio u j e d n o m a m e r i č k o m tjedniku: »Hrvatska je
s a d a p a r t n e r u izgradnji n o v o g a g l o b a l n o g d r u š t v a « .
U Ljubljani, 2 7 . siječnja 1 9 9 6 .
Ivica
258
Maštruko
Ujedinjeni narodi: Sveta Stolica - snažan pobornik
Izazovi koji ostaju
Nova prigoda
Vjerska pripadnost i američki veleposlanik
5
13
. 21
25
26
33
37
42
46
49
50
III. POGLAVLJE
Sjedinjene Države i Sveta Stolica: nestalni kontakti 1776.-1984
Osobni
izaslanik
pri
Papi
Trumanovo imenovanje generala Clarka
Vraćanje na razinu osobnog izaslanika
Posljednji osobni izaslanik
52
55
58
60
61
IV. POGLAVLJE
S A D i Sveta Stolica: čvrste obveze u 1984
Prvi Reaganovi koraci
Dana 10. siječnja 1984.
Pravni izazovi
63
66
67
67
V. POGLAVLJE
Istočna Europa: od komunističke prevlasti do nezavisnosti
71
259
VELEPOSLANIKOVA
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
72
76
79
82
86
88
91
91
93
Poljska
Samostan u Auschwitzu
Baltičke države
Federalna Republika Čehoslovačka
Mađarska
Rumunjska
Bugarska
Albanija
Bivši Sovjetski Savez
VI. POGLAVLJE
Ljudska prava i vjerske slobode: kamen temeljac odnosa između
Sjedinjenih Država i Svete Stolice
••
96
Bivši Sovjetski Savez
••
97
Kuba i Središnja Amerika
••
98
Južna Amerika
••
99
Haiti: noćna mora za ljudska prava
• • 100
Somalija, Liberija i Sudan: humanitarne katastrofe u Africi . . • •
102
Somalija
• • 103
Sudan
•
105
Mozambik
107
Zair: pitanje vodstva
• • 109
Južnoafrička Republika
••
H0
Indonezija i Timor
• • H2
Bliski istok
•• 1 1 4
1 1 4
Izrael
•
5
Kina
••
U
Vijetnam
• • H6
VII. POGLAVLJE
Sjedinjene Države i Sveta Stolica o Zaljevskom ratu: sučeljena stajališta
Sukladnosti i razmimoilaženja
Problem: peti i šesti kriterij
Nismo pacifisti po svaku cijenu
Kopnena ofenziva
Ništa nije poduzeto protiv Saddama Husseina
260
.
119
• • 121
• • 122
• • 123
• • 126
• • 127
PRIČA
Rat nasuprot redarstvenoj akciji
Katolički poglavar u Iraku
Kraj Zaljevskog rata
Posjet predsjednika Busha Papi
.
\29
130
131
132
VIII. POGLAVLJE
Država Izrael i Sveta Stolica: kompleksni odnosi
.
Povijest
Razlika između Izraela i židovskih pitanja
Posljedica Madridskog sastanka: posjet kardinala O'Connora . . . .
Posjet Izraelu
Zajednička komisija
Jesen 1992. - Posjet ministra vanjskih poslova Peresa: suprotna mišljenja
Pismo predsjednika Busha
136
137
138
140
142
146
147
148
IX. POGLAVLJE
Mora u bivšoj Jugoslaviji
SAD - za održanje Jugoslavije u 1989. i 1990. godini
Gorka povijest
»Asimilacijski lonac«
Upozorenja Vatikana na opasnosti u Jugoslaviji
Dva igrača
Nagli zaokret u Papinoj politici
Posjet kardinala Kuharica
Priznanje
Makedonija
Intervencija u Bosni
Komplicirani aspekt povijesti američko-jugoslavenskih odnosa
Hrvatska povijest
Godine 1990. i 1991
Moje katoličanstvo: hendikep?
Slovenija
152
152
154
156
156
157
158
159
161
162
164
165
166
167
167
169
.
.
.
.
X. POGLAVLJE
Istočna Europa i buduća uloga slobodnoga tržišnog gospodarstva . . .
Osvrt na slom komunizma u središnjoj i istočnoj Europi
261
171
174
T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Svjetsko značenje godine 1989
Uloga slobodnog tržišnog gospodarstva
Zakonita uloga vlasništva i dobiti
Uloga države i privatizacije
174
177
178
181
XI. POGLAVLJE
Sveta
Stolica
i
briga
za
svjetska
Devet tisuća invalida u Rimu: 1992.
Ovisnost o drogi
Osjetljivo pitanje
Pravda i mir
Izbjeglice
Romi
Kulturna blaga
humanitarna
pitanja
185
187
188
190
191
194
194
195
XII.POGLAVLJE
Sveta Stolica i Sjedinjene Države: budući odnosi
197
DODATAK I.
Autorova bilješka o strukturi vlasti Svete Stolice
203
DODATAK II.
Saslušanja uoči otvaranja Američkog veleposlanstva
209
DODATAK III.
Saslušanje u Senatu uoči imenovanja veleposlanika Meladyja
. . . .
DODATAK IV.
Predaja vjerodajnica
232
241
DODATAK V.
Pismo
naputaka
DODATAK VI.
Oproštajno
za
veleposlanika
pismo
Meladvja
veleposlanika
Bilješka o piscu
248
251
252
Pogovor (Ivica Maštruko)
254
262

prijava hrvatske tvrtke

dopis

suradnja hrvatske i njemačke iz perspektive kulturne zajednice

pdf , Hrvatski, Str. 7

Zagreb, katedrala, 25. listopada 2014.

Broj 45 - Kršćanska adventistička crkva

Broj 22, nedjelja (C), od 17.06. do 30.06.2013.

TKO JE JAMIO, JAMIO!

Broj 14 - Kršćanska adventistička crkva