VODIČ

UDRUŽENJE ZA POMOĆ MENTALNO ZAOSTALIM LICIMA “Nada”
I CENTAR ZA SOCIJALNI RAD BIJELJINA
VODIČ
ZA RODITELJE DJECE
SA SMETNJAMA U RAZVOJU
Bijeljina, 2008.godine
IZDAVAČ
UDRUŽENJE ZA POMOĆ MENTALNO ZAOSTALIM LICIMA “Nada”
U SARADNJI S CENTROM ZA SOCIJALNI RAD BIJELJINA
Recenzent
Milan Stojanović
Štampanje priručnika omogućila je Kanadska ambasada u Sarajevu, Bosna i Hercegovina.
Mišljenja iznesena u ovom vodiču ne odražavaju obavezno stavove Vlade Kanade.
Poštovani roditelji,
Stavovi prema osobama sa teškoćama u razvoju nisu urođeni, nego su stečeni, što za posledicu ima predrasude
i pogrešan odnos prema osobama sa teškoćama. Mjenjanje stavova je složen i dugotrajan proces, koji se velikim
dijelom zasniva na iskustvu ali i na informisanju, sticanju novih i proširivanju postojećih znanja.
U ovom Vodiču, pokušali smo da vam, ukažemo na trenutno stanje u našem zakonodavstvu i praksi po pitanju
problema sa kojima se suočavaju djeca sa smetnjama u razvoju i njihove porodice, kao i na rješenja koja su
moguća, a koja su se u svjetskoj praksi pokazala kao humana i korisna za ovu populaciju.
Vodič smo osmislili tako da obuhvata sve oblasti za koje smo smatrali da su relevantne za ostvarivanje prava
djece sa smetnjama u razvoju i njihovih porodica. U okviru tih oblasti - zdravstvo, socijalna zaštita, obrazovanje,
obradili smo način ostvarivanja prava i naveli ustanove u kojima se ta prava ostvaruju.
Pokušali smo da načinimo korak više, te da vam, osim presjeka trenutnog stanja u našoj zemlji, prikažemo i
neke od mogućih načina realizacije prava djece sa smetnjama u razvoju, posebno prava na obrazovanje i prava
na život u porodici, kroz programe inkluzije i deinstitucionalizacije, koje su se u praksi drugih zemalja pokazale
kao izrazito uspješne. Najveći dio ovakvih programa moguće je sprovoditi i kod nas, a neki od njih se već i
sprovode.
Neophodno je istaći, da je za sve programe koji promovišu socijalnu integraciju i što aktivnije uključivanje djece
sa smetnjama u socijalno okruženje, potrebno vaše angažovanje.
Izuzetno je važno da budete aktivni, da se udružujete, da bi se kroz zakonski okvir omogućila što bolja
zaštita vaše djece i vas.
3
Poštovani roditelji, Vaše dijete, kao i svako drugo, ima pravo:
• da bude voljeno i poštovano
To znači da se maksimalno uvažavaju njegove mogućnosti, potrebe, osjećanja, interesovanja i da je kao takvo za vas i za
sve nas dragocjeno i važno.
• da živi sa svojom porodicom
To znači da i država na sebe treba da preuzme dio odgovornosti kako bi porodici sa djetetom sa smetnjama u razvoju,
pomogla da što lakše prebrodi teškoće i probleme na koje svakodnevno nailazi i time obezbijedi očuvanje porodice. Malobrojne su porodice sa djecom ometenom u razvoju koje su, bez obzira na probleme i krize sa kojima se suočavaju, ostale
stabilne i harmonične. Biti roditelj djeteta, koje je zbog svoje ometenosti, pod izgovorom dijagnoze, izolovano i odbačeno,
znači biti u stalnoj borbi za fizički opstanak, plaćati lijekove, dodatne tretmane, privatne časove, prevoz, izostajati sa posla
ili čak ostati bez njega jer neko mora da brine o djetetu koje zbog sveukupne neuključenosti ostaje kod kuće.
• na adekvatno obrazovanje i dinamičan život kao i njegovi vršnjaci
To znači da treba da bude ravnopravno sa ostalom djecom, bez obzira na to što neće moći da na isti način ili podjednako
uspešno uradi sve što i oni (da piše, računa, trči, pjeva...).
• na zanimanje i posao adekvatan svojim sposobnostima ali i interesovanjima
To znači da bi mu trebalo pružiti konstruktivnu podršku u savladavanju i korišćenju vještina u skladu sa njegovim
mogućnostima i interesovanjima, koje su kreativne i aktuelne u svakodnevnom životu i na tržištu rada (fotokopiranje,
štampanje, rad na računaru, umjetnost – crtanje, sviranje, vajanje i slična zanimanja).
OSTVARIVANJE PRAVA
Država mora da učine sve što je u njenoj moći da bi se prava predviđena Konvencijom o pravima djeteta ostvarila. Vaše
dijete ima pravo da realizuje sva prava koja mu pripadaju i to nije pitanje ni milostinje, ni dobre volje, ni humanosti,
već je to obaveza društva i države.
4
O PRAVIMA DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU
Generalna skupština Ujedinjenih nacija je 1989. godine usvojila Konvenciju o pravima djeteta, prvi međunarodni ugovor
koji se posebno bavi pravima djeteta. Koliko je ovaj dokument važan govori i činjenica da se naziva i „Ustav djeteta“.
Prava djeteta, na čije su se poštovanje obavezale države koje su ratifikovale Konvenciju, odnose se na svako dijete. Moramo
istaći da kada se govori o djeci sa smetnjama u razvoju, insistiranje na poštovanju ove Konvencije ima još veću težinu.
Po Konvenciji o pravima dijeteta:
„Djetetom se smatra svako ljudsko biće koje nije navršilo 18 godina, ukoliko se zakonom koji se primjenjuje na dijete,
punoljetstvo ne stiče ranije. Zabranjena je diskriminacija djece po osnovu invalidnosti i zahtjeva posebne mjere za
osiguranje prava djeci.”
Obzirom da se radi o međunarodnim standardima, nijedna država koja je ratifikovala Konvenciju, ne može da tvrdi da je
njen odnos prema pravima djeteta njena unutrašnja stvar.
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je još 1990. godine ratifikovala Konvenciju o pravima djeteta, a Bosna i
Hercegovina je, kao država članica Ujedinjenih nacija, dužna da svakom djetetu osigura prava sadržana u Konvenciji, kao
i u ostalim međunarodnim ugovorima čiji je potpisnik.
Za razliku od osnovnih ljudskih prava, koja podrazumijevaju slobode građana i za koje je država dužna da obezbjedi uslove za ostvarivanje, socijalna prava predstavljaju korak više i zahtijevaju aktivno učešće države u njihovom ostvarivanju.
Socijalna prava, između ostalog, podrazumevaju i pravo na rad, socijalnu i zdravstvenu zaštitu, stanovanje, obrazovanje,
zaposlenost.
Nacionalna zakonodavstva su obavezna da, stvaranjem zakonskih osnova, omoguće ravnopravno učešće osoba sa invaliditetom
u svim segmentima života.
Obaveza je svake države da obezbijedi učešće organizacija osoba sa invaliditetom u razvoju nacionalnog zakonodavstva, a koje
se odnosi na prava osoba sa invaliditetom, kao i učešće u stalnoj procjeni tog zakonodavstva.
Ali i pored usvojenih međunarodnih konvencija i Standardnih pravila Ujedinjenih nacija za izjednačavanje mogućnosti koje se
pružaju osobama sa invaliditetom, ove osobe, kako djeca tako i odrasli, i dalje su u praksi diskriminisani.
Na putu potpune raelizacije prava, predviđenih međunarodnim i domaćim propisima, postoje brojne prepreke kao što su:
»» nedovoljno informisanje i komunikacija na relaciji građanin – ustanova,
»» nedovoljna preciznost zakona,
»» neadekvatan nadzor nad sprovođenjem zakona,
»» kulturno-sociološko nasleđe koje ignoriše osobe sa ometenostima, itd.
5
USTANOVE
u kojima se u Republici Srpskoj ostvaruju prava djece sa smetnjama u razvoju
CENTAR ZA SOCIJALNI RAD
Prava iz oblasti socijalne i porodične zaštite:
»» Dodatak za pomoć i njegu drugog lica
»» Pravo na osposobljavanje za rad
»» Smeštaj u ustanove socijalne zaštite/domove
»» Smeštaj u drugu porodicu
»» Usvojenje
Prava iz oblasti dječije zaštite:
»» Dodatak na djecu ( u uvećanom novčanom iznosu)
»» Rad sa jednom polovinom punog radnog vremena radi pojačane njege i staranja o djetetu sa
psihofizičkm smetnjama u razvoju
»» Predškolsko vaspitanje i obrazovanje za djecu bez roditeljskog staranja, djecu sa smetnjama u
razvoju i djecu na bolničkom liječenju
OPŠTINA
»» Naknada troškova prevoza od kuće do škole
»» Stipendija za školovanje djece van područja opštine Bijeljina
FOND ZA PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
»» Porodična penzija
FOND ZA ZDRAVSTVENO OSIGURANJE
»» Prava iz zdravstvenog osiguranja
»» Refundacija troškova liječenja
OPŠTINSKI SUD
»» Produženje roditeljskog prava
»» Lišenje poslovne sposobnosti
6
POSTUPAK OSTVARIVANJA PRAVA
Upravni postupak
Izuzev suda, sve ustanove sprovode postupak po načelima Zakona o opštem upravnom postupku, koji predviđa sledeću
proceduru:
Zahtjev za ostvarivanje bilo kog od prava nabrojanih na prethodnoj stranici, predajete nadležnoj ustanovi na teritoriji
opštine u kojoj imate prebivalište, osim zahtjeva za rad sa jednom polovinom punog radnog vremena radi pojačane njege
i staranja o djetetu sa psihofizičkim smetnjama u razvoju koji podnosite nadležnoj ustanovi ne teritoriji opštine u kojoj je
sjedište vašeg poslodavca.
Kada predajete zahtjev najprije se obratite prijemnoj kancelariji, objasnite šta želite da ostvarite, insistirajte da budete
potpuno informisani o proceduri za ostvarivanje određenog prava. Službeno lice je dužno da vas u potpunosti informiše.
Da bi ste bili sigurni da je vaš zahtev predat, podnesite ga u dva primjerka. Imate pravo da vam se prijemni štambilj i broj
pod kojim je zaveden vaš zahtev otisnu na primerak koji ostaje vama.
Zakonom o opštem upravnom postupku određeni su rokovi za rješavanje po zahtjevu i oni iznose mjesec dana, odnosno
dva mjeseca od dana predaje zahtjeva. Nakon isteka tog roka, nadležni organ je dužan da o vašem zahtjevu donese
rješenje.
Na svako rješenje imate pravo žalbe u roku od 15 od dana kada vam je uručeno. Ako prekoračite ovaj rok vaša žalba,
neće biti razmatrana, već će biti odbačena kao neblagovremena.
Žalbu u pisanom obliku predajete ustanovi koja je rješavala o vašem zahtjevu i ona obavezno mora da sadrži broj rješenja
koje se pobija. U žalbi možete iznijeti nove činjenice i dokaze, ali je dovoljno da izložite razloge zbog kojih niste zadovoljni
rješenjem. Žalbu možete izjaviti i usmeno na zapisnik kod organa koji je donio rješenje.
Žalba se izjavljuje (upućuje, naslovljava) drugostepenom organu, čiji naziv uvek stoji u pouci o pravnom sredstvu, ali je
uvijek predajete prvostepenom organu. Prvostepeni organ ima zakonsku obavezu da žalbu koja je izjavljena u roku
(blagovremeno) proslijedi drugostepenom organu.
Ako drugostepeni organ odbije vašu žalbu, ne znači da je to konačna odluka. Ukoliko vi i dalje smatrate da ste oštećeni
i da ste u pravu, u roku od 30 dana možete pokrenuti upravni spor. Upravni spor se pokreće tužbom pred nadležnim
okružnim sudom.
Ako vaš zahtjev ne bude riješen u zakonskom roku (ćutanje administracije), imate pravo da tražite i usmeno i pismeno
objašnjenje o razlozima prekoračenja zakonskog roka u rješavanju po vašem zahtjevu.
U slučaju da takvo obrazloženje ne dobijete, imate pravo da podnesete žalbu, isto kao i da je vaš zahtev odbijen.
Pravna pomoć
U slučaju da niste sigurni kako treba da glasi žalba na rješenje, najbolje je da se obratite stručnom licu, odnosno pravniku.
Pri tom ne zaboravite da u opštini postoji Služba pravne pomoći koja je dužna da vam, bez novčane naknade, napiše
žalbu ili tužbu. Služba pravne pomoći vam u pogledu sastavljanja pismena mora izaći u susret bez obzira na vaše materijalno stanje.
7
VAŽNO JE ZNATI!
Kada dobijete rješenje kojim vam je priznato neko pravo pažljivo ga čitajte. Posebno obratite pažnju na datume i
iznose. Ako vam je neki detalj ili cijelo rješenje nejasno, obratite se referentu službe od koje ste dobili rješenje da vam
ga objasni.
Uvijek kada smatrate da ste oštećeni - uložite žalbu, ali pazite da ne prekoračite rok od 15 dana od dana prijema
rješenja. U praksi se često dešava sledeće:
„Dobili ste rješenje kojim ste ostvarili pravo na određenu novčanu naknadu i, zadovoljni time što ste ostvarili
pravo, ne obratite pažnju na visinu iznosa. Kada vam stigne novac čini vam se da ste oštećeni, ali je rok od 15
dana od prijema rješenja davno istekao, vi više nemate pravo na žalbu, a ostaje vam stalan osećaj da niste
ostvarili pravo koje vam po zakonu pripada.“
Sudski postupak
Vanparnični postupak za produženje roditeljskog prava ili lišenje poslovne sposobnosti pokreće se predlogom osnovnom
sudu u mjestu u kome lice zbog koga se pokreće postupak ima prebivalište. Da bi sud donio odluku kojom produžava
roditeljsko pravo ili lišenje poslovne sposobnosti, pored podnešenih dokaza potrebno je i mišljenje vještaka odgovarajuće
medicinske struke. Vještak ima pravo na naknadu troškova vještačenja.
PRAVA IZ OBLASTI SOCIJALNE I PORODIČNE ZAŠTITE
Socijalna i porodično-pravna zaštita ostvaruje se u centru za socijalni rad u opštini u kojoj lice ima mjesto
prebivališta.
To su sledeća prava:
Dodatak za pomoć i njegu drugog lica
Pravo na dodatak za pomoć i njegu drugog lica imaju lica sa teškim tjelesnim ili čulnim smetnjama, lica mentalno ometena
u razvoju stepena teže i teške ometenosti, lica višestruko ometena u razvoju sa umjerenom, težom ili teškom mentalnom
ometenošću, lica oboljela od autizma i hronično duševno oboljela lica koja su potpuno lišena poslovne sposobnosti, koja
ne mogu bez tuđe njege i pomoći da se kreću i zadovoljavaju osnovne životne potrebe.
Da bi ostvarili ovo pravo potrebno je da podnesete zahtev centru za socijalni rad na teritoriji opštine u kojoj imate
prebivalište. Centar, po službenoj dužnosti, predmet dostavlja Prvostepenoj stručnoj komisiji za ocjenjivanje sposobnosti
lica u postupku ostvarivanja prava iz socijalne zaštite, koja utvrđuje da li kod tog lica postoji odnosno ne postoji sposobnost za samostalan život.
8
Na osnovu nalaza i mišljenja ove komisije, centar donosi rješenje o priznanju ili ne priznanju prava na dodatak za pomoć
i njegu drugog lica.
Sredstva za finansiranje ovog prava obezbjeđuju se u budžetu opštine.
Pravo na pomoć za osposobljavanje za rad
Ovo pravo imaju djeca i omladina ometena u razvoju koja se, prema svojim psihofizičkim sposobnostima i godinama
života, mogu osposobiti za određeni rad, a to pravo ne mogu da ostvare po drugom pravnom osnovu.
Pravo na pomoć za osposobljavanje za rad ostvaruje se u vidu:
1. upućivanja na osposobljavanje
2. materijalnog obezbjeđivanja
3. naknade troškova smještaja
4. troškova prevoza
5. naknade troškova osposobljavanja za rad.
Licu koje je upućeno na osposobljavanje za rad objezbeđuju se sredstva za lične potrebe, smeštaj, prevoz, a u skladu sa
Zakonom o socijalnoj zaštiti i drugim propisima.
Moramo istaći da slučajevi osposobljavanja za rad nisu česti. Mali je broj djece koja ispunjavaju uslove za ostvarivanje ovog
prava, a samim tim i da ostvare pravo na osposbljavanje za rad. Djeca koja ostvaruju ovo prava ograničena su izborom
zanimanja i nisu slobodna da biraju svoje buduće zanimanje. Najčešće se obučavaju za krojače, bravare, cvjećare, i sl.
Sredstva za finansiranje ovog prava obezbjeđuju se u budžetu republike.
Smještaj u ustanove socijalne zaštite
Pravo na smještaj u ustanovu socijalne zaštite, između ostalih, imaju i:
1. djeca bez roditeljskog staranja i djeca čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama
2. djeca mentalno ometena u razvoju, stepena umjerene, teže i teške mentalne ometenosti, višestruko ometena
u razvoju, djeca oboljela od autizma, kao i djeca sa smetnjama u tjelesnom razvoju, a koja nemaju uslove da
ostanu u svojoj porodici
3. odrasla invalidna lica sa tjelesnim i čulnim oštećenjima, teško, hronično oboljela lica i lica ometena u mentalnom
razvoju, koja nisu u mogućnosti da samostalno žive u porodici zbog nepovoljnih zdravstvenih, socijalnih, stambenih ili porodičnih prilika
4. lica sa poremećajima u ponašanju
9
Zahtjev za smeštaj u ustanovu socijalne zaštite podnosi se centru, na teritoriji opštine u kojoj lice, koje se smješta, ima
prebivalište.
Troškove smještaja, odnosno dio troškova smještaja u ustanovu koja pruža usluge socijalne zaštite ( ili u drugu porodicu),
snosi korisnik zaštite, roditelj odnosno srodnik koji je dužan da izdržava korisnika, nadležni organ ili druga organizacija i
lica koja su preuzela plaćanje troškova.
Korisnik učestvuje u troškovima svim svojim prihodima i primanjima umanjenim za iznos sredstava za lične potrebe. Korisnicima smještaja koji su bez prihoda obezbjeđuju se sredstva za lične potrebe osim za lica teško mentalno ometena u
razvoju i djetetu do sedam godina starosti. U ostalom dijelu troškove smještaja snosi centar za socijalni rad.
Smještaj u drugu porodicu
Pravo na smještaj u drugu porodicu, imaju lica koja u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti imaju pravo na smještaj u
ustanovu socijalne zaštite.
Pravo na smještaj u drugu porodicu priznaje se na osnovu rješenja centra za socijalni rad. Na osnovu rješenja o smještaju,
pismenim ugovorom uređuju se međusobni odnosi centra i porodice, u koju se vrši smještaj. Ugovor se zaključuje sa
jednim članom porodice, koji na taj način postaje hranitelj. Hranitelj ima pravo na naknadu za izdržavanje korisnika i
naknadu za rad.
Kriterijume za utvrđivanje visine naknade utvrđuje ministarstvo nadležno za socijalnu zaštitu.
Što se tiče plaćanja troškova smještaja u drugu porodicu primjenjuju se svi propisi koji se odnose na smještaj u ustanovu
socijalne zaštite.
Usvojenje
Usvojenje je najpotpuniji vid zaštite djece bez roditeljskog staranja.
Usvojenjem se, pravnim putem, zasniva roditeljski odnos između tuđeg maloljetnog djeteta-usvojenika i punoletnog lica
- usvojioca. Usvojenje mora biti u interesu usvojenika.
U razvijenim zemljama je usvojenje čest oblik zbrinjavanja djece bez roditeljskog staranja, ali i čest oblik zbrinjavanja
djece sa smetnjama u razvoju. Nažalost na našim prostorima situacija nije takva. Oduvijek je postojalo veliko intresovanje
bračnih parova za potpuno usvojenje. Njihov motiv su želje za djetetom koje iz različitih razloga ne mogu da imaju. Usvojenje djece sa smetnjama u razvoju je rijetka pojava.
Nadamo se da će i kod nas svijest ljudi i humani odnosi u društvu uskoro dostići takav nivo da će usvojenje djece sa smetnjama u razvoju postati uobičajeno i u našoj sredini.
10
PRAVA IZ OBLASTI DJEČIJE ZAŠTITE
Dodatak na djecu
ostvaruju sva djeca ometena u razvoju kod kojih je nalazom i mišljenjem Prvostepene stručne komisije za ocjenjivanje i
razvrstavanje djece i omladine ometene u fizičkom i psihičkom razvoju utvrđena kategorija ometenosti. Ostvarivanje ovog
prava, u ovom slučaju, nije vezano za imovinski cenzus.
Djeca ometena u razvoju ostvaruju pravo na dodatak na djecu u uvećanom novčanom iznosu.
Pravo na rad sa jednom polovinom radnog vremena
radi pojačane njege i staranja o djetetu sa smetnjama o razvoju
ostvaruje se pod uslovom da su oba ili jedan od roditelja zaposleni odnosno da drugi roditelj iz opravdanih razloga nije
sposoban da se stara o djetetu za koje je donesen akt o razvrstavanju. Pravo se ostvaruje nezavisno od materijalnih uslova
u kojima porodica živi. Zahtejv se podnosi centru za socijalni rad nadležnom prema mjestu sjedišta poslodavca zaposlenog
roditelja.
Predškolsko vaspitanje i obrazovanje
obuhvata djecu predškolskog uzrasta (od 6 do 9 godina), obuhvata djecu sa smetnjama u razvoju smještenim u ustanove
socijalne zaštite i djecu na dužem bolničkom liječenju u zdravstvenim ustanovama u trajanju od tri do pet sati dnevno dok
traje smještaj. Ovo pravo se ostvaruje nezavisno do materijalnih uslova porodice i reda rođenja djeteta.
PRAVA KOJA SE OSTVARUJU U OPŠTINI
Naknada troškova prevoza od kuće do škole
Naknada troškova prevoza od kuće do škole obezbjeđuju se u budžetu opštine Bijeljina. Ovo pravo ostvaruju djeca koja se
nalaze na školovanju pod posebnim uslovima a udaljeni su od škole više od 4 kilometra.
11
Stipendija za školovanje djece van područja opštine Bijeljina
Sva djeca ometena u razvoju koja se školuju van područja opštine Bijeljina ostvaruju pravo na stipendiju (trenutno stipendija iznosi 120,00 KM).
Zahtjev za ostvarivanje prava na stipendiju se podnosi u opštini – Administrativnoj službi opštine Bijeljina - Odjeljenju
za društvene djelatnosti. Uz zahtjev je neophodno priložiti: izvod iz matične knjige rođenih, uvjerenje o državaljanstvu,
potvrdu o prebivalištu, akt o razvstavanju i potvrdu o upisu u školu.
PRAVA IZ OBLASTI PENZIJSKO- INVALIDSKOG OSIGURANJA
Porodična penzija
Član porodice umrlog osiguranika ili korisnika lične penzije stiče pravo na porodičnu penziju:
1. ako je osiguranik na dan smrti ispunjavao uslove propisane zakonom za sticanje prava na starosnu ili invalidsku penziju,
2. ako je umrli na dan smrti bio korisnik lične penzije.
Zahtjev za ostvarivanje prava na porodičnu penziju podnosi se filijali PIO-a u kojoj je roditelj djeteta ostvario penziju (ako
je bio penzioner) ili u filijali opštine u kojoj je živeo (ako je bio zaposlen).
Dijete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada do navršenih 15 godina. Posle navršenih 15 godina starosti dijete
stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada do završetka školovanja, a najduže do navršenih 26 godina života.
Dijete nesposobno za samostalni život i rad stiče pravo na porodičnu penziju ako je nesposobnost nastupila prije 15-te
godine. U slučaju da je nesposobnost nastupila kasnije, nakon 15-te godine, pravo na porodičnu penziju se stiče ukoliko je
korisnik lične penzije izdržavao takovo dijete do svoje smrti. O pravim iz penzijskog i invalidskog osigurnja odlučuje Fond
za penzijsko i invalidsko osiguranje..
VAŽNO JE ZNATI!
U postupku ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje je
obavezan da osiguranicima i korisnicima prava pruža stručnu pomoć.
12
PRAVA IZ OBLASTI ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA I ZDRAVSTVENE ZAŠTITE
Ostvarivanje prava iz oblasti zdravstvene zaštite djece sa smetnjama u razvoju počinje od pedijatra – dječijeg ljekara. Ukoliko vaše dijete ima poteškoća u razvoju, pedijatar to, među prvima, treba da konstatuje i da vas uputi dalje, na detaljniju
procjenu stanja vašeg djeteta kako bi dalji tretman bio uvremenjen. Imate pravo na pristup specijalističkim ustanovama,
najprije na lokalnom nivou, a po potrebi i dalje.
Dobra saradnja sa pedijatrom vašeg djeteta je od velike važnosti, kako za vaše dijete, tako i za vas.
Zakonom, koji uređuje oblast zdravstvenog osiguranja, uređuju se prava iz zdravstvenog osiguranja zaposlenih i drugih
građana. Djeca sa posebnim potrebama su zdravstveno osigurana na osnovu osiguranja roditelja, a ukoliko roditelji nisu
osigurani, zdravstvenu zaštitu ostvaruju preko nadležnih institucija.
Dijete ima pravo na zdravstveno osiguranje (preko osiguranja roditelja) do navršene 15. godine, odnosno do navršene 26.
godine starosti ako je na školovanju.
VAŽNO JE ZNATI!
Važno je da vaše dijete ima ovjerenu zdravstvenu knjižicu (da bude zdravstveno osigurano) jer mu je knjižica
neophodna da bi ostvarilo prava iz zdravstvene zaštite.
Ostvarivanje zdravstvene zaštite
Po Zakonu o zdravstvenom osiguranju, osiguranim licima se obezbeđuje korišćenje svih vidova zdravstvene zaštite.
Nosilac primarne zdravstvene zaštite je ambulanta porodične medicine u kojoj radi jedan ili više timova porodičnih ljekara,
koji obezbjeđuje zdravstvenu zaštitu svih članova porodice i staraju se o zdravlju zajednice u kojoj djeluju.
U ostvarivanju zdravstvene zaštite osigurana lica imaju pravo na slobodan izbor porodičnog ljekara na period od najmanje
jedne godine.
Osigurano lice ostvaruje zdravstvenu zaštitu u zdravstvenoj ustanovi koja ima sjedište na području filijale fonda zdravstvenog osiguranja.
Vaša prava u Domu zdravlja:
»»
»»
»»
»»
»»
pravo na hitnu medicinsku pomoć
pravo na ljekarski pregled i medicinsku pomoć
pravo na preventivnu zdravstvenu zaštitu
pravo na liječenje bolesti i povreda
pravo na usluge konsultativne i dijagnostičke službe (rentgen, ultrazvuk, laboratorija i dr)
13
»» pravo na rehabilitaciju koja se provodi u domovima zdravlja
»» pravo na kućno liječenje i rehabilitaciju kada je to neophodno
Lično učešće osiguranih lica u troškovima zdravstvene zaštite, Fond za zdravstveno osiguranje je regulisao Pravilnikom o
sadržaju i obimu prava na zdravstvenu zaštitu i participaciju i Odlukom o participaciji.
Vaša prava u bolnici i klinici:
»» Opšta bolnica i klinika, dužne su da vas prime na ispitivanje i liječenje, ako za to postoje medicinski opravdani razlozi i ako imate uputnicu ljekara porodične, odnosno opšte medicine ili Službe hitne pomoći;
»» Fond je obezbijedio da sve bolnice i klinike imaju dovoljnu količinu neophodnih lijekova i sanitetskog
materijala. Bolnica ne može od vas da traži da kupujete lijekove i sanitetski materijal, osim u izuzetnim
slučajevima. Bolnica, odnosno klinika, ne može od vas da traži da kupite ni ugradbeni materijal (osteosintetski fiksacioni materijal, pejs mejker, arteriovenozni spoj, sistem za deprivacju moždane tečnosti
i ugradbena sočiva). Ako se ipak dogodi da ste za vrijeme bolničkog liječenja morali da kupite lijek ili
ugradbeni materijal i sl. imate pravo na refundaciju troškova do visine utvrđene u cjenovniku Fonda.
Prava na zdravstvenu zaštitu izvan Republike Srpske
Ako se vaše liječenje ili liječenje vašeg djeteta ne može obaviti u zdravstvenim ustanovama u Republici Srpskoj, imate
pravo da se, na teret sredstva Fonda, liječite izvan Republike Srpske u ustanovama sa kojima Fond ima ugovor.
Postupak pokreće zdravstvena ustanova u Republici Srpskoj u kojoj se osiguranik liječi. Mišljenje o potrebi upućivanja, bolnica ili klinika prosleđuje nadležnoj filijali. U filijali odnosno poslovnici Fonda, osiguranik će podnijeti zahtjev za upućivanje
izvan Republike Srpske. Na osnovu odluke ljakarske komisije, filijala će donijeti rješenje o odobravanju ili neodobravamju
upućivanja na liječenje izvan RS.
Prava na ortopetska i druga pomagala
Osiguranici Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske imaju pravo na ortopedska i druga pomagala iz sledećih
grupa:
1. invalidska kolica, sanitarne sprave i pomoćna sredstva
2. protetička i ortotička sredstva
3. očna pomagala
4. slušna pomagalai pomagala za omogućavanje govora
5. stomatološke nadoknade
Pravo na fizikalnu rehabilitaciju u banjama i drugim specijalizovanim ustanovama
Osigurana lica imaju pravo na rehabilitaciju u banjama i drugim speciajalizovanim ustanovama za rehabilitaciju. Rehabili14
tacija se odobrava kao nastavak bolničkog liječenja.
Pravo na rehabilitaciju može se koristiti samo u ustanovama sa kojima Fond ima potpisan ugovor.
Djeca do navršenih 15 godina života imaju pravo na rehabilitaciju u sledećim slučajevima:
»» teška tjelesna oštećenja
»» cerebralna paraliza
»» hronične bolesti (bolesti disajnih puteva, teži oblici anemije, endokrinološka oboljenja, gastrointestinalna i hepatobilijarna oboljenja)
»» povrede i prelom ekstremiteta
»» komplikacije opekotina
PRAVA KOJA SE OSTVARUJU PRED SUDOM
Produženje roditeljskog prava
Prema Porodičnom zakonu roditelj vrši roditeljsko pravo do punoljetstva. Međutim, roditeljsko pravo se može produžiti i
posle punoletstva djeteta ako dijete nije sposobno da se samo stara o svojoj ličnosti, pravima i interesima.
Predlog se podnosi osnovnom sudu do punoljetstva djeteta. Sudovi su u poslednjih par godina imali fleksibilan stav prema
godinama djeteta pri podnošenju predloga, te je veliki broj roditelja, djece sa smetnjama u razvoju, dobio sudsku odluku
kojom im je produženo roditeljsko pravo, iako su predlog podnijeli kada je njihovo dijete steklo punoljetstvo.
Lišenje poslovne sposobnosti
Punoljetna lica koja nisu sposobna da se sama staraju o svojim pravima i interesima usled duševne zaostalosti, duševne
bolesti ili nekog drugog razloga mogu se, na predlog roditelja, braće, sestara ili organa starateljstva, pred sudom lišiti
poslovne sposobnosti.
Kada sud donese rješenje kojim je neko lice lišeno poslovne sposobnosti, Centar je dužan da tom licu u roku od 30 dana
postavi staratelja. Svrha starateljstva nad punoljetnim licima jeste da se zaštiti njihova ličnost, imovinska i druga prava i
interesi. Lišenje poslovne sposobnosti upisuje se u izvod iz matične knjige rođenih. Jedan od razlog za lišavanje poslovne
sposobnosti često je zaštita interesa ovakvih lica poslije smrti osobe koja se o njima starala ( na taj način obezbjeđuje se
zaštita lica lišenih poslovne sposobnosti po službenoj dužnosti).
Posledice lišenja poslovne sposobnosti po osobu koja je lišena poslovne sposobnosti:
»» ne može da raspolaže svojom imovinom
»» nema pravo na rad i zaradu
15
»»
»»
»»
»»
nema biračko pravo
nema pravo na brak
nema pravo na izbor zanimanja i zaposlenja
ne može da bira svoje boravište - što znači da može biti smještena u dom protiv svoje volje
DNEVNI CENTAR ZA DJECU OMETENU U RAZVOJU
Mogućnost organizovanja dnevnog centra za boravak djece ometene u psihofizičkom razvoju otvorena je Zakonom o
izmjenama i dopunama Zakona o socijalnoj zaštiti iz 2003.godine. Na taj način stvorene su zakonske pretpostavke za
jedan novi način zbrinjavanja djece sa posebnim potrebama.
Iako su iskustva centara za socijalni rad i udruženja građana koja se bave ovom problematikom skromna, ipak, nameće
se zaključak da je postojanje i organizovanje ovakvih ustanova više nego opravdano. Uloga dnevnih centara se svodi na
čuvanje djece u toku dana uz pružanje adekvatne medicinske, defektološke, psihosocijalne i edukativne pomoći i podrške.
Sa druge strane, roditeljima se ostavlja mogućnost radnog angažovanja i obavljanja drugih poslova koje inače, zbog
stalne brige o djeci, ne mogu da obave.
Dnevni centar se može osnovati kao posebna ustanova, sastavni dio postojećih ustanova socijalne zaštite ili dio razvijenih
udruženja ili nevladinih organizacija.
VAŽNO JE ZNATI!
Roditelji,
u ovom djelu je naročito važna vaša uloga. Svojim stalnim angažovanjem-lobiranjem možete, kroz različite oblike
organizovanja, poboljšati položaj vas i vaše djece.
16
PROGRAMI DEINSTITUCIONALIZACIJE U SVIJETU
Osobe sa smetnjama u razvoju često žive sa roditeljima, isključene iz aktivnosti koje zajednica nudi. U malim gradovima i ruralnim područjima posebno je vidljiv manjak stručne podrške koja bi podržala nezavisno življenje osoba sa
teškoćama u razvoju u zajednici. Iz tog razloga osobe sa smetnjama u razvoju nemaju mogućnost da stiču vještine
nezavisnog življenja, te nakon smrti roditelja završavaju u institucijama gdje provode ostatak života.
Odlazak u instituciju je često traumatično iskustvo, osoba se odvaja od poznate okoline, krše se njena ljudska prava.
Čak i one osobe koje bi mogle da nastave život u zajednici nakon smrti roditelja, prisilno su smještene u institucije zbog
manjka službi podrške u zajednici.
Kao alternativa institucionalnom zbrinjavanju, izmjeđu ostalih i djece sa smetnjama u razvoju, poslednjih nekoliko godina
u svijetu se razvijaju strategije deinstitucionalizacije kojima se, unutar lokalne zajednice stvaraju uslovi za rehabilitaciju,
ravnopravnost i socijalnu integraciju svih osoba sa teškoćama u razvoju.
Ovaj model se može ostvariti udruženim nastojanjima samih osoba sa teškoćama, njihovih porodica, drugih članova zajednice i odgovarajućih službi iz područja socijalne zaštite, zdravstva, obrazovanja i profesionalnog osposobljavanja.
Osnovni cilj ovog pristupa je razvijanje sistema koji će zadovoljiti potrebe svih osoba sa smetnjama u razvoju, uz upotrebu
resursa koji su realni i podnošljivi u socijalnom kontekstu.
Deinstitucionalizacija osoba sa teškoćama u svetu je prisutna poslednjih dvadesetak godina, a usmerena je na ukidanje
velikih institucija za smještaj i rehabilitaciju ovih osoba. Umesto velikih dislociranih ustanova, osnivaju se regionalno, u
lokalnim zajednicama, različiti integrisani oblici smještaja, tretmana i zapošljavanja osoba sa ometenostima.
Kao alternativu zatvaranju institucija razvili su sistem smještanja djece i odraslih osoba sa tešim mentalnim ometenostima u hraniteljske porodice.
Prema podacima Ministarstva zdravstva Velike Britanije, u poslednjih dvadeset godina došlo je do velike migracije osoba sa tešim ometenostima u razvoju iz specijalnih zavoda/bolnica u sistem udomljavanja (hraniteljstva), kao i u oblike
smještaja u stambene zajednice u lokalnim sredinama.
Upravo je Kanada, uz Sjedinjene američke države, do sada bila najradikalnija i najprogresivnija u nastojanjima ka
uključivanju osoba sa ometenostima u sve sadržaje života u zajednici.
U Kanadi, kao i u većem dijelu Sjedinjenih američkih država, institucije su potpuno ukinute.
U Mađarskoj, koja intenzivno radi na deinstitucionalizaciji i zapošljavanju osoba sa mentalnim ometenostima u otvorenim
uslovima, takođe je donesen zakon kojim se određuje potpuno ukidanje institucija do 2010. godine. I u Italiji, i u Francuskoj, sve više dominiraju pomenute tendencije.
17
U Skandinavskim zemljama proces deinstitucionalizacije i uključivanja osoba sa mentalnim ometenostima u život zajednice je potpuno zaživio, i najbolje se vidi iz sledećih podataka:
»» U Danskoj, u institucijama živi oko 24% osoba sa mentalnim ometenostima, a oko 76% njih je uključeno
u zajednicu. Ali moramo istaći i to da se u Skandinavskim zemljama pod pojmom institucije podrazumevaju životne zajednice koje broje od šest do osam članova!
»» U Finskoj je približno 14% osoba institucionalno zbrinuto, dok je 86% osoba sa mentalnim ometenostima uključeno u život zajednice.
»» U Norveškoj samo 3% ove populacije živi u institucionalnim uslovima, a 97% osoba sa mentalnim ometenostima učestvuje u životu lokalne zajednice.
»» U Švedskoj su specijalne institucije za smještaj osoba sa mentalnim ometenostima u potpunosti ukinute.
OBRAZOVANJE
Obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju na osnovnoškolskom nivou odvija se u redovnim školama, u specijalnim
školama i u specijalnim odeljenjima pri redovnim školama. Poređenje postojećeg stanja sa odredbama u dokumentima međunarodne zajednice (pre svega Konvencije i Deklaracije o obrazovanju za sve) pokazuje da je postojeći sistem
potrebno nadgraditi u mnogim bitnim elementima.
Dosadašnji napori zasnovani na rehabilitaciji djeteta sa razvojnim teškoćama i njegovom uključivanju u vrtić/školu, a da
pri tome ništa ne bude promenjeno u vrtiću/školi, nisu dali očekivane rezultate. Neuspeh u integraciji nije obeshrabrio
stručnjake. Bilo je očigledno da je neophodno mjenjati instituciju da bi dijete uspješno funkcionisalo.
Umjesto devize „dijete po mjeri vrtića/škole”, uvedena je deviza „vrtić/škola po mjeri djeteta”. Integracioni model
zamjenjen je inkluzivnim. U našoj sredini i dalje nije u potpunosti shvaćena razlika između integracije i inkluzije.
Integrisano obrazovanje tretira dijete kao problem, i u skladu sa tim, osnovna filozofija je da dijete treba dovesti u
stanje „normalnosti” koje je blisko nivou funkcionisanja ostale djece. To za rezultat ima izuzetno mali broj djece sa smetnjama koja mogu da zadovolje ove kriterijume i uključe se u redovne škole. Dijete sa razvojnim teškoćama, u okviru ovog
modela, pohađa odabranu redovnu školu, a učitelj ostaje nepripremljen. Okruženje u koje dijete ulazi je neprilagođeno
potrebama dijeteta, kao što su neprilagođeni i programi i metode rada. Mogućnost stvarnog učenja djeteta sa smetnjama
u razvoju ostaje limitirana. U okviru ovog modela pravo na obrazovanje djeteta sa smetnjama u razvoju je prepoznato, ali
ga nije moguće u potpunosti realizovati za svu djecu.
Inkluzivni model tretira obrazovni sistem kao problem. Dijete sa razvojnim teškoćama ulazi u obrazovni sistem bez
pokušaja da ga „popravimo” i prilagodimo sistemu. Dijete ide u školu koju bi pohađalo da nema smetnje u razvoju, a
program i metode rada su prilagođene njegovim potrebama. Učitelj je osposobljen da izađe u susret i u proces učenja
uključi svu djecu sa različitim individualnim potrebama, a okruženje je manje restriktivno i bolje prilagođeno potrebama
sve djece.
Ovaj model je dugoročno održiv i najjeftiniji, mogućnosti sve djece u svim aktivnostima škole su maksimalno ujednačene.
U okviru ovog modela prava sve djece na obrazovanje su prepoznata i u mogućnosti su da se realizuju.
18
PREDŠKOLSKO VASPITANJE I OBRAZOVANJE
Predškolsko vaspitanje i obrazovanje nije definisano zakonima na državnom nivou, već lokalna zajednica svojim propisima i materijalnim mogućnostima reguliše rad predškolskih ustanova na svojoj teritoriji.
Po Zakonu o osnovnoj školi, osnovna škola može da obavlja predškolsko vaspitanje i obrazovanje. Predškolsko obrazovanje
nije obavezno.
Dosadašnja iskustva i istraživanja pokazala su da se najveće prepreke, kada je u pitanju uključivanje djece sa smetnjama
u razvoju u vrtiće, ogledaju u sledećem:
»» 50 % vaspitača i dalje ima strah da ne bi znali da rade sa djecom sa smetnjama u razvoju i smatraju
da je toj djeci potreban isključivo individualan stručni rad (medicinski model posmatranja i pružanja
pomoći)
»» arhitektonske neprilagođenosti ustanova
»» velike grupe djece sa po jednim vaspitačem
»» nepostojanje kontinuirane službe podrške odnosno tima koji bi se bavio praćenjem potreba djeteta i
pružanjem neophodne podrške (program asistencije i sl.)
»» nedostatak stalnih edukacija vaspitača i stručnog tima itd.
ŠKOLSKO OBRAZOVANJE
Inkluzivni model škole – škola po mjeri dijeteta
Inkluzivni model škole, ili škola po mjeri djeteta, je model koji obuhvata skup pedagoških mjera čiji je cilj da se svako dijete
razvija prema svojim sposobnostima i tempom koji mu najviše odgovara. Zavisno od potreba djece koja pohađaju školu
(obdarene, djece prosečnih sposobnosti ili djece sa teškoćama u učenju) primenjuju se
razne didaktičko-metodičke inovacije. Programi pojedinih predmeta prilagođavaju se svakom djetetu koje za tim ima
potrebu, posebna pažnja se usmjerava na razvijanje motivacije djeteta za usvajanje novih znanja i stvara se atmosfera u
kojoj će se djeca osjećati prijatno. Posebna pažnja usmerava se na razvoj poželjnih odnosa između djece sa teškoćama
u razvoju i njihovih vršnjaka. Kad god za to postoje mogućnosti, roditeljima se povjerava aktivna uloga u podsticanju
razvoja djeteta i praćenju rezultata primenjenih interventnih mjera.
Razlozi za uvođenje inkluzivnog obrazovanja:
A) iz domena ljudskih prava:
1. Sva djeca imaju pravo da uče u zajednici sa svojim vršnjacima.
2. Djeca ne smeju biti diskriminisana ni po kom osnovu, pa ni zato što imaju neku razvojnu teškoću.
3. Asocijacije odraslih lica sa razvojnim teškoćama kategorički zahtevaju napuštanje specijalnog obrazovanja, osim u izuzetnim slučajevima kada je nedvosmisleno jasno da je to u interesu dijeteta.
19
4. Djecu ne treba štititi jednu od drugih.
B) iz domena kvaliteta obrazovanja:
5. Sredina vršnjaka bez razvojnih teškoća je znatno podsticajnija za dijete u svim aspektima razvoja.
6. Sve pedagoške inovacije moguće je realizovati i u inkluzivnom modelu.
7. Nema ni jednog dokaza da djeca bez razvojnih teškoća bivaju zanemarena u ovom modelu rada.
C) socijalni razlozi:
8. Izdvojeno obrazovanje (segregacija) otežava formiranje i održavanje pozitivnih stavova prema osobama
sa teškoćama u razvoju i njihovim porodicama. Neželjen rezultat takvog odnosa su predrasude koje
veoma otežavaju normalan život dijeteta sa teškoćama u razvoju.
9. Očuvane potencijale djece sa poteškoćama u razvoju je mnogo lakše otkriti kada se djeca školuju zajedno, nego u specijalnim školama. Osnovni potencijali su osnovni dječiji „resurs” za samostalan život u
granicama mogućeg.
• Inkluzivno obrazovanje podrazumijeva potpuno uključivanje učenika sa posebnim potrebama u odeljenja sa ostalim
učenicima, uz pružanje dodatne podrške, bilo nastavnika, bilo posebno angažovnog asistenta koji radi uporedo sa nastavnikom. Takođe je moguć rad sa malim grupama učenika ili pojedinačan rad posebno obučenih nastavnika za rad sa
djecom sa posebnim potrebama.
• Djelimično inkluzivno obrazovanje se može odvijati na dva načina: formiranjem posebnih odjeljenja u redovnim
školama uz zajedničku nastavu iz pojedinih predmeta sa ostalim učenicima, ili formiranjem posebnih odeljenja u specijalnim školama, uz zajedničku podršku iz pojedinih predmeta sa vršnjacima iz susedne redovne škole;
• Specijalno obrazovanje u specijalnim školama zadržava se za učenike sa teškim višestrukim ometenostima koje stvaraju ozbiljne poteškoće u obrazovanju.
Međutim, poseban zakon kojim bi se konkretnije definisali načini ostvarivanja prava na obrazovanje djece
sa smetnjama u razvoju još uvek nije usvojen.
U praksi to izgleda ovako: redovna osnovna škola još uvijek nije obavezna da upiše djete sa poteškoćama u razvoju, čak i
ako Komisija za pregled djece ometene u razvoju to preporuči. To je još uvek stvar materijalnih mogućnosti i dobre
volje odgovornih u školi (direktor, psiholog, učitelj).
Dešava se da Komisija za pregled djece ometene u razvoju uputi roditelja da dijete upiše u osnovnu školu, uz napomenu
da dijete pohađa redovnu nastavu, no škole nemaju stručne timove za pomoć djeci sa smetnjama u razvoju u savladavanju gradiva. Roditelji su zbunjeni jer ih zakon obavezuje da dijete upišu u školu koju je Komisija preporučila, a to je u
sadašnjim uslovima gotovo neizvodljivo.Dodatni problem je rad na socijalnoj intergaciji ovakve djece i prihvatanju od
strane vršnjaka.
20
KOMISIJA ZA PREGLED DJECE OMETENE U RAZVOJU
Ocenjivanje sposobnosti i razvrstavanje lica sa smetnjama u razvoju, vrši Prvostepena stručna komisija za razvrstavanje
lica sa fizičkim ili psihičkim smetnjama. Nju obrazuje opštinska uprava na prijedlog mjesno nadležnog centra za socijalni
rad.
Prijava o otkrivanju djece sa smetnjama podnosi se Centru za socijalni rad, koji po službenoj dužnosti pokreće postupak
kod prvostepene stručne komisije. Nakon pregleda djeteta, Komisija donosi nalaz o ocjeni sposobnosti i razvrstavanju
i mišljenje o odgovarajućim mjerama zaštite djece sa smetnjama. Na osnovu nalaza i mišljenja prvostepene stručne
komisije, Centar za socijalani rad donosi rješenje.
Protiv prvostepenog rješenja može se izjaviti žalba u roku od 15 dana od dana prijema rješenja. Žalba se izjavljuje Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite, putem Centra za socijalni rad.
Prikupljenu dokumentaciju nadležno ministarstvo prosleđuje na rad drugostepenoj komisiji, koja nakon sprovedenog
postupka vraća predmet ministarstvu koje donosi rješenje o razvrstavanju.
Ukoliko se stanje djeteta promjeni nakon donošenja rješenja o razvrstavanju, centar za socijalni rad dužan je da na zahtjev
roditelja, odnosno staratelja, škole, zdravstvene ili druge ustanove pokrene postupak radi ponovnog ocjenjivanja sposobnosti i razvrstavanja.
Troškove prvostepenog postupka ocene sosobnosti i razvrstavanja dece sa smetnjama u razvoju padaju na teret opštinskog
budžeta, a drugostepenog postupka na teret Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite.
Nadležni Centar za socijalni rad vodi evidenciju o djeci koja su razvrstana upisivanjem u matične knjige. Svako dijete
posjeduje svoj dosije sa svim nalazima i rješenjem.
Istraživanja i zapažanja stručnjaka iz ove oblasti jasna daju prednost socijalnom modelu rada komisije u odnosu na
medicinski model. Medicinski model ometenost tretira kao medicinski problem, pa samim tim akcenat stavlja na
liječenje, rehabilitaciju i korekciju dok Socijalni model težište ometenosti prebacuje na odgovornosti društva u pružanju
adekvatne podrške i prihvatanju ometenosti – različitosti.
Time se, umesto identifikacije (etiketiranja) djeteta koje ima određenu ometenost u razvoju, identifikuju prepreke i
mogući načini uključivanja djeteta u socijalnu sredinu.
21
Sadašnje stanje – medicinski model
Buduće stanje – socijalni model
Komisija za pregled djece ometene u razvoju (Komisija za
razvrstavanje)
Komisija za procjenu potreba i usmeravanje djece ometene u
razvoju
Dijete se približava „normalnosti”, krivica pojedinca zbog
različitosti
Nema krivice u pojedincu, već se okruženje prilagođava
potrebama i mogućnostima pojedinca
Nesagledavanje individualnih potreba, usmjeravanje sve djece
ka nekoj kategoriji (npr. tuđa njega, spec. škola)
Sagledavanje individualnih potreba djeteta u datoj životnoj
sredini
Roditelj je pasivan posmatrač, odgovara samo na postavljena
pitanja
Roditelj je aktivan, uvažava se i njegovo mišljenje
Ne procenjuju se potrebe, već odstupanje od „normalnosti”
Procjenjuju se potrebe, kao i mogućnosti roditelja i lokalne
zajednice da te potrebe zadovolje
Posebne potrebe se odnose na medicinsko odstupanje od
„normalnosti” i obrazovanje u specijalnoj školi
Posebne potrebe se odnose na dodatnu ili posebnu podršku
koja može biti u oblasti komunikacija i interakcija djeteta, u
oblasti saznajnih sposobnosti učenja, emocionalnih i socijalnih
funkcija i ponašanja djeteta, ili u oblasti tjelesnih i čulnih
sposobnosti djeteta
Sastav Komisije čine samo zaposleni u zdravstvu
Rad Komisije je interagencijski (zdravstvo, socijalna zaštita,
prosveta, vladin i NVO sektor)
Komisija daje mišljenje na osnovu jednog pregleda
Rad Komisije je znatno dinamičniji proces u kome se, u
skladu sa efektima predočenih intervencija i novonastalom
situacijom, predviđenom dinamikom, regularno, iznova
procenjuju aktuelne potrebe dijeteta
Djetetov položaj je pasivan
Uvažava se djetetovo mišljenje
Nestandardizovani testovi inteligencije, koji nisu prilagođeni
uslovima u našoj zemlji
Standardizovani testovi koji razlikuju intelektualnu
neefikasnost usled socijalne, kulturne i obrazovne zapuštenosti
Predlog intervencija, prvi plan – državna zaštita (tuđa njega,
specijalna škola, dom)
Predlog intervencija, prvi plan- mogućnosti koje pruža lokalna
zajednica
Zakonom neprecizno uređen monitoring rada Komisije
Precizno uređen način praćenja i uticaja na kvalitet rada
Komisije
22
UDRUŽENJA
Udruživanje roditelja djece sa ometenostima je jedan od uspešnijih načina borbe za ostvarivanje prava svoje djece.
I u našoj zemlji su veoma zastupljena ovakva udruženja, na primer Udruženja roditelja za pomoć mentalno nedovoljno
razvijenim osobama.
Ovakav tip udruživanja je veoma koristan jer omogućava roditeljima da se bolje informišu, brže reaguju u slučaju potrebe,
kao i da obezbede potrebnu tehničku, medicinsku i materijalnu podršku za svoje članstvo.
U našoj zemlji roditelji se najčešće udružuju po srodnosti teškoća koje imaju njihova djeca, odnosno po medicinskom
modelu.
Na osnovu iskustava zemalja iz okruženja medicinski model udruživanja nije dominantan kao što je slučaj kod nas, već
je to socijalni model podrške osobama sa ometenostima.
Socijalni model okuplja roditelje djece sa različitim ometenostima. Cilj udruživanja je obezbeđivanje što boljih uslova za
uključivanje njihove djece u socijalni život zajednice.
Udruženje za pomoć mentalno zaostalim licima “Nada” iz Bijeljine je udruženje tog tipa. Okuplja djecu sa različitim oblicima ometenosti i njihove roditelje koji su zainteresovani za unapređenje položaja i veći nivo zadovoljenja potreba svoje
djece.
USTANOVE ZA ZBRINJAVANJE I ŠKOLOVANJE U REPUBLICI SRPSKOJ
»» DOM ZA DJECU I OMLADINU OMETENU U RAZVOJU
Ulica Milana Vrhovca 117 Prijedor, tel.052/322-100
»» CENTAR „ZAŠTITI ME“
Poljokanov Park bb, Banja Luka, tel.051/212-560
»» ZAVOD ZA ZAŠTITU ŽENSKE DJECE I OMLADINE VIŠEGRAD
Ulica Birčanska bb, Višegrad tel.058/620-099
»» CENTAR ZA OBRAZOVANJE, VASPITANJE I REHABILITACIJU SLUHA I GOVORA
Ulica Jovana Raškovića 28 Banja Luka, tel.051/214-491
»» DOM ZA SLIJEPE I SLABOVIDE „BUDUĆNOST“
Ulica Stevana Nemanje br.12, Derventa, tel.053/333-340
23
SADRŽAJ
Umjesto predgovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
O PRAVIMA DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
USTANOVE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Postupak ostvarivanja prava . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Prava iz oblasti socijalne i porodične zaštite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Prava iz oblasti dječije zaštite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Prava koja se ostvaruju u opštini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Prava iz oblasti penzijsko- invalidskog osiguranja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja i zdravstvene zaštite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Prava koja se ostvaruju pred sudom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
DNEVNI CENTAR ZA DJECU OMETENU U RAZVOJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
PROGRAMI DEINSTITUCIONALIZACIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
OBRAZOVANJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Predškolsko vaspitanje i obrazovanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Školsko obrazovanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
KOMISIJA ZA PREGLED DJECE OMETENE U RAZVOJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
UDRUŽENJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
USTANOVE ZA ZBRINJAVANJE I ŠKOLOVANJE U REPUBLICI SRPSKOJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
24

Download Report