1Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ
ΤΑΞΗ: Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΦΗΒΕΥΩ!
Επιβλέπουσα καθηγήτρια :
Δεμοιράκου Μαρία
ΣΠΑΡΤΗ
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………………4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………….5
1.1. Στόχοι…………………………………………………………………………………...5
1.2. Τι είναι εφηβεία ………………………………………………………………………..5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ…………………………………………9
2.1. Ο ρόλος της οικογένειας………………………………………………………………9
2.2. Ο έφηβος μέσα στην οικογένεια……………………………………………………...9
2.3. Επιρροή γονιών στο χαρακτήρα και στην ψυχολογία του νέου………………...10
2.4.Οι γονείς στην εφηβεία……………………………………………………………….11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ……………………………………………..13
3.1. Ο ρόλος του σχολείου……………………………………………………………….13
3.2. Η σχολική επίδοση…………………………………………………………………...13
3.3. Συμμαθητές…………………………………………………………………………...13
3.4. Γονείς………………………………………………………………………………….14
3.5. Καθηγητές…………………………………………………………………………….15
3.6. Η βία στο σχολείο…………………………………………………………………….16
3.7. Υποχρεώσεις- Φροντιστήρια- Κούραση……………………………………………18
3.8. Επαγγελματικός Προσανατολισμός………………………………………………..20
3.9. Αξέχαστα χρόνια……………………………………………………………………..21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΦΗΒΕΥΩ ΜΕ ΦΙΛΟΥΣ ,ΠΑΡΕΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ……………….22
4.1.Εισαγωγή………………………………………………………………………………22
4.2. Η σημασία της παρέας………………………………………………………………22
4.3. Η κατάταξη του εφήβου στις παρέες……………………………………………….23
4..4. Η αρνητική όψη της παρέας………………………………………………………..23
4.5. Γιατί είναι δύσκολο να μπεις σε παρέα…………………………………………….23
4.6. Πώς μπορώ να μπω σε παρέα; ……………………………………………………24
4.7. Γιατί μερικοί άνθρωποι κοροϊδεύουν τους άλλους; ………………………………25
4.8. Ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων………………………………………………….25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΦΗΒΕΥΩ ΚΙ ΕΡΩΤΑΣ…………………………………………………27
5.1. Βασικοί όροι…………………………………………………………………………..27
5.2. Ψυχοσεξουαλική ζωή των εφήβων…………………………………………………29
5.3. Η σεξουαλική ωρίμανση του εφήβου………………………………………………31
5.4. Η πρώτη φορά στο αγόρι……………………………………………………………32
5.5. Η πρώτη φορά στο κορίτσι …………………………………………………………33
5.6. Σεξουλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα……………………………………………….35
5.7. Έφηβοι κι ενημέρωση……………………………………………………………….38
3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ…………………………………39
6.1. Εισαγωγή……………………………………………………………………………...39
6.2. Ψυχολογικά προβλήματα……………………………………………………………39
6.3. Ανορεξία……………………………………………………………………………….39
6.4. Αλκοόλ…………………………………………………………………………………40
6.5. Ναρκωτικά………………………………………………………………………….....41
6.6. Εθισμός σε διαδίκτυο………………………………………………………………...41
6.6.1. Τρόποι αντιμετώπισης……………………………………………………….43
ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………………45
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………………….46
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Επίσκεψη στο Κέντρο πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ν. Λακωνίας (Δελτίο
Τύπου)……………………………………………………………………………………...49
2.Ζωγραφίζω έναν έφηβο………………………………………………………………...50
3. Το συμβόλαιο μας………………………………………………………………………54
4. Άρθρα που διαβάσαμε και δεν συμπεριλάβαμε στην εργασία
α. Ποια είναι τα δέκα κλειδιά της εφηβείας , περιοδικό Focus……………………..55
β. Φυντανίδου Έλενα, Με TV και DVD και PC περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους
οι έφηβοι, Το Βήμα της Κυριακής, 11/12/11……………………………………………58
Πίνακας: "Ο έφηβος", Νότα Κυμοθόη, Ελαιογραφία (60χ80) σε μουσαμά
4
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα εργασία είχε περίπου τετράμηνη διάρκεια , από τα τέλη Σεπτεμβρίου
μέχρι την λήξη του πρώτου τετραμήνου του σχολικού έτους 2012- 13.
Στο διάστημα η ομάδα μας των δεκαεννέα μαθητών εργάστηκε μεθοδικά για την
έρευνα, την αναζήτηση πηγών , την συλλογή υλικού που απαντούσε στα
ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν εξ αρχής και τελικά την συγγραφή της
παρούσας εργασίας. Οι πηγές άφθονες, τα βιβλία που δανειστήκαμε από την
Βιβλιοθήκη της Σπάρτης ήταν περίπου τριάντα και επιπλέον χρησιμοποιήσαμε και
βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης και της προσωπικής βιβλιοθήκης της επιβλέπουσας
καθηγήτριας. Η δυσκολία ήταν στο να αξιολογήσουμε ποιο υλικό από αυτό που
βρήκαμε θα κρατούσαμε για την τελική εργασία μας. Προβλήματα είχαμε στο να
διαχειριστούμε το υλικό αυτό και να το εντάξουμε σε μια λογική δομή μέσα στην
εργασία μας, αρκετά συχνά δεν μας έφτανε ο χρόνος.
Στις αξιοσημείωτες εμπειρίες μας αξίζει να σημειώσουμε την επισκεψή μας στο
Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Λακωνίας όπου συμμετείχαμε σε
βιωματικές δράσεις και ζωγραφίσαμε έναν έφηβο και μια έφηβη με βάση τις
προσωπικές μας εμπειρίες. Ακόμη, την επίσκεψη μας στην Βιβλιοθήκη της πόλης
μας όπου ενημερωθήκαμε για τους τρόπους καταγραφής της Βιβλιογραφίας μιας
εργασίας , ξεφυλλίσαμε βιβλία σχετικά με το θέμα μας, και τελικά αποφασίσαμε ποια
από όλα αυτά τα βιβλία θα δανειζόμασταν, για να τα χρησιμοποιήσουμε για την
εργασία μας.
Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΉ ΟΜΑΔΑ ΤΟ «ΕΦΗΒΕΥΩ!»
ΑΛΕΞΗ ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΝΑ
ΓΙΟΥΡΟΥΚΗ ΣΟΦΙΑ
ΓΕΩΡΓΑΝΤΑ ΔΟΜΝΑ
ΚΟΥΜΟΥΤΣΙΔΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΜΠΟΥΓΑΔΗ ΑΝΤΩΝΙΑ
ΝΙΑΡΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΝΕΣΤΟΡΑ ΚΑΛΟΜΟΙΡΑ-ΜΑΡΙΑ
ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΥ ΑΘΗΝΑ
ΠΕΤΡΟΥΛΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
ΠΟΡΦΥΡΗ ΙΩΑΝΝΑ
ΣΟΥΧΛΕΡΗ ΛΕΜΟΝΙΑ
ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΣΩΤΗΡΑΛΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ-ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΤΣΕΚΙΤΣΙ ΜΑΡΙΟΣ
ΧΟΥΜΠΑΥΛΗ ΝΕΚΤΑΡΙΑ
ΧΡΥΣΑΔΑΚΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1. Στόχοι εργασίας
Κύριος στόχος της παρούσας εργασίας μας είναι να ορίσουμε και να περιγράψουμε
την ηλικία της εφηβείας σε όσο γίνεται περισσότερα επίπεδα.
Να διερευνήσουμε όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν σε βιολογικό, ψυχολογικό,
κοινωνιολογικό επίπεδο. Επειδή το θέμα είναι ευρύ και πολυδιάστατο θα
προσπαθήσουμε να εξαντλήσουμε τομείς που μας ανησυχούν, προβληματίζουν και
να λύσουμε όσο γίνεται περισσότερες απορίες μας.
Να εντοπίσουμε την επίδραση αυτών των αλλαγών στην οικογένεια, το σχολείο, τις
παρέες και τις συναναστροφές μας.
Να ενημερώσουμε και να ενημερωθούμε για τα προβλήματα και τους κινδύνους της
εφηβείας.
Να βρούμε έγκυρες και σαφείς απαντήσεις για απορίες που έχουν όλοι οι έφηβοι και
αφορούν τον ερωτισμό και την σεξουαλικότητα τους, να ενισχύσουμε την
προσωπικότητα μας και να προστατεύουμε τη σωματική και ψυχική μας υγεία πριν
προχωρήσουμε στην σύναψη της πρώτης ερωτικής σχέσης μας.
Τελικά να αναπτύξουμε την αυτογνωσία μας, να αποκτήσουμε αυτοπεποίθηση
βασισμένη στη γνώση, να βελτιώσουμε τον εαυτό μας και να τον ενισχύσουμε σε μια
περίοδο της ζωής μας που όλα είναι πρωτόγνωρα, παράξενα, αναπάντεχα.
Ακόμη να επικοινωνήσουμε με την ομάδα, να μάθουμε τις ωφέλειες της ομαδικής
εργασίας και της συνεργασίας.
Να ενημερώσουμε τους συνομηλίκους σφαιρικά, με σαφήνεια και πληρότητα για ό,τι
τους συμβαίνει.
Απώτερος και πιο σημαντικός στόχος μας τελικά είναι να αποκτήσουμε την
δυνατότητα να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικότερα τα προβλήματα που
απορρέουν από την ηλικία αυτή και τις ραγδαίες αλλαγές που την συνοδεύουν.
1.2. Τι είναι εφηβεία
Πρόκειται , λοιπόν , για μία μεταβατική περίοδο και αυτό αποτελεί ένα από τα κύρια
χαρακτηριστικά τις εφηβείας. Η εφηβεία είναι μεν μια φάση αυτόνομη , που διαθέτει
εγγενή και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά αποτελεί και μια περίοδο προετοιμασίας
για την οριστική «εκτίναξη στην ενήλικη ζωή»
Η εφηβεία εθεωρείτο ανέκαθεν, και σε όλες τις εποχές και κοινωνίες η φάση της
πρώιμης νεότητας , όπου το άτομο διακατέχεται από πάθος και παρορμητικότητα
που το οδηγεί σε παράτολμες ή επιπόλαιες πράξεις.
Η εφηβική ηλικία είναι η τελευταία φάση ανάπτυξης του ατόμου πριν την οριστική
είσοδο του σε αυτό που αποκαλούμε ωριμότητα ή ενήλικη ζωή. Είναι η περίοδος
κατά την οποία το άτομο , θεωρητικά τουλάχιστον , δεν ανήκει πλέον στην παιδική
ηλικία , αλλά ούτε και στην κανονική ενήλικη ζωή.
6
Χρονικά η εφηβεία θεωρείται ότι καλύπτει ένα διάστημα 7-8 χρόνων κυρίως εκείνο
μεταξύ του 12ου και 19ου έτους. Πολλοί ερευνητές διαχωρίζουν την εφηβική ηλικία
στις εξής περιόδους :
1.Στην προεφηβεία (11ος – 13ος χρόνος) όπου αρχίζουν να συντελούνται οι πρώτες
διαφοροποιήσεις από την παιδική ηλικία
2.Στην κυρίως εφηβεία (13ος / 14ος – 18ος χρόνος ) όπου συντελούνται οι
πραγματικές βιοσωματικές και ψυχολογικές αλλαγές της εφηβείας
3. Στην όψιμη εφηβεία ( 18ος – 20ος χρόνος) όπου οι αλλαγές αποκρυσταλλώνονται
οριστικά αλλά το άτομο δεν έχει ακόμη για διάφορους λόγους, εισέλθει στην πλήρη
ωριμότητα.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εφηβικής περιόδου είναι οι αλλαγές που
συμβαίνουν στο άτομο σε πολλά επίπεδα , οι οποίες σηματοδοτούν την εξέλιξη και
την πρόοδο του οργανισμού προς μια συνολική ψυχοσωματική ωρίμανση. Οι
αλλαγές που επισυμβαίνουν στην εφηβεία επεκτείνονται σε τρεις βασικούς τομείς –
επίπεδα.
1.Σωματικό επίπεδο ( Βιολογικές αλλαγές )
2.Ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο ( Ψυχολογικές – συναισθηματικές αλλαγές)
3. Κοινωνικό επίπεδο
1.2.1 Σωματικό επίπεδο
Όσον αφορά τη σωματική ανάπτυξη αναφερόμαστε στο περίφημο «αυξητικό
τίναγμα» ,όπου αυξάνεται δραματικά ο ρυθμός ανάπτυξης του σώματος : το βάρος ,
το ύψος και η μορφή του σώματος. Όλα τα οργανικά συστήματα υφίστανται κάποιες
μικρότερες ή μεγαλύτερες αλλαγές και τα χαρακτηριστικά του προσώπου των
εφήβων καθορίζονται και σταθεροποιούνται. Φυσικά υπάρχουν διαφοροποιήσεις
στις αλλαγές που συμβαίνουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Πιο συγκεκριμένα :

Αγόρια
Ταχεία αύξηση του ύψους
Εμφανίζονται τρίχες στη περιοχή της ήβης, στις μασχάλες και στο άνω χείλος
Εμφανίζονται τρίχες σε όλο το σώμα και στο πρόσωπο
Η φωνή τους γίνεται βαθύτερη
Χάνουν βάρος και οι μύες μεγαλώνουν
Οι ώμοι ανοίγουν και ο θώρακας φαρδαίνει
Εμφανίζουν ακμή
Ιδρώνουν περισσότερο
Αναπτύσσονται οι όρχεις και το πέος
Αρχίζουν να εκσπερματώνουν
Το ύψος αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 19

Κορίτσια
Ψηλώνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους αλλάζουν
Οι γοφοί τους γίνονται φαρδύτεροι
Εμφανίζονται τρίχες στις μασχάλες
Οι γλουτοί στρογγυλεύουν
Αναπτύσσονται τα αναπαραγωγικά όργανα
7
Ιδρώνουν περισσότερο
Εμφανίζουν ακμή
Εμφανίζεται η έμμηνος ρύση
Το ύψος αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 16
Οι σημαντικότερες ωστόσο αλλαγές παρατηρούνται στο γεννητικό – αναπαραγωγικό
σύστημα οι οποίες οφείλονται στην έναρξη τους φαινομένου της ήβης. Οι μεταβολές
της ήβης συμβαίνουν σ’ ένα σχετικά μικρό διάστημα 2-4 ετών κατά το οποίο
συμβαίνουν έντονες φυσιολογικές μεταβολές οδηγώντας τον άνθρωπο στη
σεξουαλική ωριμότητα. Για τα κορίτσια η πρώτη έμμηνη ρύση θεωρείται το πιο κοινό
κριτήριο σεξουαλικής ωριμότητας ενώ για τα αγόρια η πρώτη εκσπερμάτωση.
1.2.2. Ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο
Όσον αφορά τις συναισθηματικές και ψυχολογικές αλλαγές που επιτελούνται στην
εφηβεία , ο έφηβος βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπος με μια αμφιταλάντευση
ανάμεσα στην αυτονομία και στην εξάρτηση , ανάμεσα στην ενήλικη και στη παιδική
ζωή. Η αμφιταλάντευση αυτή σε συνδυασμό με τις σωματικές και ψυχικές αλλαγές
που συμβαίνουν αυτή τη περίοδο πυροδοτούν μια σειρά από ψυχολογικές
αντιδράσεις τις οποίες συνήθως οι έφηβοι παίρνουν πολύ στα σοβαρά και
περιμένουν και από τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Ωστόσο τα προβλήματα τα
οποία μοιάζουν εξαιρετικά δυσεπίλυτα την περίοδο αυτή , είναι συχνά πιο εύκολο να
τα χειριστεί ο έφηβος από τη στιγμή που συνειδητοποιεί ότι και οι άλλοι γύρω του
βιώνουν τα ίδια συναισθήματα με αυτόν.
Τα πιο συνήθη συναισθήματα και ψυχολογικές αντιδράσεις είναι :
Επιθυμία να μείνει μόνος,
Αποστροφή για την εργασία
Έλλειψη συντονισμού στις κινήσεις
Ανία
Νευρικότητα – Ανησυχία
Αυξημένη ευσυγκινησία
Αντιδραστική ή εχθρική στάση προς τους άλλους
Υπεραπασχόληση με το σεξ
Υπέρμετρη αιδημοσύνη
Έλλειψη αυτοπεποίθησης
Ονειροπόληση
Οργή και θυμός
1.2.3 Κοινωνικό επίπεδο
Σε αυτό το επίπεδο αναφερόμαστε στη κοινωνικότητα , τη κοινωνική ταυτότητα και
τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται κατά την εφηβική ηλικία μεταξύ των
ατόμων μπαίνει στην εφηβική ηλικία οι σχέσεις του με τους γονείς , τους καθηγητές ,
τους άλλους ενηλίκους , τα αδέρφια του , τους συνομηλίκους καθώς και οι σχέσεις
του με το άλλο φύλο αλλάζουν και εξελίσσονται. Πιο συγκεκριμένα :

Σχέση με γονείς
Καθώς το άτομο μπαίνει στη περίοδο της εφηβείας η ζωή μέσα στο σπίτι κυλά με
καβγάδες και διαφωνίες και οι συγκρούσεις μεταξύ γονιών και παιδιών είναι
συνηθισμένο φαινόμενο. Ο έφηβος αμφισβητεί και διαμαρτύρεται για κάθε κανόνα ,
περιορισμό ή απαγόρευση και διακατέχεται από μία έντονη ανάγκη «απεξάρτηση»
από τους γονείς την οποία εκδηλώνει και διατυμπανίζει. Ταυτόχρονα όμως ο νέος
παρ όλο που έχει απομακρυνθεί από την παιδική ηλικία δεν παύει να
συμπεριφέρεται πολλές φορές σα παιδί. Απ’ τη μία θέλει να τον προστατεύουν οι
γονείς του , τους οποίους εξιδανικεύει ενώ από την άλλη θέλει να απομακρυνθεί από
8
κοντά τους και επηρεάζεται απ’ τα παιδιά της ηλικίας του. Σε καθημερινό επίπεδο το
ντύσιμο , η διευθέτηση του προσωπικού χώρου και χρόνου , η επιλογή των φίλων ,
του τρόπου διασκέδασης , της ελευθερίας λόγου και πράξεων , της ανάληψης
ορισμένων ευθυνών και της αναγνώρισης των ικανοτήτων από τους γονείς είναι
μερικοί από αίτια διαρκών και μεγάλων συγκρούσεων τα οποία αλλάζουν οριστικά
τη σχέση γονέων – παιδιών .

Σχέση με συνομηλίκους
Νέες απαιτήσεις παρουσιάζονται τώρα στον έφηβο αφού πρέπει να διευρύνει τις
σχέσεις του προς το άλλο φύλο και προς τους συνομηλίκους του γενικότερα. Θα
ενταχθεί στις νεανικές ομάδες φιλίας που τόση μεγάλη σημασία έχουν γι αυτόν. Ο
περιορισμένος κοινωνικός κύκλος της παιδικής ηλικίας και της προεφηβικής (
οικογένεια , λίγοι φίλοι ) θα διευρυνθεί. Το άτομο αρχίζει πια να μένει λιγότερο χρόνο
μέσα στο σπίτι και περισσότερο έξω από αυτό συμμετέχοντας ή προσπαθώντας να
περάσει στις ομάδες φιλίας στις οποίες πάρα πολύ επιθυμεί να ανήκει.
Ενώ στη πρώτη φάση της εφηβείας θέλει να έχει πολλούς φίλους στη δεύτερη
περιορίζεται σε λίγους και εκλεκτούς , σ ΄ αυτούς που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και
τους οποίους μπορεί να κριτικάρει άνετα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί
ο δεσμός τους.
Μπορούμε να συμπεράνουμε λοιπόν ότι ο έφηβος προσπαθεί ανάλογα με την
προσωπικότητα του να «επιβεβαιώσει» τη ταυτότητα του , είτε επιβαλλόμενος
δυναμικά είτε αναλαμβάνοντας κάποιους ρόλους για να κερδίσει τη συμπάθεια και
την εκτίμηση των άλλων. Κανείς έφηβος δεν θέλει να αισθάνεται αποκομμένος από
τους συνομηλίκους και το κοινωνικό ιστό τους σχολείου , της γειτονιάς κλπ
 Σχέση με το άλλο φύλο
Όπως είναι γνωστό κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας αρχίζει ζωηρό το
ενδιαφέρον των εφήβων για το άλλο φύλο. Κατά κανόνα οι νέοι αρχίζουν να
δημιουργούν δεσμούς με άτομα του αντίθετοι φύλου όταν έχουν πια μπει για τα
καλά στην εφηβεία , δηλαδή γύρω στα 14 με 15 τους χρόνια.
Οι σχέσεις μεταξύ τους στην αρχή είναι επιφανειακές , τα φτιάχνουν και μετά
αλλάζουν αγόρι ή κορίτσι , τη μια μέρα βγαίνουν μαζί και την άλλη τα χαλάνε.
Ωστόσο σιγά – σιγά η σχέση με ένα άτομο του αντίθετου φύλου γίνεται όλο και πιο
απαιτητική και επιλεκτική. Ο έρωτας τους μαγεύει και αλλάζει τη ζωτική κατάσταση
των νέων , τη συμπεριφορά τους και το μυαλό τους. Και ύστερα σειρά έχει η
σωματική επαφή , η οποία μπορεί να είναι δυο ειδών. Τα απλά χάδια και φιλιά ή η
ολοκληρωμένη σεξουαλική σχέση. Μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι και τα δύο
είδη ενθουσιάζουν κατά πολύ τους νέους καθώς είναι κάτι καινούριο γι αυτούς αλλά
και ταυτόχρονα τους τρομάζει καθώς είναι κάτι άγνωστο.
9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Όταν ήμουν 14 ετών, ο πατέρας μου ήταν τόσο αλαζόνας
που δεν τον άντεχα ούτε λεπτό. Περιέργως, όταν έφτασα τα 21,
ένιωσα μεγάλη έκπληξη. Κατάφερε να μάθει τόσα πολλά
και να αλλάξει μέσα σε επτά μόλις χρόνια!
Μαρκ Τουαίν
2.1.Ο ρόλος της οικογένειας
Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας δεχόμαστε ερεθίσματα από τους γονείς μας
και αντλούμε σιγουριά από τις φροντίδες τους. Πολλά μπορούν να συμβούν και το
παιδί μπορεί να εισπράξει τρυφερότητα ή επιθετικότητα, υπομονή ή ανυπομονησία,
συγκατάβαση ή αδιαλλαξία κ.ο.κ . Οι αντιδράσεις των γονιών μας δημιουργούν
μέσα μας ένα είδος βαρόμετρου
που προδιαγράφει τον χαρακτήρα μας. Δεν
υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι αντιδράσεις αυτές αποτελούν τη βάση πάνω στην
οποία χτίζεται η συναισθηματική μας σταθερότητα.
Καθώς μπαίνουμε στην περίοδο της εφηβείας, η επιρροή των γονιών ριζώνει ακόμα
πιο πολύ στην προσωπικότητά μας και δεν πρόκειται να εξασθενίσει
μέχρι να
πεθάνουμε. Η στάση τους απέναντι στη ζωή και ο χαρακτήρας τους αποτελούν
κομμάτι του δικού μας
χαρακτήρα , αυτού που είμαστε και αυτού που
αισθανόμαστε.
2.2. Ο έφηβος μέσα στην οικογένεια
Καθώς
ο νέος μπαίνει στη περίοδο της εφηβείας γίνεται ευερέθιστος απέναντι
στους γονείς και στα αδέρφια και κριτικάρει τους κανόνες που διέπουν τη συμβίωση
μέσα στο σπίτι. Ακόμα και ο πιο υπάκουος νέος μπορεί να γίνει επιθετικός. Ο
καθημερινός ρυθμός αποτελεί αντικείμενο διαμάχης και σύγκρουσης. Σε πρακτικό
επίπεδο ο έφηβος απαιτεί να έχει το δικό του δωμάτιο, το δικό του χώρο,
διακοσμημένο όπως ο ίδιος νομίζει καλύτερα και να μπορεί να κινείται ελεύθερα σε
αυτόν χωρίς κανείς να εισβάλει και να του κάνει παρατηρήσεις ή να του δίνει
συμβουλές. Θέλει να καθορίζει ο ίδιος το πρόγραμμά του, απαιτεί να ακούει τη
μουσική που προτιμά, να ντύνεται όπως αυτός θέλει, να έχει τα γούστα του τα οποία
θα γίνονται σεβαστά από τους γονείς, να μπορεί να καλεί τους φίλους του στο χώρο
του και να μπορεί να τους επιλέγει, χωρίς οι γονείς να τον νουθετούν ή να του
επιβάλλουν τα δικά τους κριτήρια για τις παρέες και τις φιλίες που δημιουργεί. Και
βέβαια απεχθάνεται να ακούει τους γονείς του να ασκούν κριτική στις πράξεις ή στις
επιλογές τους, διότι έτσι προσβάλλουν το αίσθημα αυτονομίας και αξίας του.
10
Ωστόσο ο νέος θα έδινε και τη ζωή του για να υπερασπιστεί τη μητέρα του, αν
χρειαζόταν. Ταυτόχρονα, όμως, και μόνο η παρουσία της μέσα στο δωμάτιο τον
εκνευρίζει. Αυτή η αλλεργία απέναντι στους γονείς οφείλεται κυρίως σε μια
εσωτερική διαμάχη αντικρουόμενων συναισθημάτων μέσα στο νέο. Θέλει τους
γονείς του, θέλει να είναι μαζί τους, να αισθάνεται ότι τον αγαπούν και ότι είναι
σημαντικός γι’ αυτούς, αλλά ταυτόχρονα αυτή η εικόνα αγάπης, στοργής και
εξάρτησης τον ενοχλεί πάρα πολύ. Αγνοεί ότι το να αγαπάει τους γονείς του δε
σημαίνει ότι είναι ακόμα μωρό. Αλλά για τον έφηβο, οποιαδήποτε κίνηση
τρυφερότητας και αγάπης είναι μια υπενθύμιση ότι στην ουσία εξαρτάται από τους
γονείς και είναι ευάλωτος.
2.3. Επιρροή γονιών στο χαρακτήρα και στην ψυχολογία του νέου
Όπως αναφέραμε και προηγουμένως οι γονείς έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του νέου. Οι δικές τους
αντιδράσεις , απόψεις , συμπεριφορές και αξίες αποτυπώνονται στη μνήμη του
παιδιού – εφήβου και εξωτερικεύονται με ποικίλους τρόπους στην ενήλικη ζωή του.
Όταν οι γονείς είναι ικανοί να προσφέρουν στα παιδιά τους ψυχολογική και
συναισθηματική σταθερότητα και να τα αναθρέψουν σε ένα περιβάλλον στο οποίο
θα τους μεταδώσουν τις αξίες της ζωής και μέσα στο οποίο τα παιδιά θα βιώσουν
φυσιολογικά την εφηβεία τους , τότε τα παιδιά ως ώριμοι ενήλικες θα είναι ικανοί να
ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις και στις δυσκολίες της ζωής και θα έχουν καλή
σχέση όχι μόνο με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους.
Παρ’ όλα αυτά όλες οι οικογένειες δεν είναι δυνατόν να είναι τέλειες και από
οικογένεια σε οικογένεια παρουσιάζονται διαφορές που επηρεάζουν κατά πολύ τον
έφηβο στη μετέπειτα ζωή του. Πιο συγκεκριμένα :
Υπάρχουν περιπτώσεις που δυστυχώς το παιδί μεγαλώνει χωρίς πατέρα ή μητέρα
λόγω απώλειας ή χωρισμού. Τόσο ο χωρισμός όσο και ο θάνατος αποτελούν για το
παιδί μία κατάσταση η οποία το βρίσκει τελείως ανίκανο και ανυπεράσπιστο να την
αντιμετωπίσει και την οποία δε μπορεί να καταλάβει. Έτσι πολλές φορές όταν
πρόκειται για πρόωρο θάνατο αναγκάζεται να στερηθεί βίαια είτε την μητέρα είτε
τον πατέρα και όταν πρόκειται για χωρισμό, συνήθως δε συμβαίνει κάτω από
συνθήκες οι οποίες του επιτρέπουν να ζει και με τους δύο, έστω και χωριστά.
Συνήθως εκ των πραγμάτων αναγκάζεται να στερηθεί κάποιον για να είναι με τον
άλλον. Στην περίπτωση του πατέρα ,η απώλειά του αποτελεί την έλλειψη ορίων
ανάμεσα στο παιδί και την κοινωνία, αφήνοντάς το εκτεθειμένο σε ερεθίσματα τα
οποία αδυνατεί να οργανώσει και να επεξεργαστεί, αδυνατεί να τα αντιμετωπίσει με
11
επιτυχία και σύμφωνα με το συμφέρον του. Στην περίπτωση της
μητέρας, η
απώλειά της μπορεί να επηρεάσει το παιδί και έχει συνεχές αντίκτυπο στη
ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη καθώς καθορίζει τη μελλοντική σχέση που θα έχει το
παιδί με τον εαυτό του και την κοινωνία.(Πετρί,2003)
Πολύ συχνό είναι το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας . Με
τον όρο αυτό
εννοούμε το φαινόμενο στο οποίο κάποιο ή κάποια μέλη της οικογένειας ασκούν βία
σε κάποιο ή κάποια άλλα μέλη της οικογένειας. Η βία μπορεί να είναι σωματική ,
λεκτική ή ψυχολογική και μάλλον θα ασκείται από τον σύζυγο στη σύζυγο ή από
τους ενήλικους στους ανήλικους.
Πάντως σε
όλες τις περιπτώσεις η
ενδοοικογενειακή βία έχει τρομερές συνέπειες στη ψυχολογία του εφήβου. Είναι
πολύ πιθανό τα παιδιά να γίνουν ανασφαλή και χωρίς αυτοεκτίμηση, να αισθάνονται
ένοχα για τα επεισόδια βίας ενώ δεν φέρουν καμία ευθύνη ή ακόμα χειρότερα να
αναπαράγουν μεγαλώνοντας αυτές τις σκηνές βίας έχοντας σοβαρά ψυχοκοινωνικά
προβλήματα.
Σημαντικό ρόλο παίζει και η εικόνα που έχει σχηματίσει ο κάθε έφηβος για τους
γονείς του. Με άλλα λόγια ένας έφηβος που νιώθει βαθιά μέσα του φόβο και άγχος
από την εικόνα ενός κακού – επιβλητικού γονέα θα δυσκολευτεί στις σχέσεις του,
διότι θα νιώθει ανίκανος απέναντι στους άλλους. Επιπλέον ένας έφηβος που, ως
παιδί , έχει δημιουργήσει την εικόνα ενός απρόσιτου – ψυχρού πατέρα ή απρόσιτη –
ψυχρή μητέρας δεν θα μπορεί να εκδηλώσει τα συναισθήματα του. Θα βιώνει τους
άλλους ως ψυχρούς και αδιάφορους απέναντι του , ενώ στην ουσία θα είναι και ο
ίδιος ανίκανος να εκφράσει θερμά συναισθήματα και να δεθεί με τους άλλους.
Ακόμα έχουμε την εικόνα ενός άπληστου και ακόρεστου γονέα απέναντι στον οποίο
ο έφηβος νιώθει ότι πρέπει συνεχώς να κάνει πράγματα για να τον ικανοποιήσει και
τελικά ποτέ δεν τα καταφέρνει. Αυτός ο έφηβος πιθανόν θα μεγαλώσει και θα έχει
πολύ υψηλές απαιτήσεις όχι μόνο από τον εαυτό του αλλά και από τους άλλους.
Τέλος αξίζει να αναφερθούμε στον έφηβο που δημιουργεί την εικόνα ενός
καταπιεστικού τυρρανικού γονέα και για να την καταστρέψει συμπεριφέρεται με
παραβατικό
,εγκληματικό
ή
καταστροφικό
τρόπο.
2.4. Οι γονείς στην εφηβεία
Ξαφνικά γονείς και παιδιά μοιάζουν να μιλούν διαφορετική γλώσσα. Ο ένας λέει κάτι
κι αμέσως ο άλλος λέει το αντίθετο. Οι γονείς δεν είναι πλέον σε θέση να κάνουν
σχέδια για το παιδί τους και να ασκούν την ίδια επιρροή πάνω του. Αισθάνονται ότι
χάνουν το παιδί τους καθώς αυτό αποκηρύσσει την κυριαρχία τους και αναζητά
καταφύγιο στις παρέες των συνομήλικων χωρίς να τους επιτρέπει πλέον να
παρεμβαίνουν στην προσωπική του ζωή. Καθώς απο-ιδανικοποιούνται από τους
εφήβους πενθούν για την απώλεια του γονεϊκού ρόλου και των ικανοποιήσεων που
τους πρόσφερε η εξάρτηση των παιδιών από το πρόσωπό τους.
12
Τα συνήθη παράπονα των γονιών είναι:
1) Καταλαβαίνει τη λέξη ΌΧΙ μόνο όταν τη λέει ο ίδιος.
2) Απεχθάνεται οποιαδήποτε κίνηση τρυφερότητας.
3) Ξεσηκώνεται με την παραμικρή υπόδειξη.
4)Λ έει ψέματα.
5) Βρίσκεται μονίμως στον κόσμο του.
6) Μόνο στους άλλους δίνει σημασία.
7) Χρησιμοποιεί μια αργκό ακατάληπτη.
8)Νομίζει ότι πάντα τον κριτικάρω.
9) Μόνο αυτός έχει δίκιο. Οι υπόλοιποι δεν ξέρουν τι τους γίνεται.
10) Ακούει εκκωφαντική μουσική.
11) Περνά την ημέρα κλεισμένος στο δώματιό του.
12) Δεν βοηθά ποτέ στις δουλειές του σπιτιού.
Ωστόσο οι γονείς πρέπει να μάθουν να αποδέχονται και να ανέχονται τις αδυναμίες
των εφήβων . Πρέπει να είναι άνετοι
, τολμηροί και ειλικρινής , πρόθυμοι να
συζητήσουν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους. Ο κάθε γονέας πρέπει να έχει λογικές
και ρεαλιστικές απαιτήσεις και κατανόηση της ανάγκης του εφήβου για αμφισβήτηση
και σύγκρουση. Δε χρειάζεται ο υπερβολικός έλεγχος και προστασία αλλά τα όρια
και οι κανόνες είναι απαραίτητοι για την αρμονική συμβίωση στο σπίτι. Οι γονείς
πρέπει να μάθουν να τα ξεχωρίζουν.
13
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΦΗΒΕΥΩ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
3.1. Ο ρόλος του σχολείου
Το σχολείο έχει πολύ σημαντική θέση στη ζωή ενός νέου δεδομένου ότι σε αυτό
πηγαίνει για 7 ώρες την μέρα , επί 5 μέρες την εβδομάδα , για 9 μήνες τον χρόνο ,
επί 12 χρόνια. Η λειτουργία του και ο ρόλος του είναι πολλαπλός. Απ ‘ τη μία
επιθυμεί να εφοδιάσει το άτομο με επαρκείς γνώσεις και πληροφορίες , να το
μορφώσει και να το κατευθύνει επαγγελματικά. Από την άλλη στοχεύει άμεσα και
έμμεσα στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, η οποία έχει ήδη
πρωτοσχηματιστεί από το οικογενειακό περιβάλλον , αλλά δεν έχει ακόμα
τελειοποιηθεί. Περιληπτικά ,μέσα στο σχολείο, το παιδί δέχεται ερεθίσματα που το
βοηθούν να διαμορφώσει τις συμπεριφορές του , τις αρχές , την ηθική και τις
απόψεις του. Χτίζει σιγά - σιγά τη προσωπικότητα του , αναπτύσσει την ικανότητα
κριτικής σκέψης και αναλαμβάνει για πρώτη φορά έξω από το σπίτι του , ευθύνες.
Κοινωνικοποιείται , μαθαίνει την αξία του διαλόγου , προβληματίζεται και
συναναστρέφεται με σεβασμό προς τους συνομηλίκους του και τους καθηγητές του.
3.2. Σχολική επίδοση
Οι σχολικές επιδόσεις δείχνουν την ικανότητα του μαθητή να φέρει σε πέρας τις
υποχρεώσεις του έγκαιρα , να απομνημονεύει τις πληροφορίες που το σχολείο
θεωρεί σημαντικές , να γράφει σωστά ,να καταλαβαίνει αυτά που διαβάζει και να
συμπεριφέρεται καλά. Το αποτέλεσμα όλων αυτών αποτυπώνεται στους βαθμούς
του μαθητή στο τέλος κάθε τριμήνου ή τετραμήνου. Οι βαθμοί στο σχολείο είναι
βασικό κομμάτι στη ζωή κάθε εφήβου παρ’ όλου που κανείς δεν θέλει να το
παραδεχτεί. Όλοι στο πίσω μέρος του μυαλού τους αγχώνονται για τους βαθμούς
είτε είναι καλοί είτε κακοί μαθητές.
Oι διαφορετικές επιδόσεις και βαθμοί των μαθητών, σύμφωνα με μια κυρίαρχη
αντίληψη, θεωρούνται συνέπεια του γενετικού τους κώδικα. Oι «καλοί» μαθητές
προκόβουν χάρη στην υψηλή νοημοσύνη που τους παρασχέθηκε ως φυσική
προίκα, ενώ οι «κακοί», έχουν «το στίγμα» της αποτυχίας από τις πρώτες κιόλας
τάξεις του δημοτικού. Το παιδί που στα 10 του χρόνια επιδεικνύει θετική και
υπεύθυνη συμπεριφορά στο σχολείο , έχει πολλές πιθανότητες να συνεχίσει να έχει
την ίδια συμπεριφορά και στα δεκάξι του. Αντίθετα το παιδί της πρώτης εφηβικής
φάσης που στα 11 του χρόνια μισεί με όλη τη δύναμη της ψυχής του τη σχολική
πειθαρχία και δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στις σχολικές του υποχρεώσεις ,
πολύ πιθανόν να εξακολουθήσει να απεχθάνεται το σχολείο και στα δεκάξι του. Παρ
‘ όλο που αυτή είναι συνήθως η εξέλιξη ενός μαθητή με το πέρασμα του από την
14
πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση , η αντίληψη περί νοημοσύνης που
έχει χαρισθεί στους καλούς μαθητές ως φυσική προίκα δεν ισχύει , διότι οι βαθμοί
στο τέλος του τετραμήνου δεν είναι ενδεικτικοί του πραγματικού επιπέδου
νοημοσύνης του κάθε μαθητή. Απόδειξη ότι πολλά προικισμένα παιδιά μένουν στην
ίδια τάξη.
Οι κακοί βαθμοί πάντως , δεν αφήνουν αδιάφορο σχεδόν κανέναν μαθητή. Ο
«κακός» μαθητής απλώς δεν μπορεί , όσο και αν θέλει , να τα καταφέρει με
μαθήματα που δεν καταλαβαίνει και που δεν του αρέσουν. Έτσι, όταν καταλαβαίνει
ότι δεν είναι σε θέση να κάνει τα μαθήματα του με την ίδια ευκολία που τα κάνουν οι
συμμαθητές του , προσπαθεί να αμυνθεί για να μην αισθάνεται ανίκανος. Κι αυτό το
καταφέρνει δείχνοντας την αδιαφορία και απέχθεια του προς το σχολείο : αναβάλλει
το διάβασμα , αρνείται να κάνει τις εργασίες του , κριτικάρει τους καθηγητές του ή
απλώς παραιτείται. Επιπλέον οι κακοί βαθμοί μπορούν να διαμορφώσουν και να
επηρεάσουν τη στάση που τηρεί ο μαθητής απέναντι στο σχολείο. Ένα παιδί που
έχει καλούς βαθμούς , περνάει καλύτερα στο σχολείο από ένα κακό μαθητή καθώς
αυτός ο τελευταίος επιπλήττεται συχνά από τους γονείς και τους καθηγητές για την
έλλειψη προσπάθειας , πράγμα που επιδεινώνει την κατάσταση.
Όμως αν δεν είναι το επίπεδο νοημοσύνης υπεύθυνο για τις σχολικές επιδόσεις ,
όπως αποδείξαμε νωρίτερα, τότε σε τι μπορούμε να αποδώσουμε τους καλούς και
κακούς βαθμούς? Η επίδοση των μαθητών είναι συνέπεια μιας σειράς συντελεστών
που συνδέονται αναπόφευκτα και αλληλεξαρτώνται. H κοινωνική προέλευση, η
φυλετική διάκριση, η οικονομική κατάσταση, η γονική φροντίδα, η γνωστική
υποδομή, τα βιβλία, οι καθηγητές, ακόμα και οι συμμαθητές συντελούν στη σχολική
επιτυχία ή αποτυχία.
3.3.Συμμαθητές
Στην εφηβεία ο «άλλος» και το βλέμμα του άλλου αποτελούν σημαντικό παράγοντα
για τη συγκρότηση της ψυχολογίας. Όταν οι έφηβοι νιώθουν το βλέμμα των
συνομηλίκων καρφωμένο πάνω τους προσπαθούν να αλλάξουν έτσι ώστε να
προσαρμοστούν και να γίνουν αποδεκτοί. Αυτό συμβαίνει και στη περίπτωση των
μαθητών που έχουν πολύ υψηλούς βαθμούς. Νιώθουν ότι οι συμμαθητές τους ,
τους κριτικάρουν και τους κοροιδεύουν χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς όπως
‘’φυτό’’ , ‘’σπασικλάκι’’ κ.α. με αποτέλεσμα να πέφτουν σκόπιμα στις σχολικές τους
επιδόσεις για να ταιριάξουν με την υπόλοιπη τάξη. Το ίδιο ίσως να γίνεται και στην
περίπτωση των «κακών» μαθητών που δεν αντέχουν άλλο την κοροιδία των
συμμαθητών τους και βάζουν τα δυνατά τους για να έχουν και αυτοί τα καλύτερα
δυνατά αποτελέσματα στους βαθμούς.
15
Ακόμα , υπάρχει η περίπτωση μαθητής να πέσει θύμα λεκτικής ή σωματικής βίας
λόγω κοινωνικού( κιλά, ύψος, μαλλιά , χαρακτηριστικά προσώπου κτλ) ή φυλετικού
ρατσισμού επισύροντας μια σκληρή κριτική , απόρριψη και στιγματισμό από τους
συμμαθητές του , με αποτέλεσμα να απομονώνεται κοινωνικά , να αποθαρρύνεται
και να πέφτει στις σχολικές επιδόσεις του.
3.4. Γονείς
Οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν πολύ την απόδοση των παιδιών τους στο
σχολείο διότι με τη στάση , το ενδιαφέρον και τη διαρκή συμμετοχή τους δείχνουν ότι
το σχολείο είναι σημαντικό και πρέπει να λαμβάνεται υπ ‘ όψιν. Μερικοί
καταναλώνουν ενέργεια
και χρόνο
στις
σχολικές εργασίες
και
για
τους
περισσότερους το να κάνει το παιδί τα μαθήματα του είναι πρωταρχικό καθήκον.
Άλλοι γονείς , πάλι , επεμβαίνουν λιγότερο έντονα : θεωρούν ότι το κίνητρο για να
μελετήσουν τα παιδιά τους είναι αποκλειστική ευθύνη του σχολείου , δεν τους αρέσει
να πιέζουν ή είναι πολύ απορροφημένοι από τη δουλειά τους. Ωστόσο αυτή η
αδιαφορία είναι πολύ αρνητική.
Όταν το παιδί μπαίνει στην εφηβεία , οι γονείς πρέπει να δώσουν σωστή μάχη για
να μπορέσουν να το ελέγξουν σωστά και όχι καταπιεστικά στα μαθήματα του : θέλει
να το αφήσουν ήσυχο , με την άνεση του. Δεν θέλει να το ελέγχουν , ούτε να το
παρακολουθούν, Θέλει να του συμπεριφέρονται σαν να είναι ενήλικος , πράγμα που
στην πράξη σημαίνει να το αφήνουν να αποφασίζει μόνο του αν θα κάνει ή όχι τα
μαθήματα του και να αναλαμβάνει το ρίσκο που αυτό συνεπάγεται. Και ουσιαστικά
αυτό πρέπει να γίνεται με εξαίρεση την περίπτωση που ο μαθητής αρνείται
συστηματικά να δουλέψει και να μελετήσει. Καλό είναι οι γονείς να εντοπίσουν
έγκαιρα ποιος είναι ο λόγος αυτής της δυσκολίας στο σχολείο και να βοηθήσουν
διακριτικά την κατάσταση.
3.5.. Καθηγητές
Με το πέρασμα από τις μικρότερες στις μεγαλύτερες τάξεις , η διαδικασία της
μάθησης γίνεται αμέσως πολύ πιο περίπλοκη : αντί για ένα μόνο δάσκαλο , ο
μαθητής έχει τώρα περισσότερους καθηγητές , που ο καθένας έχει το δικό του
τρόπο παράδοσης και εξέτασης.
πολυπλοκότητα
πολλών
Και ενώ το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μια
παραγόντων(
μεθοδολογία, εκπαιδευτικοί κλπ)
προγράμματα,
βιβλία,
διδακτήρια,
καταλήγει όταν πρόκειται για την απονομή
ευθυνών στην υπόδειξη ενός και μόνο ενόχου, του καθηγητή. Είναι γνωστό λοιπόν
πως ο κάθε εκπαιδευτικός , ανάλογα με τη δομή της προσωπικότητας του και το
παιδαγωγικό του ‘’πιστεύω’’ , καθορίζει τη στάση , τη συμπεριφορά και το σύστημα
διδασκαλίας του μέσα στην τάξη , τα οποία έχουν μεγάλη επιρροή στην επίδοση των
16
μαθητών και τα οποία τους διαχωρίζουν σε «προσφιλείς» και «αντιπαθείς» στο
μικρόκοσμο του σχολείου.
Για τους εφήβους ένας καθηγητής έχει αρετές και είναι προσφιλής όταν : σέβεται την
ανθρώπινη αξιοπρέπεια , είναι δίκαιος , εμπιστεύεται τους άλλους , προσπαθεί να
βοηθήσει , δείχνει κατανόηση, διδάσκει με ελκυστικό τρόπο , γίνεται κατανοητός και
ενθαρρύνει την προσπάθεια. Από την άλλη , ένας εκπαιδευτικός χαρακτηρίζεται
αντιπαθής από τους μαθητές όταν κάνει διακρίσεις , φωνάζει , διακόπτει , δεν έχει
υπομονή να ακούσει κάποιον ως το τέλος και προσπαθεί να επιβάλλει τιμωρία για
το οποιοδήποτε παράπτωμα. Οι έφηβοι προσέχουν πολύ αν ο καθηγητής τηρεί την
αρχή της ισότητας στις σχέσεις του με όλα τα παιδιά δηλαδή αν συμπεριφέρεται με
τον ίδιο ακριβώς τρόπο απέναντι σ΄ όλους , χωρίς καμιά απολύτως διάκριση ,
δίνοντας στον καθένα το βαθμό που αξίζει.
Συμπεραίνουμε , λοιπόν, ότι η στάση του μαθητή απέναντι σε ένα μάθημα και η
απόδοση του είναι ανάλογη της στάσης του απέναντι στον καθηγητή. Σε μία
δημοκρατική ατμόσφαιρα αναπτύσσεται η συνεργατική συμπεριφορά και η ανάγκη
μιας συνειδητής πειθαρχίας για την επιτυχία και την πραγματοποίηση ενός σχολικού
σκοπού ενώ μια αυταρχική ενδεχομένως να προκαλεί στους μαθητές αισθήματα
φόβου , απέχθειας ή αδιαφορίας. Η δημιουργική διάθεση καταπιέζεται , υπάρχει ο
κίνδυνος της αποτυχίας και ο μαθητής χάνει κάθε ενδιαφέρον.
3.6. Βία στο σχολείο
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο μία αύξηση των
φαινομένων βίας και παραβατικότητας των εφήβων ειδικότερα στο περιβάλλον του
σχολείου. Η βία είναι ένα σοβαρό πρόβλημα για τα σχολεία καθώς από αυτή
απειλούνται τόσο οι μαθητές , όσο και το εκπαιδευτικό προσωπικό και η
υλικοτεχνική υποδομή. Φαινόμενα μαζικής ή ατομικής βίαιης συμπεριφοράς στο
σχολείο όπως εκφοβισμός μαθητών και καθηγητών στους σχολικούς χώρους ,
κλοπές , σοβαροί τραυματισμοί , βανδαλισμοί , καταστροφές κλπ τείνουν να γίνουν
καθημερινή συνήθεια.
Στην Ελλάδα , η συμμετοχή των εφήβων μαθητών σε πράξεις βίας και ειδικότερα
της βίας στους σχολικούς χώρους εξελίσσεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Από τις
έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο τομέα αυτό , διαπιστώνουμε ότι το 7% των
μαθητών του δείγματος ανήκουν σε οργανωμένες ομάδες ( συμμορίες) με
συντονισμένη παραβατική δράση , ενώ το 48% αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα
επιθέσεων από συνομηλίκους του στο σχολικό περιβάλλον. Σε έρευνα του
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα
17
σωματικής βίας , ενώ περισσότεροι από 35% των μαθητών δηλώνουν πως υπάρχει
ανάγκη να καταφύγει κανείς μέσα στο σχολείο σε διάφορα μέσα άμυνας.
3.6.1. Προφίλ θύτη
Γενικά το ρόλο του θύτη διαδραματίζουν αγόρια είτε μεμονωμένα είτε σε
ομάδες («κλίκες»), μικτές ομάδες μαθητών και μαθητριών ή λιγότερο συχνά
κορίτσια, κατά κανόνα σε ομάδες (Sharp & Smith, 1994. Whitney & Smith, 1993).
Συνηθέστερα η εκφοβιστική συμπεριφορά λαμβάνει χώρα μεταξύ μαθητών
ή/και μαθητριών του ίδιου τμήματος (O’Moore, 2000) ή έστω της ίδιας τάξης και
επομένως μεταξύ συνομηλίκων. Στις περιπτώσεις όμως που υπάρχει διαφορά
ηλικίας μεγαλύτερος είναι κατά κανόνα ο θύτης. Οι δράστες είναι διασπαστικά
άτομα, που αρέσκονται να αρχίζουν καυγά και διακρίνονται από επιθετικότητα .
Σύμφωνα με τον Olweus (1993) και τους Sharp και Smith (1994) , το κυριότερο
χαρακτηριστικό των θυτών είναι η επιθετικότητα τόσο προς τους ομηλίκους τους
όσο και προς τους ενήλικες, γονείς και δασκάλους. Διακρίνονται
από
παρορμητικότητα και χαμηλή ενσυναίσθηση, αλλά θετική αυτοεικόνα. Ως προς τη
σωματική διάπλαση, κατά κανόνα υπερέχουν από το μέσο συμμαθητή τους και
πολύ περισσότερο από τους συγκεκριμένους συμμαθητές τους που επιλέγουν για
στόχους της επιθετικής τους συμπεριφοράς. Όσον αφορά το κοινωνικό τους προφίλ,
σύμφωνα με τον πρωτεργάτη στο χώρο Olweus (1993), δεν υπολείπονται από
τους συμμαθητές τους σε κοινωνικές δεξιότητες. Έχει υποστηριχθεί πάντως και
το
αντίθετο,
ότι
δηλαδή
έχουν περιορισμένες κοινωνικές και διαπροσωπικές
δεξιότητες (Suckling & Temple, 2001), ενώ υπάρχουν και στοιχεία ότι τρέφουν
αισθήματα ανεπάρκειας, διακατέχονται από χαμηλό
πνεύμα
συνεργασίας
και
χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η O' Moore (2000) μάλιστα έχει βρει ότι όσο πιο συχνά
εκφοβίζει ένας μαθητής/ μία μαθήτρια, τόσο πιο χαμηλή αυτοεκτίμηση έχει.
Πάντως προς τα έξω δείχνουν σκληροί, δημοφιλείς και με αυτοπεποίθηση (Olweus,
1993. O' Moore, 2000). Συνήθως περιβάλλονται από δυο- τρεις φίλους που τους
υποστηρίζουν. Η ευρύτερη δημοτικότητά τους κινείται σε μέσα επίπεδα, τουλάχιστον
μέχρι την τελευταία τάξη του γυμνασίου, οπότε και μειώνεται αισθητά, υπερτερώντας
όμως και πάλι της δημοτικότητας των θυμάτων .
Σύμφωνα με τον Olweus (1993) και τους Suckling και Temple (2001), το
ψυχολογικό τους προφίλ σκιαγραφείται ως εξής:
α. Αισθάνονται την ανάγκη να κυριαρχούν και να χαλιναγωγούν ή και να
υποτάσσουν τους άλλους και απολαμβάνουν την αίσθηση ελέγχου της ομάδας
ομηλίκων . Όταν έχουν τον έλεγχο, δηλώνουν ότι νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια και
λιγότερο άγχος .
18
β. Αδυνατούν να διακρίνουν τη διεκδικητικότητα από την επιθετικότητα.
γ. Αντλούν ικανοποίηση και μια αίσθηση κύρους από το να βλάπτουν τους άλλους.
Βέβαια αποκομίζουν και υλικά οφέλη από το να εκφοβίζουν τους συμμαθητές
τους, καθώς συχνά τους αναγκάζουν να τους παραδώσουν το χαρτζηλίκι τους ,
το κολατσιό τους, αναψυκτικά ή σε μεγαλύτερες τάξεις μπύρες, τσιγάρα και άλλα
αντικείμενα αξίας· οπότε η αίσθηση κύρους που αποκτούν ίσως σχετίζεται με τα
υλικά οφέλη που εξασφαλίζουν εκφοβίζοντας.
3.6.2. Προφίλ θύματος
Τα θύματα είναι συνήθως άτομα ντροπαλά και συνεσταλμένα , επιφυλακτικά,
ευαίσθητα, ήσυχα, με περισσότερες αγωνίες και ανασφάλειες από το μέσο μαθητή
(Olweus, 1993). Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ( Olweus, 1993. O' Moore, 2000) και
αρνητική αυτο-εικόνα, που τα ωθεί στο σημείο να θεωρούν τους εαυτούς τους
«αποτυχημένους». Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μάλιστα χαρακτηρίζει τα θύματα του
σχολικού εκφοβισμού και στην ενήλικη ζωή (Olweus, 1993). Έχει υποστηριχθεί ότι
τα τυπικά θύματα υπολείπονται ως προς τις κοινωνικές τους
δεξιότητες
και
διακατέχονται από χαμηλό πνεύμα συνεργασίας. Έχουν λίγους φίλους στο σχολείο
και ακόμη λιγότερους έως κανέναν στενό φίλο, με αποτέλεσμα να περνούν συχνά το
διάλειμμα μόνα και να κατακλύζονται από ένα γενικότερο αίσθημα μοναξιάς έως
εγκατάλειψης στο σχολείο. Ως εκ τούτου τόσο οι μαθητές όσο και οι μαθήτριες που
γίνονται θύματα εκφοβισμού, σε όλη τη σχολική τους
πορεία
απολαμβάνουν
λιγότερο το σχολείο από ό,τι οι θύτες και οι παρευρισκόμενοι . Η πολύ χαμηλή
δημοτικότητά τους μπορεί να ερμηνευθεί ως αιτία και συνάμα ως αποτέλεσμα του
εκφοβισμού που υφίστανται από τους συμμαθητές ή/και τις συμμαθήτριές τους.
Μπορεί ένας λόγος για τον οποίο μπαίνουν αυτοί στο στόχαστρο του εκφοβισμού να
είναι η προϋπάρχουσα χαμηλή δημοτικότητά τους ή η δημοτικότητα τους να
μειώνεται σταδιακά καθώς αποκλείονται και απομονώνονται από την ομάδα
ομηλίκων όλο και περισσότερο Η διεκδικητικότητά τους βρίσκεται σε ιδιαίτερα
χαμηλά επίπεδα, καθώς τους είναι δύσκολο να υποστηρίξουν τον εαυτό τους, να
διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να επιβληθούν στην ομάδα . Η συνήθης
αντίδρασή τους στις προσβολές και επιθέσεις που δέχονται από τους συμμαθητές
τους είναι το κλάμα (τουλάχιστον στις μικρότερες τάξεις) και η απόσυρση. )
3.7. Υποχρεώσεις – Φροντιστήρια – Κούραση
Σχολείο, φροντιστήριο, ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα μαθήματα, διάβασμα και το
αποτέλεσμα είναι παιδιά και έφηβοι στην Ελλάδα να εργάζονται συνολικά... 80 ώρες
την εβδομάδα. Δεδομένου λοιπόν αυτού του τρομακτικού αριθμού ωρών ,το σχολείο
, τα φροντιστήριο ξένων γλωσσών και επιπλέον βοήθειας στα σχολικά μαθήματα
19
αποτελούν πλέον ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής των εφήβων. Τα παιδιά
αρχίζουν το γυμνάσιο στα 12 και περνούν ολόκληρη την εφηβεία τους αλλά και το
μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (γυμνάσιολύκειο) και στα φροντιστήρια.
Καθημερινά βιώνουμε τις παράφρονες εικόνες που συνθέτουν την ζωή στο
ελληνικό λύκειο: Το παιδί να τρέχει από το σχολείο στο σπίτι, από το σπίτι στο
φροντιστήριο και από το φροντιστήριο στις ξένες γλώσσες για να καταφθάσει αργά
το βράδυ στο σπίτι όπου η μοναδική του έννοια είναι να κοιμηθεί μέχρι την επόμενη
ημέρα. Όσο δε για «αφομοίωση» και «κριτική επεξεργασία» όλων
όσων
διδάχθηκε… αυτά ανήκουν σε ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Eurydice, οι Έλληνες μαθητές
έφηβοι περνάνε περίπου 788 ώρες μέσα στις σχολικές αίθουσες κάθε χρόνο. Σε
αυτές έρχονται, ωστόσο, να προστεθούν οι τουλάχιστον 230 ώρες φροντιστηρίου
(για τους μαθητές Λυκείου), αλλά και εκείνες των ξένων γλωσσών.
Τα αγόρια κάνουν απογευματινά μαθήματα κατά μέσο όρο μία ώρα περισσότερη
(9,4 ώρες), συγκριτικά με τα κορίτσια (8,4 ώρες). Επιπλέον, ενώ στο Δημοτικό και το
Γυμνάσιο οι μαθητές κάνουν περισσότερες ώρες απογευματινά μαθήματα για την
εκμάθηση ξένων γλωσσών και λιγότερες για τα μαθήματα του σχολείου, στο Λύκειο
η κατάσταση αντιστρέφεται και οι μαθητές κάνουν περισσότερες ώρες μαθήματα για
το σχολείο και λιγότερες ώρες ξένες γλώσσες.
Το αποτέλεσμα αυτής της
παιδαγωγικής μεθόδου είναι ότι οι Έλληνες έφηβοι
κουράζονται τόσο πολύ, που πλέον έχει αρχίσει να επηρεάζεται και η κατάσταση
ψυχικής και σωματικής υγείας τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από
έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του
εκπαιδευτικού συστήματος στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
το ελληνικό σχολείο δεν είναι ελκυστικό στα μάτια των μαθητών. Αντιθέτως, τους
προκαλεί πλήξη και κούραση. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την έρευνα, οι επτά
στους δέκα μαθητές (ποσοστό 68%) δηλώνουν ότι στο σχολείο νιώθουν κούραση, οι
έξι στους δέκα (58%) πίεση, οι πέντε στους δέκα (53%) πλήξη και μόλις ο ένας
στους τρεις (27%) νιώθει ευχαρίστηση. Οι οκτώ στους δέκα μαθητές Λυκείου
θεωρούν ότι οι καθηγητές τους αδυνατούν να τους βοηθήσουν να περάσουν στο
πανεπιστήμιο, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στο φροντιστήριο. Ενας άλλος λόγος
που ωθεί τους μαθητές λυκείου στα φροντιστήρια, σύμφωνα πάντοτε με τους
ισχυρισμούς τους, είναι η ογκώδης εξεταστέα ύλη και ο περιορισμένος διδακτικός
χρόνος. Τα προβλήματα, σύμφωνα με τους μαθητές, εντοπίζονται κυρίως στη δομή
20
και στον χαρακτήρα του συστήματος και κατά δεύτερο λόγο στους εκπαιδευτικούς.
Τέλος πιστεύουν ότι όσο μεγαλώνουν και περνούν από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο,
και από εκεί στο Λύκειο, το σχολείο γίνεται περισσότερο βαρετό και κουραστικό, ενώ
δηλώνουν μη ικανοποιημένοι από τον τρόπο διδασκαλίας.
3.8.Επαγγελματικός προσανατολισμός
Η επιλογή του
σωστού επαγγέλματος από το νέο είναι ένα γεγονός ζωτικής
σημασίας καθώς επιλέγοντας ένα επάγγελμα , καθορίζεται ουσιαστικά και ο
μελλοντικός τρόπος ζωής του. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νεαρών
ανθρώπων όμως δεν είναι εύκολο πρόβλημα.
Τα παιδιά και οι έφηβοι αντιμετωπίζουν κάθε τόσο ερωτήσεις για το μελλοντικό τους
επάγγελμα, όπως «Τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;» ή «Τι θα κάνεις όταν τελειώσεις
το σχολείο ;» . Στην πραγματικότητα το επάγγελμα είναι ίσως ο πιο σημαντικός
παράγοντας στην ανάπτυξη της ταυτότητας του νέου και η επιλογή του μία από τις
πιο δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να πάρει. Κάθε νέος πρέπει να
προσανατολισθεί μέσα στην πληθώρα σύγχρονων επαγγελμάτων. Να λάβει υπόψη
αν υπάρχουν στην πόλη , ή την περιοχή του αντίστοιχες επιχειρήσεις της εθνικής
οικονομίας , κρατικές υπηρεσίες και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Να σταθμίσει τις υλικές
συνθήκες της οικογένειας στην οποία ζει. Να δώσει σημασία στις συστάσεις και στις
επιθυμίες των γονιών του. Να συνειδητοποιήσει τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του
και να αξιολογήσει τις ικανότητες του. Να μελετήσει το μέλλον και τις προοπτικές
εξέλιξης πού έχει ένα επάγγελμα και να λάβει υπόψη τα οικονομικά οφέλη. Όλα
αυτά όμως μόνο εύκολα δεν είναι και φέρνουν τους εφήβους αντιμέτωπους μ’ ένα
αδιέξοδο.
Η λήψη της τελικής απόφασης λοιπόν πραγματοποιείται έχοντας μελετήσει όλα τα
παραπάνω αλλά και με την επιρροή του φυσικού και οικείου περιβάλλοντος ( γονείς
, συγγενείς) , του σχολείου (καθηγητές ,συμμαθητές ,σχολική επίδοση) , της
οικονομικής συγκυρίας ( οικονομική άνθηση, ανεργία ) και της αυτογνωσίας.
Στα ελληνικά σχολεία , στο τέλος της πρώτης λυκείου , οι έφηβοι είναι υποχρεωμένοι
να διαλέξουν ανάμεσα σε τρείς κατευθύνσεις καθεμία απ’ τις οποίες
περιέχει
μαθήματα πάνω στα οποία οι μαθητές θα εξεταστούν στο τέλος της τρίτης λυκείου
με τη διαδικασία των πανελληνίων. Οι κατευθύνσεις είναι οι εξής : η θετική , η
θεωρητική και η τεχνολογική. Ωστόσο ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων μαθητών έχει
αμφιβολίες για την επιλογή του μέχρι και την τελευταία τάξη του λυκείου.
Αυτές οι αμφιβολίες προκύπτουν από το μη εξασφαλισμένο μέλλον που έχει ένα
επάγγελμα εξαιτίας των ραγδαίων αλλαγών που συντελούνται στην τεχνολογία και
21
την οικονομία. Επιπλέον , πολλοί φοβούνται ότι θα αποτύχουν και δεν θα
ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις
του συστηματικού διαβάσματος ορισμένων
μαθημάτων στα οποία δεν τα πηγαίνουν καλά.
3.9. Αξέχαστα χρόνια
Ωστόσο παρ‘ όλα τα παράπονα , τις γκρίνιες , τα προβλήματα και αρνητικά που
προβάλλουν οι μαθητές σχετικά με το σχολείο , κατά βάθως είναι αρκετά
ευγνώμονες που έχουν τη δυνατότητα να το παρακολουθούν. Ναι σίγουρα
όλοι
παραπονιούνται και εύχονται συνεχώς να μην υπήρχε στις υποχρεώσεις τους αλλά
γνωρίζουν ότι η εφηβεία τους είναι στενά συνδεδεμένη με το σχολείο. Σ ‘ αυτό
κοινωνικοποιούνται , βρίσκουν τους πρώτους φίλους “κολλητούς’’ , διαμορφώνουν
τις πρώτες παρέες και δένονται με ανθρώπους με τους οποίους μοιράζονται
καθημερινές εμπειρίες. Γνωρίζουν καθηγητές που αποτυπώνονται στη μνήμη τους
είτε με άσχημες είτε με καλές αναμνήσεις. Μέσα σ’ αυτό κάνουν τις πρώτες τρέλες
τους , ξεπερνάνε λίγο – λίγο τον εαυτό τους , ερωτεύονται και νιώθουν ότι
ωριμάζουν. Χάρη σ’ αυτό βιώνουν για πρώτη φορά συναισθήματα που δεν
γνωρίζουν , σεβασμού , αλληλεγγύης , θυμού , ζήλειας , επιτυχίας και αποτυχίας ,
ενθουσιασμού , έρωτα. Μ αυτό πηγαίνουν τις πρώτες τους εκδρομές ( τις οποίες
κανείς δεν ξεχνάει ) , συμμετέχουν στις πρώτες τους καταλήψεις , νιώθουν ότι
επαναστατούν , διοργανώνουν τους πρώτους τους σχολικούς χορούς και γιορτές.
Το σχολείο στην πραγματικότητα είναι η ίδια τους η εφηβεία και δεν υπάρχει
αμφιβολία ότι τα μαθητικά τα χρόνια σημαδεύουν κάθε έφηβο για την υπόλοιπη ζωή
του. Είναι χρόνια αξέχαστα και μοναδικά.!
22
KEΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΦΗΒΕΥΩ ΜΕ ΦΙΛΟΥΣ, ΠΑΡΕΑ ΚΑΙ
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ
4 1. Εισαγωγή
Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία και
έχει για κέντρο της την ήβη. Σαν όρος δηλαδή , αφορά στο σύνολο των ψυχικών
λειτουργιών που συντελούνται επί της ήβης, για να μπορέσει το άτομο να
ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν άπαυτων. Τα όρια της
χρονικά είναι αρκετά ασαφή.(ΓΝΑ Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός). Η φιλία είναι το
πρώτο συναίσθημα που εμφανίζεται προπάντων κατά την πρώτη συναισθηματική
φάση της εφηβείας. Είναι το συναίσθημα της αμοιβαίας και άδολης αφοσίωσης δύο
ψυχών, που , μέσα στην θύελλα των ψυχοβιολογικών αναστατώσεων και
συναισθηματικών συγχύσεων, ψάχνουν να βρουν τον όμοιο τους, το στηριγμα τους,
εφόσον, συνήθως έχουν την ίδια ηλικία, το ίδιο φύλλο άρα τα ιδία προβλήματα, που
θα εμπιστευτούν, θα στηριχτούν και θα πάρουν και θα δώσουν βοήθεια για την
γνώση και την λύση κοινών και δύσκολων προβλημάτων της προεφηβείας.()
Επίσης, είναι απολύτως απαραίτητη κυρίως στην περίοδο κατά την οποία αλλάζουν
οι σχέσεις που έχουμε με την οικογένεια μας. Η πραγματική φιλία δηλαδή αυτό που
μπορεί να διατηρηθεί , αρχίζει όταν μπορούμε να πούμε στον άλλον «Δεν είσαι
σαν εμένα ,έχεις δίκιο να είσαι όπως είσαι». Φίλους έχουμε πολλούς . Αληθινούς
φίλους όμως πολύ σπάνια . Είναι ωραίο να έχουμε φιλίες με διαφόρους ανθρώπους
κυρίως όταν μοιραζόμαστε τις ίδιες δραστηριότητες . Η πραγματική φιλία μας δίνει
την δύναμη να οραματιστούμε και να δεσμευτούμε. Γι’ αυτό ίσως όλοι οι έφηβοι λένε
ότι η φιλία είναι το πιο σημαντικό πράγμα στην ζωή τους .(Φρανσουαζ Ντολτο /
Κατριν Ντολτο-Τολιτς)
4.2. Η σημασία της παρέας
Η αναγκαιότητα του έφηβου βρίσκεται στο πλαίσιο μιας ομάδας ανταποκρίνεται σε
ορισμένες παιδαγωγικές και κοινωνικές ανάγκες , αλλά έχει να κάνει επίσης και με
προσωπικά ενδοψυχικα κίνητρα. Είναι ανησυχητικό να βλέπει κάνεις έναν έφηβο
απομονωμένο, να μην συναντά άλλους νέους της ηλικίας του και ο όποιος να
παραμένει σταθερά συνδεδεμένος και περιορισμένος στο οικογενειακό του
περιβάλλον. Οι ομάδες είναι ένας τρόπος συναλλαγής των διαφόρων πληροφοριών
που έχει ο καθένας στο πλαίσιο της δικής του οικογενείας , είναι ο τόπος που
πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες και που βιώνεται ο ελεύθερος χρόνος, όπως
και τα προσωπικά ενδιαφέροντα που ο έφηβος μεταδίδει στους συνομηλίκους του.
Όμως υπάρχει και η αρνητική όψη της παρέας . Η ομάδα των συνομήλικων είναι
αναγκαία και απαραίτητη για τον έφηβο , τόσο για να αποστασιοποιηθεί από τους
γονείς του όσο και για να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει καλύτερα τις κοινωνικές
σχέσεις που είναι απαραίτητες για τον μέλλοντα ενήλικα. Οι παρέες όμως
αποτελούν και έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες κίνδυνου της εφηβείας .
Μπορεί να αρχίσει την κατανάλωση προϊόντων για να λειτουργεί σαν τους άλλους ,
ώστε να γίνει 100% μέλος της ομάδας . Σε αυτήν την ηλικία , το να είναι κάποιος
απομονωμένος , το να αρνείται η να αποφεύγει κάθε επαφή , κάθε σχέση με τρίτους
, διατηρεί μια αναστολή η μια ντροπαλότητα που κινδυνεύει να εξελίχθη σε μια
κοινωνική φοβία και στη χειρότερη περίπτωση σε διαταραχές της συμπεριφοράς
23
που θέτουν σε κίνδυνο την περαιτέρω ανάπτυξη του . (Μπρακονε Αλαιν/Μαρτσελι
Ντανιελ 1999)
4.3.Η κατάταξη του εφήβου στις παρέες
Στην παρέα δεν γίνονται όλοι δεκτοί. Οι παρέες των νέων έχουν μια τάση προς τον
σνομπισμό , προς την διάκριση των τάξεων , τον διαχωρισμό των ανθρώπων σε
κατηγορίες που δεν μπορούν να αναμειχτούν. Οι νέοι που αποτελούν μια παρέα
αισθάνονται μοναδικοί , διαφορετικοί και θέλουν να τονίζουν όλα εκείνα τα στοιχειά
με τα οποία τους διαφοροποιούν από τους άλλους πχ.(με τον τρόπο που μιλούν
,ντύνονται , λένε αστεία και αλλά)(Τζαίμς Άρθουρ Χάντφηλντ 1962) Η ταύτιση με
έναν από τους όμοιους του , που έχει τα ιδία προβλήματα , τις ίδιες αμφιβολίες , τις
ίδιες ανησυχίες , τους ιδίους ενθουσιασμούς και τις ίδιες αντιδράσεις του δίνει την
δυνατότητα να βρει ο έφηβος στοιχειά του εαυτού του σε αυτόν και να μοιραστεί μαζί
του αισθήματα που είναι βαριά για να τα αντέξει μόνος του. Αν η φιλία είναι ‘το
καθολικό μείγμα των ψυχών τότε μπορούμε να δηλώσουμε ότι δεν την
ανακαλύπτουμε παρά μόνο στην εφηβεία, αλλά και στην παιδική ηλικία. Για τον
έφηβο η προδοσία ενός φίλου μπορεί να μια συγκλονιστική εμπειρία, που θα αγγίξει
τα κατακόλουθα της ψυχής του. Δεν αποτελεί απλώς πλήγμα στις απαιτήσεις του για
αποκλειστικότητα και την έντονη ανάγκη του για τρυφερότητα και αγάπη, αλλά
αμφισβητεί το ίδιο το αίσθημα της προσωπικής του αξίας, αίσθημα που δυναμώνει
μέσα από την φιλία.
4.4.Η αρνητική όψη της παρέας
Η ομάδα των συνομηλίκων είναι αναγκαία και απαραίτητη για τον έφηβο , τόσο για
να αποστασιοποιηθεί από τους γονείς τους όσο και για να είναι σε θέση να
αντιμετωπίσει καλύτερα τις κοινωνικές σχέσεις που είναι απαραίτητες για τον
μέλλοντα ενήλικα . Οι παρέες όμως αποτελούν και έναν από τους μεγαλύτερους
παράγοντες κίνδυνου της εφηβείας . Μπορεί να αρχίσει την κατανάλωση προϊόντων
για να λειτουργεί σαν τους άλλους ώστε να γίνει 100 % μέλος της ομάδας . Σε
αυτήν την ηλικία , το να είναι κάποιος απομονωμένος , το να αρνείται η να
αποφεύγει κάθε επαφή , κάθε σχέση με τρίτους , μαρτυρεί μια αναστολή η μια
ντροπαλότητα που κινδυνεύει να εξελίχθη σε μια κοινωνική φοβία και στην
χειρότερη περίπτωση διαταραχές της συμπεριφοράς που θέτουν σε κίνδυνο την
περαιτέρω ανάπτυξη του . (Μπρακονε Αλαιν/Μαρτσελι Ντανιελ 1999)
4.5.Γιατί είναι δύσκολο να μπεις σε μια παρέα
Αν δεν είσαι όμως μέλος μιας παρέας , είναι σαν να μην ζεις καθόλου , και τα αλλά
παΐδια σε κοροϊδεύουν . Η πίεση που ασκούν οι συνομήλικοι είναι τόσο δυνατή .
Μερικά παΐδια κάνουν έντονη κριτική και είναι προκατειλημμένα . Οι άνθρωποι σε
κρίνουν ανάλογα με την εμφάνιση σου και υποθέτουν για σένα διάφορα βλέποντας
σε . Κρίνουμε τα πάντα γύρω μας ανάλογα με το τι μας είναι οικείο ή ανάλογα με
αυτό που θεωρούμε κανόνα . Οι άνθρωποι έχουν την τάση να κριτικάρουν
πράγματα , ανθρώπους , γούστα και στύλου διαφέρουν από τα συνηθισμένα . Όταν
οι άλλοι σε κριτικάρουν , πρέπει να πάρεις μια πολύ σημαντική απόφαση .Το
αφήνεις να περάσει έτσι ή υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου; Μονό εσύ μπορείς να
αποφασίσεις αν θα μιλήσεις ανοιχτό ή όχι , αλλά , όταν παίρνει την απόφαση σου ,
είναι σημαντικό να είσαι βέβαιη ότι δεν σιωπάς επειδή φοβάσαι , αλλά επειδή το
24
ζήτημα δεν είναι και τόσο σημαντικό για σένα . Όταν κάτι είναι σημαντικό , να
υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου και να κάνεις ότι μπορείς για να ακούσουν οι άλλοι τις
απόψεις και τα συναισθήματα σου . Προσπάθησε να τους πεις γιατί σκάφτεσαι ή
αισθάνεσαι έτσι και τόνισε τους ότι δεν προσπαθείς να αλλάξεις τις σκέψεις ή τα
πιστεύω τους . Δυστυχώς , πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα σε κρίνουν με
βάση την εμφάνιση σου –το χρώμα του δέρματος σου , το στυλ χτενίσματος σου , το
βάρος , τα ρούχα σου ,την περιοχή που μένεις , και τα χρήματα που έχει η
οικογένεια σου . Αυτό που πρέπει να θυμάσαι είναι ότι , αν και μπορεί να μην είσαι
σε θέση να ελέγχεις το πώς οι άλλοι σου συμπεριφέρονται ή σε αντιμετωπίζουν ,
μπορείς όμως να ελέγχεις την δική σου συμπεριφορά . Γι ‘αυτό να σκάφτεσαι ότι τα
άτομα που σε θεωρούν ασήμαντη είναι εκείνα που έχουν το πρόβλημα . Να
φροντίζεις να έχεις γύρω σου ανθρώπους που ενισχύουν την αυτοπεποίθηση σου
(οικογένεια και φίλους) και πάντα να θεωρείς τον εαυτό σου σημαντικό . Αυτό που
πραγματικά μέτριοι είναι η άποψη που έχεις εσύ για τον εαυτό σου! Ένας από τους
τρόπους για να μπεις σε μια ομάδα από την οποία θέλεις να γίνεις αποδεκτή είναι να
αρχίσεις να μιλάς στα άτομα που θα ήθελες να αρχίσουν να σου μιλούν . Χρειάζεται
πολύ θάρρος , αλλά , αν απλά καθίσεις και περιμένεις, σου εγγυώμαι ότι τίποτα δεν
θα αλλάξει . Γι’ αυτό συγκέντρωσε όλο σου το θάρρος και άρχισε να συζητάς με
κάποιον από την ομάδα . Προσπάθησε να πεις κάτι ουδέτερο και ευχάριστο για να
αρχίσεις την κουβέντα , ή ίσως μπορείς να κάνεις ένα σχόλιο για ένα μάθημα που
παρακολουθήσατε μαζί. Το ότι επιλέγεις να μιλήσεις δείχνει στους άλλους ότι
πιστεύεις πως είσαι σημαντική και ενδεχομένως να τους κάνει να σου
συμπεριφερθούν ανάλογα.
4.6.Πώς μπορώ να μπω σε μια παρέα
Πολλούς έφηβους τους απασχολεί αυτό ακριβώς το ζήτημα. Όλοι θέλουμε να
ανήκουμε κάπου. Αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε σημαντικοί και αποδεκτοί.
Μερικές φόρες μπορεί να είναι πραγματικά δύσκολο να ταιριάξουμε με μια παρέα
ακόμα αλλά υπάρχουν μερικά πράγματα που είναι καλό να θυμάσαι. Πρώτον, να
θυμίζεις στον εαυτό σου ότι ο συνεχώς αλλάζεις. Δεύτερον , στην εφηβεία σου
πρέπει να δοκιμάζεις νέους και διαφορετικούς τρόπους σκέψης και στάσεις , μέχρι
να βρεις αυτό που σου ταιριάζει. Αν δοκιμάσεις κάτι που δεν έχει αποτέλεσμα για
εσένα έχεις πάντα το περιθώριο να το αλλάξεις , ότι και αν λένε οι φίλοι σου. Έφηβοι
που αλλάζουν μόνο για να «ταιριάξου» με κάποιους συχνά αισθάνονται όλο και πιο
άβολα, επειδή δεν είναι ο εαυτός τους. Όταν είσαι έφηβη, είναι φυσιολογικό να είσαι
μπερδεμένη και όχι σίγουρη για το ποια είσαι. Να μην είσαι πολύ σκληρή με τον
εαυτό σου. Απλώς τον εξερευνάς. Καθώς βαδίζεις προς την ενηλικίωση, θα βρεις το
δρόμο σου. Κανείς δεν πρέπει να νιώθει ότι είναι υποχρεωμένος να αλλάξει τον
εαυτό του για να ταιριάξει με μια παρέα. Όμως, μερικά παιδιά θέλουν τόσο πολύ να
μπουν σε μια παρέα που πληρώνουν πολύ βαρύ τίμημα: προσπαθούν να αλλάξου
το εαυτό τους και το αποτέλεσμα δεν κρατάει ποτέ για πολύ. Σκέψου την πιθανότητα
η παρέα να μην είναι κατάλληλη για σένα. Μερικές ομάδες, δεν δέχονται πράγματα
και ανθρώπους διαφορετικούς απ’ αυτούς .Άλλες παρέες ενδεχομένως να σε
απομακρύνουν επειδή δεν σου αρέσουν τα ίδια πράγματα που αρέσουν σε αυτούς.
Για να «παραμείνεις ο εαυτός και να μην προσπαθήσεις να αλλάξεις μόνο και μόνο
για να ταιριάξεις με μια παρέα, πρέπει να πιστέψεις ότι οι σκέψεις και τα
25
συναισθήματα σου είναι εξίσου σημαντικά με οποιουδήποτε άλλου.(Zager KarenRubenstein Alice 2002)
4.7. Γιατί μερικοί άνθρωποι κοροϊδεύουν τους άλλους
Μερικοί άνθρωποι κοροϊδεύουν τους άλλους για να αισθανθούν οι ίδιοι καλύτερα.
Μέσα τους δεν πιστεύουν ότι οι ίδιοι αξίζουν καθόλου. Συχνά αυτοί οι άνθρωποι
στρέφουν τα πικρόχολά τους σχόλια ή την άσχημη συμπεριφορά τους σε άτομα που
είναι διαφορετικά και που γι’ αυτούς αποτελούν εύκολο στόχο, επειδή δεν μπορούν
εύκολα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Αυτοί οι άνθρωποι προσπαθούν να
γίνουν δημοφιλείς σε βάρος των άλλων, αλλά στη πραγματικότητα είναι πολύ
δυστυχισμένοι, επειδή διακατέχονται από φόβο και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μερικές
φορές κάποιοι κοροϊδεύουν τους άλλους επειδή αισθάνονται άβολα όταν βρίσκονται
με άτομα διαφορετικά απ’ αυτούς, για τα οποία δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα ή με
τα οποία αισθάνονται μεγάλη ανασφάλεια. Μερικές φορές οι άνθρωποι αυτοί δεν
έχουν τίποτε άλλο να κάνουν, γι’ αυτό διαλέγουν ως στόχο τους άλλους. Όταν
κάποιος σε κοροϊδεύει, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να τον αγνοήσεις
και να φύγεις αμέσως. Φεύγοντας, στερείς από το άτομο αυτό την «απόλαυση» που
θα λάμβανε αν σε κορόιδευε ή σε πλήγωνε. Όμως, αν κάποιος πραγματικά σε
εκφοβίζει και σε ενοχλεί, μάλλον θα πρέπει να το πεις δε κάποιον, για παράδειγμα,
στο σχολικό σου σύμβουλο, σε έναν καθηγητή ή στους γονείς σου, για να μπορέσεις
να αντιμετωπίσεις την κατάσταση και να κάνεις το άτομο αυτό να λογοδοτήσει για
την απαράδεκτη συμπεριφορά του. .(Zager Karen- Rubenstein Alice 2002)
4.8 Ο ελεύθερος χρόνος των εφηβων
Πίνακας 5.Τι κάνουν οι μαθητές όταν δεν πηγαίνουν στο σχολείο και στα πάσης φύσεως
φροντιστήρια.
Δραστηριότητες στον
ελεύθερο χρόνο
Μαθητές του
Δημοτικού
Μαθητές του
Γυμνασίου
Μαθητές του
Λυκείου
Ασχολούμαι με τον
αθλητισμό
15%
30%
26%
Βλέπω τηλεόραση,
βίντεο, ακούω
ραδιόφωνο
23%
24%
21%
Διαβάζω εξωσχολικά
βιβλία, ζωγραφίζω
16%
14%
12%
Δεν έχω ελεύθερο
χρόνο
8%
12%
18%
Παίζω με παιχνίδια
31%
5%
1%
Πηγαίνω βόλτα ή
καφετέρια
2%
7%
14%
Ασχολούμαι με Η/Υ
4%
6%
3%
26
Πηγαίνω σινεμά ή
θέατρο
Πηγή:
1%
2%
3%
27
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΦΗΒΕΥΩ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ
5.1.Βασικοί όροι
Τι είναι εφηβεία; O όρος εφηβεία είναι μια μακρά χρονική, εξελικτική περίοδο που
περιλαμβάνει το σύνολο των αλλαγών που συμβαίνουν στους τέσσερεις βασικούς
τομείς της ανάπτυξης. Το βιοσωματικό , το γνωστικό, το συναισθηματικό και τον
κοινωνικό. Η βιολογική διάσταση αυτής της περιόδου λέγεται ήβη . Η εφηβική
ηλικία είναι περίοδος αναζήτησης νέων ρόλων που οδηγούν στη διαμόρφωση της
προσωπικότητας του ατόμου. Θεωρείται ως περίοδος της αυξανόμενης αυτονομίας
και της απομάκρυνσης από την οικογένεια. Το άτομο δίνει την απάντηση στο
ερώτημα ποιος είμαι. Η περίοδος αυτή είναι μια σειρά προκλήσεων, η οποία απαιτεί
την προσαρμογή του σε αλλαγές, σε επίπεδο εαυτού, οικογένειας, και
συνομηλίκων. Η εφηβεία εχει τρία στάδια. Τη πρώιμη, τη μέση και την ύστερη
εφηβεία. Είναι μια περίοδος έκστασης και άγχους, ευτυχίας και προβλημάτων,
εξερεύνησης και ψυχικής πίεσης.Ο έφηβος γεφυρώνει μια σταδιακή περίοδο. Από
τη μια κάνει μια ρήξη με το παρελθόν του και την παιδική του ηλικία,από την άλλη
δημιουργεί μια νέα εποχή, προσπαθώντας να μεταβεί στο μέλλον του.(Ελένη
Παπουτσή, Εκπαιδευτικός-πολιτισμολόγος)
Τι είναι συνουσία; Συνουσία ή κοινώς και κατά συνεκδοχή σεξ (sex = φύλο[λατ.])
ονομάζεται η σεξουαλική πράξη μεταξύ ανθρώπων ή άλλων μελών του ζωικού
βασιλείου. Πρωταρχικός σκοπός της συνουσίας είναι η αναπαραγωγή για τη
συνέχιση του είδους, αν και συχνά, κυρίως μεταξύ ανθρώπων, γίνεται μόνο για την
ευχαρίστηση. (βικιπαίδεια)
Τι είναι γεννητικά όργανα; Γεννητικά όργανα θεωρούνται τα μέρη του σώματος που
συντάσουν το σύστημα αναπαραγωγής ενός σύνθετου οργανισμού. Χωρίζονται σε
εσωτερικά και εξωτερικά, ανάλογα με τη θέση τους εντός ή εκτός του σώματος, αν
έρχονται δηλαδή σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον ή όχι.(Βικιπαίδεια)
Πίνακας 2: Χρονολογική σειρά σωματικής και γεννητικής ανάπτυξης των αρρένων κατά την
ήβη
Ηλικία σε
χρόνια
Σωματικά χαρακτηριστικά
<10
Παιδική κατάσταση
11-12
Οι όρχεις αρχίζουν να μεγαλώνουν
12-13
Εμφάνιση του τριχωτού του εφηβαίου, μεγέθυνση του πέους, επιτάχυνση
σωματικής ανάπτυξης.
13-14
Εμφανής η αύξηση του πέους, των όρχεων, το τριχωτό του εφηβαίου σαν
ανεστραμμένο τρίγωνο, ελαφρά διόγκωση μαστών.
14-15
Εμφάνιση μύστακος στο πάνω μέρος του χείλους, αύξηση τριχωτού ακόμη σαν
τρίγωνο, εμφάνιση τριχών στην μασχάλη, εμφανής διόγκωση μαστών. Μεγάλη
ανάπτυξη του ύψους.
15-16
«Σπάσιμο» της φωνής, η τρίχωση του εφηβαίου επεκτείνεται στην εσωτερική
επιφάνεια των μηρών, πλήρης ανάπτυξη πέους και όρχεων, ώριμα
σπερματοζωάρια.
17-19
Αύξηση τρίχωσης του προσώπου και σώματος, επέκταση του τριχωτού του
εφηβαίου προς τη λευκή γραμμή, σύγκλιση επιφύσεων και διακοπή ανάπτυξης.
28
Πίνακας 3 Χρονολογική σειρά σωματικής και γεννητικής ανάπτυξηςτων θηλέων κατά
την ήβη
Ηλικία σε χρόνια
Σωματικά χαρακτηριστικά
<10
Παιδική κατάσταση.
10-11
Διόγκωση μαστών (μικρή), επιτάχυνση ανάπτυξης στο ύψος,
ωρίμανση βλεννογόνου κόλπου
11-12
Εμφάνιση τριχωτού εφηβαίου. Ανάπτυξη έξω έσω σωματικών
οργάνων.
12-13
Περαιτέρω ανάπτυξη τριχωτού και μαστών, μεγάλη ανάπτυξη
ύψους
13
Εμμηναρχή – τριχωτό
εφηβαίου και μαστών.
14-15
Κανονική έμμηνος ρήση, κύηση δυνατή, τελική μορφή
τριχωτού εφηβαίου και μαστών.
16-17
Σύγκλιση επιφύσεων, διακοπή ανάπτυξης.
αμασχάλης
ανάπτυξη
τριχωτού
Πηγή: Δετοράκης Ι – Παπαγεωργίου Ι(2002) Αγωγή της Σεξουαλικής Συμπεριφοράς,
Αθήνα:Πατάκης
Η εξελικτική ψυχολογία μας λέει ότι σ’ αυτή την περίοδο ο έφηβος πρέπει να πετύχει
και να αποκρυσταλλώσει την ταυτότητα του φύλου του. Τι σημαίνει αυτό; Να μπορεί
κανείς να είναι άνετος με το φύλο του (είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι), να μάθει να
εκφράζει αλλά και να ελέγχει τα ερωτικά του συναισθήματα με τον κατάλληλο τρόπο.
Ακόμη να μπορεί να δέχεται ανάλογες εκδηλώσεις από το άλλο φύλο, όταν
χρειαστεί. Με λίγα λόγια να έχει ενσωματώσει και αποδεχτεί τους ρόλους και τη
συμπεριφορά του φύλου του, όπως τα έχει προσδιορίσει η κοινωνία μας.
Η σεξουαλική «αγωγή» πρέπει να ξεκινάει από τότε που το παιδί αρχίζει να
αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και δεν είναι μια συζήτηση για την οποία πρέπει να
περιμένουμε την εφηβεία. Οι γονείς χρειάζεται να μιλήσουν στα παιδιά με
ειλικρίνεια, στην αρχή με πολύ απλά μηνύματα (τι είναι το κάθε μέρος του σώματος,
γιατί οι άνθρωποι κάνουν σεξ, πώς γεννιούνται τα παιδιά κλπ.), τα οποία, όσο
μεγαλώνουν τα παιδιά, θα γίνονται πιο σύνθετα. Σε αυτή την προσπάθεια μπορούν
να χρησιμοποιήσουν κάποιο βιβλίο - υπάρχουν πολλά στην αγορά, άλλα για
μεγάλους και άλλα για μικρούς, είτε για να πάρουν κατευθύνσεις οι ίδιοι είτε για να
διαβάσουν τα παιδιά και να συνειδητοποιήσουν τα όσα δυσκολεύονται να
καταλάβουν. Σημαντικό είναι να ξέρουν οι γονείς ότι το σεξ δεν θα πρέπει να
παρουσιάζεται ως ταμπού, ως κάτι βρόμικο, ανήθικο ή επικίνδυνο. Χρειάζεται οι ίδιοι
να ξεπεράσουν τα άγχη, τους φόβους και τη συστολή τους, ώστε να βοηθήσουν κ αι
τα παιδιά τους να αποκτήσουν μια υγιή σχέση με το σεξ. Αν βέβαια οι γονείς δεν
έχουν μιλήσει ποτέ στα παιδιά τους για όλα αυτά τα ζητήματα, θα πρέπει να
29
ξεκινήσουν να το κάνουν -η μητέρα στο κορίτσι και ο πατέρας στο αγόρι- όταν
παρατηρήσουν τα πρώτα σημάδια της εφηβείας και τότε πια θα πρέπει να πουν τα
«πάντα», χωρίς περιστροφές. Η ενημέρωση για το σεξ πρέπει να ξεκινάει από την
οικογένεια και να συμπληρώνεται από το σχολείο.
Με το τέλος της παιδικής ηλικίας, το αγόρι και το κορίτσι μπαίνουν σε μια νέα φάση
της ζωής τους, την εφηβική, κατά την οποία η ορμονική αφύπνιση προκαλεί
αναστάτωση στον οργανισμό τους. Στην προεφηβεία των 12-14 χρόνων ξυπνούν
έντονα και καθοριστικά οι βιολογικές εξελίξεις των χαρακτηριστικών του φύλου, αλλά
κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην ψυχολογία του παιδιού. Τις αλλαγές αυτές πολλές
φορές οι γονείς τις εισπράττουν σαν ονειροπόληση και αφηρημάδα. Είναι, όμως,
έτσι;
Το κλείσιμο της παιδικής ηλικίας αφήνει μια ουσιαστική γνώση 'μεγαλώματος' του
παιδιού στους γονείς του, οι οποίοι αρχίζουν ουσιαστικά να συνειδητοποιούν ότι
έχουν έναν γιο και μια κόρη που αλλάζουν συμπεριφορές, αντιδράσεις,
οριοθετώντας νέες βάσεις στις γονεϊκές σχέσεις.
Η περίοδος αυτή, που ξεκινά στα 12 χρόνια, περιλαμβάνει μια μεγάλη πορεία της
ανθρώπινης ζωής, η οποία ουσιαστικά περικλείει τρεις ενότητες εξέλιξης:

την προεφηβεία, 12-14 χρόνια

την κυρίως εφηβεία, 14-19 χρόνια και

την ενήλικη ζωή, από τα 19-45 χρόνια,
οπότε η γεννητική περίοδος παραδίδει τη σκυτάλη στη μέση ηλικία, 45-65 χρόνια,
τρίτη ηλικία, 65 και μετά, ενώ μάλλον αρχίζει να δημιουργείται και τέταρτη ηλικία,
όπως η Π.Ο.Υ υποστηρίζει, που είναι από τα 80 χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής
μας.
Η γεννητική περίοδος είναι μια ουσιαστική εποχή της σεξουαλικής αφύπνισης,
ταυτοποίησης του φύλου και της ολοκλήρωσης του συνειδητού σεξουαλικού
προσανατολισμού.
5.2. Ψυχοσεξουαλική ζωή των εφήβων
Συγκεκριμένα, η προεφηβεία των 12-14 χρόνων ξυπνάει έντονα και καθοριστικά τις
βιολογικές εξελίξεις των χαρακτηριστικών του φύλου, που πλέον σηματοδοτούν τις
διαφορές των δύο φύλων στο σωματικό εγώ αλλά και στο ψυχολογικό υπόστρωμα
των συναισθηματικών αντιδράσεων κι εκφράσεων.
Η βιολογική ωρίμανση του εφήβου, που φαίνεται να ολοκληρώνεται στα 16-17
χρόνια ζωής του, χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά του αγοριού και του κοριτσιού,
αυξάνει τη λειτουργική απαντητικότητα και βάζει τα όρια στην ανάπτυξη των
χαρακτηρολογικών στοιχείων που δομούν την προσωπικότητα του αυριανού
ενηλίκου.
Είναι γνωστό ότι η εφηβική διαδρομή χτίζει την εικόνα του ανθρώπου που αύριο θα
μπει μέσα στη ζωή, διεκδικώντας τρεις βασικούς άξονες της ύπαρξής του:



επικοινωνία
ψυχική ωριμότητα
σεξουαλική έκφραση.
30
Το τρίπτυχο αυτό θα είναι το πλάνο συνέχειας σε ό,τι θα αναζητήσει και θα
επενδύσει ο άνθρωπος των 20 χρόνων και μετά, κουβαλώντας εγγραφές, μηνύματα
και αξίες που θα έχουν καταγραφεί στην εφηβική εποχή και θα συνδυαστούν με τις
βιογενετικές πληροφορίες του DNA από το κληρονομικό δέντρο του.
Η ορμονική αφύπνιση που έρχεται στην προεφηβεία, προκαλεί αναστάτωση στο
νεαρό άνδρα και τη μικρή γυναίκα. Η ηδονή, που συγχυτικά λειτουργούσε στην
προηγούμενη περίοδο της παιδικής ηλικίας, ουσιαστικά ενισχύεται, τόσο σε
σωματικό επίπεδο όσο και σε εγκεφαλικό, που είναι το εργοστάσιο των
συναισθηματικών διεργασιών που δέχεται η περίοδος αυτή. Πολλές αντιθετικές
καταστάσεις εκφράζουν αμηχανία και φόβο, ενώ η ντροπή είναι η άμυνα και η
αποφυγή της έκθεσης που αισθάνεται το παιδί των 12-14 χρόνων.
Ρομαντισμός, νευρικότητα, παρορμητικότητα λειτουργούν ξέφρενα σε έναν χώρο
μεταπτώσεων κι εκρήξεων των συμπεριφορών του παιδιού. Το κορίτσι φαίνεται να
μπαίνει πιο γρήγορα και σταθερά σε αυτές τις αλλαγές, που ουσιαστικά έρχονται
τόσο με την έναρξη της εμμηνορρυσίας όσο και με τη σωματική διαφοροποίηση,
όπου από ένα κορίτσι γεννιέται μια δεσποινίδα, μια κοπέλα...
Το αγόρι όμως ουσιαστικά αρχίζει να νιώθει τις βιολογικές επιδράσεις με τις συχνές
και σκληρές στύσεις, που το αιφνιδιάζουν κατά τη διάρκεια της ημέρας, αναίτια,
εκτός φυσικά των πρωινών, που τις καταλαβαίνει στην ούρησή του, αλλά και των
νυχτερινών, που συμβαίνουν στον ύπνο του.
Τα 'βρεγμένα' όνειρα είναι μια στάση αυτής της σεξουαλικής αφύπνισης, που μετά
τα 13-14 χρόνια πληθαίνουν και ξυπνούν πολλές φορές τη νύχτα το αγόρι που,
γεμάτο ηδονή και ανησυχία, συνειδητοποιεί τις σεξουαλικές ορμές του. Στην εποχή
αυτή, μάλιστα, ο αυνανισμός έρχεται για να φέρει τη σεξουαλική αναζήτηση του
συναισθηματικού οργασμού με την εκσπερμάτιση που βιώνει κρυφά και ενοχικά το
νεαρό αντράκι, που ψάχνει όλο και πιο συχνά τα γεννητικά του όργανα και κυρίως
το πέος του, που του προκαλεί φόβο, αλλά και θαυμασμό.
Και για τα δύο παιδιά (αγόρι και κορίτσι) οι φαντασιώσεις της ρομαντικής περιόδου
της παιδικής αθωότητας γίνονται πιο πονηρές, επιθετικές, φιλήδονες, σαρκικές.
Γίνονται πολλές, εναλλάσσονται με πρόσωπα και εικόνες, προκαλώντας πολλά
συναισθήματα: χαρά, φόβο, θυμό αλλά και αγωνία.
Η πονηρία και ο φόβος της ενοχής περιορίζουν τον αυθορμητισμό των παιδιών της
προεφηβείας, που αρχίζουν να έχουν μυστικά από τους γονείς τους, οι οποίοι σε
αρκετές περιπτώσεις αντιδρούν με έντονη καταπίεση, αυταρχισμό και παρέμβαση.
Αυτές οι αλλαγές που δέχεται ο προέφηβος από την ορμονική και βιοσωματική
έκρηξη, προσδιορίζουν μια μελαγχολική και καταθλιπτική κατάσταση, που περνάει
σχεδόν απαρατήρητη από το γονεϊκό περιβάλλον. Σε πολλές περιπτώσεις αυτήν τη
μελαγχολία που πράγματι βιώνει το παιδί, συνειδητοποιώντας ότι μεγαλώνει και
αλλάζει, ο γονιός την εισπράττει σαν ονειροπόληση και αφηρημάδα του παιδιού,
που δείχνει να ξεχνιέται, να αφαιρείται, να χαζεύει, προκαλώντας το θυμό και την
οργή του πατέρα και της μητέρας, που δεν μπορούν να καταλάβουν αυτές τις
συναισθηματικές μεταβολές στον κόσμο του παιδιού.
Οι βιολογικές αφυπνίσεις των 12-14 χρόνων φέρνουν τα δύο φύλα στην ουσιαστική
περίοδο των αλλαγών -ψυχικών και σωματικών- με το κορίτσι μπροστά και το αγόρι
πιο πίσω...
31
Η κυρίως εφηβεία, όμως, των 14-17 χρόνων με το κλείσιμό της, στα 17-19 χρόνια,
περιλαμβάνει την πραγματική σεξουαλική ωρίμανση και καθορίζει τις σεξουαλικές
προσδοκίες παιδιών και γονιών, καθώς και την ολοκλήρωση του σεξουαλικού
μοντέλου και του αυριανού προσανατολισμού άνδρα και γυναίκας.
5.3. Η σεξουαλική ωρίμανση του εφήβου
Το αγόρι μεγάλωσε, ψήλωσε και το σώμα του διαμορφώνεται μέρα με τη μέρα.
Αλλάζει. Και μεγάλο μέρος της αλλαγής αφορά τη σεξουαλική του αφύπνιση, που
συνοδεύει τη βιολογική του ωρίμανση. Σ' αυτή την ηλικία ο έφηβος καθορίζει και το
σεξουαλικό μοντέλο του, που φαίνεται ότι θα τον ακολουθεί σ' όλη τη ζωή του.
Το αγόρι που βιολογικά και σωματικά δείχνει τα πρώτα στοιχεία αρρενωπότητας,
ψηλώνει. Μεγαλώνει ο σκελετός του, ο οποίος μέχρι τα 17 φαίνεται να
ανδροποιείται, ενώ κάθε μέρα διαμορφώνεται η νέα 'εικόνα του'. Εισπράττει το
θαυμασμό και τη χαρά του περιβάλλοντος, που του δείχνει πόσο γρήγορα
μεγαλώνει, ενώ ο ίδιος αρχίζει να 'φουσκώνει' υπερήφανος που πια δεν είναι παιδί
και αρχίζει να αντιγράφει το ανδρικό πρότυπο, που όλο και περισσότερο είναι το
σύμβολό του.
Ενα μεγάλο μέρος της αλλαγής φαίνεται να αποτελεί η σεξουαλική εγρήγορση, η
στύση του όλο και ζωηρεύει, τα αιφνίδια σεξουαλικά του ερεθίσματα όλο και
πληθαίνουν, το παχύρρευστο, γαλακτόχρωμο υγρό τού δείχνει τη βιολογική
ωρίμανσή του μέσα από τη δική του αυνανιστική αίσθηση, 'βλέποντας το σπέρμα
του'.
Ο αυνανισμός είναι έντονος στα 14 με 17 χρόνια του, θεωρείται απολύτως
φυσιολογικός και συνοδεύεται από πλούσιες και εναλλακτικές, τόσο ρομαντικές και
τρυφερές όσο και σεξουαλικές, φαντασιώσεις, φτιάχνοντας έτσι σιγά σιγά το
σεξουαλικό πρότυπο.
Αυτή η ηλικία καθορίζει το σεξουαλικό μοντέλο του νεαρού άνδρα, που φαίνεται να
τον ακολουθεί στην ερωτική έλξη της επόμενης ζωής του. Το σεξουαλικό αυτό
μοντέλο διαμορφώνει τη γυναίκα που θα επιθυμεί, δημιουργώντας τα επιμέρους
χαρακτηριστικά που του διεγείρουν την ερωτική διάθεση (π.χ. λαιμός, χρώμα
μαλλιών, πόδια, στήθος κ.λπ.).
Η καλή γνώση για τις βιολογικές αλλαγές του θα τον βοηθήσει να εξοικειωθεί με
αυτές. Το ορμονικό του σύστημα, με κυρίαρχη την ανδρική ορμόνη (τεστοστερόνη),
που δίνει εξάψεις, εύκολους στυτικούς ερεθισμούς, γλυκές ηδονές και φουσκώματα
συναισθημάτων και παρορμήσεων, ώστε να ερωτεύεται οτιδήποτε τον συγκινεί
σεξουαλικά (πρόσωπα γνωστά, συγγενικά, φίλες της μητέρας του), να ονειροπολεί
και να χάνεται μέσα σε εικόνες πόθου και έντασης, με πρωταγωνιστή τον ίδιο.
Του αρέσει να κλείνεται στο δωμάτιό του, που πρέπει να του ανήκει ολοκληρωτικά,
χωρίς γονικές παρεμβάσεις, εκφράζοντας το δικό του τρόπο, γούστο και χρώμα, να
ακούει μουσική, να βλέπει περιοδικά πορνό, που έχει αγοράσει ο ίδιος, με
αισθήματα περιέργειας και ενοχής, να αυνανίζεται έντονα, καθημερινά, με άγρια
φιληδονία, να κοιτάει με λατρεία αλλά και δέος τα γεννητικά του όργανα και κυρίως
το πέος του.
Ντροπές, νευρικότητα, κλείσιμο δείχνουν ότι το παιδί ξύπνησε σεξουαλικά, ενώ δεν
επιτρέπονται σαρκασμοί, ευφυολογίες και καρφώματα από τους γονείς για τη στύση
που φουσκώνει το παντελόνι, 'πόσο άνδρας φαίνεσαι...' και άλλες ανόητες ατάκες,
που φέρνουν εκνευρισμό και αντίδραση, μαζί με τα πολλά σπυράκια που
ξεφυτρώνουν πάνω στο πρόσωπό του.
32
Το άγριο, χνουδάτο αυτό πρόσωπο προδίδει την έναρξη της ήβης, και τα γένια, που
σιγά σιγά πληθαίνουν, τον κάνουν μπροστά στον καθρέφτη να βλέπει τις αλλαγές
του. Ο καθρέφτης μέσα στο δωμάτιό του δείχνει τη σκληρή πρωινή στύση του, αλλά
και τον κάνει να μαγεύεται με το μαγικό όργανο που αυνανιστικά ερεθίζει, με σκοπό
την εκσπερμάτιση, τελική σφραγίδα του οργασμού του.
Μέσα απ' αυτές τις δικές του εικόνες, που αλλάζουν τόσο ψυχικά όσο και σωματικά
για τη σεξουαλική του ενεργοποίηση, οι φόβοι των συγκρούσεων με τους φίλους του
αλλά και τους άλλους εφήβους τον απειλούν. Ακούει για τη στύση του και τα
εκατοστά της, βλέπει το σώμα του χειρότερο από των άλλων, νιώθει ότι δεν αρέσει
και πολύ στα κορίτσια και κρατάει αντιδραστική στάση. Κάνει παρέα κυρίως με
αγόρια, αλλά κοιτάει και τα κορίτσια της ηλικίας του, τα οποία όμως κοιτούν
μεγαλύτερης ηλικίας αγόρια ή άνδρες!
Ο αυνανισμός, που προετοιμάζει τον έφηβο για τη σεξουαλική επαφή που θα έλθει,
δημιουργεί πολλά ερωτήματα, ενώ πολλές φορές τον οδηγεί σε έντονο άγχος
μειονεξίας και αμφισβήτησης των γεννητικών οργάνων. Το πέος και η στύση είναι τα
κυρίαρχα άγχη του, ενώ περιμένει με αμηχανία την πρώτη φορά και πώς θα είναι.
Η γνώση και η πληροφόρηση που θα έχει ήδη αποκτήσει, θα τον βοηθήσουν να
γνωρίσει το σώμα του και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση για την προετοιμασία της
σεξουαλικής ολοκλήρωσης. Αντιθέτως, η παραπληροφόρηση, οι μύθοι και οι
λανθάνουσες αντιλήψεις που θα πάρει από φίλους ή ανεύθυνα περιοδικά, θα τον
κάνουν να νιώσει αμφισβήτηση, δειλία και άρνηση, πιστεύοντας ότι θα αποτύχει στις
'εξετάσεις'.( Θάνος Ασκητής)
5.4. Η πρώτη φορά στο αγόρι
Στην ελληνική εφηβεία φαίνεται ότι ο ένας στους δύο έχει την πρώτη φορά στα 14 με
17 του χρόνια. Είναι απολύτως υγιές και φυσιολογικό, όταν ο έφηβος νιώσει την
ανάγκη της ερωτικής επαφής, να στηριχτεί ψυχολογικά από τον πατέρα, τον
αδελφό, το φίλο ή και από κάποια γυναίκα ακόμη, για να 'πάει' στην πρώτη φορά.
Δεν πρέπει ούτε να τον σταματήσουμε με τη φράση: 'Είσαι πολύ μικρός ακόμη', εάν
αυτός εκφράσει την επιθυμία να το κάνει, αλλά ούτε να τον σπρώξουμε, επειδή έτσι
νομίζουμε ότι θα τον κάνουμε πιο γρήγορα άνδρα. Ας θυμόμαστε εμείς οι γονείς ότι
η πρώτη φορά του γιου μας είναι δική του υπόθεση, αλλά να είμαστε κοντά του,
όταν ο ίδιος το ζητήσει ή μας μιλήσει για τις σεξουαλικές ανησυχίες του.
Ο πατέρας, μέσα στη δική του ανασφάλεια για τον ανδρισμό του γιου, τον πιέζει με
τον τρόπο του να πάει με γυναίκα ή κοιτάει να δει αν το παιδί του έχει επαφές με
κορίτσια, μπας και δεν βγει φυσιολογικός άνδρας. Σε αντίθεση με τον πατέρα της
κόρης, ο πατέρας του γιου περιμένει με αγωνία την πρώτη φορά του.
Όταν ο έφηβος, μετά τα 16 χρόνια του, κατακλύζεται από το άγχος της πρώτης
φοράς και το πόσο επιτυχημένος ήταν, συνήθως εκφράζει το φόβο απόρριψης του
πατέρα του, αν ο ίδιος δεν τα καταφέρει. Και πρέπει εδώ να πούμε ότι στην
αποτυχία του ο έφηβος καταφεύγει για παρηγοριά στην αγκαλιά της μητέρας του,
που κρύβει μέσα της όλη την αγωνία για τον 'ανδρισμό' του παιδιού της.
Το κόστος της αποτυχημένης πρώτης φοράς στο αγόρι είναι μεν θορυβώδες, αλλά
δεν είναι αληθινό. Αν και ο έφηβος, μέσα στα συντρίμμια της αποτυχίας του,
εγκλωβίζεται, δραματοποιεί και καθηλώνεται στο φόβο της ανικανότητάς του,
γρήγορα μπορεί να το ξεπεράσει, πηγαίνοντας σε μια επόμενη φορά, που σίγουρα
θα είναι καλύτερη από την πρώτη.
33
Αυτό που πρέπει κυρίως να κάνουν οι γονείς είναι να μην μπουν μέσα στο πένθος
του για την αποτυχία του, αλλά ούτε και να του δείξουν ότι κάνει σαν μικρό παιδί και
δεν είναι σοβαρό αυτό που έπαθε. Ο έφηβος δεν θέλει παρηγοριά ούτε να του
πούμε τι πάθαμε εμείς στην ηλικία του.
Απαντήσεις, ρεαλιστικές και ξεκάθαρες, όπως: 'Δεν ήσουν έτοιμος αρκετά',
'Φοβήθηκες', 'Δεν ερεθίστηκες σεξουαλικά', 'Βιάστηκες, γιατί το είδες σαν στόχο και
όχι σαν απόλαυση', θα τον κάνουν να ξαναδεί την ανάγκη του για μια επόμενη
φορά, όταν εκείνος το θελήσει, χωρίς εμείς να τον πιέσουμε για να φέρει το
ποθούμενο αποτέλεσμα...
Αρκετοί γονείς αναρωτιούνται με ποια γυναίκα θα είναι καλύτερα να πάει ο γιος τους
την πρώτη φορά. Κάποια φίλη του; Ή σε μια πόρνη; Ακόμη, παίζει ρόλο η ηλικία της
γυναίκας που θα δεχθεί την παρθενιά του νεαρού άνδρα;
Η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Δεν φαίνεται να παίζει ρόλο σημαντικό ποια γυναίκα θα
είναι αυτή που θα βρεθεί για πρώτη φορά μαζί της ο έφηβος. Θα συμφωνήσω ότι,
για συναισθηματικούς λόγους και μόνο, θα ήταν καλύτερο να πάει με μια φίλη του.
Επίσης, η ηλικία δεν φαίνεται να είναι σημαντικός παράγοντας θετικής ή αρνητικής
ταυτότητας για το πέρασμα στη σεξουαλική ολοκλήρωση.
Πολλοί μάλιστα ρωτούν τι γίνεται όταν είναι και οι δυο παρθένοι. Είναι καλύτερα ή
χειρότερα τότε; Πάλι κι εδώ οι απαντήσεις δεν είναι συγκεκριμένες. Το καλύτερο ή το
χειρότερο σχετίζεται άμεσα με το πόσο νιώθουν όμορφα μέσα στην ανάγκη να
ολοκληρωθούν σεξουαλικά, στο να μη βιάζονται να φτάσουν στον ποθούμενο
στόχο, στην αναζήτηση της ηδονής, που θα τους προετοιμάσει ψυχικά και σωματικά
να φτάσουν στην εισχώρηση σιγά σιγά, μέσα από τη γλύκα της ηδονής και της
αισθησιακής απόλαυσης.
Ούτε η ηλικία της πρώτης ερωτικής επαφής πρέπει να αγχώνει τους γονείς, εάν
εκείνος αργήσει να την πραγματώσει. Ούτε ο ίδιος ο έφηβος να αισθανθεί
προβληματικός ή να αμυνθεί με άρνηση και φόβο, γιατί ακόμη δεν έκανε έρωτα.
Ενας νεαρός άνδρας που έχει ξεπεράσει τα είκοσι χρόνια ζωής του και δεν έχει
ολοκληρώσει σεξουαλικά, δεν σημαίνει ότι χρειάζεται βοήθεια και ο γονιός δεν
οφείλει να τον 'σπρώξει' στη γυναίκα. Είναι πολλές οι περιπτώσεις που ένας άνδρας
μπορεί, όταν νιώσει ότι βρήκε την κατάλληλη γυναίκα, που θα του πάρει την
παρθενιά του, τόσο με το δικό της όσο και με το δικό του τρόπο...
Νομίζω ότι ο γονιός πρέπει να το γνωρίζει αυτό και να κρατάει διακριτική στάση
στην αργοπορημένη σεξουαλική αφύπνιση του παιδιού του, χωρίς να ανησυχεί
(Ασκητής)διαδίκτυο
5.5.Η πρώτη φορά στο κορίτσι
Η βιολογική ωρίμανση και η σεξουαλική ταυτότητα του κοριτσιού τού επιτρέπουν να
αφυπνισθεί σωματικά, για να επιχειρήσει τη δική του 'πρώτη φορά', η οποία,
βεβαίως, διαφέρει κατά πολύ από την αντίστοιχη του αγοριού.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία που κάνουν την κοπέλα να επιλέξει τον πρώτο
σεξουαλικό σύντροφό της, αλλά είναι γεγονός ότι μία στις δύο γυναίκες οδηγείται την
πρώτη φορά ευκαιριακά και παρορμητικά και κάτω από συνθήκες που την οδηγούν,
κατόπιν, στην ενοχή και την απογοήτευση. Ο ρόλος τής μητέρας στις περιπτώσεις
αυτές είναι εξαιρετικά σημαντικός.
34
Η λέξη 'παρθενιά' λειτούργησε για εκατοντάδες χρόνια (ίσως και περισσότερο) ως
βασική προϋπόθεση της αγνής και άσπιλης κοπέλας η οποία οδηγούνταν στο γάμο
με εκείνον τον άνδρα με τον οποίο την πρώτη νύχτα της μαζί του όφειλε να τη χάσει.
Ο άνδρας-σύζυγος που της 'έπαιρνε' την παρθενιά, την ολοκλήρωνε ως γυναίκα, της
άνοιγε τη μεγάλη πόρτα, όχι μόνον του κόλπου της, αλλά ολόκληρης της ζωής της.
Επειδή, όμως, θα δώσουμε βαρύτητα και θα αναζητήσουμε μέσα από αυτό το
άρθρο την πρώτη φορά στην ανθρώπινη ερωτική πράξη, και ειδικότερα στη γυναίκα,
νομίζω ότι είναι σημαντικό να πούμε ότι κάθε φορά η ερωτική επαφή μπορεί να
χαρακτηρίζεται πρώτη φορά (καινούργιος σύντροφος, καινούργια σχέση).
Εδώ θα αναπτύξουμε τη βιολογική, ψυχική και σωματική αφύπνιση της ερωτικής
ζωής στη γυναίκα και την ανάγκη η ίδια να αισθάνεται ότι εκφράζει, μέσα από το
πρώτο και βασικό θεμελιώδες μήνυμα, πως αυτό το πρώτο ερωτικό βήμα
χαρακτηρίζεται από την επιθυμία, το 'πιστεύω' και το 'θέλω' της να ολοκληρωθεί ως
γυναίκα. Γιατί είναι ιδιαίτερα σημαντικό να πούμε ότι το κορίτσι λειτουργεί,
φτάνοντας στην πρώτη φορά, κυρίως συναισθηματικά και όχι σαρκικά, όπως
αντίστοιχα λειτουργεί το αγόρι.
Ασφαλώς η βιολογική της ωρίμανση και η σεξουαλική της ταυτότητα επιτρέπουν τη
σωματική αφύπνιση, την ερωτική διάθεση στο να προετοιμαστεί, αλλά με βάση το
συναίσθημα της τρυφερότητας και της παράδοσης στο σύντροφο-άνδρα, που
εκείνη, με το δικό της μοναδικό τρόπο, επιλέγει.(Θάνος Ασκητής) Ιατροnet)
Αν όμως κάναμε μια ανατομία της ηλικίας και της κοινωνικής έκφρασης στη γυνακεία
σεξουαλική ζωή που ξεκινάει, θα ανέφερα, από δύο πρόσφατες μελέτες που έκανα
με τους συνεργάτες μου στο Ιατρικό Σεξολογικό Ινστιτούτο (1989-1990), τα εξής
συμπεράσματα :
 Η γυναίκα στην πρώτη ερωτική επαφή της συμμετέχει, με σαφή άγνοια, φόβο και
πολλές φορές πίεση ψυχολογική, εκβιαστικά, χωρίς η ίδια να είναι έτοιμη να
λειτουργήσει με την ψυχή και το σώμα της.

Φαίνεται να μπαίνει στην ερωτική διαδικασία μέσα στη δική της
συναισθηματική προσφορά προς τον άνδρα, ο οποίος την πιέζει και την απειλεί,
γιατί διαφορετικά θα 'πάει' με άλλη.
 Η μία στις δύο γυναίκες οδηγείται την πρώτη φορά ευκαιριακά και παρορμητικά,
κάτω από συνθήκες που μετά την οδηγούν στην ενοχή, την απογοήτευση, ενώ η
ίδια έχει θυμό και νιώθει μετανιωμένη γι' αυτό που έκανε.
 Σχεδόν στην πλειονότητα οδηγείται ταυτισμένη με τον άνδρα (συνήθως
μεγαλύτερης ηλικίας από την ίδια).
 Συνήθως, μετά την πρώτη φορά νιώθει φοβισμένη και μειονεκτικά, αναζητώντας τη
συναισθηματική κάλυψη στη μητέρα ή κάποια φίλη, ενώ δεν φαίνεται να παίρνει
ουσιαστική βοήθεια και στήριξη από αυτόν που διάλεξε για την ερωτική
ολοκλήρωση.
 Το μεγαλύτερο ποσοστό δεν παίρνει μέτρα προφύλαξης για πιθανή εγκυμοσύνη, η
οποία, αν συμβεί, παίζει έντονα τραυματικό ρόλο για τη συνέχιση της σεξουαλικής
ζωής της.

Ένα σημαντικό ποσοστό οδηγείται σε συνθήκες βιασμού από άγνοια, αλλά
και εξαιτίας της προκλητικότητας του ερωτικού παιχνιδιού (φλερτ).
 Η συνήθης ηλικία για την ελληνική πραγματικότητα φαίνεται να είναι το φάσμα των
17 με 20 χρόνων, ενώ θεωρείται σημαντικό το ποσοστό, περίπου 25%, που
ξεκινάει τη σεξουαλική ζωή στα 14 με 17.
35
 Βασικό γνώρισμα είναι η μη συμμετοχή της στην ερωτική επαφή και η αίσθηση της
αμηχανίας, του φόβου και της αγωνίας που τη διακατέχουν (δεν φτάνει σχεδόν ποτέ
στην κορύφωση).
 Αξιοσημείωτη είναι η άγνοια της μητέρας και στην απόκρυψη στην οποία πολλές
φορές οδηγείται η νεαρή γυναίκα, φοβούμενη την τιμωρία και τη ντροπή, ενώ πρέπει
να ξανατονίσουμε την ανάγκη της μητρικής παρουσίας μετά το γεγονός.
 Είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο το πόσο θετικό ρόλο παίζει η καλή μητέρα, η οποία
ενισχύει και ευοδώνεται το ερωτικό ξεκίνημα της κόρης. Και πόσο, πράγματι,
αρνητικό ρόλο μπορεί να έχουν ο αυταρχισμός και η ενοχοποίηση της κόρης της,
που θα εισπράξει απορριπτικά συναισθήματα και μειονεξία γι' αυτό που έκανε.
 Τελειώνοντας την αναφορά της πρώτης φοράς στο κορίτσι θα σημειώναμε τρία
ουσιαστικά πράγματα:
 Το κορίτσι πηγαίνει στην πρώτη φορά με δική του απόφαση, ωριμότητα και
αυτοσεβασμό, διαλέγοντας το δικό του σύντροφο, που θα την ολοκληρώσει.
 Δεν υπάρχει ηλικία συγκεκριμένη, αλλά είναι δική της ανάγκη, όταν πιστεύει ότι
είναι έτοιμη γι' αυτό. Κι αν παρ' όλα αυτά μετανιώσει γι' αυτό που έκανε, ας ξέρει ότι
μπορεί στην επόμενη προσπάθεια να δει τη δική της πρώτη φορά.
 Δεν οφείλει να ενημερώνει, στην κάθε καινούργια γνωριμία που φτιάχνει, σε ποια
ηλικία το 'έκανε' για πρώτη φορά ούτε με πόσους πήγε πριν απ' αυτόν, κάτι που δεν
τον αφορά και δεν έχει καμία αξία για τη σχέση τους. Η σεξουαλική εκκίνησή της
είναι δική της υπόθεση.(Ασκητής, 2012)
Τι ακριβώς είναι ο παρθενικός υμένας και πώς σπάει;
Είναι μια λεπτή ελαστική μεμβράνη που περιορίζει το άνοιγμα του κόλπου,
φράζοντας
εν μέρει τη σύνδεσή του με τα εξωτερικά γεννητικά όργανα. Στο κέντρο της έχει ένα
μικρό άνοιγμα, το οποίο αργότερα διευρύνεται με τη σεξουαλική πράξη (σε σπάνιες
περιπτώσεις, μπορεί να είναι τόσο ελαστικός, ώστε η διείσδυση να μην τον σπάσει).
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να γνωρίζεις ότι το σχήμα και η ανθεκτικότητά του
διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα.(περιοδικό vita)
Θα πονέσω την πρώτη φορά που θα κάνω έρωτα;
Το τι συμβαίνει στην κάθε γυναίκα είναι διαφορετικό. Το πιο πιθανό είναι να
αισθανθείς μια μικρή ενόχληση και ίσως να έχεις και λίγο αίμα. (Αρθρογράφος,
τίτλος, περιοδικό vita τεύχος ημερομηνια εκδοσης).
5.6.Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή σεξουαλικώς μεταδιδόμενες
ασθένειες ή αφροδίσια νοσήματα
Ονομάζονται ασθένειες ή μολύνσεις οι οποίες μεταδίδονται από άνθρωπο σε
άνθρωπο
μέσω
της
ανθρώπινης
σεξουαλικής
συμπεριφοράς,
συμπεριλαμβανομένων του σεξ, του στοματικού σεξ και του πρωκτικού σεξ. Ενώ
στο παρελθόν αυτές οι ασθένειες συνήθως αναφέρονταν ως σεξουαλικώς
μεταδιδόμενα νοσήματα ή αφροδίσια νοσήματα, τα τελευταία χρόνια ο όρος
σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις προτιμάται, καθώς έχει ένα ευρύτερο φάσμα
εννοιών: ένα άτομο μπορεί να μολυνθεί και μπορεί να μολύνει άλλους δυνητικά,
χωρίς να έχει μια ασθένεια. Μερικά ΣΜΝ μπορούν να μεταδίδονται και μέσω της
χρήσης βελονών μετά τη χρήση τους από ένα μολυσμένο άτομο, καθώς και μέσω
της γέννας ή του θηλασμού. Οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις είναι γνωστές
εδώ και εκατοντάδες χρόνια.(βικιπαίδεια)
36
Η λοίμωξη με τον Ιό Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human
Immunodeficiency
Virus
Infection)
και
το
Σύνδρομο
Επίκτητης
Ανοσοανεπάρκειας (AIDS) είναι μια νόσος του ανθρώπινου ανοσοποιητικού
συστήματος που προκαλείται από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV).
Η νόσος παρεμβαίνει στο ανοσοποιητικό σύστημα και παρεμποδίζει τη λειτουργία
του, κάνοντας τα άτομα με AIDS περισσότερο πιθανά να αποκτήσουν λοιμώξεις,
όπως ευκαιριακές λοιμώξεις και όγκους που συνήθως δεν προσβάλουν τα άτομα με
λειτουργικά ανοσοποιητικά συστήματα. Αυτή η ευπάθεια χειροτερεύει με την εξέλιξη
της νόσου.
Ο HIV μεταδίδεται πρωταρχικά με τη σεξουαλική επαφή, όπως με το πρωκτικό,
κολπικό ή στοματικό σεξ, τη μετάγγιση αίματος, τις μολυσμένες υποδερμικές
βελόνες, και από τη μητέρα στο παιδί κατά την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και τον
θηλασμό. Ορισμένα σωματικά υγρά όπως το σάλιο, τα δάκρυα, τα ούρα και ο
ιδρώτας δεν μεταδίδουν τον HIV εκτός εάν περιέχουν μικροποσότητες αίματος. Ο
ιός μπορεί να μεταδοθεί επίσης από επαφή ενός βλεννογόνου (δηλ. μιας
βλεννώδους μεμβράνης που επικαλύπτει κάποιες κοιλότητες του σώματος, όπως ο
βλεννογόνος του στόματος ή του εντέρου) με ένα σωματικό υγρό που περιέχει τον
ιό, όπως αίμα, σπέρμα, κολπικά υγρά, προσπερματικά υγρά ή γάλα θηλασμού ενός
μολυσμένου ατόμου.
Η προφύλαξη από την HIV λοίμωξη, πρωταρχικά μέσω του ασφαλούς σεξ και των
προγραμμάτων ανταλλαγής συρίγγων και βελονών, αποτελεί στρατηγική κλειδί για
τον έλεγχο της νόσου. Δεν υπάρχει θεραπεία ίασης ή προληπτικό εμβόλιο. Παρόλα
αυτά η αντιρετροϊκή θεραπεία μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου και να
οδηγήσει σε ένα προσδόκιμο ζωής κοντά στο φυσιολογικό. Παρότι η θεραπεία αυτή
μειώνει τον κίνδυνο θανάτου και επιπλοκών από τη νόσο, τα φάρμακα αυτά είναι
υψηλού κόστους και σχετίζονται με παρενέργειες οφειλόμενες αποκλειστικά σε αυτά
(οι οποίες πολλές φορές συνδυάζονται με τις παρενέργειες που προκαλεί η χρόνια
HIV λοίμωξη). (βικιπαίδεια)
Πίνακας 4. : Παθήσεις του αναπαραγωγικού συστήματος
Παθήσεις
Συμπτώματα
Συμπτώματα
που
οφείλονται
στους άντρες
στις γυναίκες
Επώδυνη ούρηση,αποβολή
πυώδους εκκρίματος από το
πέος. Τα συμπτώ ματα υτά
εμφανίζονται 2-10 μέρες
μετά τη μόλυνση
Ασυμπτωματική
συνήθως. Μη
φυσιολογικά
εκκρίματα από τον
κόλπο ή από την
ουρήθρα. Επώδυνη
ούρηση
Παρατηρήσεις
σε βακτήρια
Γονόρροια
Οφείλεται στο
βακτήριο
Neisseria
Αν η λοίμωξη
επεκταθεί στη μήτρα
και στις σάλπιγγες,
προκαλείται πόνος
χαμηλάστην κοιλιά.
gonorrheae
Σύφιλη
Οφείλεται
Αν δεν
αντιμετωπιστεί,
μπορεί να
εξαπλωθείς το
σπερματικό πόρο
και να προκαλέσει
στειρότητα ή
αρθρίτιδα
στο
3 εβδομάδες περίπου μετά
τη μόλυνση, στο
1° στάδιο, εμφανίζεται στο
πέος, στον κόλπο
Ιδία συμπτώματα
με τους άνδρες
το 2° στάδιο εμφανίζονται εξανθήματα
37
βακτήριο
Treponema
pallidum
ή στον πρωκτό, μία
ανώδυνη σκληρή πληγή,
η οποία περιέχει
πολυάριθμα μικρόβια και
γι' αυτό είναι πολύ
μολυσματική. Η πληγή
αυτή εξαφανίζεται σε λίγες
εβδομάδες, αλλά η νόσος εξελίσσεται, και
μέσα σε 3 μήνες
φτάνει στο 2° στάδιο.
χωρίς φαγούρα.
Αν η ασθένεια εξελιχτεί, 10-20 χρόνια
αργότερα, στο 3°
στάδιο, ο άρρωστος
μπορεί να
τυφλωθεί,
να τρελαθεί και
τέλος
Χλαμύδια
Τσούξιμο κατά την
Οφείλονται στο
βα-
ούρηση
κτήριο
Chlamydia
Κονδυλώματα
Οφείλονται
στον ιό
Human
Papilloma
Virus (HPV), ο
οποίος
αναπαράγεται
στον
πυρήνα
των
κυττάρων
του δέρματος.
Γεννητικός
έρπης
Οφείλεται στον
ιό
Herpes Virus I
4-20 εβδομάδες μετά τη
μόλυνση
εμφανίζονται
κονδυλώματα στο πέος, στα
χείλη .του αιδοίου και μέσα
ή γύρω από τον πρωκτό.
Μερικές
φορές
εξαφανίζονται ξαφνικά, αλλά
συχνά πανεμφανίζονται
3-20 μέρες μετά τη μόλυνση
παρουσιάζεται πόνος στην
επιφάνεια
του
δέρματος,τσούξιμο στο πέος
ή
στον
κόλπο
και
εμφανίζονται
μικρές
φυσαλίδες
που,
στη
συνέχεια,
διογκώνονται,
γιατί γεμίζουν με υγρό.
Ακολουθεί
πάσιμο
και
δημιουργία κρούστας.
Οι περισσότερες
γυναίκες δεν
παρουσιάζουν
συμπτώματα.Σε
αρκετές εκκρίνεται
ένα κιτρινωπό
δύσοσμο υγρό
Ίδια συμπτώματα
να πεθάνει.
Βλάβεςστα
τοιχώματα
του κόλπου, στην
ουροφόρο οδό, στο
στόμα, στα μάτια.
Φλεγμονή πυέλου
με
Αποτέλεσμα τη
στείρωση.
Η ασθένεια
μπορεί να
μεταδοθεί
στο παιδί και να του
προκαλέσει
επιπεφυκίτιδα
ή / και πνευμονία
Έχουν συνδεθεί με
αυξημένη
πιθανότητα
εμφάνισης καρκίνου
της μήτρας.
Ίδια συμπτώματα
Έχει συνδεθεί με αυ
ξημένη πιθανότητα
εμφάνισης καρκίνου
της μήτρας
38
Μυκητίαση
Οφείλεται
σε
μύκητες του
Κνησμός στη βάλανο, μικρά
επιφανειακά έλκη στο πέος
ή
στο όσχεο.
Ίδια συμπτώματα
γένους Monilia
ή Candida
Έντονος ερεθισμός
και κνησμός
στον κόλπο και στο
αιδοίο,
παχύρρευστο λευκό
και άοσμο έκκριμα,
ερεθισμός
του δέρματος κατά
την ούρηση
Πηγή: Βιολογία. Α΄Λυκείου , βιβλίο μαθητή , σελ.246-248
5.7.Έφηβοι και ενημέρωση
Παρόλο, που πολλοί έφηβοι θα επιθυμούσαν να μιλήσουν με τους γονείς τους για
αυτά τα θέματα πάρα πολλοί είναι εκείνοι που νιώθουν άβολα να ρωτήσουν. Έτσι
οι έφηβοι καταλήγουν να αντλήσουν την πληροφόρηση που έχουν για αυτά τα
θέματα από τους συνομηλίκους τους, από την τηλεόραση και τις ταινίες. Δυστυχώς
όμως, αρκετά από αυτά που μαθαίνουν είναι λανθασμένα. Είναι πολύ σημαντικό
επομένως, ο γονέας να μην περιμένει από τον έφηβο να ξεκινήσει μια τέτοια
συζήτηση. Πολύ συχνά, οι γονείς πιστεύουν ότι με το να ξεκινήσουν οι ίδιοι μια
συζήτηση για το σεξ αυτό θα οδηγήσει τα παιδιά τους στο να κάνουν σεξ. Στην
πραγματικότητα, οι έρευνες δείχνουν ότι οι έφηβοι που έχουν μιλήσει με τους γονείς
τους για αυτό το θέμα είναι πιο πιθανό να το αναβάλλουν για αργότερα και να
χρησιμοποιήσουν προφυλάξεις όταν αποφασίσουν να ξεκινήσουν.
Συμπεράσματα
Οι έφηβοι πρέπει να ενημερώνονται για όλα τα σεξουαλικά ζητήματα που τους
απασχολούν με τους γονείς τους και να παίρνουν τις κατάλληλες προφυλάξεις.
Επίσης οι έφηβοι πριν ξεκινήσουν τη σεξουαλική τους ζωή πρέπει να είναι
απολύτως έτοιμοι και να μην νιώθουν ανασφάλεια. Ακόμα οι έφηβοι πρέπει να
ενημερωθούν πριν ξεκινήσουν τη σεξουαλική ζωή τους κινδύνους όπως τα
σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα που πρέπει να παίρνουν τις κατάλληλες
προφυλάξεις για να μην νοσήσουν ποτέ..Επομένως για την ψυχική και σωματική
ψυχολογία των νέων κλειδί είναι η ενημέρωση!!!
39
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ
6.1.Εισαγωγή
Η εφηβεία είναι μια εποχή ραγδαίας αλλαγής : οργανικές ,σεξουαλικές και νοητικές
εσωτερικές αλλαγές στον έφηβο και περιβαλλοντικές αλλαγές στη φύση των
εξωτερικών απαιτήσεων που έχει η κοινωνία από τα αναπτυσσόμενα μέλη της.
Συνεπώς η περίοδος της εφηβείας μπορεί να είναι ηλικία ασυγκράτητης χαράς και
παράλληλα απαρηγόρητης θλίψης και απώλειας, συντροφικότητας και μοναξιάς
,αλτρουισμού και εγωκεντρισμού ,ακόρεστης περιέργειας και ανίας, εμπιστοσύνης
και αμφιβολίας για τον εαυτό μας.
Η συνειδητοποίηση της ασυμφωνίας ανάμεσα στο υπαρκτό και το δυνητικό
συμβάλλει στο να γίνει ο έφηβος ένας επαναστάτης. Συγκρίνει συνέχεια το δυνητικό
με το πραγματικό και ανακαλύπτει ότι το πραγματικό υστερεί.
Οι συγκρούσεις με τους γονείς : είναι φυσικές και αναμενόμενες ,ιδιαίτερα στα
πρώτα χρόνια της εφηβείας. Καθώς διευρύνονται οι πνευματικοί τους ορίζοντες, οι
έφηβοι αρχίζουν να βλέπουν ότι οι αξίες και ο τρόπος ζωής της οικογένειας δεν είναι
οι μόνες πιθανές.
Συνηθισμένη αιτία σύγκρουσης ανάμεσα στους γονείς και τους εφήβους είναι η
«τυραννία της συνήθειας». Είναι συχνά δύσκολο για τους γονείς να καταλάβουν ότι
το παιδί τους δεν είναι πια παιδί κι ότι κανόνες και κανονισμοί που ήταν κατάλληλοι
όταν τα παιδιά τους ήταν πιο μικρά δεν είναι πια εφαρμόσιμοι.
6.2.Ψυχολογικά προβλήματα
Όλοι οι άνθρωποι έχουν προβλήματα, όπως άγχος, απογοήτευση, σύγκρουση που
οδηγούν σε ψυχολογικά προβλήματα τα οποία είναι εμφανή στις περιόδους
γρήγορης αναπτυξιακής αλλαγής και κοινωνικής μετάβασης όπως η αρχή του
σχολείου ή η προσαρμογή στην εφηβεία .
Μεταξύ των ψυχικών διαταραχών της εφηβείας η κατάθλιψη είναι από τις πιο
συχνές. Αποτελεί παράγοντα κινδύνου ψυχοπαθολογίας και ψυχοκοινωνικής
δυσπροσαρμογής στη μετέπειτα ανήλικη ζωή.
Τα συμπτώματα κατάθλιψης
περιλαμβάνουν :θυμό, εκνευρισμό, ψυχοκινητική επιβράδυνση, αργή ομιλία και
σκέψη, κλάμα, απαισιοδοξία, απώλεια ευχαρίστησης .Ηπιότερη μορφή της
κατάθλιψης μπορεί να φανεί ως μια έλλειψη ψυχικής ενέργειας κι ευεξίας. Στις πιο
σοβαρές εκδηλώσεις οι έφηβοι τείνουν να είναι ευέξαπτοι και κακοδιάθετοι. ¨όταν
αυτή βρίσκεται στη χειρότερη μορφή της κοιμούνται λίγο , χάνουν την όρεξη τους και
είναι συνέχεια κατηφείς, απαθείς και χωρίς ζωντάνια. Οι έφηβοι, που (για
οποιοδήποτε λόγο) έχουν κατάθλιψη , νιώθουν αβοήθητοι, θλιμμένοι ή άχρηστοι και
μερικές φορές το βρίσκουν αδύνατο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής.
6.3. Ανορεξία
Τα αγόρια και τα κορίτσια κατά την εφηβεία επηρεάζονται αρνητικά πολλές φορές
από τα μοντέλα και διάφορα πρότυπα στα ΜΜΕ. Η δίαιτα που τείνουν ν κάνουν
πολλοί νέοι στρέφει στην ανορεξία που είναι επίσης ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα της
εφηβείας. Σε γενικές γραμμές οι άνθρωποι που έχουν ανορεξία δεν αντιμετωπίζουν
40
σωστά το σώμα τους. Ανορεξία είναι το σώμα που κραυγάζει όταν το άτομο δεν
μπορεί να εκφραστεί. Έτσι, το σώμα ενός κοριτσιού, πολύ περισσότερο από αυτό
ενός αγοριού, αποτελεί υποκείμενο και αντικείμενο διαφόρων αγωνιών και
φροντίδας, κυρίως κατά την εποχή της ήβης. Και επιπλέον, το κορμί της γυναίκας ,
πολύ περισσότερο από αυτό του άντρα, εκτίθεται στα βλέμματα των άλλων.
Αποτελεί ένα σεξουαλικό αντικείμενο, χρησιμοποιείται και προβάλλεται ως πρότυπο,
υπό την προϋπόθεση να εκπληρώνει τα κριτήρια που καθορίζονται από την
διαφήμιση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τους σχεδιαστές μόδας…
Αυτά τα νεαρά κορίτσια είναι ασφαλώς επηρεασμένα από την εικόνα της γυναίκας
που προβάλλεται από την κοινωνία μας, ιδίως σε μια στιγμή όπου αναζητούν
πρότυπα προκειμένου να ταυτιστούν, και η επιθυμία να μοιάσουν στα μανεκέν
μπορεί πράγματι να προκαλέσει επεισόδια διατροφικού περιορισμού. Αλλά κάτι
τέτοιο δεν είναι αρκετό για να τις ωθήσει στην ανορεξία, σε μια νοητική διαδικασία
που έχει τις ρίζες της πέρα της διατροφής. Η επιθυμία για αδυνάτισμα αποκτά
παθολογικό χαρακτήρα όταν συνδυαστεί και με άλλες εσωτερικές συγκρούσεις,
συχνές στην εφηβεία, Σε αυτές τις έφηβες, ο συνειρμός «δίαιτα» μπορεί επίσης να
γίνει μετά από κάποιο «πείραγμα» για τις καμπύλες τους από κάποια φίλη, κάποιο
φίλο ή τον πατέρα τους. Στα 14 ή στα 16 τους χρόνια, και λίγο να νιώθουν άσχημα
για τον εαυτό τους και να αμφιβάλλουν για αυτόν, είναι αρκετό για να τις
αποσταθεροποιήσει. Επειδή δεν μπορούν να ελέγξουν τη ζωή τους, οι ανορεξικές
ασκούν αυτόν τον έλεγχο πάνω στο σώμα τους, κάτι που είναι για αυτές ένας
τρόπος να αυτοεπιβεβαιωθούν, να νιώσουν ότι υπάρχουν. Όπως ήδη αναφέρθηκε,
οι ρίζες του κακού είναι περίπλοκες, πολλαπλές και διαφορετικές στην κάθε έφηβη,
και εξαρτώνται από την προσωπικότητα της, το ιστορικό της, την ευθραυστότητα της
και την παρουσία ή όχι μιας τάσης κατάθλιψης, ή ακόμα κι από την ύπαρξη μιας
νοητικής διάρθρωσης με ψυχωτικό ή νευρωτικό χαρακτήρα.
6.4. Αλκοόλ
Το αλκοόλ έχει ψυχοτρόπο επίδραση στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι τα
αισθήματα και η διανοητική κατάσταση του ανθρώπου μεταβάλλονται καθώς η
αιθανόλη επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Οι έφηβοι που έχουν συνήθως
δυσκολία στη χαλιναγώγηση των ορμών τους, εκδηλώνουν επιθετικότητα, και
μάλιστα τα αγόρια υπερτιμούν συνήθως την αρρενωπότητά τους και υποτιμούν ή
(αρνούνται) την τάση τους για εξάρτηση καθώς και το άγχος τους. Ο νέος που πίνει
υπερβολικά, φαίνεται πως έχει μια ιδιαίτερη ανάγκη να αισθανθεί δυνατός. Το ποτό
λοιπόν αυξάνει το αίσθημα της δύναμης που νιώθει κανείς. Φυσικά υπάρχουν και τα
αρνητικά οικογενειακά πρότυπα που προδιαθέτουν κατά κάποιο τρόπο τον έφηβο
για υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ. Στην οικογένεια ενός εφήβου που πίνει υπάρχει
συνήθως ένα «γερό ποτήρι», και αυτός τις περισσότερες φορές είναι ο πατέρας.Oι
συνέπειες του αλκοόλ στη ζωή του εφήβου και ιδίως η κατάχρηση του οδηγούν σε
σοβαρά προβλήματα π. χ κακοποίηση ,χειροδικία, σωματική επανάσταση ,βιασμοί
,τροχαία ατυχήματα και το μεγαλύτερο ποσοστό που φτάνει ως και το 80% είναι οι
θάνατοι ανθρώπων που πριν το τέλος της ζωής τους είχαν καταναλώσει αρκετή
ποσότητα αλκοολισμού .Οι οργανικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς του
αλκοόλ και των ναρκωτικών είναι η αδεξιότητα , απώλεια ισορροπίας ,η κακή
άρθρωση των λέξεων η οσμή του αλκοόλ , θολή όραση , η βίαιη συμπεριφορά ,
παράνοια , απώλεια μνήμης ,σοβαρή απώλεια βάρους , κοκκίνισμα ματιών ,
41
υπνηλία , μείωση όρεξης , κατάθλιψη , ναυτία , βία , επιθετικότητα , εχθρικότητα ,
κυκλοθυμία , νευρικότητα , βήχας και αδυναμία συγκέντρωσης.
6.5. Ναρκωτικά
Με τον όρο ναρκωτικά εννοούνται χημικές ουσίες, η χρήση των οποίων οδηγεί σε
εξάρτηση. Οι ουσίες αυτές προκαλούν μεταβολές στο νοηματικό και συναισθηματικό
πεδίο ή στη συμπεριφορά του ατόμου. Είναι εθιστικές ουσίες και, για το λόγο αυτό,
είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς τη διάκριση μεταξύ χρήσης και κατάχρησης.
Τελευταία συνηθίζεται να αποκαλύπτονται οι ουσίες αυτές <<ψυχότροπες>>, όρος
<<φαρμακολογικά ορθότερος και κοινωνικά ηπιότερος>>. Στα ναρκωτικά δεν
υπάγονται , σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ),το αλκοόλ ,ο
καφές και ο καπνός. Εξάρτηση από τα ναρκωτικά είναι (σύμφωνα με την ΠΟΥ) μια
ψυχική κατάσταση που προκαλείται από την συχνή χρήση των ουσιών και
εκδηλώνονται με μεταβολές στη συμπεριφορά και με μια έντονη ανάγκη για
πρόσληψη της ουσίας προκειμένου να ξαναζήσει το άτομο την ψυχική κατάσταση
που του προκαλεί η κατάσταση αυτή. Η εξάρτηση αυτή διακρίνεται σε φυσική ή
οργανική ή σωματική και σε ψυχική. Στην περίπτωση της σωματικής εξάρτησης
πολλές λειτουργίες του οργανισμού εξαρτώνται σε τέτοιο βαθμό από την ουσία ,που
η έλλειψη της συνοδεύεται από βασανιστικά συμπτώματα στέρησης. Το
συμπτώματα αυτά, που αποδίδονται με τον όρο σύνδρομο στέρησης ,πιέζουν για
νέα πρόσληψη ουσίας, προκειμένου ο οργανισμός να λειτουργήσει και πάλι
φυσιολογικά.
Οι ναρκωτικές ουσίες διακρίνονται σε :
α) ψευδαισθησιογόνα
β) ουσίες διεγερτικές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος
γ) ουσίες κατασταλτικές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος
6.6. Εθισμός στο Διαδίκτυο
Ο εθισμός στο Διαδίκτυο (internet addiction) είναι μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης,
η οποία βρίσκεται υπό εξέταση από την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να
οριοθετηθεί, αφού η εξάρτηση από το Ίντερνετ δεν είναι ακόμη μια κλινική οντότητα
που συναντάμε σε εγχειρίδια ψυχιατρικά. Αυτή η μορφή εθισμού ορίζεται ως την
«ενασχόληση με το Ίντερνετ για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που
συνοδεύεται με αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του
αισθήματος».
Το Ίντερνετ έχει την ικανότητα να καλύψει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες ενός
ατόμου. Ένα από τα χαρακτηριστικά του μέσου που προκύπτει από τη φύση του
είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει μια «ιδανική κατάσταση εαυτού», όπου το άτομο
μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει
περιορισμούς και συνέπειες. Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των
πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, ενώ μπορεί να καλύψει
την όποια εξωτερική εμφάνιση, αφού δεν υπάρχει, πολλές φορές, οπτική επαφή.
Ταυτόχρονα, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να
υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία,
εξαιτίας της ανωνυμίας, που συνιστά κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Διαδικτύου.
Συνήθως, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο
είναι αγόρια και μεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές
42
οικογένειες). Συμπτώματα συνδρόμου απόσυρσης όπως ψυχοκινητική διέγερση,
εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού,άγχος,
έμμονη σκέψη για το διαδίκτυο και όνειρα για το διαδίκτυο.




Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή και χρήματος σε δραστηριότητες
σχετικές με το διαδίκτυο (λογισμικά, σκληροί δίσκοι κ.λ.π)
Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και
προσωπικό επίπεδο.
Μειωμένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο
έφηβος στο διαδίκτυο.
Σε προχωρημένες περιπτώσεις ο έφηβος δεν κοιμάται, παραμελεί την
προσωπική του υγιεινή, μπορεί να σταματήσει ακόμα και το σχολείο. Ακόμη,
απομονώνεται, από την οικογένεια και τους φίλους του, γίνεται επιθετικός,
μπορεί να κλέβει χρήματα από του γονείς για να παίζει. Τέλος, φτάνει σε
σημείο να μην τρώει ή και το αντίθετο( να παχαίνει πολύ).
Το φαινόμενο μπορεί να εμφανιστεί σε εφήβους κατά την πρώιμη εφηβεία (10-14
ετών) ή και σε μικρότερη ακόμη ηλικία. Είναι πιο συχνό κατά την μέση εφηβεία (1517 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται,
καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι
ασχολούνται με «παιχνίδια» στο σπίτι ή τα internet cafe.
Ταυτόχρονα όμως, εγείρονται νομικά και ηθικά ζητήματα, αλλά και απλά
προβλήματα χρήσης της τεχνολογίας ως αποτέλεσμα της κακόβουλης χρήσης των
παρακάτω εφαρμογών/υπηρεσιών/δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο:









Παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων και ιδιοκτησία
Πορνογραφία/Παιδεραστία
Ψευδοπροσωπία
Προσφορά παράνομων προϊόντων
Ανασφάλεια για χρήση πιστωτικών καρτών
Ηλεκτρονικό έγκλημα/αξιόποινες πράξεις
Πρόκληση ζημιών σε προσωπικά δεδομένα
Παραπλάνηση
Πρόκληση ζημιών στο υπολογιστικό σύστημα από ιούς
Βασικό πρόβλημα στην εποχή μας αποτελεί το φαινόμενο του εθισμού στο
διαδίκτυο. Το φαινόμενο της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου ξεκίνησε στις ΗΠΑ
στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Οι πρώτες επιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες,
ωστόσο στα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και
νέους.


Η ενασχόληση των εφήβων με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές,τις νέες
τεχνολογίες και το διαδίκτυο μπορεί να προσφέρει πολλές δυνατότητες
μάθησης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας.
Η υπερβολή ωστόσο, σε οποιαδήποτε δραστηριότητα μπορεί να σκιάσει τα
σημαντικά οφέλη και να δημιουργήσει προβλήματα.
Πιθανές συμπεριφορές
43
Παιδιά και έφηβοι με «εθισμό» ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με το
διαδίκτυο και μπορεί :





Να γίνουν βίαιοι με τους γονείς ή τους φίλους τους
Να μένουν χωρίς ύπνο, νερό ή φαγητό
Να διακόψουν το σχολείο
Να απομονώνονται και να μελαγχολούν
Να μην συνειδητοποιούν την κατάσταση, ώστε να αναζητήσουν ή να
δεχθούν βοήθεια.
6.6.1.Τρόποι αντιμετώπισης

Το καλύτερο μέτρο αντιμετώπισης του φαινομένου είναι η πρόληψη.
Ενημέρωση των παιδιών από μικρή ηλικία για την ύπαρξη του φαινομένου και
τις συνέπειες του, ώστε να βάλλουν τα απαραίτητα όρια και να απολαμβάνουν
τα θετικά της τεχνολογίας χωρίς αρνητικές συνέπειες.

Η ποιοτική σχέση με τους γονείς, ο χρόνος που οι γονείς αφιερώνουν
στα παιδιά και η ενασχόληση με το διαδίκτυο μαζί τους συμβάλλουν στην
αποφυγή του φαινομένου.

Η συναισθηματική κάλυψη των παιδιών, η καλή σχέση και η επικοινωνία
όλων των μελών οδηγούν σε σωστή εφαρμογή ορίων μέσα στο σπίτι, τα
οποία είναι να τηρούνται.
Ο ρόλος των γονέων είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο για την πρόληψη, όσο και για
την αντιμετώπιση του εθισμού των παιδιών τους από το Διαδίκτυο. Όσον αφορά την
πρόληψη το σημαντικότερο πράγμα που χρειάζεται να κάνουν οι γονείς
προκειμένου να μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικά τη χρήση του Διαδικτύου
από τα παιδιά τους, είναι να γνωρίσουν οι ίδιοι το μέσο. Προς το παρόν, οι γονείς δε
γνωρίζουν το μέσο και επιπλέον δε φαίνονται διατεθειμένοι να έλθουν σε επαφή με
το Διαδίκτυο, ενώ ταυτόχρονα δεν ενδιαφέρονται για τις δραστηριότητες των
παιδιών τους στο Ίντερνετ. Ταυτόχρονα, οι γονείς θα πρέπει κάποιες φορές να
χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο μαζί με το παιδί, ώστε να του δίνουν τις απαραίτητες
κατευθύνσεις, ενώ η εγκατάσταση κάποιων φίλτρων στον υπολογιστή μπορεί να
αποτρέψει την εμφάνιση ακατάλληλων για το παιδί ιστοσελίδων. Επιπλέον, είναι
απαραίτητο να έχουν τεθεί κάποιες βάσεις όταν το παιδί φτάνει στην εφηβεία, να
υπάρχουν δηλαδή όρια. Για να υπάρξουν ωστόσο όρια θα πρέπει οι γονείς να
μπορούν να διαθέσουν τον απαραίτητο χρόνο, αφού είναι δύσκολο για ενοχικούς
γονείς να θέσουν όρια. Σε πιο πρακτικό επίπεδο, ο υπολογιστής είναι καλό να
βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο και όχι στο δωμάτιο του παιδιού, ώστε να ελέγχεται
διακριτικά η δραστηριότητα του παιδιού στο Διαδίκτυο. Ενώ, τέλος, οι γονείς θα
πρέπει να συζητούν για τις διαδικτυακές διαδρομές του παιδιού τους, ώστε να έχουν
πάντοτε ενημέρωση για τις ιστοσελίδες που επισκέπτεται, τα άτομα με τα οποία
συνομιλεί και τις πληροφορίες που ανταλλάσσει με άλλα άτομα. Ο εθισμός από το
διαδίκτυο αναγνωρίζεται πλέον από την ψυχιατρική κοινότητα ως ξεχωριστή
ψυχοσωματική διαταραχή, γι' αυτό χρήζει ειδικής θεραπείας. Στην Ελλάδα
υπάρχουν πολλά κέντρα που βοηθούν τους εφήβους να ξεφύγουν από τον εθισμό
τους. Η παρακολούθηση κάθε περίπτωσης γίνεται από τετραμελή ομάδα στην οποία
44
συμμετέχουν παιδίατρος, παιδοψυχίατρος, παιδοψυχολόγος και οικογενειακός
σύμβουλος. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας δε διακόπτεται η χρήση, αλλά ο έφηβος
μαθαίνει να θέτει όρια στη χρήση και να αρχίσει και πάλι την ενασχόληση με άλλες
δραστηριότητες. Παρ’ όλα αυτά, σε περίπτωση που κάποιο από τα παιδιά
αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα πέρα από τον εθισμό του, υπάρχει και
κατάλληλη φαρμακολογία. Σύμφωνα με μελέτες, το 1/3 από τα παιδιά
ανταποκρίνεται πολύ θετικά, ειδικά όταν η εξάρτηση βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.
45
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ήταν ένα ωραίο ταξίδι αυτή η αναζήτηση, η αποτελεσματικότερη άσκηση
αυτογνωσίας. Τώρα με ανανεωμένη όρεξη και διάθεση συνεχίζουμε με θέματα που
θα συζητήσουμε και θα αποφασίσουμε όλoι μαζί μετά την παρουσίαση μας!
46
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Blaquieres M.G.(2002). Οδηγός των εφήβων, μτφρ. Ευφροσύνη Καλογεράκη.
Αθήνα:Χρήστος Δαρδανός
Herbert , M. (1994). Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας (Α. Καλαντζή,
Μετάφ.). Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα ( Το πρωτότυπο δημοσιεύτηκε το 1989)
Roca, N. (2006). Βοήθεια! Μπαίνω στην εφηβεία : Οδηγός για τα κορίτσια. (Γ.
Τριανταφυλλόπουλος, Μετάφ.). Αθήνα : Σαββάλας (Το πρωτότυπο έργο
δημοσιεύτηκε το 2001).
Zager K. , Rubenstein A. , ( 2002), Όλη η αλήθεια για τις έφηβεςΙ:Ειδικοί απαντούν
σε ερωτήματα εφήβων, Αθήνα:Σαββάλας
Vallejo-Nagera A. (1997). Εφηβεία η άγρια ηλικία (Λ. Θεοδωρίδου , Μετάφ.). Αθήνα :
Ενάλιος
Ασκητής Θ. (2012) , Για σένα, έφηβε , Αθήνα: Μίνωας.
Γιάσνικοβα , Λ.Ντ., Γιάστσενκο, Μ.Μ., Γκόρντιν, Α.Γ. (1987). Ο κόσμος του παιδιού.
Αθήνα : Σύγχρονη Εποχή
Δετοράκης Ι – Παπαγεωργίου Ι (2002)
Αγωγή της Σεξουαλικής Συμπεριφοράς.
Αθήνα:Πατάκης
Κουρκούτας , Η.Ε.(2001). Η ψυχολογία του εφήβου : θεωρητικά ζητήματα και
κλινικές περιπτώσεις . Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα
Μάνος , Κ.Γ. (1999) . Ψυχολογία του εφήβου . Αθήνα : Γρηγόρης
Μπότσαρη Μακρή .(2008).
Σύγχρονα προβλήματα εφηβείας. Αθήνα:Εθνικό
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Μπρακόνε Α, Μαρτσέλι Ν.(2002) Τα χίλια πρόσωπα της εφηβείας. Αθήνα:Ελληνικά
Γράμματα
Ντινκμέγιερ , Ν. , Μάκκαι , Γ. (1998). Βασικές αρχές παραδοχής , ενθάρρυνσης ,
πειθαρχίας και σχέσεων γονέων – εφήβων (7η έκδ.) (Ε. Νάντσου , Μετάφ.) .
Αθήνα : Θυμάρι
Nτόλτο Φ., Ντόλτο Τ., (2006), Έφηβοι-Προβλήματα κι ανησυχίες, Αθήνα:Πατάκης
Πετρί Χ.(2003). Μεγαλώνοντας χωρίς πατέρα: το χάος των συναισθημάτων και η
δύναμη της θεραπείας.(μτφρ. Μαρία Λάμπρου). Αθήνα:Θυμάρι
Χάντφηλντ Τζαίμς Άρθουρ (1979) Παιδικότητα και εφηβεία, Αθήνα:Θυμάρι
Βιολογία Ά λυκείου (2012), Βιβλίο μαθητή.
47
Άρθρα
Τάκης Νίκος (2006) Η αντίδραση των γονεών στην εφηβεία.www.iatronet.gr
(ανασύρθηκε 18/12/12)
48
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
49
1. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ
ΟΥΣΙΩΝ
Η επιστημονική ομάδα του « Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και
Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας ΔΙΑΥΛΟΣ Ν. Λακωνίας» σε
συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, στα πλαίσια των επιστημονικών του δράσεων
ενημερώνει για την υλοποίηση δύο νέων δράσεων:
Δράση 1η :Βιωματική ομάδα Βραχείας Παρέμβασης σε εφήβους με θέμα
«Εφηβεύω» στα πλαίσια του μαθήματος «Ερευνητική Εργασία» με υπεύθυνη
εκπαιδευτικό την κα Δεμοιράκου Μαρία. Τα παιδιά που θα συμμετάσχουν ανήκουν
στην τάξη της Α΄ Λυκείου, του 1ου Λυκείου Σπάρτης. Ημερομηνία διεξαγωγής της εν
λόγω δράσης είναι η Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2012, στο χώρο του Κέντρου
Πρόληψης και ώρες 08.00-10.00π.μ., με εκπαιδεύτρια-συντονίστρια την
κα Καργάκου Αικατερίνη, Κοινωνική Λειτουργό -Επιστημονικό Στέλεχος του ΚΠ.
http://www.kplakonias.gr/new18.html
50
«Ζωγραφιζω έναν έφηβο»
51
52
53
54
2. Το «συμβόλαιο μας»
55
3. Άρθρα
α. Ποια Είναι Τα 10 κλειδιά της εφηβείας
Οι νευρολόγοι ανακάλυψαν πρόσφατα ότι στην εφηβεία ο εγκέφαλος αρχίζει να
αναδιοργανώνεται. Αυτό προκαλεί μια απίστευτη εσωτερική αναστάτωση, κάτι που
εξηγεί την αλλόκοτη εφηβική συμπεριφορά.
Το 1955, η ταινία του Νίκολας Ρέι Επαναστάτης Χωρίς Αιτία δημιούργησε μια
στερεότυπη εικόνα του επαναστατημένου εφήβου που παραμένει ακόμα ζωντανή
στο συλλογικό φαντασιακό. Στην ταινία, ο Τζέιμς Ντιν στο ρόλο του Τζίμι Σταρκ
ενσάρκωνε στην εντέλεια την εικόνα του βασανισμένου νέου. Από τότε η εφηβεία,
ηλικία που χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από την αντίθεση στους πάντες και στα
πάντα, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολυάριθμων μελετών. Ψυχολόγοι και
κοινωνιολόγοι ερευνούν αν η συμπεριφορά των εφήβων υπακούει σε κοινωνικές
προσταγές, αν είναι αποτέλεσμα βιολογικών διεργασιών που ενεργοποιούνται σε
μια συγκεκριμένη ηλικία ή αν οφείλεται σε ένα συνδυασμό κοινωνικών και
βιολογικών παραγόντων. Εδώ θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση σε
κάποια ζωτικά θέματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα ηλικίας 11 έως 19 ετών.
1. Γιατί είναι πάντα «πτώμα» και «τρώνε τον αγλέουρα»; Η εντυπωσιακή λαιμαργία
των εφήβων έχει βιολογική αφετηρία: όσο πλησιάζει κανείς την εφηβική ηλικία
αυξάνεται η ανάγκη του για θρεπτικά συστατικά, καθώς σε αυτό το στάδιο της ζωής
η σωματική ανάπτυξη αποκτά καλπάζοντες ρυθμούς. Ωστόσο, οι έφηβοι δείχνουν
όλη την ώρα κουρασμένοι. Η συνεχής εξάντληση των εφήβων συνήθως αποδίδεται
σε ορμονικές αλλαγές και σε προβλήματα προσαρμογής. Ως άλλη πιθανή αιτία
προβάλλεται μια υποτιθέμενη καθυστέρηση του βιολογικού ρολογιού που ρυθμίζει
τις ώρες ύπνου του κάθε ατόμου. Σύμφωνα με μια ομάδα Αυστραλών ερευνητών
του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Σουίνμπουρν, οι έφηβοι ζουν διαρκώς με το
βιολογικό ρολόι τους αρρύθμιστο, και αυτό τους κάνει να ξυπνούν λίγες ώρες
νωρίτερα από το φυσιολογικό, με αποτέλεσμα να μην καλύπτουν τις ημερήσιες
ανάγκες τους σε ύπνο. Ως αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου, αισθάνονται διαρκώς
κουρασμένοι, τους λείπει ενέργεια και μοιάζουν σαν χαμένοι.
2. Γιατί κυκλοφορούν σαν «ζόμπι»; Η δυσκολία πολλών εφήβων να κοιμηθούν τις
ώρες που κοιμάται ο περισσότερος κόσμος οφείλεται σε μια διαταραχή του
κιρκαδικού ρυθμού τους. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, το βιολογικό ρολόι τους
αντιστρέφεται σε σχέση με την παιδική και με την ώριμη ηλικία. Έτσι, οι έφηβοι
νιώθουν την ανάγκη να κοιμούνται και να ξυπνούν πιο αργά από τις υπόλοιπες
ηλικιακές ομάδες. Είναι σαν να βρίσκονται σε ένα μόνιμο τζετ λαγκ.
3. Γιατί «δε σκέφτονται πριν κάνουν οτιδήποτε»; Κατά τη γνώμη των ενηλίκων, οι
δεκαπεντάχρονοι ζουν σε ένα διαρκές χάος. Ξαφνικά αρχίζουν να υποστηρίζουν
ιδέες που δε συνάδουν με την προσωπικότητά τους, και η διαδικασία λήψης
αποφάσεων μοιάζει να βασίζεται σε κριτήρια ασταθή και χωρίς λογική συνέπεια και
συνέχεια. Ωστόσο, μια ομάδα μελετητών του Πανεπιστημίου Τεμπλ της
Φιλαδέλφειας, στις ΗΠΑ, διέψευσε, στο περιοδικό American Psychologist, την
υπόθεση ότι το πρόβλημα οφείλεται σε αδυναμία λογικής σκέψης εκ μέρους των
εφήβων. Αντιθέτως, υποστήριζε ότι η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα φτάνει σε λογικά
συμπεράσματα με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι ενήλικοι. Το πρόβλημά τους
έγκειται στο ότι τους λείπουν οι κοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για να
εμμένουν στις αποφάσεις τους. Δεν έχουν ακόμα αποκτήσει την ικανότητα
συντονισμού ανάμεσα σε αυτό που σκέφτονται και αυτό που πράττουν.
4. Είναι αλήθεια ότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν; Συχνά οι έφηβοι δίνουν την
56
εντύπωση ότι αρκεί το παραμικρό ερέθισμα, για να τους κάνει να εγκαταλείψουν στη
στιγμή οποιαδήποτε δραστηριότητα που οι ενήλικοι κρίνουν σημαντική. Δεν
πρόκειται όμως για τεμπελιά. Σύμφωνα με μια μελέτη του Ινστιτούτου Γνωσιακής
Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου, οι έφηβοι διατηρούν
μέρος της εγκεφαλικής δομής της παιδικής ηλικίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο
εγκέφαλος συνεχίζει να εκτελεί άχρηστες ή άσχετες εργασίες, ακόμα και όταν το
άτομο θα έπρεπε να είναι συγκεντρωμένο σε ένα και μοναδικό θέμα.
Με τη βοήθεια μαγνητικών τομογράφων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, όταν ένας
νέος επιχειρεί να συγκεντρωθεί σε μια εργασία και να αγνοήσει τα εξωτερικά
ερεθίσματα που θα μπορούσαν να του αποσπάσουν την προσοχή, παρουσιάζει
έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή του
εγκέφαλου που σχετίζεται με τη λήψη των αποφάσεων της καθημερινής ζωής. Με
άλλα λόγια, ενόσω προσπαθεί να εστιάσει την προσοχή του σε μια εργασία, ο νους
του τρέχει ταυτόχρονα στα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη σχέση του/της ή στο
σχολείο ή σε τυχόν διαφωνίες με τους φίλους του/της.
5. Τι είναι αυτό που τους ελκύει τόσο έντονα στα ναρκωτικά; Το συγκεκριμένο
ερώτημα απασχόλησε μια ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου του Γέιλ στις
ΗΠΑ, οι οποίοι θέλησαν να ανακαλύψουν τις βιολογικές βάσεις ενός άλλου βασικού
χαρακτηριστικού της εφηβείας: του γεγονότος ότι τα άτομα αυτής της ηλικίας είναι
πιο ευάλωτα στις διάφορες εξαρτήσεις. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
American Journal of Psychology υποστηρίζει ότι οι περιοχές του εγκέφαλου που
εξασκούν τον αυτοέλεγχο πάνω στις διάφορες ορμές μας δεν έχουν ακόμα
σχηματιστεί πλήρως κατά την εφηβεία. Από αυτή την άποψη, η τάση προς τις
εξαρτήσεις δεν είναι μια απλή διαταραχή συμπεριφοράς, αλλά συνοδεύεται και από
ένα πρόβλημα ελλιπούς νευρωνικής ανάπτυξης.
6. Γιατί είναι τόσο παράτολμοι; Και αυτό το εφηβικό χαρακτηριστικό κρύβει από
πίσω του μια οργανική αιτία. Μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν,
υπό την επίβλεψη του καθηγητή γνωσιακής ψυχολογίας Ράσελ Πόλντρακ, κατέληξε
ότι σε αυτό το στάδιο της ζωής του ατόμου παρατηρείται έντονη δραστηριότητα στο
μεσομεταιχμιακό σύστημα, μια περιοχή του εγκέφαλου όπου ο δεσπόζων
νευροδιαβιβαστής είναι η ντοπαμίνη. Ο συγκεκριμένος χημικός αγγελιαφόρος έχει
μεγάλο ρόλο στο σύστημα ανταμοιβής του εγκέφαλου. Όλες οι ευχάριστες εμπειρίες,
είτε οφείλονται σε φυσικά αίτια (όπως το φαγητό ή το σεξ) είτε σε τεχνητά
ερεθίσματα (ναρκωτικά), συνοδεύονται από απελευθέρωση μιας ποσότητας
ντοπαμίνης στον οργανισμό. Και όσο περισσότερο ενεργοποιείται το ντοπαμινεργικό
σύστημα, τόσο εντονότερη είναι η αίσθηση ευφορίας που δοκιμάζει το άτομο.
7. Γιατί παρουσιάζουν αιφνίδιες αλλαγές διάθεσης; Οι βιολογικές μεταβολές εξηγούν
σε μεγάλο βαθμό γιατί οι έφηβοι συνηθίζουν να είναι πιο κακοδιάθετοι από ό,τι οι
υπόλοιποι θεωρούν φυσιολογικό. Η επίδραση των ορμονών που παράγονται στον
οργανισμό μπορεί να προκαλέσει αιφνίδιες αλλαγές στη διάθεση και τη
συμπεριφορά των νέων: μπορούν να περάσουν για παράδειγμα από τη λύπη στη
χαρά ή από την ευγενική συμπεριφορά στο ξέσπασμα μέσα σε ελάχιστο χρόνο.
8. Πόσο τους ενδιαφέρει η γνώμη των φίλων τους; Η ψυχολόγος Έλεν Τζόουνς
Έμεριχ, του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στο Στόουνι Μπρουκ,
επιβεβαίωσε επιστημονικά στα μέσα της δεκαετίας του ’70 κάτι που φαινόταν να
υπαγορεύει ο κοινός νους: ότι δηλαδή οι νέοι δίνουν περισσότερη σημασία στη
γνώμη των φίλων τους από ό,τι σε αυτήν των γονιών τους. Η επιρροή αυτή είναι
ακόμα πιο έντονη σε θέματα όπως είναι ο τρόπος ντυσίματος, οι συνήθειες
διασκέδασης ή ο τρόπος επίλυσης προβλημάτων που ανακύπτουν στο σχολείο.
Αντίθετα, σε θέματα όπως την επιλογή επαγγέλματος ή η επίλυση ενός σημαντικού
ηθικού διλήμματος η γνώμη των συνομηλίκων τους βαραίνει λιγότερο.
57
9. Προς τι τόσα μηνύματα στο κινητό; Μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του
Μίσιγκαν και του Ερευνητικού Ινστιτούτου Pew, με τίτλο Internet and American Life
Project, έδειξε ότι η επικοινωνία των εφήβων στηρίζεται κατά βάση σε μηνύματα στο
κινητό, παρά τη μεγάλη επιτυχία του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και των
κοινωνικών δικτύων όπως το Facebook και το Twitter. Ο όγκος των μηνυμάτων που
διακινούνται ημερησίως είναι τουλάχιστον εντυπωσιακός: 30 sms την ημέρα, κατά
μέσο όρο, στην περίπτωση των αγοριών και 80 σε αυτή των κοριτσιών. Αυτό που
τους ελκύει στο συγκεκριμένο τρόπο επικοινωνίας είναι η συντομία που τον
χαρακτηρίζει (κάτι που ταιριάζει στην ψυχοσύνθεση και τους ρυθμούς της ζωής
τους) και το γεγονός ότι μπορούν να τον εφαρμόσουν σχεδόν με τους πάντες, αφού
σχεδόν όλοι πλέον έχουν κινητό τηλέφωνο. Η μελέτη αναφέρει επιπλέον και άλλον
ένα λόγο που εξηγεί την τεράστια διάδοση των μηνυμάτων: την αίσθηση της
οικειότητας που παρέχουν. Τα sms είναι ο απόγονος των μυστικών σημειωμάτων
του παρελθόντος, κάτι που τα μετατρέπει στο ιδανικό μέσο για να μοιραστείς με το
φίλο ή τη φίλη σου τις ενδόμυχες σκέψεις σου.
10. Γιατί είναι τόσο μυγιάγγιχτοι; Οι νέοι είναι υπερευαίσθητοι σε κάποια θέματα και
δεν ανέχονται πλάκες σχετικά με αυτά. Σε όλους μας έχει τύχει κάποια φορά να
δούμε πώς αλλοιώνεται το πρόσωπο ενός εφήβου, όταν θεωρεί ότι του κάνουν
κακόγουστα αστεία. Και όμως, πολύ λίγοι ερευνητές μέχρι τώρα είχαν σκεφτεί ότι
αυτή η υπερευαισθησία μπορεί να οφείλεται στις ορμονικές μεταβολές που
συμβαίνουν στο σώμα των εφήβων. Ο δερματολόγος Σαμ Σάστερ, του
Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Νόρφολκ και Νόργουιτς, στη Μεγάλη Βρετανία, είχε
το συνήθειο να κυκλοφορεί στο δρόμο με ένα μονόκυκλο. Με τον καιρό, άρχισε να
παρατηρεί ότι οι πεζοί παρουσίαζαν παρόμοιες αντιδράσεις, που μπορούσαν να
ομαδοποιηθούν ανάλογα με την ηλικία και το φύλο των ατόμων. Αυτό τον έκανε να
σκεφτεί ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποιος υποκείμενος βιολογικός παράγοντας που
καθορίζει τις αντιδράσεις των ατόμων – και αποφάσισε να διεξαγάγει μια έρευνα για
να το διαπιστώσει.
Το αποτέλεσμα, που δημοσιεύτηκε πριν 3 χρόνια στο British Medical Journal,
επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι τα ανδρογόνα, όπως η τεστοστερόνη, ευθύνονται σε
μεγάλο βαθμό για τις επιθετικές αντιδράσεις προς οτιδήποτε διαφορετικό ή
σκανδαλώδες. Πράγματι, οι πιο βίαιες αντιδράσεις προέρχονταν σχεδόν
αποκλειστικά από παιδιά ηλικίας γύρω στα 11. Όσο περνούν τα χρόνια, αυτού του
τύπου οι αντιδράσεις λεκτικοποιούνται και παίρνουν τη μορφή φραστικών
επιθέσεων, που αποτελούν ένα από τα κλασικά χαρακτηριστικά της εφηβικής
συμπεριφοράς.
ΠΗΓΗ: Περιοδικό Focus
58
β. Φυντανίδου Ελενα, Με TV, DVD και PC περνούν τον ελεύθερο χρόνο
τους οι έφηβοι
Πανελλήνια έρευνα σε μαθητές του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου
Ψυχικής Υγιεινής.
Ξεχνούν, σιγά σιγά, τη γυμναστική οι έφηβοι. Μόνο ο ένας στους πέντε ασκείται σε
καθημερινή βάση, ενώ ένα στα οκτώ 15χρονα κορίτσια δεν γυμνάζονται καθόλου.
Αναλύοντας τα στοιχεία, οι ειδικοί επιστήμονες παρατηρούν μείωση του ποσοστού
των μαθητών που ασκείται σωματικά τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα,
την τελευταία δωδεκαετία.
Αντιθέτως, η τηλεόραση, τα DVD και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ζουν και
βασιλεύουν, τη στιγμή μάλιστα που οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που
αφιερώνουν πολύ χρόνο, σε καθημερινή βάση, σε αυτές τις ηλεκτρονικές συσκευές
έχουν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες.
Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από πανελλήνια έρευνα, που
πραγματοποιήθηκε σε μαθητές το 2010, από ομάδα επιστημόνων του Ερευνητικού
Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής.
Οι επιστήμονες έχουν κατατάξει τις δραστηριότητες των εφήβων στον ελεύθερο
χρόνο τους σε δύο κατηγορίες:
- δραστηριότητες που απαιτούν φυσική άσκηση (π.χ. ποδόσφαιρο, ποδήλατο,
μπαλέτο)
- και καθιστικές δραστηριότητες (π.χ. τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής,
ηλεκτρονικά παιχνίδια, βιβλία, κτλ.).
Ο χρόνος που αφιερώνουν σε κάθε έναν από αυτούς τους δύο τύπους
δραστηριοτήτων απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους επαγγελματίες υγείας, αφού
φαίνεται πως οι έφηβοι τείνουν να ασχολούνται λιγότερο με φυσικές και
περισσότερο με καθιστικές δραστηριότητες.
Ειδικότερα, η έρευνα δείχνει:
- Σχεδόν δύο στους πέντε μαθητές (38,3%) παρακολουθούν τηλεόραση / DVD
τουλάχιστον τρεις ώρες ημερησίως όλες τις ημέρες της εβδομάδας, σε υψηλότερο
ποσοστό οι 13χρονοι (42,5%).
- Περισσότερες ώρες οι έφηβοι βλέπουν τηλεόραση / DVD τα Σαββατοκύριακα
συγκριτικά με τις ημέρες του σχολείου.
- Σε ποσοστό 12% οι έφηβοι που βλέπουν τηλεόραση / DVD τουλάχιστον τρεις ώρες
κάθε μέρα έχουν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, δηλαδή καταναλώνουν συχνά
γλυκά ή αναψυκτικά, ενώ σπάνια τρώνε φρούτα ή λαχανικά.
- Ένας στους πέντε εφήβους που παρακολουθούν τηλεόραση ή DVD τουλάχιστον
τρεις ώρες κάθε μέρα είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος, κυρίως τα κορίτσια και οι
11χρονοι.
- Το 16,4% των εφήβων, κυρίως τα αγόρια και οι μαθητές ηλικίας 13-15 ετών,
βρίσκονται τουλάχιστον έξι ώρες κάθε μέρα μπροστά από μία οθόνη τηλεόρασης,
ηλεκτρονικού υπολογιστή ή ειδικής κονσόλας για ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Το 2010, συγκριτικά με το 2006, έχει σχεδόν τριπλασιαστεί ο αριθμός των μαθητών
που αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο (τουλάχιστον έξι ώρες) κάθε μέρα μπροστά από
μία οθόνη κάποιας ηλεκτρονικής συσκευής, παρόλο που βλέπουν λιγότερες ώρες
τηλεόραση. Στη θέση της καταγράφεται αύξηση στη χρήση του ηλεκτρονικού
υπολογιστή.
«Η συχνή σωματική άσκηση έχει θετικές επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και
στην ψυχική υγεία των εφήβων. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που ασκούνται
σωματικά ημερησίως για 60 λεπτά έχουν καλύτερη φυσική κατάσταση, σχολική
επίδοση, αυτοεκτίμηση, ομαλή διαχείριση άγχους και είναι πιο κοινωνικοί συγκριτικά
με εκείνους που ασκούνται λιγότερο συχνά ή και καθόλου. Επίσης, οι έφηβοι που
συμμετέχουν σε φυσικές δραστηριότητες (π.χ. αθλητικές ομάδες, εκμάθηση χορού)
59
και υιοθετούν ένα δραστήριο τρόπο ζωής είναι πιθανότερο να συνεχίσουν να είναι
δραστήριοι και ως ενήλικοι. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό και γενικά η σωματική
άσκηση αποτελεί, τέλος, προστατευτικό παράγοντα για την έναρξη χρήσης και
κατάχρησης αλκοόλ και καπνού τόσο στην εφηβεία όσο και στην ενήλικη
ζωή», αναφέρεται στην έρευνα.
Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου
Οι δραστηριότητες των εφήβων εκτός σχολείου αποτελούν μία σημαντική πτυχή της
ζωής τους. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των μαθητών, οι αθλητικές δραστηριότητες,
η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και η ακρόαση μουσικής είναι οι
δημοφιλέστερες ασχολίες τους ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας.
Αναλυτικότερα, οι δραστηριότητες των εφήβων στον ελεύθερο χρόνο τους με
συχνότητα μία φορά την εβδομάδα ή περισσότερο είναι κατά σειρά προτίμησης: η
ακρόαση μουσικής (83%), η ενασχόληση με αθλητικές δραστηριότητες (69,6%), τα
ηλεκτρονικά παιχνίδια στον υπολογιστή (62,1%), το «κατέβασμα» μουσικών
κομματιών από το Internet (50,7%) και η επεξεργασία φωτογραφιών στον
υπολογιστή (40,5%).
Ακολουθούν, η ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων (33,9%), η ενασχόληση με κάποιο
μουσικό όργανο (18,5%), και η συμμετοχή σε εκδηλώσεις της εκκλησίας (10,1%).
Τέλος, δύο στους πέντε μαθητές (40,7%) αναφέρουν ότι πηγαίνουν σε πολιτιστικές
εκδηλώσεις (π.χ. συναυλίες, θέατρο, μουσεία) έως και τρεις φορές το μήνα.
Σημαντική είναι η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς την ανάγνωση
εξωσχολικών βιβλίων, με το ποσοστό των κοριτσιών να είναι σχεδόν διπλάσιο
(40,8%) από εκείνο των αγοριών (26,6%).
Με τα χρόνια οι έφηβοι περιορίζουν τις δραστηριότητές τους και ασχολούνται κυρίως
με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και την ακρόαση μουσικής. Σημαντικά μικρότερο
ποσοστό 15χρονων ασχολούνται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα με κάποια
αθλητική δραστηριότητα, την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων, το χορό, τη
ζωγραφική ή παίζουν κάποιο μουσικό όργανο συγκριτικά με τους 13χρονους και
τους 11χρονους.
ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής, 11/12/11

Επιστημονική ημερίδα

ΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ - Πανελλήνιος Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ακινήτων

Οδηγός Καλής Συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο

Summer 2014.pdf

Ψυχολογία Ασθενών και των Οικογενειών τους

Τεχνικές φωτογραφίας ομαδα3