Μελοποιημένα Ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου A/A Τίτλος τραγουδιού σελ. Στιχουργός Συνθέτης 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Αγαπημένη Άιντε και ντε Ακούστε με Άλλαξαν οι καιροί Αν με τη μεσολάβηση Αν νιώθεις τα κότσια σου Αν όλα τα παιδιά της γης Αναβάφτιση Ανοιξιάτικο βραδάκι Απερίγραπτη λένε Αυγή 5 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιώργος Ρωμανός Νίκος Μαμαγκάκης Θάνος Μικρούτσικος Σπύρος Σαμοΐλης Μάνος Λοΐζος Σπύρος Σαμοΐλης Μίμης Πλέσσας Μίκης Θεοδωράκης Σπήλιος Μεντής Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν Αυτά τα δέντρα Αυτά τα κόκκινα σημάδια Αυτοί που περιμένουν Αυτός ο άνεμος Άφησε με να'ρθω μαζί σου Αχ συννεφάκι Βαθύ βαθύ το πέσιμο Βασανισμένες γυναικούλες Βασίλεψες αστέρι μου Γεια και χαρά σου λευτεριά 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Χρήστος Λεοντής Μίκης Θεοδωράκης Χρήστος Λεοντής Χρήστος Λεοντής Σπύρος Σαμοΐλης Θάνος Μικρούτσικος Γιώργος Κοτσώνης Θάνος Μικρούτσικος Σπύρος Σαμοΐλης Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης 23 24 25 26 27 28 29 Γεια σου σύντροφε Για τη ζωή Γλυκέ μου συ δε χάθηκες Δε φτάνει Δεν κλαίω γι΄ αυτά που μου `χεις πάρει Δέντρο το δέντρο Εαρινή συμφωνία 28 29 30 31 32 33 34 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Σπύρος Σαμοΐλης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης Μάριος Τόκας Μίκης Θεοδωράκης Γιάννης Μαρκόπουλος 30 31 32 33 34 35 36 Εδώ είναι ένα φως αδερφικό Εδώ το φως Ειρήνη Ένα κρεβάτι εκστρατείας Επιτύμβιο Ερχόταν η άνοιξη Έτσι μικρό ήταν τ΄ όνειρό μας 35 36 37 38 39 40 41 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Χρήστος Λεοντής Μίκης Θεοδωράκης Σπύρος Σαμοΐλης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης Σπύρος Σαμοΐλης Μίκης Θεοδωράκης 37 38 39 40 41 42 43 Έφυγες Έχεις ακόμα να κλάψεις πολύ Η αγιότητα πριν απ΄ την αμαρτία Η δροσιά τ΄ ουρανού Η κυρά των αμπελιών Η πιο όμορφη θάλασσα Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός 42 43 44 45 46 48 49 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Νίκος Μαμαγκάκης Χρήστος Λεοντής Χαρίλαος Τρουβάς Σάκης Τσιλίκης Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης 44 Ήταν όμορφες εκείνες οι μέρες 50 Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης 45 Ήταν πικρές οι μέρες μας 51 Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης 46 Θα σημάνουν οι καμπάνες 52 Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης -1- Πρώτη εκτέλεση Γιώργος Ρωμανός Γιάννης Πουλόπουλος Κώστας Θωμαΐδης Μάρω Λύτρα Α Μάνος Λοΐζος Μάρω Λύτρα Α Μαριάννα Ευστρατίου - Παγκάκη Γιώργος Νταλάρας Γιοβάννα Μάνος Λοΐζος Γιώργος Νταλάρας & Άννα Βίσση Νίκος Ξυλούρης Γρηγόρης Μπιθικώτσης Νίκος Ξυλούρης Νίκος Ξυλούρης Νίκος Περγιάλης Κώστας Θωμαΐδης Ελένη Βιτάλη Κώστας Θωμαΐδης Μάρω Λύτρα Α Νανά Μούσχουρη Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Νίκος Περγιάλης Μάνος Λοΐζος Γρηγόρης Μπιθικώτσης Γιώργος Νταλάρας Λάκης Χαλκιάς Γρηγόρης Μπιθικώτσης Γιάννης Μαρκόπουλος & Χαράλαμπος Γαργανουράκης & Βασιλική Λαβίνα Νίκος Ξυλούρης Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος Γιώργος Νταλάρας Μάρω Λύτρα Α Μαρία Φαραντούρη &Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Μαρία Δουράκη Γιάννης Ρίτσος Θοδωρής Τσάγγαρης Πάνος Κατσιμίχας Χορωδία Μάνος Λοΐζος Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μαρία Φαραντούρη &Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Γρηγόρης Μπιθικώτσης 47 Και να αδερφέ μου 53 Γιάννης Ρίτσος Χρήστος Λεοντής 48 49 50 51 52 53 Καρτέρεμα Κατά τις λάμψεις πέρα Κι έρχομαι μοναχά να σ΄ αγκαλιάσω Κι όχι να πείτε Κίτρινο φθινόπωρο Κόκκινη κλωστή 54 55 56 57 58 59 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Χρήστος Λεοντής Χρήστος Λεοντής Σπήλιος Μεντής Γιώργος Κοτσώνης 54 55 56 57 58 59 60 61 Κοράλλια και μαργαριτάρια Κουβέντα με ένα λουλούδι Κουδούνια Λαός Λίγα γαρούφαλα Λιγνά κορίτσια Λιόγερμα Λοιπόν παιδιά μου 60 61 62 63 64 65 66 67 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Θάνος Μικρούτσικος Μίκης Θεοδωράκης Λουκιανός Κηλαηδόνης Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης Σπήλιος Μεντής Χρήστος Λεοντής 62 63 64 65 66 67 Μ΄ όλη μου τη φωνή Μαγιακόφσκι Μας σκοτώνουν κάθε μέρα Μαύρη και γαλάζια νύχτα Μέρα Μαγιού μου μίσεψες Μετά την ήττα 68 70 71 72 73 74 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Θάνος Μικρούτσικος Σπύρος Σαμοΐλης Σπύρος Σαμοΐλης Νίκος Μαμαγκάκης Μίκης Θεοδωράκης Δήμος Μούτσης 68 69 70 Μήδ΄ ο στερνός και ο πρώτος Μηλίτσα Μιλιά μιλιά 75 76 77 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιώργος Κοτσώνης Γιώργος Κοτσώνης Γιώργος Κοτσώνης 71 72 73 74 75 76 Μνημόσυνο Μονάκριβή μου Μπήκαμε στο τραγούδι Μπήκαν στα σίδερα Να 'χα τ’ αθάνατο νερό Νάτη η αυγή 78 79 80 81 82 83 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Νίκος Μαμαγκάκης Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης Γιώργος Κοτσώνης 77 78 79 80 81 82 83 84 85 Νάτη η νύχτα που σιμώνει Νάτη η νύχτα που σιμώνει Νυχτοπεντοζάλης Ξελασπώστε το μέλλον Ξέρουμε Ο αγωγιάτης Ο Αλέξης Ο άνεμος κυλάει Ο Ντικ 84 85 86 87 88 89 90 91 92 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Σάκης Τσιλίκης Πάνος Κοσμίδης Νίκος Μαμαγκάκης Θάνος Μικρούτσικος Χρήστος Λεοντής Γιώργος Κοτσώνης Θάνος Μικρούτσικος Μάνος Λοΐζος Θάνος Μικρούτσικος 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 Ο όρκος Ο παγωτατζής Ο στρατώνας Ο ταμένος Ο τρύγος Ο χαμός του λεβέντη Οι γερανοί Οι γερόντοι Οι γερόντοι Οι σιδερόφραχτοι 93 94 95 96 97 98 99 101 102 104 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μιχάλης Τερζής Σπήλιος Μεντής Θάνος Μικρούτσικος Μίκης Θεοδωράκης Νίκος Μαμαγκάκης Νότης Μαυρουδής Παραδοσιακό Μίκης Θεοδωράκης Θάνος Μικρούτσικος Γιώργος Κοτσώνης -2- Νίκος Ξυλούρης & Γιάννης Ρίτσος Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος Τάνια Τσανακλίδου Νίκος Ξυλούρης Λουκιανός Κηλαηδόνης Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Κώστας Θωμαΐδης Γιώργος Νταλάρας Δήμητρα Γαλάνη Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος Άννα Βίσση Γιοβάννα Τάνια Τσανακλίδου &Βασίλης Μπάρνης Μαρία Δημητριάδη Χορωδία Νίκος Περγιάλης Μαρία Δουράκη Γρηγόρης Μπιθικώτσης Άλκηστις Πρωτοψάλτη & Χρήστος Λεττονός Κώστας Καμένος Κώστας Καμένος Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος Μαρία Δουράκη Γρηγόρης Μπιθικώτσης Γρηγόρης Μπιθικώτσης Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Αλέξανδρος Χατζής Ανδρέας Καρακότας Γιάννης Πουλόπουλος Μαρία Δημητριάδη Τάνια Τσανακλίδου Ελένη Βιτάλη Μαρία Δημητριάδη Μάνος Λοΐζος Μαρία Δημητριάδη & Σάκης Μπουλάς Γιώργος Ζωγράφος Αφροδίτη Μάνου Μαρία Δημητριάδη Γιώργος Νταλάρας Γιάννης Πουλόπουλος Πέτρος Πανδής Μαργαρίτα Ζορμπαλά Μαρία Δημητριάδη Μαρία Δημητριάδη Κώστας Καμένος 96 97 98 99 100 101 102 103 104 Όλοι διψάνε Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι Όπως ο Κερέμ Όστριας και Τραμουντάνας Όταν σφίγγουν το χέρι Περπάτα Πικρὸ πρωινό Ποιος να το πει Πού πέταξε τ΄ αγόρι μου 105 106 107 108 109 110 111 112 113 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Μάνος Λοΐζος Γιώργος Κοτσώνης Μίκης Θεοδωράκης Σπύρος Σαμοΐλης Σπύρος Σαμοΐλης Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης 105 106 Πουκάμισο Πράσινη μέρα 114 115 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Νίκος Μαμαγκάκης Μίκης Θεοδωράκης 107 108 109 Πρέπει να μάθεις Προανάκρουσμα Προσευχή 116 117 118 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Σάκης Τσιλίκης Θάνος Μικρούτσικος 110 111 112 113 Πρωινό άστρο Πρωινό άστρο Σ΄ ένα μαξιλάρι φεγγαράκι Σκαλιά από ύπνο κι από αστέρια 119 119 120 121 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μιχάλης Τρανουδάκης Νίκος Ζουρνής Σάκης Τσιλίκης Θάνος Μικρούτσικος 114 115 116 Σκέψου η ζωή Στηθάγχη Στο παραθύρι στέκοσουν 122 123 124 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 Συλλείτουργο Τ΄ άσπρο ξωκλήσι Ταξιδεύοντας Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις Το γαϊτανάκι Το δίχτυ Το δίχτυ Το εξοχικό κεντράκι Το κυκλάμινο Το νερό Το ποίημα του Οχτώβρη 125 126 127 128 129 130 130 131 132 133 134 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης Μάνος Λοΐζος Μίκης Θεοδωράκης Λουκιανός Κηλαηδόνης Θανάσης Νικόπουλος Μάνος Λοΐζος Σπήλιος Μεντής Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης Θάνος Μικρούτσικος 128 135 Γιάννης Ρίτσος Σαράντης Κασσάρας 129 130 131 132 133 Το τραγούδι του πατέρα ( Το γεράκι της σιωπής ) Το φεγγάρι βάσανο Το χτίσιμο Τόσα χρόνια Τούτες τις μέρες Τούτο δεν είναι πόλεμος 136 137 138 139 140 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Νίκος Μαμαγκάκης Μίκης Θεοδωράκης Μίκης Θεοδωράκης Χρήστος Λεοντής Γιώργος Κοτσώνης 134 135 136 137 Τούτο το καλοκαίρι Τραβήξανε ψηλά Τραγούδι στα νταμάρια Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος 141 142 143 144 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Σπύρος Σαμοΐλης Μίκης Θεοδωράκης Νίκος Μαμαγκάκης Χρήστος Λεοντής 138 Ύμνος στη ζωή 145 Γιάννης Ρίτσος 139 140 141 Φεγγάρι Φοιτηταριό Φτάνει να με λες σύντροφο 146 147 148 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Θανάσης Πολυκανδριώτης Θάνος Μικρούτσικος Σπύρος Σαμοΐλης Σπύρος Σαμοΐλης -3- Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μάνος Λοΐζος Μάνος Λοΐζος Κώστας Καμένος Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μάρω Λύτρα Α Σπύρος Σαμοΐλης Γρηγόρης Μπιθικώτσης Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Σοφία Παπάζογλου Γιώργος Νταλάρας & Άννα Βίσση Πέτρος Πανδής Μαρία Δημητριάδη Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου Σοφία Μιχαηλίδου Μανώλης Λιδάκης Βασίλης Παπακωνσταντίνου Χαρά Κεφαλά &Δημήτρης Πακσόγλου Μαρία Φαραντούρη Μάνος Λοΐζος Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Γιώργος Νταλάρας Γιώργος Νταλάρας Γιώργος Νταλάρας Γιώργος Νταλάρας Λουκιανός Κηλαηδόνης Κώστας Θωμαΐδης Μάνος Λοΐζος Αφροδίτη Μάνου Γιώργος Νταλάρας Γιώργος Νταλάρας Μαρία Δημητριάδη & Γιώργος Κιμούλης Μπάμπης Τσέρτος Γιάννης Πουλόπουλος Γιώργος Νταλάρας Γρηγόρης Μπιθικώτσης Νίκος Ξυλούρης Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Νίκος Περγιάλης Γρηγόρης Μπιθικώτσης Γιάννης Πουλόπουλος Τάνια Τσανακλίδου Στέλιος Καζαντζίδης Μαρία Δημητριάδη Στέλιος Αλεξανδράκης Νίκος Περγιάλης 142 143 Φτωχόπαιδο Χείλι μου μοσκομύριστο 149 150 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Σπήλιος Μεντής Μίκης Θεοδωράκης 144 145 146 147 148 Χειμωνιάτικη βραδιά Χλιαροί και παλλόμενοι Χρέος Χρόνια σε περίμενα Χρόνος 151 152 153 154 155 Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Γιάννης Ρίτσος Νίκος Μαμαγκάκης Μάνος Λοΐζος Θάνος Μικρούτσικος Νίκος Μαμαγκάκης Θάνος Μικρούτσικος 149 Χωρισμός 156 Γιάννης Ρίτσος Νίκος Μαμαγκάκης Μαρινέλλα Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Γιάννης Πουλόπουλος Μάνος Λοΐζος Μαρία Δημητριάδη Μαρία Δουράκη Μαρία Δημητριάδη & Γιώργος Κιμούλης Γιάννης Πουλόπουλος _____________________________________________________________________ -4- Αγαπημένη - 1965 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Ρωμανός Ερμηνεία: Γιώργος Ρωμανός Κοίτα αγαπημένη πώς σε κοιτάζουν τα λυπημένα χέρια μου. Αγαπημένη κοίτα διστάζουν τα νυχτωμένα χέρια μου. Κρατούσαν ένα λουλούδι σιωπηλό και παίζαν τρυφερά κι αδέξια στους ραγισμένους δρόμους. Αγαπημένη κοίτα διστάζουν τα νυχτωμένα χέρια μου. -5- Άιντε και ντε - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Άιντε και ντε άιντε και ντε άιντε και ντε άιντε ντε άιντε και ντε Άιντε το τραίνο πήγαινε όρθιος ο μηχανοδηγός με το κασκέτο του στραβά καλό τιμόνι κουμαντάριζε μες στη καπνιά μες στη βραδιά με μπλούζα σαν λυκοπροβιά ασίκης μηχανοδηγός με το μικρό μουστάκι του καλό τιμόνι οδήγαγε το τραίνο για τον ουρανό άιντε και ντε... Κι όλο στον ουρανό το τραίνο πήγαινε άιντε και νύχτωνε πίσω του δάσος ορφανό άφηνε μιαν ουρά καπνό στο ματωμένο δειληνό άιντε ντε Άιντε και ντε... μες στην πετσέτα το ψωμί και το κρομμύδι ώρα για σχόλασμα παιδιά ένας σπουργίτης μοναχά τα ψίχουλα τσιμπολογά άιντε και ντε... Άιντε και ντε... άιντε τα τραίνα βούλιαξαν ένα μονάχο καταμόναχο έξω απ’ τις ράγες πήγαινε με τους νεκρούς του θερμαστές και τους νεκρούς εισπράκτορες μια μαλακιάν ουρά καπνό άφηνε μες στον ουρανό μεγάλο δάσος ορφανό μια μαλακιάν ουρά καπνό στο μαραμένο δειληνό -6- άιντε και ντε... Άιντε και ντε... κάψα και σίδερο Να μια, να δυο, να κι άλλη μια λοστοί ξηνάρια και σφυριά κι ο δυναμίτης στη βραχόπετρα στα μάτια σου πέτρα μουγκή στα μάτια σου πέτρα σκληρή σπίτι δεν έχτισες εσύ με τη δουλειά σου τη βαριά χτίσ’ το λοιπόν με την βαρυά να δυο, να τρεις να κι άλλη μια κι ο κόκορας λαλεί μακρυά άιντε και ντε... -7- Ακούστε με - 2004 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Κώστας Θωμαΐδης Ακούστε με που σας μιλάω, ακούστε με. Να μην κοιτάξω μέσα και το φεγγάρι μια τρύπα στο κρανίο του κόσμου Ακούστε με που σας μιλάω, ακούστε με. Ακούστε με που σας μιλάω. Θα πέσετε μέσα στο πηγάδι, ο ίλιγγος θα πέσει ανάλαφρος. Θα πέσετε μέσα, ωραίος, θα πέσετε μέσα. ένα μαρμάρινο πηγάδι, θα πέσετε μέσα, πηγάδι, θα πέσετε μέσα. Βαθύ κρουστό ίσκιοι, ανάσα, ίσκιοι σαλεύουν το πέσιμο, ίσκιοι σαλεύουν το φεγγάρι, τ`ανέβασμα, ίσκιοι σαλεύουν, το φεγγάρι, οι φωνές, δεν τις ακούτε; -8- Άλλαξαν οι καιροί - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Μάρω Λύτρα Α Ἄλλαξαν, μάτια μου, οἱ καιροί· δεκάχρονα παιδιά κρατᾶνε τὸ ντουφέκι καὶ πολεμᾶνε γιὰ τὸν κόσμο, πιὸ σωστὰ πράματα κι ἀπ’ τὸ βαγγέλιο γράφουν οἱ προκήρυξες κι οἱ γριὲς κουβαλᾶνε σφαῖρες καὶ παράνομο τύπο μὲς στὰ ξεθωριασμένα τους φουστάνια, κουβαλᾶνε τὸ μέλλον στ’ ἀχαμνὰ τους χέρια τόσο ἐλαφρά, τόσο εὔκολα καὶ σίγουρα ὅπως κουβαλᾶνε ἕναν κουβὰ νερὸ τὸ λιόγερμα γιὰ νὰ ποτίσουν τὰ λουλούδια (τους). -9- Αν με τη μεσολάβηση - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Αν με τη μεσολάβηση Του καινούριου του παραγγελιοδόχου Η πολιτεία μου η Ινσταμπούλ Μού’στελνε ένα κουτί Από κυπαροσόξυλο Κουτί νυφιάτικο Κι αν τ’άνοιγα έτσι Κάνοντας να κουδουνίζει το μικρό καμπανάκι της κλειδαριάς Να δυο τόπια υφάσματα Δυο ζευγάρια πουκάμισα Άσπρα μαντήλια κεντημένα Με κλωστή ασημένια Άνθη λεβάντας Μέσα σε μικρά τούλινα σακουλάκια Κι εσύ Αν έβγαινες κι εσύ μέσα από εκεί Θα σ’ έβαζα να κάτσεις Άκρη άκρη στο κρεβάτι μου Θα’βαζα κάτου απ’τα πόδια σου Το λυκίσιο μου το δέρμα Και θα’μενα μπροστά σου Με τα χέρια μου δεμένα Και σκυμμένο το κεφάλι Θα σε κοιτούσα τότες τι χαρά Θα σε κοιτούσα μαγεμένος Πόσο όμορφη είσαι Θεέ μου Αχ πόσο όμορφη Ο αγέρας και το νερό της Ινσταμπούλ Μες στο χαμόγελό σου Όλη η ηδονή της πολιτείας μου Μες στο βλέμμα σου Ω Σουλτάνα μου ω αφέντρα μου Κι αν μ’άφηνες Κι αν ο Ναζίμ Χικμέτ ο σκλάβος σου τολμούσε Θα’ταν σάμπως ν’ανάσαινε και να φιλούσε Όλη την Ινσταμπούλ στο μάγουλό σου Όμως φυλάξου φυλάξου Έλα σιμά μου Μου φαίνεται πως αν το χέρι σου Άγγιξε το χέρι μου Θα σωριαζόμουνα νεκρός Στο τσιμεντένιο πάτωμα. - 10 - Αν νιώθεις τα κότσια σου - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Μάρω Λύτρα Α Ἄν νιώθεις τὰ κότσια σου μεῖνε στὶς γραμμές μας, ἄν νιώθεις τὸ καθῆκον σου πράξε τὸ μαζὶ μᾶς εἶναι χιλιάδες τὰ ἄστρα μέσα μᾶς πρέπει νὰ γίνουν δικά μας Ἐδῶ τὰ μάτια εἶναι αὐστηρά πόλεμο κάνουμε ἐδῶ ἡ ἀγάπη εἶναι ντυμένη τ’ ἄρματα δὲ λέει τ’ ὄνομά της . Αὔριο μπορεί μὰ τῶρα ἔχουμε πόλεμο θέ μου, τὶ ἀπέραντος ποὖνε ὁ κόσμος. Αν όλα τα παιδιά της γης - 1997 - 11 - Αν όλα τα παιδιά της γης - 1997 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίμης Πλέσσας Ερμηνεία: Μαριάννα Ευστρατίου-Παγκάκη Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ μεγάλος κι ολόκληρη τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους μεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και μπαίναν στο χορό ο κύκλος θα γινότανε ακόμα πιο μεγάλος και δυο φορές τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Θα `ρχόνταν τότε τα πουλιά θα `ρχόνταν τα λουλούδια θα `ρχότανε κι η άνοιξη να μπει μες στο χορό κι ο κύκλος θα γινότανε ακόμα πιο μεγάλος και τρεις φορές τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ! - 12 - Αναβάφτιση - 1974 Gian Piero Testa Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Αχιλλέας Κωστούλης Λόγια φτωχά βαφτίζονται στην πίκρα και στο κλάιμα βγάζουν φτερά και πέτονται πουλιά και κελαηδάνε Και κειος ο λόγος ο κρυφός της λευτεριάς ο λόγος αντίς φτερά βγάζει σπαθιά και σκίζει τους αγέρες. - 13 - Ανοιξιάτικο βραδάκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Γιοβάννα Γράφει το φεγγάρι γράφει μ’ ασημένια κιμωλία στο σμαράγδινο χωράφι την καινούρια μας φιλία. Γράφει και στις πόρτες πάνω και στις μάντρες και στους δρόμους δίπλα σου να γύρω κάνω και μ’ ασήμωσε τους ώμους. Τ’ ανοιξιάτικο φεγγάρι θα με πάρει κράτα με απ’ το χέρι. Κοίτα τ’ άλλο το ζευγάρι είναι ένα αστέρι ( αστέρι γιά μαχαίρι; ) κόψαν τ’ αξεδιάλυτο κουβάρι και φιλί με το φιλί σκαλί σκαλί ανεβαίνουν στο φεγγάρι. Ρίξε τα κλειδιά στον αέρα κλείσε το πικρό βιβλίο το φεγγάρι λάμπει ως πέρα σαν τζαμένιο ανθοπωλείο, Μήτε ξέρω τι `ναι δάκρυ τ’ άστρα σε ραντίζουν ρύζι τα χρυσά γαλάζια μάκρη ο διπλός μας ίσκιος σκίζει. Τ’ ανοιξιάτικο φεγγάρι θα με πάρει κράρα με απ’ το χέρι. Κοίτα τ’ άλλο το ζευγάρι είναι ένα αστέρι ( αστέρι γιά μαχαίρι; ) κόψαν τ’ αξεδιάλυτο κουβάρι και φιλί με το φιλί σκαλί σκαλί ανεβαίνουν στο φεγγάρι. - 14 - Απερίγραπτη λένε - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Απερίγραπτη λένε, η φτώχεια της Ισταμπούλ Η πείνα θερίζει τους ανθρώπους Βουλιάζουν λένε στο χτικιό Κι οι κοπελίτσες, έτσι λένε, Στα θεωρεία του σινεμά και στα χαλάσματα Άσχημα τα νέα για την μακρινή μου πολιτεία Την πολιτεία των τίμιων τω εργατικών Και των πτωχών ανθρώπων Για την αληθινή μου Ισταμπούλ Την πολιτεία που μένεις πολυαγαπημένη μου Την πολιτεία που κουβαλάω Πάνω στους ώμους μου Μες στο σακί μου Από εξορία σε εξορία Από φυλακή σε φυλακή Την πολιτεία που’χω στην καρδιά μου Σαν ένα μαχαίρι σαν την εικόνα σου Μέσα στα μάτια μου. - 15 - Αυγή - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας & Άννα Βίσση Ερμηνεία: Ελένη Βιτάλη Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που `χει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι κι ένας σταυρός από καπνιά στ’ ανώφλι της πατρίδας. - 16 - Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Χαμογελάμε κατά μέσα. Αυτό το χαμόγελο, το κρύβουμε τώρα. Παράνομο χαμόγελο, όπως παράνομος έγινε κι ο ήλιος, παράνομη και η αλήθεια. Κρύβουμε το χαμόγελο, όπως κρύβουμε στην τσέπη μας, τη φωτογραφία της αγαπημένης μας, όπως κρύβουμε την ιδέα της λευτεριάς, ανάμεσα στα δυο φύλλα της καρδιάς μας. Όλοι εδώ πέρα έχουμε έναν ουρανό και το ίδιο χαμόγελο. Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο, κι αυτόν τον ουρανό, δεν μπορούν να μας τα πάρουν. - 17 - Αυτά τα δέντρα - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Aυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό, αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ’ τα ξένα βήματα, αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο, αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο. Eτούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή, σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια, σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του. Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως. O δρόμος χάνεται στο φως κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο. - 18 - Αυτά τα κόκκινα σημάδια - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους, μπορεί να `ναι κι από αίμα. Όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα, μπορεί να `ναι κι απ’ το λιόγερμα, που χτυπάει στον απέναντι τοίχο. Κάθε δείλι τα πράγματα κοκκινίζουν πριν σβήσουν και ο θάνατος είναι πιο κοντά. Έξω απ’ τα κάγκελα, είναι οι φωνές των παιδιών, και το σφύριγμα του τρένου. Τότε τα κελιά γίνονται πιο στενά και πρέπει να σκεφτείς το φως σ’ έναν κάμπο με στάχυα, και το ψωμί στο τραπέζι των φτωχών και τις μητέρες να χαμογελάνε στα παράθυρα, για να βρεις λίγο χώρο να απλώσεις τα πόδια σου. Κείνες τις ώρες, σφίγγεις το χέρι του συντρόφου σου, γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα, το τσιγάρο κομμένο στη μέση, γυρίζει από στόμα σε στόμα, όπως ένα φανάρι που ψάχνει το δάσος, βρίσκουμε τη φλέβα που φτάνει στην καρδιά της άνοιξης, χαμογελάμε. - 19 - Αυτοί που περιμένουν - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Έπεσε ο άνεμος, σιωπή. Στη γωνιά της κάμαρας, ένα αλέτρι συλλογισμένο, περιμένει τ’ όργωμα. Ακούγεται πιο καθαρά, το νερό που κοχλάζει στο τσουκάλι. Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο, είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας οι δυνατοί, είναι οι ξωμάχοι κι οι προλετάριοι, κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί μια γωνιά μαύρο ψωμί ένα δέντρο πλάι στο βράχο ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα. Είναι οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι. ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ Τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα, δεν είναι μονάχα στα μητρώα των φυλακών, φυλάγονται στα αρχεία της ιστορίας, τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα, είναι οι πυκνές σιδηροδρομικές γραμμές, που διασχίζουν το μέλλον. Κι η καρδιά μου εμένα, τίποτα πιότερο συντρόφια μου, ένα πήλινο μαυρισμένο τσουκάλι, που κάνει καλά τη δουλειά του. - 20 - Αυτός ο άνεμος - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Νίκος Περγιάλης Ακούστε τον – ακούστε τον – ακούστε τον πως τραγουδάει αυτός ο άνεμος, ακούστε τον – ακούστε τον – ακούστε τον στα στόμια των ανθρακωρυχείων. Στις μπαμπακοφυτείες της Νότι’ Αμερικής, στις συνοικίες της Βαρσοβίας, της Πράγας και της Αθήνας, στο Πεκίνο, στις φυτείες του ρυζιού. Ακούστε τον – ακούστε τον – ακούστε τον πως τραγουδάει αυτός ο άνεμος, ακούστε τον – ακούστε τον – ακούστε τον στα στόμια των ανθρακωρυχείων. Στο μετρό του Παρισιού και στις πλατείες της Ρώμης, στη Βουδαπέστη, στη Σόφια, πάνω στο Βουκουρέστι. Ετούτο το τραγούδι που το παίζει ο Σοστάκοβιτς απάνω στα χαλύβδινα τα πλήκτρα του φράγματος της Κανχόνκα κι ο Ρόμσον το τραγουδάει στις συνοικίες των νέγρων κι ο Νερούντα το φωνάζει πάνω – πάνω – πάν’ από τα δάση με τους ξυλοκόπους. Κι ο Ναζίμ το λέει στους απεργούς ναυτεργάτες, κι εγώ το τραγουδάω, συντρόφια μου μέσα – μέσα – μέσ’ από τ’αντίσκηνο του Άη – Στράτη. - 21 - Άφησε με να'ρθω μαζί σου - 2004 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Κώστας Θωμαΐδης Άφησε με να`ρθω μαζί σου άφησε με να`ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε! Είναι καλό το φεγγάρι. Δε θα φαίνεται που ασπρίσαν τα μαλλιά μου Είναι καλό το φεγγάρι δε θα φαίνεται που ασπρίσαν τα μαλλιά μου. Τι φεγγάρι απόψε! Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβει Άφησε με να`ρθω μαζί σου. Άφησε με να`ρθω μαζί σου! - 22 - Αχ συννεφάκι - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Ελένη Βιτάλη Αχ συγνεφάκι από γυαλί και σήμαντρο από σύγνεφο νταν νταν νταν στα κορφοβούνια οι αλιφασκιές νταν νταν νταν οι αλιφασκιές κι οι πετροκότσυφοι Μπαίνουνε τα καράβια στη στεριά με 60 φλόκους όνειρα μπαίνουν τα πρόβατα και τ’άλογα στη θάλασσα κι η θάλασσα ανεβαίνει στ’άσπρα λιακωτά να λιάσει τα σεντόνια της Αχ συγνεφάκι από γυαλί και σήμαντρο από σύγνεφο Γεια και χαρά σου μορφονιά που δένεις όλο το ντουνιά μες στις χοντρές πλεξούδες σου Νταν νταν νταν στα κορφοβούνια οι αλιφασκιές νταν νταν νταν οι αλιφασκιές κι οι πετροκότσυφοι Απάνω στην προβιά του χορταριού νταν νταν νταν τα κουδουνάκια μες στο πηχτό γαλάζιο γάλα του γιαλού τα κίτρινα κουμπιά της Πούλιας - 23 - Βαθύ βαθύ το πέσιμο - 2004 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Κώστας Θωμαΐδης Βαθύ βαθύ το πέσιμο βαθύ βαθύ το ανέβασμα το αέρινο άγαλμα κρουστό μες στ`ανοιχτά φτερά του Βαθιά βαθιά η αμείλικτη ευεργεσία της σιωπής τρέμουσες φωταψίες της άλλης όχθης όπως ταλαντεύεσαι μες στο ίδιο σου το κύμα ανάσα ωκεανού, ανάσα ωκεανού, ανάσα ωκεανού. Βαθύ βαθύ το πέσιμο Βαθύ βαθύ το ανέβασμα. - 24 - Βασανισμένες γυναικούλες - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Μάρω Λύτρα Α Βασανισμένες γυναικούλες μπροστὰ στὸ συρματόπλεγμα γυρνᾶνε τὸ σούρουπο στὴ γειτονιά (του κόσμου). Τὰ μαῦρα τους φουστάνια σέρνουνται στὸ χῶμα ὅπως σέρνεται ἡ σπασμένη φτερούγα τοῦ χελιδονιοῦ, μέσα στὶς τσέπες τῆς ποδιᾶς τους κάθουνται τὰ χέρια τους λιωμένα ἀπ’ τὶς μπουγάδες κάθουνται σὰ δυὸ μικρὰ παιδιὰ μαλωμένα καὶ μελετᾶνε τὴ ζωή, μελετᾶνε τὸν κόσμο μελετᾶνε μιὰν ἐκδικηση, μιὰν εὐτυχία, λίγη (τὴν) λευτεριά. - 25 - Βασίλεψες αστέρι μου - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Μαρία Σουλτάτου Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Βασίλεψες αστέρι μου, βασίλεψε η πλάση. Κι ο ήλιος, κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος του έχει μάσει. Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει κι εμέ το μάτι ουδέ γυρνά ουδέ σε παρατάει. Την άχνα απ’ την ανάσα σου νιώθω στο μάγουλό μου, αχ, κι ένα φως, μεγάλο φως στο βάθος πλέει του δρόμου. Τα μάτια μου σκουπίζει τα μια φωτεινή παλάμη. Αχ κι η λαλιά σου, γιόκα μου στο σπλάχνο μου έχει δράμει. Και να που ανασηκώθηκα, το πόδι στέκει ακόμα. Φως ιλαρό λεβέντη μου μ’ ανέβασε απ’ το χώμα. Σημαίες τώρα σε ντύσανε, παιδί μου εσύ κοιμήσου. Κι εγώ τραβώ στ’ αδέρφια σου και παίρνω τη φωνή σου. - 26 - Γεια και χαρά σου λευτεριά - 1979 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Γεια και χαρά σου λευτεριά, τρέχαν στους δρόμους, φωνάζαν: "Ζήτω!" Αχ κι οι καρδιές ν’ ανάβουν κόκκινα βεγγαλικά στου περβολιού το Πάσχα και τα πουλιά από γειτονιά σε γειτονιά αηδονόλαλαν: "Γεια και χαρά σου λευτεριά!" . - 27 - Γεια σου σύντροφε - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Νίκος Περγιάλης Α, εκείνοι οι ατέλειωτοι δρόμοι, γεια σου σύντροφε, το μεσημέρι, ναι, στη γωνιά. Τρέχαμε, τρέχανε οι προκηρύξεις, τρέχαμε, τρέχανε, τρέχαν τα τραμ. Α, εκείνοι οι ατέλειωτοι δρόμοι, γεια σου σύντροφε, το μεσημέρι, ναι, στη γωνιά. Μερμύγκιαζε η Καισαριανή από τις λαϊκές σημαίες. Ένα μεγάφωνο στην πλατεία, το ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ. - 28 - Για τη ζωή - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Η ζωή δεν είναι παίξε γέλασε Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά Όπως, να πούμε, κάνει ο σκίουρος Δίχως απ’ όξω ή από πέρα να προσμένει τίποτα Δε θα `χεις άλλο πάρεξ μοναχά να ζεις. Η ζωή δεν είναι παίξε γέλασε Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά Τόσο μα τόσο σοβαρά Που έτσι, να πούμε, ακουμπισμένος σ’ έναν τοίχο Με τα χέρια σου δεμένα Ή μέσα στ’ αργαστήρι Με λευκή μπλούζα και μαύρα ματογυάλια Θε να πεθάνεις, για να ζήσουνε οι άνθρωποι, Οι άνθρωποι που ποτέ δε θα `χεις δει το πρόσωπό τους Και θα πεθάνεις ξέροντας καλά Πως τίποτα πιο ωραίο, τίποτα πιο αληθινό απ’ τη ζωή δεν είναι Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά Τόσο μα τόσο σοβαρά Που θα φυτεύεις, σαν να πούμε, ελιές ακόμα στα εβδομήντα σου Όχι καθόλου για να μείνουν στα παιδιά σου Μα έτσι, γιατί το θάνατο δε θα τονε πιστεύεις Όσο κι αν φοβάσαι Μα έτσι, γιατί η ζωή θε να βαραίνει πιότερο στη ζυγαριά. - 29 - Γλυκέ μου συ δε χάθηκες - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Γιε μου ποια μοίρα στο ’γραφε, ωιμέ και ποια μου το’ χε γράψει. Τέτοιον καημό τέτοια φωτιά, καημέ στα στήθια μου ν’ ανάψει. Γλυκέ μου εσύ δε χάθηκες, ωιμέ, μέσα στις φλέβες μου είσαι. Γιε μου, στις φλέβες ολουνών καημέ έμπα βαθιά και ζήσε. - 30 - Δε φτάνει - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Σεμνός και λιγομίλητος εθαύμαζε την πλάση κι η σπάθα τον κεραύνωσε κι ως λιόντας εβρυχήθη Τώρα δε φτάνει του η φωνή δε φτάνει του η κατάρα για να λαλήσει το σωστό του πρέπει καριοφίλι. - 31 - Δεν κλαίω γι΄ αυτά που μου `χεις πάρει - 1981 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μάριος Τόκας Ερμηνεία: Λάκης Χαλκιάς Ερμηνεία: Αντώνης Καλογιάννης Ερμηνεία: Θανάσης Γκαϊφύλλιας Σε βρήκα για μια νύχτα μόνη και πότε θα σε ξαναβρώ η θύμησή σου με σταυρώνει σ’ ένα κατάφωτο σταυρό η θύμησή σου με σταυρώνει σ’ ένα κατάφωτο σταυρό Δεν κλαίω για αυτά που μου `χεις πάρει για αυτά που μου `χεις αρνηθεί μου `χεις χαρίσει ένα φεγγάρι γαλάζιο, ανείπωτο, βαθύ. Δεν κλαίω για αυτά που μου `χεις πάρει. Στη τρυφερή σου την παλάμη κουρνιάζουν τα χρυσά πουλιά ποιαν αμαρτία να `χω κάνει και μου χουν λείψει τα φιλιά ποιαν αμαρτία να `χω κάνει και μου χουν λείψει τα φιλιά Δεν κλαίω για αυτά που μου `χεις πάρει για αυτά που μου `χεις αρνηθεί μου `χεις χαρίσει ένα φεγγάρι γαλάζιο, ανείπωτο, βαθύ. Δεν κλαίω για αυτά που μου `χεις πάρει. - 32 - Δέντρο το δέντρο - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Δέντρο το δέντρο, πέτρα την πέτρα πέρασαν τον κόσμο, μ’ αγκάθια προσκεφάλι πέρασαν τον ύπνο. Φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι. Σε κάθε βήμα κέρδιζαν μια οργιά ουρανό για να τον δώσουν. κι όταν χορεύαν στην πλατεία, μέσα στα σπίτια τρέμαν τα ταβάνια και κουδούνιζαν τα γυαλικά στα ράφια Φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι. - 33 - Εαρινή συμφωνία - 1987 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος Ερμηνεία: Γιάννης Μαρκόπουλος & Χαράλαμπος Γαργανουράκης & Βασιλική Λαβίνα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΘΕΤΗ Χίλια εννιακόσια τριάντα οκτώ. Ο Ρίτσος τελειώνει την εαρινή συμφωνία. Η εαρινή συμφωνία είναι ένα ποίημα κοινωνικό ερωτικό, γεμάτο με όλα τα χρώματα της ίριδος. Ο ποιητής δίνει ένα παγκόσμιο μήνυμα εναντίον του επερχομένου πολέμου, αντιπαραθέτοντας την ομορφιά της ζωής. "Ανοίχτε τα παράθυρα να μπει το σύμπαν ανθισμένο μ’ όλες τις παπαρούνες του αίματός μας", μερικές φράσεις. Και....... Απλώνουμε τα χέρια στον ήλιο στον ήλιο και τραγουδάμε και τραγουδάμε. Το φως κελαηδάει, άιντε κελαηδάει στις φλέβες του χόρτου και της πέτρας. Άξιζε να υπάρξουμε για να συναντηθούμε. Αγαπούμε τη γη, τους ανθρώπους και τα ζώα. Τα ερπετά, τον ουρανό και τα έντομα. Είμαστε, είμαστε κι εμείς όλα μαζί. Μαζί κι ο ουρανός και η γη. Απλώνουμε τα χέρια στον ήλιο στον ήλιο και τραγουδάμε και τραγουδάμε. Ο ήλιος με φωνάζει, ο ήλιος με φωνάζει. Χαρά, χαρά. Δε μας νοιάζει τι θ’ αφήσει το φιλί μας μες στο χρόνο και στο τραγούδι. - 34 - Εδώ είναι ένα φως αδερφικό - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Εδώ είναι ένα φως αδερφικό, απλά τα χέρια και τα μάτια. Εδώ δεν είναι να `μαι εγώ πάνω από σένα, ή εσύ πάνω από μένα. Εδώ είναι να `ναι ο καθένας μας πάνω από τον εαυτό του. Εδώ είναι ένα φως αδερφικό, που τρέχει σαν ποτάμι δίπλα στον μεγάλο τοίχο. Αυτό το ποτάμι το ακούμε ως και μέσα στον ύπνο μας. Κι όταν κοιμόμαστε, το `να μας χέρι κρεμασμένο απ’ όξω απ’ την κουβέρτα, βρέχεται μέσα σε τούτο το ποτάμι. - 35 - Εδώ το φως - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Αντώνης Καλογιάννης Ερμηνεία: Αχιλλέας Κωστούλης Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει μηδέ αλυσίδα στου Ρωμιού και στ’ αγεριού το πόδι Εδώ το φως εδώ ο γιαλός χρυσές γαλάζιες γλώσσες στα βράχια ελάφια πελεκάν τα σίδερα μασάνε. - 36 - Ειρήνη - 1985 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Τ’ όνειρο του παιδιού – τ’ όνειρο της μάνας είναι η Ειρήνη – Ειρήνη. Τα λόγια της αγάπης κάτ’ από τα δέντρα είναι η ειρήνη, η ειρήνη. Ο πατέρας που γυρνάει τ’ απόβραδο μ’ ένα φαρδύ χαμόγελο στα μάτια είναι η ειρήνη η ειρήνη. Ειρήνη είναι ένα ποτήρι, ένα ποτήρι με γάλα ζεστό κι ένα βιβλίο μπροστά στο παιδί, στο παιδί που ξυπνάει. Αδέρφια μου, μες στην ειρήνη διάπλατα ανασαίνει όλος ο κόσμος με όλα τα όνειρά του, δώστε τα χέρια αδέρφια μου αδέρφια μου, αυτό είναι ειρήνη αυτό είναι ειρήνη, ΕΙΡΗΝΗ. - 37 - Ένα κρεβάτι εκστρατείας - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Είναι το κρεβάτι του Ένα κρεβάτι εκστρατείας Από δω κάθε πρωινό Ξεκίναε για τον δρόμο του Εδώ κάθε βραδάκι Έβγαζε τα βρεμένα του παπούτσια Στο προσκεφάλι του Είναι αραδιασμένα τα βιβλία του Ανοίγω ένα ένα τούτα τα βιβλία Πάνου στις αράδες Βλέπεις τις αυλακιές από τα χέρια του Τ’ασπρο βουρτσάκι των δοντιών Και το σαπούνι κάτασπρο Απάνου στο περβάζι του παράθυρου Είναι δικά του Η ναυτικιά του μπλε φανέλα Με τα μανίκια δίχως χέρια Σταυρωτά στο στήθος Είναι απλωμένη στο κρεβάτι Είναι το κρεβάτι του Ένα κρεβάτι εκστρατείας Το γκρίζο Κυριακάτικο κασκέτο του Κρέμεται εκεί στον τοίχο Κι ένα εισιτήριο κατακαίνουριο του τραίνου Βλέπεις να σέρνεται στο πάτωμα αφημένο. - 38 - Επιτύμβιο - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Γλυκερία Το παλληκάρι που `πεσε με ορθή την κεφαλή του δεν το σκεπάζει η γης ογρή σκουλήκι δεν τ’ αγγίζει Φτερό στη ράχη του ο σταυρός κι όλο χυμάει τ’ αψήλου και σμίγει τους τρανούς αϊτούς και τους χρυσούς αγγέλους. - 39 - Ερχόταν η άνοιξη - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Μάρω Λύτρα Α Ἐρχόταν ἡ Ἄνοιξη καθόταν στὸ σκουριασμένο ντεπόζιτο τῆς αὐλῆς μας καὶ κουνούσε τὰ πόδια της. Κι εἶταν ἕνα χαμόγελο στὸν ἀέρα, ἕνα μεγάλο παράνομο χαμόγελο, ἀντιφεγγίζοντας ἀπὸ μάτια σὲ μάτια, ἀντιφεγγίζοντας ἀπὸ στόμα σὲ στόμα Ἐτοῦτο τὸ χαμόγελο τοῦ προλετάριου. Ἕνα παράνομο χαμόγελο ἀντιφεγγίζοντας ἀπὸ μάτια σὲ μάτια, ἀπὸ στόμα σὲ στόμα, ἀπὸ ὄνειρο σὲ ὄνειρο ἕνα παράνομο χαμόγελο, σιωπηλό, πιὸ σιωπηλό ἀπ’ τὸ σπίρτο ποὺ ἀγγίζει τὸ φιτίλι. Ἐτοῦτο τὸ χαμόγελο τοῦ κόσμου. - 40 - Έτσι μικρό ήταν τ΄ όνειρό μας - 1979 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Έτσι μικρό ήταν τ’ όνειρό μας. Μα τούτο τ’ όνειρο ήταν τ’ όνειρο όλων των πεινασμένων και των αδικημένων. Κι οι πεινασμένοι ήταν πολλοί κι οι αδικημένοι ήταν πολλοί και τ’ όνειρο μεγάλωνε σιγά σιγά. Μεγάλωνε πάντοτε το ίδιο στρογγυλό σαν το ψωμί και το ίδιο στρογγυλό και σαν τον ήλιο και το ίδιο στρογγυλό και σαν τη γη και το ίδιο στρογγυλό σαν τον ορίζοντα. Ετούτο τ’ όνειρο των πεινασμένων, τ’ όνειρο των αδικημένων όλου του κόσμου. - 41 - Έφυγες - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Μαρία Δουράκη Συννεφιάζει χαμηλά, όπου να `ναι πάει να βρέξει, κι ένας ίσκιος μου μιλά, μοναχά μια λέξη. Έφυγες και τα πουλιά, τα πουλιά, φύγαν μαζί σου. Τα παλιά μας τα φιλιά σε καλούν, θυμήσου... Το παράθυρο κλειστό απομένει ακόμα, ακόμα. Σιωπηλό αναφιλητό στης ερημιάς το στόμα. - 42 - Έχεις ακόμα να κλάψεις πολύ - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Γιάννης Ρίτσος Τώρα το δέντρο σε κοιτάει κατάματα μέσα απ’ τα φύλλα του, η ρίζα σου δείχνει όλο το δρόμο της, εσύ κοιτάς κατάματα τον κόσμο δεν έχεις τίποτα να κρύψεις. Τα χέρια σου είναι καθαρά, πλυμένα με το χοντρό σαπούνι του ήλιου, τα χέρια σου τ’ αφήνεις στο συντροφικό τραπέζι ξέσκεπα, τα εμπιστεύεσαι στα χέρια των συντρόφων σου. Η κίνησή τους είναι απλή, γεμάτη ακρίβεια. Κι όταν ακόμη βγάζεις μια τρίχα απ’ το σακάκι του φίλου σου, είναι σαν να βγάζεις ένα φύλλο απ’ το ημερολόγιο επιταχύνοντας το ρυθμό του κόσμου. Μ’ όλο που το ξέρεις πως έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ ώσπου να μάθεις τον κόσμο να γελάει. - 43 - Η αγιότητα πριν απ΄ την αμαρτία Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χαρίλαος Τρουβάς Ερμηνεία: Θοδωρής Τσάγγαρης Την αγιότητα πριν απ` την αμαρτία δεν την πιστεύω. Ανημπόρια τη λέω, δειλία τη λέω. Τ`αφιερώματα στους θεούς, προσχήματα για ν` αποφύγουμε τη δοκιμασία. Αόρατοι οι θεοί, δε δίνουν αποδείξεις. Πιθανόν αυτό να ζητάμε: όχι την ίδια την αγιότητα, έναν ίσκιο μονάχα να κρυφτούμε. Ωστόσο και τώρα θα` θελα να στο ξαναπώ: Την αγιότητα πριν απ` την αμαρτία δεν την πιστεύω. Τίποτα δεν πιστεύω. Δεν καταλαβαίνω τίποτα. (από τη Φαίδρα) - 44 - Η δροσιά τ΄ ουρανού Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σάκης Τσιλίκης Ερμηνεία: Πάνος Κατσιμίχας Η δροσιά τ’ ουρανού στο μέτωπό σου οι αντιφεγγιές της θάλασσας στα μάτια σου. Περπάτησες βαθιά βαθιά στα φύκια περπάτησες ψηλά, ψηλά στα σύγνεφα. Ψάρια κι αστέρια, σπόροι και πουλιά είπαν τα μυστικά τους στη σιωπή σου. Δεν ξέρεις να τα ξαναπείς. Φυλάς το μυστικό τους μες στα μάτια σου. - 45 - Η κυρά των αμπελιών - 1984 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Χορωδία Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Κυρά των αμπελιών που σ’ είδαμε πίσω απ’ το δίχτυ του πευκόδασου να συγυρίζεις με το χάραμα τα σπίτια των αϊτών και των τσοπάνων. Πάνω στη φούστα σου ο Αυγερινός. Δύο αγουροξυπνημένες μέλισσες κρεμούσανε στ’ αυτιά σου σκουλαρίκια και τα πορτοκαλάνθη σου έφεγγαν τη μαύρη την καμένη στράτα. Κυρά μελαχρινή που η αντηλιά σου χρύσωσε τα χέρια σαν της Παναγιάς το κόνισμα πίσω από το χνούδι το σγουρό σπίθιζε το δροσό της νύχτας σα να μετάνιωσε λίγο προτού να σβήσει ο γαλαξίας και δέθηκε γιορντάνι στο λαιμό σου να χυθεί στη ζεστασιά του κόρφου σου. Κι ήταν η σιγαλιά πηχτή σαν γάλα και τ’ οργωμένο χώμα ευώδιαζε σαν εκκλησιά τη μέρα των βαγιώνε. Κυρά τρανή κι έβγαινε ο μπιστικός από τον ύπνο του καθώς που βγαίνει ο κάβουρας από το νερό στο περιγιάλι κι αστράφτει το νωπό καβούκι του γαλάζιο πρωινό με δυο κουκκίδες άστρα. Κυρά τρανή τι σιγανή της νεραντζιάς η πρώτη καλημέρα τι σιγανό το βήμα σου κι ανάσα του ψαριού πλάι στο φεγγάρι. Ά! τι χρυσάφι αφήνει η αχτίνα στη σταγόνα της δροσιάς όταν η Πούλια σου κρεμάει στο μέτωπο Τι σιγανό κουβεντολόι του μέρμηγκα μπροστά στης μαργαρίτας το ξωκλήσι Ά! τι χρυσάφι αφήνει η αχτίνα - 46 - στη σταγόνα της δροσιάς όταν η Πούλια σου κρεμάει στο μέτωπο το εφτάκλωνο κλαδάκι της γαζίας. Πόση λουλουδόσκονη στριμώγνεται στης μέλισσας το σώμα για το μέλι. Πόση σιωπή μες τη καρδιά σου για τραγούδι. Δω πέρα σμίγει η νύχτα την αυγή σ’ άτρεμο ρίγος και σένα τα δυο σου χέρια δετά γύρω το γόνα της γαλήνης φέγγουν σάμπως δυο περιστέρια φως ασάλευτα πάνω απ’ το δάσος. - 47 - Η πιο όμορφη θάλασσα - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν την αρμενίσαμε ακόμα. Το πιο όμορφο παιδί δε μεγάλωσε ακόμα. Τις πιο όμορφες μέρες, τις πιο όμορφες μέρες μας, δεν τις ζήσαμε ακόμα. Δεν τις ζήσαμε ακόμα. Κι ό,τι πιο όμορφο, Κι ό,τι πιο όμορφο θα `θελα να σου πω, Δε στο `πα ακόμα, δε στο `πα ακόμα. - 48 - Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Ερμηνεία: Ειρήνη Παππά Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός κι είχες τις χάρες όλες, όλα τα χάδια του αγεριού, του κήπου όλες τις βιόλες. Το πόδι ελαφροπάτητο σαν τρυφερούλι ελάφι, πάταγε το κατώφλι μας κι έλαμπε σαν χρυσάφι. Νιότη απ’ τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα, τα γερατειά δεν τρόμαζα, το θάνατο αψηφούσα. Και τώρα πού θα κρατηθώ, πού θα σταθώ, πού θάμπω, που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο; Πώς θα γυρίσω μοναχή στο ερμαδιακό καλύβι; Έπεσε η νύχτα στην αυγή και το στρατί μού κρύβει. Ωχ, δεν ακούστηκε ποτές και δεν μπορεί να γίνει να καίγουνται τα χείλια μου και νάμαι μπρος στην κρήνη. - 49 - Ήταν όμορφες εκείνες οι μέρες - 1979 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ήταν όμορφες εκείνες οι μέρες στις πλατείες των μαχαλάδων. Κάτι παιδιά ξυπόλητα με μπαλωμένα τα παντελόνια βγάζανε λόγους, μιλούσαν για το μέλλον. Κάτι παιδιά ξυπόλητα με μπαλωμένα τα παντελόνια ανοίγανε τα νευρικά τους χέρια, άνοιγαν μεγάλα παράθυρα στον ουρανό. - 50 - Ήταν πικρές οι μέρες μας - 1979 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη & Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ήταν πικρές οι μέρες μας πολύ πικρές. Ο ίσκιος ενός κυπαρισσιού μετρούσε μέτρο το μέτρο όλον τον κόσμο. Καθ ένας κουβαλούσε στον ώμο του κι από `να πεθαμένο. Κάθε στιγμή κουβαλούσαμε το θάνατό μας στον ώμο μας. Όλο κι όλο τ’ όνειρό μας ήταν μικρό και στρογγυλό σαν ένα ψωμί, ήσυχο και λυπημένο σαν μια σταγόνα λάδι, νηστικό. Σαν πρώτη λέξη που αλλάζουν οι ανθρακωρύχοι λίγο πριν από την απεργία. Τ’ όνειρό μας μικρό και καλοκρυμμένο στην καρδιά μας σαν το χαρτάκι με την κομματική γραμμή κρυμμένο στο παπούτσι του προλετάριου. - 51 - Θα σημάνουν οι καμπάνες - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Με τόσα φύλλα σου γνέφει ο ήλιος καλημέρα με τόσα φλάμπουρα λάμπει, λάμπει ο ουρανός και τούτοι μέσ’ τα σίδερα και κείνοι μεσ’ το χώμα. Σώπα όπου να `ναι θα σημάνουν οι καμπάνες. Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας. Κάτω απ’ το χώμα μες στα σταυρωμένα χέρια τους κρατάνε τις καμπάνας το σχοινί, προσμένουνε την ώρα, προσμένουν να σημάνουν την ανάσταση τούτο το χώμα είναι δικό τους και δικό μας δεν μπορεί κανείς να μας το πάρει Σώπα όπου να `ναι θα σημάνουν οι καμπάνες. - 52 - Και να αδερφέ μου - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης & Γιάννης Ρίτσος Ερμηνεία: Θανάσης Γκαϊφύλλιας & Λήδα Χαλκιαδάκη Και να αδερφέ μου που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα, ήσυχα κι απλά. Καταλαβαινόμαστε τώρα δε χρειάζονται περισσότερα. Κι αύριο λέω θα γίνουμε ακόμα πιο απλοί. Θα βρούμε αυτά τα λόγια που παίρνουνε το ίδιο βάρος σ’ όλες τις καρδιές, σ’ όλα τα χείλη, έτσι να λέμε πια τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη. Κι έτσι που να χαμογελάνε οι άλλοι και να λένε: "Τέτοια ποιήματα σου φτιάχνω εκατό την ώρα". Αυτό θέλουμε κι εμείς. Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ’ τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο. - 53 - Καρτέρεμα - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Ερμηνεία: Μαρία Ζώη Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Ερμηνεία: Αντώνης Καλογιάννης Έτσι με το καρτέρεμα μεγάλωσαν οι νύχτες που το τραγούδι ρίζωσε και ψήλωσε σαν δέντρο Κι αυτοί μες απ’ τα σίδερα κι αυτοί μακριά στα ξένα κάνουν πικρό να βγάλουν το "αχ" και βγαίνει φύλλο λεύκας. - 54 - Κατά τις λάμψεις πέρα - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Κατά τις λάμψεις πέρα Εκεί τραβάει Η άσφαλτος στρωμένη τούτη η στράτα Τις αγελάδες τα καμιόνια Τις μπαρκάρουν τρεις Ήρεμος τραμπαλίζεται Ο λαιμός τους και βαρύς Τρεις τρεις μες στα καμιόνια Τις μπαρκάρουνε τις αγελάδες Πιτσιλωτές, πυρόξανθες ή μαύρες Μα να τους εξηγήσεις δεν μπορεί Γλώσσα καμία Πως είν’ μεσάνυχτα Και πως τις πάνε στα σφαγεία. - 55 - Κι έρχομαι μοναχά να σ΄ αγκαλιάσω - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Τάνια Τσανακλίδου Κι έρχομαι μοναχά να σ’ αγκαλιάσω και να κλάψω αδελφέ μου, όπως ο ερωτευμένος που γυρνάει από χρόνια στην καλή του, και μ’ ένα του φιλί, της λέει όλα τα χρόνια που περίμενε, κι όλα τα χρόνια που τους περιμένουν, πέρα απ’ το φιλί τους. ΑΠΑΓΓΕΛΕΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ Η καρδιά μου είναι τώρα ένα φαρδύ χωματένιο τσουκάλι, που μπήκε πολλές φορές στη φωτιά, που μαγείρεψε χιλιάδες φορές για τους φτωχούς για τους ξωμάχους, για τους περατάρηδες για τους εργάτες και για τις πικρές μανάδες τους, για τον πεινασμένο ήλιο, για τον κόσμο ναι για όλο τον κόσμο ένα φτωχό, καπνισμένο μαυρισμένο τσουκάλι, που κάνει καλά τη δουλειά του. Και τούτο το τσουκάλι βράζει, βράζει τραγουδώντας. - 56 - Κι όχι να πείτε - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Προλογίζει ο ποιητής. Τότες βγάζαν λόγους στις ξύλινες εξέδρες, στα μπαλκόνια, φωνάζαν τα ραδιόφωνα, ξανάλεγαν τους λόγους. Πίσω απ’ τις σημαίες κρυβόταν ο φόβος, μέσα στα τύμπανα αγρυπνούσαν οι σκοτωμένοι. Κανείς δεν καταλάβαινε τίποτα. Οι σάλπιγγες μπορεί να δίναν το ρυθμό στα βήματα, δε δίναν το ρυθμό στη καρδιά. Ψάχναμε το ρυθμό. Εμείς αγρυπνούσαμε, μαζεύαμε τη σκόρπια βουή των δρόμων, μαζεύαμε τα σκόρπια βήματα, βρίσκαμε το ρυθμό, τη καρδιά τη σημαία. Λοιπόν δεν είναι ανάγκη να φωνάξω για να με πιστέψουν, να πουν: " Όποιος φωνάζει έχει το δίκιο". Εμείς το δίκιο το `χουμε μαζί μας και το ξέρουμε. Κι όσο σιγά κι αν σου μιλήσω, ξέρω πως θα με πιστέψεις. Συνηθίσαμε στη σιγανή κουβέντα στα κρατητήρια, στις συνεδριάσεις, στη συνωμοτική δουλειά της κατοχής. Συνηθίσαμε στα μικρά σταράτα λόγια πάνω απ’ το φόβο και πάνω απ’ τον πόνο. Ημέρα, ώρα, σύνθημα, στις τρομερές μουγκές γωνιές της νύχτας, στις διασταυρώσεις του χρόνου που μια στιγμή τις φώτιζε ο προβολέας του μέλλοντος. Βιαστικά λόγια, μια μικρή περίληψη της ζωής, τα κύρια σημεία μονάχα, γραμμένα στο κουτί των τσιγάρων ή σ’ ένα τόσο δα χαρτί κρυμμένο στο παπούτσι ή στο στρίφωμα του σακακιού μας. Ένα μικρό χαρτί σαν ένα μεγάλο γεφύρι πάνω απ’ το θάνατο. Α, βέβαια όλα τούτα θα πουν, δεν είναι τίποτα. Όμως εσύ αδερφέ μου ξέρεις πως από τούτα τα απλά λόγια, από τούτες τις απλές πράξεις, από τούτα τα απλά τραγούδια μεγαλώνει το μπόι της ζωής, μεγαλώνει ο κόσμος, μεγαλώνουμε... Κι όχι να πείτε που `κανα και τίποτα σπουδαίο, μόνο που πέρασα κι ακούμπησα στον ίδιο τοίχο π’ ακουμπήσατε. Κι όχι να πείτε που `κανα και τίποτα σπουδαίο, μόνο που φόρεσα τις ίδιες χειροπέδες που φορέσατε. Κι όχι να πείτε που `κανα και τίποτα σπουδαίο, μόνο που πόνεσα μαζί σας κι ονειρεύτηκα μαζί σας. Μόνο που σε βρήκα και με βρήκες και με βρήκες σύντροφε. - 57 - Κίτρινο φθινόπωρο - 1992 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Λουκιανός Κηλαηδόνης Ερμηνεία: Γιοβάννα Κίτρινο φθινόπωρο, κίτρινη η καρδιά μου όσα χθες εφτέρωναν, τώρα πέφτουν χάμω. Στο καφενεδάκι μας κίτρινη κι η γρίλια στο ποτήρι ανέγγιχτη έλιωσε η βανίλια. Ένα φίλο κίτρινο έχεις για ρολόι κίτρινη ώρα έρχεται για το φτωχολόι. Τρεις εργάτες πέρασαν κάτω απ’ τις μαρκίζες άκου αυτά τα βήματα, πράσινες οι ρίζες. Τί να πούμε αγάπη μου, λόγια πια δε βρίσκω νιώθω το κατόπι μας το μεγάλο ίσκιο. Κίτρινο τ’ απόβραδο, κίτρινη ησυχία μες στη μνήμη ακούγεται κίτρινη ρομβία. Ένα φίλο κίτρινο έχεις για ρολόι κίτρινη ώρα έρχεται για το φτωχολόι. Τρεις εργάτες πέρασαν κάτω απ’ τις μαρκίζες άκου αυτά τα βήματα, πράσινες οι ρίζες. - 58 - Κόκκινη κλωστή - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Περνά περνά γυρνάει ο καιρός ροδάνι κόκκινη κλωστή δεμένη, ροδάνι κόκκινη κλωστή. Γέρνεις κυρά μου από ντουφέκι σε φλογέρα κύκλο κύκλο, σκαλίζουμε τσαμπιά σταφύλια στ’ αμπελιού τα ξερά κούτσουρα. Περνά περνά γυρνάει ο καιρός ροδάνι κόκκινη κλωστή δεμένη, ροδάνι κόκκινη κλωστή. Σκαλίζουμε το μπόι σου στα κυπαρίσσια και το σύγνεφο γίνεται σεντούκι με φλουριά και τα κυπαρισσόμηλα κεράσια. Κι εσύ κυρά με το νωπό στάχυ του Αποσπερίτη μες στο χέρι σου βλογάς την ερημιά του κάμπου και τις πετρωμένες βρύσες. - 59 - Κοράλλια και μαργαριτάρια - 2004 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Κώστας Θωμαΐδης Κι αλήθεια, δεν είναι λίγες οι φορές που ανακαλύπτω εκεί στο βάθος του πνιγμού κοράλλια και μαργαριτάρια και θησαυρούς ναυαγισμένων φίλων. Μονάχα που δεν ξέρω να τα δώσω, μονάχα που δεν ξέρω αν μπορούν να τα πάρουν. Κοράλλια και μαργαριτάρια και θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων. - 60 - Κουβέντα με ένα λουλούδι - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Ελένη Βιτάλη Ερμηνεία: Αφροδίτη Μάνου Ερμηνεία: Αχιλλέας Κωστούλης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Κυκλαδινό κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα πού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύεις Μέσα στο βράχο σύναξα το γαίμα στάλα στάλα μαντήλι ρόδινο έπλεξα κι ήλιο μαζεύω τώρα. - 61 - Κουδούνια Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Ερμηνεία: Δήμητρα Γαλάνη Όλος ο κόσμος γέμισε λουλούδια και πουλιά κι ο κάμπος κουδουνίζει απ’ τις χαρούμενες φωνές τους Κουδούνια στους λαιμούς των γαϊδουριών κουδούνια στ’ αυτιά του ήλιου κουδούνια στην άκρη των φύλλων κουδούνια στις πλεξούδες των κοριτσιών Όλα χορεύουνε στο φως και κουδουνίζουν κι ο παππούς βγήκε στη λιακάδα να πλέξει με χλωρά κλαδιά μικρά μικρά καλάθια για να μαζέψει κούμαρα κι αυγά περιστεριών Όλος ο κόσμος γέμισε λουλούδια και πουλιά. - 62 - Λαός - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Κωστούλης Φωνητικά: Πέτρος Πανδής & Αφροδίτη Μάνου & Αχιλλέας Μικρός λαός και πολεμά δίχως σπαθιά και βόλια για όλου του κόσμου το ψωμί το φως και το τραγούδι Κάτω απ’ τη γλώσσα του κρατεί τους βόγγους και τα ζήτω κι αν κάνει πως τα τραγουδεί ραγίζουν τα λιθάρια. - 63 - Λίγα γαρούφαλα - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Λίγα γαρούφαλα απομένουνε στις γλάστρες Στον κάμπο θα `χουν κιόλας οργώσει τη γης Ρίχνουν το σπόρο Έχουν μαζέψει τις ελιές Όλα ετοιμάζονται για το χειμώνα Κι εγώ γεμάτος απ’ την απουσία σου Φορτωμένος με την ανυπομονησία των μεγάλων ταξιδιών Περιμένω σαν αγκυροβολημένο φορτηγό μέσα στην Προύσα. - 64 - Λιγνά κορίτσια - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Άννα Βίσση Λιγνά κορίτσια στο γιαλό μαζεύουνε τ’ αλάτι σκυφτά πολύ, πικρά πολύ το πέλαο δεν το βλέπουν Κ’ ένα πανί, λευκό πανί, τους γνέφει στο γαλάζιο κι απ’ το που δεν το αγνάντεψαν μαυρίζει απ’ τον καημό του - 65 - Λιόγερμα Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Γιοβάννα Φλογισμένο λιόγερμα βάφει το χωράφι τζάμι και τριαντάφυλλο τζάμι και χρυσάφι. Κάτι τρέμει αμίλητο στον αγέρα κάτι μακρινό χαμόγελο κρύφιο μονοπάτι κάτι τρέμει αθώρητο ίσκιος φως και απάτη ρόδινο ένα σύννεφο με χρυσό χαγιάτι. Τα παιδιά ξυπόλυτα με πανένια μπάλλα τα παιχνίδια πάψανε και κοιτάζουν άλλα. Κάτι τρέμει αμίλητο στον αγέρα κάτι μακρινό χαμόγελο κρύφιο μονοπάτι κάτι τρέμει αθώρητο ίσκιος φως και απάτη ρόδινο ένα σύννεφο με χρυσό χαγιάτι. - 66 - Λοιπόν παιδιά μου - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Τάνια Τσανακλίδου & Βασίλης Μπάρνης Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς. Μήτε πιο ψηλή μήτε πιο κοντή. ( Χ2 ) Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς. Το περίσσιο είναι ψεύτικο, το λιγοστό είναι ντροπαλό κι εγώ δεν το ‘χω σκοπό να καμαρώσω για τίποτα πιότερο, για τίποτα λιγότερο από άνθρωπος. Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς. Θα βρούμε το τραγούδι μας, καλά πάμε, ( Χ2 ) θα βρούμε το τραγούδι μας. Λοιπόν παιδιά μου συλλογιέμαι τώρα να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόι της λευτεριάς. ( Χ2 ). - 67 - Μ΄ όλη μου τη φωνή - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Μεις, με τη δόξα, θα λογαριαστούμε αλλιώς – δικιά μας δα κι αυτή έχει λάχει – ας γίνει για όλους μας ένα μνημείο κοινό ο σοσιαλισμός που εδραιώσαμε στη μάχη. Απόγονοι, ελέγξετε καλά τα λεξικά σας : μες απ’ τη Λήθη θ’ αναδυθούν φάσματα λέξεις σαν αυτές : «πορνεία», «φυματίωση», «αποκλεισμός», όχι άλλες. Για σας, τους σβέλτους και γερούς, για δες, ο ποιητής έγλειψε με τη γλώσσα των πλακάτ τις φθισικές ροχάλες. Όσο μακραίνει των χρόνων η ουρά, τόσο θα μοιάζω με τ’ απολιθωμένα εκείνα τέρατα. Άντε, λοιπόν, συντρόφι, να τη διαβούμε πιο γοργά όση ζωή μας μένει με πεντάχρονα. Τα γραφτά μου κέρδος δε μου’φεραν ούτε ένα ρούβλι για μισό, ούτε, βεβαίως, από μαόνι έπιπλα λεία, κι εξόν από φρεσκοπλυμένο ένα πουκάμισο, λόγω τιμής δεν έχω τίποτ’ άλλο χρεία. Όταν θα παρουσιαστώ στου φωτεινού σας μέλλοντος την κεντρική επιτροπή θα’ ρθω, πάνω απ’ τη συμμορία της ποίησης των πλεονεχτών και σαλταδόρων, σείων σα μπολσεβίκικη ταυτότητα - 68 - κομματική, τους εκατό τόμους μαζί όλως μου των κομματικών βιβλίων. - 69 - Μαγιακόφσκι - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Χορωδία Ἄ, Μαγιακόφσκι, Μαγιακόφσκι, τρέξε, τρέξε, πρόφτασε πῶς νὰ τὸν πεῖ κανείς μονάχος του τοῦτον τὸν ἄνεμο ντελάλης μὲ ντελάλη, σάλπιγγα μὲ τύμπανο, ντελάλης, ἕνας ντελάλης ὄρθιος στὴν κορφὴ πανύψηλου βουνοῦ χειρονομεῖ, φωνάζει, κραυγάζει ἕνα χαρούμενο ἄγγελμα στὸν κόσμο πνίγεται ἀπὸ τὴ χαρά του, λαχανιάζει χειρονομεῖ, φωνάζει, κλαίει, ο ἄνεμος παίρνει τὴ φωνή του δὲν ἀκούγεται χρειάζονται χιλιάδες στόματα μαζί, χιλιάδες σάλπιγγες φωνάζει δίνει σινιάλα μὲ τὰ χέρια του, ἀνεμίζει ἕνα μεγάλον οὐρανό, ἕνα σύγνεφο, μιὰ κόκκινη παντιέρα, ὁ ἄνεμος μπλέκει τὶς χειρονομίες του δὲν ξεχωρίζουν τὰ σινιάλα, οἱ ἄνθρωποι κλαῖνε ἀπ’ τοὺς νεκρούς δὲν καλοβλέπουν ὁ ἄνεμος τοὺς στεγνώνει τὰ βρεγμένα τσίνορα· λάμπουν τὰ μάτια του, ὁ ἄνεμος τινάζει πίσω τὸ σακκάκι του σημαῖα φουσκώνει τὸ πουκάμισό του σὰν πανὶ καραβιοῦ μεσοπέλαγα ἀναστατώνει τὰ μαλλιά του σὰν τὸ καπνὸ τοῦ καραβιοῦ πού σφιρίζει σιμώνοντας τὸ μέγα λιμάνι ἐνῶ τὸ φῶς ἀνεβαίνει ἀπ’ τὰ τέσσερα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα κι οἱ σάλπιγγες σημαίνουν ἐγερτήριο στὴν Κόκκινη Πλατεία τῆς Μόσχας κι οἱ λαοὶ ἀνεμίζουν τὶς σημαῖες τους στὶς προκυμαῖες. Ἄ, τρέξε Μαγιακόφσκι νὰ τὸν πούμε αὐτὸ τὸν ἄνεμο. Τρέξε, Σικελιανέ, τρέξε Ἀραγκόν, τρέξε Νερούντα τρέξε Ναζὶμ Χικμὲτ νὰ τραγουδήσουμε τοῦτον τὸν ἄνεμο. - 70 - Μας σκοτώνουν κάθε μέρα - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Νίκος Περγιάλης Οἱ σκοτωμένοι ξεκουράζονται κάτου ἀπ’ τὸ χῶμα, μὰ ἐδῶ, πάνου ἀπ’ τὸ χῶμα μᾶς σκοτώνουν κάθε μέρα, σκοτώνουν κάθε μέρα τὴν ἐλπίδα μας σκοτώνουν κάθε μέρα στὸ κατώφλι μας τὸ φῶς καὶ τὴ μικρὴ γαλήνη τοῦ στρωμένου τραπεζιοῦ καὶ τὸ φιλὶ ποὺ κλάει στὴν ἄκρη τῶν χειλιῶν μας κι ἀκόμα δὲν μποροῦμε νὰ πεθάνουμε δὲν μποροῦμε. - 71 - Μαύρη και γαλάζια νύχτα - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης 1. Μαρία Δουράκη Μαύρη και γαλάζια νύχτα, μαύρη και γαλάζια νύχτα με γραμμές πορτοκαλιές. Άνθισαν κρυφά οι μηλιές, άνθισαν κρυφά οι μηλιές, μαύρη και γαλάζια νύχτα. Κι από πάνω το φεγγάρι, κι από πάνω το φεγγάρι, το χρυσό μηδενικό. Στο δικό μου μερτικό, μες στ’ αλώνι τ’ Αλωνάρη, κι από πάνω το φεγγάρι, το φεγγάρι. . . - 72 - Μέρα Μαγιού μου μίσεψες - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Βίκυ Λέανδρος Ερμηνεία: Χριστόφορος Σταμπόγλης Ερμηνεία: Γλυκερία Μέρα Μαγιού μου μίσεψες μέρα Μαγιού σε χάνω άνοιξη γιε που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης Και μου ιστορούσες με φωνή γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια τόσα όσα μήτε του γιαλού δεν φτάνουν τα χαλίκια Και μου `λεγες πως όλ’ αυτά τα ωραία θα `ν’ δικά μας και τώρα εσβήστης κι έσβησε το φέγγος κι η φωτιά μας - 73 - Μετά την ήττα - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Δήμος Μούτσης Ερμηνεία: Άλκηστις Πρωτοψάλτη & Χρήστος Λεττονός Ύστερα από την πανωλεθρία των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς και λίγο αργότερα μετά την τελική μας ήττα Πάνε πια οι ελεύθερες κουβέντες πάει πια κι η Περίκλεια αίγλη Ήρθε βαριά σιωπή στην αγορά κι η ασυδοσία των τριάντα τυράννων Τα πάντα γίνονταν ερήμην μας και τα πιο δικά μας χωρίς την δυνατότητα μιας έστω τυπικής διαμαρτυρίας Στη φωτιά τα χαρτιά και τα βιβλία Κι η τιμή της πατρίδας στα σκουπίδια Κι αν γινόταν ποτέ να μας επέτρεπαν να φέρουμε για μάρτυρα κάποιον παλιό μας φίλο Αυτός δε θα δεχότανε από φόβο μήπως και πάθει τα δικά μας Με το δίκιο του ο άνθρωπος Γι’ αυτό καλά είναι εδώ Μπορεί και να αποκτήσουμε μια νέα επαφή με τη φύση κοιτώντας πίσω από το σύρμα ένα κομμάτι θάλασσα τις πέτρες τα χορτάρια ή κάποιο σύννεφο στο λιόγερμα βαθύ βιολετί συγκινημένο Κι ίσως μια μέρα βρεθεί ένας νέος Κίμωνας Μυστικά οδηγημένος απ’ τον ήλιο τον αετό να σκάψει και να βρει την σιδερένια αιχμή απ’ το δόρυ μας σκουριασμένη λιωμένη κι αυτή Και να την κουβαλήσει επίσημα σε πένθιμη δοξαστική πομπή με μουσική και στεφάνια στην Αθήνα. - 74 - Μήδ΄ ο στερνός και ο πρώτος - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Μια Κυριακή στην τάπια του νησιού βαρέσαν τα κανόνια και μπήκε η προσφυγιά η αλμυροφώτιστη κάτω απ’ του κόρακα τον ίσκιο. Κλείσε κυρά τα παραθύρια, καβαντζάρει ο άνεμος της νύχτας, μπαίνει κυρά απ’ τη χαραμάδα η παγωνιά κι αχνίζει τον καθρέφτη. Δάγκωσ’ τα χείλια σου κυρά μην ακουστεί το σκούσμα, συνδαύλα την φωτιά κυρά, μήδ’ ο στερνός κι ο πρώτος. Σπίθα τη σπίθα η αστραπή φωτίζει τα μπακίρια κι από μακρά μουγκό μουγκό, κορφή κορφή το μέγα μπουμπουνίδι. - 75 - Μηλίτσα - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Κυρά κυρά θαλασσινή και στεριανή με τα λουλουδιασμένα μάγουλα σφίγγοντας μες στον μπούστο σου την κάψα τ’Αλωνάρη ένα καράβι μικροκάραβο πότε σαν παναγιά αιγιοπελαγίτισσα ντυμένη μ’ένα δίχτυ να κουβαλάς στο σούρπωμα στηνκεφαλή σου το πανέρι με τα ψάρια Μηλί βαϊ βαϊ μηλί, μηλίτσα της ανηφοριάς πως σου τριαντιαφυλλίσανε τα μήλα της αγάπης Σπανε τα ρόδια στη ροδιά και πεφτουν γέλια στο ποτάμι με κουκουναρια κυνηγιουνται οι κορασιες στο περιγιάλι κι αχ, ο δραγάτης δε βαστά τέτοιο πουλί στον κόρφο του κι αχ, δε βαστάνε οι βιολιτζήδες τ’αμπελιόυ μες στα βιολία τους Μηλί, βαϊ βαϊ μηλί, μηλίτσα της ανηφοριάς πως σου τριανταφυλλίσανε τα μήλα της αγάπης. - 76 - Μιλιά μιλιά - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Μιλιά μιλιά διπλές τριπλές αμπάρες φράξανε τ’ αμπέλια μας. Κλείσε το στόμα σου κυρά, καλέ κυρά, κλείσε και το παράθυρο του Αποσπερίτη καλέ κυρά. Κάτω απ’ τη μαύρη σου ποδιά σφίξε τα δώδεκα κλειδιά της νύχτας καλέ κυρά, έξω απ’ την πόρτα μας περνάν οι σιδερόφραχτοι. - 77 - Μνημόσυνο - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Στη μια γωνιά στέκει ο παππούς στην άλλη δέκα εγγόνια και στο τραπέζι εννιά κεριά μπηγμένα στο καρβέλι Μάνες τραβάνε τα μαλλιά και τα παιδιά σωπαίνουν κι απ’ το φεγγίτη η Λευτεριά τηρά κι αναστενάζει. - 78 - Μονάκριβή μου - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο μου λες στο τελευταίο σου γράμμα «Πάει να σπάει το κεφάλι μου, σβήνει η καρδιά μου. Αν σε κρεμάσουν, αν σε χάσω θα πεθάνω». Θα ζήσεις καλή μου, θα ζήσεις. Η ανάμνησή μου μαύρος καπνός θα διαλυθεί στον άνεμο. Θα ζήσεις αδερφή με τα κόκκινα μαλλιά της καρδιάς μου. Οι πεθαμένοι δεν απασχολούν πιότερο από ένα χρόνο τους ανθρώπους του εικοστού αιώνα. Ο θάνατος ένας νεκρός που τραμπαλίζεται στην άκρη ενός σχοινιού. Σε τούτο εδώ το θάνατο δεν αντέχει η καρδιά μου. Μα να `σαι σίγουρη πολυαγαπημένη μου αν το μαύρο και μαλλιαρό το χέρι κάποιου φουκαρά ατσίγγανου περάσει στο λαιμό μου τη θηλιά, άδικα θα κοιτάνε μες στα γαλάζια μάτια του Ναζίμ να δουν το φόβο. Στο σούρπωμα του στερνού μου πρωινού θα δω τους φίλους μου κι εσένα. Και δε θα πάρω μαζί μου κάτω απ’ το χώμα παρά μόνο την πίκρα ενός ατέλειωτου τραγουδιού. Μέλισσά μου με τη χρυσή καρδιά, με τα μάτια πιο γλυκά απ’ το μέλι τι κάθισα και σου `γραψα πώς ζήτησαν το θάνατό μου. Η δίκη μόλις άρχισε δε κόβουν δα και στα καλά καθούμενα έτσι το κεφάλι ενός ανθρώπου σαν να `τανε γογγύλι. - 79 - Έλα, έλα μη μου σκας όλα αυτά `ναι μακρινά ενδεχόμενα. Έλα και μη ξεχνάς πως η γυναίκα ενός φυλακισμένου δεν κάνει να `χει μαύρες έγνοιες. - 80 - Μπήκαμε στο τραγούδι - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Μαρία Δουράκη Μπήκαμε στο τραγούδι και δεν βγαίνουμε Μπήκαμε στο τραγούδι και χαθήκαμε Μια σκάλα πάει και πάει και πάει χίλια σκαλιά κι άλλα σκαλιά σκάλα από τρόμο κι ευωδιά Σαν άγαλμα από κάρβουνο τον φέρανε και τον ξαπλώσαν στην αυλή στο πρόσωπό του στο κορμί σημάδια δεν φαινόντανε έτσι μεγάλο, έτσι λεβέντη, έτσι όμορφο και πώς να τον σηκώσει ο θάνατος στον ώμο του. Χίλια επτακόσια ογδόντα επτά χίλια οκτακόσια το πολύ πώς τραγουδάν οι αριθμοί Πίσω απ’ τα μαύρα τους μαλλιά κορίτσια ακρογελούσανε που τώρα θα τονε φιλούσανε Δε χώρεσε απ την πόρτα να περάσει δεν χώρεσε στον θάνατο δεν χώρεσε στα δάση έμεινε μόνος μες στο μπόι του μεγάλος στη μεγάλη νύχτα κάτω απ’ τη δρασκελιά του αγνώριστος. - 81 - Μπήκαν στα σίδερα - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Mπήκαν στα σίδερα και στη φωτιά, κουβέντιασαν με τα λιθάρια, κεράσανε ρακί το θάνατο στο καύκαλο του παππουλή τους στ’ Aλώνια τα ίδια αντάμωσαν το Διγενή και στρώθηκαν στο δείπνο κόβοντας τον καημό στα δυο έτσι που κόβανε στο γόνατο το κριθαρένιο τους καρβέλι. - 82 - Να 'χα τ’ αθάνατο νερό - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Να 'χα τ’ αθάνατο νερό ψυχή καινούργια να `χα να σού `δινα να ξύπναγες για μια στιγμή μονάχα Να δεις, να πεις, να το χαρείς ακέραιο τ’ όνειρό σου να στέκεται ολοζώντανο κοντά σου, στο πλευρό σου Βροντάνε στράτες κι αγορές μπαλκόνια και σοκάκια και σου μαδάμε οι κορασιές Λουλούδια στα μαλάκια Με τα χεράκια σου τα δυο τα χιλιοχαϊδεμένα όλη τη γης αγκάλιαζα κι όλα ήτανε για μένα. - 83 - Νάτη η αυγή - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Παν παν, τραβάνε παν παν τραβάνε σκουντουφλάν κουτσαίνοντας οι χάροι. Παν παν, τραβάνε παν παν οι σιδερόφραχτοι με τις σπασμένες πόρτες με τους σπασμένους τους σταυρούς με τους σπασμένους μήνες κι η κοκκινόχρωμη φωτιά τους παίρνει το κατόπι η σκοτομέθη τους σφαλά βλέπω καλά την στράτα. Πίσω καπνίζουν τα χωριά κι οι πολιτείες μουγκρίζουν και πίσω απ’ τα κατάμαυρα της πυρκαγιάς ντουβάρια και πίσω από καπνών σταυρούς κι από σπαθιών γεφύρια νάτη η αυγή τινάζοντας τον ήλιο, τον ήλιο της παντιέρας η σάλπιγγα της λευτεριάς και τας τραβά του δίκιου. - 84 - Νάτη η νύχτα που σιμώνει Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σάκης Τσιλίκης Ερμηνεία: Αλέξανδρος Χατζής Νάτη ἡ νύχτα ποὺ σιμώνει χρυσοπράσινο παγώνι γαλανόχρυσο παγώνι, σέρνει τὴ μεγάλη οὐρά της πάνου στὰ καμπαναριά, τὰ πουλιὰ καὶ τὰ παιδιὰ τὰ σταυρώνει, τὰ χρυσώνει. Νάνι νάνι, κοριτσάκι, νάνι, κι ὁ πατέρας σου, κράχτης τοῦ καλοῦ καιροῦ σμαραγδένιο βατραχάκι στὴ δεξιὰ γωνιὰ τοῦ φεγγαριοῦ, στὴ φωνή του τ᾿ ἄστρα βάνει νάνι, νάνι. - 85 - Νάτη η νύχτα που σιμώνει Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Πάνος Κοσμίδης Ερμηνεία: Ανδρέας Καρακότας Φωνητικά: Ναταλία Λαμπαδάκη Νάτη η νύχτα που σιμώνει χρυσοπράσινο παγώνι γαλανόχρυσο παγώνι, σέρνει τη μεγάλη ουρά της πάνου στα καμπαναριά, τα πουλιὰ και τα παιδιὰ τα σταυρώνει, τα χρυσώνει. Νάνι-νάνι, κοριτσάκι, νάνι, κι ο πατέρας σου, κράχτης του καλού καιρού σμαραγδένιο βατραχάκι στη δεξιά γωνιά του φεγγαριού στη φωνή του τ᾿ άστρα βάνει Νάνι, νάνι. - 86 - Νυχτοπεντοζάλης - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Τζιτζίκια στήσαν το χορό με το χορό, στο ντάλα μεσημέρι και στέκουν γύρω τα παιδιά και παίζουν παλαμάκια Μια πεταλούδα διάφανη πορτοκαλιά και μαύρη στου γέρου κόσμου στάθηκε τα φρύδια επάνω αντήλιο κι έπαιζε και κρυφόγνεφε της πίκρας μαντηλάκι Ίσκιοι της νύχτα και νερά ναι, και νερά φύλλα πλατιά της νύχτας παίχ’ τε βιολιά αχτίνες μου παίχ’ τε μου παπαρούνες παίχ’ τε ταμπούρλα κόκκινα τον νυχτοπεντοζάλη. - 87 - Ξελασπώστε το μέλλον - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Το μέλλον δε θα ρθεί από μονάχο του έτσι νετο σκετο αν δεν πάρουμε μέτρα κι εμείς από τα βράγχια κομσομόλε άρπαξέ το απ’ την ουρά του πιονιέροι κι εσείς Πόλεμος δεν είναι μόνο όπως θαρρείς εσύ να λες ναι ναι στα μέτωπα με βολές πολυβόλου της φαμίλιας του σπιτικού η επίθεση για μας μικρότερη απειλή δεν είναι διόλου Η κομμούνα δεν είναι μια βασιλοπούλα του παραμυθιού που λες για να την ονειρεύεσαι τις νυχτιές μέτρησε καλοσκέψου σημάδεψε και τράβα βήματα τα βήματα έστω και πάνω σε μικροζητήματα Δεν είναι μόνον ο κομμουνισμός στη γη στα κάθιδρα εργοστάσια εκείνα είναι και μες στο σπίτι στο τραπεζάκι εμπρός στις σχέσεις στη φαμίλια στην καθημερινή ρουτίνα. - 88 - Ξέρουμε - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Τάνια Τσανακλίδου Ξέρουμε πως ο ίσκιος θα μείνει πάνω στα κοράφια Πάνω στη πλίνθινη μάντρα του φτωχόσπιτου Πάνω στους τείχους των μεγάλων σπιτιών που θα κτίζονται Πάνω στη ποδιά της μητήρας που καθαρίζει φρέσκα φασολάκια Στη δροσερή αυλόπορτα. Το ξέρουμε. Ευλογημένη ας είναι η πικρά μας Ευλογημένη η αδελφοσύνη μας. Ευλογημένος ο κόσμος που γεννιέται. - 89 - Ο αγωγιάτης - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Ελένη Βιτάλη Καλέ αγωγιάτη που `βαλες παπούτσια πλατανόφλουδο που φόρεσες μαντήλι στο λαιμό της νεραντζιάς τον ίσκιο. Σφύρα το, σφύρα στα ψηλά ν’ ανοίξουν όλα τα παράθυρα του Θιόφιλου. Καλέ αγωγιάτη πώς βαστάς το χνούδι του καλοκαιριού να γαργαλάει τ’ αυτί σου. - 90 - Ο Αλέξης Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Φωνητικά: Γιάννης Ζουγανέλης Ο Αλέξης ήταν ήσυχος, όπως εκείνος που `χει κάνει το καθήκον του. Όταν πλάγιαζε κοιμόταν αμέσως, όπως εκείνος που `χει κάνει πάντα το καθήκον του. Δυο χοντρές χωματένιες πατούσες έμεναν έξω από την κουβέρτα και τότε μεγάλα πλατάνια και ευκάλυπτοι φύτρωναν μες στη νύχτα. Τι ήσυχος που ήσουν, Αλέξη νύχτα νύχτα σε ξύπνησαν, σύντροφε, δεν πρόφτασες καλά καλά να δέσεις τον μπόγο σου, δεν πρόφτασες να δέσεις τις αρβύλες σου. Προσέξαμε σα δρασκελούσες την πόρτα του αντίσκηνου, τόνα κορδόνι σου λυμένο σέρνονταν στο χώμα Φοβηθήκαμε μη και σκοντάψεις, σύντροφε. Κατάλαβες και χαμογέλασες. Χαμογελάσαμε. Σε πήρανε για το στρατοδικείο κι από κει για το θάνατο, σύντροφε. κι από κει για ναγυρίσεις πίσω σύντροφε, σ’ όλες τις καρδιές, σ’ όλη τη ζωή, σε όλα τα μάτια, σ’ όλα τα δέντρα, σύντροφε. Γι’ αυτό είσαι τόσο πικραμένος τόσο σίγουρος τόσο χαρούμενος ένα άστρο αναβοσβήνει μες στα μάτια σου, αυτό το κόκκινο άστρο που ποτέ δε μας ξεχνάει. Σήμερα γίνηκες πιο σύντροφος, σύντροφε. - 91 - Ο άνεμος κυλάει - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μανώλης Ρασούλης Ο άνεμος πηδάει και φεύγει Ο ίδιος άνεμος ποτέ δε σαλεύει Δυο φορές Το ίδιο κλαδί της κερασιάς Τα πουλιά τραγουδάνε στα δένδρα Είναι φτερά που θέλουν να πετάξουν Εδώ πέρα η πόρτα είναι κλεισμένη Πρέπει να τηνε ρίξω Πρέπει να σε δω αγαπημένη μου Α να’ναι ωραία η ζωή όπως εσύ Α να’ναι να’ναι φίλη Να’ναι αγαπημένη όπως εσύ Το ξέρω ακόμα δεν τελείωσε Της δυστυχίας το συμπόσιο Μα θα τελειώσει. - 92 - Ο Ντικ - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη & Σάκης Μπουλάς Η πέτρα σταυρωμένη από τον άνεμο Ο άνεμος η σιγαλιά Δεν ακούγεται τίποτα Μόνο το καρδιοχτύπι της πέτρας Κι η πέτρα της καρδιάς μου δουλεύεται Με τον θυμό και με τον πόνο Βαριά, σιγά και σταθερά Μπόλικη πέτρα Μπόλικη καρδιά Να χτίσουμε τις αυριανές μας φάμπρικες Τα λαϊκά μέγαρα Τα κόκκινα στάδια Και το μεγάλο μνημείο των ηρώων της επανάστασης Να μη ξεχάσουμε και το μνημείο του Ντικ Ναι, ναι του σκύλου μας του Ντικ Της ομάδας του Μούντρου Που τον σκοτώσαν οι χωροφυλάκοι Γιατί αγάπαγε πολύ τους εξόριστους Να μην ξεχάσουμε σύντροφοι τον Ντικ Τον φίλο μας τον Ντικ Που γάβγιζε τις νύχτες Στην αυλόπορτα αντίκρυ στη θάλασσα Κι αποκοιμιόταν τα χαράματα Στα γυμνά πόδια της λευτεριάς Με τη χρυσόμυγα του αυγερινού Πά στο στυλωμένο αυτί του Τώρα ο Ντικ κοιμάται στη Λήμνο Δείχνοντας πάντα το ζερβί του δόντι Μπορεί μεθαύριο να τον ακούσουμε πάλι Να γαβγίζει χαρούμενός σε μια διαδήλωση Περνοδιαβαίνοντας κάτου απ’ τις σημαίες μας Έχοντας κρεμασμένη στο ζερβί του δόντι Μια μικρή πινακίδα «κάτω οι τύραννοι» Ήταν καλός ο Ντικ. - 93 - Ο όρκος Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μιχάλης Τερζής Ερμηνεία: Γιώργος Ζωγράφος Τον όρκο δώστε, αδέρφια μου, καταμεσίς στην πλάση. Τ’ άδικο πια να δικαστεί, το δίκιο να γιορτάσει. Ωιμέ Αρχαίο νησί και νέο νησί, νησί των μαρτυρίων, το αιώνιο φως σου μάτωσε στα δόντια των θηρίων. Κ’ η δόξα, στην ολόμαυρη που περπατούσε ράχη, τη λευτεριά και τη χαρά για συντροφιά της νάχει. Κουράγιο, μικροκόρη μας, που μας εγίνεις μάνα, ύμνος και θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα. - 94 - Ο παγωτατζής - 1992 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Αφροδίτη Μάνου Του παγωτατζή το καροτσάκι στο σοκάκι μέσα στο χρυσό λιοπύρι του φτωχού το πανηγύρι, μέσα στο χρυσό λιοπύρι του φτωχού το πανηγύρι. Τρέχουν τα μικρά τ’ αγόρια σαν κοκόρια και πιο πέρα τα κοράσια σαν ζουμπούλια, σαν κεράσια. Ένα παγωτό χωνάκι κρέμα, φράουλα, σοκολάτα δρόσιζε όλο το δρομάκι, τι `ν’ τα νιάτα, τι `ν’ τα νιάτα. Μια καρδιά γαρουφαλιά μοναχά δεν τη δροσίζει καίγεται στη σιγαλιά ρουμπινιά φωτιά και τρίζει, καίγεται στη σιγαλιά ρουμπινιά φωτιά και τρίζει. Του παγωτατζή το καροτσάκι στο σοκάκι μια λευκή εκκλησούλα καμωμένη από δροσούλα, μια λευκή εκκλησούλα καμωμένη από δροσούλα. Είναι το μικρό χωνάκι σαν κεράκι, λίγο λίγο λιώνει, σβήνει, του καημού συχώριο δίνει. Ένα παγωτό χωνάκι κρέμα, φράουλα, σοκολάτα δρόσιζε όλο το δρομάκι, τι `ν’ τα νιάτα, τι `ν’ τα νιάτα. Μια καρδιά γαρουφαλιά μοναχά δεν τη δροσίζει καίγεται στη σιγαλιά ρουμπινιά φωτιά και τρίζει, καίγεται στη σιγαλιά ρουμπινιά φωτιά και τρίζει. - 95 - Ο στρατώνας - 1978 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Το φεγγάρι μπήκε στο στρατώνα Ψαχούλεψε τις κουβέρτες των φαντάρων Έπιασε ένα γυμνό χέρι Κοιμήσου κοιμήσου Κάποιος παραμιλάει Κάποιος ροχαλίζει Μια σκιά χειρονομεί στον μακρύ τοίχο Πέρασε το τελευταίο τραμ – ησυχία Μπορεί όλοι αυτοί Να’ν’ αύριο πεθαμένοι Μπορεί από τώρα κιόλας Να’ναι πεθαμένοι Ένας φαντάρος ξύπνησε Κοιτάζει γύρω του με γυάλινα μάτια Μια κλωστή αίμα κρέμεται απ’ τα χείλη του φεγγαριού. - 96 - Ο ταμένος - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά σωπαίνουν κι οι καμπάνες σωπαίνει κι ο πικρός Ρωμιός μαζί με τους νεκρούς του Και απα στην πέτρα της σιωπής τα νύχια του ακονίζει μονάχος κι αβοήθητος της λευτεριάς ταμένο. - 97 - Ο τρύγος - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Κι όπως γαλανίζει το βραδάκι το μαβί το βιολετί να κι η Παναγιά στη δημοσιά πλάι στα κάρα στα βουδούνια στα σταμνιά και στα κλαδωτά μαντήλια νά `τη η Παναγιά να κρατά στην ασημένια της ποδιά πέντε οκάδες κόκκινα σταφύλια Δάχτυλα και γόνατα στήθια και σαγόνια μες στα μουστοματωμένα κόκκινες φωνές κι ιδρώτας στις κατηφοριές το χρυσό κακάρισμα της κότας. - 98 - Ο χαμός του λεβέντη - 1989 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νότης Μαυρουδής Ερμηνεία: Πέτρος Πανδής Στη μέση κόψανε το γλέντι νεκρό ξαπλώσαν το λεβέντη αχ μαύρη, μαύρη η γειτονιά φίδια σε κάθε σου γωνιά Δεν καταδέχτηκες το κλάμα στην περηφάνια σου είχες τάμα σ’ αυτόν τον ψεύτικο ντουνιά κάτασπρα σήκωσες πανιά Στ’ ανθοπωλείου τη βιτρίνα χίλια γαρύφαλλα και κρίνα και μια ψυχή πιστό σκυλί χνάρι το χνάρι σου φιλεί Δεν καταδέχτηκες το κλάμα στην περηφάνια σου είχες τάμα σ’ αυτόν τον ψεύτικο ντουνιά κάτασπρα σήκωσες πανιά. - 99 - Οι γερανοί Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Παραδοσιακό Ερμηνεία: Μαργαρίτα Ζορμπαλά Ερμηνεία: Χαρούλα Αλεξίου Ερμηνεία: Μιλτιάδης Πασχαλίδης Στιγμές στιγμές θαρρώ πως οι στρατιώτες που πέσανε στη ματωμένη γη δεν κείτονται, θαρρώ, κάτω απ’ το χώμα αλλά έχουν γίνει άσπροι γερανοί. Πετούν και μας καλούν με τις κραυγές τους απ’ τους καιρούς αυτούς τους μακρινούς κι ίσως γι’ αυτό πολλές φορές σιωπώντας κοιτάμε τους θλιμμένους ουρανούς. Πετάει ψηλά το κουρασμένο σμάρι στης δύσης τη θαμπή φεγγοβολή και βλέπω ένα κενό στη φάλαγγά του και είναι ίσως η δική μου η θέση αυτή. Θα ’ρθεί μια μέρα που μ’ αυτό το σμάρι στο μέγα θάμπος θα πετώ κι εγώ σαν γερανός καλώντας απ’ τα ουράνια όλους εσάς που έχω αφήσει εδώ. - 100 - Οι γερόντοι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Δίπλα στα μάτια τους έχουν ένα δεντράκι καλοσύνη ανάμεσα στα φρύδια τους ένα γεράκι δύναμη κι ένα μουλάρι από θυμό μες στην καρδιά τους που δε σηκώνει τ’ άδικο Και τώρα κάθονται εδώ στη Μακρόνησο στο άνοιγμα του τσαντηριού αγνάντια στη θάλασσα σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας με τα νύχια μπηγμένα στην πέτρα δεν μιλάνε Κοιτάνε πέρα την αντιφεγγιά της Αθήνας κοιτάνε τον ποταμό του Ιορδάνη σφίγγοντας μια πέτρα στη χωματένια φούχτα τους σφίγγοντας μες στα μάτια τους τα σκάγια των άστρων σφίγγοντας μες στο φιλοκάρδι τους μια δυνατή σιωπή εκείνη τη σιωπή που γίνεται πριν από τ’ αστροπελέκι Και τώρα κάθονται εδώ στη Μακρόνησο στο άνοιγμα του τσαντηριού αγνάντια στη θάλασσα σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας με τα νύχια μπηγμένα στην πέτρα δεν μιλάνε Δίπλα στα μάτια τους έχουν ένα δεντράκι καλοσύνη ανάμεσα στα φρύδια τους ένα γεράκι δύναμη κι ένα μουλάρι από θυμό μες στην καρδιά τους που δε σηκώνει τ’ άδικο. - 101 - Οι γερόντοι - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Κάθε τόσο Μας έρχονται καινούριες καραβιές γερόντοι απ’ το Μοριά, απ’ τη Ρούμελη Και πιο πάνω απ’ τα Τρίκαλα και τη Μακεδονία Λιγνοί γερόντοι χοντροκόκκαλοι μ’ άσπρα μουστάκια και φλοκάτες Μυρίζουν σβουνιά και χωράφι Μέσα στα μάτια τους βελάζουν τα πρόβατα του απόβραδου Στα τσουλούφια τους κρέμονται οι σκιές των πλατανόφυλλων Μιλάνε λίγο δε μιλάνε καθόλου ωστόσο πότε πότε το βλέπεις Πού’ χουν συμπεθεριάσει με τα ελάτια Μια στιγμή που σηκώνουν τα μάτια απ’ το χώμα Και τηράνε πίσω απ’ τους ώμους μας Όταν γαλανίζει το βράδυ τις τέντες Κι ο αγέρας μπλέκει τα μουστάκια του στο θυμάρι Όταν ο ουρανός κατεβαίνει απ’ τα βράχια Δρασκελώντας τη θύμηση με τις προκαδούρες των άστρων κι ο θάνατος κόβει βόλτες αμίλητος έξω απ’ το συρματόπλεγμα, τότες τους βλέπουμε που συνάζονται τρεις τρεις, πέντε πέντε, σα στα παλιά τα χρόνια στις μπαρουταποθήκες του Μεσολογγιού Και τότες πια δεν ξέρεις έτσι συναγμένοι στον αυλόγυρο της βραδιάς αξούριστοι, άλαλοι, δεν ξέρεις πια, σαν ανάβουν τα τσακμάκια τους, αν είναι ν’ ανάψουν το τσιγάρο τους ή αν είναι ν’ ανάψουν το φιτίλι του δυναμίτη. Τούτοι οι γερόντοι δε μιλάνε. Τα παιδιά τους βγήκαν στο κλαρί. Ετούτοι χώσαν την καρδιά τους στο βουνό σαν ένα βαρέλι με μπαρούτι. Δίπλα στα μάτια τους έχουν ένα δεντράκι καλοσύνη, ανάμεσα στα φρύδια τους ένα γεράκι δύναμη, κι ένα μουλάρι από θυμό μες στην καρδιά τους που δε σηκώνει τ’ άδικο Και τώρα κάθονται εδώ στη Μακρόνησο στο άνοιγμα του τσαντιριού, αγνάντια στη θάλασσα, σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας, με τα νύχια μπηγμένα στην πέτρα. Δε μιλάνε. Κοιτάνε πέρα την αντιφεγγιά της Αθήνας, κοιτάνε τον ποταμό του Ιορδάνη, σφίγγοντας μια πέτρα στη χωματένια φούχτα τους, σφίγγοντας μες στα μάτια τους τα σκάγια των άστρων, - 102 - σφίγγοντας μες στο φυλλοκάρδι τους μια δυνατή σιωπή, εκείνη τη σιωπή που γίνεται πριν απ’ τ’ αστροπελέκι. - 103 - Οι σιδερόφραχτοι - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Περνάν περνάν οι σιδερόφραχτοι το μαύρο πόδι μαύρο πάτημα. Μαύρα λεβέτια κουβαλάν να βάψουν μαύρα τα περβόλια μας, μαύρο να βάψουν το νερό και το καρβέλι μαύρο. Περνάν περνάν οι σιδερόφραχτοι το μαύρο πόδι μαύρο πάτημα. Φεγγάρι παγωμένο σαν σπασμένη ρόδα του αραμπά στο δρόμο απ’ έξω, το αλέτρι γκόλφι στην καρδιά του κάμπου απίστομο. Η αξίνα προσευχή στην ξώπορτα και το χωράφι απ’ το δρεπάνι κρεμασμένο. Τώρα διπλώνει την καρδιά ο παππούς όπως διπλώνει στην πετσέτα το ψωμί μετά το δείπνο κι όπως διπλώνει ο κυνηγός τα μπαρουτόσκαγα. Περνάν περνάν οι σιδερόφραχτοι το μαύρο πόδι μαύρο πάτημα. - 104 - Όλοι διψάνε - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Όλοι διψάνε χρόνια τώρα. Όλοι πεινάνε. Τα μάτια τους είναι κόκκινα απ’ την αγρύπνια. Μια βαθιά χαρακιά σφηνωμένη ανάμεσα στα φρύδια τους σαν ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δυο βουνά το λιόγερμα. Το χέρι τους είναι κολλημένο στο ντουφέκι, το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού τους, το χέρι τους είναι συνέχεια της ψυχής τους. Κι έχουν στα χείλη τους επάνω το θυμό κι έχουνε τον καημό βαθιά βαθιά στα μάτια τους σαν ένα αστέρι σε μια γούβα αλάτι. - 105 - Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι μέσα απ’ τους θορύβους του θανάτου και της νίκης Να συλλογιέμαι εσένανε μέσα απ’ τη φυλακή κι έχοντας περασμένα τα σαράντα Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι Να το ’να χέρι σου σ’ ένα ύφασμα γαλάζιο ξεχασμένο, ξεχασμένο Και να – να’μαι στα μαλλιά σου η ραθυμιά η περήφανη της Ινσταμπούλ της γης μου Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι, να γράφω λόγια σένα, να σε κοιτάζω πλαγιασμένος έτσι ανάσκελα μες στο κελί μου Μια λέξη που ’χες πει την τάδε μέρα, στο τάδε μέρος Όχι η λέξη η ίδια μα αυτός ο τρόπος που είχε, που είχε μέσα της να κλείνει όλο τον κόσμο Όμορφο που ’ναι να σε συλλογιέμαι Για σένα θα σκαλίσω ακόμα τόσα πράγματα Θα φτιάξω ένα μικρό κουτί, ένα δαχτυλίδι Θα υφάνω τρεις οργιές μετάξι Και ξαφνικά πετιέμαι ορθός τρέχοντας να χουφτώσω του παραθυριού τα κάγκελα Και να φωνάζω στον γαλάζιο ουρανό της λευτεριάς, όλα μου τα τραγούδια που ’γραψα για σένα. - 106 - Όπως ο Κερέμ - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Είναι βαρύς ο αγέρας σαν μολύβι Φωνάζω, φωνάζω, φωνάζω Ελάτε γρήγορα σας φωνάζω Να λειώσουμε το μολύβι Κάποιος μου λέει Φωτιά θα πάρεις απ’ την ίδια σου φωνή Θα γίνεις στάχτη Στάχτη σαν τον Κερέμ Που κάηκε απ’ τον έρωτά του Και εγώ του λέω Ας καώ, ας γίνω στάχτη σαν τον Κερέμ Αν δεν καώ εγώ Αν δεν καείς εσύ Αν δεν καούμε εμείς Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη. - 107 - Όστριας και Τραμουντάνας - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος Όστριας και Τραμουντάνας, θαλασσόλυκοι με το πηγμένο αλάτι στα μουστάκια τους σε σκάλισαν καλή κυρά σε πλώρη Βατικιώτικη ξεχτένιστη γοργόνα. Μαντίλια στον Πουνέντε της Μονεμβασιάς σου γνέψανε το ξεπροβόδισμα, νησιώτισσες με κανελογαρίφαλα σου `γράψαν τ’ όνομά σου στα μηλοροδάκινα του Κλείδωνα στης Καθαροδευτέρας την λαγάνα σε κεντήσαν σε μυρτόκλωνο. - 108 - Όταν σφίγγουν το χέρι - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Όταν σφίγγουν το χέρι ο ήλιος είναι βέβαιος για τον κόσμο Όταν χαμογελάνε ένα μικρό χελιδόνι φεύγει μέσα απ’ τ’ άγρια γένια τους Όταν σκοτώνονται, όταν σκοτώνονται η ζωή τραβάει την ανηφόρα με σημαίες, με σημαίες με σημαίες και με ταμπούρλα Η ζωή τραβάει την ανηφόρα με σημαίες, με σημαίες με σημαίες και με ταμπούρλα Όταν σκοτώνονται, όταν σκοτώνονται η ζωή τραβάει την ανηφόρα με σημαίες, με σημαίες με σημαίες και με ταμπούρλα. - 109 - Περπάτα - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Μάρω Λύτρα Α Δὲν ἔχουμε καιρὸ νὰ πεθάνουμε. Ὄχι. Ὄχι. Καὶ δὲ θὰ φύγουμε ἀπ’ τὸν κόσμο νὰ τὸ ξέρεις πρὶν ἀγαπήσουμε ὅσο ζητᾶ ἡ καρδιά μας πρὶν τραγουδήσουμε ὅσο ζητᾶ ἡ ἀγάπη. Περπάτα. Περπάτα. Περπάτα. Ποιὸς εἶπε πὼς δὲν ἀγαπούσαμε τὴ ζωή; Ποιὸς εἶπε πὼς δὲ λογαριάζαμε τὸ θάνατο; Ἐμεῖς ὅταν βλέπαμε ἕνα φύλλο νὰ σκάει εἴτανε σὰ νὰ βάζαμε τ’ αὐτί μας στὴν καρδιὰ ἑνὸς φίλου μας ποὺ κοιμάται σὰ νὰ στηθοσκοπούσαμε τὸν κόσμο. Περπάτα. - 110 - Πικρὸ πρωινό - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Σπύρος Σαμοΐλης Πικρὸ πρωινὸ μέσα στὸ ντουφεκίδι. Πικρὸ τὸ ψωμί. Καθόλου ψωμί. Πικρό τὸ στόμα. Τὸ τσακισμένο ἀξούριστο ἀπόγευμα. Πενήντα σκοτωμένοι. Κανένας δὲν ἤθελε νὰ πεθάνει. Κι εἴταν ἀνοιξιάτικο Σαββατόβραδο. - 111 - Ποιος να το πει - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Και τώρα πώς κλειδώσανε την πόρτα τους τ’ αμπέλια μας Πώς λίγνεψε το φως πάνω στις στέγες και στα δέντρα. Ποιος να το πει πως βρίσκονται οι μισοί κάτο απ’ το χώμα κι οι άλλοι μισοί, κι οι άλλοι μισοί για άλλοι μισοί στα σίδερα. - 112 - Πού πέταξε τ΄ αγόρι μου - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Ερμηνεία: Γλυκερία Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου καρδούλα της καρδιάς μου πουλάκι της φτωχιάς αυλής ανθέ της ερημιάς μου. Πού πέταξε τ’ αγόρι μου πού πήγε, πού μ’ αφήνει. Χωρίς πουλάκι το κλουβί χωρίς νερό η κρήνη. Πώς κλείσαν τα ματάκια σου και δεν θωρείς που κλαίω και δε σαλεύεις δε γρικάς τα που πικρά σου λέω. - 113 - Πουκάμισο - 1996 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Σοφία Παπάζογλου Έχω ένα πουκάμισο απ’ τα φώτα των νερών έχω ένα χρυσό σακάκι απ’ το λιόγερμα της Σάμος έχω και μια δόξα απ’ τα πρώτα σου χαμόγελα. Τέσσερις μήνες ο Απρίλης, ο Μάης, ο Ιούνης, ο Ιούλης χτίζουν τις τέσσερις γωνιές της ψυχής μου. Τα σταφύλια ανάβουν κόκκινα και κίτρινα βιολετιά, μενεξεδιά φαναράκια και μου φέγγουν να σου γράφω τα τραγούδια σου. - 114 - Πράσινη μέρα - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας & Άννα Βίσση Πράσινη μέρα λιόβολη καλή πλαγιά σπαρμένη κουδούνια και βελάσματα μυρτιές και παπαρούνες Η κόρη πλέκει τα προικιά κι ο νιος πλέκει καλάθια και τα τραγιά γιαλό γιαλό βοσκάνε τ’ άσπρο αλάτι. - 115 - Πρέπει να μάθεις Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σάκης Τσιλίκης Ερμηνεία: Πέτρος Πανδής Πρέπει να μάθεις να μην αγαπάς εκείνους που λαβώνουν την αγάπη... Εδώ η σιωπή μετράει τα δάχτυλα της μην ξεχάσει το μέτρημα μην πέσει έξω από τον κύκλο το καρδιοχτύπι μας μην χυθούν όλα τ’ αστέρια πίσω απ’ τον ορίζοντα έξω απ’ τη ζωή μας, έξω απ τη ζωή σου κοριτσάκι... Πρέπει να μάθεις να μην αγαπάς εκείνους που λαβώνουν την αγάπη... - 116 - Προανάκρουσμα - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Ο στίχος μου τον όγκο των ετών θα σκίσει και θα προβάλει βαρύς τραχύς μα κι ορατός ακόμη ως έφτασε μέχρι τις μέρες μας το υδραγωγείο που ’χαν χτίσει οι δούλοι κάποτε στη Ρώμη. - 117 - Προσευχή - 2011 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Ερμηνεία: Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου Κάνε, καλέ Θεούλη, εμείς `μαστε καλά. Κάνε, καλέ Θεούλη να `χουν όλα τα παιδάκια ένα ποταμάκι γάλα, να `χουν μπόλικα τραγούδια, αστεράκια Κάνε να είναι όλοι καλά Κάνε να έχουν όλα τα παιδιά να μην ντρεπόμαστε για τη χαρά μας. - 118 - Πρωινό άστρο - 1997 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μιχάλης Τρανουδάκης Ερμηνεία: Σοφία Μιχαηλίδου Κοριτσάκι μου, θέλω να σου φέρω τα φαναράκια των κρίνων να σου φέγγουν στον ύπνο σου. Κοιμήσου κοριτσάκι. Είναι μακρύς ο δρόμος. Πρέπει να μεγαλώσεις. Είναι μακρύς μακρύς μακρύς ο δρόμος. Το παιδί μου κοιμήθηκε κι εγώ τραγουδάω... Δύσκολα είναι, κοριτσάκι, στην αρχή. Τι να πεις, δεν ξέρεις. Δύσκολα είναι στην αρχή. Γιατί δεν είναι, κοριτσάκι, να μάθεις μόνο εκείνο που είσαι, εκείνο που έχεις γίνει. Είναι να γίνεις ό,τι ζητάει η ευτυχία του κόσμου, είναι να φτιάχνεις, κοριτσάκι, την ευτυχία του κόσμου. Πρωινό άστρο - 2009 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Ζουρνής Ερμηνεία: Μανώλης Λιδάκης Πώς άλλαξες το κόσμο, κοριτσάκι έχω ένα πουκάμισο απ`τα φώτα των νερών έχω ένα χρυσό σακάκι απ`το λιόγερμα της Σάμος έχω και μια δόξα απ`τα πρώτα σου χαμόγελα. - 119 - Σ΄ ένα μαξιλάρι φεγγαράκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σάκης Τσιλίκης Ερμηνεία: Βασίλης Παπακωνσταντίνου Σ’ ένα μαξιλάρι φεγγαράκι το παιδί μου αποκοιμήθηκε. Όλη η πλάση στις μύτες των ποδιών κοιτάζει απ το παράθυρό μας κοιτάζει το παιδί μου που κοιμήθηκε. Όλα τα αστέρια μια μυγδαλιά ανθισμένη αστέρια μπρος στο παράθυρό μας κοιτάζει το παιδί μου που κοιμήθηκε. Ο θεός των σπουργιτιών και των παιδιών πίσω από μια κουρτίνα λουλουδένια κοιτάζει το παιδί μου που κοιμήθηκε. Σιγά, μανούλα, σιγά. θα το ξυπνήσεις. Τι θόρυβο που κάνει η πορτούλα της καρδιάς σου καθώς ανοιγοκλείνει στον κήπο της χαράς. - 120 - Σκαλιά από ύπνο κι από αστέρια - 2007 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Χαρά Κεφαλά & Δημήτρης Πακσόγλου Ε, να λοιπόν: Επάνω κάτω, επάνω κάτω Επάνω επάνω η θάλασσα Και κάτω κάτω ο ουρανός Μπήκαμε στο τραγούδι και δεν βγαίνουμε Μπήκαμε στο τραγούδι και χαθήκαμε. Έι!Γιατί τρέχουμε; Μια σκάλα πάει και πάει και πάει Σκάλα από πέτρα, σκάλα από ίσκιο. Πού με πάτε; Χίλια σκαλιά κι άλλα σκαλιά σκαλιά από τρόμο κι ευωδιά. Τάχατες ανεβαίνουμε; Τάχατες κατεβαίνουμε; Σκαλιά, σκαλιά κι άλλα σκαλιά σκαλιά από ύπνο κι από αστέρια φάσματα και φιλιά. - 121 - Σκέψου η ζωή - 1979 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Σκέψου η ζωή να τραβάει το δρόμο της και συ να λείπεις. Να `ρχονται οι άνοιξες με πολλά διάπλατα παράθυρα και συ να λείπεις. Να `ρχονται τα κορίτσια στο παγκάκι του κήπου με χρωματιστά φορέματα και συ να λείπεις. Ένα ανθισμένο δέντρο να σκύβει στο νερό, πολλές σημαίες να ανεμίζουν στα μπαλκόνια να λένε δυνατά τη λέξη "σύντροφος" και συ να λείπεις. Σκέψου δυο χέρια να σφίγγονται και σένα να σου λείπουν τα χέρια. Δυο κορμιά να παίρνουνται και συ να κοιμάσαι κάτω από το χώμα. Και τα κουμπιά του σακακιού σου να αντέχουν πιότερο από σένα κάτω απ’ το χώμα κι η σφαίρα η σφηνωμένη στην καρδιά σου να μη λιώνει, όταν η καρδιά σου που τόσο αγάπησε τον κόσμο θα `χει λιώσει. - 122 - Στηθάγχη - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Αν η μισή καρδιά μου βρίσκεται γιατρέ εδώ πέρα Η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται Με τη στρατιά που κατεβαίνει προς το Κίτρινο ποτάμι Κι ύστερα, γιατρέ, την πάσα αυγή Την πάσα αυγή γιατρέ, με τα χαράματα Πάντα η καδιά μου στην Ελλάδα τουφεκίζεται. Κι ύστερα, να, σαν οι φυλακισμένοι γέρνουνε στον ύπνο Και σβήνουν στο νοσοκομέιο τα τελευταία βήματα Τραβάει ολόισια, γιατρέ, η καρδιά μου Τραβάει, γιατρέ, στην Ισταμπούλ, σ’ ένα παλιό ξύλινο σπίτι. Κι ύστερα, δέκα χρόνια τώρα, να, γιατρέ Που τίποτα δεν έχω μες στα χέρια μου να δώσω στο φτωχό λαό μου Τίποτα πάρεξ ένα μήλο Ένα κόκκινο μήλο, την καρδιά μου. Κι είναι γιατρέ, απ’ αφορμή όλα τούτα Που μες στα στήθια μου έχω τούτη την αρρώστια Όμως, γιατρέ, και μ’ όλα τα ντουβάρια που μου κάθονται στα στήθια Κοιτάω τη νύχτα ανάμεσα απ’ τα κάγκελα Κι όλη η καρδιά μου αντιχτυπά και στο πιο μακρινό αστέρι. - 123 - Στο παραθύρι στέκοσουν - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Στο παραθύρι στεκόσουν κι οι δυνατές σου οι πλάτες φράζαν ακέρια την μπασιά τη θάλασσα τις τράτες. Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος πλημμύριζε το σπίτι κι εκεί στ’ αυτί σου σπίθιζε η γαζία τ’ αποσπερίτη. Κι ήταν το παραθύρι μας η θύρα όλου το κόσμου κι έβγαζε στον παράδεισο που τ’ άστρα ανθίζαν φως μου. Κι ως στεκόσουν και κοίταζες το λιόγερμα ν’ ανάβει σαν τιμονιέρης φάνταζες κι η κάμαρα καράβι. Και μες στο χλιό και γαλανό το απόβραδο έγια λέσα μ’ αρμένιζες στη σιγαλιά του γαλαξία μέσα. Και το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη. - 124 - Συλλείτουργο - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Κάτω απ’ τις λεύκες συντροφιά πουλιά και καπετάνιοι συλλείτουργο αρχινήσανε με τον καινούργιο Μάη Τα φύλλα φέγγουνε κεριά στ’ αλώνι της πατρίδας κι ένας αϊτός από ψηλά διαβάζει το βαγγέλιο. - 125 - Τ΄ άσπρο ξωκλήσι - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Τ’ άσπρο ξωκλήσι στην πλαγιά κατάγναντα στον ήλιο πυροβολεί με το μικρό στενό παράθυρό του Και την καμπάνα του αψηλά στον πλάτανο δεμένη την εκουρντίζει ολονυχτίς για του Αη Λαού τη σκόλη. - 126 - Ταξιδεύοντας Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ανοίγουμε τις πόρτες κλείνουμε τις πόρτες δρασκελάμε τις πόρτες και στο τέρμα του μοναδικού μας ταξιδιού μήτε πολιτεία μήτε και λιμάνι Το τραίνο εκτροχιάζεται, το πλοίο ναυαγεί, τ’ αεροπλάνο συντρίβεται Ένα μονάχα επισκεπτήριο στον πάγο χαραγμένο Αν είχα δικαίωμα, δικαίωμα εκλογής Να ξαναρχίσω ή όχι τούτο το ταξείδι τούτο το ταξείδι Θα το ξανάρχιζα, Θα το ξανάρχιζα, Θα το ξανάρχιζα. - 127 - Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Αντώνης Καλογιάννης Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκκαλο με το λουρί στο σβέρκο Νάτη πετιέται απο ξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου. - 128 - Το γαϊτανάκι - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Ερμηνεία: Λουκιανός Κηλαηδόνης Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ μεγάλος κι ολόκληρη τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους μεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και μπαίναν στο χορό ο κύκλος θα γινότανε ακόμα πιο μεγάλος και δυο φορές τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Θα ’ρχόνταν τότε τα πουλιά θα ’ρχόνταν τα λουλούδια θα ’ρχότανε κι η άνοιξη να μπει μες στο χορό κι ο κύκλος θα γινότανε ακόμα πιο μεγάλος και τρεις φορές τη Γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ! - 129 - Το δίχτυ - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Πάνω σ’ αυτή την όχθη στο θαλασσινό κατώφλι η βροχή σαν δίχτυ με τυλίγει Τις μέρες της βροχής άσπρη σημαία άσπρη σημαία στο κατάρτι υψώνεται Βρέχει και ξαφνικά είναι εύκολο εύκολο το να πεθάνεις και το ίδιο εύκολο το θάνατο να περιμένεις το θάνατο να περιμένεις. Το δίχτυ - 1987 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θανάσης Νικόπουλος Ερμηνεία: Κώστας Θωμαΐδης Κι η κόρη η κρυμμένη στο ζωγραφισμένο δάσος θα`ναι η πηγή των ελαφιών μες στις ιτιές θα`ναι το ελάφι, το μικρότερο, γλείφοντας στο νερό ένα άστρο; Πίνοντας το άστρο; Και το άστρο φέγγοντας μες στο μικρότερο ελάφι, προβάλλοντας το σκελετό του ελαφιού φωσφορικό μες στη νύχτα διακεκομμένου καλλιγραφικά με λεπταίσθητα φύλλα απ`τις ιτιές; ή μήπως ή μήπως οι πολλές εκδοχές ακολουθούν το έργο, ανακαλύπτονται σιγά σιγά, πολλαπλασιάζονται. - 130 - Το εξοχικό κεντράκι - 1992 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Αφροδίτη Μάνου Το εξοχικό κεντράκι μας κουρνιάζει μες στο δείλι ματώνει ο ήλιος σαν πληγή το γαλανό μαντήλι, το γαλανό μαντήλι. Το πιάνο ακόμα σφαλιχτό και στην καρέκλα μένει η μαύρη θήκη του βιολιού σαν μια ψυχή θλιμμένη, σαν μια ψυχή θλιμμένη. Σε λίγο εδώ θα φτάσουνε τα πρώτα ζευγαράκια αχ! τι πουκάμισα ριχτά ή κεντητά μπλουζάκια, βροντές γκαζόζας θ’ ακουστούν κάτω απ’ τα δέντρα φως μου μύρια ταμπούρλα του έρωτα στο πείσμα όλου του κόσμου, μύρια ταμπούρλα του έρωτα στο πείσμα όλου του κόσμου. Στο τοίχο απάνω απόμεινε του λιοπυριού το χνώτο ίσκιος και φως εσμίξανε, ποιο υστερνό, ποιο πρώτο, ποιο υστερνό, ποιο πρώτο. Μπροστά στην πόρτα μοναχό σωπαίνει το γκαρσόνι στον ώμο η πετσέτα του λευκό πουλί σκαλώνει, λευκό πουλί σκαλώνει. Σε λίγο εδώ θα φτάσουνε τα πρώτα ζευγαράκια αχ! τι πουκάμισα ριχτά ή κεντητά μπλουζάκια, βροντές γκαζόζας θ’ ακουστούν κάτω απ’ τα δέντρα φως μου μύρια ταμπούρλα του έρωτα στο πείσμα όλου του κόσμου, μύρια ταμπούρλα του έρωτα στο πείσμα όλου του κόσμου. - 131 - Το κυκλάμινο - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Ερμηνεία: Ελένη Βιτάλη Μικρό πουλί τριανταφυλλί δεμένο με κλωστίτσα με τα σγουρά φτεράκια του στον ήλιο πεταρίζει Κι αν το τηράξεις μια φορά θα σου χαμογελάσει κι αν το τηράξεις δυο και τρεις θ’ αρχίσεις το τραγούδι. - 132 - Το νερό - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Του βράχου λιγοστό νερό απ’ τη σιωπή αγιασμένο απ’ το καρτέρι του πουλιού τη σκιά της πικροδάφνης Κρυφά το πίνει η κλεφτουριά και το λαιμό σηκώνει σαν το σπουργίτι και βλογά τη φτωχομάνα Ελλάδα. - 133 - Το ποίημα του Οχτώβρη - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη & Γιώργος Κιμούλης Ο χρόνος είναι κάτι απίθανα μακρύ Υπήρξαν χρόνοι πάει περάσαν μυθικοί Ούτε μπιλίνες ούτε έπη ούτε εποποιίες πια Σαν τηλεγράφημα η στροφή πετά Με φλογισμένα χείλη πιες γονατιστός Απ’ το ποτάμι που το λένε γεγονός Είν’ ο καιρός Που όλος βομβίσει σε τηλέγραφου χορδή Είναι η καρδιά με την αλήθεια ίδιο μαζί Μη λησμονήσετε να μνημονεύσετε τον ποιητή μας Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι Πριν σαράντα έξι χρόνια μίσεψε μακριά μας Τι δουλειά έχει ο Μαγιακόφσκι; Μας μίλαγε τακτικά ένας γέρος σύντροφος Μακεδόνας Στη φάμπρικα γι’αυτόν Όταν καμιά Κυριακή πίναμε καμιά ρακή από την πατρίδα Και μετά τραγουδούσαμε τραγούδια της ξενιτειάς Και τ’αντάρτικα Είχε μείνει χρόνια στη Ρωσία Κι έπαιρνε το βιβλίο με τα ποιήματα του Βλαδίμηρου Όπως τον έλεγε Και μας διάβαζε Και θυμόταν τον άλλο Βλαδίμηρο Και δάκρυζε καμιά φορά Σαν πολλά να τά’πα Γεια σας και πάλι. - 134 - Το τραγούδι του πατέρα ( Το γεράκι της σιωπής ) - 2011 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σαράντης Κασσάρας Ερμηνεία: Μπάμπης Τσέρτος Πουλί κανένα δεν κελάηδησε στη γης σαν το γεράκι της σιωπής Πώς να στο κρύψω πώς να σου το φανερώσω πώς να στο κρύψω αυτό το φως Νερά κυλάν, φώτα περνάν σου παίρνουν τη λαλιά και πάν Όλα στα παίρνουν και στα φέρνουν όλα νερά, φτερά, φιλιά, πουλιά Πουλί κανένα δεν κελάηδησε στη γης σαν το γεράκι της σιωπής Στ’ ασάλευτά του μάτια ο ήλιος γονατισμένος όλος ο ίσκιος σε ήλιο αλλαγμένος Νερά κυλάν, φώτα περνάν σου παίρνουν τη λαλιά και πάν Όλα στα παίρνουν και στα φέρνουν όλα νερά, φτερά, φιλιά, πουλιά Πουλί κανένα δεν κελάηδησε στη γης σαν το γεράκι της σιωπής. - 135 - Το φεγγάρι βάσανο - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Αργά προβαίνει στη γωνιά το δίβουλο φεγγάρι τ’ αστέρια σπέρνουν στη βραδιά μαλαματένιο στάρι Αχ το φεγγάρι βάσανο μικρός χρυσός αλήτης στο γιασεμί σκαρφάλωσε και φέγγει τη μορφή της Στον δρόμο τον μενεξελί διαβαίνει μια κοπέλα και πέφτουν δυο ροδόφυλλα κι ένα γλυκόλαλο έλα. - 136 - Το χτίσιμο - 1974 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Το σπίτι αυτό πώς θα χτιστεί τις πόρτες ποιος θα βάλει που ‘ναι τα χέρια λιγοστά κι ασήκωτες οι πέτρες Σώπα τα χέρια στη δουλειά τρανεύουν κι αυγαταίνουν και μην ξεχνάς ολονυχτίς βοηθάν κι οι αποθαμένοι. - 137 - Τόσα χρόνια - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Tόσα χρόνια όλοι πεινάνε, όλοι διψάνε, όλοι σκοτώνονται πολιορκημένοι από στεριά και θάλασσα, έφαγε η κάψα τα χωράφια τους η αρμύρα πότισε τα σπίτια τους από τις τρύπες του πανωφοριού τους μπαινοβγαίνει ο θάνατος πολιορκημένοι από στεριά και θάλασσα, έφαγε η κάψα τα χωράφια τους η αρμύρα πότισε τα σπίτια τους από τις τρύπες του πανωφοριού τους μπαινοβγαίνει ο θάνατος Πάνoυ στα καραούλια πετρώσαν βιγλίζοντας το μανιασμένο πέλαγο όπου βούλιαξε το σπασμένο κατάρτι του φεγγαριού. Tο ψωμί σώθηκε, τα βόλια σώθηκαν, τώρα γεμίζουν τα κανόνια τους τώρα γεμίζουν μόνο με την καρδιά τους. - 138 - Τούτες τις μέρες - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης Τούτες τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγάει, μας κυνηγάει Γύρω σε κάθε βλέμμα το συρματόπλεγμα γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα Πολύ κρύο, πολύ κρύο, πολύ κρύο εφέτος Πιο κοντά, πιο κοντά μουσκεμένα χιλιόμετρα μαζεύονται γύρω τους Μέσα στις τσέπες του παλιού πανωφοριού τους έχουν μικρά τζάκια να ζεσταίνουν τα παιδιά Κάθονται στον πάγκο κι αχνίζουν απ’ τη βροχή και την από στάση Η ανάσα τους είν’ ο καπνός ενός τραίνου που πάει μακριά, πολύ μακριά Κουβεντιάζουν και τότε η ξεβαμμένη πόρτα της κάμαρας γίνεται σαν μητέρα που σταυρώνει τα χέρια της κι ακούει Πιο κοντά, πιο κοντά Τούτες τις μέρες... Πιο κοντά, πιο κοντά. - 139 - Τούτο δεν είναι πόλεμος - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Γιώργος Κοτσώνης Ερμηνεία: Κώστας Καμένος & Σάνια Κρυστάλλη Εδώ τα δέντρα μάχονται μαζί με τους ανέμους εδώ βρυχούνται τα βουνά και τα χοντρά κοτρώνια τ’αστέρια βόλια σφεντονάν και το φεγγάρι μπάλες κι ολημερίς κι ολονυχτίς μες στου ήλιου το καζάνι μαύρο κατράμι κόχλαγα γιά των οχτρών τ’ασκέρια Παίχτε λαγούτα και βιολία και κλέφτικα νταούλια οι πίπιζες του πλάτανου, του πεύκου τα σαντούρια τούτο δεν είανι πόλεμος τούτο δεν είναι αμάχη τούτο είναι μερατόφωτο τούτο είναι χωροστάσι τ ’Αη Θυμαριού η ανάσταση, τ’Αη ’Ελατου το γλέντι Στραφτοκοπάν στον άνεμο τα χρυσοπετραχείλια γιορτάζουν τα καμπαναρία με τις χρυσές καμπάνες οι άσπροι σταυροί το φλάμπουρι φωτάν τα μεσονύχτια κι αγγέλοι από γυαλί και φως μ’ολάνοιχτες φτερούγες φωτάνε τα ελατόδασα και τ’αητομονοπάτια. - 140 - Τούτο το καλοκαίρι - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Νίκος Περγιάλης Τούτο το καλοκαίρι, σαν και πέρσι μάς ήρθε θυμωμένο. Είναι βαρύ το σακί του ήλιου στην πληγιασμένη ράχη. Κι οι καρποί μεσ’ απ’ τα φύλλα δείχνουν σφιγμένες τις γροθιές τους. Δεν ξέρεις καν τι μήνας είναι. Κανένας δεν όργωσε φέτος, κανένας δεν έσπειρε. Δεν ξέρεις καν τι καιρό κάνει. Το καλοκαίρι έχει χάσει το δρόμο του ανάμεσα στους σκοτωμένους κι οι Εποχές κάθονται αμίλητες μες στο βομβαρδισμένο δάσος. Ένα αυτοκίνητο ανοιχτό στον πρωινό δρόμο. Κουβαλάει στην πολιτεία κασόνια με σφαίρες...". Βασανισμένη πολιτεία δίχως φώτα. Πληγωμένη πολιτεία με τον πράσινο γλόμπο των καταφυγίων. Μονάχη μες στη νύχτα. Αγρυπνισμένη. (...) Βασανισμένη πολιτεία, κανένας δεν κοιμάται. Κανείς δεν είναι που να μην ακούει το παρατεταμένο αυτό κουδούνισμα μέσα απ’ όλα τα ηλεκτρικά καλώδια της νύχτας μέσα σ’ όλες τις φλέβες του κόσμου. (...) Ετούτος ο άνεμος δε θέλει να σωπάσει σφυράει, σφυράει, σφυράει σφυράει στ’ αυτί των σκοτωμένων "Ζήτω" κι οι σκοτωμένοι ανοίγουνε τα μάτια τους... (...) Δε θέλαμε να πεθάνουμε. Κανένας δεν ήθελε να πεθάνει... - 141 - Τραβήξανε ψηλά - 1966 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας Τραβήξανε ψηλά πολύ ψηλά Δύσκολο και να χαμηλώσουνε Δύσκολο και να πουν το μπόι τους Μέσα στ’ αλώνια που δειπνήσαν μια βραδιά τα παλληκάρια Μένουνε τα λιοκούκουτσα και το αίμα το ξερό του φεγγαριού Κι ο δεκαπεντασύλλαβος απ’ τ’ άρματά τους. Μένουν τα κυπαρίσσια μένουν τα κυπαρίσσια μένουν τα κυπαρίσσια κι ο δαφνώνας. - 142 - Τραγούδι στα νταμάρια - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Απάνω στα νταμάρια κάτω στα νταμάρια πέτρα και κάψα και λιωμένο σίδερο Νερό ζητήσαμε και δεν είχανε τραγούδι παίξαμε και δεν άκουσαν Πέτρα και κάψα Ένας σφαγμένος κόκορας πηδούσε πέτρα πέτρα Απάνω στα νταμάρια κάτω στα νταμάρια είπαμε μόνοι το τραγούδι μας μες στο καυτό καταμεσήμερο. - 143 - Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος - 1975 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής Ερμηνεία: Τάνια Τσανακλίδου Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ, δύσκολος δρόμος! Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος. Τον κρατάς όπως κρατάς το χέρι του φίλου σου και μετράς το σφυγμό του πάνω σε τούτο το σημάδι που άφησαν οι χειροπέδες! Κανονικός σφυγμός, σίγουρο χέρι. Κανονικός σφυγμός, σίγουρος δρόμος! Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ! Πολύ μακρύς αδερφέ μου. Οι χειροπέδες βάραιναν τα χέρια. Τα βράδια που ο μικρός γλόμπος κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας "πέρασε η ώρα" εμείς διαβάζαμε την ιστορία του κόσμου σε μικρά ονόματα σε κάποιες χρονολογίες σκαλισμένες με το νύχι στους τοίχους των φυλακών, σε κάτι παιδιάστικα σχέδια των μελλοθανάτων. Μια καρδιά, ένα τόξο, ένα καράβι που ‘σκιζε σίγουρα το χρόνο, σε κάποιους στίχους που ‘μειναν στη μέση για να τους τελειώσουμε, σε κάποιους στίχους που τελειώσαν για να μην τελειώσουμε. Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ, δύσκολος δρόμος. Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος. Τον κρατάς όπως κρατάς το χέρι του φίλου σου, και μετράς το σφυγμό του, πάνω σε τούτο το σημάδι που άφησαν οι χειροπέδες. Κανονικός σφυγμός. Σίγουρο χέρι. Κανονικός σφυγμός. Σίγουρος δρόμος. - 144 - Ύμνος στη ζωή - 1995 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Θανάσης Πολυκανδριώτης Ερμηνεία: Στέλιος Καζαντζίδης Ερμηνεία: Γλυκερία & Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου Τι όμορφο που είναι να ζεις να μπορείς να διαβάζεις τον κόσμο τη ζωή να τη νιώθεις τραγούδι αγάπης τι όμορφο που είναι να ζεις σαν παιδί να απορείς και να ζεις. Κι όμως είναι ν’απορείς πως αυτό το ωραίο τραγούδι πως αυτή η ζωή η γεμάτη χαρά έχει γίνει σκληρή έχει γίνει φτηνή και τόσο πικραμένη που νά `ναι σιχαμένη Το όμορφο που είναι να ζεις να σου λένε καλημέρα του κόσμου τα χείλη τη ζωή να την κάνεις τραγούδι χαράς τι όμορφο που είναι να ζεις σαν παιδί να απορείς και να ζεις. - 145 - Φεγγάρι - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Δεν είναι τίποτα κοιμήσου Μεθαύριο θα σου φέρω μια βρύση στα χέρια μου Θα σου φέρω ένα ποτάμι μεθαύριο Κοιμήσου Δεν είναι το καράβι Είναι ο άνεμος Ο διάδρομος με τα πλακάκια Μισά μαύρα μισά κίτρινα Κοιμήσου Είναι μια φλέβα στον καρπό του χεριού Παραμέσα είναι ο σφυγμός Και το σχοινί που αντιστέκεται στον άνεμο Δεν κόβονται ετούτα τα σχοινιά Παράτα τον σουγιά σου Πήγαινε στ’άρρωστα παιδιά Να πουλήσεις ασημένια σταυρουλάκια Μέσα σε τούτα τα χοντρά παπούτσια Είναι πολύ λιγνά τα ποδάρια σου Δεν μπορούνε να σύρουν τα ποδάρια σου Ετούτα τα χοντρά παπούτσια των συντρόφων Σκύψε και μέτρησέ τα Να λογαριάσεις τον δρόμο που περπάτησαν Το δρόμο που θα περπατήσουν Το δρόμο που δεν έχει τέλος Ετούτα τ’άρβυλα τα μπαλωμένα Τα χοντροκαμωμένα Δεν είναι για τα πόδια σου φεγγάρι Ετούτα τ’άρβυλα περπάτησαν τον πόνο Περπάτησαν το θάνατο μπάρμπα φεγγάρι το θάνατο δίχως να σκοντάψουν, - 146 - Φοιτηταριό - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Στέλιος Αλεξανδράκης Μὰ κιόλας τὸ μουρλὸ φοιτηταριὸ μελισσολόγαγε στοὺς δρόμους καὶ στὰ στάδια, σφεντονίζοντας μὲ μεγάλες χειρονομίες τὰ καπέλα του στὸ μέλλον, ξεβουλώνοντας στὶς πλατεῖες μεγάλες μποτίλιες σφραγισμένα ὄνειρα, παλεύοντας σῶμα μὲ σῶμα μὲ τὰ παλιὰ ἀγάλματα καὶ μὲ τοὺς ἀστυφύλακες, ἀνεβοκατεβαίνοντας τὶς σκάλες τοῦ Χημείου, σφίγγοντας τὸν ἐνθουσιασμό τους μὲς στὰ δόντια τους, παίζοντας καρπαζιὲς μὲ τὸ θάνατο σὲ κάθε βῆμα καὶ γελώντας, σφίγγοντας τ’ αὔριο μὲς στὶς φοῦχτες τους πιὸ δυνατὰ ἀπ’ τὸ κατσαρόλι τοῦ συσσίτιου. - 147 - Φτάνει να με λες σύντροφο - 1977 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης Ερμηνεία: Νίκος Περγιάλης Φτάνει να με λες σύντροφο – σύντροφο, και τότε το φως θα μυρίζει όπως μυρίζει το πρωινό το γάλα στο φτωχόσπιτο της γειτονιάς. Φτάνει να με λες σύντροφο – σύντροφο, και τότε θα κρατάμε την πληγή μας τρυφερά στα δυο μας δάχτυλα και θα χαμογελάμε. Και θα χαμογελάμε σαν να κρατάμε ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο πρώτο ραντεβού μας με τη λευτεριά – λευτεριά. - 148 - Φτωχόπαιδο Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Σπήλιος Μεντής Ερμηνεία: Μαρινέλλα Φτωχόπαιδο, φτωχόπαιδο της γειτονιάς με τα φαρδιά, με τα φαρδιά σου χέρια στο βραδινό ουρανό κινάς τα γνέφια και τ’ αστέρια Φτωχόπαιδο της γειτονιάς με τα τριμμένα ρούχα, που πάντα αμίλητο περνάς κρυφή λαχτάρα που `χα. Κάτω απ’ τα ρούχα τα παλιά μεστώνει το κορμί σου, καημός και φως και σιγαλιά και φράγμα της αβύσσου. Φτωχόπαιδο της γειτονιάς με τα τριμμένα ρούχα, που πάντα αμίλητο περνάς κρυφή λαχτάρα που `χα. Κάτω απ’ τα ρούχα τα παλιά μεστώνει το κορμί σου, καημός και φως και σιγαλιά και φράγμα της αβύσσου. - 149 - Χείλι μου μοσκομύριστο - 1960 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Καίτη Θύμη Ερμηνεία: Μαίρη Λίντα Ερμηνεία: Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου Μαλλιά σγουρά που πάνω τους τα δάχτυλα περνούσα τις νύχτες που κοιμόσουνα και πλάι σου ξαγρυπνούσα. Φρύδι μου γαϊτανόφρυδο και κοντυλογραμμένο, καμάρα που το βλέμμα μου κούρνιαζε αναπαμένο. Μάτια γλαρά που μέσα τους αντίφεγγαν τα μάκρη πρωινού ουρανού και πάσκιζα μην τα θαμπώσει δάκρυ. Χείλι μου μοσκομύριστο που ως λάλαγες ανθίζαν λιθάρια και ξερόδεντρα κι αηδόνια φτερουγίζαν. (Στήθεια πλατιά σαν τα στρωτά φτερούγια της τρυγόνας που πάνωθέ τους κόπαζε κι η πίκρα μου κι ο αγώνας. Μπούτια γερά σαν πέρδικες κλειστές στα παντελόνια που οι κόρες τα καμάρωναν το δείλι απ’ τα μπαλκόνια. Και γώ, μη μου βασκάνουνε, λεβέντη μου τέτοιο άντρα, σου κρέμαγα το φυλαχτό με τη γαλάζια χάντρα. Μυριόρριζο, μυριόφυλλο κι ευωδιαστό μου δάσο, πώς να πιστέψω η άμοιρη πως μπόραε να σε χάσω;) Οι στροφές που βρίσκονται στην παρένθεση δεν έχουν μελοποιηθεί. - 150 - Χειμωνιάτικη βραδιά - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Η βραδιά μια Παναγιά μ’ ασημένια κρίνα αχ καημένη μου καρδιά πάνε τώρα εκείνα Η βδομάδα μας χλωμή πατημένο δούλι το πικρό ψωμιά και το μεροδούλι Σαν φτωχό, φτωχό πουλί που κουτσαίνει λίγο με πονάει η βραδιά πολύ ώρα πια να φύγω. - 151 - Χλιαροί και παλλόμενοι - 1983 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος & Ναζίμ Χικμέτ Μουσική: Μάνος Λοΐζος Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος Χλιαροί και παλλόμενοι σαν το αίμα που πηδάει από μια φλέβα αρχίσαν να φυσάν οι άνεμοι. Ακούω τους ανέμους Αργοπορεί ο σφυγμός Στις κορφές του Ουλουντζά θα χιονίσει Και κει ψηλά οι αρκούδες Μεγαλόπρεπες κι εξαίσιες θα κοιμούνται Πάνου στ ακόκκινα φύλλα των καστανιών. Στην πεδιάδα γυμνώνουνται οι λεύκες. Όπου να `ναι θα κλειστούνε τα μεταξοσκούληκα Όπου να `ναι θα τελειώσει το χινόπωρο Όπου να `ναι κι η γη θα ξαναμπεί μέσα στου τοκετού τον ύπνο. Κι εμείς θα περάσουμε ακόμη ένα χειμώνα Ζεσταίνοντας τα χέρια μας στη φωτιά της μεγάλης οργής μας Και της αγίας ελπίδας μας. - 152 - Χρέος - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη Κι ύστερα πάλι ομοβροντία τα χαράματα Διώχνοντας απ’ τα κυπαρίσσια τα σπουργίτια Τα φορτηγά αυτοκίνητα γιομάτα αγωνιστές Περνώντας για τον τόπο της εκτέλεσης Κόβοντας με τις ρόδες στα δυο τον ήλιο Περνώντας για τον τόπο της εκτέλεσης Έμεινε πάλι πολύ σκόνη τ’απογεύματα Η σκόνη που αφήνουν πίσω τους Τα μαύρα φουστάνια των μανάδων Καθώς γυρνάνε απ’ του Αβέρωφ ή απ’ του Χατζηκώνστα Ή από τα τμήματα των μεταγωγών Οι μαύρες μανάδες με τα μαύρα φουστάνια Με την καρδιά τους τυλιγμένη στο μαντίλι τους Σαν ένα ξεροκόμματο ψωμί Που δεν μπορεί να το μασήσει Που δεν μπορεί να το μασήσει μήτε ο θάνατος. - 153 - Χρόνια σε περίμενα - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Μαρία Δουράκη Χρόνια σε περίμενα σ’ ένα παραμύθι, στα μαλλιά τριαντάφυλλα και πουλιά στα στήθη. Κι ήρθες ένα σούρουπο π’ άναβαν τ’ αστέρια, στην πληγή μου ασάλευτα είκοσι μαχαίρια. Χρόνια σε περίμενα στο βουβό σκοτάδι, στην πληγή μου βάλσαμο στην πληγή μου λάδι. Χρόνια σε περίμενα και προσμένω ακόμα, κόκκινα τα σύννεφα μάτωσαν το χώμα. - 154 - Χρόνος - 1976 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη & Γιώργος Κιμούλης Ερμηνεία: Υπόγεια Ρεύματα Καθένας μας έχει στους ώμους του Την κούραση δώδεκα ωρών από πέτρα Την δίψα δώδεκα ωρών από ήλιο Τον πόνο των χρόνων Την απόφαση μιας ολόκληρης ζωής Είναι σκληρός ο αγώνας μητέρα Μα είναι πολλά τα αδέρφια μας Είναι πολλά τα παιδιά σου μητέρα Μη πικραίνεσαι Με τις μεγάλες πέτρες στον ώμο μητέρα Ανηφορίζοντας τον θάνατο Μεγάλες πολιτείες θα χτίσουμε μητέρα Μην πικραίνεσαι Ύστερα η μεγάλη πέτρα στον ώμο Μεγάλος ανήφορος Μεγάλη απόφαση στην καρδιά Μεγάλες μέρες μας περιμένουν μητέρα Μάνα. - 155 - Χωρισμός - 1972 Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος Το βράδυ σ’έκρυψε βουβά στο βιολετί σκοτάδι βαθύς ο χτύπος του κουβά στο διπλανό πηγάδι Ο κάθε δρόμος βγάζει αργά μπρος στην δική σου πόρτα πικρό φεγγάρι σεργιανά στα πεθαμένα χόρτα Ποτίζει τα βασιλικά κι είναι πληγή και πόνος μύρα νωπά μύρα γλυκά και τ’ανασαίνω μόνος - 156 -
© Copyright 2024 Paperzz
