Προεδρικές εκλογές στην Τουρκία: Μια ακόμα νίκη του Ερντογάν; Μαρία Μπαρέτα Ιούλιος 2014 1 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών (Τ.Ε.Α.Μ.) Το ΤΕΑΜ είναι ένα επιστημονικό ερευνητικό κέντρο το οποίο ασχολείται με τη μελέτη και ανάλυση των εξελίξεων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στον ευρωατλαντικό χώρο. Ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 2010, με απόφαση του Δ.Σ. του ΙΔΙΣ. Συντονιστής του τομέα είναι ο κος Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Στη δραστηριότητα του τομέα συμμετέχουν προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές, ως δόκιμοι ερευνητές. Κεντρική θέση στη μελέτη του τομέα έχουν οι σχέσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ με την Ε.Ε., τη Ρωσία τη Μέση Ανατολή την Ανατολική Ασία, τα Βαλκάνια, την Ελλάδα και την Τουρκία, λόγω του ειδικού ενδιαφέροντος της χώρας μας. Έμφαση δίνεται και στις σχέσεις με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και την Κίνα. Η ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας ασχολείται με την εσωτερική πολιτική των Βαλκανικών χωρών, την πορεία ένταξης τους στους ΕυρωΑτλαντικούς θεσμούς, τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ και με την Τουρκία αλλά και την εσωτερική πολιτική της τελευταίας. Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.keam.gr/ Για περισσότερα κείμενα της ομάδας Βαλκανίων και Τουρκίας: http://www.keam.gr/main/?cat=7 2 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Προεδρικές εκλογές στην Τουρκία: Μια ακόμα νίκη του Ερντογάν; Της Μαρίας Μπαρέτα Στις 10 Αυγούστου θα διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές στην Τουρκία. Οι εκλογές αυτές είναι σημαντικές αφενός γιατί είναι οι πρώτες με άμεση εκλογή του προέδρου από το λαό, αφετέρου διότι η μετάβαση του πρωθυπουργού της χώρας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην προεδρία αποτελεί γεγονός άκρως ενδιαφέρον για δύο λόγους. Καταρχήν, σύμφωνα με δηλώσεις ατόμων του κυβερνητικού σχήματος η ενδεχόμενη νίκη του στις εκλογές θα οδηγήσει σε μια «ισχυρή προεδρία»1 - εννοώντας την αύξηση των προεδρικών εξουσιών οι οποίες είναι λιγότερο ισχυρές από αυτές του πρωθυπουργού. Δευτερευόντως, οι βουλευτικές εκλογές του επόμενου χρόνου θα σήμαιναν το τέλος της ανάμειξης του Ερντογάν στην πολιτική ζωή της χώρας δεδομένου ότι έχει συμπληρώσει το μέγιστο όριο δυνατότητας εκλογής στο αξίωμα του πρωθυπουργού. Ο σκοπός του παρακάτω φύλλου εργασίας είναι να αξιολογήσει τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων που δείχνουν τον Ερντογάν νικητή από τον πρώτο κιόλας γύρο και να εξηγήσει γιατί έχει περισσότερες πιθανότητες να επικρατήσει έναντι των άλλων συνυποψήφιων του. Παρακάτω θα αναλυθούν οι λόγοι που ο Ερντογάν μπορεί να υπερκεράσει τα τυχόν εμπόδια που πρόκειται να του δημιουργήσουν οι αντίπαλοι του. Τέλος, θα γίνει μια εκτίμηση σχετικά με τα αποτελέσματα και την επόμενη ημέρα των εκλογών. 1 «Προαναγγέλουν υποψηφιότητα Ερντογάν για την Προεδρία – Νταβούτογλου πρωθυπουργός;», 256-2014, mignatiou.gr, ημ. ανάκτησης: 10-7-2014, διαθέσιμο στο: http://mignatiou.com/2014/06/proanangelloun-ipopsifiotita-erntogan-gia-tinproedria-ntavoutoglou-prothipourgos/. 3 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Σοβαρές Πιθανότητες εκλογής από τον πρώτο γύρο Με βάση τις τελευταίες μετρήσεις της τουρκικής κοινής γνώμης ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συγκεντρώνει, στον πρώτο γύρο, ποσοστό 51%2 γεγονός που καθιστά πολύ πιθανή την εκλογή του από την πρώτη Κυριακή. Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει ασκηθεί στον τούρκο πρωθυπουργό έντονη κριτική, κυρίως για τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησής του, την εμπλοκή του ονόματος του, καθώς και μελών της κυβέρνησης του, σε μια σειρά από σκάνδαλα, αλλά και τους χειρισμούς του σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Παρόλα αυτά η υποψηφιότητα Ερντογάν παρουσιάζει σοβαρά πλεονεκτήματα ικανά να δώσουν σαφές προβάδισμα έναντι των αντιπάλων του. Λαϊκό Έρεισμα Ο λαός έχει δείξει την εμπιστοσύνη του έμπρακτα τα τελευταία χρόνια ψηφίζοντας τον επανειλημμένα. Ακόμα και τώρα όμως, με μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας, αλλά και του εσωτερικού της Τουρκίας να εναντιώνεται στις πολιτικές του, μεγάλη μερίδα των πολιτών τον στηρίζει ακόμα. Στις δημοτικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου το AKP απέσπασε την πλειονότητα των τουρκικών ψήφων. Ο Ερντογάν ένιωσε πιο δυνατός από ποτέ και δίχως αμφιβολία η νίκη του εκείνη ήταν που τον οδήγησε να θέσει χωρίς δισταγμό υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου. Τα υπόλοιπα κόμματα δε κατάφεραν να αμφισβητήσουν την πρωτοκαθεδρία του ΑΚP, στις εκλογικές αναμετρήσεις από το 2002 και μετά. Ο κόσμος δεν έδειξε την εμπιστοσύνη του σε κανένα από αυτά και κανένας πολιτικός αρχηγός δεν μπορεί να συγκριθεί με τον πιο ισχυρό πολιτικό άνδρα της Τουρκίας. Ο Ερντογάν είναι ο άνθρωπος που βοήθησε στην εξυγίανση της οικονομίας της Τουρκίας, αυτός που προσπάθησε να συμβάλλει στην πορεία της ευρωπαϊκής ένταξης της χώρας -αν εξαιρέσουμε την τελευταία θητεία του, από το 1999 και μετά έγινε μετριοπαθής σε σχέση με τις ισλαμικές απόψεις που είχε εκφράσει στο παρελθόν και πλησίασε τρόπω τινά τον δυτικό τρόπο σκέψης- εκείνος που ήρθε σε απευθείας σύγκρουση με το βαθύ κράτος που για χρόνια κινούσε τα νήματα στην τουρκική κοινωνία επηρεάζοντας το κάθε τι και μη αφήνοντας την πολιτική εξουσία ανεπηρέαστη από τα συμφέροντα αυτής της στρατιωτικής ελίτ. 2 «Δημοσκοπήσεις: Εκλέγεται από τον πρώτο γύρο ο Ερντογάν», 1-7-2014, mignatiou.gr, ημ. ανάκτησης: 10-7-2014, διαθέσιμο στο: http://mignatiou.com/2014/07/eklegete-apo-ton-proto-giro-oerntogan-simfona-me-dimoskopisis/ 4 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Ήταν λοιπόν αναμενόμενη η από μεγάλη μερίδα του κόσμου θετική υποδοχή της ανακοίνωσης της υποψηφιότητας ο Ερντογάν για το αξίωμα του Προέδρου. Ο Ερντογάν αποτελεί για αυτούς τη σωστή επιλογή ανάμεσα στις άλλες, όχι και τόσα πολλά υποσχόμενες. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις από τρία μεγάλα πρακτορεία δημοσκοπήσεων που δόθηκαν στη δημοσιότητα, ο Ερντογάν προηγείται ήδη από τον πρώτο γύρο με ποσοστά πάνω από 50%3 σε κάθε ένα από αυτά. Απέναντι του βρίσκεται ο κοινός υποψήφιος του CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) και του MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) Εκλεμεντίν Ιχσάνογλου4 και ο υποψήφιος του HDP (Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα) Σελαχατίν Ντεμιρτάς. Δυνατότητα Συσπείρωσης Η εμφάνιση του Ιχσάνογλου ως υποψηφίου που εκπροσωπεί τα δύο βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης, καθώς και άλλα τρία μικρότερα, αρχικά εντυπωσίασε για τον αντίκτυπο που θα μπορούσε να έχει στο εκλογικό αποτέλεσμα. Παρόλα αυτά οι προσδοκίες διαψεύστηκαν. Βέβαια, δε μπορεί να υποβαθμιστεί η σημασία αυτής της κίνησης καθώς για πρώτη φορά υπάρχει ένας συνασπισμός δυνάμεων εναντίον του Ερντογάν πράγμα που δείχνει πως ένα κομμάτι του πολιτικού κατεστημένου που για χρόνια παρέμενε αδρανές αφυπνίστηκε και διεκδίκησε τη θέση του στο πολιτικό σκηνικό. «Ψήφος Εναντίον» Η ψήφος σε αυτά τα κόμματα μοιάζει με ψήφο δια της ατόπου απαγωγής αφού όσοι στραφούν σε αυτά θα είναι οι απογοητευμένοι από την πολιτική του Ερντογάν. Επομένως, η ψήφος εναντίον του θα είναι μια ψήφος διαμαρτυρίας και όχι μια ψήφος πραγματικής στήριξης ενός υποψηφίου. Δυνατότητα συσπείρωσης Το επιχείρημα αυτό βασίζεται στην έννοια της ενότητας. Έχουμε ένα κόμμα συσπειρωμένο γύρω από έναν αρχηγό ο οποίος στηρίζεται από όλους και αυτός θέτει με τη σειρά του υποψηφιότητα για την προεδρία. Από την άλλη πλευρά, έχουμε πολλά κόμματα που δεν ταυτίζονται απόλυτα ιδεολογικά εκ των πραγμάτων, 3 Supra υποσημ. 2 Ahmet Hakan, «A smart move: Ekmeleddin Ihsanoglu», 17-6-2014, Hurriyetdailynews, ημ. ανάκτησης: 10-7-2014,διαθέσιμο στο: http://www.hurriyetdailynews.com/Default.aspx?PageID=238&NID=67883&NewsCatID=502&fb_actio n_ids=690932737627329&fb_action_types=og.likes&fb_source=feed_opengraph&action_object_map ={%22690932737627329%22%3A656693021076076}&action_type_map={%22690932737627329%22% 3A%22og.likes%22}&action_ref_map=[]. 4 5 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας πολλούς αρχηγούς κομμάτων και έναν υποψήφιο που δεν προέρχεται από τα κόμματα αυτά. Πώς διασφαλίζεται η ενότητα στην τελευταία περίπτωση; Η ιστορία έχει δείξει ασυνέπεια συνεργασίας σε πολυκομματικές συνεργασίες5 ειδικά όταν αυτές κάποια στιγμή χάσουν τον κύριο σκοπό τους (σε αυτή την περίπτωση την αντιμετώπιση του Ερντογάν). Θα μπορέσει αυτή η συνεργασία να γίνει αποτελεσματική και να αποτελέσει έναν ισχυρό πόλο εξουσίας που θα εξοβελίσει τον Ερντογάν από το πολιτικό σκηνικό της χώρας; Επιπλέον, πολλά είναι τα ζητήματα που εγείρονται σχετικά με την υποψηφιότητα του Ιχσάνογλου τα οποία έχουν να κάνουν με την αποδοχή του από το CHP. Πολλές είναι οι αντιδράσεις για τον υποψήφιο πρόεδρο δεδομένου ότι το προφίλ του δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτό των δύο κομμάτων. Το ισλαμικό του παρελθόν και η τουρκική καταγωγή του χωρίς όμως να έχει γεννηθεί στην Τουρκία είναι από τα ζητήματα που συζητούνται στους κόλπους του κόμματος. Τέλος, αν και είναι στην τρίτη θέση σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις ο υποψήφιος του φιλοκουρδικού κόμματος, Σ. Ντεμιρτάς, έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει το αποτέλεσμα σε σχέση με τις ψήφους κουρδικής προελεύσεως. Εκεί η «μονομαχία» θα γίνει κυρίως μεταξύ αυτού και του Ερντογάν και το ζήτημα είναι κατά πόσο ο Ντεμιρτάς θα μπορέσει να ανατρέψει το αποτέλεσμα όχι προς όφελος του, αλλά προς όφελος του Ιχσάνογλου αντλώντας αυτός για εκείνον τους ψήφους των Κούρδων της Τουρκίας. Υποστήριξη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Η σχέση του Ερντογάν με τον τύπο είναι γνωστή. Υπάρχει βέβαια μέρος του τύπου που τον κατακρίνει, αλλά και εκείνο που είναι φιλοκυβερνητικό. Από την άλλη, ο Ιχσάνογλου είναι άγνωστος στα τουρκικά μέσα μαζικής επικοινωνίας. Το ζήτημα είναι κατά πόσο θα μπορέσει να πείσει τους ψηφοφόρους, αλλά και τον τύπο να ασχοληθεί μαζί του σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα αφού η ανακοίνωση της υποψηφιότητας του δεν απέχει περισσότερο από δύο μήνες από την ημέρα των εκλογών. 5 Το αντεπιχείρημα ότι ο Ιχσάνογλου είναι υποψήφιος και όχι τα κόμματα τα οποία εκπροσωπεί δεν ισχύει, γιατί αυτή τη φορά έχουμε απευθείας εκλογή από το λαό κάτι που θα σημαίνει ότι μερίδιο στην απόφαση των πολιτών έχει όχι μόνο το προφίλ του κάθε υποψηφίου, άλλα και ο κομματικός προσανατολισμός του. 6 Τομέας Ευρω-Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Εκτιμήσεις Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, ο σημερινός πρωθυπουργός θα γίνει ο «αυριανός» πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το σενάριο αντικατάστασης του στην πρωθυπουργία έχει πιθανό πρωταγωνιστή τον τωρινό πρόεδρο Αμπντουλλάχ Γκιούλ6. Η επόμενη μέρα θα φέρει τον Ερντογάν στην εξουσία σε ένα νέο αξίωμα, αυτή τη φορά με μειωμένες αρμοδιότητες σε σχέση με αυτό που κατέχει αφής στιγμής. Αυτό όμως δεν αποτελεί πρόβλημα για αυτόν αφού γνωστές έχουν γίνει οι προθέσεις του για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύουν τις προεδρικές εξουσίες και θα δημιουργούν ένα όλο και περισσότερο αυταρχικό πολιτικό σύστημα7. Αυτό θυμίζει έντονα την «ανταλλαγή εξουσιών» μεταξύ Πούτιν και Μεντβέντεφ στη Ρωσία το 2008. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που «αλλάζει το σύνταγμα» ούτε για τον Ερντογάν, καθώς κάτι παρόμοιο συνέβη και όταν η έκτιση ποινής φυλάκισης από μέρους του για τέσσερις μήνες το 1999 τον εμπόδισε να αναλάβει το χρίσμα για την πρωθυπουργική εξουσία μετά τη νίκη του AKP στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2002. Παρόλα αυτά με αλλαγές που έγιναν και τότε στο σύνταγμα ο Ερντογάν τον Μάρτιο του 2003 ανέλαβε και επίσημα τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα. Το μόνο που μας μένει για να επαληθευθούν ή να διαψευσθούν οι παραπάνω εκτιμήσεις είναι να έρθει η 10η Αυγούστου. 6 «Turkish deputy PM says Gul his favored candidate for prime minister», 13-6-2014, Todays Zaman, ημ. ανάκτησης: 10-7-2014, διαθέσιμο στο: http://www.todayszaman.com/news-350247-turkishdeputy-pm-says-gul-his-favored-candidate-for-prime-minister.html. 7 Daniel Dombey, «Turkey Recep Tayyip Erdogan: Supreme ambition», 2-7-2014, Financial Times, ημ. ανάκτησης: 10-7-2014, διαθέσιμο στο: http://www.ft.com/intl/cms/s/0/d4d0b1f8-005b-11e4-8aaf00144feab7de.html#axzz3749ZLIEe. 7