stvaranje apsolutističke monarhije u francuskoj

STVARANJE APSOLUTISTIČKE MONARHIJE U FRANCUSKOJ
Priprema:
Oblici vladavine u novom vijeku razlikovali su se u pojedinim drţavama.Pored toga oni su
se vremenom mijenjali i unutar granica iste drţave.Najčešće zastupljeni tip vlasti bio je
apsolutizam.Apsolutizam je svu vlast u zemlji koncentrisao u rukama jedne ličnosti vladara.Apsolutizam se u Europi javlja u XVI stoljeću, u vrijeme propadanja feudalnog i
nasatanka kapitalističkog društva.Oslabljeno feudalno plemstvo i nedovoljno jaka građanska
klasa nisu se mogli suprostaviti teţnji vladara da prigrabe svu vlast.Oslanjajući se na
vojsku, crkvu i činovništvo vladari su donosili sve zakoni, vodili raskošan ţivot, a velike
finasiske zahtjeve podmirivali su od nameta kojim su bile opterećene.
Reformacija i vjerski ratovi
U Francuskoj nije bilo uslova koji bi za Reformaciju u tolikoj mjeri bili povoljni kao u Njemačkoj.Razvitak
jake kraljevske vlasti i teritorijalno jedinstvo doprinijeli su tome da je francuska crkva, ne raskidajući sa
Rimom, znala da se ogradi od pretjeranih prentenzija pape.U Francusku je prvo prodro Luteranski
protestantizam koji su prihvatili uglavnom plemići, da bi došli do crkvenih posjeda, ali se ovaj period
brzo završio hapšenjem luteranaca i stogim kaznama za heretike.Od četrdesetih godina XVI stoljeća počinje
drugi period Reformacije vezan za širenje Kalvinizma.On se širio ne samo u redovima građanske klase
nego i među plemstvom naročito u juţnoj Francuskoj, koje je bilo zainteresirano za crkvena imanja.U t o
vrijeme Francuska se podijelila na katolički sjever i protestanski jug.Općenit naziv za francuske kalviniste
je hugenoti, čiji je vođa bio Henrih Navarski iz porodice Burbona, rođak dinastije Vaola koja je vladala
zemljom.Na čelu katoličke stranke nalaze se moćne vojvode od Giza.Između ova dva tabora došlo je do
sukoba koji su zemlju uveli u dugotrajni period vjerskih ratova preko trideset godina(1562.-1598.).Njihov
najkrvavi period prestavlja Bartolomejska noć.Naime, na dan sv. Bartolomea, u augustu 1572. godine,
katoliici su pod izgovorom da ţele s njima izmirenje, domamili u Pariz mnoge hugenote, a zatim nad njima
izvršili pokolj.Ovaj događaj je još više zbio redove hugenota koji su na jugu Francuske organizirali svoju
vojsku i flotu stvarajući posebnu drţavu.U isto vrijeme katolici su na sjeveru stvorili svoju
organizaciju.Vjerski ratovi su upropastili francusku privredu, izazvali ustanke seljaka i gradske sirotinje i zato
prisilili zaraćene strane da misle na mir.Od vođa zaraćenih strana ostao je ţiv samo vođa Henrih
Navarski.Zaraćene strane su se sporazumjele da on pređe na katoličanstvo i da bude priznat za kralja pod
imenom Henrih IV.On je bio osnivač dinastije burbonske.Time su u Francuskoj vjerski ratovi prestali.Da bi
zemlji osigurao vjerski mir Henrih IV je u aprilu 1598. godine izdao Nantski edikt kojim je katolička
vjera priznata kao vladajuća u Francuskoj.Hugenotima je zagarantovana vjerska sloboda i pravo da
zauzimaju sve poloţaje u drţavi kao i katolici.
Bartolomejska noć
Križ-krst sinbol hugenota
Bartolomejska noć označava dan 24. augusta 1572. kada je
započelo s ubistvima istaknutih hugenota (francuskih
protestanata) od strane katolika, a po naredbi Karla IX
tadašnjeg kralja Francuske. Masakr se od Pariza proširio po
cijeloj Francuskoj i u narednih nekoliko mjeseci je ubijeno
oko 70.000 hugenota.Karlo IX je bio pod velikim uticajem
svoje majke Katarine Medici i pokolj se trebao dogoditi već
15. augusta na dan vjenčanja hugenota (a budućeg kralja
Francuske) Henrika IV tadašnjeg kralja Navarre i katolkinje,
sestre Karla IX. To je bilo vrijeme kad su se trebali naći svi
najistaknutiji hugenoti na jednom mjestu, a potaknuti
navodnim
smirivanjem
strasti
takvim
političkim
vjenčanjem.Nakon takvih uţasnih događaja, preţivjelim
hugenotima su preostala samo dva rješenja: ili da se
pokatoliče ili da se odsele iz Francuske (velik njihov broj je
otišao u današnju Kanadu, pokrajinu Quebec).Iako je pokolj
započeo po danu, sam izraz Bartolomejska noć simbolično
predstavlja zatamnjenje uma zagriţenih katoličkih vladara
Francuske
Henrik IV (1553 - 1610) je bio francuski kralj od 1589. do
smrti, i kralj Navarre od 1572. do smrti. Prvi kralj iz dinastije
Bourbon. Oţenio je 1572., kćer francuskog kralja Henrika II.
Brak je poništen 1599. i iz njega nije imao djece.Njegova
majka je bila ţestoki predstavnik hugenota, odnosno
francuskih protestanata. U istom je duhu odgojila i Henrika
IV. Otac budućeg kralja je bio prvi nasljednik francuske krune
u slučaju izumiranja tadašnje vladajuće dinastije.S ciljem
sklapanja mira između hugenota i katolika njegova majka
ugovara njegovo vjenčanje sa sestrom kralja Karla IX.
Vjenčanje zaključeno 15. augusta 1572. je bilo nesretno i bez
djece. Gotovo neposredno po vjenčanju kralj Karlo IX
naređuje pokolj Hugenota na dan svetog Bartolomeja, a samog
Henrika IV prisiljava na prelazak na katoličanstvo i drţi u
zatvoru sljedeće 4 godine.
Vladavina Marije Mediči i Luja XIII
(1610.-1643.)
S ciljem smirivanja preostalih vjerskih napetosti Henrik IV
potpisuje 1598. Nantski edikt, osiguravajući vjersku slobodu
francuskim protestantima. Njegovo potpisivanje se uzima kao
datum kraja vjerskih ratova u Francuskoj iako će se oni još
javljati tokom vladavine Henrikova sina.Tokom vladavine ovog
kralja na njega su katolički fanatici u prosjeku vršili jedan atentat
godišnje.Henrik IV umire od ruke atentatora 1610. Kako iz
svog prvog braka s kraljicom Margaretom nije imao ništa osim
ljubavnih skandala, on s njom dogovara rastavu braka kako bi se
oţenio za Mariju de' Medici 1600.. Tokom drugog braka on
dobija dva sina koji osiguravaju budućnost dinastije Bourbon.
Vodila je porijeklo od ugledne i moćne italijanske porodice
Medici. Iako je za muţeva ţivota pokazivala malo političkog
ukusa i sposobnosti, proglašena je regentom nakon njegovog
ubistva 1610. godine. Međutim, kako nije bila iznimno bistra, ali
zato jako tvrdoglava, ubrzo je pala pod uticaj svoje dvorjanke i
Nantski edikt 1598.
njenog muţa. Na njihov nagovor otpustila je sposobnog
muţevog ministra i krenula sa represalijama protiv protestanata u
Francuskoj.Trudila se promijeniti anti-habsburško raspoloţenje
prisutno na francuskom dvoru i u narodu. Našla je u podršku u
Španiji, te aranţirala brak svog najstarijeg sina sa članom
španske kraljevske porodice; Luj je bio oţenjen Anom.Plemići
su se uskoro pobunili protiv Marije, koja je jedino rješenje našla
u plaćanju plemićima onoliko koliko su joj traţili. Kada je do
moći došao kardinal Richelieu (Rišelje), koji je nastojao ukloniti
habsburški uticaj sa francuske političke scene, Marijina pozicija
se pogoršala. Njen je sin uskoro dosegao punoljetnost i njeno je
regentstvo završilo, a Luj XIII je nastavio Richelieuovu politiku.
Formalno po tadašnjem zakonu Luj XIII postaje punoljetan u
svojoj trinaestoj godina, ali realnu vlast on će preuzeti tek 1617.
godine. Kako mu majka niti tada nije dopuštala samostalno
upravljanje dolazi do njihove ţestoke svađe što rezultira njenim
protjerivanjem u zabačenu provinciju. Tako javno ukazana
nesloga unutar dinastije je ohrabrila hugenote da podignu bunu
koja je ugušena 1621. godine. U tako dugoročno nestabilnoj
situaciji Luj XIII se odlučuje 1624. godine na postavljanje
kardinala Richeliea na mjesto prvog ministra. Tom odluka do
tada neodređena vanjska politika Francuske dobija konture koje
se neće mijenjat do kraja ţivota ovog kralja. Povećanje poreza
radi financiranja rata dovodi do neorganiziranih buna 1636 –
Europa poslije Vesfalskog mira 1648.godine 1639. koje su lako skršene.Historijska ostavština ovog kralja je
naređenje iz dvadesetih godina sedamnaestog vijeka da svi
dvorci, utvrđenja i slične tvorevine unutar Francuske moraju
srušiti svoje odbrambene zidine. Tom provedenom naredbom
plemići su izgubili i najmanju šansu za uspjeh budućih pobuna
pošto je samo kralj od sada imao upravu nad svim utvrdama
unutar drţave. Rezultat te promjene postaje kraljev apsolutizam
koji se ostvaruje u punom svjetlu tokom vladavine njegova sina
Luja XIV.Luj XIII koji je cijelog ţivota bio slabog zdravlja
umire od tuberkoloze 1643.
Luj XIV (1643.-1715.)
Kada je umro Luj XIII 1643. Luj XIV je postao kralj. Ana Austrijska je u
skupštini poništila testament Luja XIII, pa je ona postala jedini regent.
Ona je glavninu vlasti predala kardinalu Mazarenu. Kardinal Mazaren je
bio omraţen jer je bio stranog porekla. Bio je Italijan, koji je prihvatio
francusko drţavljanstvo.Tridesetogodišnji rat je bio završio 1648.
Vestfalskim mirom.. Tim mirom osigurana je nezavisnost Holandije od
Španije i nezavisnost nemačkih drţavica od cara. Međutim Francuska je
najviše dobila Vestfalskim mirom. Francuska je dobila Mec, Tul i
Verden. Od Habzburgovaca je dobila Alzas bez Strazbura.
Luj XIV 1665. postavio je Ţana Batista Kolbera kao opšteg kontrolora
finansija u Francuskoj. Kolber je uspeo da smanji drţavni dug efikasnijim
oporezivanjem. Glavni načini oporezivanja su bili carine, porezi na sol i
porezi na zemlju. Kolber je povećao efikasnost sakupljanja poreza. Još
uvek je plemstvo i sveštenstvo bilo izuzeto od oporezivanja. Njegova
administracija je poloţila temelje novim industrijama i ohrabrila je
proizvodnju i pronalazače. U Lionu se razvila proizvodnja svile, a
potakao je i proizvodnju goblena. Doveo je proizvođače stakla iz Milana,
radnike za ţelezo iz Švedske ili graditelje brodova iz Holandije. Na taj
način smanjivao je ovisnost Francuske o stranoj uvoznoj robi, a
povećavao je francuski izvoz, odnosno smanjivao je odliv zlata i srebra iz
Francuske. Osim toga poboljšao je i trgovačku mornaricu da bi smanjio
holandsku kontrolu nad francuskom trgovinom. Iskopani su ili poboljšani
brojni kanali po Francuskoj, tako da su se smanjili troškovi transporta
roba u kraljevini. Van Francuske Kolber je podrţavao i ohrabrivao razvoj
kolonija u Americi, Africi i Aziji ne samo da bi napravio trţište za
francuski izvoz, nego i da bi obezbedio sirovine za francusku industriju.
Istraţivač Rober de Lasal je 1682. sliv Misisipija nazvao Luizijana u čast
kralja Luja XIV. Današnja drţava SAD Luizijana je samo deo teritorija te
francuske Luizijane.Poznat je kao jedan od osnivača ekonomske politike
pozante kao merkantilizam.Luj XIV je vršio stalne reforme zakona. Kralj
je trošio mnogo novca na raskoš, posebno na kraljevski dvorac i dareţljiv
je bio prema svima, koji su za njega radili. Francusku akademiju je stavio
pod svoj patronat i postao njen zaštitnik. Bio je sponzor umetnosti,
knjiţevnosti. Versajska palata je bila najveća i najekstravagantnija
građevina u Evropi, koja je jako mnogo koštala Francusku i kralja.
Popravio je i palatu Luvr, kao i mnoge druge kraljevske rezidencije. Luj
je ojačao moć krune u odnosu na feudalnu elitu i to je označilo početak
moderne drţave, a Francusku je postavio na nadmoćno i istaknuto mesto
u Evropi. Francuska se proširila za deset novih provincija i proširila je
svoje prekomorsko carstvo. Francuska je proširila svoj kulturni i jezički
uticaj širom Evrope. Luj je uspijevao da trijumfuje i u takvim situacijama
kad je protiv Francuske ratovalo nekoliko velikih saveza drţava u Evropi.
Tada je proširivao teritorije Francuske, njen moć i uticaj. Zbog vojnih
pobjeda i kulturnih dostignuća, Evropa se divila Francuskoj, njenoj
kulturi, hrani, načinu ţivota. Francuski jezik je postao glavni jezik za
cijelu evropsku elitu sve do Rusije. Razni njemački kneţevi nastojali su
da oponašaju vjersajski način ţivota u raskoši. Prosvetiteljska Evropa je
Lujevu vladavinu smatrala primerom prosvetiteljske vladavine. Nemački
filozof Lajbnic nazivao ga je jednim od najvećih kraljeva koji su ikad
postojali. Zbog energičnog zalaganja za francusku veličinu, Luj je postao
poznat kao "Kralj Sunce" ili "Veliki monarh". Volter ga je poredio sa
Oktavijanom Avgustom i njegovu vladavinu je nazivao "doba, koje će se
večno pamtiti" .
Versajski dvorac
Versajski dvorac je najpre bio lovačka kuća van Pariza, koju je sagradio Lujev otac. Luj je to
pretvorio u spektakularan kraljevski dvorac u seriji od četiri velike kampanje gradnje. Pri
kraju treće graditeljske kampanje dvorac je dobio većinu svoga današnjeg izgleda. Kraljevsku
kapelu je sagradio u poslednjoj dekadi svoje vladavine. Sluţbeno se preselio sa kraljevskim
dvorom 6. maja 1682. Luj je imao nekoliko razloga da stvori takav simbol ekstravagancije i
drţavne veličanstvenosti i da premesti sediše kralja. Postojale su tvrdnje da je to učinio, jer je
mrzio Pariz, ali slabost tih tvrdnji se ogleda u tome da je izgradio veliki broj veličanstvenih
spomenika u Parizu i da je razvijao i popravljao Pariz. Versaj je sluţio kao sjajno i
strahopoštovanja vredno mesto za drţavne poslove i za prijem stranih drţavnika i tu se paţnja
nije skretala na grad i ljude, nego na samog kralja. Dvorski ţivot je bio okrenut
veličanstvenosti. Dvorjani su ţiveli u preteranom luksuzu, bili su obučeni sa odgovarajućom
veličanstvenošću i stalno su prisustvovali balovima, večerama, predstavama i proslavama.
Mnogi plemići su umesto da stvaraju nevolje u svojim bazama traţili čast da ručaju za
kraljevskim stolom ili za privilegiju da nose sveću kada kralj ide u svoju sobu na spavanje.
Lujev stav prema plemstvu
Pobjeda krune nad plemstvom, koju je konačno postigao
Luj XIV osigurala je da Francuska nema velikih
građanskih ratova.Luj je postigao veliku kontrolu nad
drugim staleţom, tj. plemstvom. Mnogo višeg plemstva
je privukao u svoj krug u versajsku palatu. Zahtijevao je
od njih da većinu godine provode u Versaju pod
njegovim nadzorom, umesto da u svojim bazama
spremaju zavjere i pobune. Bio je to za visoko plemstvo
jedini način da da dobiju privilegije ili penzije, koje
odgovaraju njihovom poloţaju. Svoje stalne posijetioce
je zabavljao ekstravagantnim zabavama i na druge
načine, koji su bili značajan faktor da Luj kontroliše
dotad nepokorno plemstvo. Osim toga kralj je nastavio
rad kardinala Rišeljea i kardinala Mazarena. Na osnovu
iskustava vjerovao je da će njegova mođ nadvladati
samo ako visoke funkcije da običnima ljudima bez
plemstva ili bar relativno novijoj aristokratiji. Vjerovao
je da je lako zaustaviti sluţbenika, koji je bez plemstva.
Jednostavno ga otpusti. Ako otpusti drţavnog
sluţbenika sa visokim plemstvom dolaze do izraţaja
velike veze koje ima takav plemić sa drugim
plemstvom. Zbog svega toga Luj je prisilio staru
aristokratiju da mu ceremonijalno sluţe kao dvorjani, a
on je za ministre i regionalne upravnike postavio
uglavnom ljude bez plemstva ili novije plemstvo. Dok
su bili na dvoru moć visokog plemstva je slabila.
Slabljenje njihove moći se najbolje vidi izostankom
pobuna poput Fronde.