Αθήνα, 20/01/20014 Αρ. Πρ. 1500.2/2870/20.1.14 Αξιότιµε κύριε Πίγκο, Σε συνέχεια της ηµερίδας µε θέµα «Προστασία των ∆ικαιωµάτων του Παιδιού» που πραγµατοποιήθηκε στις 11/12/13 στο αµφιθέατρο του Παραρτήµατος «Η ΜΗΤΕΡΑ» του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφέρειας Αττικής, και της Συνάντησης ∆ιαλόγου που πραγµατοποιήθηκε στις 18/12/13 στα γραφεία της Γενικής Γραµµατείας Πρόνοιας, σας αποστέλλουµε συνοπτικά τις θέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη πάνω στις βασικές θεµατικές της Συνάντησης, σχετικά µε την παιδική προστασία. Όσον αφορά την πρώτη θεµατική της εν λόγω συνάντησης, µε θέµα «Νοµοθετικές και διοικητικές διαδικασίες για την ανάπτυξη του Εθνικού Συστήµατος διαχείρισης της φροντίδας και αποκατάστασης των παιδιών/ανηλίκων», ο Συνήγορος του Πολίτη, καταρχήν, υπογραµµίζει την ανάγκη αναπτυξιακού σχεδιασµού για µια πιο µακροπρόθεσµη πολιτική η οποία θα προάγει τα δικαιώµατα και την ποιότητα ζωής παιδιών που στερούνται κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος, πέρα από την σηµερινή δύσκολη οικονοµική συγκυρία. Όπως αναδείχτηκε και κατά την προαναφερόµενη Συνάντηση, κεντρικός πυλώνας της πολιτικής αυτής θα πρέπει να είναι η αναµόρφωση του συστήµατος παιδικής προστασίας µε βάση διεθνώς παραδεδεγµένα πρότυπα, µε την ανάπτυξη και διεύρυνση εφαρµογής του θεσµού της αναδοχής αντί της τοποθέτησης παιδιών σε ιδρύµατα παιδικής προστασίας, ή την ελαχιστοποίηση της διάρκειας παραµονής τους σε αυτά. Ειδικότερες προτάσεις του Συνηγόρου για το θέµα αυτό ακολουθούν παρακάτω. Όσον αφορά τη δεύτερη θεµατική «περί αξιολόγησης και πιστοποίησης των φορέων παιδικής προστασίας του δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα», ο Συνήγορος θεωρεί υψίστης σηµασίας την προώθηση και ολοκλήρωση του έργου αυτού, µε την εισαγωγή - µεταξύ άλλων - ελάχιστων εθνικών προδιαγραφών λειτουργίας για όλα τα ιδρύµατα παιδικής προστασίας και, σταδιακά, την επέκταση της πιστοποίησης σε όλους τους φορείς που παρέχουν υπηρεσίες φροντίδας σε παιδιά και εφήβους, για τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών και την προάσπιση των δικαιωµάτων των ενδιαφερόµενων ανηλίκων. Πέραν των παραπάνω, στα οποία θα επανέλθουµε αναλυτικότερα στη συνέχεια, όπως έχουµε επισηµάνει µε προηγούµενο έγγραφό µας προς τη Γενική Γραµµατέα Πρόνοιας, η Αρχή µας έχει εντοπίσει ως σοβαρό κενό στο σύστηµα παιδικής προστασίας την απουσία δοµών επείγουσας φιλοξενίας για παιδιά και εφήβους που χρειάζεται να αποµακρυνθούν από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Όπως είναι γνωστό, τα Νοσοκοµεία Παίδων συχνά καλούνται να καλύψουν το κενό αυτό, λειτουργώντας ως χώροι φιλοξενίας καθώς παιδιά παραµένουν σε αυτά επ’ αόριστο µε εισαγγελική εντολή, χωρίς να χρήζουν νοσηλείας, µέχρι την ανεύρεση κατάλληλου ιδρύµατος για τη φιλοξενία τους. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή µπορεί να έχει σηµαντική διάρκεια και η παραµονή παιδιών παιδιατρικά τµήµατα νοσοκοµείων για κοινωνικούς λόγους, ή σε παιδοψυχιατρικά τµήµατα ενώ δεν πάσχουν από ψυχική διαταραχή ή, πολύ περισσότερο, η φύλαξή τους σε χώρους κράτησης, συνιστούν σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωµάτων τους. Τα ενδιαφερόµενα παιδιά βρίσκονται ουσιαστικά 2 εγκαταλελειµµένα σε ένα άγνωστο περιβάλλον, χωρίς κατάλληλα ερεθίσµατα σε µια ιδιαίτερα δύσκολη και τραυµατική για αυτά περίοδο όπου χρήζουν αυξηµένης υποστήριξης. Συγχρόνως, η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει σοβαρά τη λειτουργία των νοσοκοµείων, λόγω της συµπεριφοράς και των ιδιαίτερων αναγκών των παιδιών αυτών, τα οποία, πέραν όλων των παραπάνω, καταλαµβάνουν κλίνες συχνά αναγκαίες για παιδιά που χρειάζεται να νοσηλευτούν. Κατά συνέπεια, ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί αναγκαία την σύσταση δοµών επείγουσας φιλοξενίας για την άµεση υποδοχή παιδιών που αποµακρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον, για το διάστηµα της αξιολόγησης της κατάστασής τους και µέχρι τη λήψη αποφάσεων για την επιµέλεια και την πιο µακρόχρονη φροντίδα τους. Οι δοµές αυτές θα πρέπει να παρέχουν ένα υψηλό επίπεδο υποστήριξης, δεδοµένων των αυξηµένων και πολύπλευρων αναγκών των ενδιαφερόµενων παιδιών και κατάλληλη οργάνωση βάσει των ηλικιακών αναγκών των τελευταίων. Ειδικότερα, θα πρέπει να διαθέτουν υψηλή στελέχωση και εξειδικευµένο επιστηµονικό προσωπικό για την κάλυψη των κοινωνικών, ψυχολογικών, ιατρικών και άλλων αναγκών των ενδιαφερόµενων παιδιών, ενώ ιδιαίτερη µέριµνα θα πρέπει να ληφθεί για τις γλωσσικές και πολιτισµικές ανάγκες παιδιών µεταναστών και προσφύγων. Η παραµονή στις δοµές επείγουσας φιλοξενίας θα πρέπει να περιλαµβάνει µια ολοκληρωµένη αξιολόγηση της κατάστασης και των αναγκών του κάθε παιδιού, τη διενέργεια των αναγκαίων ιατρικών εξετάσεων και ψυχολογική/παιδοψυχιατρική αξιολόγηση, κατά περίπτωση, τη διερεύνηση επιλογών όσον αφορά την τοποθέτηση κάθε παιδιού που δεν µπορεί να επιστρέψει στο οικογενειακό του περιβάλλον σε ίδρυµα πιο µακρόχρονης διαµονής, όπου είναι αναγκαίο, ή σε ανάδοχη οικογένεια, και την παροχή άµεσης υποστήριξης στο παιδί στην ιδιαίτερα δύσκολη αυτή φάση που διανύει. Σε ότι αφορά τον θεσµό της αναδοχής ανηλίκων ο Συνήγορος του Πολίτη έχει υπογραµµίσει κατ’ επανάληψη την ανάγκη συντονισµένης δράσης της Πολιτείας µε νοµοθετικά και διοικητικά µέτρα για την ανάπτυξη και διεύρυνση εφαρµογής του θεσµού σε όλη την επικράτεια, προτείνοντας: - - - - - Την ανάληψη της ευθύνης σχεδιασµού, συντονισµού και παρακολούθησης της εφαρµογής της αναδοχής (προδιαγραφών, διαδικασιών, διαθέσιµων πόρων και δεδοµένων) από φορέα εθνικής εµβέλειας, στελεχωµένο από επαγγελµατίες µε τεχνογνωσία και εξειδίκευση στην εφαρµογή του θεσµού. Την σύσταση του προβλεπόµενου «Εθνικού Μητρώου Αναδόχων Γονέων Ανηλίκων» από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, και προβλέψεις για την αξιοποίησή του από τις κατά τόπους κοινωνικές υπηρεσίες και εισαγγελίες. Την θέσπιση προβλέψεων για την άµεση τοποθέτηση παιδιών σε ανάδοχες οικογένειες από εισαγγελείς ανηλίκων, σε συνεργασία µε τις περιφερειακές κοινωνικές υπηρεσίες, µε την αξιοποίηση του Εθνικού Μητρώου Αναδόχων. Η δυνατότητα αυτή θα πρέπει να περιλαµβάνει πρόβλεψη για την καταβολή οικονοµικής ενίσχυσης στους αναδόχους. Τα προστατευόµενα παιδιά (ιδίως τα νήπια και βρέφη) δεν θα πρέπει να εισάγονται υποχρεωτικά σε ίδρυµα προκειµένου να τοποθετηθούν στη συνέχεια σε ανάδοχη οικογένεια. Μπορεί να προβλέπεται η ολιγοήµερη εισαγωγή τους σε νοσοκοµεία για ιατρικό έλεγχο, όπου αυτό είναι αναγκαίο, ή ο έλεγχος αυτός να πραγµατοποιείται σε εξωτερική βάση και τα παιδιά να τοποθετούνται άµεσα στις οικογένειες. Την κεντρική διάθεσή της προβλεπόµενης οικονοµικής ενίσχυσης των αναδόχων οικογενειών, ανεξαρτήτως του φορέα υλοποίησης της αναδοχής, µε µορφή επιδόµατος ώστε να έχει σταθερή ροή. Τη µέριµνα της Πολιτείας για την επιµόρφωση, εξειδίκευση και επιστηµονική εποπτεία των κοινωνικών λειτουργών και άλλων επαγγελµατιών στους οποίους ανατίθεται η εφαρµογή και παρακολούθηση του θεσµού ανά την επικράτεια. 3 - Την θέσπιση ενιαίας πολιτικής και πρωτοκόλλων διαδικασιών για τη διασφάλιση οµοιογένειας και ενιαίων πρακτικών κατά την υλοποίηση του θεσµού από διαφορετικές υπηρεσίες και φορείς. - Την διασφάλιση διεπιστηµονικότητας, συνέχειας στις παρεµβάσεις και εξειδίκευσης στις κοινωνικές υπηρεσίες που ασχολούνται µε το θεσµό, όπως και γενικότερα µε την παιδική προστασία. Την αποσαφήνιση αρµοδιοτήτων και θέσπιση πρωτοκόλλων συνεργασίας µεταξύ των κοινωνικών υπηρεσιών των ιδρυµάτων και της τοπικής αυτοδιοίκησης για την αποϊδρυµατοποίηση µέσω αναδοχής παιδιών που έχουν ήδη εισαχθεί σε ιδρύµατα. Οι κοινωνικές υπηρεσίες των ιδρυµάτων θα πρέπει να έχουν ως στόχο την προαγωγή της τοποθέτησης παιδιών σε ανάδοχες οικογένειες ή της επιστροφής τους στη φυσική οικογένεια όπου είναι εφικτό, για την ελαχιστοποίηση του χρόνου παραµονής τους σε ιδρύµατα Συντονισµένη δράση για την ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσµού σχετικά µε το θεσµό για την προσέλκυση υποψηφίων αναδόχων. Προγράµµατα εκπαίδευσης υποψήφιων αναδόχων και συστηµατική υποστήριξη και εποπτεία των οικογενειών που ήδη έχουν παιδιά σε αναδοχή από τις κατά τόπους κοινωνικές υπηρεσίας σε όλη την επικράτεια. Ειδικές προβλέψεις για την ανάδοχη φροντίδα παιδιών από ειδικές οµάδες: Οι προβλέψεις αυτές θα πρέπει, ενδεχοµένως, να περιλαµβάνουν την εξειδίκευση των οικογενειών βάσει ενδιαφέροντος, ικανοτήτων και ειδικής επιµόρφωσης και την δηµιουργία «υποµητρώων» εντός του Μητρώου Αναδόχων. - - - Όσον αφορά τον δεύτερο θεµατικό άξονα της Συνάντησης ∆ιαλόγου, περί περαιτέρω επεξεργασίας ενός πλαισίου αξιολόγησης και πιστοποίησης κρατικών και µη φορέων για την διασφάλιση των δικαιωµάτων των παιδιών, ο Συνήγορος, καταρχήν, υιοθετεί τη βασική θέση που διατυπώθηκε οµόφωνα κατά τη Συνάντηση περί επέκτασης του θεσµού της πιστοποίησης µε παράλληλη θέσπιση ποιοτικών κανόνων και προδιαγραφών λειτουργίας για όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της προστασίας και φροντίδας του Παιδιού. Επίσης, την θέση περί ∆ηµιουργίας Ενιαίου Εθνικού Μητρώου Φορέων παιδικής προστασίας/φροντίδας, µε ένταξη σε αυτό όλων των φορέων (κρατικών και µη) ανοικτής ή κλειστής φροντίδας παιδιών που πληρούν τις προβλεπόµενες ποιοτικές προδιαγραφές ως προς τη λειτουργία, το στελεχειακό τους δυναµικό και την παροχή υπηρεσιών. Σταδιακά - µε την παράλληλη θέσπιση τυχόν αναγκαίων µεταβατικών διατάξεων - η πιστοποίηση και η ένταξη στο Μητρώο θα πρέπει να λάβουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Ειδικότερα, όσον αφορά το ζήτηµα της πιστοποίησης ιδρυµάτων παιδικής προστασίας ιδίως εκείνων του ιδιωτικού τοµέα, ο Συνήγορος έχει ήδη επισηµάνει µε προηγούµενο έγγραφο προς το Υπουργείο σας το σοβαρό πρόβληµα της απουσίας θεσµικού πλαισίου όσον αφορά τις ελάχιστες προδιαγραφές για την στελέχωσή τους, τόσο σε επιστηµονικό προσωπικό όσο και ως προς την αναλογία προσωπικούφιλοξενούµενων παιδιών. Ως συνέπεια, όπως είναι γνωστό, αρκετά ιδρύµατα του ιδιωτικού τοµέα, ιδίως θρησκευτικού και εκκλησιαστικού χαρακτήρα, επικαλούµενα ανεπάρκεια οικονοµικών πόρων αλλά και συγκεκριµένες παιδαγωγικές αντιλήψεις τις οποίες εκπροσωπούν, λειτουργούν βασιζόµενα αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά στην προσφορά εθελοντών, χωρίς αυτό να απαγορεύεται ρητά από τη νοµοθεσία. Άποψη του Συνηγόρου είναι ότι το φαινόµενο αυτό θα πρέπει σταδιακά να εκλείψει και ότι, για το σκοπό αυτό, αναγκαία είναι η δηµιουργία ενός θεσµικού πλαισίου το οποίο θα θέτει, µεταξύ άλλων, ως προϋπόθεση για τη λειτουργία και, ιδίως, για την πιστοποίηση των Μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας Παιδιών, την τήρηση ελάχιστων προδιαγραφών για την στελέχωσή τόσο σε προσωπικό φροντίδας όσο και σε επιστηµονικό προσωπικό, συµπεριλαµβανοµένης της λειτουργίας σε αυτές κοινωνικής υπηρεσίας. Αντίστοιχες διατάξεις θα πρέπει επίσης να εξειδικεύουν και άλλες παραµέτρους που συνδέονται µε τη διασφάλιση των δικαιωµάτων των 4 ενδιαφερόµενων παιδιών, όπως την τήρηση αρχείων, την διαµόρφωση και περιοδική αναθεώρηση ενός εξατοµικευµένου πλάνου φροντίδας για κάθε παιδί, τη µέριµνα για την αποκατάσταση και την ελαχιστοποίηση του χρόνου παραµονής του στο ίδρυµα, την επικοινωνία µε την οικογένεια ή µε άλλα πρόσωπα του κοινωνικού του περιβάλλοντος, εφόσον αυτό δεν αντίκειται αποδεδειγµένα στο συµφέρον του, την διατήρηση δεσµών µε την κοινότητα και την διασφάλιση ότι οι απόψεις του παιδιού για θέµατα που το αφορούν ακούγονται και λαµβάνονται υπόψη, ανάλογα µε την ηλικία και την ωριµότητά του. Θεωρούµε τα παραπάνω αναγκαία προκειµένου η πιστοποίηση των φορέων ιδιωτικού τοµέα µη κυβερνητικού χαρακτήρα να εγγυάται την παροχή ποιοτικής φροντίδας µε σεβασµό στα δικαιώµατα των παιδιών όπως αυτά ορίζονται από τις διεθνείς συµβάσεις που έχει υπογράψει η χώρα µας και τους διεθνείς οργανισµούς. Για το λόγο αυτό άλλωστε έχουµε περιλάβει το θέµα αυτό και στα προτεινόµενα πεδία στα οποία ο Συνήγορος του Πολίτη εκτιµά ότι θα πρέπει να επικεντρωθεί το Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού στη χώρα µας. Πέραν των δοµών φιλοξενίας, ο Συνήγορος ενστερνίζεται τη θέση που εκφράστηκε κατά την παραπάνω Συνάντηση ∆ιαλόγου στο υπουργείο σας ότι η πιστοποίηση και η θέσπιση προδιαγραφών ποιότητας είναι αναγκαία για όλους τους φορείς που παρέχουν υπηρεσίες φροντίδας/προστασίας για παιδιά, συµπεριλαµβανοµένων των κοινωνικών υπηρεσιών στην κοινότητα. Περαιτέρω, το θεσµικό πλαίσιο όσον αφορά τις αρµοδιότητες και υποχρεώσεις κάθε φορέα που έχει ως αντικείµενο την παιδική προστασία, θα πρέπει να αποσαφηνιστεί µε την θέσπιση καθηκοντολογίων, λεπτοµερούς καταγραφής των αρµοδιοτήτων κάθε υπηρεσίας και πρωτοκόλλων συνεργασίας µεταξύ των υπηρεσιών που παρέχουν υπηρεσίες παιδικής προστασίας και φροντίδας, ιδίως εκείνων που υπάγονται σε διαφορετικά υπουργεία. Παράλληλα αναγκαία είναι η παροχή επιµόρφωσης των στελεχών που εργάζονται στους πιστοποιηµένους φορείς παιδικής προστασίας, καθώς και η θέσπιση ενός σαφούς θεσµικού πλαισίου για τον ρόλο, την εποπτεία και την υποστήριξη των εθελοντών. Με τιµή Γιώργος Μόσχος Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού