ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθμός Τεύχους 35 - ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2011 - Τιμή Τεύχους 0,50 c Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα - Τηλ.: 210 9219495 - Fax: 210 9586403 ΚΩΔ.: 6725 Aνοιξιάτικο τοπίο του δυτικού Ολύμπου Διαβάστε σε αυτό το Τεύχος • Συναινεσίες, συμβιβασίες και άλλοι ... «διανοούμενοι» • Κυπριακές παροιμίες • Λίθοι και διάφορα αντικείμενα στην ελληνική λαϊκή Θεραπευτική • Αισώπεια Μυθολογούμενα • Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα κουλτούρας • Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το περιβάλλον XΟΡΟΣΤΑΣΙ 2 Σημείωμα του εκδότη Η χαοτική οικονομική κατάσταση, που όλοι βιώνουμε στις μέρες μας, δεν πλήττει μόνο τα, ούτως ή άλλως, πενιχρά εισοδήματα των εργαζομένων και των μικρομεσαίων κοινωνικών στρωμάτων αλλά πλήττει και τον Πολιτισμό μας και μαζί τα Γράμματα και τις Τέχνες. Αποτέλεσμα αυτής της καταλυτικής πολιτικής που εφαρμόζουν οι εντολοδόχοι κυβερνώντες, ως φερέφωνα αλλότριων συμφερόντων, οδήγησε στην κατάπτωση του βιοτικού επιπέδου του λαού αλλά και στη συρρίκνωση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων των μαζικών Φορέων, οι οποίοι αγωνίζονται, με νύχια και με δόντια, να περισώσουν ό,τι μπορεί να περισωθεί από τον Πολιτισμό μας, με το υστέρημά τους και την αυτοθυσία τους και με παντελή απουσία της κρατικής ενίσχυσης. Ένα από τα θύματα αυτής της καταστροφικής και ανθελληνικής πολιτικής είναι και η περικοπή της ατέλειας στο ταχυδρομείο όλων των εντύπων (εφημερίδων, περιοδικών, ενημερωτικών φυλλαδίων κ.λπ.) από το Υπουργείο Τύπου. Η πράξη αυτή της Κυβέρνησης οδήγησε αρκετούς μικροεκδότες περιοδικών εντύπων να αναστείλουν την έκδοσή τους λόγω έλλειψης οικονομικών δυνατοτήτων να ανταποκριθούν στο δυσβάστακτο κόστος των ταχυδρομικών τελών, έστω και αν αυτά, τελικά, μειώθηκαν από εκείνα που, αρχικά, είχαν εξαγγελθεί, επειδή, σε πολλές περιπτώσεις, τα ταχυδρομικά έξοδα ξεπερνούν ακόμη και τα εκδοτικά έξοδα. Άλλοι, πάλι, εκδότες αναγκάστηκαν να περικόψουν τον αριθμό των παραληπτών για να περιορίσουν, αντίστοιχα, τα έξοδα αποστολής και να μπορέσουν να συνεχίσουν την κυκλοφορία τους. Δυστυχώς, αυτήν την δεύτερη επιλογή είναι αναγκασμένο να ακολουθήσει και το ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ, μειώνοντας τους αποδέκτες του, μέσω του ταχυδρομείου. Μπορεί, βέβαια, η διακοπή έκδοσης των εντύπων να αποτελούσε πάγια επιδίωξη των εμπνευστών αυτής της καταστροφικής πολιτικής, για να φιμώσουν κάθε ελεύθερη και ακηδεμόνευτη φωνή που ακούγεται, πολύ συχνά, μέσα από τα εκατοντάδες μη φιλοκυβερνητικά έντυπα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Ωστόσο, εμείς θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας, ενάντια στις όποιες αντιλαϊκές επιλογές των κυβερνώντων, ώστε το ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ, να παραμείνει ως ένας ακόμη Φάρος του Πολιτισμού και της Ελευθεροτυπίας, πάντα, με την ουσιαστική στήριξη των φίλων του που το χρηματοδοτούν, κάθε φορά, και όλων των συνεργατών του και των σταθερών, επί χρόνια, αναγνωστών του. Για το λόγο αυτό, σύντομα θα αρχίσει η αποστολή του προς όλους τους αναγνώστες και μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ώστε να φθάνουν, και πάλι, τα μηνύματά του προς κάθε γωνιά της χώρας. Τέλος, εκφράζουμε την ελπίδα μας ότι οι νέοι γενικότεροι λαϊκοί αγώνες, που αναπτύσσονται, σήμερα, θα επιφέρουν εκείνες τις ανατροπές ώστε να σταματήσει ο κατήφορος της χώρας μας, για να καρπίσουν, και πάλι, όλα τα δένδρα του ανεξάντλητου και μοναδικού Πολιτισμού μας, όπως είναι ο Τύπος, οι Τέχνες, η Παιδεία κ.ά. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Σημείωμα εκδότη ................................................................................................ 2 - Συναινεσίες, συμβιβασίες και άλλοι ... “διανοούμενοι”, του Βασίλη Φίλια ......... 3 - Κυπριακές παροιμίες (Με αφορμή ένα βιβλίο του Κύπρου Κουρτελλάρη), του Μιχαήλ Γ.Μερακλή ....................................................................................... 4 - Λίθοι και διάφορα αντικείμενα στην ελληνική λαϊκή Θεραπευτική, του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου ................................................................................. 7 - Αισώπεια Μυθολογούμενα, του Μανόλη Βαρβούνη ........................................ 12 - Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα κουλτούρας, του Ντάνιελ Γιάκοτς .14 - Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το περιβάλλον, του Κων/ντίνου Β. Χιώλου ............. 18 - Διεθνές Ελληνο-Κορεάτικο Συμπόσιο .............................................................. 20 - Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, του Γιάννη Μάτσιου ....................................... 21 - Tιμητική διάκριση στον εκδότη του περιοδικού «Χοροστάσι» Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη, από το Πανεπιστήμιο ΜIN ZU του Πεκίνου της Κίνας ................. 22 - Δράση του ΚΕΧΟΛΠ: Εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό ταξίδι του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. στον Όλυμπο και την Ελασσόνα ..................................................................... 24 - 11η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών ............................... 25 - Βιβλιοπαρουσίαση: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας και Λαϊκός Πολιτισμός. Νεωτερικά Λαογραφικά, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2011, σσ. 246, της Νικολέττας Δ. Περπατάρη ................................................. 26 - Γλυπτική Γιώργου Ζογγολόπουλου .................................................................. 28 - Θήλυ-Anima-Devi -Θηλυκή Ενέργεια-Μια πρωτοποριακή παράσταση της Γιώτας Κουνδουράκη ................................................................................. 30 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Χοροστάσι Eκδότης - Διευθυντής: Δρ Κώστας Σαχινίδης Ιδιοκτησία-Έκδοση: Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134 17676 Καλλιθέα Τηλ.: 210 9219495 Fax: 210 9586403 e-mail: [email protected] Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Καθηγ.. Βασίλης Φίλιας Καθηγ. Μιχαήλ Μερακλής Καθηγ. Γιάννης Μότσιος Δρ Γεώργιος Αικατερινίδης Καθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης Διεύθυνση Σύνταξης: Μαρία Άνθη Φιλολογική Επιμέλεια: Δρ Nικολέττα Δ. Περπατάρη Επεξεργασία κειμένων: Ευαγγελία Μιστιλοπούλου, Ιωάννα Μιστιλοπούλου, Άννα Κακοπέτρου, Αλέξης Κιτσαντάς, Γ. Μαρούλης, Μαργαρίτα Γράψα, Σοφία Κολοβού Επεξεργασία φωτογραφιών: Studio Στάθη Σαχινίδη Κυψέλης 35, Αθήνα, τηλ.: 2108842679 Γραμματεία - Οικονομικές Ενισχύσεις: Χριστίνα Κεκάκη • Τηλ.: 2109566132 Λογαριασμός Εμπορικης Τραπέζης: 025/30198174 Διαδικτυακός Τόπος: ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ/ΚΕΧΟΛΠ www.sachinides.com Σελιδοποίηση: Εύη Γκαντήραγα Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες Ι. Γκαντήραγας & ΣΙΑ ΟΕ Γερανίου 7, Αθήνα, Τηλ.: 210 5244309 Ετήσιες Συνδρομές: Εσωτερικού: Φυσικά Πρόσωπα: 20€ Δημόσιοι Οργανισμοί: 25€ Εξωτερικού: 25€ Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σημείωση της Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομική ενίσχυση και τις συνδρομές των μελών και των φίλων του, καθώς και με λίγες μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς). ISSN 1791-6712 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 3 Συναινεσίες, συμβιβασίες και άλλοι ... «διανοούμενοι» του καθηγητή Βασίλη Φίλια, πρώην Πρύτανη Παντείου Πανεπιστημίου Η κυβέρνηση υποτέλειας, εθνικής μειοδοσίας και λαϊκής καταλήστευσης αφού εξήντλησε όλο το οπλοστάσιο των ψευδολογιών της εξαπάτησης και της ασύδοτης κινδυνολογίας προσφεύγει στο εφεδρικό σώμα κάποιων υποτιθέμενων προσωπικοτήτων ευρύτερου κοινωνικού κύρους. «Προσωπικοτήτων, χωρίς πρόσωπο, αλλά με λιγότερο ή περισσότερο βαρύγδουπους τίτλους και αντίστοιχα κατασκευασμένη πνευματική «ακτινοβολία». Γνωστοί μας – άγνωστοι εκ του παρελθόντος τους, έρχονται άλλοτε να μας συνετίσουν, άλλοτε να μας νουθετήσουν. Αναφερόμαστε στο κείμενο των 32 της 2/6/2011 και στο κείμενο των 11 της 15/6/2011. Στόχος τους – target group αγγλιστί - οι μάζες των ανθρώπων των πλατειών, που αναπάντεχα τολμούν να παρεμβαίνουν στο παιχνίδι της εξουσίας και των μέχρι τώρα αμετακίνητων κατεστημένων πολιτικών ισορροπιών. Αριθμητικά ελάχιστοι οι κύριοι αυτοί, αλλά «εκλεκτοί», επιχειρούν να λειτουργήσουν ως καθοδηγητές της κοινής γνώμης, την οποία θέλουν να εγκλωβίσουν και να ευνουχίσουν. Χωρίς ιστορία, χωρίς κοινωνική προσφορά, χωρίς στην πλειοψηφία τους να έχουν εκπληρώσει τα στοιχειώδη καθήκοντά τους απέναντι στη χώρα τους παίρνουν αυθαίρετα το δικαίωμα να παρέμβουν καταγγελτικά σε βάρος του ελληνικού λαού, σε βάρος των ενεργών πολιτών. Επιεικές το «χωρίς ιστορία», δεδομένου ότι πολλοί από αυτούς έχουν χάσει την έξωθεν καλή μαρτυρία ανεπιστρεπτί ως διαπρύσιοι υποστηρικτές του σχεδίου Ανάν και εθνικοί μειοδότες όλων των επιπέδων (συγκεκριμένα: Χ. Ρόζενστάιν-Ροζάκης, Ν. Αλιβιζάτος, Θ. Βερέμης, Γ. Θεοδωρόπουλος, Δ. Σαββόπουλος, Ο. Καλογήρου, Γ. Παγουλάτος, Κ. Παπαγεωργίου, Λ. Τσούκαλης). Χωρίς κομματική ταυτότητα, αλλά με σαφή πολιτική πρόσδεση με την κυβερνητική παράταξη οι περισσότεροι δεν δίστασαν να καταλάβουν υπουργικούς θώκους και αξιώματα όπως ο Μ. Σταθόπουλος, ο Ν. Αλιβιζάτος, ο Χ. Ροζάκης ως εξ απορρήτων του αρχιερέως της εθνικής μειοδοσίας Κ. Σημίτη. Ακόμα «προσωπικότητες» που επιχειρούν να βγουν στο προσκήνιο (όπως π.χ. ο κ. Θ. Διαμαντόπουλος, διά της αντιδικίας του με τον «άρχοντα της νύχτας» κ. Στηβ Κακέτση) ή άνθρωποι που αντιλαμβάνονται την ανάληψη πανεπιστημιακών αξιωμάτων ως εφαλτήριο για να μεταπηδήσουν στην πολιτική όπως ο νεόκοπος πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γ. Τσάλτας. Τέλος, Ακαδημαϊκοί που έχουν λάμψει διά της απουσίας τους σε όλα τα κρίσιμα πνευματικά θέματα: το γλωσσικό, τη στρεβλή διερμηνεία της ιστορίας, τον πολιτισμικό εκβαρβαρισμό. Και τα δύο κείμενα στα οποία αναφερόμαστε είναι δόλια και ως προς τη διατύπωση και ως προς τη στοχοθέτηση. Δόλια διότι ενώ υποτίθεται ότι απευθύνονται σε όλους τους Έλληνες, στηλιτεύουν μόνο τους αντιμνημονιακούς, όσους δεν ευθυγραμμίζονται με τη γραμμή της υποτέλειας και του εθνικού ξεπουλήματος που ακολουθεί η κυβέρνηση. Συναίνεση την οποία βαφτίζουν «εθνική ομοψυχία» και γαία πυρί μιχθήτω. Μονόδρομος το μνημόνιο που ψηφίστηκε αδιάβαστο, αδιάφορο αν κονιορτοποιεί τα λαϊκά εισοδήματα και συνιστά κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας. Μοναδική λύση το μνημόνιο και ας έχει οδηγήσει τη χώρα σε πλήρες οικονομικό, κοινωνικό και εθνικό αδιέξοδο. Αρκεί, που το υποστηρίζουν οι ημίθεοι αυτοί που καταδέχονται να κατέβουν από τις κορυφές του Ολύμπου για να συνετίσουν τους κοινούς θνητούς. Σ’ αυτούς - ημίθεοι γαρ - δεν χρειάζονται οικονομικές γνώσεις, πληροφορίες, δεν χρειάζονται καν επιχειρήματα, αυτοί γνωρίζουν τα πάντα με θεϊκή επιφοίτηση. Νουθετούν, λοιπόν, τους παρασυρμένους και παραπλανημένους των πλατειών, που τα κίνητρά τους είναι φθηνά και ταπεινά. Όσο και αν συμπάσχουν μαζί τους οι ημίθεοι οφείλουν να τους κάνουν να συνειδητοποιήσουν: • ότι ο ίδιος ο λαός έχει βαρύτατη συνευθύνη για την κρίση (άλλη διατύπωση του παγκάλειου «μαζί τα φάγαμε»), • ότι οι ξένοι καταβάλλουν «επώδυνο τίμημα» για να μας σώσουν οι ξένοι πολίτες -αφήνουν να εννοηθεί- και όχι η διεθνής των τοκογλύφων, των παγκόσμιων οικονομικών δολοφόνων και των κέντρων καταλήστευσης των φτωχών και αδύνατων λαών, • ότι ο άνθρωπος του πεζοδρομίου ευθύνεται για το ότι «χάσαμε τη μάχη της ειρήνης» και δεν υπήρξε οικονομική ανάπτυξη στη χώρα μας. Όχι βέβαια -προς θεού- το διεθνές και ντόπιο παρασιτικό κεφάλαιο και οι μίσθαρνες ηγεσίες όλων των κατηγοριών. συνέχεια στη σελ. 13 4 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Κυπριακές παροιμίες (Με αφορμή ένα βιβλίο του Κύπρου Κουρτελλάρη) του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, Ομ. Καθηγητή Ο Κ θ ή Λαογραφίας Λ ί του Πανεπιστημίου Π ί Αθηνών Αθ ώ Για την παροιμία – η λέξη είναι αρχαία ελληνική- έχει δοθεί πλήθος ορισμών, από δικούς μας και ξένους, με πρώτο τον Αριστοτέλη, τον οποίο και απασχόλησε σοβαρότερα, στο πνεύμα μιας ευρύτερης και ουσιαστικής άποψης που είχε για ό,τι σήμερα λέμε λαϊκό πολιτισμό. Πάντως σχεδόν όλοι οι ορισμοί δεν κατορθώνουν να καλύψουν ολόκληρο το εύρος των μορφών, των χρήσεων, των λειτουργιών της παροιμίας. Στη σημερινή αναφορά μου στις κυπριακές παροιμίες, όπου δεν θα είμαι σχολαστικός (και οφείλω ακόμα να είμαι σύντομος), δεν θα εγκύψω στο ζήτημα του ορισμού ή των ορισμών τους, περιοριζόμενος να σημειώσω, ότι ο λεξικογράφος Ησύχιος (5. μ.Χ. αιώνας) ορίζει την παροιμία σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης: «παροιμία, βιωφελής λόγος, παρά την οδόν λεγόμενος, οίον παροδία». Αλλά τι σημαίνει αυτό το: «παρά την οδόν λεγόμενος»; Προφανώς σημαίνει, λεγόμενος στην οδό, στην πορεία μιας αφήγησης. Ή, όπως γράφει ο καθηγητής Δημήτριος Λουκάτος όμορφα συσχετίζοντας και με το πρώτο μέρος του ορισμού («λόγος βιωφελής»): «είταν κάτι συνοδευτικό και βοηθητικό για τους ανθρώπους η παροιμία, είτε στη ρύμη του λόγου τους (εν παρόδω), είτε στο δρόμο της όλης πορείας τους στη ζωή». «Κι εξακολουθούν να είναι, συνεχίζει, σε όλους τους λαούς, ράβδοι στηρίγματος για την καλύτερη έκφραση και για τη σοφότερη αντιμετώπιση της ζωής». Το είδος πράγματι έχει μια συνέχεια μακράς, μακρότατης διάρκειας, απόδειξη του στοχαστικού περιεχομένου, αλλά και της εντέλειας της μορφής της, ώστε να μην παλιώνει, να μην ξεπερνιέται με τον καιρό, όπως άλλα είδη της λαϊκής, αλλά και της προσωπικής λογοτεχνίας. Ήδη ο Αριστοτέλης πίστευε (και μάλλον μιλούσε έτσι ακούγοντας να τις λένε πολύ γεροντότεροι του, που θα τις είχαν κι αυτοί ακούσει από παλαιοτέρους) ότι οι παροιμίες είταν «παλαιάς (…) φιλοσοφίας (…) εγκαταλείμματα περισωθέντα διά συντομίαν και δεξιότητα». Έχουν περιβληθεί, έγραφε και ο λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης, ύστερα βέβαια από αιώνες και αιώνες, «το απόλυτον κύρος της παλαιότητος και της παραδόσεως». Συνάδοντας προς τον ίδιο το λαό, ο οποίος λέει: « τα παλαιικά λόγια δεν παράρχονται» (Κρήτη) ή : «των πρωτινών τα λόγια Θεού λόγια» (Σίφνος) και ακόμα πιο κατηγορηματικά, «των πρωτινών τα λόγια ειν’ ευαγγέλια» (Κύθηρα). Και από το βιβλίο του Χρίστου Κουρτελλάρη, το φροντισμένο σχολιαστικά και φιλολογικά από το γιο του, από το οποίο εύλογο είναι να αντλήσω το υλικό για να παρουσιάσω το θέμα μου, που είναι οι κυπριακές παροιμίες, παίρνω την ομόλογη ρήση: «οι πρωτινοί νηστεύκαν σαράντα μέρες για να πουν έναν λόον τζ’ ο λόος τους εμείνισκεν αθθύμιον», ρήση που προσδίδει στους λόγους των «πρωτινών» και μιαν έννοια ιερότητας σχεδόν, μέσα από μια σχέση λατρείας. Έτσι άλλωστε, όπως πολλές παροιμίες διέτρεξαν τους αιώνες, προσέλαβαν, επιπλέον των επικαιρικών, ιστορικών στοιχείων, και στοιχεία ή ουσίες που υπερβαίνουν την επικαιρικότητα και την προσδιορισμένην ιστορικότητα, ισχύουν για πάντα. Ίσως είχε δίκιο ο Στίλπων Κυριακίδης που υποστήριζε, ότι «εις τα βραχέα ταύτα φρασίδια δύναται κανείς άνευ υπερβολής να είπη ότι κατοπτρίζεται ολόκληρος η ψυχή και ο βίος ενός εκάστου λαού (…). Μύθοι και παραδόσεις, ήθη και έθιμα, δοξασίαι και προλήψεις, η λαϊκή φιλοσοφία και το δίκαιον, κοινωνικαί αντιλήψεις και καταστάσεις νεώτεραι και παλαιότεραι (…) ευρίσκονται αποτυπωμέναι εις τας βραχείας ταύτας ρήσεις…». Με δεδομένο, λοιπόν, τον πλούτο των παροιμιών στην Κύπρο μπορεί κανείς να αναλογιστεί τι αποθησαυρίστηκε σ’ αυτές από τον πολιτισμό, την ιστορία, τη νοοτροπία, τις συμπεριφορές του λαού. Π.χ. με τις 469 παροιμίες της ενότητας του βιβλίου για τους αγρότες και την αγροτική ζωή έχουμε, θα έλεγα, και μιαν εισαγωγή στη γεωργική και την κτηνοτροφική δραστηριότητα, μ’ ένα πλήθος κωδικοποιημένων παραγγελμάτων, συμβουλών κ.λ.π., άσχετα και πέρα από το στοιχείο της μεταφορικής χρήσης τους, όπως συμβαίνει μ’ ένα μεγάλον αριθμό παροιμιών γενικά. Σ’ αυτή την μύηση στην αγροτική ζωή βοηθεί τα μέγιστα και ο πλούτος και διαφωτιστικός σχολιασμός που έκανε ο κ. Κουρτελλάρης. Δίνω ένα παράδειγμα. Λέει η παροιμία: «Το νερό του Οκτώβρη τζαι του Μάρτη αμ μεν έσεις τόπο να το βάλεις, βαλ’ το μές στο πιθάρι». Και το σχόλιο διευκρινίζει: «Με αυτό τονίζεται η ση- Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ μασία της χρησιμοποίησης των νερών κατά τους μήνες Οκτώβρη και Μάρτη και των περισσευμάτων που πρέπει να αποθηκεύονται. Μέσα σε αυτό το πνεύμα είναι και η περισυλλογή νερού με την ανέργεση φραγμάτων και υδατοδεξαμενών- τα πρωτοβρόχια του Οκτώβρη κρίνονται εξαιρετικά, γιατί περιέχουν μέσα λιπαντικά στοιχεία τα οποία παρασέρνουν από τη γη, όπως κοπριά κ.ά. Το ίδιο και οι βροχές του Μάρτη θεωρούνται χρήσιμες γιατί είναι οι τελευταίες και σίγουρα χρειάζονται για την ολοκλήρωση της παραγωγής». Αλλά βέβαια η παροιμία δεν έχει μόνο – κάθε άλλο μάλιστα – τη σημασία ενός σπουδαίου περιεχομένου. Η άλλη μέγιστη αρετή της είναι η «δεξιότης», όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, στο σχηματισμό της μορφής της, που την ανυψώνει, ακριβώς, στην περιωπή των μορφών της τέχνης. Και η πιο απλή, η πιο αυθόρμητη φράση, βγαλμένη από συνειδήσεις που ωρίμασαν σε ένα περιβάλλον φυσικής αμεσότητας, άμεσης σχέσης με τη Φύση, αυτό το μοναδικό εργαστήρι παραγωγής ανεξάντλητων εικόνων και ιδεών, είχε το ανάλογο αντίκρισμα. Κανένας δεν ξέρει ποιος είπε λ.χ. την ακόλουθη φράση για περιπτώσεις συγκρούσεων που φέρνουν το θάνατο, για περιπτώσεις φόνου: «έβκαλέν τον που την μυρωδκιάν του ψουμιού», όμως αυτή είναι μια έξοχη, ποιητική στη συνεκδοχή της φράση, που ξεχώρισε κάποιο πολύτιμο στοιχείο τη ζωής, - τουλάχιστον σε προηγούμενες κοινωνίες,- για να εκφράσει με το μέρος – το ευλογημένο ψωμί- το όλο.(Θυμάμαι που ο Γιάννης Ρίτσος έχει γράψει: «Θα κόψω μια μπουκιά ζεστό ψωμί σα να τσιμπάω το μάγουλο του κόσμου. Γιατί, ξέρεις,/ ο κόσμος είναι μια ευωδιά ζεστού ψωμιού…»). Και βέβαια ολόγυρα ακούγονταν οι πασίγνωστες παροιμίες όπως: «το ψωμιν εν ο βασιλιάς του σπιδκιού» ή η ωραία κυπριακή: «Απόν εγιώρκησεν σιτάριν τον κόσμον αν εχάρην», δίνω και το σχολιασμό της: «Ελέγετο από τους αγρότες για να τονιστεί ότι το ψωμί παράγεται από το σιτάρι, που η παραγωγή του αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για διατροφή, επιβίωση και ευημερία της οικογένειας και του κοινωνικού συνόλου». Και πάλι η όμορφη παροιμία: «Έψ ψουμίν αμισήτον» για όποιον «προσελκύει την αγάπη και συμπάθεια άλλων με τους καλούς τρόπους και τις αρετές που διαθέτει και ουδέποτε τον μισεί κάποιος, όπως κανείς δεν μισεί το ψωμί». Είναι λοιπόν οι παροιμίες πρότυπα επιγραμματικού λόγου με πύκνωση νοηματική. Αυτό το τελευταίο, που επιτείνεται και από το γεγονός, ότι αυτές πλάστηκαν ως επί το πλείστον σε καιρούς πολιτισμικά διάφορους από τους δικούς μας, απαιτεί συχνά και μια καταβολή ιδιαίτερης σκέψης και διανοητικής ενέργειας, όπως συμβαίνει, θα έλεγα, και με τη σοβαρή ποίηση, η οποία επίσης απαιτεί, με τη συμβολική, μεταφορική, εν γένει 5 αποκλίνουσα από τη βατή της καθημερινής ομιλίας γλώσσα, και διανοητική, δίπλα στη συναισθηματική, μέθεξη. Και τέλος πρέπει να προσθέσουμε τον εικονικό χαρακτήρα που έχει ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός παροιμιών( αν θέλαμε να ακριβολογήσουμε θα λέγαμε ίσως όλων των παροιμιών, αλλιώς πηγαίνουμε στην ιδιαιτερότητα του γνωμικού), την ιδιότητά της να παριστάνει μιαν εικόνα. Είναι χαρακτηριστικό, ότι πολλών παροιμιών του τόμου δίνονται και τα σκίτσα τους. Υπάρχει π.χ. η παροιμία: «ο άρκοντας έφαν τζ έβρασεν τζ ο φτωχός έφαν τζαι ρίασεν». Βεβαίως «δείχνει χαρακτηριστικά την κοινωνική ανισότητα και τις κοινωνικές διακρίσεις» με τη διαφορά της «ποιότητας ζωής και βιοτικού επιπέδου μεταξύ φτωχού και πλούσιου», αλλά πέρα από το μήνυμα υπάρχει και ο εικονικός τρόπος, σχεδόν σκηνικός, που αυτό δίνεται, σαν να προβάλλονται σε μιαν οθόνη, στην οθόνη μου έρχεται να πω του θεάτρου σκιών, του Καραγκιόζη, οι δύο φιγούρες που ενσαρκώνουν δύο διαφορετικές μοίρες, τυπικούς εκπροσώπους δύο διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων Όσον αφορά το περιεχόμενο, παρατηρούμε και κάτι άλλο που χαρακτηρίζει τις παροιμίες, μια αντιφατικότητα, δηλαδή το φαινόμενο, μια παροιμία να ανατρέπει το νόημα και το μήνυμα μιας άλλης. Αλλά κι αυτό μπορεί ή και πρέπει να το δει κανείς ως δείγμα λεπτής και στοχαστικής παρατήρησης της ζωής και του κόσμου, που βρίθει από αντιθέσεις, αντιφάσεις και αντινομίες. Έτσι οι παροιμίες που εκφράζουν αντίθετα νοήματα διδάσκουν, τελικά, τη σχετικότητα των πραγμάτων, διδάσκουν πως δεν είναι εύκολο – τελικά είναι και ανέφικτο- να κλείνουμε τις στάσεις και τις χειρονομίες μας μέσα σε άτεγκτους, σιδερένιους κανόνες. Αν αποτελεί γεγονός η διαφορετικότητα στην ποιότητα ζωής εν γένει και στη διατροφή π.χ. ειδικότερα πλούσιων και φτωχών, αυτό δεν σημαίνει οπωσδήποτε, ότι ο πλούσιος σώθηκε από αυτό το γεγονός και ο φτωχός είναι χαμένος. Υπάρχει μια παροιμία, η οποία δεν υποτιμά τη σημασία της διεκδίκησης της οικονομικής ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά συγχρόνως υποδηλώνει και τη σχετικότητα αυτών των διεκδικήσεων, υποδηλώνει, ότι δεν πρέπει να απολυτοποιούνται επιμέρους περιπτώσεις, να γίνονται αυτοσκοπός: «Με απόφαεν εδράφην με απόν έφαεν εχάθην». Υπάρχει κι ένα σκίτσο που εικονογραφεί την παροιμία, δείχνει έναν αδύνατο που απευθύνεται σ’έναν κοιλαρά και τον ρωτάει (ενώ και η παροιμία είναι αριστερά γραμμένη σαν ένα σύνθημα): «εν εκατάλαβες την παροιμίαν;». Πολύ σωστά σχολιάζει ο κ. Κουρτελλάρης, αλλάζοντας, για να το πούμε έτσι, φωτισμό τώρα, κι αφήνοντας στο ημίφως το ζήτημα της κοινωνικής αντίθεσης ανάμεσα στον προνομιούχο 6 XΟΡΟΣΤΑΣΙ πλούσιο και στο μη προνομιούχο φτωχό: η παροιμία λέγεται, γράφει, «για να τονιστεί ότι η υπερκατανάλωση δεν σώζει οποιονδήποτε, όπως επίσης και η υποκατανάλωση δεν καταστρέφει τον άνθρωπο». Αλλά οι αντιθέσεις αντανακλώνται και στο επίπεδο της μορφής, γίνονται και στοιχείο αισθητικής, το ορθότερο ίσως είναι να πούμε, ότι αισθητική και περιεχόμενο παρουσιάζουν μια σπάνια οργανική ενότητα στις παροιμίες. «Φύλαε στην καλoγρονιάν, να σου βρεθούν στην κακογρονιάν» είναι ένα παράδειγμα αντιθετικής εκφοράς της συμβουλής για «τη σημασία και την ανάγκη της αποθήκευσης και αποταμίευσης από τη συγκομιδή της πλούσιας, παραγωγικής χρονιάς, έτσι που να υπάρχουν και σε περιόδους κακής ή λίγης παραγωγής». Αλλά οι περιπτώσεις αντιθετικής εκφοράς είναι πολυαριθμότατες. Δίνω μερικά παραδείγματα: « Αμ’ μεν είσεν πολλούς, οι νούσιμοι εν εζιούσαν». «Ούλλοι πίσω μας τζαι τούτος ομπρός μας». Πρέπει να υποθέσουμε πως λέγεται από πρόσωπα ισχυρά, που κατά κανόνα τα κατηγορούν ή τα κακολογούν κρυφά, από πίσω τους, αλλά κάποιος βρίσκεται με το θάρρος της γνώμης και ό,τι έχει να πει το λέει μπροστά τους (κάτι που κινεί την εκτίμηση ή και την οργή τους). Αλλά ο λαϊκός άνθρωπος παίζει με τις αντιθέσεις: «ανάρκα για τα παιδκιά σου/ τζαι πυκνά για τα χτηνά σου» (υποδεικνύεται να «γίνεται η σπορά αραιά για την παραγωγή σιτηρών και πυκνά για σκοπούς κτηνοτροφίας»). Αρέσει πολύ και η χρωματική αντίθεση: «Όσην ασπράδα έσει το γάλαν, τόσην μαυράδαν έσει η καρκιά του βοσκού» (εξαιτίας των τεράστιων δυσκολιών και των κόπων των κτηνοτρόφων στην παραγωγή τους). Την τάση αυτή για αντιθετική έκφραση των πραγμάτων, η οποία διακρίνει το λαϊκό άνθρωπο που χρησιμοποιεί τις παροιμίες, πρόσεξε και ο κ. Κουρτελλάρης. Ιδίως για το κεφάλαιο των παροιμιών που αναφέρονται στον άνθρωπο γράφει εισαγωγικά: «στο κεφάλαιο αυτό (…) κατατάξαμε τις παροιμίες(…) δημιουργώντας υποκατηγορίες που περικλείουν μέσα τους το στοιχείο της αντίθεσης που βρίσκονται με άλλα λόγια σε αντιδιαστολή, δημιουργώντας μέσα από την αντίθεση τη θέση, μέσα από το αρνητικό το θετικό. / Έτσι, κοντά στις κατηγορίες που παρουσιάζουν, για παράδειγμα, κάποια θετικά ή υπογραμμίζουν κάποια αρνητικά του χαρακτήρα του ανθρώπου, υπάρχουν και οι κατηγορίες εκείνες που συνδυάζουν και τα δύο. «Έξυπνοι – βλάκες», «τρελλοί – νούσιμοι», «αξιόπιστοι – αναξιόπιστοι» είναι μερικές τέτοιες κατηγορίες όπως τις έχουμε δημιουργήσει και έχουμε κατατάξει συγκεκριμένες παροιμίες. Σημειώνεται ότι οι κατηγορίες αυτές ασφαλώς δεν υπάρχουν κάπου γραμμένες σαν σημείο αναφοράς, αλλά απλά είναι αποτέλεσμα διαχωρισμού του γράφοντος μέσα από υπαρκτές και Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 κοινά αποδεκτές, πιστεύουμε, έννοιες και αξίες». Το τεράστιο αποθησαυρισμένο υλικό έχει καταταχθεί στις εξής μεγάλες ομάδες (με πολλές υποδιαιρέσεις): 1. Αγρότες και οι περί την αγροτική ζωή παροιμίες 2. Άνθρωπος και οι περί τον άνθρωπο παροιμίες 3. Κοινωνία και οι περί την κοινωνία παροιμίες 4. Εργατικά 5. Οικονομικά 6. Περί την ανθρώπινη υγεία, ασθένειες και γιατροσόφια 7. Φύση και περιβάλλον 8. Τα «μιλλωμένα»(οι πολύ τολμηρές παροιμίες) 9. Τουρκικές 10. Ποιητικά δίστιχα και τετράστιχα 11. Διάφορα Θα σταθώ, ακόμα, λίγο στην ομάδα για τη φύση και το περιβάλλον, όπου είναι συγκεντρωμένες 277 παροιμίες. Γενικά συναντάμε στις λαϊκές παροιμίες μια πρώιμη οικολογική συνείδηση, όταν ο άνθρωπος δεν είχε φανερώσει με τον αχαλίνωτο τρόπο της τεχνολογίας τη δαιμονισμένη δική του φύση. Έλεγε: « Απόσει δέντρον έσσει όσσον [σκιάζ] τζ’ απόσει οσσιόν τζοιμάται». Ορθά ο κ. Κουτελλάρης εξηγεί τη μεταφορική χρήση της παροιμίας, αλλά συγχρόνως εξαίρει και τη φανερή αγάπη στο δέντρο που αυτή εκφράζει: «Χρησιμοποιείται για περιπτώσεις κάλυψης από φροντίδες, μέσα και εξυπηρέτηση αναγκών ή άλλων προσώπων, ενώ η παροιμία υποδεικνύει, ότι πρέπει να καλλιεργείς και να φροντίζεις τα δέντρα για να έχεις και ν’ απολαμβάνεις τα αγαθά». Πράγματι έχει σημασία το γεγονός ότι, προκειμένου να εκφράσει η παροιμία μεταφορικά την ανάγκη να υπάρχει μια προστασία, μια «κάλυψη» στις ενέργειες του ανθρώπου, κατέφυγε στην εικόνα του ευεργετικότατου γι’ αυτόν δέντρου. Και απλούστερα και ευθύτερα, χωρίς το περίτεχνο της μεταφοράς, ο παροιμιακός λόγος παραγγέλλει: «Θέλεις να πνάσεις τζαι να χαρείς, πήαιννε στο δάσος». Σήμερα, αλίμονο, πηγαίνει ο άνθρωπος στα δάση για να τα κάψει πρώτα και να τα οικοδομήσει στη συνέχεια: για τα πολεοποιήσει, όπως λέει ο Γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Ανρί Λεφέβρ. Ανάμεσα στις παροιμίες της ομάδας για τους αγρότες και την αγροτική ζωή βρήκα κι αυτή την ποιητικότατα περιπαθή, για την ελιά, που και αυτή βρίσκεται τελικά σε περισσότερο ή λιγότερο πολεοποιημένα περιβάλλοντα: «Άκουσεν η ελιά το μιστρίν και ελούθην του κλαμάτου». Εξηγεί ο κ. Κουρτελλάρης: «Το ελαιόδενδρο θέλει φως και αέρα, δεν ευδοκιμεί ανάμεσα σε οικοδομές που δεν υπάρχει φως και αέρας». Εξαντλεί ο σημερινός άνθρωπος τα δάση. Εξαντλεί, με την ίδια απονιά και αφροσύνη, και το νερό. Που το σεβόταν και το αγαπούσε ως την περιωπή της λασυνέχεια στη σελ. 19 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 7 Λίθοι και διάφορα αντικείμενα στην ελληνική λαϊκή θεραπευτική του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, επικ. Καθηγ. Ογκολογίας του Ιατρικού Τμήματος και επίτιμου διδάκτορα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών Η αναζήτηση φυσικών θεραπευτικών μέσων Ο άνθρωπος στη θεραπευτική του προσπάθεια από τα αρχαιότατα χρόνια χρησιμοποίησε με ποικίλους τρόπους πολλά από τα φυσικά υλικά που ανεύρισκε στο περιβάλλον του. Ταυτοχρόνως και για τα νοσήματα που δεν μπορούσε να κατανοήσει χρησιμοποίησε μεταφυσικές, μαγικές και θεουργικές μεθόδους. Με την πρόοδο του χρόνου κατασκεύασε και εργαλεία για τις παρεμβάσεις του, ανέπτυξε δηλαδή την πρώιμη τεχνολογία του. Από τα φυσικά υλικά εξαιρετικά διαδεδομένη ήταν η χρησιμοποίηση της χλωρίδας, καθώς γρήγορα η εμπειρία έδειξε ότι τα περισσότερα φυτά - αν όχι όλα - διέθεταν και φαρμακευτικές ιδιότητες. Καρποί, άνθη, βλαστοί, φύλλα ή ρίζες, χλωρά ή αποξηραμένα, χρησιμοποιήθηκαν αυτούσια ή επεξεργασμένα, για εξωτερική ή εσωτερική χρήση. Εκτός όμως από τα φυτά χρησιμοποιήθηκαν είδη ζώων, είτε αυτούσια (λ.χ. κανθαρίδες, σαλιγκάρια, βδέλλες) είτε τα προϊόντα ζώων (γάλα, βούτυρο, μέλι) είτε ζωικοί ιστοί (τρίχες, δέρμα, αίμα, λίπος, εγκέφαλος) είτε απεκκρίματά τους (λ.χ. ούρα) κ.ο.κ.1 Έστω και αν ποσοτικά η χρήση ζωικών ιστών και προϊόντων υπολειπόταν πάντα εκείνης των φυτικών, δεν μπορεί πάντως να θεωρηθεί αμελητέα. Όμως, εκτός από τον οργανικό κόσμο (φυτικό και ζωικό βασίλειο), ο ανώνυμος γιατρός αναζήτησε θεραπευτικά μέσα και στον ανόργανο κόσμο. Χρησιμοποίησε διάφορα είδη χώματος, μέταλλα, λίθους. Χαλκός, σίδηρος, άργυρος, ψευδάργυρος, υδράργυρος, χρυσός κ.ά. αποτέλεσαν την πολύτιμη πρώτη ύλη διάφορων φαρμάκων. Όσο για τους λίθους, δεν γνωρίζουμε, αν πρώτος ο Ορφέας ή ο Πυθαγόρας ή άλλος τούς χρησιμοποίησε στη θεραπευτική του παράδοση. Η πίστη και οι αντιλήψεις αυτές για τους λίθους (απλούς, ημιπολύτιμους, πολύτιμους ή ειδικούς) διατηρήθηκαν και αποτυπώθηκαν και σε μεταγενέστερες συγγραφές. Ένα από τα έργα του Διονυσίου του Περιηγητή, από την Αλεξάνδρεια, γραμμένο γύρω στο 300 μ.Χ., έχει τον τίτλο «Λιθικά» και αναφέρεται στις ιδιότητες των λίθων. Επίσης, ανάμεσα στα έργα που ονομάζονται «Ορφικά», υπάρχει και ένα με τον τίτλο «Λιθικά», των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, που αναφέρεται στις θεραπευτικές και άλλες ιδιότητες και, γενικώς, στις επενέργειες των λίθων. Οι λίθοι στο Βυζάντιο και στο έργο του Ψελλού Οι παλιές αυτές αντιλήψεις επεβίωσαν και στους χρόνους του Βυζαντίου, ιδιαιτέρως μάλιστα καθώς η ορφική πίστη που βασιζόταν σε ιερές γραφές, είχε και αυτό το κοινό σημείο με τον χριστιανισμό. Μάλιστα οι απόψεις για τις θεραπευτικές ιδιότητες διάφορων λίθων εμπλουτίστηκαν και από στοιχεία που έγιναν γνωστά κατά την επέκταση του Βυζαντίου προς τα ανατολικά. Τις ενδιαφέρουσες γνώσεις των Βυζαντινών βρίσκουμε συγκεντρωμένες σε επιστημονικό, με τα κριτήρια της εποχής, έργο του Μιχαήλ Ψελλού και σε άλλα μεταγενέστερα κείμενα που κατά μεγάλο μέρος στηρίχθηκαν σ’ αυτόν. Ο Μιχαήλ Ψελλός είναι η μέγιστη επιστημονική προσωπικότητα που κυριαρχεί κατά τον 11ο αιώνα (10181096). Κωνσταντινουπολίτης, ο Ψελλός ήταν ιστορικός, νομικός και φιλόσοφος, με παιδεία και στις θετικές επιστήμες. Είχε μελετήσει μαθηματικά, αστρονομία, μετεωρολογία, φυσική και ιατρική. Επίσης θεωρείται ως ο πρώτος λαογράφος με τη σημερινή έννοια του όρου. Ο Will Durant στην «Παγκόσμια Ιστορία του Πολιτισμού» χαρακτηρίζει τον Ψελλό ως τον Βολταίρο του καιρού του. Μεταξύ των πολλών συγγραμμάτων του περιλαμβάνεται και ένα με τον τίτλο «Περί λίθων δυνάμεων», το οποίο δημοσίευσε το 1841 ο Ideler στο σπουδαίο για την αρχαία και τη βυζαντινή γραμματολογία μας έργο «Physici et Medici Graeci Minores» (Vol.I). «Τις αιτίες τούτων των δυνάμεων που έχουν οι λίθοι πολλοί τόλμησαν να αποδώσουν, από μεν τους αρχαιότερους σοφούς ο Αναξαγόρας, ο Εμπεδοκλής και ο Δημόκριτος, από αυτούς δε που [έγραψαν] όχι πολύ πριν από εμάς, ο Αλέξανδρος από την Αφροδισία, άνθρωπος που μπορούσε να μιλήσει απλά για κάθε ζήτημα και είχε πρόχειρες τις απαντήσεις για τα μυστικά της φύσης»2. Ο ίδιος ο Ψελλός δεν θα τολμούσε, όπως γράφει, να αιτιολογήσει τις δυνάμεις αυτές των λίθων, ούτε να αναπτύξει σχόλια για καθέναν από όσους είχαν δώσει ερμηνείες, μπορούσε όμως να αναφέρει τις θεραπευτικές ιδιότητες που αποδίδονται σε κάθε είδος λίθου. Σύμφωνα λοιπόν με τα γραφόμενά του, 8 XΟΡΟΣΤΑΣΙ οι γνώσεις των προηγούμενων συγγραφέων και οι πίστεις και αντιλήψεις της εποχής του αναγνωρίζουν τις ακόλουθες θεραπευτικές ιδιότητες: - Ο αδάμας «εξαρτώμενος», Αδάμας δηλαδή κρεμασμένος, θεραπεύει τους ημιτριταίους πυρετούς. - Ο αιματίτης βρεγμένος στο νερό δίνει κόκκινο χρώμα, που, αν χρισθεί στα μάτια, θεραπεύει τις οφθαλμίες. - Ο αμέθυστος προστατεύει από τη μέθη και θεραπεύει την κεφαλαλγία. - Ο άνθρακας (ορισμένα είδη του) θεραπεύει την κεφαλαλγία σε θυμίαση του αρρώστου. - Ο αχάτης θεραπεύει την καταρροή των ματιών και την κεφαλαλγία, αναστέλλει την (έμμηνο) ρύση των γυναικών και ξηραίνει τον ύδρωπα. - Ο βήρυλλος υπάρχει σε τρία είδη, ένα από τα οποία θεραπεύει τη διέγερση και τους σπασμούς, τους πόνους των ματιών και τον ίκτερο. - Ο γαλακτίτης «κατασπά το γάλα ταις γυναιξί λήθην δε εργάζεται των κακών και μνήμην των καλών». Επιπλέον ως φυλακτό («περίαπτος γεγονώς») βελτιώνει τις πληγές από δάγκωμα φιδιών. - Το ήλεκτρον χρησιμοποιείται ως θυμίαμα αλλά και ως φυλακτό για τη δυσουρία, τον πυρετό κ.λπ., ενώ σε επίχρισμα των ματιών χαρίζει οξυδορκίαν (= οξύτητα όρασης). - Ο ίασπις «αναστέλλει ρεύματα κεφαλής και τους εφιάλτας απωθείται» και αντιμετωπίζει τα λοιμώδη νοσήματα και την επιληψία. - Ο ιδαίος δάκτυλος θεωρείται ως ο δικαιότερος λίθος γιατί τελειοποιεί τις δίκαιες «μίξεις» (συνευρέσεις), ενώ φθείρει όσες είναι παράνομες και αθέμιτες. - Ο κρύσταλλος ανατριβώμενος θεραπεύει το τρέμουλο και τις «εκλύσεις νεύρων». - Ο λυχνίτης θεραπεύει τη νυκταλωπία αν κρεμαστεί από τον λαιμό, ενώ αν τυλιχθεί σε λινό ύφασμα και τοποθετηθεί στο μέτωπο αναστέλλει την καταρροή των ματιών. - Ο μαγνήτης αν αναλυθεί στο γάλα «οξυδορκίαν ποιεί και μελαγχολίαν ιάται». - Ο όνυχας διαλυμένος («αναλυθείς») σταματά τις νυχτερινές φαντασιώσεις και κάνει καλό στις παθήσεις των δοντιών. - Ο σάπφειρος (το ζαφείρι) αναστέλλει τη δακρύρροια, αν τοποθετηθεί στο μέτωπο, ενώ Ζαφείρι πινόμενος με γάλα θεραπεύει τις εξελκώσεις. Επίσης είναι αντιπυρετικός, στυπτικός και ξηραντικός. Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 - Ο σαρδόνυχας σταματά την καταρροή από τα μάτια, ενώ αν ζωσθεί στη μέση γυναικών αποτρέπει την αποβολή των εμβρύων και αν κρεμασθεί ωφελεί τους μελαγχολικούς. - Η σμάραγδος (το σμαράγδι), αν γίνει κατάπλασμα με νερό βοηθά σε όσους πάσχουν από ελεφαντίαση, ενώ πινόμενη με νερό σταματά την αιμορραγία. - Ο ινδικός λίθος υάκινθος θεραπεύει από τη συγκέντρωση αερίων και από τα τραύματα, ενώ εάν τον πιούμε με ξίδι, σταματά τη μελαγχολία. - Ο χρυσόλιθος θεραπεύει τις παθήσεις των ματιών. - Ο χρυσήλεκτρος, αν φορεθεί στον τράχηλο, ρίχνει τον πυρετό. - Ο χρυσόπρασος, όταν φοριέται στους καρπούς, χαρίζει οξύτατη όραση, θεραπεύει τις παθήσεις του στομάχου και τους πόνους της καρδιάς και ανακουφίζει από τη συγκέντρωση αερίων. Αμέθυστος - Ο χαλαζίας κρεμασμένος στο σώμα θεραπεύει τις πληγές από δάγκωμα σκορπιού. - Το τοπάζι αν το πιεί κάποιος τριμμένο θεραπεύει από τη μανία, ενώ αποδεικνύεται δραστικό και αν τοποθετηθεί σε φυλακτό. «Περί λίθων» έγραψε και ο μεταγενέστερος βυζαντινός συγγραφέας Ιωάννης Τζέτζης, που έζησε περίπου από το 1110 ώς το 1180. Η εξέλιξη από τη βυζαντινή στη λαϊκή ιατρική Οι ιστορικές εξελίξεις έφεραν τον μετα-μεσαιωνικό ελληνισμό μακριά από την πνευματική αναγέννηση του ευρωπαϊκού χώρου. Πολιτιστικές μνήμες απώτερες (της αρχαιότητας) και εγγύτερες (του Βυζαντίου) συνετέλεσαν σε μια πνευματική εγρήγορση, αναγκαία για την επιβίωση. Στον τομέα της ιατρικής, οι ασκούντες δεν μπορούσαν να δουν μπροστά, αλλά πίσω - στο παρελθόν. Η θεραπευτική την οποία ασκούσαν στηριζόταν στην εμπειρία, στον αυτοσχεδιασμό και στους χειρόγραφους ιατροσοφικούς κώδικες3. Τα ιατροσόφια αυτά περιείχαν μνήμες αρχαίων παραγγελμάτων, τα οποία συχνά είχαν φθάσει στους αποδέκτες με φθορές, προσθαφαιρέσεις, παραναγνώσεις, παρανοήσεις, διασκευές και πλαστογραφήσεις. Ανάμεσα στους θεραπευτές υπήρχαν αναμφισβήτητα και αμαθείς και αγύρτες. Δεν έλειπαν όμως και οι συνετοί εμπειρικοί, αυτοί που με τις καλύτερες των προθέσεών τους και με το άριστο των γνώσεών τους προσπάθησαν να ανακουφίσουν, να παρηγορήσουν, να υποστηρίξουν ψυχολογικά και - κάποιες φορές - να θεραπεύσουν τον συγχωριανό τους. Στο οπλοστάσιό τους εκτός από τα βότανα και τις Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ τεχνικές αναφέρονται και λίθοι και άλλα ποικίλα υλικά και αντικείμενα που θα εξετάσουμε εδώ. Λίθοι Ματοστάτης ή αιματοστάτης. Μέσον για την κατάπαυση της αιμορραγίας4, τόσο της γυναικολογικής όσο και της ρινορραγίας. Ονομάζεται και σταματόπετρα, γιατί σταματά το αίμα. Πρόκειται για δαχτυλιδόπετρα που λόγω του χρώματός της ονομάζεται αιματίτης λίθος και χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι να κρεμαστεί το δαχτυλίδι που φέρει τον ματοστάτη από το λαιμό με κορδέλα και να μείνει κρεμασμένο για όσο διάστημα υπάρχει ο κίνδυνος αιμορραγίας. Στην Κρήτη, κατά την Ευαγγ. Φραγκάκι, για τη ρινορραγία των παιδιών βουτούν τη δαχτυλιδόπετρα «στο αίμα του παιδιού και μ’ αυτό το δαχτυλίδι σταυρώνουν το κούτελο τρεις ημέρες». Κατά την ίδια οι ματοστάτες της Κρήτης είναι δαχτυλιδόλιθοι από τάφους της νεότερης Μινωικής περιόδου5. Σε άλλα μέρη η αντίληψη αλλάζει στις λεπτομέρειές της, αλλά όχι στο πνεύμα της. Κατά τον Ζαφ. Βάο στη Μήλο θεωρούν τον ματοστάτη «ένα ακόμα πετραδάκι με μαγική δύναμη (…). Όταν τον ακουμπούσαν σ’ ένα σημείο που αιμορραγούσε, σταματούσε η αιμορραγία αμέσως»6. Σε άλλες περιοχές (Επτάνησα, Πελοπόννησος) αντί για τον λίθο χρησιμοποιούν ως ματοστάτη αυγό της Λαμπρής που έχει παραμείνει στο εικονοστάσι πέντε έως επτά χρόνια. Κρατητήρα. Μαγικό αντικείμενο που κρατά τα παιδιά μέσα στη μήτρα και προστατεύει τις έγκυες από την αποβολή. Σε ορισμένα μέρη υπάρχει μια επικάλυψη μεταξύ ματοστάτη και κρατητήρας, καθώς συχνά η γυναικολογική αιμορραγία σχετίζεται με την αποβολή. Έτσι η κρατητήρα (ή ο κρατητήρας) προέρχεται εκεί από κρόκο αυγού γεννημένου από μαύρη κότα τη Μεγάλη Πέμπτη, βαμμένου την ίδια μέρα, λειτουργημένου την Ανάσταση και το οποίο έχει παραμείνει στο εικονοστάσι επί πέντε ή και επτά χρόνια 4. Οι έγκυες κρεμούσαν την κρατητήρα στο λαιμό, μέσα σε σακκουλάκι και την είχαν μαζί τους για προστασία της κύησης. Οι ως εδώ ομοιότητες με το ματοστάτη είναι φανερές. Σε χωριό της περιοχής Καλαβρύτων είχα επισημάνει το βαφτιστικό όνομα Κρατητήρα, συνδεόμενο με συμβάματα της κύησης αλλά και την τελική ευμενή έκβαση, που αποδόθηκε στον λίθο7. Σε άλλα μέρη η κρατητήρα είναι κεραύνιος λίθος, πέτρα δηλαδή που σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη δημιουργείται ή ανευρίσκεται σε μέρος όπου έπεσε αστροπελέκι. Η πέτρα ονομάζεται και κουφέτο λόγω του σχήματός της. Σε διάφορες περιοχές η πέτρα από το αστροπελέκι συλλεγόταν επειδή προστάτευε το άτομο ή το σπίτι που την είχε από πτώση κεραυνού. Κατά την Φραγκάκι «η βαρεμένη (=έγκυος) φορεί κρατητήρα σε ένα σακ- 9 κουλάκι κρεμασμένο σε χαλαρή ζώνη», που πρέπει να ακουμπά στο κοιλιακό τοίχωμα. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί εδώ ότι ο αρχαίος γιατρός Δισκουρίδης συνιστά τον αετίτη λίθο ο οποίος «κατόχιον εμβρύων εστίν όταν ολισθηραί ώσιν αι μήτραι». Στη φάση της εγκυμοσύνης ο λίθος αυτός - με ρόλο «κρατητήρα» κατά τον Διοσκουρίδη - έπρεπε να φοριέται στον βραχίονα. Λίγο πριν τον τοκετό απομακρυνόταν από τη θέση αυτή. Τη μετέφεραν δε ψηλά στον μηρό, οπότε, κατά τον Διοσκουρίδη, εξασφάλιζε ανώδυνο τοκετό. Όσο για τον αναφερόμενο αετίτη λίθο, ήταν ωοειδής πέτρα που μετέφερε ο αετός στη φωλιά του και την τοποθετούσε μαζί με τα αυγά του, προς εξασφάλιση της εκκόλαψής τους. Στην Κω κρατητήρα λένε ένα μικρό κόκκινο λιθαράκι της παραλίας, το οποίο χρησιμοποιείται με τον τρόπο που έχει ήδη εκτεθεί8. Η γαλόπετρα ή γαλατόπετρα ή γαλατσόπετρα ή γαλούσα συνδέεται με την γαλακτοφορία των γυναικών. Για την εξασφάλισή της γαλακτοφορίας η παραδοσιακή γνώση συνιστούσε ειδική διατροφή και τη χρήση της γαλατόπετρας. Στη Μήλο η γαλατσόπετρα6, αν φοριέται πριν τον τοκετό και τη γαλακτοφορία, λειτουργεί και ως κρατητήρα. Πρόκειται, όπως μαρτυρείται, για αχάτη λίθο κρεμασμένο από τον λαιμό με μπλε κορδόνι. Στην Κρήτη πρόκειται για μινωικό σφραγιδόλιθο. Σε πολλά μέρη στη νησιωτική Ελλάδα η γαλατόπετρα είναι ένα λευκό λιθαράκι από την παραλία ή λιθαράκι με γαλάζιο χρώμα που όμως δεν είναι πολύ κοινό ανάμεσα στα πολύχρωμα βότσαλα του γιαλού. Η γαλατόπετρα έφερνε το γάλα αμέσως μετά τη γέννα και το εξασφάλιζε για όλη την περίοδο του θηλασμού. Εκτός από την επαρκή παραγωγή, προστάτευε και από το κακό μάτι που μπορούσε να προκαλέσει διακοπή της γαλακτοφορίας. Συχνά τη γαλατόπετρα την έδιναν για χρήση στις λεχώνες οι πρακτικές μαμές. Οι γυναίκες έπρεπε να επιστρέψουν την πέτρα στη μαμή μετά το τέλος του θηλασμού. Η γαλαζόπετρα (βλ. πιο κάτω) δεν πρέπει να συγχέεται με την γαλατόπετρα9. Το λιόκορνο ή λιόκουρνο ή λιόκρινο ήταν (είναι;) σπάνιο και μεγάλης αξίας απολίθωμα, οι κάτοχοι του οποίου το φύλαγαν σε κασέλες και σεντούκια μαζί με τα τυχόν επίσημα έγγραφα και με τα πολύτιμα κοσμήματα. Προερχόταν, κατά την παράδοση, από κέρατο φιδιού, πιθανώς από κάποιο κερασφόρο είδος που τώρα έχει εκλείψει. Ο Νικόλαος Πολίτης στις «Παραδόσεις» του αναφέρει τα σχετικά με το λιόκορνο από την Κεφαλονιά, από τη Μάνη και την Καλαμάτα, ενώ συναφής παράδοση υπάρχει και από την Κρήτη: « Τα μεγάλα φίδια έχουν ένα κέρατο στο κεφάλι. Όποιος το εύρει δεν φοβάται από δαγκωματιά φιδιού και μπορεί με αυτό να γιατρεύει και άλλους»10. Η λέξη προέρχεται από την ιταλική λέξη liocorno, που είναι εφθαρμένος 10 XΟΡΟΣΤΑΣΙ τύπος από τη λατινική unicornis (μονόκερως). Εκτός από τα δαγκώματα των φιδιών το λιόκορνο προφυλάσσει και από άλλες παθήσεις και τραυματισμούς με πυροβόλο όπλο ή μαχαίρι. Χορηγείται προς πόση το νερό μέσα στο οποίο έχει βουτηχτεί το λιόκορνο, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δίνονται προς πόση ξέσματά του. Αναφέρεται επίσης ότι το νερό που περιείχε το λιόκορνο έπρεπε να μείνει ολόκληρη τη νύχτα στο ύπαιθρο για να «αστρονομηθεί», πριν να δοθεί θεραπευτικά. Το σφοντύλι ή σφεντύλι είναι ο συμπαγής τροχός από βαρύ ξύλο που υπήρχε στο αδράχτι, το εργαλείο της οικοτεχνίας, με το οποίο έκαναν το μαλλί νήμα. Το σφονδύλι χρησίμευε για να παρατείνεται η περιστροφική κίνηση του αδραχτιού. Όταν μια γυναίκα που θήλαζε ήθελε να στρίψει το γάλα της, δηλαδή να αποκόψει τον θηλασμό, έβγαζε το σφοντύλι από το αδράχτι και το κρεμούσε από το λαιμό, στην πλάτη της. Η πίστη αυτή λειτουργούσε μάλλον στην ομοιοπάθεια της στρέψης από την κλωστοποίηση προς τη γαλακτοφορία. Το νεραϊδοσφόντυλο όμως ήταν τρύπιο κόκκινο κεραμίδι ή κοκκινωπό λιθάρι με το οποίο σταύρωναν το κουφό ή λούγκα, δηλαδή τις διογκωμένες από οποιαδήποτε αιτία βουβωνικούς λεμφαδένες4. Οι υπάρχουσες στις προγενέστερες πηγές ενδείξεις για τις χρήσεις των πολύτιμων λίθων δεν έπαυσαν βεβαίως να ισχύουν στα χρόνια ακμής της λαϊκής ιατρικής. Αντιθέτως θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος αυξημένο κύρος, καθώς όχι μόνο κουβαλούσαν την αξιοπιστία αιώνων, αλλά διέθεταν και μια διαρκή αντικειμενική αξία τόσο μεγάλη, όσο πιο δύσκολα ήταν τα χρόνια. Αν έλειψε κάτι ήταν ίσως οι πολύτιμοι λίθοι, αλλά και η ασφάλεια της φύλαξης και της αναγκαίας για τη θεραπευτική παρέμβαση διακίνησής τους. Παρόλα αυτά υπάρχουν αναφορές για θεραπευτικές χρήσεις πολύτιμων λίθων. Η Σταμ. Ζαπάντη11 δημοσίευσε το 2003 έγγραφο που απέστειλε (1863) ιερέας από μονή της Κεφαλονιάς προς τις τοπικές αρχές, με το οποίο γνωστοποιούσε την απώλεια ζαφειριού, που είχε για να θεραπεύει τις παθήσεις των ματιών: «... απωλέσθη εν ευεργετικόν θεραπευτικόν εις τους πάσχοντας από οφθαλμίαν...». Θα πρέπει με την ευκαιρία αυτής της αναφοράς να πιθανολογήσουμε ότι η χρήση ενός τόσο πολύτιμου (και πιθανότατα ακριβού για την εφαρμογή του) μέσου ασκούσε ιδιαίτερη ψυχο-υποστηρικτική δράση στον ασθενή. Γιατί αποδείκνυε το γεγονός ότι οι οικείοι του δεν φείδονταν στην εφαρμογή ακόμα και των πιο δαπανηρών υλικών, προκειμένου να προσφέρουν στην υγεία του προσφιλούς τους. Υλικά Στη λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιούνταν επίσης αυτοφυή χημικά στοιχεία ή παρασκευασμένες χημικές ενώσεις, ορισμένα δε από τα υλικά αυτά ήταν ιδιαιτέρως διαδεδομένα. Το θειάφι (αλλιώς δειάφι και απύρι) είχε απολυμαντική δράση γνωστή από τα χρόνια του Ομήρου. Στην Ιλιάδα Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 αναφέρεται απολύμανση μεταλλικού ποτηριού με θειάφι, ενώ στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας απολυμαίνει με καπνούς από θειάφι τα ανάκτορα της Ιθάκης, μετά τη σφαγή των μνηστήρων. Σε όλους τους επόμενους αιώνες και μέχρι τον 20ό, με θειάφι γινόταν η απολύμανση κάθε αντικειμένου που έβγαινε από τα λοιμοκαθαρτήρια4. Ήταν το λεγόμενο κάπνισμα: έβαζαν φωτιά στο θειάφι που καιγόταν - κάπνιζε χωρίς φλόγα (εξ ου και απύρι) και ο επιτετραμμένος υπάλληλος έβαζε το προς απολύμανση αντικείμενο, έγγραφο κ.λπ. πάνω από τον καπνό, κρατώντας το με μια μακριά τσιμπίδα4,6. Το θειάφι το χρησιμοποιούσαν επίσης για την παρασκευή διάφορων εμπειρικών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνταν σε δερματοπάθειες καθώς και της απυραλοιφής (θειάφι σε λάδι) για την ανακούφιση ρευματικών πόνων. Η στύψη (στυπτηρία) είναι χημική ένωση (ένυδρο θειικό άλας του καλίου και του αργιλίου). Η πιο κοινή μορφή ήταν στυλεοί (ραβδάκια), που ακουμπούσαν σε μικρές αιμορραγούσες επιφάνειες για το σταμάτημα της αιμορραγίας (λ.χ. κοψίματα κατά το ξύρισμα, κατά τη φλεβοτομία κ.λπ.). Η στύψη χρησιμοποιήθηκε επίσης σε διαλύσεις ως στυπτικό και ελαφρώς απολυμαντικό υλικό. Η λεγόμενη πέτρα της κολάσεως ήταν καυτήριο από νιτρικό άργυρο σε σχήμα στυλεού, με τον οποίο καυτηρίαζαν μυρμηκιές, ακροχορδώνες και μορφώματα του δέρματος. Στην περιοχή επαφής δημιουργείτο μαύρη, υπέρχρωμη περιοχή, η οποία υποχωρούσε μετά από διάστημα ημερών, με την αντικατάσταση του επιφανειακού στρώματος της επιδερμίδας. Η γαλαζόπετρα είναι λιθόμορφος σχηματισμός γαλάζιου χρώματος που περιέχει θειικό χαλκό. Με διαλύματα της ουσίας ράντιζαν τα αμπέλια. Η λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιούσε τη γαλαζόπετρα για το τρίψιμο των ματιών, σε περιπτώσεις τραχωμάτων5. Το ίδιο γινόταν και με το σκόρδο και, όπως αναφέρεται, με ικανοποιητικά αποτελέσματα και στις δύο περιπτώσεις. Στη Χίο και σε άλλα μέρη γαλαζόπετρα λένε (και) τη γαλάζια πέτρα ή γαλάζια χάντρα που έφεραν μαζί τους παιδιά και κάποιοι ενήλικοι για την προφύλαξη από το κακό μάτι (βασκανία)9. Η λημνία γη είναι πηλός ορισμένης συστάσεως, γνωστός από την αρχαιότητα, που εξορυσσόταν σε συγκεκριμένη περιοχή της νήσου Λήμνου. Εκτός από τις καταγεγραμμένες αντιλήψεις των αρχαίων συγγραφέων (γιατρών και μη), μεταγενέστερες αντιλήψεις έχουν καταγραφεί και από περιηγητές. Η λημνία γη είχε αντιπυρετικές ιδιότητες (ίσως και παυσίπονες), ήταν δραστικό αντίδοτο για τα δαγκώματα των φιδιών, θεράπευε χρόνια και δυσίατα έλκη. Επίσης εξουδετέρωνε διάφορα δηλητήρια, γι’ αυτό και οι σουλτάνοι φρόντιζαν να έχουν σκεύη εστίασης από λημνία γη, φοβούμενοι τις δολοφονικές δηλητηριάσεις. Ήδη από τον 19ο αι. δεν παράγεται ο συγκεκριμένος πηλός και η χρήση του έχει ξεχαστεί11. Υπάρχουν και άλλα είδη πηλού με βιο-ιατρικές εφαρμο- Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ γές. Το αργιλλώδες πέτρωμα ασκύλακας στην Κεφαλονιά (Παλλική) το χρησιμοποιούσαν βρεγμένο στο θαλασσινό νερό για επάλειψη του σώματος προς θεραπεία ρευματικών πόνων. Άλλα είδη πηλού βρίσκουν εφαρμογή ως λασπόλουτρα, ενώ υπάρχουν και είδη πηλού που χρησιμοποιούνταν από τη λαϊκή ιατρική καταπινόμενα για αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας. Διάφορα αντικείμενα Αντιβασκάνια. Εκτός από την πιο πάνω γαλαζόπετρα ή τη γαλάζια χάντρα διάφορα αντικείμενα προφύλασσαν κατά τη λαϊκή πίστη από τις κακοποιούς δράσεις του βάσκανου οφθαλμού. Μεταξύ αυτών αναφέρεται η δαγκάνα του κάβουρα, που λόγω του σχήματός της μπορεί, κατά μεταφυσική αντίληψη, να βγάλει το βάσκανο μάτι1. Το ίδιο ισχύει και για τα ακέφαλα καρφιά: ένα καρφί χωρίς κεφάλι κρυμμένο στα μακριά μαλλιά μιας νέας γυναίκας, λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Αποτρεπτικά της βασκανίας λογίζονται επίσης τρία σπίρτα, τρία κλωνιά αλάτι, μια σκελίδα σκόρδο. Αναφέρουμε επίσης το μικρό, σπειροειδούς σχήματος, οστρακοειδές, που στο Ιόνιο είναι γνωστό ως γουρινίτσα ή βασκαντούρα. Το λεγόμενο μάτι της Παναγίας είναι το λιθώδες κάλυμμα ενός οστράκου, με ρόδινο χρώμα και την εκ φύσεως παράσταση ενός ματιού στην ορατή του επιφάνεια. Ως αντιβασκάνια δρουν και ορισμένα κοσμήματα: σκουλαρίκια με γαλάζια πέτρα, αλλά και μια χρυσή μούντζα (ανοιχτή παλάμη) κρεμασμένη στο λαιμό, είτε φέρει στο κέντρο της γαλάζια πέτρα είτε όχι. Η ανοιχτή παλάμη φαίνεται ότι είναι πανάρχαιο αντιβασκάνιο. Σε κυκλικό θολωτό τάφο του χωριού Αγία Τριάδα όπου και η λεγόμενη Μινωική έπαυλη βρέθηκε μινωικό περίπτο στο σχήμα μούντζας. Ο ρόλος των φυλακτών (όπως και εκείνος των αρχαίων περιάπτων) είναι και εδώ γνωστός. Η κατασκευή τους περιλαμβάνει ποικίλα αντικείμενα, παραθρησκευτικής προέλευσης, χαρτάκια γραμμένα με μαγικά λόγια, με προσευχές ή με διάφορα ξόρκια καθώς και κάποια από τα αντιβασκάνια που αναφέρθηκαν. Η μαγική αλλά και η (θεωρούμενη ως) θρησκευτική επενέργειά τους, πιστεύεται ότι προσδίδουν αποτελεσματική προστασία στον άνθρωπο. Το αποβαλλόμενο δέρμα ή ντύμα φιδιού είναι γνωστό και ως φιδοτόμαρο και ως πουκάμισο του φιδιού. Όπως είναι γνωστό, όταν το φίδι μεγαλώνει, αποβάλλει την εξωτερική στιβάδα του δέρματός του και αναπλάθει νέα, μεγαλύτερη στο μέγεθος. Η ασυνήθιστη αυτή ιδιότητα οφείλεται σε γονίδια που φέρονται με την ελληνική λέξη ekdysis (έκδυση, γδύσιμο), είναι δε ιδιαιτέρως εντυπωσιακή για τον άνθρωπο, ώστε να αποδώσει στο δέρμα αυτό ασυνήθιστες ιδιότητες. Η κυριότερη από αυτές είναι η προστασία από τα φίδια. Γι’ αυτό πολλοί άνθρωποι της υπαίθρου που τα έβρισκαν, φρόντιζαν να έχουν πάντα 11 επάνω τους το οφεοαποτρεπτικό φιδοτόμαρο. Τα νήματα έχουν τη δική τους θέση στη λαογραφία μας. Εκτός από το νήμα των Μοιρών, υπάρχει και το νήμα για τα δεσίματα ή αμποδέματα, το νήμα της κεροδεσιάς κ.ά., που μπορεί να δούμε σε άλλο σημείωμα. Εδώ θα αναφέρουμε το νήμα που είναι γνωστό ως μπλάβο βάμμα και το οποίο έμπαινε μαζί με άλλα ετερόκλητα αντικείμενα στα φυλακτά. Στο νήμα αυτό κατά την ακολουθία της Μεγάλης Πέμπτης έδεναν δώδεκα κόμπους, από έναν μετά από κάθε ένα Ευαγγέλιο9. Με κάθε κόμπο μελετούσαν και για ποια αρρώστια ζητούσαν προστασία. Έδεναν δηλαδή δώδεκα νοσήματα, όπως λ.χ. το ανεμοπύρωμα (ερυσίπελας), τη θέρμη (ελονοσία), τη χρυσή (ίκτερο) κ.λπ. Άλλα αντικείμενα με προστατευτική δράση ήταν τα αγιοκωνσταντινάτα, χάλκινα νομίσματα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Άλλοι είχαν μαζί τους τη λεγόμενη «Αγία Επιστολή», σε φτηνές λαϊκές εκδόσεις αλλά με μεγαλεπίβολες υποσχέσεις. Το κορυφαίο όμως θρησκευτικού και μεταφυσικού χαρακτήρα μέσον προστασίας της ζωής και της υγείας του ανθρώπου ήταν το Τίμιο Ξύλο, δηλαδή μικρότατο τεμαχίδιο ξύλου που πιστευόταν ότι προέρχεται από τον Τίμιο Σταυρό. Στο Τίμιο Ξύλο απέδιδαν εκπληκτικές ιδιότητες - δεν σε σκότωνε ούτε σφαίρα. Υπάρχουν δε πολλές σχετικές δημοσιευμένες περιπτώσεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ρηγάτος Γ.: Η αρχαία ιατρική στη λαϊκή μας παράδοση. Εκδ. ΒΗΤΑ, 19991, 20072. 2. Ψελλός Μ: Περί λίθων δυνάμεων. Εις I. L Ideler: Medici et Physici Graeci Minores. Vol.I., p. 244-247. Typis G. Reineri, Berolini 1841. 3. Ρηγάτος Γ.: Ψήγματα μεταβυζαντινής και νεότερης ιατρικής/ Ημερολόγιο 2010. Εκδ. ASCENT, Αθήνα 2010. 4. Ρηγάτος Γ.: Λεξικό ιατρικής λαογραφίας. Μέρη και λειτουργίες του σώματος. Συμπτώματα και παθήσεις. Θεραπευτικά μέσα και θεραπευτές. Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα 2005. 5. Φραγκάκι Ευαγ.: Η δημώδης ιατρική της Κρήτης. Αθήναι 1978. 6. Βάος Ζαφ.: Μαγείες -Γητέματα. Λαϊκή θεραπευτική της Μήλου. (18ου-19ου αι.). Αθήνα, αχρονολόγητο. 7. Ρηγάτος Γ.: Νεοελληνικά επώνυμα με ιατρική προέλευση. Β΄εκδ. συμπληρωμένη. ΒΗΤΑ, Αθήνα 19972, 20073. 8. Ζάρακας Ν.: Η δημώδης ιατρική κατά τους χρόνους της δουλείας στο Πυλί της Κω. Πρόλογος Μ.Γ. Μερακλής. Εκδ. Πνευματικού Ομίλου Κώων ο Φιλητάς. Αθήνα 1996. 9. Χαβιάρα-Καραχάλιου Σεβ.: Η λαϊκή ιατρική της Χίου. Εκδ. GASCI-HELLAS, Αθήνα 1993. 10. Πολίτης Ν.: Παραδόσεις. Τόμοι Α΄και Β΄. Βιβλιοθήκη Μαρασλή. Τυπ. Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1904. Φωτομηχανική Επανέκδοση, «Εργάνη», Αθήνα 1965. 11. Ζαπάντη Σταμ.: Ημιπολύτιμοι λίθοι ως θεραπευτικό μέσο. Περιοδ. Δέλτος, τευχ. 25, σελ. 44-46, 2003. 12. Παξιμαδάς Σ.: Λημνία γη. Το πρώτο παγκοσμίως πρότυπο φαρμακευτικό προϊόν. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002. 12 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Αισώπεια Μυθολογούμενα του Μανόλη Γ. Βαρβούνη, Αν. καθηγητή Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Θράκης Ο Αίσωπος είναι ο περιώνυμος μυθοποιός της ελληνικής αρχαιότητος, το έργο του οποίου άφησε την σφραγίδα του πάνω στην μυθοποιΐα, ανά τους αιώνες, και χρησιμοποιήθηκε εκτενώς τόσο για ψυχαγωγικούς όσο και για διδακτικούς σκοπούς, από την αρχαιότητα ώς και τα νεώτερα χρόνια. Τα ακριβή βιογραφικά στοιχεία του και ο χρόνος κατά τον οποίο έζησε και έδρασε δεν είναι γνωστά με ακρίβεια. Κατά πάσα πιθανότητα έζησε γύρω στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα, και γεννήθηκε στην πόλη Κοτύαιο της Φρυγίας1. Ωστόσο, όπως συμβαίνει και με τον Όμηρο, την πατρότητά του διεκδικούν επίσης, με βάση ορισμένες αρχαίες πηγές, η Θράκη, η Σάμος, οι Σάρδεις και η Αίγυπτος. Πάντως, η ύπαρξή του περιβλήθηκε από νωρίς με διάφορους μύθους, που συσκότισαν τα πραγματικά ιστορικά περιστατικά του βίου του. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Αίσωπος έζησε την εποχή της βασιλείας του Αιγυπτίου Φαραώ Άμαση, δηλαδή περί τα μέσα του 6ου αιώνα, και ήταν δούλος του Σαμίου Ιάδμονα. Μερικές μάλιστα πηγές παραδίδουν ότι ο Αίσωπος, που ήταν στην υπηρεσία του Ιάδμονα μαζί με την Θρακιώτισσα εταίρα Ροδώπη, απελευθερώθηκε από τον κύριό του λόγω της ευφυΐας του, και προσκλήθηκε από τον Κροίσο στις Σάρδεις, όπου έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από τις αρχαίες πηγές ο Αίσωπος περιγράφεται ως χαρισματικά ευφυής, αλλά και ως δύσμορφος, βραδύγλωσσος και καμπούρης. Έτσι τον είχαν αναπαραστήσει σε ανδριάντες τους οι γλύπτες Λύσιππος και Αριστόδημος, και έτσι παριστάνεται σε αγγειογραφίες που μας έχουν σωθεί2. Οι αρχαίες πηγές παραδίδουν ότι πέθανε με βίαιο θάνατο, δολοφονημένος. Άλλοι συγγραφείς αποδίδουν τον φόνο του στα καυστικά σχόλιά του εναντίον του μαντείου των Δελφών, άλλοι στο γεγονός ότι οικειοποιήθηκε δώρο του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου προς το μαντείο αυτό, και άλλοι σε τιμωρία του για την ιεροσυλία που διέπραξε, κλέβοντας την αργυρή φιάλη του θεού Απόλλωνα από τους Δελφούς. Γενικώς όμως, στην αρχαία ελληνική γραμματεία ο φόνος του θεωρείται άδικος, και από την περίπτωση αυτή προήλθε και η αρχαία παροιμία “Αισώπειον αίμα”, που χρησιμοποιούνταν σε περιπτώσεις ανθρώπων ή πράξεων οι οποίοι δύσκολα και με ιδιαίτερη προσπάθεια μπορούν να εξιλεωθούν. Σε ορισμένες παραλλαγές οι πληροφορίες αυτές συνδυάζονται, καθώς αναφέρεται ότι η ιεροσυλία της κλοπής σκηνοθετήθηκε από τους ιερείς των Δελφών, ώστε να τιμωρηθεί ο Αίσωπος επειδή έστειλε πίσω στον Κροίσο κάποιο χρηματικό δώρο του προς το μαντείο3. Ως συνέπεια αυτού, ο Αίσωπος γκρεμίστηκε από τις Υάμπιες πέτρες, ο Απόλλων όμως οργίσθηκε για τον άδικο φόνο και έπληξε την περιοχή με ξηρασία και αφορία, ώστε οι υπεύθυνοι του μαντείου να αναγκαστούν να προκηρύξουν χρηματική αμοιβή για την εξιλέωση του φόνου, την οποία τελικά παρουσιάστηκε και εισέπραξε ο εγγονός του Σαμίου κυρίου του, που έφερε επίσης το όνομα Ιάδμων4. Τέλος, άλλες αρχαίες παραδόσεις πίστευαν ότι μετά τον φόνο του ο Αίσωπος αναβίωσε θαυματουργικά, έγραψε βιβλία και πολέμησε μαζί με τους Έλληνες στις Θερμοπύλες, κατά τους Περσικούς Πολέμους, επισκέφθηκε την Αίγυπτο, την Βαβυλώνα και πολλές ανατολικές περιοχές και πήρε μέρος στο Συμπόσιο των Επτά Σοφών στην Αθήνα, όπου η λαϊκή σοφία, την οποία εκπροσωπούσε, νίκησε την επιτηδευμένη σοφία των υπολοίπων. Φυσικά, οι παραδόσεις αυτές από μόνες τους υποδεικνύουν ότι ο Αίσωπος ενωρίς εισήλθε στη σφαίρα του μύθου, καθώς γύρω από αυτόν καλλιεργήθηκε μια μεγάλη και, εν πολλοίς, περίπλοκη φιλολογική παράδοση5. Ορισμένοι μάλιστα μελετητές έχουν προτείνει την άποψη ότι ο Αίσωπος υπήρξε πρόσωπο ανύπαρκτο, το οποίο έπλασσε η αρχαία παράδοση για να του αποδώσει την πατρότητα λαϊκών, κατά βάσιν, μύθων, όπως ακριβώς ορισμένοι φιλόλογοι πιστεύουν ότι και ο Όμηρος υπήρξε πρόσωπο ανύπαρκτο, κατασκευασμένο από την αρχαία φιλολογική παράδοση. Όπως είναι κατανοητό, παρόμοιες υποθέσεις, προκειμένου περί προσώπων τα οποία έχει πλήρως περιβάλλει η αχλύ του μύθου, είναι γοητευτικές αλλά και αναπόδεικτες, ακριβώς όπως συμβαίνει και με την υπόθεση της θεωρήσεώς τους ως ιστορικών προσώπων. Με το όνομά του σώζεται μια συλλογή μύθων, στους οποίους, κατά κύριο λόγο, πρωταγωνιστούν ζώα, και η οποία υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής, τόσο κατά την Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ αρχαιότητα, όσο και κατά τον μεσαίωνα. Λαϊκοί μύθοι, και μάλιστα με πρωταγωνιστές ζώα, υπήρχαν στην προφορική και στην γραπτή παράδοση των αρχαίων Ελλήνων και πριν τον Αίσωπο, αυτός όμως τελειοποίησε και μορφοποίησε το είδος του μύθου, δίνοντας κάποτε, στους ήδη γνωστούς μύθους κατά την εποχή του, κοινωνικές και διδακτικές προεκτάσεις. Τους αισώπειους μύθους γνώριζε και, κατά περιστάσεις χρησιμοποίησε, ο Σωκράτης, ενώ συναγωγή τους, που δεν σώζεται στις μέρες μας, πρώτος φιλοτέχνησε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς. Αντιθέτως, σήμερα σώζονται οι επεξεργασίες του corpus των μύθων του Αισώπου, τις οποίες επιμελήθηκαν και συνέθεσαν οι Βάβριος, Φαίδρος και Αβιηνός. Το 1479, ο βυζαντινός λόγιος Μάξιμος Πλανούδης δημοσίευσε συλλογή 144 αισωπείων μύθων, ενώ μας σώζονται επίσης μεσαιωνικές διασκευές σε πεζό λόγο των μύθων του Αισώπου, οι μύθοι του Συντίπα και η διατυπωμένη σε στίχους συλλογή του Ιγνατίου του Διακόνου, που χρονολογείται στον 9ο αιώνα6. Επίσης, υπάρχουν πολλές μεταφράσεις και διασκευές των αισωπείων μύθων, τόσο πεζές όσο και ποιητικές, από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι και τον 19ο αιώνα, ενώ και ο πολύς Αδαμάντιος Κοραής εξέδωσε συναγωγή των μύθων αυτών, το 1810, στο Παρίσι. Επίσης, από τα βυζαντινά χρόνια μάς έχει σωθεί μία εκτενής μυθική βιογραφία του Αισώπου, που αποδίδεται επίσης στον βυζαντινό λόγιο μοναχό Μάξιμο Πλανούδη, και παραδίδεται, από τους χειρόγραφους κώδικες, σε διάφορες παραλλαγές. Ήδη από την κλασσική αρχαιότητα είχε αναγνωριστεί η παιδαγωγική αξία των μύθων του Αισώπου, και η διδασκαλία τους είχε ενταχθεί στην εκπαίδευση, ενώ, όπως έδειξε ο Γ. Α. Μέγας7, στους αισώπειους μύθους έχουν το πρότυπο και την καταγωγή τους πολλοί νεοελληνικοί λαϊκοί μύθοι με πρωταγωνιστές 13 ζώα, αλλά και πολλά νεοελληνικά λαϊκά παραμύθια, ιδίως αυτά στα οποία πρωταγωνιστούν ζώα, και τα οποία βρίσκονται στην αρχή της διεθνούς κατατάξεως των παραμυθιών, τόσο της παλαιότερης από τους A. Aarne και St. Thompson, όσο και της νεώτερης από τον Hans-Georg Uther8. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Β. Ι. Καλαϊτζάκης, “Αίσωπος-Αισώπου βίος”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία 1 (1963), στ. 1113-1117. Em. Chambry, Esope Fables. Paris 1926. 2. W. Christ (μετάφρ. Λυσ. Κώνστας), Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας 1. Αθήναι 1900, σ. 250-255. K. Krumbacher, (μετάφρ. Γ. Σωτηριάδου), Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας 3. Αθήναι 1900, σ. 223-226. 3. H. Hausrath, “Aisopos”, στο συλλογικό έργο των Pauly-Wissowa, Reall-Encyclopaedie der classischen Altertumswissenschaft 6. Stuttgard 1909, στ. 1707- 1736. A. Hausrath-H. Hunger (έκδ.), Corpus fabularum Aesopicarum 1-2. Leipzig 1959-1970. 4. B. E. Perry, Aesopica 1. Urbana , Ill. 1952. B. E. Perry, Babrius and Phaedrus. Cambridge , Mass. - London 1965, σ. xi-xlvi. “Aesop”, The Oxford Dictionary of Byzantium 1. New York-Oxford 1991, σ. 29-29. 5. H.-G. Beck, Geschichte der byzantinischen Volksliteratur. Munich 1971, σ. 28-31. 6. Μ. Παπαθωμόπουλος, Ο βίος του Αισώπου. Η παραλλαγή W, edition princes. Αθήνα 1999. Ο ίδιος, Ο βίος του Αισώπου. Η παραλλαγή G. Iωάννινα 1991 (β΄ έκδ.). Ο ίδιος, Πέντε δημώδεις μεταφράσεις του Βίου του Αισώπου, edition princes. Αθήνα 1999. 6. G. A. Megas, “Some oral Greek parallels to Aesops fables”, Humaniora. Essays in Literature-Folklore-Bibliography. Honoring Archer Taylor. New York 1960, σ. 195-207 [= Λαογραφία 25 (1967), σ. 284-297. 7. Μ. Γ. Μερακλής, “Το Αισώπειο ζήτημα”, Διαβάζω 167 (1987), σ. 23-29. Ο ίδιος, Έντεχνος λαϊκός λόγος. Αθήνα 1993. 8. Γ. Κατσαδώρος, Η διάχυση του αισώπειου μύθου στην Ευρώπη των Μέσων χρόνων : η περίπτωση του Odo of Cheriton. Αθήνα 2005 (διδ. διατρ.). Συναινεσίες, συμβιβασίες και άλλοι ... «διανοούμενοι» συνέχεια από τη σελ. 3 Ούτε λέξη βεβαίως για τη «χρεοκρατία» που συνεπάγεται το κατάπτυστο μνημόνιο. Ούτε λέξη για την πώληση των δημόσιων επιχειρήσεων και του εθνικού πλούτου της χώρας αντί πινακίου φακής. Ούτε λέξη για την οσφυοκαμπτική στάση της κυβέρνησης σε όλα τα μείζονα εθνικά ζητήματα (ΑΟΖ, Κυπριακό, Ελληνοτουρκικό, ενέργεια κ.λπ., κ.λπ.). Και όλα αυτά χωρίς να αναφέρεται πουθενά ότι ανάλογη με την ακολουθούμενη πολιτική (Δ.Ν.Τ., τρόικα κ.λπ.) όπου και αν εφαρμόστηκε, οδήγησε σε καταβαράθρωση και όχι σε ανόρθωση των εθνικών οικονομιών (Αργεντινή, Ισημερινός, Βενεζουέλα, Μεξικό, κ.λπ., κλπ.). Χωρίς επίσης να θίγεται καν το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων (162 δισεκατομμυρίων ευρώ τουλάχιστον) και το γεγονός ότι οι φιλάνθρωποι «εταίροι μας» που σε τόσες θυσίες υποβάλλονται για χάρη μας κέρδισαν και κερδίζουν συνεχώς από τη λεόντειο αυτή σχέση σε βάρος μας δεκάδες και εκατοντάδες δισεκατομμύρια με τη μορφή τόκων, τοκοχρεωλυσίων και τη μονοπωλιακή σχέση με τεράστιους τομείς της αγοράς μας. Τι άλλο να πει κανείς για τον κυκεώνα αυτών των προαναφερθεισών «προσωπικοτήτων». Πάρα πολλά, τα υπόλοιπα όμως θα τα πει ο ελληνικός λαός, όπου τολμήσουν να ξεμυτίσουν. Εμείς θα προσθέσουμε δύο φράσεις «Αιδώς Αργείοι» και «Εσετ’ ήμαρ». XΟΡΟΣΤΑΣΙ 14 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα κουλτούρας (Mέρος τέταρτο-συνέχεια από το τεύχος Νο 28 ) Του Ντάνιελ Γιάκοτς (Daniel Jakocs), καθηγ. Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας της Τέχνης του Παν/μίου της Βουδαπέστης, μετάφραση: καθηγ. Γιάννης Μότσιος ποιος αποφασίσει να γράψει για τεχνικής, της ανάπτυξης των μέσων παρατο προλεταριάτο, για το ρόλο του γωγής. Καθότι στην εποχή μας συντελείται στον πολιτισμό κι εντωμεταξύ ξεκινάει ραγδαία ανάπτυξη των μέσων παραγωγής, από τις αντιλήψεις που επεξεργάστηκε ο συνάμα μ’ αυτό πραγματοποιείται συνεχώς Μαρξ, από την αρχή κιόλας καταδικάζει η επαγγελματική αναδιάρθρωση του προτον εαυτό του στη μη κατανόηση. Και λεταριάτου. Πολλαπλασιάζεται ο αριθμός τούτο διότι στην κοινή συνείδηση των αντου διανοητικού προλεταριάτου, αφού η θρώπων και στη πρακτική τους κυριαρχεί σύγχρονη τεχνική απαιτεί όλο και περισπλήρως η χειρονακτική κατανόηση της σότερο μορφωμένους εργαζόμενους. Αυτή εργασίας. Γι’ αυτούς η εργασία είναι μόνο η πορεία προκαλεί ορισμένες δυσκολίες και στην αστική τάξη, λόγω του ότι είναι η χειρονακτική κι ο προλετάριος είναι δυσκολότερα τώρα να διευθύνεις στο χώρο εργάτης που ασχολείται με τη χειρονακτική εργασία, και γι’ αυτό, επομένως, το διοικητικό της πολιτικής πιο μορφωμένους εργαζόμενους και να προσωπικό δεν αποτελεί μέρος του προλεταριάτου. τους μετατρέπεις σε υπάκουους μισθωτούς δούλους. Εδώ δεν θα επαναλάβω αυτά που ειπώθηκαν νωρίτερα Η σύγχρονη όμως μπουρζουαζία καταφέρνει ακόμα, κι ούτε εκείνα που θα ειπωθούν στη συνέχεια, αφού και μάλιστα επιτυχώς, να τα βγάζει πέρα και μ’ αυτό αυτές οι έννοιες διατρέχουν όλη την εργασία μου. το πρόβλημα. Δεν θα ήθελα να ασχοληθώ αναλυτικά Θέλω μόνο να υπογραμμίσω, ότι, όταν εγώ μιλώ για με το σύμπλεγμα αυτών των προβλημάτων, επειδή για την προλεταριακή λογοτεχνία, δεν είναι το ίδιο πράγμα να τα βγάλει πέρα ένας άνθρωπος είναι αδύνατο. Αυτά μ’ αυτό που εννοούσαν και έγραψαν γι’ αυτήν μέλη τα προβλήματα θίγουν το βασικό χαρακτήρα του σύγτης Ρωσικής Ένωσης Προλεταριακών Συγγραφέων χρονου καπιταλισμού και για να τα μελετήσει κανείς, στη δεκαετία 1920-1930. Δεν τους κατακρίνω κι ούτε πρέπει να δημιουργηθούν μεγάλες ομάδες επιστημόνων ανοίγω διάλογο μ’ αυτούς: ανάμεσά τους βρίσκονταν θεωρητικών – μαρξιστών. Αλλά το να καταλήξει σε ταλαντούχοι συγγραφείς, όπως και στις υπόλοιπες ομά- διαπιστώσεις, μπορεί ο καθένας, αφού τα πάντα συντεδες και σχολές των σοβιετικών συγγραφέων. Επιθυμώ λούνται μπροστά στα μάτια μας. Η αγροτιά του χωριού να επισημάνω μόνο το γεγονός, ότι τούτη η σειρά των ακόμα και στον σχετικά αναπτυγμένο καπιταλισμό άρθρων θα γίνει κατανοητή μόνο μέσα στο σύστημα αποτελούσε αρκετά ομοιόμορφη μάζα σε επαγγελματικό σκέψης του Μαρξ. Σε αντίθετη περίπτωση θα κυριαρ- επίπεδο. Ο κάθε αγρότης σε συγγενικές καιρικές συνθήκες, στο νοικοκυριό του, πραγματοποιούσε σχεδόν τα χήσει απόλυτη ακατανοησία. Για την λεπτομερειακότερη ανάλυση του χαρακτήρα ίδια είδη εργασίας και κατείχε σχεδόν τις ίδιες γνώσεις του πολιτισμού γενικά και ειδικότερα της τέχνης στη στον τομέα των εργασιακών δραστηριοτήτων. Υπήρχε σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, πρέπει να επιστρέ- σχετικά μεγαλύτερη κατανομή της εργασίας ανάμεσα ψουμε στην εξέταση της δομής του προλεταριάτου στην στα δυο φύλα, αυτό όμως δεν οδήγησε σε μεγαλύτερη εποχή μας. Το προλεταριάτο, ακόμα κι από την αρχή της διαφοροποίηση στον τομέα των γνώσεων, επειδή τα εμφάνισής του, διαφέρει από τις προηγούμενες τάξεις μέλη και των δυο φύλων της οικογένειας, είχαν πλήρη των εργαζομένων μέσα από τη μεγαλύτερη επαγγελ- εικόνα για την εργασία του δεύτερου φύλου. Απ’ αυτό ματική ποικιλία. Προλεταριάτο γενικά δεν υπάρχει, προκύπτει, ότι στην καλλιτεχνική δραστηριότητα υπάρχουν μόνο διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες του χωριού όλα τα μέλη της κοινωνίας μπορούσαν του προλεταριάτου. Αυτό το γεγονός ερμηνεύει την να συμμετέχουν στον ίδιο βαθμό, και η κατανομή ιδιομορφία της ανάπτυξης, ότι η επαγγελματική, δηλα- της εργασίας υπήρχε πρώτ’ απ’ όλα ανάμεσα στα δή η ομαδική συνείδηση εμφανίζεται πολύ πιο εύκολα φύλα. Και βέβαια υπήρχε τεράστια διαφορά σε επίπεδο στο προλεταριάτο, παρά η διαταξική συνείδηση. Ο ταλέντου ξεχωριστών μελών του χωριού, ξεχώριζαν επαγγελματικός διαχωρισμός του προλεταριάτου είναι οι αξιολογότεροι τραγουδιστές και τραγουδίστριες, οι το άμεσο αποτέλεσμα του επιπέδου και της δομής της παραμυθάδες, οι χορευτές κτλ., αλλά που δεν απομο- Ό Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ νώνονταν από το υπόλοιπο μέρος του χωριού και δεν μετατρέπονταν σε επαγγελματίες. Ουσιαστικά όλο το χωριό αποτελούσε ένα «καλλιτεχνικό συγκρότημα», και τα μεγαλύτερα ταλέντα του χωριού εκτελούσαν σ’ αυτό το συγκρότημα τους μεγαλύτερους ρόλους. Παράλληλα μ’ αυτό, από το Μεσαίωνα ακόμα, δραστηριοποιούνταν οι πλανόδιοι μίμοι που εμφανίζονταν στα παζάρια και στις εμποροπανηγύρεις, ενώ σε πολλές χώρες από καιρό ήδη έπαιζαν ομάδες Τσιγγάνων οργανοπαικτών, αλλά που προσανατολίζονταν στις τοπικές παραδόσεις και δεν έβγαιναν από τα όριά τους, παίζοντας συμπληρωματικό κι όχι αυτόνομο ρόλο. Από αυτές όμως τις εμβρυικές μορφές δεν αναπτυσσόταν σταθερή και επαγγελματική τέχνη. Το καλλιτεχνικό έργο στο χωριό, στα χρονικά όρια του φεουδαρχισμού και του πρώιμου καπιταλισμού, ήταν επακόλουθο της ερασιτεχνικής δραστηριότητας του πληθυσμού, και σε επίπεδο μορφής και περιεχομένου είχαν καθαρά αγροτικό ταξικό χαρακτήρα. Από τον ερασιτεχνικό χαρακτήρα αυτής της τέχνης πήγαζε και η κύρια ιδιομορφία της, όπου η υλική και η πνευματική παραγωγή ήταν υπόθεση των ίδιων ανθρώπων, της ίδιας συλλογικής ομάδας. Γνωρίζουμε επίσης ότι η μη λαϊκή, η εκκλησιαστική τέχνη, έβαλε τη σφραγίδα της στη δημοτική τέχνη, αλλά ταυτόχρονα η ίδια η εκκλησιαστική τέχνη υποχρεώθηκε να προσαρμοστεί στα γούστα και την κοσμοαντίληψη της αγροτιάς. Σε αντίθετη περίπτωση, δεν θα μπορούσε να ασκήσει επίδραση και να μπορεί να διαμορφώνει εν μέρει την πνευματική ζωή του λαού. Στη συνέχεια θα δούμε παρόμοια επίδραση στην τέχνη του ώριμου και παρακμιακού καπιταλισμού. Ταυτόχρονα με την κατανομή της εργασίας και η πνευματική παραγωγή ήταν καθήκον των επαγγελματικά μορφωμένων ανθρώπων. Όπως σημειώσαμε παραπάνω, το προλεταριάτο εμφανίστηκε ως σύστημα διαφορετικών κατά τη μόρφωση και τις δραστηριότητες επαγγελματικών ομάδων. Κι ακριβώς γι’ αυτό στην αρχή της διαδικασίας γεννήθηκε μόνο η επαγγελματική, ομαδική συνείδηση και σε άμεση σχέση μ’ αυτό οι επαγγελματικές ενώσεις. Επομένως σε όλες τις επαγγελματικές ομάδες του προλεταριάτου ήταν γνωστό, ότι με διάφορα είδη της πνευματικής παραγωγής ασχολούνταν ειδικές επαγγελματικές ομάδες. Τις πολιτικές και τις κοινωνικές θεωρίες επεξεργάζονταν άνθρωποι της πολιτικής, φιλόσοφοι, νομικοί, ενώ την τέχνη και τη λογοτεχνία – ζωγράφοι, συγγραφείς κ.ο.κ. Επομένως, το ίδιο το προλεταριάτο δεν ήταν σε θέση να επεξεργαστεί τη δική του κοινωνική θεωρία, τη δική του τέχνη και τη δική του λογοτεχνία. Όλ’ αυτά μπορούσαν να τα κάνουν μόνο επαγγελματίες. Η πλειονότητα όμως των επαγγελματιών στα μέσα του 19ου 15 αιώνα εργαζόταν επί αμοιβή. Η εργασία όμως επί αμοιβή, η εργασία με συμβόλαιο είναι ουσιαστικά μια πιο κομψή και καλυμμένη μορφή μισθού. Ως επακόλουθο της εργασίας επί αμοιβή, στο τέλος της εργασίας του ο συγγραφέας έπαιρνε το μισθό του με τη μορφή επιβράβευσης, ενώ το έργο του εμφανιζόταν στην αγορά βιβλίων ως εμπόρευμα. Στην αρχή της διαδικασίας παρόμοια κατάσταση είχε πολλά προτερήματα και για τους πνευματικούς εργαζόμενους. Εξαφανίστηκε είτε μειώθηκε κατά πολύ η προσωπική εξάρτηση των εργατών πνευματικής παραγωγής από τους Μαικήνες. Από την άλλη μεριά, ο εμπορευματικός χαρακτήρας των προϊόντων της παραγωγής οδήγησε στο γεγονός, ότι τα έργα των πνευματικών ανθρώπων εκτιμούνταν όχι με βάση την εσωτερική αξία τους, άλλα από την ποσότητα του κέρδους που έδινε το συγκεκριμένο βιβλίο ή οποιαδήποτε άλλη εργασία στον εκδότη. Με τη σειρά του, το γεγονός αυτό οδήγησε σε μια κατάσταση, όταν οι εργαζόμενοι της πνευματικής εργασίας ήταν υποχρεωμένοι να προσαρμόζονται στις ανάγκες της αγοράς, με άλλα λόγια στη ζήτηση των αγοραστών. Αυτή η κατάσταση είχε μερικά αποτελέσματα, από τα οποία ξεχωρίζω μόνο δύο: Πρώτο – η τεράστια εξουσία του κεφαλαίου, του νόμου ζήτησης και πρότασης πάνω στην εργασία του πνευματικού ανθρώπου αποδείχτηκε υποθετική και πλαστή. Δεύτερο. Στον τομέα της τέχνης και της λογοτεχνίας, σε κείνα τα έργα που προσανατολίζονταν για τα πλατιά στρώματα του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένου και του προλεταριάτου, και οι δημιουργικοί άνθρωποι και οι καπιταλιστές ήταν υποχρεωμένοι να πάρουν υπόψη τους τη γνώμη και τα γούστα του λαού. Συν τοις άλλοις, αυτό εξηγεί και το γεγονός, ότι σε έργα που έχουν φτιαχτεί από τη μισθωτή εργασία, εισχώρησαν και εισχωρούν κριτικές παρατηρήσεις προς τον καπιταλισμό. Από την άλλη μεριά, αυτές οι κριτικές λεπτομέρειες, παρέμειναν λεπτομέρειες. Το κεφάλαιο που κυριαρχεί κατά τον ίδιο τρόπο και στη σφαίρα της πνευματικής, όπως και στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, δεν επιτρέπει, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, την εμφάνιση παρόμοιων έργων, τα οποία ούτως ή άλλως με κριτικό βάθος θίγουν τις ίδιες τις βάσεις του καπιταλισμού. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ούτε λεπτό, ότι η πλειοψηφία των έργων της πνευματικής εργασίας στο σύγχρονο καπιταλισμό, επίσης φτιάχνεται με τη μισθωτή εργασία, ότι αυτοί οι άνθρωποι γράφουν μόνο για λεφτά κι όχι για να εκφράσουν αλήθειες είτε τα ιδανικά τους, τις δικές τους αντιλήψεις. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τον αστικό πολιτισμό και την αστική τέχνη δημιούργησε επίσης η μισθωτή 16 XΟΡΟΣΤΑΣΙ εργασία. Τα έργα αυτού του πολιτισμού κυκλοφορούν και πουλιούνται με την συνδρομή της διαφήμισης το ίδιο, όπως και στη σφαίρα της παραγωγής υλικών αγαθών. Η διαδικασία διείσδυσης της διαφήμισης στον τομέα του πολιτισμού, καθώς και το ενδυνάμωμα φαινομένων που συνδέονται με την μετατροπή της τέχνης σε προϊόν, άρχισε στη δεκαετία 1830-1840 στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ο Μπαλζάκ εξέφρασε πολύ πειστικά την πρώτη φάση αυτής της διαδικασίας στο μυθιστόρημά του «Χαμένα όνειρα». Η δικαιοδοσία του κεφαλαίου, ο εμπορευματικός χαρακτήρας των έργων πολιτισμού, η διαφήμιση εξασφαλίζουν την πλήρη κυριαρχία της αστικής τάξης στην πνευματική ζωή των ανθρώπων. Οι μισθωτοί δούλοι μετατράπηκαν σε πνευματικούς μισθωτούς δούλους. Με ιδιαίτερη μαεστρία η αστική τάξη προσπαθεί να καθυποτάξει πνευματικά το πνευματικό προλεταριάτο. Όλοι αυτοί οι παράγοντες σφόδρα εμποδίζουν τη μεταμόρφωση του προλεταριάτου από την θέσει τάξη, σε τάξη για τον εαυτό της. Σημαίνει, άραγε, αυτό, ότι η υπόθεση της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας είναι χωρίς ελπίδα, ότι η πλειονότητα των ανθρώπων μετατράπηκε τελεσίδικα σε δούλους, ανίκανους να σκέπτονται και να δρουν αυτόνομα, ενώ οι ξεχωριστοί πνευματικοί άνθρωποι που δεν μετατράπηκαν ακόμα σε πνευματικούς δούλους, παραμένουν χωρίς καμιά υποστήριξη των μαζών και από την απόγνωσή τους τινάζουν στον αέρα αυτό τον απάνθρωπο πολιτισμό, όπως ακριβώς περιέγραψε στο μυθιστόρημά του «Το νησί των πιγκουίνων» ο Ανατόλ Φρανς ακόμα στις αρχές του 20 ου αιώνα; Είμαι πεπεισμένος, είτε τουλάχιστον, πολύ ελπίζω, ότι η τελική εξαφάνιση της ανθρωπότητας δεν είναι μοιρολατρική, κι ότι το προλεταριάτο θα κατορθώσει να βρει διέξοδο από την τραγική κατάσταση της σύγχρονης εποχής. Σε τι στηρίζεται η δική μου, και, καθώς νομίζω, είναι όχι μόνο δική μου, η ελπίδα; Στην ποσοτική αύξηση του πνευματικού προλεταριάτου, και στο γεγονός, ότι αρκετές ομάδες επαγγελματικών εργαζόμενων της χειρονακτικής εργασίας έχουν Μέση εκπαίδευση. Το πνευματικό προλεταριάτο αποτελείται επίσης από μια πληθώρα επαγγελματικών ομάδων. Απ’ αυτές μόνο οι ειδικοί μερικών επαγγελμάτων είναι υποχρεωμένοι επί αμοιβή να ασχολούνται με την επεξεργασία ιδεολογιών, εχθρικών προς το προλεταριάτο, με την απολογία του σύγχρονου παρακμιακού καπιταλισμού. Η διανόηση των θετικών και τεχνικών επιστημών, ακόμα και ένα μέρος της ουμανιστικής διανόησης, δεν είναι υποχρεωμένες να ασχολούνται με την απολογία του καπιταλισμού. Μέρος αυτής της διανόησης μπορεί επιπρόσθετα να ειδικεύεται σε κείνους τους τομείς της Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 κουλτούρας, όπου επί αμοιβή, για λεφτά συμπληρωματικά προς το μισθό της, μπορεί να γράφει ψευδόμενη. Προσωπικά γνωρίζω οικονομολόγους και συγγραφείς οι οποίοι προτιμούν να γράφουν για τον εαυτό τους, παρά να ψεύδονται, κι όπως έγραφε ο Λέων Τρότσκι, «η αλήθεια είναι πάντα επαναστατική». Αυτοί μπορούν να διαπαιδαγωγούν την προλεταριακή διανόηση από τις ομάδες των ουδέτερων τομέων, και μάλιστα σε πολύ υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο. Στη συνέχεια αυτοί οι νέοι ειδικοί, στον ελεύθερο χρόνο τους, μπορούν να γράφουν εργασίες σε ζητήματα κοινωνικά, φιλοσοφικά, οικονομολογικά, να γράφουν άρθρα δημοσιογραφικού χαρακτήρα, ενώ οι καλλιτέχνες μπορούν να δημιουργούν έργα όχι κατά παραγγελία της αστικής τάξης, όχι επί αμοιβή, αλλά αντίστοιχα με τις αντιλήψεις τους και με εντολή της ψυχής τους. Επομένως, πρέπει να φτιάξουμε την ανεπίσημη ουμανιστική διανόηση, που να είναι απαλλαγμένη από τον οικονομικό έλεγχο της μπουρζουαζίας και του κράτους της. Οι γραμμές αυτής της ελεύθερης διανόησης μπορούν να συμπληρώνονται με νεαρούς ανθρώπους από τους εργαζόμενους της χειρονακτικής εργασίας που έχουν Μέση εκπαίδευση. Γι’ αυτούς πρέπει να φτιάχνονται βραδινά σχολεία και δημιουργικές ομάδες. Όλα αυτά μπορούν να διαμορφωθούν σε πολύ υψηλό επαγγελματικό επίπεδο. Φυσικά, η συμμετοχή σε παρόμοιες σχολές έχει ανάγκη από μια δόση αυταπάρνησης. Αυτή η διανόηση δεν θα αμείβεται οικονομικά από την «οικονομική ελίτ» κι ούτε θα επαινείται από την πουλημένη κριτική. Αυτή η ‘απώλεια’ θα αποζημιώνεται πλήρως με την ηρεμία και τη σιγουριά της συνείδησης, ότι ακριβώς αυτοί οι διανοητές δημιουργούν την πραγματική επιστήμη, την αληθινή τέχνη, αφού επιστήμη χωρίς αλήθεια δεν είναι επιστήμη, ενώ το ‘καλλιτεχνικό έργο’ που γράφεται επί αμοιβή, δεν είναι τέχνη. Στη συνέχεια αυτή η νέα ουμανιστική διανόηση είναι σε θέση να εισάγει ταξική συνείδηση σε νέες ομάδες του πνευματικού προλεταριάτου. Στους ανθρώπους του τελευταίου, όπως ακριβώς και στους προλετάριους της χειρονακτικής εργασίας, πολύ σύντομα εμφανίζεται η επαγγελματική συνείδηση, αλλά είναι αδύνατη η αυτόνομη καλλιέργεια ταξικής συνείδησης, εξαιτίας της στενής εξειδίκευσής τους. Η ταξική συνείδηση στις γραμμές της προλεταριακής διανόησης πρέπει να εισαχτεί από τα έξω. Γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να τους γνωρίσουν με την οικονομική θεωρία, και πρώτ’ απ’ όλα με την πολιτική οικονομία του Μαρξ. Μετά τη συνάντησή του με το μαρξισμό, το πνευματικό προλεταριάτο με γοργά βήματα γίνεται οπαδός του, όπως το αποδεικνύει και η πείρα. Επομένως, παράλληλα με την αστική κουλτούρα, πρέπει να δημιουργείται η Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ προλεταριακή κουλτούρα στην πλατειά έννοια αυτής της λέξης. Η προλεταριακή κουλτούρα μπορεί να δημιουργηθεί όχι σε κενό χώρο. Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα το προλεταριάτο έχει μια πολύ πλούσια κληρονομιά και στον θεωρητικό και στον καλλιτεχνικό τομέα. Ακόμα στις αρχές του 20ου αιώνα πολλοί, συν τοις άλλοις πασίγνωστοι συγγραφείς, προσχώρησαν στο εργατικό κίνημα και ζούσαν από τις επιδόσεις του επαγγέλματός τους, όπως, για παράδειγμα, ο Ούγγρος ποιητής Γιούχας Ντιούλα που ήταν καθηγητής των Λατινικών στη Μέση εκπαίδευση, ενώ συμμετείχε στον τομέα του πολιτισμού της τοπικής οργάνωσης του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Και δεν ήταν μόνος του: μαζί με κείνον συμμετείχαν στο εργατικό κίνημα νομικοί, γιατροί κτλ. Το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ουγγαρίας ήταν μαρξιστικό κόμμα. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα συσσωρεύτηκε μια τεράστια κληρονομιά, την οποία πρέπει να την διαφυλάξουμε και να την διαδώσουμε, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να 17 την αναπτύξουμε παραπέρα και εξαιτίας της περιορισμένης κατανόησης του όρου εργατική τάξη που κληρονομήσαμε από το παρελθόν, αλλά και εξαιτίας των αλλαγών στους τομείς της πολιτικής μάχης. Στην εποχή μας ο πολιτικός αγώνας – είναι αγώνας στον τομέα του πολιτισμού σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι στο παρελθόν, είναι πνευματικός αγώνας για την πνευματική απελευθέρωση του λαού, για την πνευματική αναγέννησή του. Η επιτυχία αυτής της μάχης εξαρτάται από το βαθμό δραστηριοποίησης του προλεταριάτου στους τομείς της αυτενέργειας, από τη συμμετοχή του σε κείνη του πνευματικού προλεταριάτου. Ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα των Εργατικών κομμάτων και των συνδικάτων συνίσταται στο να οργανώσουν αυτήν τη δημιουργία της νέας προλεταριακής κουλτούρας, η οποία να βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με τα καθήκοντα και τις απαιτήσεις της εποχής μας. Ντάνιελ Γιάκοτς - βιογραφικά στοιχεία Ο καθηγητής Ντ. Γιάκοτς γεννήθηκε και μεγάλωσε σε εργατικό προάστιο της Βουδαπέστης το 1936. Τα διαμερίσματα των εργαζομένων ήταν μικρά και με τις πιο στοιχειώδεις ανέσεις. Κι αν οι ενοικιαστές αδυνατούσαν να πληρώσουν το ενοίκιο, βρισκόντουσαν στο δρόμο οικογενειακώς. Το προάστιο ήταν αγροτικό χωριό όπου ζούσαν Σλοβάκοι. Διατηρούσαν ακόμα τη μητρική τους γλώσσα. Οι δυο λαοί, οι δυο πολιτισμοί και οι δυο τάξεις συζούσαν αρμονικά και αλληλέγγυοι. Οι σχέσεις τους συσφίχτηκαν ακόμα πιο πολύ μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος του Χόρτι και με την εγκαθίδρυση της Λαϊκής δημοκρατίας. Σπούδασε σε σχολεία με καλούς δασκάλους, ανάμεσά τους κι ο βιολόγος που γνώρισε τους μαθητές του με τη θεωρία του Δαρβίνου και τις γεωπονικές πρακτικές του Τιμιριάζεφ. Στο Γυμνάσιο, από τα καλύτερα της Βουδαπέστης, έμαθε καλά Αγγλικά και Ρωσικά, γλώσσες που καλλιέργησε και χρησιμοποιεί ως τώρα. Φοιτητής του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της ουγγρικής πρωτεύουσας, παρακολουθεί τα μαθήματα του παγκοσμίας φήμης ιστορικού και θεωρητικού της λογοτεχνίας Γκυόργκυ Λούκατς, όπου διδάσκεται την αισθητική του Πλεχάνοφ. Από το 3ο έτος εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Λενινγκράντ στο Τμήμα Ρωσικής Φιλολογίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Με το πέρας των πανεπιστημιακών σπουδών συνεχίζει ως μεταπτυχιακός σπουδαστής και υποστηρίζει διδακτορική διατριβή με θέμα τις αισθητικές απόψεις του Πλεχάνοφ. Εδώ γνωρίζεται με το έργο του Χέγκελ και του Φόυερμπαχ, των Ελλήνων φιλοσόφων της κλασικής αρχαιότητας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της σταδιοδρομίας του είναι η αδιάκοπη (ως τη συνταξιοδότησή του) εργασία σε πανεπιστήμια. Έτσι τρία χρόνια εργάστηκε στα πανεπιστήμια της Οδησσού και του Λενινγκράντ στην ΕΣΣΔ, περί τα δέκα της Σόφιας και του Μπλαγκόεφγκραντ στη Βουλγαρία. Είναι συντάκτης του Ουγγρο-λαοσικού λεξικού, συγγραφέας του εγχειριδίου «Ουγγρική γλώσσα για ξενόγλωσσους φοιτητές». Έγραψε σειρά άρθρων με θέμα τις πολιτισμικές επαφές των Ούγγρων με τους λαούς των Βαλκανίων, για την παγκόσμια λογοτεχνία. Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής Γιάκοτς επικεντρώνει τα επιστημονικά ενδιαφέροντά του σε ζητήματα δυνατοτήτων δημιουργίας αληθινής τέχνης σε συνθήκες πλήρους κυριαρχίας της οικονομίας της αγοράς. Η θεμελιακή και ενιαία αξιολογική θεώρηση διαπερνά τις μελέτες του της τελευταίας δεκαετίας. Είναι ένθερμος φίλος της Ελλάδας, προπαγανδίζει και διαδίδει την ελληνική λογοτεχνία και τον ελληνικό πολιτισμό στην Ουγγαρία με διαλέξεις, μαθήματα αλλά και μέσω του ηλεκτρονικού περιοδικού του και του περιοδικού ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ.. 18 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το περιβάλλον του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, Διδάκτορος Νομικής - Δικηγόρου Τ ο περιβάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση τυγχάνει ανυπέρβλητης νομοθετικής προστασίας. Από το 1987 το περιβάλλον κατέχει σημαντική θέση στη συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ¨περιβάλλον δεν έχει σύνορα¨. Αυτό ήταν το σύνθημα κατά την 10ετία του 1970, όταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα –Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα– άρχισε να αναπτύσσει την πρώτη περιβαλλοντική της νομοθεσία. Το σύνθημα αυτό ανταποκρίνεται ακόμη περισσότερο στην πραγματικότητα. Το Δίκαιο της ΕΕ σχετικά με το περιβάλλον προστατεύει τον αέρα, το νερό, το έδαφος και τα είδη. Το 1987 η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία κυρώθηκε με το 11681/1987, έθεσε τρεις στόχους: την προστασία του περιβάλλοντος, της υγείας του ανθρώπου και συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων . Η συνθήκη του Μάαστριχτ του 1992, εισήγαγε τυπικά την έννοια της βιώσιμου αναπτύξεως στο Δίκαιο της ΕΕ. Αργότερα, το 1997, η Συνθήκη του Άμστερνταμ, ενίσχυσε σημαντικά την άποψη, ότι η μελλοντική ανάπτυξη της ΕΕ, πρέπει να βασίζεται στην αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και στο υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος. Το ήδη υφιστάμενο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον, που καλύπτει τις δραστηριότητες της ΕΕ μέχρι το 2012, είναι το “Έκτο”, κατά σειρά, και ορίζει, τέσσερις προτεραιότητες: 1) Tην αλλαγή του κλίματος, 2) τη φύση και την βιοποικιλότητα, 3) Το περιβάλλον, την υγεία και την ποιότητα της ζωής και 4) τους φυσικούς πόρους και τα απόβλητα. Η ΕΕ προωθεί την από κοινού όραση και την κατανομή των ευθυνών για να αποτρέψει και όπου είναι δυνατόν, να αντιστρέψει την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Προτεραιότητα της ΕΕ, αποτελεί η πλήρης και ορθή εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολουθεί συστηματικά κατά πόσον τα Κράτη –μέλη της ΕΕ μεταφέρουν εγκαίρως και πλήρως τις πολιτικές της σε εθνικούς κανόνες, καθώς και κατά πόσον οι εν λόγω εθνικοί κανόνες εφαρμόζονται δεόντως. Τα πλέον σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζονται σήμερα η ΕΕ, είναι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι κλιματικές αλλαγές, η όξινη βροχή και η μόλυνση της ατμόσφαιρας, η εξάντληση των φυσι- κών όρων, οι υδάτινοι πόροι, η επιδείνωση του αστικού περιβάλλοντος, τα απόβλητα και οι βιομηχανικοί κίνδυνοι. Η αλλαγή του κλίματος, είναι μία από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει ο Πλανήτης μας. Για να αποφευχθούν οι απειλές επί του κλίματος, πρέπει να ληφθούν άμεσα τελεσφόρα μέτρα για την μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακος, για την μείωση των οποίων η σύναψη μίας Διεθνούς Συμφωνίας, είναι άμεσης προτεραιότητας. Η αλλαγή του κλίματος, αποτελεί μείζονα πρόκληση για την παρούσα και τις επόμενες 10ετίες. Ο μακροπρόθεσμος στόχος, είναι η πρόληψη της αύξησης των θερμοκρασιών παγκοσμίως κατά περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου, εν συγκρίσει με τα επίπεδα που επικρατούσαν προ της βιομηχανικής περιόδου. Αυτό σημαίνει, ότι μέχρι το έτος 2050 οι εκπομπές αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα πρέπει να μειωθούν παγκοσμίως τουλάχιστον κατά 150/0 συγκριτικά προς τα επίπεδα του έτους 1990. Ιδιαίτερο στόχο, αποτελεί το διοξείδιο του άνθρακος (CO2) που εκπέμπεται κατά την καύση ορυκτών καυσίμων, όπως οι άνθρακες, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Από την 10ετία του 1990, η ΕΕ αναπτύσσει και προωθεί τη χρήση και την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Τα βιοκαύσιμα, από γεωργικές καλλιέργειες, αποτελούν σήμερα το μοναδικό ευρέως διαθέσιμο υποκατάστατο της βενζίνης και του ντίζελ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που εκπέμπει περίπου το 140/0 των αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο σήμερα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των διεθνών προσπαθειών για την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών. Η ποιότητα του περιβάλλοντος, έχει άμεσο αντίκτυπο στην υγεία μας και στην ποιότητα της ζωής μας. Στόχος της ΕΕ, είναι να εξασφαλίσει ένα περιβάλλον, το οποίο να μην είναι επιβλαβές για την υγεία μας και το οποίο να διαφυλάσσει τη σημερινή ποιότητα της ζωής μας. Στόχος της, επίσης, είναι να μειωθεί ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της χρήσεως των πόρων και να παράγονται λιγότερα απόβλητα για την επίτευξη του αυτού βαθμού οικονομικής αναπτύξεως. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη χρήση των ανανεώσιμων πόρων (εφόσον η χρήση τους είναι βιώσιμη), μεγαλύτερη ανακύκλωση και καλύτερη διαχείριση των λυμάτων. Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Η ΕΕ έχει ήδη καθιερώσει σειρά μέτρων για τον περιορισμό των αποβλήτων που καταλήγουν σε τελική εναπόθεση. Παραλλήλως, προωθεί κάθε τεχνολογία που συμβάλλει στη συρρίκνωση των αποβλήτων που καταλήγουν στους χώρους υγειονομικής ταφής. Σημειώτεον, ότι η ΕΕ συμμετέχει ενεργώς στη διαπραγμάτευση των Διεθνών συνθηκών για το περιβάλλον, παρέχουσα κονδύλια για να μπορέσουν τα Κράτη-μέλη της να εφαρμόσουν την περιβαλλοντική νομοθεσία και να χρηματοδοτήσουν τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Παραλλήλως, η ΕΕ παρέχει αρωγή, μέσω του Ταμείου Αλληλεγγύης, για την αντιμετώπιση των έκτακτων περιβαλλοντικών καταστάσεων (δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, πετρελαιοκηλίδες και χημική ρύπανση των υδάτων). Η χρησιμοποίηση δε από το Πρόγραμμα LIFE, καταλήγει σε περιβαλλοντικά έργα, διευκολύνοντας την καθιέρωση νέων μέτρων πολιτικής για την επιδίωξη και την διάδοση βέλτιστων πρακτικών ή τη διευκόλυνση της εφαρμογής του Δικτύου Προστατευμένων Φυσικών Περιοχών NATURA 2000. Μεγάλο μέρος των κονδυλίων που διαθέτει η ΕΕ, βάσει του Εβδόμου Προγράμματος –πλαισίου για τη 19 χρηματοδότηση της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης κατά την περίοδο 2007-2013, διατίθεται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Συμπερασματικά, μπορεί να λεχθεί, ότι η περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ, που εγκρίνεται και εφαρμόζεται από τα θεσμικά Όργανα αυτής (το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή) και βασίζεται στην πεποίθηση, ότι η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική πρόοδος και η προστασία του περιβάλλοντος, συμβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής μας, δεν είναι στατική. Ενημερώνεται, συνεχώς, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες απειλές και τις νεοεμφανιζόμενες τεχνολογίες, που είναι φιλικές για το περιβάλλον και έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη. Είναι ανοικτή σε νέες ιδέες σχετικά με την βέλτιστη πολιτική ή τα καλύτερα μέσα για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών θεμάτων. Η πολιτική δεν διαμορφώνεται στο κενό. Είναι ανταπόκριση στις απόψεις των εμπλεκομένων, ιδίως μάλιστα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν το δικαίωμα να διεκδικούν υψηλής ποιότητας διαβίωσης τόσο για τους ίδιους, όσο και για τα παιδιά τους. Κυπριακές παροιμίες (Με αφορμή ένα βιβλίο του Κύπρου Κουρτελλάρη) συνέχεια από τη σελ. 6 τρείας – κυριολεκτικά-, όπως και το δέντρο άλλωστε. Γιατί γνώριζε, ο πάντα διψασμένος Κύπριος γεωργός προπάντων, πως, «όποιος χαραμίζει την γην τζαι το νερόν, χαρραμίζει το μάλιν του [ την περιουσία του] τζαι των παιδκιών του». Ο Κύπριος γεωργός (αλλά και κάθε άλλου επαγγέλματος) είπε ακόμα στο παρελθόν κι αυτή τη σπαρταριστή παροιμιακή φράση: «επαντρεύτην η πείνα την δίψαν», όπου ο λόγος είναι βέβαια για τη δίψα της γης. Μεταφέρω και μιαν άλλη παροιμία: «Ώσπου έσει το βυζίν της μάνας μιαλινίσκει το μωρόν. Άμα λείψει, πεχανίσκει». Ώσπου να φτάσουμε στο δεύτερο μέρος, νομίζουμε απλώς πως διατυπώνεται μια πάγκοινη αλήθεια. Με το δεύτερο μέρος («άμα λείψει πεχανίσκει») υποψιαζόμαστε, ότι μάλλον κάτι άλλο υποδηλώνεται. Ο κ. Κουρτελλάρης εξηγεί: «Αυτό λέγεται παραβολικά για τη σημασία που έχει το νερό ή η υγρασία για τα δέντρα και ιδιαίτερα για τα νεαρά. Οι γεωργοί θεωρούν το νερό σαν το γάλα της γης». Συμμετέχοντας έτσι στην πανάρχαια, αρχέγονη πίστη στη μητρική ιδιότητα και δύναμη της γης, της Μάνας-Γης. Είπα πιο πάνω πως και το νερό λατρεύτηκε -κυριολεκτικά- από τους ανθρώπους. Το πιστοποιεί και ο κυπριακός παροιμιακός λόγος, που το συσχετίζει, σωστά, με τη θεοποιημένη μητέρα γη, γι’ αυτό και είπε, αποχωρίζοντας το δεύτερο μέρος από το πρώτο της ίδιας παροιμίας: «Το νερόν εν τω γάλαν της γης τζαι χαρά στον που το έσει». Και ευθύτερα: «Το νερόν εν ο χαμοθεός στη γη τζιαι καλιώρα του που τ’ ορίζει». Ναι, το νερό για τον παραδοσιακό άνθρωπο, που είταν κιόλας σε πολύ υψηλά ποσοστά αγρότης κι έναν ομόλογο, αγροτικό πολιτισμό καλλιεργούσε, κι αν υπήρχε ο θεός ψηλά στους ουρανούς, εδώ κάτω, στη γη, θεός είταν και το νερό, καθαυτό. Ο αγρότης λάτρευε το δέντρο (και το δάσος), το νερό, τη γη. Αυτό που σήμερα ο άνθρωπος ατιμάζει, εξοντώνει- αυτοατιμαζόμενος, αυτοεξοντονώμενος με όσα κάνει. Πιστεύοντας ότι μεγαλουργεί. Εγώ ωστόσο θέλω να τελειώσω με μιαν από τις «ξιμαρισμένες» παροιμίες του βιβλίου: «Άδικα σκατά χαρείτε, τζ’ ήρτεν ο τζαιρός να ζείτε». «Χρησιμοποιείται , λέει το σχόλιο, για να επισημανθούν περιπτώσεις που το άδικο, τα ακάθαρτα και παράνομα, ευδοκιμούν σε κάποιες εποχές, και οι δράστες ασύλληπτοι χαίρονται και μπορούν να συνεχίζουν. Λέγεται και σαν προειδοποίηση στους αρμόδιους φορείς να ενεργήσουν προς εξουδετέρωση τέτοιων σαθρών καταστάσεων». Μακάρι οι αρμόδιοι να το άκουγαν… 20 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Διεθνές Ελληνο-Κορεάτικο Λογοτεχνικό Συμπόσιο από τον Οργανισμό για την Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας Μ ε ιδιαίτερο ενδιαφέρον πραγματοποιήθηκε καθώς επίσης και εκατοντάδες ελληνικά βιβλία έχουν στις 12-7-2011το Διεθνές Ελληνο-Κορεάτικο μεταφραστεί στα βουλγαρικά και πολλά βουλγαρικά Λογοτεχνικό Συμπόσιο στην αίθουσα ΔΑΙΔΑΛΟΣ του στα ελληνικά. Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου. Η συνάντηση ήταν ολοΣημειώνεται ότι στην Κορέα λειτουργεί Τμήμα Ελήμερη και κατά την διάρκειά της μίλησαν για το έργο ληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σπουδών τους δεκατέσσερις Κορεάτες ομιλητές, επτά Έλληνες Hankuk (Hankuk University of Foreign Studies) υπό λογοτέχνες και μία Βουλγάρα. τον καθηγητή Άγγελο Γιου (Jaewon Yu) και την φιΤην ευθύνη της διοργάνωσης είχε ο Οργανισμός για λόλογο καθηγήτρια Αργυρώ Κασωτάκη-Γατοπούλου, την Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας σε συνεργασία αποσπασμένη από το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας, οι με την Εταιρεία Λογοτεχνικής Δημιουργικής Γραφής οποίοι είχαν και την πρωτοβουλία για την οργάνωση Κορέας και τον Σύνδεσμο Ελληνο-Κορεατικής Φιλίας, του Συμποσίου σε συνεργασία με τον ΟΔΕΓ. Την συνάντηση παρακολούθησαν περισσότεροι με την πολύτιμη οργανωτική υποστήριξη του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου και ιδιαίτερα του Σχολείου από 150 σύνεδροι. Κατά τον εναρκτήριο χαιρετισμό Ελληνικής Γλώσσας «Μέγας Αλέξανδρος», το οποίο του ο Πρόεδρος του ΟΔΕΓ κ. Κ. Καρκανιάς, μεταξύ άλλων τόνισε τα εξής: είναι τμήμα του. «Το Συμπόσιο αυτό είναι Επίσης, στην οργάη αιτία συγκέντρωσης νωση της συνάντησης συγγραφέων και φίλων σημαντική ήταν και η υποστήριξη από το Εθνιστον ίδιο χώρο, για να κό Κέντρο Βιβλίου. Το συζητήσουν για βιβλία συμπόσιο αυτό έγινε στο που έχουν γραφεί στις πλαίσιο της Διεθνούς τρεις γλώσσες και έχουν μεταφραστεί από την μία Λογοτεχνικής Συνάντησης που διοργανώνει, στην άλλη γλώσσα. Για πολλούς αιώνες κάθε χρόνο, η Εταιρεία Το Προεδρείο του Συμποσίου: ο Πρόεδρος του Ο.Δ.Ε.Γ. κ. Κωνσταντίνος Καρκανιάς, η Καθηγήτρια κ. Αργυρώ ΚασωτάκηΛογοτεχνικής Δημιουρτα βιβλία υπήρξαν ο κύΓατοπούλου και η Καθηγήτρια κ. Lee Sa-rah. ριος σύνδεσμος μεταξύ γικής Γραφής Κορέας για την παρουσίαση της λογοτεχνικής παραγωγής ανθρώπων από διαφορετικές χώρες. Οι άνθρωποι των μελών της και την συνάντησή τους με λογοτέχνες έρχονταν σε επαφή με την ιστορία και τον πολιτισμό άλλων χωρών. μιας χώρας χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν – απλά Φέτος, η συνάντηση έγινε στην Αθήνα, με την αφορ- διαβάζοντας. Έτσι, ένα βιβλίο μπορεί συχνά να απομή των 50 χρόνων από την εγκατάσταση διπλωματικών τελέσει την γέφυρα μεταξύ διαφορετικών λαών και σχέσεων μεταξύ Ελλάδος και Κορέας και γι’ αυτό, πολιτισμών. Ελπίζω ότι, αυτό το Συμπόσιο θα σηματοδοτήσει την μεταξύ άλλων, χορηγός της ήταν και η Πρεσβεία της έναρξη μιας καρποφόρας συνεργασίας μεταξύ Ελλήνων Κορέας στην Ελλάδα. Κατά την συνάντηση δόθηκε η ευκαιρία να συζητή- και Κορεατών συγγραφέων και εκδοτών, έτσι ώστε σουν, μεταξύ τους, Έλληνες και Κορεάτες εκδότες και να δημιουργηθούν περισσότερες γέφυρες μεταξύ των συγγραφείς και να δημιουργήσουν ευκαιρίες συνερ- λαών. Πιστεύω ότι το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του γασίας. Σημαντική ήταν η παρουσίαση της ελληνικής Πανεπιστημίου Διεθνών Σπουδών του Χανκούκ μπορεί εκδοτικής παραγωγής από τον εκπρόσωπο του Εθνικού να εξυπηρετήσει τον παραπάνω στόχο. Κέντρου Βιβλίου κ. Σωκράτη Καμπουρόπουλο καθώς Τέλος, θα ήθελα να σημειώσω ότι κατά την διάρκεια και της αντίστοιχης Κορεάτικης παραγωγής από το των τελευταίων ετών αρκετοί Έλληνες είχαν την ευκαιρία προεδρείο της Ένωσης Κορεατών Συγγραφέων. να έρθουν σε επαφή με την Κορέα, μέσω του κινηματοΌπως έγινε γνωστό, μέχρι σήμερα έχουν ήδη μετα- γράφου, καθώς πολλές κορεατικές ταινίες παρουσιάστηφραστεί στα κορεατικά περίπου 150 ελληνικά βιβλία καν σε ελληνικούς κινηματογράφους. Έτσι, αρκετοί κινηενώ, ενώ από τα κορεατικά στα ελληνικά μόνον ένα ματογραφόφιλοι είναι τώρα εξοικειωμένοι με Κορεάτες (Ο ποιητής Γι, Μυνγιόλ από τις Εκδόσεις «Μεταίχμιο»), σκηνοθέτες, όπως είναι ο Κιμ Κι-Ντου». Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 21 Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη Μια από τις πρώτες αξιολογήσεις του μεταφραστικού έργου της Σώσας Μπερνή-Πλακίδα Του Γιάννη Μότσιου, Καθηγ. Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ό ταν διάβασα στο εξώφυλλο της μετάφρασης του έργου του Αριστοφάνη Λυσιστράτη της Σώσας Μπερνή-Πλακίδα «στιχουργική απόδοση με ομοιοτέλευτο παραδοσιακό δεκαπεντασύλλαβο«, και πριν προχωρήσω στην ανάγνωση, «κλότσησα», αλλά σημείωσα, αντιδρώντας στην αρχική μου απόφαση: «Σε τελική ανάλυση, το αποτέλεσμα της όποιας προσπάθειας και του όποιου εγχειρήματος, θα μιλήσει από μόνο του. Αλλά, συνέχιζα, δεν μπορούμε να μην πάρουμε στα σοβαρά υπόψη μας τις συνειδητές επιλογές του Αριστοφάνη, όπως: την απόρριψη κάποιου συγκεκριμένου μέτρου με την προτίμηση του ρυθμού που θα απόρρεε από την τήρηση του μέτρου. Την απουσία της ομοιοκαταληξίας, αφού, επιπρόσθετα, ήταν άγνωστη για την ποίηση της εποχής κι ως το Μεσαίωνα. Την προτίμηση του ελεύθερου, πιο σωστά χαλαρού σε επίπεδο ρυθμού στίχου που τον εναλλάσσει με πιο σύντομους στίχους που συχνά παίρνουν τη μορφή ενός είδους στροφικής τακτοποίησης«. Αυτά σημείωσα πριν προχωρήσω δεξιότερα του εξωφύλλου. Όταν όμως προχώρησα αρκετά στην προσεκτική ανάγνωση της μετάφρασης, με συνεπήρε η φόρα του ρυθμού και η ομορφιά του λόγου. Τότε είναι που κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι, οργανώνεται ρυθμικά κατά τα καλύτερα πρότυπα του ομοιοτέλευτου δεκαπεντασύλλαβου, από τη μια μεριά, κι από την άλλη εννοιολογικά αφήνεται ελεύθερο το δημιουργικό της δαιμόνιο να κάνει θαύματα. Κάπως έτσι φαντάζομαι τώρα, ότι θα έγραφε τη Λυσιστράτη του ο Αριστοφάνης αν διέπρεπε συγγραφικά στη εποχή μας. Η Σώσα Μπερνή-Πλακίδα ικανοποιεί, κατά την άποψή μου, τον Αριστοφάνη της αρχαιότητας με έναν πιθανό σατιρικό δραματουργό – κωμωδιογράφο της εποχής μας. Αν και είμαι της άποψης, ότι συνδυάζει αριστοτεχνικά τους δυο αυτούς Αριστοφάνηδες στο ίδιο πρόσωπο: το δικό της. Έτσι, συνεχίζω εγώ: δημιουργεί την ψευδαίσθηση. ότι δε μεταφράζει Αριστο- φάνη, αλλά η ίδια είναι Αριστοφάνιδα της εποχής μας. Και μάλιστα αυτή μπορούσε να γεννηθεί μόνο στην Ικαρία, αν όχι, τότε μόνο στη Κρήτη. Μπορεί και στο Αργοστόλι. Μοιάζουν όλοι τους στην κουζουλάδα. Σε καμιά περίπτωση στη σημερινή Αθήνα και ιδιαίτερα στον τόπο που γεννήθηκα ή που ζω σήμερα: στη Δυτική Μακεδονία και στην Ήπειρο. Δεν είχα την τύχη ακόμα να επισκεφτώ το νησί που τόσο αγάπησε ο πατέρας μου, ένα χρόνο εξόριστος στη Ικαρία. Αφού, όταν επέστρεψε με το καλό στο χωριό, στο Σνίχοβο (Δεσπότης Γρεβενών σήμερα), πρότεινε και προέτρεπε τη μητέρα μου να πουλήσουν ότι είχαν και δεν είχαν και να κατεβούν στην Ικαρία, για να δει και κείνη πως ζουν οι άνθρωποι – οι Ικαριώτες. Πού θα άφηναν ή, το χειρότερο, πώς θα πουλούσαν κι έτσι θα αποχωρίζονταν μια για πάντα την περιουσία των γονιών και των παππούδων και να πάνε πού; Στου διαβόλου τη μάνα, όπως νόμιζε η δική μου μάνα. Έχω καλούς φίλους Ικαριώτες και ξέρω τι λέω, όταν υποστηρίζω ότι τη Λυσιστράτη μπορούσε να τη μεταφράσει μόνο καλλιεργημένη γυναίκα ή άντρας αυτού του νησιού. Δεν υποτιμώ καθόλου τις υπάρχουσες άλλες μεταφράσεις. Μακάρι να μπορούσα να κάμω κι εγώ μια παρόμοια. Αλλά, λέω, αν ο Αριστοφάνης θα μπορούσε να διαβάσει τη Λυσιστράτη του, σε μετάφραση της κυρίας Σ. ΜπερνήΠλακίδα, με τα καλλιτεχνικά ευρήματα, τους τρόπους και τα μέσα που αυτή ανακάλυψε και οργάνωσε σε ολοκληρωμένο ποιητικό σύστημα, μα το θεό! θα χαχάνιζε ώρες πολλές, βαστώντας την κοιλιά του για να μην του φύγει και τη χάσει τελικά. Γιατί τότε, με χαμένη την κοιλιά, με τί εφόδια θα προετοίμαζε τις υπόλοιπες σάτιρές του και να γελούν μέχρι δακρύων οι άνθρωποι χιλιάδες τώρα χρόνια; Κι όχι μόνο οι Έλληνες. Ξαφνικά θυμήθηκα το Σολωμό, τα δυο (άλλοι τα βγάζουν τρία) Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Και σκέφτηκα: αν θα είχα το ταλέντο της κυρίας Σ. Μπερνή-Πλακίδα, θα επιχειρούσα (στα πρότυπα της ποιητικής πρακτικής του Σολωμού) ένα δεύτερο Σχεδίασμα της Λυσιστράτης: μια δεύτερη απόδοση της ίδιας κωμωδίας, αλλά ετούτη τη φορά πιο κοντά στο συνέχεια στη σελ. 23 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 22 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Tιμητική διάκριση στον εκδότη του περιοδικού «Χοροστάσι» Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη από το Πανεπιστήμιο ΜIN ΜIN ZU του Πεκίνου της Κίνας Μ ε απονομή τιμητικής διάκρισης υποδέχθηκε τον Εθνολογίας της Κίνας παρέθεσε τιμητική δεξίωση Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη το Τμήμα Μουσικών στον Δρα Κώστα Σαχινίδη και στους συνεργάτες του, Σπουδών του Πανεπιστηη οποία κατέληξε σε ελλημίου ΜIN ZU του Πεκίνου νοκινέζικο γλέντι. της Κίνας στις 19 ΑπριλίΚατά την πολυήμερη ου 2011. παραμονή του στην Κίνα Η απονομή έγινε σε επί(9-21/4/2011), ο Δρ Κώσημη τελετή στην αίθουσα στας Σαχινίδης είχε διάφοΣυναυλιών του Πανεπιρες επαφές, πολιτιστικού στημίου, όπου δόθηκε ειενδιαφέροντος, για περαιδική συναυλία παραδοσιατέρω συνεργασία, με εκκών οργάνων του Εθνικού προσώπους Πολιτιστικών Μουσείου Εθνολογίας της Φορέων και Οργανισμών, Κίνας, με μουσική από τις όπως ήταν η Συνομοσπονεθνικές μειονότητες της δία Λογοτεχνικών και ΚαλΗ Πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου ΜIN ZU απονέμει τιμητική διάκριση Κίνας, από τους φοιτητές λιτεχνικών Κύκλων της στον Δρα Κώστα Σαχινίδη του Τμήμα Μουσικών Κίνας, η Ένωση των λαών Σπουδών προς τιμήν του της Κίνας για τη Φιλία με τιμωμένου και ακολούθησε τις ξένες χώρες, η αντιπρόσύντομη ομιλία του αναεδρος του Εθνικού Μουπληρωτή καθηγητή Dong σείου Εθνολογίας κ. Wei Jinhan για το επιστημονικό Rong Ηui, υπεύθυνη του έργο του Κώστα Σαχινίδη καλλιτεχνικού σχήματος και τη συμβολή του στις «Χρώματα της Κίνας», το διαπολιτιστικές σχέσεις οποίο, το 2009, συμμετείχε Ελλάδας- Κίνας. Στη συστο 15ο Διεθνές Μουσινέχεια έγινε η απονομή της κοχορευτικό Πανηγύρι «ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2009» τιμητικής διάκρισης από και είχε πραγματοποιήσει την Πρόεδρο του ΤμήμαΣτιγμιότυπο από την τιμητική συναυλία σειρά παραστάσεων σε τος Μουσικών Σπουδών και ακολούθησε διάλεξη του Κώστα Σαχινίδη για τον πολλές περιοχές της Ελλάδας, κ.λπ. Επίσης πολύ αξιόλογη ήταν και η επαφή του Κώστα ελληνικό Λαϊκό Πολιτισμό. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος του Εθνικού Μουσείου Σαχινίδη και των συνεργατών του με τον Κρητικής O καθηγητής κ. Dong Jinhan, η πρόεδρος του τμήματος, ο κ. Σαχινίδης και ο κ. Σεμερτζίδης Οι καθηγητές και οι φοιτητές του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου ΜIN ZU με το Δρα Κώστα Σαχινίδη Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 23 προέλευσης ομογενή Τρύφωνα Καλαϊτζάκη, που δραστηριοποιείται στα ναυπηγεία του Ququantano από τη διακεκριμένη θέση του επιθεωρητή πλοίων, ο οποίος αποτελεί έναν ζωντανό Φάρο του Ελληνισμού στην Κίνα και έναν από τους λίγους εναπομείναντες σημαντικούς ευεργέτες στον κόσμο, δεδομένου ότι με δικές του δαπάνες κατασκευάστηκε ένα Σχολείο στην Κίνα και μια εκκλησία στην Ελλάδα, ενώ έκανε και δεκάδες χορηγίες σε κοινωφελή σωματεία. Ο πρόεδρος του Εθνικού Μουσείου Εθνολογίας της Κίνας, η αντιπρόεδρος του Μουσείου κ. Wei Rong Hui και ο κ. Σαχινίδης μεταξύ άλλων συνδαιτημόνων κατά την τιμητική δεξίωση Κινεζοελληνικό γλέντι Το Πανεπιστήμιο ΜIN ZU του Πεκίνου της Κίνας. (Μin Zu University of China) είναι ένα Ανώτατο Ίδρυμα που παρέχει εκπαίδευση σχετικά με τις εθνικές μειονότητες ολόκληρης της Κίνας. Είναι ένα από τα πιο φημισμένα πανεπιστήμια της Κίνας, με ιδιαίτερο κύρος, και μοναδικό ανάμεσα στα άλλα Πανεπιστήμια Εθνικών μειονοτήτων. Το Μin Zu University of China (MUC) έχει ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα μέλη του Διδακτικού του Προσωπικού και οι φοιτητές του προέρχονται και από τις 56 εθνότητες της Κίνας. Βρίσκεται στην περιοχή Haidian του Πεκίνου, σε μια γεωγραφική και ισχυρή ανθρωπιστική ατμόσφαιρα. Ακόμη, αποτελεί την κορυφή των Ανωτάτων Ιδρυμάτων στην Κίνα για την Ανώτατη Εκπαίδευση των εθνοτήτων επειδή προάγει διαφορετικούς εθνικούς πολιτισμούς. Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συνέχεια από τη σελ. 21 πρωτότυπο: σε επίπεδο νοημάτων και συμβολισμών, αλλά πρωτίστως σε τρόπους εικονοποιΐας, των ειδών στιχικής και στροφικής οργάνωσης, απορρίπτοντας, σε τούτη την περίπτωση, και τον δεκαπεντασύλλαβο και την ομοιοκαταληξία. Ίσως μια περισσότερο ηχητική καλλιέργεια του στίχου, θα μπορούσε κάλλιστα να αντικαταστήσει τα προτερήματα της ομοιοκαταληξίας: με την καλλιέργεια της φωνητικής πανσπερμίας στο εσωτερικό του κειμένου. Η φαινομενική ευκολία (καταλαβαίνω πολύ καλά με τί κόπους και συνειδητή προσπάθεια πέτυχε το δύσκολο της υπόθεσης που μόνο με αληθινό κατόρθωμα μπορεί να συγκριθεί) στην πορεία της δημιουργίας του γνωστού συστήματος των ομοιοκαταληξιών, πείθει ως προς την αναγκαιότητα της ηχητικής οργάνωσης των στίχων. Είναι γεννημένη για αυτό το είδος των στίχων, παρόμοιας ποίησης. Δεν ξέρω ποια θα είναι η τύχη της κωμωδίας σε δική της μετάφραση. Εμένα, πάντως, με συνεπαίρνει, με αναστατώνει και ομολογώ πως τη διάβασα όχι μόνο μια ή δυο φορές: για να επεκτείνω και να προεκτείνω έτσι για μένα τη χρονική διάρκεια της αισθητικής απόλαυσης. Με χαρά χαιρετώ και συγχαίρω τον φίλο μου Μιχάλη Κάσση για τη καλλιτεχνική σύνθεση του εξώφυλλου: «Η Γυναίκα – Ειρήνη που προστατεύει το μέλλον«. Το γλυπτό σε σχιστολιθικό γρανίτη Ικαρίας. Χρόνια τώρα παρακολουθώ το αξιόλογο έργο του στη τέχνη, στη διάδοση και στην εμπέδωση του πολιτισμού μας, λόγιου και δημοτικού, δικού μας και άλλων λαών στο θερμό και πλούσιο χώρο του εργαστηρίου του στον Πειραιά. Εύχομαι στη Σώσα Μπερνή-Πλακίδα δημιουργική ευφορία για τη δική της ικανοποίηση, για το καλό της ελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και τη δική μας αισθητική απόλαυση από τους θησαυρούς που έχει σε μόνιμη κατοχή της. Με την ελπίδα να διαβάσω δικούς της τώρα στίχους, αλλά να ακούσω ζωντανά το παίξιμο στο βιολί της, που θα συνοδεύει δικό της τραγούδι και τραγούδημα. 24 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό ταξίδι στον Όλυμπο και την Ελασσόνα Δράση του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. από το Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Μετά από πρόσκληση του Δήμου Ελασσόνας και της Κ.Ε.Δ.Ε., η Χορευτική Ομάδα του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού επισκέφθηκε την περιοχή του Ολύμπου και της Ελασσόνας στις 21 και 22 Μαΐου 2011. γλέντι, συμμετέχοντας στον πανηγυρισμό των παραγόντων και των αθλητών της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας «Οικονόμος», για την άνοδό της στην κατηγορία της Γ΄ Εθνικής. Κατά την επόμενη ημέρα, Κυριακή 22-52011, η αποστολή πραγματοποίησε σειρά επισκέψεων σε τουριστικά αξιοθέατα της περιοχής Ελασσόνας και κυρίως: - στο Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Ελασσόνας, όπου έγινε λεπτομερής ενημέρωση από τον Πρόεδρό του κ. Κώστα Σαχινίδη. - στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελασσόνας, όπου έγινε λεπτομερής Λείψανα τριών Αρχαίων Ναών στο Πύθιο Ολύμπου ενημέρωση από τον Διευθυντή του Κέντρου Ειδικότερα η Χορευτική Ομάδα του κ. Σπύρο Αναγνωστάκη. - στην Καρυά Ολύμπου και τη Μονή Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., το Σάββατο 21 Μαΐου 2011, το απόγευμα επισκέφθηκε τα βυζαντινά και τα Κανάλων, με ξενάγηση από τον εκδότη κ. άλλα μεσαιωνικά μνημεία της Τσαριτσάνης, Απόστολο Βάλλα. - στις αρχαιότητες του Πυθίου (στα όπως είναι ο Πύργος του Μάμτζιου, καθώς και την περίφημη λείψανα των ναών ΠοΟικονόμειο Σχολή, σειδώνα, Απόλλονος που από το 1865 και Αρτέμιδας) και λειτουργεί μέχρι σήτου Σαρανταπόρου, μερα. Στη συνέχεια, όπου έγινε ενημέρωση τις βραδινές ώρες, από τον αρχαιολόγο κ. το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. παΝίκο Γαλάρα και τον ρουσίασε στο τοπικό Αντιδήμαρχο κ. Φώτη Από την παράσταση στη Τσαριτσάνη κοινό. ένα πλούσιο Τζόκα. πρόγραμμα ελληνικών παραδοσιακών χο- στο Οινοποιείο του Αθανασίου Μηνά, ρών, στην πλατεία της Τσαριτσάνης, με τη στη Μηλέα Ελασσόνας, με εκτενή ενημέρωση συμμετοχή και φοιτητών του Παντείου Πα- από τον ίδιο τον παραγωγό και οινοποιό. Μετά την επιτυχή εκπλήρωση του ολονεπιστημίου και των δύο τοπικών χορευτικών ομάδων της Τσαριτσάνης, του Μορφωτικού κληρωμένου εκπαιδευτικού-πολιτιστικού Συλλόγου και του Συλλόγου Γυναικών, και προγράμματος, τα μέλη της αποστολής του με την παρουσία του Δημάρχου Ελασσόνας Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., αναχώρησαν για την Αθήνα, κ. Γεωργίου Πασχόπουλου και άλλων δημο- έχοντας αποκομίσει πολλές νέες γνώσεις και τικών Συμβούλων. Κυρίως, παρουσιάστηκαν αναμνήσεις από τον αρχαίο και σύγχρονο χοροί από την Θεσσαλία, την Ήπειρο, τη πολιτισμό και το φυσικό περιβάλλον της ευΜακεδονία, τη Θράκη, τον Πόντο, την Μι- ρύτερης περιοχής της Ελασσόνας. κρά Ασία, τα Νησιά του Αιγαίου καθώς και τοπικοί από την Τσαριτσάνη. Η επιμέλεια της παράστασης ήταν του Δρα Κώστα Γ. Σαχινίδη. Η βραδιά έκλεισε με δεξίωση που προετοίμασαν οι γυναίκες του χωριού, με τις περίφημες πίττες τους και άλλα εξαίσια Από την παράσταση στη Τσαριτσάνη σπιτικά εδέσματα, καθώς και με ολονύκτιο Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ 25 11η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών Πραγματοποιήθηκε και φέτος, για ενδέκατη συνεχή χρονιά, η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών Σπόρων, στις 30 Απριλίου 2011, στη γη του Πελίτι, στο Μεσοχώρι Παρανεστίου Δράμας, με διοργανωτή τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Πελίτι». Εκεί, στο δάσος από πελίτι, στήθηκε μια κιβωτός από ντόπιες ποικιλίες σπόρων, με εθελοντική εργασία, και καθιερώθηκε η ομώνυμη Γιορτή. Πρόκειται για ένα σημαντικό πολιτισμικό γεγονός, που στόχο έχει να αποκατασταθεί η αρχέγονη σχέση του ανθρώπου με την καλλιέργεια και τη χρήση των ντόπιων, φυσικών, και όχι υβριδικών μεταλλαγμένων, σπόρων που έχουν καθιερωθεί στην ελληνική και τη διεθνή αγορά. Στην εκδήλωση συμμετείχαν εκατοντάδες μικροκαλλιεργητών και πολλών άλλων επισκεπτών από όλη την Ελλάδα και από πολλά μέρη της Ευρώπης και διαφόρων άλλων χωρών από τις υπόλοιπες ηπείρους. Ειδικότερα, σύμφωνα με το πρόγραμμα, έγιναν ομιλίες και συζητήσεις για τη μεγάλη αξία της συλλογής, της διατήρησης και διάδοσης των ντόπιων ποικιλιών σε λαχανικά και άλλα είδη φυτών και ζώων, τρόπους καλλιέργειας, καταπολέμησης των ασθενειών κ.λπ. Μέσα από την ανταλλαγή των απόψεων και των εμπειριών, εκφράστηκε η μεγάλη αναγκαιότητα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας με χρήση, αποκλειστικά και μόνον, της κινητήριας δύναμης της γης. Ταυτόχρονα, στους συμμετέχοντες στην εκδήλωση, προσφέρθηκε και γεύμα, από προϊόντα με ντόπιες παραδοσιακές ποικιλίες, με βιολογική, φυσική καλλιέργεια, χωρίς λιπάσματα, φυτοφάρμακα και ορμόνες, που ήταν μια ακόμη προσφορά των διοργανωτών και των εθελοντών μικροκαλλιεργητών. Μετά το κοινό γεύμα, ακολούθησε η καθιερωμένη ανταλλαγή ντόπιων παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων και φυτών από όλη την Ελλάδα, μεταξύ των καλλιεργητών καθώς και η δωρεάν προσφορά τους στους παρευρισκόμενους. Επίσης πραγματοποιήθηκαν και διάφορες παράλληλες εκδηλώσεις όπως: - Φεστιβάλ παιδικής ζωγραφικής, όπου οι μαθητές ζωγράφισαν, επί τόπου, με κεντρικό θέμα τους ντόπιους σπόρους, υπό την επίβλεψη μελών του Συλλόγου Φίλων Εικαστικών Τεχνών Εορδαίας. - Μαθήματα καλαθοπλεκτικής. - Έκθεση παιδικής χειροτεχνίας και δημιουργίας. - Εκθέσεις φωτογραφίας για τα κινήματα που υπάρχουν στον κόσμο για την διάσωση των δικών τους σπόρων. Ακόμη υπήρχαν περίπτερα με παρουσίαση: - των οργανώσεων που ασχολούνται με την ανάδειξη και σωτηρία της γεωργικής βιοποικιλότητας από την Ελλάδα και το εξωτερικό. - εργασιών σχολίων που ασχολούνται με τις ντόπιες ποικιλίες. - των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που ασχολούνται με τη γεωργική βιοποικιλότητα. Η 11η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών έκλεισε με ένα πλούσιο καλλιτεχνικό μουσικοχορευτικό πρόγραμμα. Η γιορτή του Πελίτι ξεκίνησε το 1999 ως μια ανάγκη να διανεμηθούν οι ποικιλίες που είχαν συγκεντρώσει οι άνθρωποι του Πελίτι. Σήμερα η γιορτή συσπειρώνει ανθρώπους από όλη τη χώρα και το εξωτερικό και είναι μια γιορτή σταθμός στο θέμα των ντόπιων ποικιλιών στην Ελλάδα. Οι στόχοι της γιορτής είναι: 1. Να δοθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερους καλλιεργητές παραδοσιακές ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών κ.ά. 2. Να έλθουν σε επαφή μεταξύ τους οι καλλιεργητές ντόπιων ποικιλιών και να ανταλλάξουν ποικιλίες, πληροφορίες και εμπειρίες. 3. Οι καλλιεργητές, που προσέρχοσυνέχεια στη σελ. 27 26 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας και Λαϊκός Πολιτισμός. Νεωτερικά Λαογραφικά, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2011, σσ. 246. Της Νικολέττας Δ. Περπατάρη, Δρα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Η ανασύσταση της θεωρίας ότι βασικό κριτήριο για τη λαογραφικότητα των φαινομένων είναι ο προφορικός χαρακτήρας της λαϊκής παράδοσης είχε ως αποτέλεσμα να στραφεί το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας στη μελέτη και γραπτών πηγών με λαογραφική θεματική. Η επιχειρηματολογία για την αναθεώρηση της προφορικότητας ως μοναδικού γνωρίσματος της λαϊκής δημιουργίας βασίστηκε σε πλήθος δειγμάτων γραπτής λαϊκής παράδοσης. Σε αυτό το πλαίσιο της σύγχρονης και νεωτερικής διάστασης της λαογραφικής επιστήμης τοποθετείται το βιβλίο του κ. Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, με τίτλο “Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας και Λαϊκός Πολιτισμός. Νεωτερικά Λαογραφικά”. Ο κ. Αλεξιάδης, καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει στο παρελθόν αναδείξει τον όρο “Νεωτερική” στο χώρο της Λαογραφίας1, με την έννοια της διεύρυνσης και συνεχούς ανανέωσης στη θεματολογία της επιστήμης. Στον παρόντα τόμο, το λαογραφικό υλικό προέρχεται από ποικίλα έντυπα μέσα επικοινωνίας: εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, λευκώματα, καρτ ποστάλ, φωτογραφήματα και διάφορα άλλα δημοσιεύματα. Πιο συγκεκριμένα, ο τόμος περιλαμβάνει πέντε μελετήματα της τριετίας 2008-2010. Στο πρώτο κεφάλαιο, με τίτλο “Το Παραμύθι και η Επικαιρότητα”, ο κ. Αλεξιάδης μελετά την παρουσία του λαϊκού παραμυθιού στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της Αθήνας, με τη μορφή πληροφοριών, σχολίων, ρεπορτάζ και σύντομων άρθρων, για να καταλήξει στο συμπέρασμα της ευμενέστατης στάσης των δημοσι- ογράφων προς το παλαιότατο αυτό είδος της λαϊκής μας λογοτεχνίας. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον φαινόμενο, τη χρήση παροιμιακού και γνωμικού λόγου από Έλληνες πολιτικούς, πραγματεύεται το δεύτερο κεφάλαιο. Το υλικό προέρχεται από τον αθηναϊκό Τύπο και αποδεικνύει τη διαχρονική δυναμική της παροιμίας, η οποία μπορεί να παρεμβάλλεται ακόμη και στον τυποποιημένο και στερεότυπο πολιτικό λόγο, για να τον κάνει αμεσότερο και να τον ζωντανεύει, τελικώς. Στο τρίτο κεφάλαιο αναδεικνύεται ένα εξίσου ιδιαίτερο λαογραφικό φαινόμενο, αυτό της εκούσιας αλλαγής παροιμιών και γνωμικών, όπως παρουσιάζεται στις αθηναϊκές εφημερίδες (π.χ. “Μπρος ΔΝΤ, πίσω Μέρκελ”, “Ενός ρουσφετιού μύρια έπονται”, “Ώδινεν ειρήνη και έτεκεν πόλεμο”, “Ένας Σισέ δεν φέρνει την άνοιξη”, “Φοβού τους πολιτικούς και “πακέτα” φέροντας”, “Γηράσκω αεί εργαζόμενος”, “Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, επιτήρηση θα μυρίσει”, “Το λαϊκίζειν εστί φιλοσοφείν” κ.ά.). Ο κ. Αλεξιάδης ονοματίζει την τροποποιημένη παροιμία “αντι-παροιμία”, αποδίδοντας τον διεθνή όρο “anti-proverb”, που εισήγαγε ο Γερμανός παροιμιολόγος Wolfgang Mieder. Η θεματική του τέταρτου κεφαλαίου σχετίζεται με τα παλαιότερα λαϊκά επαγγέλματα (λούστρος, καστανάς, μπαλωματής, σαλεπιτζής, καλαθάς, ακονιστής, αρκουδιάρης, τορναδόρος κ.ά.), όπως απεικονίζονται σε επιστολικά δελτάρια (“καρτ ποστάλ”) και συναφή φωτογραφήματα και έχει ένα ξεχωριστό λαογραφικό, ιστορικο-κοινωνιολογικό και ανθρωπολογικό ενδιαφέρον, όπως επισημαίνει στην εισαγωγή του ο συγγραφέας. Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Στο πέμπτο και τελευταίο μελέτημα, με τίτλο “Καρπαθιακή Αποδημία και Λαϊκός Πολιτισμός”, εξετάζονται ποικίλες όψεις του πλουσιότατου λαϊκού πολιτισμού της Καρπάθου στην ελληνική και διεθνή διασπορά από τον 19. αιώνα έως σήμερα, μέσα από λευκώματα καρπαθιακών συλλόγων του εξωτερικού, βιβλία και άρθρα αποδήμων Καρπαθίων, περιοδικά και εφημερίδες. Ο βιβλιογραφικός οδηγός του Επιμέτρου περιλαμβάνει βιβλία, άρθρα, μελετήματα και άλλα κείμενα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, ειδικών λαογράφων, ερασιτεχνών και διάφορων συγγραφέων, που σχετίζονται γενικότερα με θέματα Νεωτερικής Λαογραφίας. Στο Επίμετρο δημοσιεύονται ακόμη περιλήψεις των 27 μελετημάτων στην αγγλική γλώσσα. Ο τόμος είναι εμπλουτισμένος με εικαστικό υλικό –για το λόγο αυτό παρατίθεται σχετικός πίνακας σε Παράρτημα, μετά το Επίμετρο– και ολοκληρώνεται με γενικό Ευρετήριο (Index). Απόδειξη της οργανικής σχέσης του έντυπου λόγου με τον λαϊκό πολιτισμό, το βιβλίο του κ. Αλεξιάδη, με την ανάδειξη σύγχρονων θεμάτων λαϊκής δημιουργίας, συνηγορεί στην άποψη της πλήρους λειτουργικότητας της Νεωτερικής Λαογραφίας. [1] Μηνάς Αλ. ΑΛΕΞΙΑΔΗΣ, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία: Συναγωγή Μελετών, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2008, σσ. 429. 11η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών συνέχεια από τη σελ. 25 νται, να μπορούν να πάρουν παραδοσιακές ποικιλίες με παραδοσιακούς σπόρους, τις οποίες δεν έχουν οι ίδιοι. 4. Να γίνουν όλες οι ανταλλαγές, ελεύθερα, χωρίς τη διαμεσολάβηση του χρήματος και των μεταπρατών. Στον διαμορφωμένο χώρο της γιορτής υπήρχε Έκθεση με δεκάδες ποικιλιών σπόρων, επάνω σε τραπεζάκια, οι οποίοι ήταν συσκευασμένοι σε φακελάκια, όπου αναφέρονταν η ποικιλία, η περιοχή καλλιέργειας, το όνομα του καλλιεργητή και ο τρόπος καλλιέργειας. Ακόμη στα περίπτερα της Έκθεσης υπήρχαν αφίσες και άλλο ενημερωτικό υλικό για τις βιοκαλλιέργειες. Η όλη εκδήλωση πραγματώνεται από πολλούς εθελοντές, οι οποίοι εργάζονται για την προετοιμασία της κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς, και κυρίως από τους ανθρώπους της Εναλλακτικής Κοινότητας «Πελίτι». Η Κοινότητα αυτή δημιουργήθηκε με σκοπό να συμβάλλει σε μια αρμονική συνύπαρξη και διατήρηση της βιοποικιλότητας στη χώρα μας και στον πλανήτη καθώς και να διατηρηθεί η ελευθερία των σπόρων και η αυτάρκεια και αυτονομία των αγρο- τών. Για το λόγο αυτό οργανώθηκαν αρκετά δίκτυα του Πελίτι όπου συγκεντρώνονται σπόροι παραδοσιακών ποικιλιών, ορισμένες από τις οποίες κινδυνεύουν να χαθούν. Επίσης τα δίκτυα αυτά διοργανώνουν, κατά περιοχή, διάφορες εκδηλώσεις και δράσεις σχετικά με κάθε σοβαρό ζήτημα που αφορά στους ντόπιους σπόρους, ώστε να δημιουργούνται νέες τράπεζες σπόρων ντόπιων ποικιλιών και να διανέμονται σε όποιον ενδιαφέρεται. Το πρόβλημα της σποροπαραγωγής απασχολεί ολόκληρο τον κόσμο επειδή παντού έχει κυριαρχήσει η διανομή και χρήση γενετικώς τροποποιημένου υλικού που παράγει μεταλλαγμένα γεωργικά προϊόντα. Ειδικότερα οι πολυεθνικές Εταιρείες, και κυρίως η Μosanto, κάνοντας χρήση της γνώσης και της τεχνογνωσίας, την οποία οι ίδιοι χρηματοδοτούν, κατόρθωσαν να ελέγχουν την παγκόσμια σποροπαραγωγή με τα λεγόμενα υβρίδια που διακινούν στην παγκόσμια αγορά, με αποτέλεσμα να παγιδεύσουν, διατροφικά, το σύνολο της ανθρωπότητας αφού η παγκόσμια παραγωγή, σχεδόν, εξαρτάται από αυτές. XΟΡΟΣΤΑΣΙ 28 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Γλυπτική Γιώργου Ζογγολόπουλου Μια αξιόλογη συλλογή γλυπτών, ζωγραφικών έργων και σχεδίων του Γιώργου Ζογγολόπουλου βρίσκεται στην άλλοτε κατοικία του γλύπτη και της γυναίκας του Ελένης Πασχαλίδου, στο Ψυχικό, όπου, σήμερα, στεγάζεται το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου. Τα έργα αυτά είναι αντιπροσωπευτικά των διαφορετικών περιόδων της καλλιτεχνικής του πορείας, από τη δεκαετία του ’30 έως το 2004. Το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου ιδρύθηκε το 2004, από τον ίδιο, λίγο πριν το θάνατό του, με σκοπό την προβολή, διάδοση και μελέτη του έργου του ιδρυτή του αλλά και της ελληνικής γλυπτικής και ζωγραφικής, γενικότερα, μέσα από την καλλιέργεια και τη διάδοση των Καλών Τεχνών στο ευρύ κοινό, τη διενέργεια καλλιτεχνικών εκδηλώσεων καθώς και την ενίσχυση ταλαντούχων νέων γλυπτών, μέσω της χορήγησης χρηματικών επάθλων σε ταλαντούχους αποφοίτους της Σχολής Καλών Τεχνών. Το Ίδρυμα Γεωργίου ΖογΟλυμπιακοί Κύκλοι γολόπουλου διευθύνεται από τον κ. Άγγελο Μωρέτη και η έδρα του είναι στο Ψυχικό (οδός Δημοκρατίας 49, τηλ. 2106712210, web site://www.zongolopoulos.gr). Βιογραφικά στοιχεία του καλλιτέχνη O Γιώργος Ζογγολόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1903. Σπούδασε γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, με δάσκαλο τον Θ. Θωμόπουλο (1924 - 1930). Παράλληλα, εκτός από τη γλυπτική, έχει ασχοληθεί με τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική. Η καλλιτεχνική και επαγγελματική σταδιοδρομία του συνοψίζεται ως εξής: • Το διάστημα 1926-1927 εργάστηκε στη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων και Βυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Παιδείας. • Από το 1930 έως το 1938 εργάστηκε στο Αρχιτεκτονικό Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας κτίζοντας πολλά σχολικά συγκροτήματα αλλά και εκκλησίες. • Από το 1933 έως και το 1944 ήταν καθηγητής Σχεδίου στη Σιβιτανίδειο Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων. • Το 1937 ταξιδεύει στο Παρίσι. Εκεί γνωρίζει και μελετά το έργο του Ch. Despiau. Μελετά έργα ρωμανικής, γοτθικής και σύγχρονης γλυπτικής. • Το έτος 1946, διατέλεσε Αντιπρόεδρος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου και Πρόεδρος των Γλυπτών. • Κα τ ά τ η ν περίοδο 19491954, έκανε μελέτες Γλυπτικής στη Γαλλία, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, και Ποσειδώνας στην Ιταλία, με υποτροφία του Ελληνικού Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). • Από το 1953 υπήρξε μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Πολιτισμού - Société Européenne de Culture και το διάστημα 1960-1988, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου –Biennale Βενετίας. • Ήταν ενεργό μέλος καλλιτεχνικών ομάδων, όπως η Oμάδα Τέχνης, η Ένωσις «Eλεύθεροι Kαλλιτέχναι», ο Σύνδεσμος Eλλήνων Kαλλιτεχνών κ.ά. • Εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Biennale της Bενε- Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ τίας (1940, 1956,1964,1991,1993,1995,1997), στη Biennale του Καΐρου (1946) και στη Biennale του Sao Paulo (1957). • Συμμετείχε σε όλες τις Πανελλήνιες ομαδικές εκθέσεις της εποχής του, εκτός από την περίοδο της δικτατορίας 1967-1974, καθώς και σε άλλες πολλές του εξωτερικού, όπως: Κά ΐ ρ ο , Στ ο κ χό λ μ η , Λονδίνο, Βελιγράδι, Βενετία, Γενεύη, Μιλάνο, Σάο Πάολο (Βραζιλία), Παρίσι, Μπεζαμπέλ (Ισραήλ), Λευκωσία κ.ά. • Επίσης, από το 1936 μέχρι το 1997, πραγματοποίησε 25 ατομικές εκθέσεις στις πόλεις: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βενετία, Βαρσοβία κ.ά. Μετά τον θάνατό του το Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου πραγματοποίησε τις πιο κάτω εκθέσεις υλοποιώντας το όραμα του ιδρυτή του και τιμώντας την πλούσια καλλιτεχνική παρακαταθήκη του: • 2008-2009, στο Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» : «Τιμητική αναφορά στο έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου». • 2008-2009, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών : «Γιώργος Ζογγολόπουλος –γλυπτική, ζωγραφική, σχέδια». • 2010,στη Δημοτική Πινακοθήκη Ψυχικού : «Ελένη Ζογγολοπούλου, Γιώργος Ζογγολόπουλος – Μαζί στη Ζωή και στην Τέχνη». • Δεκάδες έργα του ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές και Ιδρύματα ενώ πολλά βρίσκονται εγκατεστημένα σε δημόσιους χώρους και πλατείες στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Για τα έργα του, έλαβε δεκάδες Βραβεία και τιμητικές διακρίσεις. Μάλιστα, πολλά από τα περισσότερο γνωστά έργα του βρίσκονται σε πολλά σημεία της Αθήνας, Θεσσαλονίκης και της περιφέρειας, όπως είναι: Το Μνημείο Ζαλόγγου, στο Ζάλογγο της Ηπείρου, το «Γλυπτό ΔΕΘ» στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, το έργο «Ομπρέλες» στην παραλία της Θεσσαλονίκης, το Γλυπτό «Ελιά» στο Ψυχικό, το Υδροκινητικό έργο «Ομπρέλες» στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, το έργο «Αίθριο» στον Κεντρικό σταθμό του μετρό στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, το έργο «Στήλη» στον σταθμό Ευαγγελισμός του Αττικού Μετρό και στο πάρκο Ριζάρη, στην 29 Αθήνα, το έργο «Ολυμπιακοί Κύκλοι» στο Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», το έργο «Ζάλογγο» στον Κήπο του Προεδρικού Μεγάρου, το έργο «Πεντάκυκλο» στην Πλατεία Ομονοίας, το έργο «Ομπρέλες» στην είσοδο του Ψυχικού, τα έργα «Διάφραγμα», «Ποσειδώνας», «Ειρήνη», «Στήλη», «Ολυμπιακοί κύκλοι», «Γλυπτό ΔΕΘ» και «Αλέξανδρος» στην Πλατεία «Γιώργου Ζογγολόπουλου», στην Λεωφόρο Δημοκρατίας στο Ψυχικό κοντά στην κατοικία του, το έργο «Tel-Néant» στο Μέγαρο του ΟΤΕ στο Μαρούσι κ.α. Επίσης το έργο του «Ομπρέλες» βρίσκεται στις Βρυξέλλες στο αίθριο του κτηρίου του συμβουλίου των Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολλά άλλα έργα του είχαν τοποθετηθεί και σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως τα έργα: «Tel-Néant» στην πλατεία Wittenberg του Βερολίνου, το έργο «Στήλη» στην κεντρική πλατεία της Βαϊμάρης, στη Γερμανία, κ.ά. Υπάρχουν, όμως, και ορισμένα έργα του, τα οποία, αν και είχαν κερδίσει το Α΄ βραβείο στους διαγωνισμούς που είχαν προκηρυχτεί, δεν τοποθετήθηκαν ποτέ, όπως είναι : το γλυπτό «Ποσειδώνας» για την Πλατεία της Ομόνοιας το 1958, το γλυπτό για την πλατεία Κλαυθμώνος το 1981, το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης για τον Γοργοπόταμο το 1986, το Μνημείο για τη Μάχη της Κρήτης στο Νομό Χανίων το 1993 κ.ά. Περιήγηση του Συλλόγου Φίλων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης σε έργα του Γ. Ζαγγολόπουλου στην ομώνυμη πλατεία στο Ψυχικό 30 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Θήλυ-Anima-Devi -Θηλυκή Ενέργεια Μια πρωτοποριακή παράσταση της Γιώτας Κουνδουράκη Με ιδιαίτερη επιτυχία παρουσιάστηκε, κατά την χειμερινή θεατρική περίοδο, η παράσταση με τον γενικό τίτλο Θήλυ-Anima-Devi (Θηλυκή ενέργεια) στο θέατρο «Αγγέλων Βήμα», στην Αθήνα. Η ευρηματική σκηνοθεσία είναι της Γιώτας Κουνδουράκη, η οποία είχε και τη βασική ιδέα για την παρουσίαση της υπόθεσης της παράστασης. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο έργο που απαρτίζεται από τη σύνθεση κειμένων των αρχαίων τραγικών ποιητών που είναι ενταγμένα σε μια σύγχρονη αντίληψη και πραγματικότητα. Η σύνθεση των κειμένων έγινε από την Λορίντα Αντέλου, με σκοπό να αναδειχθούν αρχέτυπες γυναικείες μορφές των αρχαίων τραγωδιών, που εκπέμπουν θηλυκή ενέργεια, όπως είναι η θηλυκή ενέργεια της Devi (θεάς), που ορίζει το Θήλυ μέσα στο γυναικείο σώμα, και το Anima (ψυχή) μέσα στο αντρικό, από όπου ξεδιπλώνεται παντοδύναμη. Ειδικότερα, τα κείμενα είναι αποσπάσματα από την «Ορέστεια» του Αισχύλου, την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, τον «Ιππόλυτο», τη «Μήδεια», την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», την «Εκάβη», τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, που αφορούν σε μονολόγους 6 σπουδαίων ηρωίδων της Αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας, όπως είναι: η Μήδεια, η Φαίδρα, η Κλυταιμνήστρα, η Ιφιγένεια, η Κασσάνδρα και η Εκάβη καθώς και ο Βάκχος - Διόνυσος που διατρέχει την παράσταση ως συνδετικός κρίκος των έξι γυναικών, με κείμενα από τις “Βάκχες” του Ευριπίδη και αποσπάσματα από άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής ποίησης. Κεντρικός άξονας είναι η «Θηλυκή Ενέργεια» μέσα από τα κοινά στοιχεία όλων αυτών των ηρωίδων όπως είναι το Πάθος, ο Έρωτας, η Μητρότητα, η Προδοσία, η Εκδίκηση, η Απώλεια. Η παράσταση κλείνει με μια επίκαιρη όσο ποτέ εκκωφαντική αντιπολεμική κραυγή της Εκάβης! Ως βοηθήματα της μετάφρασης των αρχαίων κειμένων χρησιμοποιήθηκαν τα αντίστοιχα έργα των: Κ. ΜΥΡΗ, Γ. ΧΕΙΜΩΝΑ, Β. ΣΤΑΥΡΟΥ, Γ. ΓΡΥΠΑΡΗ, Κ. ΒΑΡΝΑΛΗ, Γ. ΓΕΩΡΓΟΥΣΗ, Τ. ΡΟΥΣΟΥ. Πρόκειται, πράγματι, για μια πρωτοποριακή σύνθεση, όπου, σύμφωνα με τον δραματουργικό μύθο του έργου, τέσσερις γυναίκες που δουλεύουν σε ένα μπαρ, αργά λίγο πριν το ξημέρωμα, μέσα σε μέθη και μαγική έκσταση, αρχίζουν να μπαίνουν σε γυναικείες αρχαίες μορφές. Λόγια και πράξεις, αναβιώνουν μέσα στο σώμα τους διάφορες πρωτογενείς αξίες και με οδηγό έναν ονειρικό Βάκχο, βυθίζονται στα άδυτα του θηλυκού υποσυνείδητου. Ειδικότερα, η σκηνοθέτιδα του έργου αναφέρει στο πρόγραμμα της παράστασης ότι : «Η ιδέα να κάνω μια παράσταση που να αφορά τη Θηλυκή Ενέργεια με απασχολούσε εδώ και καιρό. Στο ελληνικό Θέατρο τα τελευταία χρόνια, ελάχιστες αναφορές έχουν γίνει πάνω σε αυτό το θέμα που πάντα αφορούσε τη Γυναίκα, σαν κοινωνική μονάδα και όχι σαν πρωταρχική Ενέργεια. Πιστεύω ότι στην εποχή μας, η Θηλυκή Ενέργεια που αφορά και το Γυναικείο και το Αντρικό φύλο, είναι επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, ο Άνθρωπος να επιστρέψει στην αγκαλιά της Γης, να πάψει να καταστρέφει και να συμφιλιωθεί με την Αγάπη και την ολότητα που εκφράζει η Θηλυκή Ενέργεια. Η Φαίδρα και η Μήδεια ενώνουν τις φωνές τους με την Κλυταιμνήστρα και την Εκάβη. Το φάντασμα της Ιφιγένειας πλανιέται, ενώ η Κασσάνδρα μαντεύει τα μελλούμενα. Γυναίκες στον έρωτα, στη μητρότητα, στην προδοσία, την εκδίκηση. Στον πόλεμο που οργανώνει η εξουσία της Αρσενικής Ενέργειας και στον πόλεμο της ψυχής τους, για να σταθούν στήριγμα στον πατέρα, το σύζυγο, το γιο. Η Θηλυκή Ενέργεια ζητά την ολότητα σε ένα πλανήτη γεμάτο αίμα, ζητά να ερωτευτεί και να γεννήσει γερά παιδιά. Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Η Μάνα Γη ζητά να μείνει καθαρή και να βλαστάνει. Η Μάνα ζητά πίσω τη Δύναμή της για να σταματήσει η Ζωή. Μια παράσταση που χρησιμοποιεί Αρχαία Διδάγματα μέσα από τα κείμενα των Αρχαίων Τραγικών, για να μιλήσει για το Παρόν και το Μέλλον». Για τη σκηνοθέτιδα Γιώτα Κουνδουράκη, η ηθοποιός Γεωργία Ζώη σε συνέντευξή της στο περιοδικό ‘’Έψιλον’’, μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι «στο έργο αυτό, η σκηνοθέτιδα κατάφερε, με έναν μεστό και γήινο τρόπο, να αναδείξει τις αρχέτυπες γυναικείες μορφές της τραγωδίας». Όλες οι ερμηνείες των γυναικών που παίζουν είναι εκπληκτικές, καθώς και του Νίκου Πανόπουλου που παίζει το ρόλο του Βάκχου. Αξίζει όμως να τονίσουμε τη συγκλοΓεωργία Ζώη νιστική ερμηνεία της Γεωργίας Ζώη, που εκτός από το μεγάλο ερμηνευτικό της ταλέντο έδωσε τον καλύτερο εαυτό της, με όλη τη συσσωρευμένη από πολλές δεκαετίες θεατρική εμπειρία της για να συγκινήσει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της παράστασης και τον πλέον δύσκολο θεατή. Ειδικότερα, τους γυναικείους ρόλους ερμηνεύουν οι: ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΩΗ, ΜΑΡΙΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ , ΒΙΚΥ ΠΡΩΤΟΓΕΡΑΚΗ, ΕΛΙΖΑ ΤΖΙΤΖΗ, ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ. Οι υπόλοιποι συντελεστές της παράστασης είναι: Σκηνογραφία: ΔΗΜΟΣ ΦΛΕΣΣΑΣ Κουστούμια: KATRIN HERROU ΧΑΛΑΖΙΑ Επιμέλεια κίνησης- Χορογραφία : MATEUSZ 31 IWULSKI Φωτισμοί: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΙΟΥΜΑΣ Πολύ εντυπωσιακή ήταν και η μουσική των τραγουδιών της ΕΡΙΚΑΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ, η οποία, μαζί με την ΤΕΡΕΖΑ ΧΑΡΑΝΙΑ τραγούδησαν και έπαιξαν ζωντανά με τη συνοδεία των μουσικών οργάνων τους που ήταν: πιάνο, κιθάρα, κρουστά και φλογέρα. Η μουσική επένδυση είναι εκπληκτική και πρωταγωνιστεί από την αρχή της παράστασης ως το τέλος. Η μουσική είναι εκείνη που υποβάλλει και οδηγεί στη μετάβαση από το σήμερα στο χθες! Επίσης τραγουδούν ζωντανά και όλοι οι ηθοποιοί. Η μουσική, σύγχρονη, ροκ και τζαζ, μεταλλάσσεται και δημιουργεί μια ατμόσφαιρα ιεροτελεστίας! Οι σημερινές γυναίκες, που τραγουδώντας σχολιάζουν, με πειράγματα, τα πάθη τους, ενσαρκώνονται τελετουργικά τις αρχαίες ηρωίδες, παρασύροντας σ’ αυτή τη μέθεξη και το κοινό. Άλλος μεγάλος πρωταγωνιστής της παράστασης είναι ο χορός. Ο Ματέους Ιβούλσκι δίδαξε τον γιαπωνέζικο χορό «Μπούτο», που εμφανίστηκε, πρώτη φορά, κατά τη δεκαετία του 1960. Ο χορός αυτός είναι ένας «ιδεολογικός» χορός αλλά, ταυτόχρονα, είναι και ένας τρόπος ζωής, έκφρασης, στάσης του κορμού, κίνησης, αναπνοών και εκφοράς του λόγου! Λόγω της μεγάλης επιτυχίας που σημείωσε το έργο, οι παραστάσεις του θα συνεχιστούν και κατά την Φθινοπωρινή περίοδο του 2011. ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Για την έκδοση του τεύχους αυτού συνέδραμαν οικονομικά οι πιο κάτω φίλοι και συνεργάτες του περιοδικού: - καθηγητής Βασίλης Φίλιας - Β. Γκεζερλής - καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης - Τάκης Βλαχοδήμος - Αθηνά Παπαδάκη - Σταύρος Σαχινίδης - Ελισσάβετ Σαχινίδου - Νίκος Λαμπριανίδης - Αλέξανδρος Σαχινίδης - Νικήτας Νάκας - Γιάννης Δοντάς - Γιάννης Σιγάλας - Γιάννης Γκαγκάτσιος - Μανώλης Σκανδάλης - Κώστας Δημητρίου - Βασίλης Ταγκαλάκης - Μαρία Παπαϊωάννου - Κώστας Καρκανιάς, - Ειρήνη Καρακώστα πρόεδρος του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου Το Διοικητικό Συμβούλιο του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. τους ευχαριστεί όλους για την ουσιαστική συμβολή τους στη συνέχιση της έκδοσης του περιοδικού μας. XΟΡΟΣΤΑΣΙ 32 Aπρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2011 Ελληνική Γλωσσική Κληρονομιά Δημοτικός Οργανισμός Πολιτισμού Αθλητισμού Επιστημών Λάρισας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ με θέμα: «Η διαχρονικότητα και σημαντικότητα της ελληνικής γλώσσας» ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4 Νοεμβρίου 2011 ώρα 19.30 Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο Παναγούλη 13, Λάρισα Ομιλητές: - Βασίλης Φίλιας, Καθηγητής, πρώην Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου «Γλώσσα και εθνική ταυτότητα» -Αριστέα Τόλια, καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου «Η ελληνική γλώσσα και διανόηση στον ρωμαϊκό κόσμο» - Αχιλλέας Λαζάρου, Δρ Φιλολογίας «Η οικουμενική διάσταση της ελληνικής γλώσσας» - Περικλής Νεάρχου, πρέσβυς επί τιμή «Διαχρονικός ελληνικός Πολιτισμός και ελληνική γλώσσα» Τη συζήτηση συντονίζει ο Κώστας Σαχινίδης, Δρ Κοινωνιολογίας. Η ίδια εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί και στην Ελασσόνα, το ΣΑΒΒΑΤΟ 5 Νοεμβρίου 2011, σε συνεργασία με τον Δήμο Ελασσόνας ώρα 19:00 στην αίθουσα «Βασίλης Φαρμάκης». Είσοδος Ελεύθερη
© Copyright 2024 Paperzz
