izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u

Informacija o izvršenju Okvirnog zakona o visokom
obrazovanju u Bosni i Hercegovini
novembar, 2013. godine
I. UVOD
Prema Programu rada Vijeća ministara Bosne i Hercegovine za 2013. godinu,
Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine ima obavezu da informiše Vijeće ministara
Bosne i Hercegovine o izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanja u Bosni i
Hercegovini, te je u tu svrhu i sačinjena ova Informacija.
Okvirni zakon o visokom obrazovanja u Bosni i Hercegovini (u daljem tekstu: Okvirni
zakon) usvojen je u junu 2007. godine, a stupio je na snagu 15. avgusta 2007. godine,
(„Službeni glasnik BiH“, br. 59/07 i 59/09). Okvirni zakon je dosljedno prihvatio glavne
odrednice Bolonjskih reformi, tako da su u njega ugrađene osnovne preporuke iz niza
dokumenata sa ministarskih skupova u Evropi do 2007. godine.
Okvirni zakon nalaže: model integrisanog univerziteta; model studiranja u tri ciklusa;
uvođenje evropskog sistema prenosa bodova (u daljem tekstu: ECTS bodovi); jasno određena
akademska zvanja i minimalne uslove za njihovo sticanje, osnivanje dvije državne agencije u
oblasti visokog obrazovanja: Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta
(HEA) i Centra za informiranje i priznavanje dokumenata iz oblasti visokog obrazovanja
(CIP). Dati su precizni rokovi za usklađivanje zakonskih akata na nižim nivoima vlasti (šest
mjeseci nakon stupanja na snagu Okvirnog zakona, član 63. stav 1.), te usklađivanje statuta i
drugih općih akata univerziteta i visokih škola (član 60. stav 1.).
II. PREGLED
IZVRŠENJA
OKVIRNOG
ZAKONA
OBRAZOVANJU U BOSNI I HERCEGOVINI
O
VISOKOM
1. Aktivnosti Ministarstva civilnih poslova na izvršenju Okvirnog zakona
Okvirnim zakonom u članu 6. stav (5) definisano je da Pravilnik o korištenju
akademskih titula, te sticanju naučnih i stručnih zvanja (u daljem tekstu: Pravilnik) donosi
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine, na prijedlog Ministarstva civilnih poslova Bosne i
Hercegovine. Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine već duži niz godina
poduzima akivnosti na izdradi Pravilnika, o čemu smo Vijeće ministara Bosne i Hercegovine
informisali u više navrata.
Kao što smo naveli u Informaciji o izvršenju okvirnog zakona o visokom obrazovanju
za 2012. godinu, Odlukom o formiranju i imenovanju Radne grupe za izradu Prijedloga
pravilnika o korištenju akademskih titula, te sticanju naučnih i stručnih zvanja, sredinom
2012. godine formirana je Radna grupa kao privremeno radno tijelo s zadatkom da, u roku od
60 dana od dana donošenja Odluke, izradi Prijedlog predmetnog pravilnika i isti dostavi
Ministarstvu civilnih poslova Bosne i Hercegovine. Radna grupa je u predviđenom
vremenskom okviru izvršila zadatak, tj. utvrdila tekst Prijedloga pravilnika. Kako je Pravilnik
2 isključivo akademsko pitanje, omogućeno je rektorima javnih univerziteta da daju svoje
mišljenje na isti. Uz određene izmjene i dopune verzije dokumenta koju je sačinila Radna
grupa, predstavnici javnih univerziteta načelno su dali saglasnost na prijedlog Pravilnika, na
koji smo potom zatražili mišljenja Ureda za zakonodavstvo i Ministarstva finansija i trezora
Bosne i Hercegovine. Dok je Ministarstvo finansija i trezora Bosne i Hercegovine dalo
pozitivno mišljenje na finansijski aspekt Prijedloga pravilnika, iz Ureda za zakonodavstvo
naglašeno je da je prije upućivanja Pravilnika u dalju proceduru potrebno pribaviti mišljenje
Direkcije za evropske integracije i nadležnih organa entiteta i Brčko distrikta Bosne i
Hercegovine.
U skladu sa mišljenjem Ureda za zakonodavstvo, Prijedlog pravilnika o sticanju i
korištenju akademskih titula, naučnih i stručnih zvanja, u koji su inkorporirane primjedbe i
sugestije rektora javnih univerziteta u Bosni i Hercegovini poslali smo na saglasnost
nadležnim mistarstvima obrazovanja, koja tom prilikom nisu dala saglasnost na predloženi
tekst Pravilnika, uz obrazloženje da se tekst Pravilnika dostavljen na saglasnost u ključnim
tačkama (čl. 3. –Sticanje akademskih titula/naziva i akademskog stepena, Prvi ciklus i 15. Ekvivalencija predbolonjskih sa bolonjskim zvanjima) razlikuje od prijedloga dokumenta koji
je izradila Radna grupa u čijem radu su učestvovali njihovi predstavnici, te da stoga ne mogu
dati svoje saglasnosti na isti.
Dakle, iz naprijed navedenog jasno proizilazi da verzija Prijedloga pravilnika o
korištenju akademskih titula, te sticanju naučnih i stručnih zvanja usaglašena dana 22. 10.
2012. godine na sastanku rektora javnih univerziteta u Bosni i Hercegovini u Ministarstvu
civilnih poslova Bosne i Hercegovine nije podržana od strane nadležnih obrazovnih vlasti u
Bosni i Hercegovini, što je bio osnovni razlog razmatranja pitanja Pravilnika na Drugoj
sjednice Konferencije ministara obrazovanja u Bosne i Hercegovini, održane 30. 4. 2013.
godine. U skladu s zaključkom sa Druge sjednice Konferencije ministara obrazovanja u Bosni
i Hercegovini, nadležne obrazovne vlasti imale su obavezu da najkasnije do 15. maja 2013.
godine pismenim putem Ministarstvu civilnih poslova Bosne i Hercegovine dostave
konkretne i precizne primjedbe na postojeći prijedlog Pravilnika o korištenju akademskih
titula, te sticanju naučnih i stručnih zvanja sačinjen od strane Radne grupe. S obzirom da su
pristigli komentari međusobno suprostavljeni u toku je iznalaženje načina za njihovo
usklađivanje i sačinjavanje dokumenta sa kojim će biti saglasni kako nadležne obrazovne
vlasti, tako i akademska zajednica u Bosni i Hercegovini.
U julu 2013. godine, Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine zatražilo je od
svih nadležnih ministarstava obrazovanja dostavljanje informacije o usklađenosti vlastitog
obrazovnog zakona sa Okvirnim zakonom, odnosno o izvršenju aktivnosti zahtijevanih
Okvirnim zakonom koje su od primarne važnosti za uključivanje Bosne i Hercegovine u
evropski prostor visokog obrazovanja u periodu od septembra 2012. do danas, kao i
informacije o poduzetim aktivnostima na realizaciji zaključaka Vijeća ministara Bosne i
Hercegovine, usvojenih na 37. sjednici, održanoj 30. 1. 2013. godine, povodom razmatranja
Informacije o izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, za
2012-tu godinu. Napominjemo da je, u cilju izrade predmetne Informacije, ista lista
3 pitanja (prilog 1) dostavljena svim ministarstvima obrazovanja, ali da su određena
ministarstva i nakon više urgencija dostavila odgovore samo na pojedina pitanja, te da
je stanje i dinamika usvajanja zakona i propisa u oblasti visokog obrazovanja u
kantonima u Federaciji Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj i Brčko distriktu Bosne
i Hercegovine u nastavku sačinjena na osnovu informacija dostavljenih od strane
nadležnih obrazovnih vlasti.
2. Stanje i dinamika usvajanja zakona i propisa u oblasti visokog obrazovanja u
Federaciji Bosne i Hercegovine
2.1. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Unsko-sanskog kantona:
Prema navodima nadležnog ministarstva obrazovanja, Zakon o visokom obrazovanju
Unsko-sanskog kantona nije u suprotnosti s odredbama Okvirnog zakona o visokom
obrazovanju u Bosni i Hercegovini.
Na osnovu člana 13. Zakona o visokom obrazovanju Unsko-sanskog kantona ministar
obrazovanja, nauke, kulture i sporta donio je Kodeks ponašanja domaćih i međunarodnih
stručnjaka za ocjenjivanje i reviziju kvaliteta i davanje preporuka o akreditaciji
visokoškolskih ustanova i studijskih programa.
U skladu s Okvirnim zakonom, Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta dalo
je privremenu akreditaciju svim visokoškolskim ustanovama na području Unsko-sanskog
kantona, te je Agenciji za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta uputilo potrebne
zahtjeve za akreditaciju visokoškolskih ustanova koje djeluju na prostoru Unsko-sanskog
kantona.
Ministarstvo je u postupku donošenja svih podzakonskih akata iz oblasti visokog
obrazovanja predviđene Zakonom o visokom obrazovanju Unsko-sanskog kantona.
2.2. Ministarstvo prosvjete, znanosti, kulture i športa Županije Posavske:
Skupština Županije Posavske usvojila je Zakon o visokom obrazovanju 18. 2. 2010.
godine („Narodne novine Županije Posavske“, broj 1/10). U navedeni zakon su uvrštene
osnovne odredbe Bolonjskog procesa, sadržane u Okvirnom zakonu, poput: organizacije tri
ciklusa studija, uvođenja ECTS bodova, integracije univerziteta, rješenje statusa više škole
(kao visokoškolske ustanove koja je akreditirana za davanje diploma i stepena prvog ciklusa),
dok predmetnim zakonom nije definisan dodatak diplomi.
4 Županija Posavska je suosnivač Sveučilišta u Mostaru, te kako nema visokoškolskih
ustanova na svom području, privremena akreditacija izdata je svim organizacionim
jedinicama pomenutog Sveučilišta.
2.3. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona:
Zakon o visokom obrazovanju donesen je 2008. godine („Službene novine Tuzlanskog
kantona“, br. 8/08, 11/09, 12/09, 13/12).
Prema tvrdnji nadležnog ministarstva, odredbe Zakona o visokom obrazovanju koji je
na snazi u Tuzlanskom kantonu u potpunosti su usklađene sa odredbama Okvirnog zakona o
visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini.
U posljednjih godinu dana Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta od
podzakonskih akata u oblasti obrazovanja donijelo je Pravilnik o načinu vođenja matičnih
knjiga i evidencija o izdatim diplomama i dodacima diplomi („Službene novine Tuzlanskog
kantona“ broj 9/13).
Kada je u pitanju akreditacija visokoškolskih ustanova na području Tuzlanskog
kantona, Zakon o visokom obrazovanju iz 2008. godine nije sadržavo pravni osnov za
donošenje Pravilnika o akreditaciji visokoškolskih ustanova, te je Zakonom o izmjenama i
dopunama Zakona o visokom obrazovanju („Službene novine Tuzlanskog kantona“, broj
13/12 od 30. 11. 2012. godine) stvoren pravni osnov za njegovo donošenje. Po donošenju
naprijed navedenih izmjena i dopuna Zakona Ministarstvo je pristupilo izradi istog. Tokom
2013. godine planirano je i donošenje novih standarda i normativa visokog obrazovanja, s
obzirom da trenutno važeći standardi nisu odgovarajući za provođenje postupka akreditacije
visokoškolskih ustanova.
2.4. Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Zeničko-dobojskog
kantona:
Zakon o visokom obrazovanju Zeničko-dobojskog kantona donesen je 2009. godine
(„Službene novine Zeničko-dobojskog kantona“, broj 6/09).
Prema tvrdnji nadležnog Ministarstva, navedeni Zakon sadrži određene odredbe
suprotne odredbama Okvirnog zakona, i to:
- u članu 44. stav (2) „Statut donosi upravni odbor visokoškolske ustanove uz prethodnu
saglasnost osnivača“, dok prema Okvirnom zakonu „Statut donosi senat uz prethodno
pribavljeno mišljenje upravnog odbora visokoškolske ustanove“ (član 12. stav 2.).
- u članu 55. stav (1) „Rektora i prorektore javnog univerziteta i direktora javne visoke škole
bira senat na osnovu javnog konkursa uz saglasnost osnivača, na mandat od 4 godine i mogu
biti ponovo izbrani“, dok prema Okvirnom zakonu „Rektora javnog univerziteta bira senat na
osnovu javnog konkursa“ (član 18. stav 1.).
5 U cilju utvrđivanja pravnog okvira za akreditaciju visokoškolskih ustanova i studijskih
programa, Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport donijelo je Pravilnik o
akreditaciji visokoškolskih ustanova na području Zeničko-dobojskog kantona („Službene
novine Zeničko-dobojskog kantona“, broj 4/12), kojim se utvrđuje postupak akreditacije
visokoškolskih ustanova i studijskih programa, odnosno, utvrđuju načela, učesnici i
nadležnosti, tok postupka, izdavanje rješenja, te naknadne aktivnosti.
2.5. Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Bosansko-podrinjskog
kantona Goražde:
Zakon o visokom obrazovanju u skladu sa Okvirnim zakonom donijela je Skupština
Bosansko-podrinjskog kantona Goražde na 32-oj sjednici održanoj 26. 1. 2010. godine. Ovaj
Zakon je objavljen u „Službenim novinama Bosansko-podrinjskog kantona“, broj 2/10, od 28.
1. 2010. godine.
Ostale potraživane odgovore na pitanja vezana za oblast visokog obrazovanja nismo
dobili od nadležnog ministarstva uz obrazloženje da ne postoje ustanove koje obavljaju
djelatnost visokog obrazovanja a koje su u nadležnosti Kantona.
Na području Bosansko-podrinjskog kantona Goražde djeluju visokoškolske ustanove
Ekonomskog i Pravnog fakulteta Univerziteta Sarajevo i Mašinskog fakulteta Univerzitet
„Džemal Bijedić“ u Mostaru na principu dislocirane nastave. Navedeni fakulteti svoje
aktivnosti obavljaju u skladu sa zakonom o visokom obrazovanju kantona koji im je osnivač.
2.6. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Srednjobosanskog kantona:
Zakon o visokom obrazovanju Srednjobosanskog kantona donesen je 29. 1. 2013.
godine i objavljen u „Službenim novinama Srednjobosanskog kantona“, broj 4/13.
I pored dvije pismene i više telefonskih urgencija resorno ministarstvo obrazovanja
Srednjobosanskog kantona nije dostavilo ostale potraživane informacije (vidjeti prilog 1) o
izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini izuzev navedene
informacije o donošenju Zakona.
2.7. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Hercegovačko-neretvanskog
kantona
Zakon o visokom obrazovanju u Hercegovačko-neretvanskom kantona donijela je
Skupština Hercegovačko-neretvanskog kantona na sjednici od 19. 3. 2012., i objavljen je u
„Narodnim novinama Hercegovačko-neretvanskog kantona“, broj 4/12 od 13. 4. 2012.
6 godine. Prema navodima nadležnog ministarstva navedeni zakon usklađen je sa Okvirnim
zakonom.
Od podzakonskih akata kojima se uređuju pitanja vezana za visoko obrazovanje
doneseni su:
- Uredba o kriterijima, standardima i normativima u visokom obrazovanju u
Hercegovačko-neretvanskom kantonu („Narodne novine Hercegovačkoneretvanskog kantona“, broj 07/12 od 5. 7. 2012. godine);
- Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja Registra visokoškolskih ustanova u
Hercegovačko-neretvanskom kantonu („Narodne novine Hercegovačkoneretvanskog kantona“, broj 01/13) i
- Pravilnik o radu Povjerenstva matičara u Hercegovačko-neretvanskom kantonu
(„Narodne novine Hercegovačko-neretvanskog kantona“, broj 01/13).
Osim navedenog, u proceduri donošenja su: Pravilnik o načinu vođenja matičnih
knjiga-dokumentacije i evidencije, Pravilnik o sadržaju diploma i dodatka diplomi, Pravilnik
o akreditaciji visokoškolskih ustanova i Pravilnik o korištenju akademskih titula, te sticanju
naučnih i stručnih zvanja.
S obzirom na kašnjenja u donošenju zakona o visokom obrazovanju u Hercegovačkoneretvanskom kantonu, te samim tim nemogućnosti Ministarstva civilnih poslova Bosne i
Hercegovine da do sada informiše Vijeće ministara Bosne i Hercegovine o izvršenju
Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini na području ovog kantona,
zatražili smo od Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta Hercegovačkoneretvanskog kantona dostavljanje informacija o vlastitim zakonskim rješenjima u vezi:
uvođenja tri ciklusa studija, problema, odnosno poteškoća sa kojima se suočavaju
visokoškolske institucija po pitanju realizacije drugog i trećeg ciklusa studija, primjene
evropskog sistema prenosa bodova (ECTS), izdavanja dodatka diplomi, statuta i drugih općih
akata visokoškolskih ustanova, rješenja statusa viših škola, zasnivanja visokog obrazovanja na
konceptu cjeloživotnog obrazovanja i na kraju prelaznog perioda za licenciranje i akreditaciju
visokoškolskih ustanova.
U vezi sa naprijed navedenim Ministarstvo nas je informisalo o sljedećem:
Prvi i drugi ciklus se realizuju u potpunosti u obje javne visokoškolske ustanove na području
Hercegovačko-neretvanskog kantona, a prema izvještajima od strane visokoškolskih ustanova
treći ciklus pokrenut je i izvodi se na pojedinim fakultetima, dok se na ostalim fakultetima
odvijaju aktivnosti na izradi nastavnih planova i programa za pokretanje trećeg ciklusa.
Vezano za status studenata koji su upisali višu školu ili studijski program u
dvogodišnjem trajanju prije stupanja na snagu Zakona o visokom obrazovanju isti imaju
pravo završiti započeti studij prema nastavnom planu i programu koji je važio prilikom upisa,
u roku utvrđenom općim aktom visokoškolske ustanove.
7 Također, studenti upisani na dodiplomski četverogodišnji studij ili postdiplomski
studij na dan stupanja na snagu Zakona o visokom obrazovanju imaju pravo završiti započeti
studij prema nastavnom planu i programu koji je važio prilikom upisa u prvu godinu studija i
steći odgovarajući stručni, odnosno naučni naziv prema propisima koji su važili prije stupanja
na snagu Zakona o visokom obrazovanju, u roku utvrđenom općim aktom visokoškolske
ustanove.
Osobe koje su prema propisima koji su važili prije stupanja na snagu Zakona o
visokom obrazovanju stekle ili će steći akademsko zvanje magistra nauka mogu steći
akademsko zvanje doktora nauka odbranom doktorske diseratcije prema pripisima koji su
važili prije stupanja na snagu Zakona o visokom obrazoavnju, a najkasnije u roku od pet
godina od dana stupanja na snagu ovog Zakona.
Studenti čiji je postdiplomski studij za sticanje zvanja magistra ili ekvivalenta u toku,
mogu po završetku istog steći akademsko zvanje doktora nauka na isti način i u istom roku
kao i osobe iz prethodnog stava.
Da bi se moglo govoriti o uspješnosti implementacije Bolonje mobilnost predstavlja
jednu od odrednica koja se realizuje i razvija na javnim visokoškolskim ustanovama, a počela
je sa pojedinačnim slučajevima razmjene studenata, te je kroz pjedine projekte došlo do
realizacije mobilnosti u punom smislu riječi.
U toku je usaglašavanje statuta visokoškolskih ustanova sa Zakonom o visokom
obrazovanju u Hercegovačko-neretvanskom kantonu.
Što se tiče cjeloživotnog učenja, a što je zahtjev modernog tržišta radne snage,
visokoškolske ustanove odgovaraju na te zahtjeve organizovanjem različitih kurseva
cjeloživotnog učenja, specijalističkih obuka i drugih vidova profesionalnog usavršavanja.
Budući da se na području Hercegovačko-neretvanskog kantona kasnilo sa donošenjem
Zakona o visokom obrazovanju, donošenjem Pravilnika o akreditaciji visokoškolskih
ustanova uredit će se postupak akreditacije, tj. osigurat će se pravni okvir za akreditaciju
visokoškolskih ustanova ovog Kantona.
Visokoškolske ustanove na području Hercegovačko-neretvanskog kantona trenutno
rade na pripremi materijala (dokumentacije) koji su potrebni za provedbu postupka
akreditacije.
Visokoškolske ustanove na području Hercegovačko-neretvanskog kantona u cilju
boljeg kvaliteta i organizacije studija, kao i racionalnijeg raspoređivanja kadrova dužni su
izvršiti proces integracije. Prema Zakonu o visokom obrazovanju postupak i način integracije
visokoškolske ustanove obavezne su utvrditi nakasnije u roku od godinu dana od dana
stupanja na snagu Zakona, te provesti postupak integracije u roku od dvije godine od stupanja
na snagu Zakona o visokom obrazovanju, tj. do 21. 4. 2014. godine.
8 2.8. Ministarstvo
obrazovanja,
Zapadnohercegovačke
znanosti,
kulture
i
športa
Županije
Prema navodima nadležne obrazovne vlasti Zakon o visokom obrazovanju, usvojen
2009. godine („Narodne novine Županije Zapadnohercegovačke“, broj 10/09), usklađen je sa
odredbama Okvirnog zakona.
Od podzakonskih akata kojima se uređuju pitanja vezana za visoko obrazovanje
donesena je Odluka o standardima i normativima za područje visokog obrazovanja u Županiji
Zapadnohercegovačkoj („Narodne novine Županije Zapadnohercegovačke“, broj 7/10),
Pravilnik o postupku utvrđivanja uslova, sadržaju i načinu vođenja registra visokoškolskih
ustanova („Narodne novine Županije Zapadnohercegovačke“, broj 15/12), te Pravilnik o
postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa („Narodne novine
Županije Zapadnohercegovačke“, broj 2/13).
Na području Županije nama registrovanih visokoškolskih ustanova osim Akademije
likovnih umjetnosti Široki Brijeg, koja je u sastavu Sveučilišta u Mostaru.
2.9. Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo:
Prema navodima resornog Ministarstva, na području Kantona Sarajevo u referentnom
periodu poduzete su sljedeće aktivnosti u oblasti visokog obrazovanja:
Odredbama člana 63. Okvirnog zakona utvrđeno je da će se zakoni Republike Srpske i
kantonalni zakoni iz oblasti visokog obrazovanja uskladiti sa odredbama tog zakona u periodu
od šest mjeseci nakon njegovog stupanja na snagu, a u skladu sa kriterijima definisanih
zakonom. Na području Kanotan Sarajevo u primjeni je Zakon o visokom obrazovanju
(Prečišćeni tekst) („Službene novine Kantona Sarajevo“, broj 22/10), koji je u osnovnom
tekstu objavljen u „Službenim novinama Kantona Sarajevo“, broj 43/08, a mijenjan je
Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o visokom obrazovanju („Službene novine
Kantona Sarajevo“, broj 18/10).
Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo bilo je u obavezi da pristupi
izmjenama postojećih odredaba Zakona o visokom obrazovanju (Prečišćeni tekst) („Službene
novine Kantona Sarajevo“, broj 22/10) zbog naznaka (pisanih i usmenih) koje je zaprimilo od
visokoškolskih ustanova i građana u odnosu na smetnje koje imaju prilikom primjene
pojedinih odredaba ovog zakona. Isti je pripremljen na način da je i dalje prvenstveno vođeno
računa da isti bude usklađen sa odredbama Okvirnog zakona, čiji je osnovni cilj reforma
visokog obrazovanja kroz prihvatanje principa i standarda jedinstvenog evropskog prostora
visokog obrazovanja.
Odlukom Ministarstva za obrazovanje, nauku i mlade, broj: 11-05-38-17539/13 od 10.
6. 2013. godine, utvrđena je usklađenost Statuta Univerziteta u Sarajevu sa Zakonom o
visokom obrazovanju.
9 Na osnovu člana 32. Zakona o visokom obrazovanju ministar za obrazovanje, nauku i
mlade donio je Pravilnikom o akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih programa na
visokoškolskim ustanovama Kantona Sarajevo („Službene novine Kantona Sarajevo“, broj
26/13) kojim se preciznije razrađuje postupak institucionalne akreditacije i akreditacije
studijskih programa, te postupak primjene principa, standarda i kriterija u skladu sa kojima se
provodi postupak akreditacije, prava i obaveze subjekata u postupku provođenja akreditacije,
predakreditacije i naknadne aktivnosti, formiranje Komisije stručnjaka i druga relevantna
pitanja.
Članom 8. Pravilnika propisano je da prvi ciklus akreditacije počinje stupanjem na snagu
ovog pravilnika, u okviru kojeg se provodi akreditacija svih visokoškolskih ustanova koje su
registrovane na području Kantona Sarajevo, kao i akreditacija svih registrovanih studijskih
programa u okviru visokoškolske ustanove, te da su sve visokoškolske ustanove, registrovane
na području Kantona Sarajevo za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja, obavezne
podnijeti zahtjev za dobijanje akreditacije.
Članom 11. Pravilnika propisano je da visokoškolska ustanova podnosi zahtjev za akreditaciju
Ministarstvu, u skladu sa odredbama ovog Pravilnika najkasnije šest mjeseci od dana stupanja
na snagu ovog pravilnika.
Na osnovu člana 30. Zakona o visokom obrazovanju i člana 9. Pravilnikom o
akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih programa, Vlada Kantona Sarajevo je, na 27.
sjednici održanoj 24. 7. 2013. godine, donijela Odluku o utvrđivanju troškova postupka
institucionalne akreditacije i akreditacije studijskih programa („Službene novine Kantona
Sarajevo“, broj 30/13)
Pomenutom odlukom utvrđeni su troškovi provođenja postupka akreditacije na
visokoškolskim ustanovama na području Kantona Sarajevo kako slijedi:
- provođenje postupka institucionalne akreditacije visokoškolske ustanove kao univerziteta
iznosi 20. 000 KM;
- provođenje postupka institucionalne akreditacije visokoškolske ustanove kao visoke škole
iznosi 15. 000 KM;
- provođenje postupka programske akreditacije po studijskim programima iznosi 10. 000 KM;
- provođenje postupka akreditacije integrisanog studijskog programa prvog i drugog ciklusa
studija iznosi 13. 000 KM.
Zakonom o visokom obrazovanju propisano je da se visokoškolske ustanove
akreditiraju po osnovu institucionalne i programske akreditacije. Institucionalna akreditacija
visokoškolskih ustanova je formalna potvrda ispunjenosti Kriterija za akreditaciju
visokoškolskih ustanova koje propisuje Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje
kvaliteta, a koju nakon provedene nezavisne vanjske ocjene kvaliteta i preporuke Agencije,
donosi Ministarstvo. Programska akreditacija je formalna potvrda ispunjenosti Kriterija za
akreditaciju studijskih programa koje propisuje Agencija, a koju nakon provedene nezavisne
vanjske ocjene kvaliteta i preporuke Agencije, donosi Ministarstvo.
10 Također, nezavisna komisija eksperata, koju imenuje Agencija, provjerava ispunjenost
kriterija o institucionalnoj i programskoj akreditaciji visokoškolske ustanove, na način i pod
uslovima utvrđenim Pravilnikom koji donosi ministar.
Članom 124. Zakona o visokom obrazovanju propisano je da Vlada Kantona Sarajevo
na prijedlog Ministarstva za obrazovanje, nauku i mlade donosi akt kojim se preciznije
uređuju pitanja imenovanja članova Upravnog odbora, početak i način rada, prava i obaveze,
postupak razrješenja i druga pitanja bitna za zakonit rad i efikasno funkcionisanje upravnog
odbora visokoškolske ustanove kao javne ustanove.
U vezi s naprijed navedenim Vlada Kantona Sarajevo je, na 26. sjednici održanoj 27.
6. 2013. godine, donijela Odluku o utvrđivanju postupka imenovanja članova Upravnog
odbora Univerziteta u Sarajevu koje imenuje Vlada Kantona, početak i način rada, prava i
obaveze, postupak razrješenja i druga pitanja bitna za zakonit rad i efikasno finkcionisanje
Upravnog odbora Univerziteta u Sarajevu, broj: 02-05-18444-28/13 od 27. 6. 2013. godine
(„Službene novine Kantona Sarajevo“, broj 27/13). Pomenutom odlukom utvrđuju se
standardi i kriteriji za nominovanje/imenovanje na poziciju predsjednika i članova Upravnog
odbora Univerziteta u Sarajevu, postupak imenovanja članova Upravnog odbora, početak i
način rada, prava i obaveze, postupak razrješenja i druga pitanja bitna za zakonit rad i
efikasno funkcionisanje Upravnog odbora.
Šest članova, od kojih je jedan obavezno i predsjednik Upravnog odbora, imenuje Vlada
Kantona Sarajevo nakon provedene konkursne procedure, dok pet članova, od kojih je
najmanje jedan predstavnik studenata, imenuje Senat Univerziteta nakon provedene
konkursne procedure.
Odlukom o utvrđivanju postupka imenovanja članova Upravnog odbora Univerziteta u
Sarajevu koje imenuje Vlada Kantona, početak i način rada, prava i obaveze, postupak
razrješenja i druga pitanja bitna za zakonit rad i efikasno finkcionisanje Upravnog odbora
Univerziteta u Sarajevu u članu 8. propisano je da će se posebnom odlukom Vlade utvrditi
iznos mjesečne naknade za obavljanje dužnosti člana Upravnog odbora Univerziteta u
Sarajevu. U vezi s naprijed navedenim, na prijedlog Ministarstva za obrazovanje, nauku i
mlade Kantona Sarajevo Vlada Kantona Sarajevo je, na 28. sjednici održanoj 24. 7. 2013.
godine, donijela Odluku o utvrđivanju iznosa mjesečne naknade za obavljanje dužnosti člana
Upravnog odbora Univerziteta u Sarajevu.
Pored donošenja naprijed pomenutih podzakonskih akata provedena je i konkursna
procedura izbora i imenovanja članova (predstavnika Kantona Sarajevo) Upravnog odbora
Univerziteta u Sarajevu. Prema navodima resornog ministarstva, Vladi Kantona Sarajevo
upućen je Izvještaj Komisije za izbor i imenovanja članova (predstavnika Kantona Sarajevo)
Upravnog odbora na dalje postupanje, kao i Prijedlog rješenja o razrješenju svih predsjednika
i članova upravnih i nadzornih odbora svih organizacionih jedinica Univerziteta u Sarajevu na
odlučivanje i usvajanje.
11 Član 167. Zakona o visokom obrazovanju-Prečišćeni tekst propisan je mandat članova
upravnih i nadzornih odbora Univerziteta u Sarajevu i postojećih visokoškolskih ustanova u
sastavu Univerziteta u Sarajevu kao javne ustanove, te naučno-istraživačkih instituta
zatečenih na dužnosti na dan stupanja na snagu ovog zakona produžuje se do dana
imenovanja upravnog odbora integrisanog Univerziteta u Sarajevu kao javne ustanove.
Član 124. stav (1) Zakona o visokom obrazovanju propisuje da upravni odbor univerziteta kao
javne ustanove ima jedanaest članova koji se imenuju na mandat od četiri godine od kojih šest
članova imenuje Vlada, a ostale članove, od kojih je najmanje jedan predstavnik studenata,
imenuje senat univerziteta u skladu sa statutom.
Uzimajući u obzir činjenicu da su stvoreni uslovi za imenovanje jedinstvenog Upravnog
odbora integrisanog Univerziteta u Sarajevu, Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade
predložilo je Vladi Kantona Sarajevo donošenje predloženih rješenja o razrješenju.
Prema Zakonu o visokom obrazovanju u članu 64. visokoškolske ustanove koje do
dana stupanja na snagu ovog Zakona nisu uvele treći ciklus studija u obavezi su uvesti
najkasnije do početka studijske 2013/2014. godine u skladu sa ovim zakonom.
U toku je provjera usklađenosti statuta privatnih visokoškolskih ustanova sa Zakonom
o visokom obrazovanju.
2.10. Ministarstvo znanosti, prosvjete, kulture i športa Hercegbosanske županije
Zakon o visokom obrazovanju usvojen je u novembru 2009. godine („Narodne novine
Hercegbosanske županije“, broj 9/09). Sve zakonom zahtijevane aktivnosti, koje su bile
predmet ove informacije, navedene u uvodnom dijelu, prema tvrdnjama nadležnog
ministarstva, inkorporirane su u Zakon o visokom obrazovanju. Međutim, na području ovog
kantona nije registrovana niti jedna visokoškolska ustanova.
Ministarstvo znanosti, prosvjete, kulture i športa suosnivač je Sveučilišta u Mostaru.
3. Izvršenje Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini iz
nadležnosti Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske
Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske („Službeni glasnik Republike
Srpske“, br. 73/10, 104/11 i 84/12), prema mišljenju Ministarstva prosvjete i kulture, u
potpunosti je usklađen sa Okvirnim zakonom.
12 U toku je priprema sljedećih zakona i podzakonskih akata čije je donošenje propisano
Zakonom o visokom obrazovanju Republike Srpske:
a) Zakon o zvanjima koji se stiču završetkom visokog obrazovanja – pripremljen
nacrt;
b) Pravilnik o oblastima obrazovanja i
c) Pravilnik o standardima i normativima za finansiranje javnih visokoškolskih
ustanova.
Članom 27. Zakona o visokom obrazovanju Republike Srpske pripisano je da
postupak akreditacije provodi Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova Republike
Srpske u saradnji sa Agencijom za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta Bosne i
Hercegovine. Također je propisano da je Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova
Republike Srpske javna ustanova, te da se način osnivanja, organizacije i rada vrši u skladu sa
zakonskim propisima koji regulišu sistem javnih službi.
Članovima od 25. do 32. Zakona o visokom obrazovanju uređeno je obezbjeđenje
kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja. Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova
Republike Srpske svojim aktom bliže uređuje postupak akreditacije i postupak formiranja i
rada komisije stručnjaka za akreditaciju. Agencija je do danas donijela sve neophodne akte
kojima je regulisana procedura za akreditaciju visokoškolskih ustanova, u skladu sa svojom
nadležnošću.
4. Izvršenje Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini iz
nadležnosti Odjeljenja za obrazovanje u Vladi Brčko distrikta Bosne i
Hercegovine:
Zakon o visokom obrazvanju u Brčko distriktu Bosne i Hercegovine donesen je u
oktobru 2009. godine („Službeni glasnik Brčko distrikta Bosne i Hercegovine“, broj 30/09).
Prema mišljenju Odjeljenja za obrazovanje, iako član 63. Okvirnog zakona o visokom
obrazovanju, kojim se definiše obaveza usklađivanja zakona nadležnih obrazovnih vlasti sa
odredbama Okvirnog zakona ne uključuje Brčko distrik Bosne i Hercegovine, Zakon o
visokom obrazovanju u Brčko distriktu Bosne i Hercegovine usklađen je sa Okvirnim
zakonom, izuzev što se ovim zakonom ne predviđa vanredni oblik studiranja, te stoga
možemo konstatovati da član 65. Zakona o visokom obrazovanju Brčko distrikta Bosne i
Hercegovine nije usklađen sa odredbama člana 9. Okvirnog zakona.
U Brčko distriktu Bosne i Hercegovine, doneseni su sljedeći podzakonskih akti iz
oblasti visokog obrazovanja:
 Program razvoja visokog obrazovanja u Brčko distriktu Bosne i Hercegovine za period
2010. – 2019.;
13  Standardi i normativi za obavljanje djelatnosti visokog obrazovanja na području Brčko
distrikta Bosne i Hercegovine;
 Pravilnik o načinu vođenja matičnih knjiga i i evidencija o izdatim diplomama i
dodacima diplomi;
 Pravilnik o sadržaju javnih isprava koje izdaju akreditovane i licencirane
visokoškolske ustanove;
 Pravilnik o sadržini, postupku upisa i načinu vođenja evidencije nastavnika, saradnika
i ostalih zaposlenih u visokoškolskoj ustanovi na području Brčko distrikta Bosne i
Hercegovine;
 Pravilnik o sadržini, postupku upisa i načinu vođenja registra visokoškolskih ustanova
na području Brčko distrikta Bosne i Hercegovine;
 Odluka o kriterijima za rad akreditovane visokoškolske ustanove na području Brčko
distrikta Bosne i Hercegovine;
 Pravilnik o postupku za ocjenu uslova za osnivanje i početak rada visokoškolskih
ustanova;
 Pravilnik o sastavu i radu Komisije matičara.
Pored navedenog, Zakonom je predviđeno donošenje i:
 Pravilnika o korištenju akademskih titula (član 92. stav 2.);
 Propisa iz oblasti prepoznavanja inostranih visokoobrazovnih kvalifikacija; (Pravilnik
o priznavanju dokumenata iz oblasti visokog obrazovanja) i
 Propisa iz oblasti akreditacije.
Analizom Zakona o visokom obrazovanju Brčko distrikta Bosne i Hercegovine, a na osnovu i
Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, te podzakonskih akata
Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranja kvalitete Bosne i Hercegovine Kriteriji
za akreditaciju visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik Bosne i
Hercegovine“, broj 75/10 i 44/13) i Odluke o normama kojima se određuju minimalni
standardi u području visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik Bosne i
Hercegovine“, broj 100/11) Odjeljenje za obrazovanje utvrdilo je sljedeće:
Zakonom o visokom obrazovanju Brčko distrikta Bosne i Hercegovine određena je
definicija akreditacije (čl. 34. st. 1.), predmet akreditacije (čl. 34. st. 2.) ishod akreditacije (čl.
35. st. 3.), rok na koji se izdaje akreditacija (čl. 35. st. 3.), te ovlaštenja akreditirane
visokoškolske ustanove (čl. 37.). Međutim, Zakonom nije jasno definisana svrha akreditacije i
obaveza visokoškolskih ustanova da se podvrgnu akreditaciji (čl. 35. st. 1.: „Zahtjev za
akreditaciju može podnijeti visokoškolska ustanova, odnosno osnivač Odjeljenju, najmanje
godinu dana prije datuma za koji se traži akreditacija.“). To je definisano tek posredno (čl.
37. st. 2.: „Ne priznaju se akademske titule, stručna i naučna zvanja i diplome koje su izdale
visokoškolske ustanove bez akreditacije i licence.“), no potrebno je utvrditi da je akreditacija
obavezna za sve visokoškolske ustanove u Brčko distriktu Bosne i Hercegovine i za sve
studijske programe koji se na njima izvode. U tom smislu nedostaje opis postupka za slučaj da
14 institucija ili program ne dobiju akreditaciju – ako se donese rješenje kojim se akreditacija
odbija. Da li u tom slučaju ustanova i program nastavljaju rad (pa izdaju diplome koje se ne
priznaju po članu 37.), ili se ti programi prestaju izvoditi, odnosno ustanova prestaje s radom?
Također nije definisan odnos s Agencijom za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje
kvalitete koja prema članu 49. Okvirnog zakona, također, ima nadležnosti u akreditiranju
(imenovanje stručnjaka koji obavljaju pregled ustanove ili programa, izdavanje preporuke o
akreditaciji, upis u registar akreditiranih visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini). S
obzirom na specifičnost postupka akerditacije i primjenu Standarda i smjernica u Evropskom
prostoru visokog obrazovanja, bitno je definisati i da je akreditacija postupak koji se mora
odvijati nezavisno od političkih vlasti i visokoškolskih ustanova koje su predmet akreditacije.
Kako nisu definisani ni troškovi akreditacije, u smislu ko snosi troškove akreditacije – Brčko
distrikt Bosne i Hercegovine ili visokoškolske ustanove, tako nije definisana ni obaveza
visokoškolskih ustanova za provođenjem „naknadnih aktivnosti“.
Odlukom o normama kojima se određuju minimalni standardi u području visokog
obrazovanja u Bosni i Hercegovini utvrđeno je da „svaki od učesnika treba imati jasno
definisanu odgovornost propisanu odgovarajućim aktom nadležnog obrazovnog tijela
(pravilnik o postupku akreditacije ili drugi odgovarajući propis)“.
Dakle, prema tvrdnji Odjeljenja za obrazovanje, postojeći pravni okvir za akreditaciju
definisan Zakonom o visokom obrazovanju Brčko distrikta Bosne i Hercegovine potrebno je
izmjeniti, te donijeti podzakonske akte koji će regulisati sva gore navedena otvorena pitanja.
Tabela 1. - Pregled zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini
Zakoni Entitet/Kanton/Županija/Distrikt
Službeni glasnik/novine
R.br.
1.
FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
KANTONALNI ZAKONI
1.1.
Zakon o visokom obrazovanju Unskosanskog kantona
1.2. Zakon o visokom obrazovanju Županije
Posavske
15 „Službeni glasnik Unsko-sanskog
kantona“, broj 8/09
„Narodne novine Županije Posavske“,
broj 1/10
1.3. Zakon o visokom obrazovanju Tuzlanskog
kantona
„Službene novine Tuzlanskog
kantona“, br. 8/08, 11/09, 12/09, 13/12
1.4. Zakon o visokom obrazovanju Zeničkodobojskog kantona
„Službene novine Zeničko–dobojskog
kantona“, broj 6/09
1.5. Zakon o visokom obrazovanju Bosanskopodrinjskog kantona
„Službene novine Bosanskopodrinjskog kantona“, broj 2/10
1.6. Zakon o visokom obrazovanju
Srednjobosanskog kantona
„Službene novine Srednjobosanskog
kantona“ broj 4/13
1.7. Zakon o visokom obrazovanju
Hercegovačko-neretvanskog kantona
„Službenim novinama Hercegovačkoneretvanskog kantona broj 4/12
1.8. Zakon o visokom obrazovanju Županije
Zapadnohercegovačke
„Narodne novine Županije
Zapadnohercegovačke“,
broj 10/09
1.9. Zakon o visokom obrazovanju Kantona
Sarajevo
„Službene novine Kantona Sarajevo“,
br. 43/08, 22/10, 15/13
„Narodne novine Hercegbosanske
županije“, broj 9/09
1.10. Zakon o visokom obrazovanju
Hercegbosanske županije
2.
REPUBLIKA SRPSKA
„Službeni glasnik Republike Srpske“,
br. 73/10, 104/11, 84/12
Zakon o visokom obrazovanju
3.
BRČKO
DISTRIKT
HERCEGOVINE
BOSNE
Zakon o visokom obrazovanju u Brčko
distriktu Bosne i Hercegovine
16 I
„Službeni glasnik Brčko distrikta
Bosne i Hercegovine“, broj 30/09
5. Izvršenje Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini iz
nadležnosti dvije agencije u oblasti visokog obrazovanja na nivou Bosne i
Hercegovine
5.1. Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta:
Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta (u daljem tekstu:
Agencija) informisala nas je o poduzetim aktivnostima u cilju izvršenja Okvirnog zakona, a
po osnovu zaključaka Vijeća ministara Bosne i Hercegovine donesenih na 37. sjednici,
održanoj 31. 1. 2013. godine, kako slijedi:
U cilju realizacije zaključka broj 5., koji se odnosio na utvrđivanje finansijskog okvira
akreditacije visokoškolskih institucija i studijskih programa u Bosni i Hercegovini, Agencija
je inicirala i održala sastanke sa predstavnicima:
o Ministarstva za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Srednjobosanskog
kantona dana 29. 1. 2013. godine;
o Ministarstva za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Unsko-sanskog kantona
dana 4. 4. 2013. godine;
o Ministarstva za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo dana 9. 4.
2013. godine;
o Ministarstva za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Zeničko-dobojskog
kantona dana 10. 4. 2013. godine;
o Ministarstva finansija i trezora Bosne i Hercegovine dana 16. 4. 2013. godine;
o Ministarstva pravde Bosne i Hercegovine dana 16. 4. 2013. godine;
o Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske dana 14. 5. 2013. godine.
U tom periodu inicirani su sastanci i sa ostalim nadležnim obrazovnim vlastima, međutim, isti
nisu ralizovani.
U toku su pripreme za organizaciju sastanaka sa svim nadležnim obrazovnim vlastima u
Bosni i Hercegovini na temu procedura u akreditaciji čije održavanje se planira za mjesec
decembar.
Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova Republike Srpske, kao jedan od
učesnika u postupku akreditacije visokoškolskih ustanova donijela je akt kojim se za područje
Republike Srpske reguliše finansijski okvir akreditacije (visina i način podmirenja troškova).
Kada su u pitanju ostale nadležne obrazovne vlasti, (misli se na kantonalna
ministarstva obrazovanja u Federaciji Bosne i Hercegovine i Odjeljenje za obrazovanje u
Vladi Brčko distrikta Bosne i Hercegovine), do sada je samo Ministarstvo za obrazovanje,
nauku i mlade Kantona Sarajevo odgovarajućim aktom regulisalo finansijski okvir
akreditacije (visinu i način podmirenja troškova) za visokoškolske ustanove u Kantonu
Sarajevo.
17 Opredjeljenje Agencije, po ovom pitanju kojim se, između ostalog, regulišu i
finansijske obaveze prema stručnjacima sa jedinstvene liste stručnjaka koji rade po
jedinstvenim kriterijima za akreditaciju visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini jeste
da se ova oblasta uredi jedinstvenim propisom za cijelu Bosnu i Hercegovini, a zašto je
potrebno obezbijediti punu saglasnost svih nadležnih obrazovnih vlasti u Bosni i Hercegovini.
S jedinstvenom visinom naknade za stručnjake za isti posao obezbijedio bi se isti nivo
motiviranosti za rad na cijelom području Bosne i Hercegovine, a samim tim i isti kvalitet
urađenog posla.
U postupku realizacije nadležnosti Agencije definisane Okvirnim zakonom o visokom
obrazovanju u Bosni i Hercegovini u oblasti akreditacije visokoškolskih ustanova u Bosni i
Hercegovini Agencija je do sada u skladu sa članom 49. alineja 4) pomenutog zakona uradila
sljedeće:
 Imenovala deset (10) komisija domaćih i međunarodnih stručnjaka koji daju ocjenu i
obavljaju reviziju kvaliteta i daju preporuke o akreditaciji visokoškolskih ustanova i
studijskih programa u Bosni i Hercegovini i to za:
1. Univerzitet u Zenici (na prijedlog Ministarstva za obrazovanje, nauku, kulturu i
sport Zeničko-dobojskog kantona) ;
2. Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment Banja Luka (na prijedlog
Agencije za akreditaciju visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
3. Visoku školu „Banja Luka College“ (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
4. Nezavisni univerzitet Banja Luka (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
5. Univerzitet za poslovne studije Banja Luka (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
6. Visoku školu za uslužni biznis Sokolac (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
7. Univerzitet u Istočnom Sarajevu (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
8. Univerzitet u Banjoj Luci (na prijedlog Agencije za akreditaciju visokoškolskih
ustanova Republike Srpske);
9. Univerzitet Sinergija, Bijeljina (na prijedlog Agencije za akreditaciju
visokoškolskih ustanova Republike Srpske);
10. Komunikološki koledž u Banjoj Luci, Banja Luka (na prijedlog Agencije za
akreditaciju visokoškolskih ustanova Republike Srpske).
 Izdala pet Preporuka o akreditaciji navedenih visokoškolskih ustanova na osnovu
Mišljenja komisija domaćih i međunarodnih stručnjaka, i to za:
1. Univerzitet za poslovne studije Banja Luka;
2. Visoka škola „Banja Luka College“;
3. Nezavisni univerzitet Banja Luka;
4. Univerzitet u Istočnom Sarajevu i
18 5. Univerzitet u Banjoj Luci.
 Izdala Preporuku o uslovnoj akreditaciji Visoke škole za uslužni biznis Sokolac –
Istočno Sarajevo.
 Izvršila upis u Državni registar pet (5) akreditovanih visokoškolskih ustanova i to:
1. Univerzitet u Banjoj Luci;
2. Univerzitet u Istočnom Sarajevu;
3. Univerzitet za poslovne studije Banja Luka;
4. Visoka škola „Banja Luka College“ i
5. Nezavisni univerzitet Banja Luka;
Upis u Državni registar akreditovanih visokoškolskih ustanova je obavljen nakon što
je u postupku ocjene usklađenosti Rješenja o akreditaciji, koje je na osnovu Preporuka o
akreditaciji Agencije donijela Agencija za akreditaciju visokoškolskih ustanova Republike
Srpske, s minimalnim standardima iz područja visokog obrazovanja i kriterijima za
akreditaciju visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini za navedenih 5 visokoškolskih
ustanova, utvrđena usklađenost, a sve na osnovu člana 49. alineja 8) Okvirnog zakona o
visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini i Pravilnika o vođenju državnog registra
akreditovanih visokoškolskih ustanova („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“, broj
100/11).
Agencija je 11. 11. 2013. godine objavila Listu akreditovanih visokoškolskih ustanova
u Bosni i Hercegovini na svojoj web stranici www.hea.gov.ba u skladu sa članom 49. alineja
9) Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini i članom 13. stav (1)
Pravilnika o vođenju državnog registra akreditovanih visokoškolskih ustanova.
Pored svega navedenog, Agencija je donijela Odluku o dopuni Odluke o kriterijima za
akreditaciju visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini, koja je objavljena u „Službenom
glasniku Bosne i Hercegovine“, broj 44/13. Dopunama navedene Odluke utvrđeni su kriteriji
za akreditaciju studijskih programa, te studijskih programa za učenje na daljinu u Bosni i
Hercegovini.
U „Službenom glasniku BiH“, broj 3/13 objavljena je Odluka o izmjenama i
dopunama Odluke o kriterijima za izbor domaćih i međunarodnih stručnjaka koji daju ocjenu
i obavljaju reviziju kvaliteta visokoškolskih ustanova i studijskih programa, na osnovu koje je
Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta objavila dana 02.04.2013.
godine Javni konkurs za izbor domaćih i međunarodnih stručnjaka koji daju ocjenu i obavljaju
reviziju kvaliteta i daju preporuke o akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih
programa.
19 5.2. Centar za informisanje i priznavanje dokumenata iz oblasti visokog
obrazovanja:
Sve aktivnosti koje je Centar za informisanje i priznavanje dokumenata iz oblasti
visokog obrazovanja (u daljem tekstu: Centar) preduzimao, u izvještajnom periodu, bile su
prvenstveno usmjerene na dosljednu i blagovremenu realizaciju poslova i zadataka koji su
utvrđeni u Programu rada Centra. Programske aktivnosti Centra planirane su i usaglašene sa
nadležnostima koje su propisane članom 45. Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u
Bosni i Hercegovini, Konvenciji o priznavanju kvalifikacija koje se odnose na visoko
obrazovanje u evropskoj regiji (Lisabonska konvencija) i drugim važećim propisima.
U izvještajnom periodu, Centar je realizovao značajne poslove i zadatke iz okvira
svoje osnovne djelatnosti, i to:
U skladu sa Programom rada izvršene su sve neophodne pripreme i uspješno je
organizovana Prva regionalna konferencija ENIC centara iz država bivše Jugoslavije.
Konferencija je održana u Mostaru 29. i 30. septembra 2011. godine. Konferenciji su, pored
domaćina, prisustvovali predstavnici ENIC centara Hrvatske, Slovenije i Crne Gore,
predstavnik Ministarstva civilnih poslova, Delegacije Evropske unije u Bosni i Hercegovini,
GOPA Counslants kompanije, Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske, Ministarstva
obrazovanja i nauke Federacije Bosne i Hercegovine, Odjeljenja za obrazovanje Vlade Brčko
distrikta Bosne i Hercegovine, predstavnici kantonalnih ministarstava obrazovanja,
predstavnici javnih univerziteta u Bosni i Hercegovini i članovi Upravnog odbora Centra.
Kao i u protekle tri godine, i u izvještajnom periodu Centar je nastavio da predstavlja
Bosnu i Hercegovinu u ENIC/NARIC mreži nacionalnih informacionih centara za akademsko
priznavanja i mobilnost. Centar je aktivno uključen u rad ENIC listervera (ENIC listserv)
putem koga se sa drugim informacionim centrima svakodnevno razmjenjuju informacije koje
se odnose na priznavanje visokoškolskih kvalifikacija, kao i informacije i pitanja vezana za
pojedinačne probleme u ovoj oblasti u nekoj od članica ENIC/NARIC mreže.
Centar je u izvještajnom periodu dostavio odgovore na sve primljene zahtjeve koji su
dostavljeni od strane nadležnih ministarstava obrazovanja, visokoškolskih ustanova,
nadležnih organa uprave i zainteresovanih pojedinaca. U vezi s navedenim, dostavljena su
odgovarajuća mišljenja, preporuke, informacije i obavještenja koja se odnose na pitanja
akreditacije visokoškolskih institucija i njihovih studijskih programa i svih drugih pitanja koja
su neophodna da bi se moglo izvršiti priznavanje inostranih visokoškolskih kvalifikacija. U
vezi s navedenim, Centar je dostavio:
 239 vrednovanja inostranih visokoškolskih kvalifikacija sa detaljno prikupljenim
informacijama o akreditacijama visokoškolkih ustanova koje su izdale kvalifikacije,
studijskim programima, trajanju studija, i pravima koja nosilac visokoškolske
kvalifikacije ima u pogledu nastavka obrazovanja i zapošljavanja;
 odgovore na 44 zahtjeva koja su dostavljena radi davanja mišljenja i preporuka u vezi
validnosti rješenja o izvršenoj nostrifikaciji inostranih visokoškolskih dokumenata, o
20 

ispravnosti postupanja u oblasti priznavanja, ekvivalenciji stečenih naziva, o izradi i
donošenju kantonalnog zakona o nostrifikaciji i ekvivalenciji, i o stečenoj diplomi po
Bolonjskom procesu;
odgovore na 140 e-mail zahtjeva od zainteresovanih strana koje su se obratile sa
upitom gdje i na koji način i pod kojim uslovima mogu izvršiti priznavanje stečenih
diploma. Pored e-mail korespodencije, u ovom periodu Centru su se obraćali građani
telefonskim putem, ali su i lično dolazili u prostorije Centra. Evidentirano je preko 300
telefonskih upita i ličnih dolazaka. Na tražene zahtjeve i postavljena pitanja Centar je
dostavio potrebne odgovore;
tri odgovora na dostavljene zahtjeve po osnovu Zakona o slobodi pristupa
informacijama u Bosni i Herecgovini koja su se odnosila na priznavanje kvalifikacija.
Od nacionalnih ENIC/NARIC centara Irske, Belgije, Crne Gore, Hrvatske, Holandije,
Slovenije, Turske, Moldavije, Francuske, Austrije, Švedske, Australije, Makedonije,
Njemačke, Indije, Malezije, Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije i Srbije, Centar
je primio upite o studijskim programima, akreditaciji fakulteta u Bosni i Hercegovini, kao i o
vjerodostojnosti diploma. Sve tražene informacije dostavljene su u vrlo kratkom roku.
Nastavljena je saradnja sa UNESCO portalom za visoko obrazovanje. Portal nudi
pristup informacijama o priznatim visokoškolskim institucijama u državama koje učestvuju u
radu portala, statusu i kontroli kvaliteta visokoškolskih ustanova, te druge informacije
potrebne zainteresovanim stranama. Centar vrši administriranje nad dijelom web stranice koja
se odnosi na visokoobrazovni sistem Bosne i Hercegovine.
Dosadašnja praksa je pokazala da je web stranica Centra nezamjenjljiv faktor u
pružanju svih relevantnih informacija o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, pravnoj
regulativi, načinu i uslovima priznavanja inostranih visokoškolskih kvalifikacija. To potvrđuje
podatak da je za nešto više od dvije godine postojanja web stranicu posjetilo preko 425.000
posjetilaca iz preko 90 zemalja svijeta, stoga se naručita pažnja posvećuje ažuriranju i
dogradnji službene web stranice.
Putem ENIC/NARIC mreže, predstavnici Centra aktivno su učestvovali u opsežnom
online istraživanju u sklopu "CHARONA" projekta. Cilj ovog projekta je da doprinese
razvoju politike priznavanja, putem analize uloge NARIC centara u kontekstu evropskih
inicijativa i instrumenata vezanih za priznavanje i mobilnost. Rezultati ovog istraživanja
predstavljeni su na 19. redovnom godišnjem zajedničkom sastanku ENIC/NARIC mreže u
gradu Toledu u Španiji, koji je održan od 17. do 19. juna, i u čijem radu su učestvovali i
predstavnici Centra.
Nastavljena je saradnja sa Delegacijom Evropske unije u Bosni i Hercegovini,
Vijećem Evrope i drugim evropskim i međunarodnim institucijma koja rade na realizaciji
projekata iz oblasti reforme obrazovanja u Bosni i Hercegovini. U referentnom periodu,
predstavnici Centra bili su uključeni u realizaciju sljedećih reformskih projekata: „Jačanje
kapaciteta za razvoj ljudskih resursa u Bosni i Hercegovini“; „Izgradnja visokokvalitetnog
21 srednjeg stručnog obrazovanja u Bosni i Hercegovini (VET IV)“; „Strateški razvoj visokog
obrazovanja i standarda kvalifikacija“; „Izgradnja institucija i kapaciteta za provođenje EU
Direktive o regulisanim profesijama”; „Reforma finansiranja visokog obrazovanja“; „ETF
Torinski proces 2012 u Bosni i Hercegovini“; „EU Strategija za regiju Dunav“; „Platforma za
obrazovanje i obuku Zapadnog Balkana“; „Projekat pitanja priznavanja inozemnih
visokoškolskih kvalifikacija u kontekstu zemalja bivše Jugoslavije“.
Pored naprijed navedenih aktivnosti, a u cilju usaglašavanja propisa i prakse
priznavanja kvalifikacija sa Lisabonskom konvencijom, na poziv Rektora Univerziteta u
Tuzli, pomoćnik direktora za informisanje, saradnju i priznavanje dokumenata i šef Odsjeka
za informisanje i saradnju održali su Radionicu za obuku zaposlenih na Univerzitetu u Tuzli
na temu: “Akademsko priznavanje inostranih visokoškolskih kvalifikacija“. Radionici je
prisustvovalo 27 predstavnika svih fakulteta koji su u sastavu Univerziteta u Tuzli.
U proteklom periodu, Centar je nastavio konstruktivnu saradnju sa entitetskim i
kantonalnim ministarstvima obrazovanja, Ministarstvom civilnih poslova Bosne i
Hercegovine, Komisijom za informisanje i priznavanje dokumenata u oblasti visokog
obrazovanja Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske, Agencijom za razvoj visokog
obrazovanja i osiguranje kvaliteta, Rektorskom konferencijom Bosne i Hercegovine,
Konferencijom ministara obrazovanja u Bosni i Hercegovini, javnim i privatnim
univerzitetima i fakultetima.
22 III. REZIME
U cilju harmonizacije zakonodavstva visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini
„Zakon Republike Srpske i kantonalni zakoni iz oblasti visokog obrazovanja uskladit će se s
odredbama ovog zakona u periodu od šest mjeseci nakon njegovog stupanja na snagu“ (član
63. stav.1 Okvirnog zakona).
Sa donošenjem Zakona o visokom obrazovanju Srednjobosanskog kantona, možemo
reći da je uspostavljen zakonski okvir za oblast visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini.
Međutim, imajući u vidu kašnjenja u donošenju zakona nadležnih obrazovnih vlasti može se
konstatovati da nije ispoštovana dinamika donošenja zakonskih akata od strane nadležnih
obrazovnih vlasti, a samim tim niti rok završetka ustrojstva i početka organizacije studija
utvrđen Okvirnim zakonom.
Okvirnim zakonom, zajedno s entitetskim i kantonalnim zakonima u zemlji stvara se
neophodno zakonsko okruženje koje omogućava visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini
da zadovolji osnovna načela i norme evropskog visokog obrazovanja u smislu ljudskih prava i
temeljnih sloboda, jednakopravnosti i pristupa visokom obrazovanju. Takvo novo stanje u
pogledu zakonodavstva promoviše implementaciju akcionih smjerova Bolonjskog procesa,
posebno po pitanju restrukturiranja nastavnih planova i programa, osiguranja kvaliteta i
priznavanja kvalifikacija.
Prema mišljenjima nadležnih obrazovnih vlasti doneseni zakoni o visokom
obrazovanju usklađeni su sa Okvirnim zakonom, izuzev u Zeničko-dobojskom kantonu, po
pitanju donošenja statuta i izbora rektora i Brčko disriktu Bosne i Hercegovine u smislu ne
predviđanja vanrednog oblika studiranja.
Dalja harmonizacija kantonalnih i entitetskih zakona je ključna, jer naizgled male
razlike, uzimajući u obzir dug i složen upravljački lanac, mogu imati značajne efekte na
reformu visoko obrazovanje u Bosni i Hercegovini.
Kao ključne pozitivne pomake u oblasti visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini u
izvještajnom periodu izdvajamo:
 donošenje Zakona o visokom obrazovanju Srednjobosanskog kanton, i samim
tim uspostavljanje zakonodavnog okvira u oblasti visokog obrazovanja u Bosni
i Hercegovini;
 upis prvih pet visokoškoslkih ustanova u Državni registar akreditovanih
visokoškolskih ustanova u Bosni i Hercegovini.
23 Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine predlaže Vijeću ministara Bosne i
Hercegovine, da u povodu razmatranja predmetne Informacije donese sljedeće zaključke:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
ZAKLJUČCI
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine usvaja Informaciju o izvršenju Okvirnog zakona
o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini.
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine očekuje od nadležnih obrazovnih vlasti da u što
kraćem roku poduzmu neophodne radnje s ciljem izmjena odredaba vlastitih zakona
koje su u suprotnosti sa Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i
Hercegovini.
Apeluje se na nadležna ministarstva obrazovanja Republike Srpske, kantona u
Federaciji Bosne i Hercegovine i Brčko Distrikta da okončaju aktivnosti na izradi i
donošenju podzakonskih akata, kojima se bliže uređuju pitanja značajna za
unaprjeđenje oblasti visokog obrazovanja.
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine apeluje na nadležna ministarstva obrazovanja
koja to do sada nisu uradila, da svojim zakonskim i/ili podzakonskim aktima
osiguraju pravni okvir za akreditaciju (definisanje postupanja nadležnih organa,
podnošenje zahtjeva za akreditaciju, važenje akreditacije, rok u kojem se akreditacija
mora obaviti i sl.).
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine apeluje na Agenciju za razvoj visokog
obrazovanja i osiguranje kvaliteta da, u saradanji sa deset kantonalnih ministarstava
obrazovanja Federacije Bosne i Hercegovine, Ministarstvom prosvjete i kulture
Republike Srpske i Odjeljenjem za obrazovanje u Vladi Brčko Distrikta Bosne i
Hercegovine u što kraćem roku utvrdi jedinstven finansijski okvir (visinu i način
podmirenja troškova) akreditacije visokoškolskih institucija i studijskih programa u
Bosni i Hercegovini. Vijeće ministara Bosne i Hercegovine očekuje od Agencije za razvoj visokog
obrazovanja i osiguranje kvaliteta i Centra za informiranje i priznavanje dokumenata
iz oblasti visokog obrazovanja da realizovanjem aktivnosti iz njihove nadležnosti
zahtijevane Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini i u
budućnosti doprinose reformi visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini i
približavanju visokog obrazovanja Bosne i Hercegovine evropskom prostoru visokog
obrazovanja.
U cilju izvršenja obaveza utvrđenih Zakonom o ministarstvima i drugim organima
uprave u Bosni i Hercegovini i Okvirnim zakonom o visokom obrazovanju u Bosni i
Hercegovini, Vijeće ministara Bosne i Hercegovine traži o nadležnih obrazovnih vlasti
da blagovremeno i u potpunosti odgovaraju na zahtjeve Ministarstva civilnih poslova
Bosne i Hercegovine.
Zadužuje se Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine da Informaciju o
izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini za 2013.
godinu, sa usvojenim zaključcima dostavi entitetskim i kantonalnim ministarstvima
obrazovanja i skupštinama, Odjeljenju za obrazovanje i Skupštini Brčko distrikta
Bosne i Hercegovine, Agenciji za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta, te
Centru za informisanje i priznavanje dokumenata iz oblasti visokog obrazovanja. 24 PRILOG 1
Pitanja za nadležna ministarstva obrazovanja u vezi s izvršenjem
Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, 2013
1. Mole se nadležne obrazovne vlasti da dostave pregled svih odredbi vlastitih zakona o
visokom obrazovanju koje su u suprotnosti sa odredbama Okvirnog zakona o visokom
obrazovanju u Bosni i Hercegovini („Službeni glasnik BiH“, br. 59/07 i 59/09), uz
obrazloženje razloga za njihovo utvrđivanje.
2. Na osnovu Informacije o izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u Bosni i
Hercegovini, 2012, Vijeće ministara Bosne i Hercegovine je na 37. sjednici, održanoj
30. 1. 2013. godine, donijelo zaključak kojim se „apeluje na nadležna ministarstva
obrazovanja entiteta/kantona, koja su donijela zakon o visokom obrazovanju, da
okončaju aktivnosti na izradi i donošenju podzakonskih akata, kojima se uređuju
pitanja značajna za upravljanje visokoškolskim ustanovama“. U vezi sa navedenim
zaključkom očekuje se od ministarstava obrazovanja detaljno očitovanje o svim
poduzetim aktivnostima na realizaciji ovih odredbi u posljednjih godinu dana
(septembar 2012.-septembar 2013.), uz obrazloženje donesenih akata.
3. Također, na osnovu naprijed navedene informacije Vijeće ministara Bosne i
Hercegovine donijelo je i zaključak kojim se apeluje na nadležna ministarstva
obrazovanja entiteta/kantona, koja to nisu do sada uradila, da svojim zakonskim i
podzakonskim aktima (pravilnicima i sl.) osiguraju pravni okvir za akreditaciju
(definisanje postupanja nadležnih organa, podnošenje zahtjeva za akreditaciju, važenje
akreditacije, rok u kojem se akreditacija mora obaviti i sl.). Mole se sva ministarstva
da dostave detaljne informacije o poduzetim aktivnostim na utvrđivanju pravnog
okvira za akreditaciju visokoškolskih ustanova i studijskih programa, kao i sam okvir,
ukoliko je utvrđen, odnosno ukoliko aktivnosti nisu poduzete obrazložiti zašto nisu.
4. S obzirom na kašnjenja u donošenju zakona o visokom obrazovanju u Hercegovačkoneretvanskom i Srednjobosanskom kantonu, te samim tim nemogućnosti Ministarstva
civilnih poslova da do sada informiše Vijeće ministara Bosne i Hercegovine o
izvršenju Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u BiH od strane nadležnih
obrazovnih vlasti u navedenim kantonima, mole se Ministarstvo obrazovanja,
nauke, kulture i sporta Hercegovačko-neretvanskog kantona i Ministarstvo
obrazovanja, nauke, kulture i sporta Srednjobosanskog kantona da dostave
informacije o vlastitim zakonskim rješenjima u vezi: uvođenja tri ciklusa studija (član
5. Okvirnog zanona) (da li su stepen prvog ciklusa i drugi programi koji vode do
diplome koje nudi javna visokoškolska ustanova ustrojeni fleksibilno, tako da
omoguće ulazak i izlazak u odgovarajućim fazama, s dodjelom kreditnih bodova i /ili
kvalifikacija, zavisno od napretka koji student ostvari (član 53. stav 3.); u kojoj mjeri
se raliziraju drugi i treći ciklus studija na visokoškolskim ustanovama u vašoj
nadležnosti, te navesti koji su to problemi, odnosno poteškoće sa kojima se suočavaju
visokoškolske institucija po pitanju realizacije drugog i trećeg ciklusa studija),
25 primjene evropskog sistema prenosa bodova (ECTS) (čl. 5. i 58.), izdavanja dodatka
diplomi (član 54.), statuta i drugih općih akata visokoškolskih ustanova
(čl.12,20,24,25,34,38,39,40,53, i 60.), rješenja statusa viših škola (član 64.),
zasnivanja visokog obrazovanja na konceptu cjeloživotnog obrazovanja (član 4.) i na
kraju prelaznog perioda za licenciranje i akreditaciju visokoškolskih ustanova (član
61.).
5. Integrisanje univerziteta je jedno od osnovnih pitanja u reformi upravljanja i
rukovođenja kao i cjelokupne reforme visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini.
Prema Okvirnom zakonu integrisanje je počelo danom stupanja na snagu ovog zakona
(15. 8. 2007. godine), i trebalo je biti završeno u roku od jedne godine. Moli se
Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo i Ministarstvo
obrazovanja, nauke, kulture i sporta Hercegovačko-neretvanskog kantona za
detaljanu informaciju o procesu integracije visokoškolskih ustanovama u njihovoj
nadležnosti, tj. Univerziteta u Sarajevu, Sveučilišta u Mostaru i Univerziteta „Džemal
Bijedić“ u Mostaru.
6. Ukoliko smatrate da za vas postoje važna pitanja i aktivnosti, vezane za izvršenje
Okvirnog zakona o visokom obrazovanju u BiH, koje ste vi realizirali ili ste u fazi
realizacije, a koja nisu obuhvaćena navedenim pitanjima cjenili bismo ako nas u
potpunosti informišete o njima.
26

Download Report