ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Αριθμός Τεύχους 29 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 • Τιμή Τεύχους 0,50€
Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα • Τηλ.: 210 9219495 • Φαξ: 210 9586403 • ΚΩΔ.: 6725
TO NEO MOYΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Άποψη από το εσωτερικό του Μουσείου
Έ
να νέο μουσείο δημιουργήθηκε στις μέρες
μας και, ταυτόχρονα, μια νέα σημαντική πολιτιστική υποδομή προστέθηκε στα δεδομένα του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού. Πρόκειται για το νέο
Μουσείο της Ακρόπολης που φιλοξενεί τέσσερις χιλιάδες
εκθέματα πανάρχαιων έργων, των οποίων η ανεκτίμητη
πολιτιστική αξία το καθιστούν μοναδικό σε παγκόσμια
κλίμακα. Μέσα από το πλήθος των μαρμάρινων αγαλμάτων και παραστάσεων, αναδεικνύεται το αρχαίο κάλος
καθώς και η αρμονία και η απλότητα των κατασκευαστών
τους.
Κύριος σκοπός της δημιουργίας του ήταν η συγκέντρωση, διαφύλαξη και συντήρηση των αρχαιοτήτων της
Ακρόπολης αλλά και η ανάδειξη όλων των ευρημάτων και
των αρχαιοτήτων της που σώζονται ακόμη, ώστε να αποτελούν αφήγηση της ιστορίας και των υπωρειών της.
Όπως δήλωσε, στα εγκαίνια του Μουσείου, που έγιναν
στις 21 Ιουνίου 2009, ο πρόεδρος του Οργανισμού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης (Ν.Π.Ι.Δ.), καθ. Δημήτριος Παντερμαλής: «...Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης
σχεδιάστηκε με δύο στόχους: να προσφέρει τις καλύτερες
συνθήκες παρουσίασης των εκθεμάτων του και να είναι φιλικό στους επισκέπτες του. Μάλιστα, ο περίπατος στις αίθουσές του είναι μια διαδρομή στην ιστορία, ανάμεσα στα
αριστουργήματα της Αρχαϊκής και Κλασικής εποχής, αλλά
και στις αρχαίες γειτονιές της Αθήνας. Το Μουσείο προσφέ-
ρει πολλές δυνατότητες ανάπαυλας και αναψυχής, έχει τεράστια ποικιλία εκθεμάτων και διαθέτει ένα οικείο περιβάλλον
για τα πιο ευρηματικά έργα της αρχαιότητας».
Το κτήριο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Bernard
Tschumi και κατασκευάστηκε, μετά από διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, υπό την εποπτεία του Ν.Π.Ι.Δ., με τη
συγχρηματοδότηση του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η συνολική έκτασή του είναι 21.000 τ.μ., από τα οποία
τα 14.000 τ.μ. είναι εκθεσιακοί χώροι. Η αρχιτεκτονική
μορφή του κτηρίου καθορίστηκε από διάφορους παράγοντες που έχουν σχέση με τον αρχαιολογικό χώρο που
αποκαλύφθηκε στα θεμέλιά του. Ειδικότερα, το αρχιτεκτονικό σχέδιο προσδιορίστηκε από τις αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν κατά την αρχαιολογική ανασκαφή που έγινε
στην περιοχή χωροθέτησης του Μουσείου, στα νότια της
Ακρόπολης. Η ανασκαφή αυτή ενσωματώθηκε στους χώρους του ως μουσειακό έκθεμα και είναι ορατή, μέσα από
μεγάλα ανοίγματα και γυάλινα δάπεδα του ισογείου, που
επιτρέπουν στο φως της ημέρας να φτάνει μέχρι τις αρχαιότητες, συνδυάζοντας το σύγχρονο με το αρχαίο και προβάλλοντας πανανθρώπινες διαχρονικές αξίες. Για το λόγο
αυτό και για την καλύτερη ανάδειξη των αποτελεσμάτων
της εκτεταμένης ανασκαφικής έρευνας, το Μουσείο στηρίζεται σε περισσότερες από εκατό κολώνες.
συνέχεια στη σελ. 17
2
Χοροστάσι
Σημείωμα του εκδότη
Τ
α τελευταία χρόνια βιώνουμε μια προσπάθεια, δυστυχώς, από ορισμένους κυβερνητικούς παράγοντες, για την παραχάραξη της Ελληνικής Ιστορίας, προς χάριν εκπλήρωσης ξένων εντολών που καθορίζονται από αλλότρια
συμφέροντα. Στις μέρες μας, όμως, βιώνουμε και μια άλλη προσπάθεια ορισμένων που βρίσκονται και σε κυβερνητικές θέσεις, οι οποίοι επιδίδονται, σε θεωρητικό αλλά και σε εκδοτικό επίπεδο, στο να μεταφέρουν απόψεις των εντολέων
τους για εκμαυλισμό των συνειδήσεων των Ελλήνων και την αποστασιοποίησή
τους από ζητήματα που άπτονται με την ελληνική τους υπόσταση. Οι άνθρωποι
αυτοί, που διακατέχονται από μια άκρατη ευρωλαγνεία και πολιτιστική υποτέλεια, προσπαθούν να πείσουν και να περάσουν στον ελληνικό λαό απόψεις που,
στον ένα ή στον άλλο βαθμό, δεν έχουν καμιά σχέση ούτε με τη φιλοσοφία και
ούτε με την κουλτούρα του. Φαίνεται, καθαρά πλέον, ότι ο «πατριωτισμός» των
Ελλήνων αυτών έχει μεταλλαχθεί σε μια άνευ όρων πνευματική υποδούλωση
που στοχεύει να συμπαρασύρει και άλλα στρώματα του λαού είτε στο επίπεδο
της δημόσιας εκπαίδευσης είτε στο αμιγώς πολιτικό επίπεδο.
Ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους, το Χοροστάσι, κάνοντας τη δική του
αντίσταση στην πολιτική και πολιτιστική επιπεδοποίηση που επιχειρείται από τα
φερέφωνα των ξένων συμφερόντων, φιλοξενεί στο τεύχος αυτό, μεταξύ άλλων,
και τις απαντήσεις του κ. Μίκη Θεοδωράκη και του καθηγητή κ. Βασίλη Φίλια,
δεδομένου ότι τα μεγάλης κυκλοφορίας και ακρόασης Μ.Μ.Ε. αποσιωπούν παντελώς τα θέματα που έχουν να κάνουν με τη σύγχρονη εθνική-πατριωτική μας
υπόσταση.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Χοροστάσι
Ιδιοκτησία
Κέντρο Ελληνικού Χορού
και Λαϊκού Πολιτισμού
Εκδότης-Διευθυντής
Δρ Κων/νος Σαχινίδης
Πρόεδρος του Δ.Σ.
Έδρα
Ελ. Βενιζέλου 134-Καλλιθέα 17676
Τηλ. 6973 591587 - Φαξ 210 9586403
e-mail: [email protected]
Επιστημονικοί Σύμβουλοι
Καθηγ. Βασίλης Φίλιας
Καθηγ. Μιχαήλ Μερακλής
Καθηγ. Γιάννης Μότσιος
Δρ. Γεώργιος Αικατερινίδης
Καθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης
Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης
Διεύθυνση Σύνταξης
Μαρία Άνθη
Φιλολογική επιμέλεια
Νικολέττα Δ. Περπατάρη
Επεξεργασία Κειμένων
Κατερίνα Μπερταχά
Αναστασία Μπαστούνη
Γραμματεία - Oικονομικές ενισχύσεις
Χριστίνα Κεκάκη - τηλ. 210 9566132
Δημιουργική Επιμέλεια
Σελιδοποίηση:
Έλενα Ματθαίου
e-mail: [email protected]
Επεξεργασία Φωτογραφιών
Studio Στάθη Σαχινίδη
Κυψέλης 35, Αθήνα - τηλ. 210 8842679
ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥ
ΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ
ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ
Εκτύπωση
Γραφικές Τέχνες Δημ. Γκαντήραγας
Γερανίου 7, Αθήνα - τηλ. 210 5244309
Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας.
Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την
ευθύνη για τις απόψεις τους.
Σημείωση Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου
Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού
προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομική ενίσχυση και τις
συνδρομές των μελών και των φίλων του,
καθώς και με λίγες και μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).
Χοροστάσι
3
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Αγροτική ζωή και λαογραφία
του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, ομ. Καθηγητή Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
Ε
ίναι γνωστό πως, όταν
ο ιδρυτής της γερμανικής
λαογραφίας (Volkkunde)
Wilhelm-Heinrich Riehl μιλούσε, στα μέσα του 19ου αιώνα,
για το λαό (Volk), εννοούσε
αποκλειστικά –και προνομιακά– το κομμάτι εκείνο του λαού,
που το αποτελούσαν οι χωρικοί,
οι αγρότες. Είπα «και προνομιακά», γιατί ο Riehl αναγνώριζε
στην αγροτική τάξη μια δύναμη σταθερότητας, που τη θεωρούσε ικανή να αντιδράσει στη δύναμη της –επικίνδυνης
κοινωνικά, γιατί θα ανέτρεπε τις υπάρχουσες δομές– αλλαγής, της οποίας φορείς και εκφραστές ήταν η ολοένα
ανερχόμενη τότε τάξη των αστών αλλά και των εργατών,
το περίφημο Proletariat, ακριβώς μέσα από τις συγκρούσεις τους. Ο Riehl πίστευε και διακήρυττε, ότι η αγροτική
τάξη, με την εδραία συντηρητικότητά της, αποτελούσε το
θεματοφύλακα των εθνικών παραδόσεων, του παραδοσιακού τρόπου ζωής, η προσέγγισή της λοιπόν, η μελέτη και
η αξιοποίησή της θα μπορούσε να προσφέρει ύψιστη ωφέλεια στην κοινωνία και στο έθνος στο σύνολό τους.
Βέβαια σημαντικός αριθμός μεταγενέστερων Γερμανών λαογράφων απομακρύνθηκαν από το συντηρητικό
χαρακτήρα της Λαογραφίας (W.E.Peuckert, A.Spamer), με
κορύφωση τη μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σχολή του
Βausinger, στην Τυβίγγη.
Η ελληνική λαογραφία, η οποία εν πολλοίς ακολούθησε τη γερμανική λαογραφία, στράφηκε επίσης προς τον
ίδιο χώρο και προς τον ίδιο κόσμο, των αγροτών, έστω και
για διαφορετικό λόγο, ο οποίος συνίστατο στην αναζήτηση
σ’ αυτόν, με τη βεβαιότητα, ότι αυτή θα ήταν τελεσφόρος,
των στοιχείων εκείνων, που θα τεκμηρίωναν την ιστορική
συνέχεια του ελληνικού λαού και έθνους, την οποία πολλοί αμφισβητούσαν (το έναυσμα είχε δώσει ο Γερμανός
ιστορικός Φαλλμεράιερ).
Βέβαια η στροφή αυτή προς τη ζωή των αγροτών, ακριβώς επειδή ήταν στροφή προς τη ζωή, επόμενο ήταν (και
σχεδόν νομοτελειακό) να οδηγήσει και σε μιαν αυτονόμηση της μελέτης του αγροτικού χώρου. Για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Γιάννη Αποστολάκη, ο οποίος μίλησε σ’
ένα από τα βιβλία του διεξοδικά για το Νικόλαο Πολίτη,
τον ιδρυτή της ελληνικής λαογραφίας, «η ιδέα του Πολίτη
πως μόνο με την εξέταση των εθίμων θα ήταν τρόπος να
βρεθεί η αλήθεια για το ζήτημα, που τόσο τάραξε την πατρίδα του, είναι ίσα ίσα ό,τι τον ξεχωρίζει από τους άλλους
μορφωμένους της εποχής, που είχαν μαζί του τον ίδιο πόθο
να πολεμήσουν για το ελληνικό όνομά τους και να ρίξουν τις
θεωρίες του Fallmerayer. Οι τελευταίοι δηλαδή είχαν πέσει με τα μούτρα να διορθώσουν τη γλώσσα. Γράφοντας και
μιλώντας την αττική γλώσσα (λέξεις και φράσεις παρμένες
έτοιμες δεξιά κι αριστερά από αρχαία κείμενα) θαρρούσαν
πως αποστόμωναν για πάντα εκείνον που θα παρουσιαζότανε να ειπεί κακό για τη γενιά τους». «Στην πνευματική λοιπόν ατμόσφαιρα της εποχής», λέει ο ίδιος πιο πέρα, «καθώς
ήταν θολή και σκοτισμένη από το φάντασμα και από τους
καπνούς της παλιάς Ελλάδας, η απόφαση του Πολίτη να μελετήσει τα έθιμα και γενικά το βίο των σημερινών Ελλήνων
μοιάζει μακρινό ξαστέρωμα. Εμείς, που ζούμε αργότερα,
είμαστε σε θέση να εχτιμήσουμε το καλό που έκαμε στον
τόπο ο Πολίτης μ’ εκείνη την απόφαση. Όσοι έχουνε καλύτερο πράμα της ζωής του ατόμου ή του λαού την αυτόνομη
πνευματική υπόσταση πρέπει να χρωστάνε μεγάλες χάρες
στον Πολίτη, γιατί οι μελέτες του βοηθάνε το Νεοέλληνα να
σταθεί στα πόδια του».
Με την ιδιοφυΐα του λοιπόν ο Πολίτης, δίπλα στη σημασία και αξία που απέδιδε στη σπουδή της αγροτικής
ζωής για την υπόθεση της «συνέχειας», αναγνώριζε και τη
σημασία και αξία του γεγονότος, ότι στον αγροτικό χώρο
έπαλλε εν πολλοίς η καρδιά της σύγχρονης Ελλάδας, καθ’
εαυτήν, στο σύνολο «του βίου των σημερινών Ελλήνων».
Θυμίζω, ότι ακόμα το 1951, δηλαδή στην πρώτη απογραφή του ελληνικού πληθυσμού μετά τον πόλεμο, ο αστικός
πληθυσμός ήταν ακόμα μόνο το 38,6% του συνολικού πληθυσμού.
Βέβαια, μετά τον πόλεμο άρχισαν οι γνωστές ραγδαίες
εξελίξεις, με κυριότατο γνώρισμα την αστικοποίηση του
αγροτικού πληθυσμού. Και ακριβώς τότε ορισμένοι –όχι
μόνο οι εχθρευόμενοι τη λαογραφία– άρχισαν να θέτουν
το ερώτημα, τι θα γίνει με την επιστήμη αυτή, της οποίας
το κατεξοχήν αντικείμενο έρευνας ήταν ο αγροτικός πληθυσμός.
Στο σημείο αυτό πρέπει να υπενθυμίσω, πως ήδη ο
Πολίτης, δίνοντας ένα γενικό διάγραμμα της λαογραφικής
ύλης, δεν απέκλειε τον εξωαγροτικό χώρο, εφόσον από τότε
(από το 1909 δηλαδή) συμπεριλάμβανε και τον «στρατιωτικόν βίον» αλλά και τα «βιομηχανικά επιτηδεύματα». Και
μετά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο η ελληνική λαογραφία
άρχισε να μελετάει ευρύτερες όψεις και ενότητες αστικής
ζωής, της ζωής δηλαδή «εν άστει». Πρώτην ίσως, μείζονα
έκφραση αυτού του ενδιαφέροντος αποτέλεσε το βιβλίο
του Δημητρίου Λουκάτου Σύγχρονα Λαογραφικά, το 1963.
Και ο Δημήτριος Οικονομίδης στην ίδια δεκαετία, αργότερα, μιλούσε για οικισμούς που ίδρυαν ομάδες από εσωτερικούς μετανάστες στις παρυφές του άστεως (π.χ. συνοικία
Πιθαράδικα από νησιώτες της Κρήτης ή της Σίφνου).
Αλλά εδώ τώρα μιλάμε για την αγροτική ζωή. Η οποία
δεν μπορούμε να πούμε ότι εξαφανίστηκε, ούτε, πιστεύω,
πρόκειται να εξαφανιστεί ποτέ ολοσχερώς, όσες διαδικασίες μετασχηματισμού και αν λάβουν χώρα.
Η λαογραφία μελετάει τις διαδικασίες αυτές. Και ο
υποφαινόμενος έχει εξετάσει τέτοιες περιπτώσεις και,
προπάντων, είχε αναθέσει σε μαθητές του, ως εν ενεργεία
καθηγητής, εκπόνηση σχετικών μελετών. Ως παράδειγμα
τέτοιας επιτυχημένης εργασίας μνημονεύω τη διδακτορική διατριβή του πανεπιστημιακού τώρα Δημητρίου Ράπτη
με θέμα «Το Καναλάκι της Πρέβεζας. Μεταβολές στην
πολιτισμική συμπεριφορά των κατοίκων μιας ηπειρωτικής κοινότητας στην εικοσαετία 1965- 1985» (Ιωάννινα,
1991). Ας μου επιτραπεί να μεταφέρω εδώ τη σελίδα από
την εισαγωγή του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας δίνει επιγραμματικά το περιεχόμενό του, απαρτισμένο από εννέα
κεφάλαια διαταγμένα σε δύο μέρη (τρία στο πρώτο, έξι
στο δεύτερο) και πλαισιωμένο από την εισαγωγή και τα
συμπεράσματα. Μπορούμε έτσι να δούμε και τα σημεία,
απ’ τα οποία εξέτασε το θέμα του:
συνέχεια σ τη σελ. 14
Χοροστάσι
4
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Ανθρωπολογικές πληροφορίες και Λαογραφικές
συγκρίσεις σε ελληνικό περιηγητικό βιβλίο (1883)
του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου,
επίκ. Καθηγ. Ιατρικής και επίτιμου δρα του Παιδαγωγικού Τμήμ. Παν/μίου Αθηνών
Υ
πάρχει μεγάλος αριθμός βιβλίων γραμμένων
από ξένους συγγραφείς, κατά
κανόνα Ευρωπαίους, που σε προηγούμενους αιώνες περιηγήθηκαν
τον ελλαδικό χώρο, τμήμα τότε της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στα
βιβλία των περιηγητών βρίσκουμε
πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες
για το φυσικό τοπίο, για τις κοινωνικές δομές, για τις αντιλήψεις,
τις πίστεις και την καθημερινότητα των πληθυσμών του
χερσαίου και του νησιωτικού χώρου κατά τον 16ο έως
και τον 19ο αιώνα. Τα συγγράμματα αυτά είναι πολύτιμα πέρα από τα άλλα και για τις διασωζόμενες σ’ αυτά
ανθρωπολογικού και λαογραφικού ενδιαφέροντος καταγραφές.
Αντιθέτως, λίγα γνωρίζουμε για Έλληνες περιηγητές
και για τα βιβλία τους – ούτως ή άλλως περιορισμένα σε
αριθμό και συνήθως όχι αμιγώς περιηγητικά. Υπάρχουν
οι πορτολάνοι, βιβλία με πληροφορίες για τα λιμάνια από
ανώνυμους συγγραφείς ή και από επώνυμους, όπως ο
Δημ. Τάγιας (16ος αι.). Ταξιδιωτικό, αν και με επιδράσεις
από τους πορτολάνους λογίζεται και το έργο Οδοιπορικόν του Ιακ. Μηλοΐτη (16ος αι.). Ο Άγγελος Χριστόφορος
(1575-1638) γράφει στα 1619 το Εγκώμιον της Ενδοξοτάτης Μεγάλης Βρετανίας. Καθαρά περιηγητικό έργο από
Έλληνα συγγραφέα έχουμε αρκετά αργότερα, κατά τα
τέλη του 19ου αι., όταν εκδίδεται η Περίληψις Περιηγήσεων του Ποταγού.
Ο περιηγητής γιατρός Π. Ποταγός
Ο Παναγιώτης Ποταγός (1838-1903) γεννήθηκε στη
Βυτίνα. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,
εργάστηκε για σύντομο διάστημα σε νοσοκομείο του
Παρισιού για απόκτηση εμπειρίας και για ακόμα μικρότερο διάστημα στη Στεμνίτσα και τη Βυτίνα για βιοπορισμό. Τις περιηγήσεις του άρχισε τον Νοέμβριο του 1867.
Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, τη Συρία, τη Μεσοποταμία, την
Περσία, το Αφγανιστάν, την Ινδία, την Κίνα, τη Μογγολία, την Ρωσία και άλλους τόπους. Από όσα περιηγητικά έγραψε εκδόθηκαν, με δαπάνες του Πανεπιστημίου
Αθηνών (1883), τα μισά περίπου. Η τύχη του υπόλοιπου
μέρους του έργου του αγνοείται. Ενδιαφέρουσες είναι οι
πληροφορίες που μας παρέχει για περιοχές των σημερινών Ιράκ, Ιράν και Αφγανιστάν, περιοχών που ήταν τότε
πολύ πιο άγνωστες και παρθένες. Και όχι μόνο γι’ αυτό,
αλλά και επειδή μας μεταφέρουν την αμεσότητα της επαφής με τον απλό κόσμο, αλλά –σε άλλο επίπεδο– και με
τους ηγεμόνες των διαφόρων διάσπαρτων εθνοτικών ομά-
δων. Οι πληροφορίες του παίρνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον
καθώς συγκρίνονται με τα αναγραφόμενα από αρχαίους
περιηγητές για τα ελληνιστικά κράτη των διαδόχων του
Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Χοροί ασιατικών εθνοτικών ομάδων
Μεταξύ των εθνοτικών ομάδων που συνάντησε ο
Ποταγός υπήρχαν ορισμένες οι οποίες υποστήριζαν την
καταγωγή τους από τον Μεγαλέξανδρο και τους διαδόχους του. Θυμούνταν και μνημόνευαν το αρχαίο κλέος,
αγνοούσαν όμως το τι είχε συμβεί από τότε γιατί δεν είχαν ξανακούσει για την Ελλάδα. Ο συγγραφέας διακρίνει
στην καθημερινότητά τους στοιχεία που του κινούν το
ενδιαφέρον και τις εμπειρίες: «Πορευόμενος τρίτην φοράν
ήδη δια Τάξιλα διηρχόμην την φοράν ταύτην δια της κατοικουμένης χώρας ποτέ υπό των αγριοφάγων Πουλίνδων […]
εν τη οποία εις σταθμόν ου μακράν του Ινδού [ποταμού],
τελετήν γάμου εκστατικώς περετήρουν τους των κατοίκων
χιτώνας». Ήταν, γράφει, λευκοί, μακροί, με κεντητές τις
παρυφές και τα μανίκια, τους είχαν δε υφάνει με τα χέρια
τους οι γυναίκες της φυλής κατά τον παραδομένο από τις
παλαιότερες γενιές τρόπο και με τα γνωστά τους διακοσμητικά σχέδια. «Αλλ’ ότε είδον να χορεύουσι τον ημέτερον συρτόν αναπεπταμένα έχοντες οι νέοι ερυθρά μάκτρα
[=μαντίλια] επί των ώμων, ετερπόμην μεγάλως ως εάν
έβλεπον Έλληνας χορεύοντας».
Σε άλλον γάμο που έτυχε ο Ποταγός, δυτικά κάποιας
περιοχής που τότε ονομαζόταν Κιρμανσιά Κιουρντιστάν,
είδε χορό που τον χαρακτηρίζει «τυπικό συρτό». Οι χορευτές, άνδρες και γυναίκες, κρατούνταν μεταξύ τους
από τα μικρά τους δάκτυλα και σήκωναν ψηλά τα χέρια
τους: «Τα χειροκροτήματα των χορευόντων εγίνοντο δι’
αγκυλώσεως των μικρών δακτύλων, αι δε χείρες αυτών
προϋψούντο εις το φανερόν».
Κύρια γλώσσα των πληθυσμών ήταν η περσική, κάποιοι όμως μιλούσαν κουρδικά, αφγανικά ή ινδοστανικά.
Ήταν όλοι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, αλλά με την
ταξιδιωτική εμπειρία του ο Ποταγός κάνει μερικές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Παρά τους αυστηρούς θρησκευτικούς κανόνες του Ισλάμ, άνδρες και γυναίκες χόρευαν
μαζί, ενώ οι γυναίκες δεν είχαν κάλυμμα στην κεφαλή,
ούτε έκρυβαν το πρόσωπο. Αυτά, κατά τον Ποταγό, ήταν
δείγμα ότι ο μουσουλμανισμός δεν είχε εκεί βαθιές ρίζες,
αλλά τους είχε επιβληθεί σε πρόσφατο χρόνο. Όπως γράφει δε σε άλλο σημείο, όπου περιγράφει φύλα τα οποία
ανάγουν την καταγωγή τους στους επιγόνους του Αλέξανδρου, οι θεοί τους (: όχι ένας) είχαν έλθει από τα χαμηλά μέρη στα βουνά, όταν οι πληθυσμοί ανέβηκαν στα
βουνά λόγω διαμάχης με τα ντόπια φύλα.
Χοροστάσι
5
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Συγκρίσεις εθίμων μεταξύ λαών και περιοχών
Έχοντας γνωρίσει έθιμα και τελετουργικά δρώμενα σε διάφορες περιοχές και σε λαούς με διαφορετική
προέλευση και πολιτιστική εξέλιξη, θεωρεί αναγκαίο σε
ορισμένες περιπτώσεις να κάνει συγκρίσεις των εθίμων,
είτε αυτά τηρούνται για παραπλήσιους είτε για διαφορετικούς λόγους. Ένα από τα παραδείγματα που επικαλείται είναι η «εορτή των πυρών», δηλαδή οι τελετουργικές
φωτιές που ανάβονται σε διαφορετικές μέρες μεταξύ των
διαφόρων λαών. Οι Κινέζοι λ.χ. ανάβουν πυρές κατά την
«Ημέρα της ζωογόνησης της σφαίρας» [=της γης], που
είναι γι’ αυτούς η πρώτη ημέρα του νέου έτους και συμπίπτει με την 27η Ιανουαρίου του Δυτικού Ημερολογίου.
Κατά την κινεζική αντίληψη την ημέρα αυτή η γη βγαίνει
από τον χειμώνα και αρχίζει και πάλι να θερμαίνεται και
να αναζωογονείται. Προς υποβοήθηση της αναθέρμανσης της γης ανάβουν τις φωτιές, πάνω από τις οποίες στη
συνέχεια πηδούν. Όταν η φωτιά κατακαθίσει χτυπούν τα
αναμμένα κάρβουνα με σιδερένια ραβδία και από τις σπίθες που εκτινάσσονται με το χτύπημα, κάνουν προβλέψεις για τα γεγονότα της χρονιάς που ακολουθεί.
Οι Αρμένιοι και οι Πέρσες γιορτάζουν με άναμμα
πυρράς το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της Μεγάλης
Σαρακοστής. Πηδούν δε πάνω από τη φωτιά και εύχονται όσο εύκολα περνούν από πάνω της, τόσο εύκολα να
ξεπεράσουν και τις επικείμενες ζέστες του καλοκαιριού
που συνδυάζονται όχι μόνο με δυσφορία αλλά και με την
ανάπτυξη πολλών (και κυρίως λοιμωδών) νοσημάτων.
Οι ορθόδοξοι πληθυσμοί της Καππαδοκίας ανάβουν
πυρές την 1η Φεβρουαρίου, ημέρα κατά την οποία τιμάται η μνήμη του μάρτυρα Αγίου Τρύφωνα. Οι Καππαδόκες, έχοντας διατηρήσει αγιασμό από τις 6 Ιανουαρίου,
ραντίζουν με αυτόν τα αμπέλια τους ευελπιστώντας στην
ευδοκίμηση της καλλιέργειας και την καλή σοδειά, με
τη βοήθεια του Αγίου Τρύφωνα που ήταν, όπως γράφει ο
Ποταγός, «κλαδούχος».
Οι Σύριοι Ελληνορθόδοξοι ανάβουν πυρές την 23η
Ιουλίου, παραμονή της γενέθλιας ημέρας του Προφήτη Ιωάννη του Προδρόμου και πηδούν πάνω από αυτές
τις φωτιές. Είναι μια τελετή που έχει διασπορά σε ευρύτερη γεωγραφική έκταση, καθώς τελείται επίσης στον
Πόντο και στο σύνολο του ελλαδικού χώρου, καθώς συνεχίζει ανάλογα αρχαιότερα, προχριστιανικά δρώμενα.
Το άναμμα της πυρράς δεν αποτελεί μόνο πυρολατρικό
κατάλοιπο, αλλά και μια ευκαιρία να κοπούν και να καούν ξερόχορτα, που μπορεί να έκρυβαν φίδια, ποντίκια
κ.λπ. ή και να ευνοήσουν την ανάπτυξη πυρκαγιάς. Κι
ακόμα έδινε την ευκαιρία να ριχτούν στη φωτιά άχρηστα
στρώματα, παλιά σανίδια κρεβατιών, έπιπλα και άλλα
άχρηστα οικιακά αντικείμενα που συχνά ήταν φορείς παρασίτων. Δεν γνωρίζω για τη Συρία (ούτε αναφέρει κάτι
σχετικό ο Ποταγός), αλλά σε διάφορα μέρη στην Ελλάδα πηδώντας τη φωτιά έλεγαν: «έξω ψύλλοι και κορέοι/
νά ’μπουν οι νοικοκυραίοι» ή «…μέσα οι νοικοκυραίοι»,
τονίζοντας και μια απώτερη υγειονομική συμβολή του
εθίμου. Συγχρόνως, με το άναμμα της πυρράς τιμάται και
η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννη του Προδρόμου που
προσονομάζεται και Ριγολόγος, επειδή θεωρείτο προστάτης και θεραπευτής της ελονοσίας και του (πυρετικού)
ρίγους που αυτή προκαλούσε. Ήταν δε η πιο κατάλληλη
εποχή για λήψη μέτρων προφύλαξης και προστασίας από
τη νόσο. Κι αυτό γιατί τα νερά που λιγόστευαν γίνονταν
στάσιμα, η ζέστη ευνοούσε την ανάπτυξη των κουνουπιών και, με τα τσιμπήματά τους, την αύξηση της μετάδοσης ελονοσίας.
Μετά το τελετουργικό πήδημα των πυρών οι κοπέλες
(το ίδιο στη Συρία, τον Πόντο και την Ελλάδα) έριχναν
τον «κλήδονα». Σε πήλινο δοχείο με νερό από πηγάδι,
που το έφερναν χωρίς να μιλήσουν (το «αμίλητο νερό»)
έριχναν μέσα κάποιο προσωπικό τους μικροαντικείμενο.
Στη συνέχεια «σφράγιζαν τον κλήδονα» και τον άφηναν
όλη τη νύχτα στην ύπαιθρο για να τον «δουν» τα αστέρια.
Την επόμενη μέρα, ανοίγοντας τον κλήδονα, τραγουδούσαν ή διάβαζαν δίστιχα, καθένα από τα οποία εκλαμβανόταν ως οιωνός για την κοπέλα της οποίας το αντικείμενο ανέσυραν εκείνη την ώρα.
Στον Πόντο, γράφει ο Ποταγός, «μετά το θερινόν ηλιοτρόπιον ήτοι την 23ην Ιουνίου, παραμονήν των γενεθλίων του Προφήτου Προδρόμου», ετελείτο και κάποιο άλλο
δρώμενο: «Οι μεν παίδες ρίπτουσι δια των θυρών εις τας
οικίας των γειτόνων και συγγενών λίθους λέγοντες “Του
λουτρόπου τρόπου ήλιο, που γυρίζει σε καλό μας/ σα σέτερα και σα μέτερα”…» Θεωρούσαν δηλαδή την τροπή
του ήλιου ως αφετηριακό σημείο για την τροπή, το γύρισμα της τύχης σε καλό, τόσο για τους άλλους όσο και
για τους ίδιους. Συνεχίζει δε την αναφορά για την ίδια
περιοχή, η αφήγηση του Ποταγού: «…αι δε γυναίκες το
εσπέρας άπτουσι [=ανάβουν] πυρράς και ταύτας πηδώσαι
λέγουσιν: “εξέβαμαν ας τον κακόν χρόνον και εσέβαμεν
ες τον καλόν”…» Δηλαδή, «βγήκαμε από τον κακό χρόνο
και μπήκαμε στον καλό».
Είναι φανερός από τα στοιχεία αυτά ο διαβατήριος
χαρακτήρας των εθίμων και η αναδρομή στη μακρινή
ανάμνηση της προχριστιανικής αρχαιότητας, όταν το νέο
έτος άρχιζε από το θερινό ηλιοτρόπιο. Ένα ακόμα έθιμο
που αναφέρει ο Ποταγός υποστηρίζει τα όσα ήδη αναφέρθηκαν: μετά το πήδημα της φωτιάς, οι γυναίκες άναβαν κεριά στα παράθυρα του σπιτιού τους, με το ίδιο ευχετήριο πνεύμα. Απαραίτητο συμπλήρωμα των τελετών
ήταν και εδώ ο κλήδονας, που «κλείδωνε», διανυκτέρευε
και άνοιγε όπως ήδη έχει εκτεθεί.
Προεπιστημονικές καταγραφές
Δεκαπέντε συνολικά χρόνια κράτησαν τα ταξίδια του
Ποταγού. Οι παρατηρήσεις που δημοσίευσε (μέρος μόνο
των όσων έγραψε) δεν εστιάζονται σε καθαρά γεωγραφικές ή επιστημονικές παρατηρήσεις. Εκτός από το φυσικό
τοπίο, τον ενδιαφέρει (και ίσως περισσότερο) το κοινωνικό τοπίο, οι άνθρωποι των τόπων που επισκέφθηκε. Μ’
αυτό, λοιπόν, το πνεύμα περιλαμβάνονται στο βιβλίο του
στοιχεία κοινωνικής ανθρωπολογίας και λαογραφίας και
όχι από γνώση της νέας επιστήμης που ξεκινούσε.* Έτσι
οι καταγραφές του όπως και οι τοπικές και χρονικές συγκρίσεις πρέπει να θεωρηθούν ως δείγματα της προεπιστημονικής λαογραφίας στην Ελλάδα.
* Πηγή: Περίληψις Περιηγήσεων Ποταγού», τόμ. α΄, Εν Αθήναις, εκ του
τυπογραφείου Α. Κτενά, 1883. [Έκδοση με δαπάνη του Πανεπιστημίου Αθηνών, επί πρυτάνεως Π. Γ. Κυριακού, σελ. 704+αναδιπλούμενος
πίνακας. Δεν εκδόθηκε δεύτερος τόμος].
Χοροστάσι
6
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Το δημοτικό τραγούδι του Γεφυριού της Άρτας
σε ποντιακή παραλλαγή και παραλλαγή
του Ελλαδικού χώρου. Ομοιότητες και διαφορές*
του Κώστα Κονταξή,
επίκ. καθηγητή Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας
Ο
καθορισμό του αρχικού γεφυριού και στον τόπο όπου
βρίσκεται. Τα συχνότερα ονόματα που απαντούν μέσα
δείξει τις αναλογίες, τις στις παραλλαγές του τραγουδιού είναι τρία: Της Τρίχας
ομοιότητες και τις διαφορές που το Γεφύρι ή το Τρίχινο Γεφύρι, της Άρτας το Γεφύρι και
υπάρχουν στις δύο κύριες παραλ- στην Άδανα Γεφύρι.
Έτσι, διακρίνονται δύο ομάδες: η μία με καθορισμένα
λαγές του δημοτικού τραγουδιού
Του Γεφυριού της Άρτας και να γνωστά τοπωνύμια (η Άρτα, η Άδανα) και μία με όνοκαταδείξει ότι οι διαφορές είναι μα προσηγορικό, άσχετο εντελώς με υπαρκτά τοπωνύκύριο γνώρισμα των παραλλαγών μια, παράδοξο για όνομα γεφυριού και, όμως, απλωμένο
που, συχνά, είναι αυτοδύναμες στους περισσότερους ελληνικούς τόπους.
Όλες αυτές οι ενδείξεις, παρατηρεί ο Κώστας Ρωμαίως τραγούδια διαφορετικά.
Δημοτικά τραγούδια, γνωστά σε όλους ή στους περισ- ος, «υποδηλώνουν ότι το όνομα “Τρίχινο” ή “της Τρίχας”
σότερους λαούς της Βαλκανικής υπάρχουν σε βαθμό ικα- φαίνεται να ανήκει στο παλαιότερο υπόστρωμα της ονομανοποιητικό. Από όλα, όμως, δύο είναι εκείνα που, ίσως, τολογίας του τραγουδιού, ενώ τα τοπωνύμια Άρτα και Άδαέχουν σημειώσει τη μεγαλύτερη διάδοση σε ολόκληρη να ίσως μπήκαν μεταγενέστερα, και τούτο από τη φυσική
τη Βαλκανική. Και τα δύο είναι ελληνικά, προέρχονται λαϊκή επιθυμία για κάτι το πιο συγκεκριμένο».
Στον Πόντο, το «Γεφύρι της Τρίχας» κατά την επιαπό τον περίφημο κύκλο των Παραλλαγών και βάση
τους έχουν λαϊκές δοξασίες, αντίστοιχες με το περιεχό- κρατέστερη άποψη, τοποθετείται στα αριστερά του δημοσίου δρόμου Τραπεζούντοςμενο τους. Τα δύο αυτά είναι
Ερζερούμ και σε απόσταση
το τραγούδι του Γεφυριού της
δεκαοκτώ, περίπου, χιλιομέΆρτας και το τραγούδι του Νετρων από την Τραπεζούντα,
κρού αδελφού. Για το δεύτερο
στη θέση Πιχιρτζή-Γεσίρογλου.
έχει προηγηθεί η γνωστή και
Το γεφύρι έχει μήκος τριάντα,
μεγάλη μελέτη του Νικολάπερίπου, μέτρα και πλάτος ένα,
ου Πολίτη. Για το πρώτο, η
σχεδόν, μέτρο. Έχει μόνο μια
σχετική εργασία, ιδίως η συκαμάρα. Είναι κατασκευασμέγκριτική δεν έχει προχωρήσει
νο με το σύστημα των «τοξοειαξιόλογα.
δών δια σφηνών γεφυρώ», που
Το 1902 δύο ξένοι επιστήανάγεται στον 6ο π.Χ. αιώνα.
μονες, ο L. Seinean και ο K.
Ο διαβάτης περνά το γεφύρι
Dieterich, καθένας ανεξάρτημε πολλή προσοχή και πάντοτε
τα από τον άλλο, εξετάζουν
πεζός.
το θέμα του τραγουδιού του
Της Άρτας το Γεφύρι
Γεφυριού της Άρτας. Η μελέ1. Ομοιότητες
τη τους ακολουθεί συγκριτική μέθοδο. Και προσπάθεια
τους είναι να διαπιστώσουν, ποια από τις διάφορες βαλΠολλές οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο, πιο χαρακανικές παραλλαγές του τραγουδιού είναι η αρχαιότερη κτηριστικές παραλλαγές του τραγουδιού. Ειδικότερα:
και από την οποία προήλθαν οι άλλες. Ο Seinean δέχεται ότι το τραγούδι έχει ρουμανική την προέλευση του,
1.1. Ο μύθος και στις δύο παραλλαγές, έχει δύο βαθύενώ ο Dieterich, διαπιστώνει, σωστά, ότι στο τραγούδι τερες ηθικές, κοινωνικές και ψυχολογικές προεκτάσεις,
αυτό πρέπει να είναι αρχικά ελληνικό και ότι από αυτό οι οποίες δεν παύουν να ισχύουν και σήμερα. Συμβολίπροήλθαν τόσο οι ρουμανικές, όσο και οι σερβικές, βουλ- ζουν την έννοια και το περιεχόμενο των μεγάλων κοιγαρικές και αλβανικές παραλλαγές. Στις ελληνικές πα- νωνικών έργων, που απαιτούν θυσίες υπέρτατες. Ζητούν
ραλλαγές –ανέρχονται, περίπου, στον αριθμό των εκα- από τους πρωταγωνιστές, τους πρώτους στη μεγάλη προτόν εξήντα– το είδος του κτίσματος επαναλαμβάνεται, σπάθεια, να επιτελέσουν το χρέος τους, με αυταπάρνηση
επίμονα, ότι είναι γεφύρι. Διαφορά υπάρχει μόνο στον για χάρη του κοινωνικού συνόλου. Και στις δύο παραλ-
στόχος της ανακοίνωσης αυτής είναι να ανα-
* Η ανακοίνωση αυτή έγινε στις 2-9-2009 στην Άρτα,
στο πλαίσιο του 15ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ποντιακών Συλλόγων για την Εθνική Αυτογνωσία.
Χοροστάσι
7
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
λαγές το γεφύρι θα «στεριώσει», θα «στέκει» με τη θυσία
της γυναίκας του πρωτομάστορα:
…και μη στοιχειώσατε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα…
αναγγέλλουν τα πουλιά στην ηπειρωτική παραλλαγή.
Την καλή του αποφασίζει να δώσει στο στοιχειό της
Δρακολίμνης ο πρωτομάστορας για να «στέκει» της Τριχιάς το Γεφύρι:
…ντο δις με, πρωτομάστορα, στερένω το γεφύρι σ’;
Αν δίγω σε την καλή μου καλύτερην ευρήκω!…
Σύμφωνα με παρατήρηση του Νικολάου Πολίτη, η
υπόθεση του τραγουδιού έχει την αρχή της σε παλαιότατη
δοξασία πολλών λαών, ότι για να στεριώσει ένα οικοδόμημα και να προφυλάσσεται από τους κινδύνους πρέπει
να χτιστεί ζωντανό πλάσμα στα θεμέλια ή στους τοίχους
του. Η ψυχή του θύματος, με την υπεράνθρωπη δύναμη
που έχουν οι ελεύθερες από το σώμα ψυχές, γίνεται το
στοιχείο που προφυλάσσει από κινδύνους το οικοδόμημα
και τιμωρεί εκείνους που επιχειρούν να το βλάψουν.
1.2. Με προθυμία και στις δύο παραλλαγές, δέχεται
η γυναίκα του πρωτομάστορα να εκτελέσει την επιθυμία
των πολλών και του άντρα της:
…Μάστορα, μην πικραίνεσαι κ’ εγώ να πα’ σ’ το φέρω,
εγώ να μπω, κ’ εγώ να βγω, το δαχτυλίδι να ’βρω…
τραγουδά ο στοχαστής της παραλλαγής του ελλαδικού
χώρου.
Τραγουδώντας «κατηβαίν» τις πέντε πρώτες οργιές η
γυναίκα του πρωτομάστορα στην ποντιακή παραλλαγή:
…Πέντε οργέας κατηβαίν’ και με την τραβωδίαν…
1.3. Εξαιρετικά πετυχημένο είναι το «εύρημα» του
δημοτικού ποιητή για το χαμένο δαχτυλίδι, και στις δύο
παραλλαγές. Αν αφαιρεθούν τα στέφανα του γάμου, που
βρίσκονται στο σπίτι, πλάι στα εικονίσματα, κανένα
άλλο σύμβολο δεν υπήρχε που να μπορούσε να συγκλονίσει περισσότερο την αφοσιωμένη σύζυγο:
…Το δαχτυλίδι του’ πεσε στην πρώτη τη καμάρα
…Καλή μ’ ακεί ’ς σο Δρακολίμν’ ρουξεν το δαχτυλίδι μ’…
1.4. Η νέα γυναίκα, και στις δύο παραλλαγές, στην
αποκάλυψη της προμελέτης απάτης, γελασμένη σ’ αυτά
τα ιερά και τα όσια που πίστευε για το στέρεο συζυγικό
δεσμό, ξεσπά σε δίκαιη και αγανακτισμένη κατάρα, χρησιμοποιώντας εικόνες διαφορετικές:
…Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γεφύρι,
κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες…
…Άμον το τρομάζ’ν τα γόνατα μ’, να το τρομάζ’ το γεφύρι σ’
κι άμον το σείουν τα μαλλά μ’, να σείουν οι διαβάτοι…
1.5. Ενώ η γυναίκα του πρωτομάστορα, στο χαροπάλεμα της, καταριέται, και στις δύο παραλλαγές, όπως ειπώθηκε, το γεφύρι, όταν της θυμίζουν ότι έχει αδερφό ή
αδέρφια -στην ποντιακή παραλλαγή- στην ξενιτιά και θα
κινδυνεύσουν στο πέρασμα του τρεμάμενου γεφυριού,
ανακαλεί τη δίκαιη κατάρα, μετατρέποντας την σε ευχή:
…Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι,
κι αν πέφτουν τα’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες…
…Κι άμον το στέκ’ νε τα γόνατα μ’, να στέκει το γεφύρι,
κι άμον το στέκ’ νε τα μαλλα μ’ να στέκ’ νε οι διαβάτοι…
Γέφυρα της ζωής των δικών της, ενσάρκωση του χρέους και της θυσίας, η γυναίκα που κάνει το δυνατό χτίσιμο των γεφυριών της Άρτας και της Τρίχας, δεν είναι
πρόσωπο θυσίας, ύστερα από άνωθεν εντολή με αίτιο τη
θέληση του άντρα για την πραγμάτωση του κατορθώματος της εκστρατείας, όπως η Ιφιγένεια στην αρχαιότητα·
είναι το πρόσωπο που γίνεται τραγικό για την ευτυχία
των δικών του, όταν την αντίθεση του στη θυσία αντικαθιστά η συνείδηση του χρέους. Το τραγικό πρόσωπο
γεννιέται μέσα στη σύγκρουση ηθικών αξιών και συναισθημάτων.
1.6. Αλλά και όλης της οικογένειας της γυναίκας του
πρωτομάστορα η μοίρα είναι τραγική, και στις δύο παραλλαγές. «Κακογραμμένες» οι τρεις αδελφές στη παραλλαγή του ελλαδικού χώρου, «καταραμένοι» οι τρεις
αδελφές στην ποντιακή παραλλαγή, αφού όλες και όλοι
τους «έχτισαν» από ένα γεφύρι:
…Τρείς αδερφάδες ήμασταν, και οι τρείς κακογραμμένες,
η μια ‘χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη,
κι εγώ η πλιο στερνότερη της Άρτας το γιοφύρι…
Περιοχές του Πόντου, αναφέρονται ως κτίσματα,
όπου «στείχειωσαν» τα «τρι αδέλφια» στην ποντιακή
παραλλαγή:
Τρί’ αδέρφια έμ’ νες εμείς και οι τρει’ καταραμένοι,
είνας έχτ’σεν την Αδεσαν κι άλλε το Δεβασίρι(ν)
κι εγώ η ρισκατάρατος τη Τρίχας το γεφύρι(ν)…
1.7. Τέλος, και στις δυο παραλλαγές, ο λαϊκός στοχαστής αποφεύγει τη σκηνή του θανάτου της γυναίκας,
της «κάλης» του πρωτομάστορα. Σαν τον αρχαίο τραγικό, προσπαθεί να μην παρουσιάσει στη σκηνή, ποτέ, το
φρικτό και το αποτρόπαιο. Αφήνει τον ακροατή του τραγουδιού να συνθέσει εκείνος τις αποτρόπαιες σκηνές· να
ακούσει, αν θέλει, τις ύστατες κραυγές της γυναίκας που
χτίζεται. Δεν τις περιγράφει εκείνος.
2. Διαφορές
Αρκετές, όμως, και οι διαφορές που μπορούν να εντοπισθούν στη συγκριτική ανάλυση των δύο παραλλαγών.
Αναλυτικότερα:
2.1. Σαράντα πέντε είναι οι μάστοροι και εξήντα οι
μαθητάδες, οι οποίοι, με επικεφαλής τον πρωτομάστορα,
χτίζουν το γεφύρι στο ποτάμι της Άρτας. Ένας αδιάκοπος
κύκλος, ματαιοπονίας είναι οι προσπάθειές τους, αφού
χτίζουν την ημέρα και τη νύχτα το γεφύρι γκρεμίζεται:
Σαράντα πέντε μάστοροι, κι εξήντα μαθητάδες
γιοφύρι νε θεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι
……………………………………………….
Μοιρολογούν οι μάστοροι και κλαίν’ οι μαθητάδες…
Αντίθετα, στην ποντιακή παραλλαγή δούλευαν «χίλιοι
μάστοροι και μύριοι μαθητάδες»:
Ακεί πέραν ‘ς σο Δρακολίμν’, ‘ς ση Τρίχας το γεφύρι (ν)…
Δούλευαν χίλιοι μάστοροι και μύριοι μαθητάδες…
2.2. Όμως, «εκεί» μόνο οι μαθητάδες έκλαιγαν για
τους κόπους τους – οι μαστόροι ήταν χαρούμενοι, αφού,
με τη συνέχεια της κατασκευής, θα αυξάνονταν το εισόδημά τους, θα πλήθυνε ο μισθός τους:
Οι μάστοροι εχαίρουσαν, θενά πλεθύν’ η ρόγα,
οι μαθητάδες έκλαιαν, τσι κουβαλεί λιθάρα…
8
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Πιάνει μηνάει της λυγερής με το πουλί τ’ αηδόνι.
2.3. Με έναν «από μηχανής θεό», με το προφητικό
πουλί των δημοτικών μας τραγουδιών, αποκαλύπτεται,
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,
στην παραλλαγή του ελλαδικού χώρου, η αλήθεια και
Αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το ποτάμι…
μαζί η προσταγή να «χτίσουν» στα θεμέλια του γεφυριού
Αντίθετα, στην ποντιακή παραλλαγή ο πρωτομάστοτη γυναίκα του πρωτομάστορα:
ρας στοχάζεται:
Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει.
Κι ατός ο πρωτομάστορας νουνίζ’ νύχταν κ’ ημέραν…
Και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
Στο μήνυμά του προς την «κάλη» του βιάζεται. Δεν
Παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα…
προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Της μηνάει με τρόπο αυΑποκάλυψη τέτοια δεν υπάρχει στην ποντιακή πα- στηρό να βρεθεί «αγλήγορα» στη Δρακολίμνη, αφού πάει
ραλλαγή. Ο Πόντιος πρωτομάστορας αντικρίζεται με το το Σάββατο στο λουτρό, την «Κερεκήν ’ς σο γάμον και
δαιμονικό πνεύμα του ποταμού, κάνει διάλογο μαζί του: την Δευτέραν το πουρνόν αδά ας ευρισκάται».
Ντο δις με πρωτομάστορα, και στένω το γεφύρι σ’;
2.5. Στο τραγούδι του Γεφυριού της Άρτας τη βαρυΑπαντώντας στις επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις του
δαίμονα, ο πρωτομάστορας δηλώνει πως δεν μπορεί να θυμία του πρωτομάστορα την ανακοινώνουν οι άλλοι
δώσει ούτε τον κύρη του, τον πατέρα του, ούτε τη μάνα μαστόροι με το πρόσχημα του χαμένου δαχτυλιδιού. Ο
του, ούτε τα αδέρφια του, ούτε τα παιδιά του, αφού εί- ίδιος παρακολουθεί βουβός τη σκηνή, παλεύοντας με την
ναι πρόσωπα, που, αν τα θυσιάσει, δεν μπορεί πια να τα κρυφή «φουρτούνα» της καρδιάς του:
έχει.
Το δαχτυλίδι του ’πεσε στην πρώτη την καμάρα,
Για να στεριώσει, όμως το γεφύρι πρέπει να θυσιαστεί Και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά ’βρει;
αγαπημένο πρόσωπο του πρωτομάστορα. Το δαιμονικό
του ποταμού δεν υποχωρεί. Απαιτεί θυσία και αναγκάζει
Στης Τρίχας το Γεφύρ’, ο πρωτομάστορας δε μεταθέτει
τον πρωτομάστορα να φανεί σκληρός και χωρίς αισθήευθύνες.
Μιλά ο ίδιος στη γυναίκα του, ζητώντας, έμμεματα, να δείξει πως πεσα, από την ίδια να κατεβεί
ριφρονεί τη γυναίκα του,
στο ποτάμι, έστω και αν,
δηλώνοντας ότι θα τη
από ανάγκη, δεν μπορεί
θυσιάσει, αφού μπορεί
να πει όλη την αλήθεια:
να βρει καλύτερη:
Κάλη μ’ , ακεί ’ς σο
Αν δίγω σε την κάλη μου,
Δρακολίμν’ ρούξεν
καλύτερον ευρήκω!
το δαχτυλίδι μ’,
Προσεκτικότερη,
Εκεί τη κυρούμ’
όμως, παρατήρηση του
το πουγγίν, τη μάνα μ’
στίχου οδηγεί σε διαφοτο λογάρι,
ρετικό στοχασμό. ΔέχεΕκεί π’ εμπαίν’ και
ται ο πρωτομάστορας τη
παίρατα, ας εχ’ εμέν
φοβερή πρόκληση της
κ’ εκείνα…
σκοτεινής δύναμης και
απαντά, με τον ίδιο τρόΤης Τρίχας το Γεφύρι
2.6. Τέλος, στην ποντιπο, σ’ αυτή. Της συμπεριφέρεται με σαρκασμό, δείχνει να την υποτιμά. Η στιγ- ακή παραλλαγή η γυναίκα που κατεβαίνει στην κοίτη του
μή είναι δραματική. Δε φανερώνει, όμως, τον πόνο του. ποταμού, «πέντε οργέας… με την τραβωδίαν, και άλλα
Αναλογίζεται τις ευθύνες του και αποφασίζει. Θυσιάζει πέντε (…) με τη μοιρολοΐαν» , δε θρηνεί τα νιάτα και την
ένα κομμάτι της ψυχής του, την «κάλην» του, στήνοντας ομορφιά της που χάνει, αλλά κλαίει το μικρό παιδί της
το γεφύρι, μόνιμο και θαυμαστό κατόρθωμα της λαϊκής που άφησε να κοιμάται στην κούνια. Το μητρικό φίλτρο
αρχιτεκτονικής στους αιώνες. Γίνεται πρόσωπο τραγικό, κυριαρχεί και την ύστατη στιγμή της ζωής της, τη στιγμή
που παραμένει στη ζωή, χωρίς, ουσιαστικά, να ζει πια, της άδικης θυσίας της στην πικραμένη καρδιά της, κάτι
που δεν απασχολεί τη γυναίκα που «στεριώνει» το ηπειαλλά και χωρίς να πεθαίνει.
Σκοπός του να νικήσει το δαιμονικό πνεύμα, απαντώ- ρώτικο γεφύρι:
ντας του, με πόνο ψυχής:
Κι αρ’ κι πονώ τα κάλλα μου κι αρ’ κι πονώ τη νέτε μ’,
Πονώ και κλαίω το πουλί μ’ τ’ εσένα κοιμισμένον…
Αν δίγω σε την κάλη μου, καλύτερον ευρήκω!
2.4 Διαφορετική είναι, στις δύο παραλλαγές, η αντίδραση του πρωτομάστορα στο φοβερό μήνυμα. Στην
παραλλαγή του ελλαδικού χώρου ο πρωτομάστορας, με
ραγισμένη την καρδιά «πέφτει του θανάτου». Γεμάτος
στοργή και αγάπη για τη γυναίκα του της «μηνάει» να
μη βιαστεί, να πάει, όσο γίνεται, πιο αργά στης Άρτας το
ποτάμι. Είναι το μόνο που μπορεί να κάνει τη δύσκολη
αυτή στιγμή της συμφοράς. Στην αργοπορία της στηρίζει
τις τελευταίες του ελπίδες πως κάτι μπορεί, στο μεταξύ,
να αλλάξει:
Τ’ άκουσ’ ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.
Ο περιορισμένος χρόνος μιας ανακοίνωσης δεν επιτρέπει την ολοκλήρωση του θέματος που επιλέξαμε.
Στις παραλλαγές που εξετάστηκαν υπάρχουν βασικές
ομοιότητες, αναλογίες, αλλά και διαφορές. Οι ομοιότητες αποδεικνύουν πως οι παραλλαγές προήλθαν από την
ίδια αρχική παραλογή, η οποία διαδόθηκε όχι μόνο στον
ελλαδικό και το μικρασιατικό χώρο, αλλά και στους λαούς της Βαλκανικής. Οι διαφορές είναι, σίγουρα, κύριο
γνώρισμα των παραλλαγών, που, συχνά, και κατά την
άποψη του Κ. Τσαγγαλά, είναι αυτοδύναμες και αυτόνομες σαν διαφορετικά τραγούδια.
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
9
Ο Μίκης Θεοδωράκης
για την Εθνική συνείδηση και τον Πατριωτισμό
Μια απάντηση στη Θ. Δραγώνα και τους ομοϊδεάτες της μέσω του διαδικτύου
προς όλο τον Ελληνισμό στις 21-12-2009
Δ
ιάβασα στο Βήμα και τα
Νέα τις συνεντεύξεις σας, οι
οποίες όμως κινούνται μονάχα γύρω από δυο-τρεις φράσεις
που σας αποδόθηκαν εδώ και πολύ
καιρό, για να διαψευσθούν ύστερα
από μεγάλη και αδικαιολόγητη καθυστέρηση.
Οι συνεντεύξεις αυτές και η μεγάλη προβολή τους (σε συνδυασμό
με τη φίμωση των αντιθέτων απόψεων) δεν πετυχαίνουν τίποτε άλλο παρά να αποκαλύπτουν στον ελληνικό λαό τους πανίσχυρους φίλους σας
στα ΜΜΕ αποδεικνύοντας το εύρος και τα ερείσματα
αλλά και τον συντονισμό της προσπάθειας που εξυφαίνεται με στόχο την αλλοίωση της εθνικής-ελληνικής
μας ταυτότητας. Καθώς και τον τρόμο που δημιουργεί η
αυξανόμενη παλλαϊκή αντίδραση στις απόψεις σας, που
ακυρώνει την αρχική σας προσπάθεια να εκμεταλλευθείτε την αντίδραση του κ. Καρατζαφέρη βαφτίζοντας
όσους διαφωνούν «ακροδεξιούς».
Τρόμος που φτάνει σε σημείο να προκαλεί συμπτώματα της «Λύσσας-Σόρος» σε υποταχτικούς κονδυλοφόρους όπως σ’ αυτόν τον δυστυχή κ. Χάρη σε σημερινό
(9.1.10) ένθετο αθηναϊκής εφημερίδας.
Επειδή τυχαίνει να είμαι ένας από τους πρωτεργάτες
αυτής της εκστρατείας για την ενημέρωση του ελληνικού
λαού με ρίζες βαθιές στην αληθινή ελληνική Αριστερά
από την εποχή του ΕΑΜ, θα ήμουν ο τελευταίος που θα
επέτρεπα στον οποιονδήποτε να καπηλευτεί τη λέξη και
την έννοια «πατρίδα».
Το ΕΑΜ και το τότε ΚΚΕ κατέκτησε την εμπιστοσύνη του 70% του λαού μας για την πίστη του και τους αγώνες του για τη Λευτεριά της ελληνικής πατρίδας και την
αναγέννηση του ελληνικού έθνους. Με την πεποίθηση
ότι υπηρετούμε τα ιδεώδη των Ελλήνων για την ελευθερία και την δημοκρατία από τα βάθη των αιώνων και φτάνοντας ως το «Ελευθερία ή Θάνατος» του Κολοκοτρώνη,
ορθώσαμε το ανάστημά μας και αναμετρηθήκαμε με το
όπλο στο χέρι, με την πιο φονική δύναμη που γνώρισε
ποτέ η ανθρωπότητα: την χιτλερική Βέρμαχτ, τα ναζιστικά Ες-Ες και τη Γκεστάπο, με αμέτρητες θυσίες σε αίμα,
βασανισμούς και διώξεις. Ενώ παράλληλα και μέσα σ’
εκείνες τις σκληρές συνθήκες τιμούσαμε και τρεφόμαστε με τον ελληνικό πολιτισμό για τον οποίο είμαστε περήφανοι και συγχρόνως οραματιζόμαστε τη μελλοντική
κοινωνία της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της «πανανθρώπινης λευτεριάς».
Αυτή υπήρξε ως σήμερα η γνήσια και μοναδική Αριστερά, όπου οι λέξεις «έθνος» και «πατρίδα» ήταν για
μας δόξα και τιμή και όχι ντροπή όπως τις κατάντησαν
χτες και σήμερα ορισμένα γκρουπούσκουλα και ομάδες
«διανοουμένων» που στο όνομα της Αριστεράς ντροπιάζουν με τις «ιδέες» και τα καμώματά τους, τους αγώνες
και τις θυσίες μας, ενώ δηλητηριάζουν την ανύποπτη νεολαία μας, που η νικήτρια και θριαμβεύουσα ακόμα και
σήμερα εθνικοφροσύνη κρατάει στα σκοτάδια, έχοντας
καταδικάσει σε λήθη τη σύγχρονη ιστορία μας.
Όμως η ακτινοβολία εκείνων των ηρωικών χρόνων,
αψηφώντας όλα τα εμπόδια, εξακολουθεί να εμπνέει το
λαό μας, γι’ αυτό και η αντίθεση στη συστηματική απόπειρα που επιχειρείται εδώ και καιρό με στόχο την ουσιαστική ανατροπή της ελληνικής ιστορίας, είναι καθολική
και δεν συνδέεται με την α΄ ή τη β΄ πολιτική παράταξη
αλλά με το σύνολο των Ελλήνων, που γαλουχήθηκε με
μια συγκεκριμένη και βαθιά ριζωμένη άποψη για το τι
είναι πατρίδα, τι είναι Ελλάδα, τι είναι ιστορία, τι είναι
ελληνικός λαός και ελληνικό έθνος.
Κι ακόμα γνωρίζει καλά –γιατί τα βιώνει– ποια είναι
τα βασικά ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία που μας διέπλασαν από το ’21 έως σήμερα.
Αρνούμενοι και κατεδαφίζοντας όλα αυτά που μας
έκαναν αυτούς που είμαστε χτες, προχτές και σήμερα,
με το πρόσχημα μιας δήθεν επιστημονικής αναθεώρησης
της ιστορικής πραγματικότητας, όπως αποδεικνύεται σε
κάθε σελίδα του βιβλίου σας Τι Είναι η Πατρίδα μας; στην
ουσία αμφισβητείτε οτιδήποτε θετικό έπραξε ο λαός αυτός σε όλους τους τομείς του εθνικού μας βίου κατά τη
διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.
Με το βιβλίο σας αποδομείτε τις ιδέες, πεποιθήσεις,
τα «πιστεύω», σε σχέση με το ελληνικό έθνος και τις ρίζες
του, δηλαδή όλα αυτά που ενέπνευσαν και παρακίνησαν
τον λαό μας. Όμως, αν στις αρχές του 19ου αιώνα δεν
υπήρχαν οι ιδέες για τη συνέχεια του ελληνικού έθνους
και όλα τα «πιστεύω» που εσείς σήμερα απορρίπτετε
ως άνευ ουσιαστικού περιεχομένου και εκτός ιστορικής
πραγματικότητας, τότε δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν η
Επανάσταση του ’21, το κίνημα του Φιλελληνισμού, το
δημοκρατικό κίνημα του Μακρυγιάννη, η αποπομπή του
Όθωνα, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Εθνική Αντίσταση. Δεν
θα υπήρχε ο Άρης Βελουχιώτης. Και όχι μονάχα αυτός,
γιατί σύμφωνα με κείνα που επιχειρείτε να διδαχθούν τα
παιδιά μας, δεν θα υπήρχε ούτε ένας αντάρτης, μιας και
ΟΛΟΙ πήραν τα όπλα για την Ελλάδα και την Πατρίδα.
Ενώ αν είχαν τα μυαλά τα δικά σας, δηλαδή εξέταζαν
το «επιστημονικώς ορθόν», θα τα βρίσκανε μια χαρά με
τους Γερμανούς που εξ άλλου το μόνο που ζητούσαν από
μας ήταν να τους παραχωρήσουμε την άδεια χρήσης των
λιμανιών και των αεροδρομίων μας.
Κατά τον ίδιο τρόπο δεν θα υπήρχαν οι δημοκρατικοί
αγώνες και η Αντίσταση κατά της χούντας. Δεν θα υπήρχαν
ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο Καλομοίρης, ο Καζαντζάκης, o Σικελιανός, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος,
ο Τσαρούχης, ο Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Εγγονόπουλος,
10
Χοροστάσι
ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, ο Παρθένης, ο Καμπανέλλης, ο Γεωργουσόπουλος, ο Κουν, ο Μινωτής, ο
Κακογιάννης, ο Αγγελόπουλος. Όπως δεν θα υπήρχαν
οι διανοητές, οι φιλόσοφοι, οι μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες
από τον Τρικούπη και τον Βενιζέλο ως τον Καραμανλή
και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν θα υπήρχαν τα μεγάλα
κινήματα όπως των δημοτικιστών και των φοιτητών. Δεν
θα υπήρχε το κίνημα για την Κύπρο ούτε οι εκδηλώσεις
αλληλεγγύης προς τα σημερινά θύματα του επιθετικού
ιμπεριαλισμού, την Γιουγκοσλαβία, την Παλαιστίνη, το
Αφγανιστάν και το Ιράκ. Και δεν θα συνέβαιναν προ παντός εκείνες οι πράξεις, που αποδεικνύουν την ιδιαιτερότητα του λαού μας, που τόσο επίμονα σαρκάζετε, όπως
το ΟΧΙ το 1940 και η μάχη της Κρήτης, καθώς και το ότι
ανάμεσα σε όλους τους ευρωπαίους, μονάχα η Ελλάδα
αρνήθηκε να ντύσει τα παιδιά της με την στολή της Βέρμαχτ και να τα στείλει στο ανατολικό μέτωπο. Χάρη στις
μοναδικές μέσα στην κατεχόμενη Ευρώπη παλλαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας με χιλιάδες νεκρούς,
τραυματίες και εκτοπισμένους σε στρατόπεδα θανάτου.
Κι αυτό γιατί οι εθνικοί και δημοκρατικοί μας αγώνες,
καθώς και τα πνευματικά έργα και οι πολιτικές πράξεις
των προσώπων αυτών, διαπνέονταν από την πεποίθηση
ότι η σύγχρονη Ελλάδα έχει επηρεαστεί βαθιά από μια
βαριά κληρονομιά, απέναντι στην οποία θα πρέπει να
φανούμε δημιουργικά αντάξιοι.
Για όλα αυτά έχετε να πείτε μια μόνο λέξη: εθνοκεντρισμός, δηλαδή ότι είναι ασυγχώρητη υπερηφάνεια για
ένα λαό να θαυμάζει τα επιτεύγματά του, φτάνοντας στο
σημείο να προτείνετε να εκλείψει από τα σχολικά βιβλία,
γιατί αυτό επιτάσσει η σύγχρονη επιστήμη για την αναθεώρηση της ιστορίας. Με άλλα λόγια, επιχειρείτε έναν
γενικευμένο ευνουχισμό σε ό,τι πολυτιμότερο και πιο ελληνικό πέτυχε ο λαός μας έως τώρα, με τελικό αποτέλεσμα τη μετατροπή μας σε έναν άλλο λαό, προσαρμοσμένο στις συνταγές του καμουφλαρισμένου αφελληνισμού,
που κοσμούν κάθε σελίδα του εν λόγω βιβλίου σας.
Κι αυτό γιατί διαφωνείτε με την ύπαρξη και την αξία
των βασικών πυλώνων πάνω στους οποίους στηρίχθηκαν οι ιδέες, οι πράξεις, οι αγώνες, οι θυσίες και τα έργα,
πνευματικά και άλλα.
Βαφτίζετε «εθνοκεντρισμό» την ξεχωριστή πίστη,
ακόμα και θαυμασμό που μπορεί να έχει ένας λαός για
την ιστορία και τον εαυτό του. Τις ξένες επεμβάσεις, που
αλλοίωσαν την εθνική μας ζωή, τις θεωρείτε σχεδόν ανύπαρκτες και πρόσχημα για να καλύψουμε τις δικές μας
–υπαρκτές βεβαίως– αδυναμίες.
Την ιδιαιτερότητα των αγώνων μας, ειδικά στον Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο την αποκαλείτε «σωβινισμό», πράξη
εχθρική προς τους άλλους και την θεωρείτε γενεσιουργό
αιτία ξενοφοβίας.
Την υπερηφάνεια μας για τα κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων την βαφτίζετε «στείρο εθνικισμό» και
«ιστορική αυταπάτη». Δηλαδή θέλετε, σώνει και καλά,
να αποδείξετε ότι κακώς πιστεύαμε ως τώρα όσα πιστεύαμε για την καταγωγή, τις παραδόσεις, την ιστορία και
τον πολιτισμό μας, πράξη που στην ιατρική επιστήμη
ονομάζεται «ευνουχισμός». Και οχυρωμένη πίσω από
ηχηρά ονόματα ξένων επιστημόνων βαλθήκατε με τη βοήθεια ισχυρών πολιτικών και οικονομικών κύκλων, μιας
και είναι πολύ δύσκολο να ευνουχίσετε έναν ολόκληρο
λαό κατεδαφίζοντας τα σύμβολα και τους μύθους του,
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
να ξεκινήσετε το θεάρεστο έργο σας από τα τρυφερά και
ανύποπτα παιδιά μας.
Όπως το επιχείρησε χθες η φίλη σας κ. Ρεπούση –ανεπιτυχώς– ενώ σήμερα, με τον αέρα μάλιστα της κρατικής
συμπαράστασης, το επεκτείνετε εσείς με νέα έφοδο για
τον ευνουχισμό της μαθητικής μας νεολαίας από κρατικό
μάλιστα πόστο!
Γνωρίζετε κυρία Δραγώνα, ότι δεν έχω τίποτα προσωπικό μαζί σας, όπως γνωρίζετε ότι θα σας ήταν λίγο
δύσκολο να με βαφτίσετε κι εμένα… ακροδεξιό. Προς
το παρόν μπορείτε εσείς και οι φίλοι σας να με φιμώσετε.
Όμως, σ’ αυτό είμαι συνηθισμένος και μάλιστα θα σας
έλεγα ότι όποιοι και όσοι στο παρελθόν κατά καιρούς
επεχείρησαν να φιμώσουν τις ιδέες αλλά και την μουσική μου, είχαν… κακά γεράματα. Όπως ίσως ξέρετε ή θα
έχετε ακούσει, η ζωή και το έργο μου στηρίχθηκε επάνω
σε τρεις λέξεις: Ελλάδα, Πατρίδα, Ελευθερία. Και όλοι
μου οι αγώνες έγιναν μόνο και μόνο για να τις υπερασπίσω με κάθε θυσία. Το ίδιο κάνω και τώρα.
Σήμερα εσείς και οι φίλοι σας, με διαφορετικό τρόπο
από ό,τι οι προηγούμενοι, επιχειρείτε να κατεδαφίσετε
τις ιδέες, τις πράξεις και τα έργα που συμβολίζουν αυτές
οι τρεις λέξεις, που όπως είπα, ενέπνευσαν και στήριξαν
όλες τις γενιές των Νεοελλήνων, για να γίνουμε αυτό που
είμαστε σήμερα.
Μια κορυφαία στιγμή στη νεότερή μας ιστορία υπήρξε και η Εθνική μας Αντίσταση, τότε που έλαμψαν αυτές
οι τρεις λέξεις οδηγώντας τα νιάτα εκείνης της εποχής σε
ανυπέρβλητες θυσίες. Χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες τα
θύματα. Τι μας οδηγούσε τότε; Όλα αυτά που καταδικάζονται σε κάθε σελίδα του βιβλίου σας, για να ανοίξει ο
δρόμος σε μια γενικευμένη αλλοίωση του εθνικού μας
χαρακτήρα ξεκινώντας με δήθεν επιστημονικό τρόπο
από τα τρυφερά μας νιάτα.
Άλλωστε αυτή η προσπάθεια που γίνεται μέσα στα
πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, έχει αφετηρία γνωστά σε
όλους διεθνή κέντρα, που επιδιώκουν την διάλυση των
εθνών-λαών με εθνικές ιδιαιτερότητες, συμφέροντα και
«αρχές» που οδηγούν σε αντιστάσεις μπροστά στη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και γι’ αυτό με τη διάλυση
των εθνών επιδιώκουν τη μετατροπή των ανθρώπων σε
ανυπεράσπιστες μονάδες χωρίς μνήμη και ενοχλητικές
ιδιαιτερότητες.
Eίναι δυνατόν να επιτραπεί να γίνει κάτι τέτοιο; Να
γιατί με βρίσκετε και θα με βρίσκετε πάντοτε αντίθετο,
γιατί πιστεύω ότι η γενιά η δική μου έχει αποδείξει στην
πράξη, με έργα και όχι μόνο με λόγια, ότι σ’ αυτή τη
γωνιά της Γης κατοικούν άνθρωποι που είναι Έλληνες
με όλη την ιστορική σημασία αυτής της λέξης και τίποτε
–απολύτως τίποτε– δεν μπορεί να αμαυρώσει και πολύ
περισσότερο να αλλοιώσει.
Τέλος οφείλω να σας πω ότι:
Από την ανάγνωση του βιβλίου σας Τι Είναι η Πατρίδα μας; έχω συναγάγει ορισμένα συμπεράσματα, που
πιστοποιούν θεμελιακές διαφορές από τις απόψεις σας.
Θα αρκεστώ προς το παρόν σε μερικά παραδείγματα:
«Η κυρίαρχη αντίληψη για το έθνος και την εθνική
ταυτότητα, με βάση την οποία οι πολιτικές εξουσίες στην
Ευρώπη αλλά και έξω από αυτήν οργανώνουν το διαπαιδαγωγητικό ρόλο του σχολείου, είναι ακόμη σήμερα σε μεγάλο βαθμό η αντίληψη που κληρονόμησε ο ρομαντισμός
του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία το έθνος αποτελεί
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
οικουμενική, «φυσική» οντότητα, ανεξάρτητη από το χρόνο και το χώρο, και η εθνική ταυτότητα, αυτονόητη και
αναλλοίωτη αποτύπωση κοινωνικής ομοψυχίας και συνοχής. Οι εθνικές ιστοριογραφίες προέρχονται από αυτή την
παράδοση και δίνουν έμφαση στη συνέχεια της ιστορίας
και του πολιτισμού της εθνικής ομάδας, στις αντιστάσεις
της απέναντι στις εξωτερικές επιβουλές, στην ομοιογένειά
της. Στο σχολείο η ιστορία καλείται να διδάξει τα κατορθώματα των προγόνων και να σφυρηλατήσει την εθνική
υπερηφάνεια και ενότητα, ενώ η γλώσσα και η γεωγραφία
επιβεβαιώνουν την εθνική συνέχεια στο χρόνο και στο
χώρο». (σελ. 31)
Είναι φανερό ότι θεωρείτε ότι το έθνος και η εθνική
ταυτότητα είναι «κληρονομιά του ρομαντισμού του 19ου
αιώνα [και δεν] αποτελεί «φυσική» οντότητα ανεξάρτητη
από τον χρόνο και τον χώρο, αυτονόητη και αναλλοίωτη
αποτύπωση εθνικής ομοψυχίας και συνοχής».
Φαίνεται ακόμη ότι δεν είσθε σύμφωνη με την έμφαση που δίνεται στο σχολείο «στη συνέχεια της ιστορίας
και του πολιτισμού της εθνικής ομάδας, στις αντιστάσεις
της απέναντι στις εξωτερικές επιβουλές, στην ομοιογένειά της». Καθώς και στο γεγονός ότι «η ιστορία καλείται
να διδάξει τα κατορθώματα των προγόνων και να σφυρηλατήσει την εθνική υπερηφάνεια και ενότητα., ενώ η
γλώσσα και η γεωγραφία επιβεβαιώνουν τη συνέχεια στο
χρόνο και στον χώρο».
Θα ήθελα ειλικρινά να μου λέγατε, αν η παράγραφος
αυτή αναφέρεται θετικά ή αρνητικά στον τρόπο που το
σχολείο αντιμετωπίζει τα προβλήματα αυτά. Μιας και
δεν το λέτε φανερά. Όμως αφήνετε να υπονοηθεί, ότι
όλες αυτές οι ιδέες περί έθνους και εθνικής ταυτότητας
αποτελούν σύμπτωμα που μας επιβλήθηκε από την «ρομαντική αντίληψη της ιστορίας στο τέλος του 19ου αιώνα». Άρα ξεπερασμένες και αντιεπιστημονικές, σύμφωνα με την οπτική γωνία τη δική σας και των υπολοίπων
συνεργατών σας που συμμετέχουν στην συγγραφή του
εν λόγω βιβλίου.
Να όμως που τόσο εγώ όσο και οι γενιές των παππούδων μου αλλά και των συμμαχητών και συνοδοιπόρων μου στους δρόμους των εθνικών αγώνων και στις
προσπάθειες για τη δημιουργία μιας ελληνικής τέχνης,
διαπνεόμεθα σε κάθε μας βήμα και προσπάθεια από αυτές ακριβώς τις ιδέες που καταγγέλλετε ως ξεπερασμένες
και ευτελή, ως φαίνεται, προϊόντα μιας ξεπερασμένης πια
ρομαντικής αντίληψης. Και μόνο μ’ αυτή την παράγραφο,
μου ζητάτε να απαρνηθώ τον εαυτό μου, τη ζωή μου, τις
ιδέες και το έργο μου. Και όχι μόνο από εμένα αλλά όπως
αποδεικνύεται από τις πράξεις και τα έργα τους, ΟΛΟΥΣ
σχεδόν τους Νεοέλληνες, ανώνυμους και επώνυμους που
από το 1821 έως σήμερα πίστεψαν ακριβώς σ’ αυτά που
θεωρείτε ότι κακώς διδάσκονται σήμερα στο ελληνικό
σχολείο. Άλλωστε αμέσως μετά διευκρινίσατε ότι «στις
σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες για το εθνικό φαινόμενο
η ρομαντική αντίληψη για το έθνος έχει γίνει αντικείμενο
κριτικής… Οι σύγχρονες θεωρήσεις (…) συγκλίνουν στην
παραδοχή ότι η έννοια του έθνους είναι σχετικά πρόσφατη, αλλάζει μέσα στο χρόνο» και παρακάτω αποκαλείτε
«φανταστική κοινότητα» του έθνους που στηρίζεται στη
νέα νοηματοδότηση (ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τον
όρο) υπαρκτών κοινών χαρακτηριστικών» και όλα αυτά
τα προσφέρει «η εθνική ταυτότητα» (που ήρθε) «να αντικαταστήσει το κενό που δημιούργησε η κατάλυση των
11
παραδοσιακών μορφών κοινωνικής οργάνωσης».
«Καθώς διευρύνεται το σχετικά πρόσφατο ενδιαφέρον
των κοινωνικών επιστημών για το εθνικό φαινόμενο, η ρομαντική αντίληψη για το έθνος έχει γίνει αντικείμενο κριτικής τα τελευταία χρόνια. Οι σύγχρονες θεωρήσεις, παρά
τις σημαντικές διαφορές τους ως προς την προέλευσή τους,
συγκλίνουν στην παραδοχή ότι η έννοια του έθνους είναι
σχετικά πρόσφατη, αλλάζει μέσα στο χρόνο και μπορούμε
επομένως να κάνουμε την ιστορία της: πιο συγκεκριμένα η
έννοια του έθνους όπως χρησιμοποιείται σήμερα διαμορφώθηκε ιστορικά τα τελευταία διακόσια χρόνια και συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία των εθνών-κρατών (Noiriel
1991). Η εθνική ταυτότητα ήρθε να αντικαταστήσει το κενό
που δημιούργησε η κατάλυση των παραδοσιακών μορφών
κοινωνικής οργάνωσης και να προσφέρει στα μέλη των
σύγχρονων κοινωνιών νέα βάση κοινωνικής συνοχής μέσα
από τη δημιουργία της “φαντασιακής κοινότητας” του
έθνους, που στηρίζεται στη νέα νοηματοδότηση υπαρκτών
κοινών πολιτισμικών χαρακτηριστικών». (σελ. 31)
Γιατί τάχα πολύπλοκες εγκεφαλικές αναλύσεις για
αυτονόητα γεγονότα, όπως είναι η συνεχής ανανέωση
των μορφών της κοινωνικής συγκρότησης, για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το έθνος αποτελεί μια «φανταστική κοινότητα»; Αλήθεια, τι θα πει αυτό; Το έθνος
σε σχέση με την κοινωνία είναι η ψυχή σε σχέση με το
σώμα. Κι εδώ είναι πιστεύω, το λάθος της σύγχρονης κοινωνικής επιστήμης, που επαγγέλλεσθε. Γιατί επιχειρεί
να αναλύσει και να εξηγήσει μορφές και λειτουργίες που
αφορούν την κοινωνία-σώμα και όχι το έθνος-ψυχή. Που
δεν αναλύεται ούτε εξηγείται, γιατί όπως και τα φαινόμενα της θρησκείας και της τέχνης, ανάγεται στη μεταφυσική και στην υπέρβαση. Στο υπερλογικό και ανεξήγητο.
Αν και για τη συνέχεια του ελληνικού έθνους, πέραν
του γεγονότος ότι για την παμψηφία θα έλεγα των Νεοελλήνων –ανωνύμων και επωνύμων– δεν αποτελούσε και
αποτελεί μόνο ένα είδος θρησκευτικής πίστης (άκρως
αντιεπιστημονικής βεβαίως για σας) υπάρχουν απτές
αποδείξεις ότι ορισμένοι βασικοί άξονες του πνευματικού κόσμου των αρχαίων Ελλήνων κατάφεραν να διατηρηθούν και να φτάσουν ως τις μέρες μας. Λ.χ. είναι πασίγνωστη η διάρκεια της ελληνικής γλώσσας. Δεν είναι
όμως γνωστή η διάρκεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής μέσω των βασικών μουσικών κλιμάκων, που παρέμειναν αναλλοίωτες, καθώς οι αρχαίοι μουσικοί τρόποι
πέρασαν ατόφιοι στη βυζαντινή μουσική με το νέο όνομα
«ήχοι» κι από κει δια μέσου της αραβικής μουσικής και
με καινούριο όνομα, «δρόμοι», δημιούργησαν το ρεμπέτικο τραγούδι από το οποίο προήλθε τόσο η σύγχρονη
λαϊκή μας μουσική όσο και η έντεχνη-λαϊκή μουσική,
μέσα στην οποία συνενώθηκε η μουσική με την ποίηση.
Δηλαδή, το φαινόμενο που χαρακτήριζε την αρχαία μουσική, δεδομένου ότι τότε με τον όρο «μουσική» εννοούσαν αποκλειστικά την σύζευξη Μουσικής και Λόγου.
Ένα άλλο σημαντικό δημιούργημα των αρχαίων,
υπήρξε ως γνωστόν και η Δημοκρατία και μάλιστα η άμεση Δημοκρατία. Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από
τους Ρωμαίους και σχεδόν έως σήμερα στην Ευρώπη, κυριάρχησαν συστήματα συγκεντρωτικά, βασιλείες, αυτοκρατορίες, δικτατορίες, σοσιαλιστικές εξουσίες. Η χώρα
μας κατακτήθηκε για τέσσερις αιώνες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εν τούτοις και κάτω από αυτές τις
καταλυτικές συνθήκες οι ελληνικές κοινότητες, μέσα και
12
Χοροστάσι
έξω από τον γεωγραφικό μας χώρο, κυβερνήθηκαν με
δημοκρατικό τρόπο. Οι κάτοικοι λ.χ. ενός χωριού εξέλεγαν τακτικά με καθολική ψηφοφορία τη διοικητική και
τη δικαστική τους εξουσία. Κι αυτό αντανακλάται στο
Σύνταγμα της Επιδαύρου, μέσα στο οποίο ρητώς αναφέρεται ότι απαγορεύονται οι «τίτλοι ευγενείας». Άλλωστε
αυτό το δημοκρατικό φρόνημα μπορούμε να πούμε ότι
παραμένει έως σήμερα βασικό γνώρισμα της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.
Κι αυτό σε πείσμα των προσπαθειών των ξένων δυνάμεων να επιβάλουν τις γνωστές δυναστείες των Βαυαρών
και των Γλύξμπουργκ. Γεγονός που αρνείσθε πεισματικά να παραδεχτείτε. Δηλαδή το γεγονός των συνεχών
παρεμβάσεων των ξένων στην χώρα μας, που υπήρξαν
πρόξενοι των μεγαλυτέρων εθνικών μας καταστροφών.
Όπως της Μικρασιατικής, του Εμφυλίου, της Κύπρου και
τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας.
Συμφωνώ μαζί σας στην παράγραφο της σελ. 33, ότι
τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται ένα έθνος είναι πολιτισμικού χαρακτήρα: καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία και
παραδόσεις, μύθοι, ιστορίες, μνήμες.
«Όπως χαρακτηριστικά δείχνουν οι παραπάνω έρευνες, τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται το έθνος είναι πολιτισμικού χαρακτήρα: καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία και
παραδόσεις, μύθοι, ιστορικές μνήμες. Τα πολιτισμικά αυτά
κριτήρια, που θεωρούνται κοινά, προσδιορίζουν τον συμβολικό και τον φυσικό χώρο του έθνους. Οτιδήποτε διαφορετικό θεωρείται ότι βρίσκεται έξω από το έθνος και
συνήθως απορρίπτεται. Έτσι τα έθνη έχουν προσδιοριστεί
ιστορικά κατά κύριο λόγο μέσα από τις διαφορές τους από
και σε σύγκριση με άλλα έθνη. Αυτή τη συνεχής διαδικασία
ετεροπροσδιορισμού συμβάλλει στην αέναη αναπαραγωγή
της εθνικής ταυτότητας ως μοναδικής και ομοιογενούς και
στηρίζει την τάση της να αρνείται τόσο τις ομοιότητες με
καθετί έξω από αυτήν όσο και τις διαφοροποιήσεις στο
εσωτερικό της».
Όμως διαφωνώ με την άποψή σας πως «ό,τι είναι διαφορετικό, θεωρείται ότι βρίσκεται έξω από το Έθνος,
συνήθως απορρίπτεται». Και ακόμα ότι «η συνεχής διαδικασία ετεροπροσδιορισμού συμβάλλει στην αέναη
αναπαραγωγή της εθνικής ταυτότητας ως μοναδικής και
ομοιογενούς και στηρίζει την τάση της να αρνείται τόσο
τις ομοιότητες με κάθε τι έξω από αυτήν όσο και τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της».
Χωρίς ίσως να το θέλετε, φορτώνετε με αρνητικές ιδιότητες το Έθνος και την εθνική ταυτότητα, μιας και για
να υπάρξουν κατά τη γνώμη σας, πρέπει πρώτον να ετεροπροσδιορισθούν και δεύτερον να «απορρίψουν», δηλαδή να κλειστούν στο καβούκι τους. Συμφωνούν άραγε αυτές οι διαπιστώσεις με το ελληνικό έθνος; (Για να
αρκεστούμε στη δική μας ιστορική εμπειρία). Γιατί όλα
τείνουν να αποδείξουν ότι οτιδήποτε καλό και θετικό έγινε ως τώρα, οφείλεται στο γεγονός ότι είχαμε και έχουμε
ανοιχτές θύρες (τουλάχιστον ως προς τον πολιτισμό) και
προς Ανατολάς και προς Δυσμάς όπως και προς Βορρά.
Έτσι ό,τι υπήρξε και ό,τι υπάρχει, αποτελεί δημιουργική πρόσμιξη διαφόρων ιδεών και πολιτισμών, ακόμα και
τρόπων ζωής.
Ήμαστε πάντοτε ανοιχτοί κατά το παράδειγμα του
Ρήγα Φεραίου, που ενώ σάλπιζε την επανάσταση των
Ελλήνων, οραματιζόταν τη μεγάλη οικογένεια των Βαλκανικών λαών. Το ίδιο που κάναμε κι εμείς στην Εθνική
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Αντίσταση, που αγωνιζόμαστε όχι μόνο για την δική μας
ελευθερία αλλά και για την «πανανθρώπινη τη λευτεριά». Και μη μου πείτε ότι επηρεάστηκαν από τη ρομαντική άποψη περί έθνους οι φουστανελάδες αγράμματοι
ως επί το πλείστον Έλληνες επαναστάτες, όταν το Σύνταγμα της Επιδαύρου στα 1822 διακήρυσσε την ανασύσταση του ελληνικού έθνους αποτελώντας παράλληλα
το δημοκρατικότερο Σύνταγμα όλων των εποχών, μιας
και είχαν ανοιχτά τα μυαλά τους στις επιρροές της Γαλλικής και της Αμερικανικής ακόμα επανάστασης. Για να
ετεροπροσδιοριστούμε θα πρέπει να είμαστε ανίκανοι να
αυτοπροσδιοριζόμαστε κάθε στιγμή (ακόμα και σήμερα), ενώ η εθνική μας ταυτότητα υπήρξε και είναι τόσο
ισχυρή, ώστε να μην έχουμε ούτε να θέλουμε να έχουμε
εχθρούς, για να είμαστε αυτοί που είμαστε. Άλλωστε η
βασική εξωτερική μας πολιτική ως τώρα υπήρξε και είναι αμυντική με εξαίρεση την τυχοδιωκτική εκστρατεία
στην Τουρκία, που μας κόστισε τόσο ακριβά.
Και γιατί δεν ρωτάτε και μας (όσους επιζήσαμε), που
περάσαμε μέσα από το καμίνι της ξένης κατοχής, να σας
πούμε από πού αντλούσαμε τη δύναμη και το θάρρος να
αναμετρηθούμε ίσος προς ίσον με την τερατώδη χιτλερική μηχανή θανάτου; Μονάχα με τη σκέψη ότι στο βάθος
είμαστε ανώτεροι από αυτούς! (Εξ άλλου σ’ αυτό μας
βοηθούσε η μετατροπή των εχθρών μας σε μια συμπαγή μάζα αιμοδιψών βαρβάρων). Γιατί; Γιατί ανήκαμε σε
ένα Έθνος πολύ ανώτερο απ’ αυτούς στον πνευματικό
και πολιτισμικό κυρίως χώρο, από τον Αισχύλο και τον
Πλάτωνα έως τον Σολομό, τον Παλαμά και τον Καβάφη.
Και όσοι είμαστε μορφωμένοι, το ηθικό μας ανάστημα
έπαιρνε συνειδητά δύναμη απ’ αυτούς. Όσο για τους
αμόρφωτους αλλά γενναίους, αντλούσαν δύναμη όπως
οι αγωνιστές του ’21, από τα «μάρμαρα». Αν όλα αυτά είναι «παραμύθια», τότε ό,τι υπήρξε θετικό και ξεχωριστό
ως τώρα, ας πούμε ότι ήταν και είναι «παραμύθι». Τότε
για ποιον λόγο θέλετε να το κατεδαφίσετε; Δεν ξέρετε ότι
έτσι σκοτώνετε την ψυχή μας; Χάρη στην οποία είσθε κι
εσείς σήμερα ελεύθερη;
Όπως ασφαλώς καταλαβαίνετε, για μένα προσωπικά δεν υπάρχει καν ερώτημα «τι είναι η πατρίδα μας;».
Για όλους όσους αφιέρωσαν το έργο, και κυρίως τη ζωή
τους ολόκληρη, σ’ αυτή την πατρίδα –και είναι χιλιάδες,
εκατομμύρια Έλληνες, επώνυμοι ή ανώνυμοι, νεκροί ή
ζωντανοί– δεν υπάρχουν τέτοια ερωτήματα, γιατί αυτοί
οι ίδιοι είναι η πατρίδα…
Γι’ αυτό σας παρακαλώ και εύχομαι να λάβετε σοβαρά υπόψιν τη μαρτυρία ενός ελεύθερου Έλληνα και να
σταματήσετε αυτή την εκστρατεία, που μόνο δεινά μπορεί να φέρει στον ήδη δοκιμαζόμενο λαό μας.
ΥΓ. Επειδή θεωρώ ότι με την απάντησή μου αυτή μου
δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξω ορισμένα ουσιαστικά
επιχειρήματα στην προσπάθειά μου να διαφωτίσω όσο
γίνεται πληρέστερα τον ελληνικό λαό για τα κίνητρά μου
στον αγώνα που ξεκίνησα και συνεχίζω, είμαι υποχρεωμένος να τη δημοσιεύσω στο διαδίκτυο, όπως έκανα
έως τώρα, δεδομένου ότι τα ισχυρά ΜΜΕ προς το παρόν αποφεύγουν ακόμα και να αναφερθούν στις απόψεις
μου καταφεύγοντας ως συνήθως σε ύβρεις… Αυτό θα πει
ελευθερία τύπου!
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
13
Εθνική Ταυτότητα
και ιεροκήρυκες του εθνομηδενισμού
του Βασίλη Φίλια, καθηγητή Κοινωνιολογίας, πρ. Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου
Η
κολοβή γνώση,
η ημιμάθεια, είναι
χειρότερη από την
αμάθεια, δεδομένου ότι ο
αμαθής διατηρεί μια αμεσότητα πρόσληψης της
πραγματικότητας, που ο
αμαθής έχει χάσει.
Αφορμή της παρέμβασής μου αυτής είναι το
κείμενο του Διονυσίου
Γουσέτη περί «παρωχημένης εθνικής συνείδησης» στην
Καθημερινή της 13.1.2010 και το δραγώνιο εθνοφονικό
παραλήρημα.
Ίσως μετά τη γνωστή επιστολή του Μίκη Θεοδωράκη
προς την κ. Δραγώνα να μην ήταν αναγκαία η παρέμβασή
μου αυτή, όμως θα πρέπει να εξεταστούν ορισμένα θέματα κάτω από καθαρό επιστημονικό πρίσμα.
Είναι γεγονός ότι η έννοια του Έθνους στη Δύση διαμορφώνεται με την άνοδο των αστικών στρωμάτων –όχι
στη Γαλλική Επανάσταση, κ. Γουσέτη– ήδη από τον 10ο
και 11ο αιώνα.
Γιατί; Διότι τα αστικά στρώματα έρχονται να υπερβούν την «υπερεθνική» φεουδαρχική πολυδιάσπαση και
να συλλάβουν την εθνο-κρατική ενότητα και οντότητα
ως οργανική ενσωμάτωση κοινών συμφερόντων, ιστορικών παραδόσεων και πολιτιστικών χαρακτηριστικών.
Η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός και το ρήγμα των Νεότερων χρόνων δεν θα είχαν υπάρξει αν δεν είχε πραγματοποιηθεί αυτό το τεράστιο ιστορικό βήμα, δηλαδή η
γέννηση του Έθνους-Κράτους.
Επομένως, η έννοια του Έθνους δεν συνδέεται μόνο
με πολέμους και συγκρούσεις, όπως υπαινίσσονται οι
σύγχρονοι παραποιητές της Ιστορίας, αλλά και με τη συνειδητοποίηση καθοριστικών στοιχείων ταύτισης υλικών,
ψυχικού και πνευματικού χαρακτήρα, σε συλλογικό και
ατομικό επίπεδο. Όχι ότι αυτά τα στοιχεία δεν προϋπήρχαν, αλλά δεν είχαν συνειδητοποιηθεί ώστε να λειτουργήσουν ως ενεργός μοχλός και κινητήρια δύναμη της
Ιστορίας.
Ένας μοχλός που μετέβαλλε τη στατική κοινωνία
υπαίθρου της φεουδαρχίας σε δυναμικά εξελισσόμενη
κοινωνία πόλεων και επέτρεψε στον άνθρωπο να ξεπεράσει την «ειδωλολατρία της φύσης» (Κ. Μάρξ) και να την
καθυποτάξει, γνωρίζοντας τους νόμους της.
Αν ο κ. Γουσέτης εγνώριζε αυτά, στοιχειωδώς, δεν θα
κατέφευγε στο αφιέρωμα του μη επιστημονικού Εξπρές
και σε κάποιο Γάλλο καθηγητή Μισέλ Βινόκ, προκειμένου να στηρίξει το επιστημονικά ανυπόστατο του έργου
της κ. Δραγώνα.
Είναι φανερό ότι δεν γνωρίζει, αλλά όφειλε να γνωρίζει –όπως και η μέντωρ του κ. Δραγώνα– ότι στην περίφημη πραγματεία του για τον Μακιαβέλι, ο Αντόνιο
Γκράμσι [ή μήπως και αυτός είναι καμουφλαρισμένος
ακροδεξιός;] εμπεδώνει επιστημονικά ότι ο μεγάλος αυτός πολιτικός διανοητής της Αναγέννησης ξεκινά και τελειώνει με το επιχείρημα ότι η κακοδαιμονία της Ιταλίας
της εποχής του οφείλετο στο γεγονός ότι στη χώρα αυτή
η πολυδιάσπαση δεν είχε επιτρέψει την πραγματοποίηση
της εθνικής ενότητας του ιταλικού λαού και ζητούσε τον
τύπο εκείνο του «ηγεμόνα» που θα μπορούσε να το κάνει
με κάθε μέσο.
Σαφέστατα η ιδέα του Έθνους λειτούργησε ως εφαλτήριο για την ανάπτυξη ανταγωνιστικών εθνικισμών και
τη λογική του «πας μη Έλλην βάρβαρος» που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια του «ανήκειν», του «εμείς», που
είναι σύμφυτη με την έννοια του Έθνους· και αυτό βέβαια πρέπει να καταπολεμηθεί και να εξαλειφθεί, διότι
λειτουργεί στη βάση ενός ακραίου θετικού στερεοτύπου
για το «εμείς» και ενός ακραίου αρνητικού στερεοτύπου για τους «άλλους». Όμως, για να φτάσουμε σε μία
διαδικασία αλληλοκατανόησης μεταξύ των εθνών πρέπει να πληρούται ο όρος της αμοιβαιότητας, που φυσικά δεν πληρούται όταν η μία πλευρά διώκει, εξευτελίζει
και απειλεί (ας θυμηθούμε τα όσα πρόσφατα κατήγγειλε
ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος) ή περιπίπτει σε μεγαλοϊδεατικούς και ανιστόρητους παραλογισμούς σκοπιανής
κοπής και ραφής.
Ας γίνουμε όμως πιο συγκεκριμένοι ως προς τα καθ’
ημάς, όπου ένα μίγμα άγνοιας και συνειδητής διαστρέβλωσης των ιστορικών δεδομένων επιτρέπει τη διατύπωση θέσεων και επιχειρημάτων εντελώς λαθεμένων.
Πρώτον, η πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού
–ανεξάρτητα από την οθωμανική κατάκτηση– ήταν
αδιάκοπη και ακριβώς γι’ αυτό η αντίληψη της εθνικής
ταυτότητας και ιδιαιτερότητας ήταν διάχυτη σε όλα τα
στρώματα του λαού –όπως αποδεικνύεται από όλα τα
γραπτά κείμενα, τα ήθη και τα έθιμα, τη λαϊκή μούσα,
τις λαϊκές πολιτισμικές παραδόσεις όλων των κατηγοριών– σ’ όλη τη διαδρομή του χρόνου από την αρχαιότητα
μέχρι σήμερα.
Δεύτερον, η ελληνική γλώσσα –το υπέρτατο αυτό πολιτιστικό στοιχείο– δεν έγινε ποτέ νεκρή, όπως π.χ. τα
λατινικά, παρά τις όποιες μεταλλαγές που υπέστη όπως
κάθε ζωντανή γλώσσα. Γι’ αυτό και δεν χρειάστηκε κανέναν Λούθηρο ή τη Γαλλική Ακαδημία για να ενοποιηθεί,
όπως συνέβη με τη γερμανική και τη γαλλική αντίστοιχα. Πέραν τούτου, οι όποιοι «διεθνιστές» ισοπέδωσης και
ομοιομορφοποίησης λησμονούν ότι η ελληνική γλώσσα
ήταν η lingua franca, η κοινή γλώσσα συνεννόησης, όχι
μόνο στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά
σε ολόκληρη την Ανατολή.
Τρίτον, οι πολιτιστικές επιδράσεις του ελληνισμού
στην Βαλκανική και τη Ρωσία, όχι μόνον απλά λόγω
ιστορικού παρελθόντος και του αρχαίου μεγαλείου, αλλά
κατ’ εξοχήν ως ζωντανή και πάλλουσα πραγματικότητα,
υπήρξαν κυριολεκτικά ανυπολόγιστες.
14
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Επομένως η εθνική συνείδηση των Ελλήνων, η συνείδηση της εθνικής ταυτότητας δεν είναι κατασκευή,
προϊόν του ρομαντισμού του 19ου αιώνα και κακέκτυπο
του δυτικού προτύπου. Είναι οργανική μετεξέλιξη μιας
νοηματικής σύλληψης και συνειδητοποίησης, που οι ρίζες τους ανάγονται σε ιστορικό-πολιτισμικά δεδομένα,
που ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια του αστικού μετασχηματισμού, όπως συνέβη στη Δύση.
Ισχυρίζεται ο κ. Γουσέτης ότι ο ελληνικός πατριωτισμός εδράζεται ακόμα σε μία παρωχημένη αγροτική
περίοδο. Τι σημαίνει αυτό; Τίποτα και, μάλιστα, είναι
βαθύτατα αντιφατικό όταν ο ίδιος υποστηρίζει ότι η έννοια του Έθνους γεννήθηκε με την Γαλλική Επανάσταση που είναι η «επανάσταση της τρίτης τάξης» δηλαδή
των αστών!
Ο πολιτισμός της ανθρωπότητας συγκροτήθηκε ως
ένα πελώριο μωσαϊκό που συντίθεται από ψηφίδες,
που συνεισέφεραν όλοι οι λαοί μέσα από μία αδιάκοπη
ώσμωση, αλληλόδραση και μετάλλαξη.
Η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» που ουδέποτε πρέπει να αναφέρεται χωρίς την προσθήκη… «και Νέα Τάξη
πραγμάτων», δεν έχει καμία σχέση με οικουμενισμό και
διεθνισμό, που προϋποθέτουν σχέσεις «επί ίσοις όροις»,
σχέσεις ισότητας.
Η «παγκοσμιοποίηση» δεν συνιστά απλά μία διαδικασία επικυριαρχίας των γιγάντιων μονοπωλιακών και
τραπεζικών συμφερόντων, αλλά και προϋποθέτει και
την εξάλειψη του διαφορετικού ώστε να μην υπάρχουν
αντιστάσεις στον παγκόσμιο οικονομικό-πολιτικό έλεγχο.
Ακριβώς γι’ αυτό, στο ιδεολογικό περίγραμμα της
«παγκοσμιοποίησης» εντάσσεται η λογική του «τέλους
των ιδεολογιών», της κατάργησης του Έθνους, της πολιτισμικής εξομοίωσης.
Το νευραλγικό χαρακτηριστικό αυτής της προσέγγισης συνίσταται στην ελαχιστοποίηση της σημασίας της
Ιστορίας και της ιστορικής μεταβολής, ο καθαγιασμός
και η διατήρηση του «γε νυν έχοντος», όπως ακριβώς
συλλαμβάνεται από τον αμερικανικό δομολειτουργισμό
στην Κοινωνιολογία και στον συμπεριφορισμό στην
Ψυχολογία.*
Αυτά όλα δεν τα αντιλαμβάνονται «προοδευτικοί»
του τύπου Δραγώνα-Φραγκιαδάκη-Ρεπούση-Γουσέτη
και Σία. Δεν τα αντιλαμβάνονται ή δεν θέλουν να τα
αντιληφθούν; Είναι ένα ερώτημα.
Πάντως συνειδητά ή ασυνείδητα, με τη λογική τους
αυτή γίνονται τυμπανοκρούστες και προωθητές του
ιμπεριαλιστικού οδοστρωτήρα, που κρύβεται πίσω από
την ιδέα της παγκοσμιοποίησης και μιας ψευδεπίγραφης
πολυπολιτισμικότητας. Εκτός και αν η ασύδοτη δυτικοφρένειά τους ανάγεται στην περιοχή της ψυχοδιανοητικής διαταραχής σε τρόπο ώστε με στρεβλωτική πρισματική διάθλαση να βλέπουν την ελληνική κοινωνία, που
πάντοτε υπήρξε ανεκτική στο ξένο και το διαφορετικό,
ως «κλειστή» έναντι της υποτιθέμενης «ανοικτής» των
Δυτικοευρωπαίων και των Αμερικανών.
*
Θα ήταν χρήσιμο οι ιεροκήρυκες του εθνομηδενισμού να διαβάσουν επ’ αυτών τα βιβλία μου Κοινωνιολογία του Πολιτισμού και
Συμβολή στον Επαναπροσδιορισμό της Ψυχολογίας ως Επιστήμης
του Ανθρώπου, στις εκδόσεις Παπαζήση.
Αγροτική ζωή και λαογραφία
συνέχεια από τη σελ. 3
«Στην εισαγωγή παρουσιάζεται σε γενικές γραμμές ο
προβληματισμός, με βάση τον οποίο σχεδιάστηκε η έρευνα, τα χρονικά και τοπικά όριά της, η μέθοδος που ακολουθήσαμε στην εξέταση του θέματος και τα προβλήματα
που ανέκυψαν στην επιτόπια έρευνα.
»Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους γίνεται σύντομη παρουσίαση της κοινότητας και περιγράφεται σε
γενικές γραμμές η ιστορική της διαδρομή. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι συνθήκες, κάτω από τις οποίες
σχηματίστηκε η νέα κοινωνία του χωριού. Αρχικά διερευνώνται οι δημογραφικές μεταβολές τόσο στην κοινότητα
όσο και στην ευρύτερη γεωγραφική ενότητα και στη συνέχεια παρουσιάζεται το φαινόμενο της μετανάστευσης και
της παλιννόστησης, που διαμόρφωσαν ιδιαίτερες συνθήκες στο χωριό και την περιοχή. Στο τρίτο κεφάλαιο παρακολουθήσαμε τις μεταβολές στον επαγγελματικό τομέα
και εξετάσαμε τις διαρθρωτικές αλλαγές που επέρχονται
στην αγροτική οικονομία, καθώς φθίνει η αυτοκατανάλωση και γενικεύεται η εμπορευματική παραγωγή.
»Στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους μας απασχόλησαν οι μεταβολές, όπως αυτές εμφανίζονται στο
άμεσο και έμμεσο περιβάλλον του σπιτιού. Ειδικότερα
εξετάζεται ο νέος τρόπος δόμησης σε σχέση με τα πρότυπα της πόλης, που περνούν τώρα και στον αγροτικό χώρο.
Επίσης εξετάζονται και άλλα στοιχεία του «καινούργιου»
σπιτιού, όπως η διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων, η
διακόσμησή του, το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον.
Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται οι συνέχειες και οι
ασυνέχειες στην οικογένεια του χωριού και διερευνώνται
οι μεταβολές στους ρόλους, στην άσκηση της εξουσίας και
στο συγγενικό κύκλο. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται
οι μεταβολές στο γαμήλιο σύστημα συμπεριφοράς και
στον οικογενειακό και κοινωνικό χώρο της γυναίκας. Στο
ίδιο κεφάλαιο εξετάζεται το φαινόμενο της προίκας, καθώς τα τελευταία χρόνια ενισχύθηκε το περιεχόμενό του.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφερόμαστε στο θάνατο, όπου
οι άνθρωποι δεν άλλαξαν κατά βάθος συμπεριφορά μέσα
στις τόσες αλλαγές. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος
για την καταναλωτική στάση των κατοίκων. Ειδικότερα
το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στη διατροφή, ενδυμασία,
υγεία, εκπαίδευση και στους παράγοντες εκείνους που διαφοροποιούν το παρόν από το παρελθόν. Τέλος το έκτο
κεφάλαιο αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίον οι κάτοικοι χρησιμοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους, δημιουργούν
τις παρέες τους, αναπτύσσουν τις κοινωνικές σχέσεις, ψυχαγωγούνται και μορφώνονται.
»Στα συμπεράσματα καταβάλλεται η προσπάθεια,
ώστε με τα σύγχρονα δεδομένα να τοποθετηθεί η κοινότητα απέναντι στον εαυτό της (παρελθόν), στη γύρω περιοχή
και την υπόλοιπη χώρα και να εντοπισθούν οι μεταβολές
εκείνες που την διαφοροποιούν από την προηγούμενη
εποχή. Γίνεται έτσι μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί το
«καινούργιο» πρόσωπο της κοινότητας και συνακόλουθα
της κοινωνίας του χωριού».
Η αγροτική ζωή λοιπόν τροφοδοτεί και θα συνεχίσει
να τροφοδοτεί σε ένα μεγάλο ποσοστό τη θεματολογία
της λαογραφίας.
Χοροστάσι
15
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Γιάννης Ρίτσος: ο ποιητής του αγωνιακού
και του ανθρώπινου
του Δημήτρη Τζιλιβάκη, ποιητή
Π
οιος ήταν ο Γιάννης Ρίτσος πέρα από όσα ειπώ-
θηκαν, πέρα από τα πολλά
που ήδη έχουν γραφεί, πέρα από
τις πολιτικές εγκολπώσεις, πέρα
από τις κριτικές αιτιάσεις που
έχουν συγκεκριμένα στερεότυπα
κριτήρια και αποκλίνοντες στόχους;
Ο ποιητής
και ο χαρακτήρας του
Εμείς που μπορέσαμε και ζήσαμε τον μεγάλο δημιουργό από κοντά γνωρίζαμε ότι έγραφε συνεχώς και αδιαλείπτως συγκεντρώνοντας σιγά-σιγά ένα μεγάλο υλικό που
ο ίδιος αντιλαμβανόταν πολύ καλά ότι παρά την επιμονή
του στο απλό ιδίωμα, απλό και αβίαστο, δεν θα ήταν εύκολα προσλήψιμο και δεν ήταν πάντα αυτό που εξέφραζε
τον ίδιο ως προσωπικότητα και ως ευαισθησία.
Κατέγραφε όλη του την εμπειρία με τις συναισθηματικές του μεταπτώσεις, λειτουργώντας σαν ποιητής χωρίς
να υπολογίζει επιπτώσεις που ήξερε ότι θα είχε αυτό, και
είχε. Σ’ αυτό θα προσθέσουμε ότι όλο αυτό, αυτή η διεργασία, ήταν μια πολιτική με την οποία προσπαθούσε
να γεφυρώσει τη δική του προσωπική συναισθηματική
απόκλιση με την ιστορική πραγματικότητα μέσα από τον
διαλεκτικό υλισμό ή την άλλως λεγόμενη θεωρία των
αντιθέσεων.
Τι αναζητούσε ο ποιητής; Πώς ερμηνεύεται αυτή η
αντιφατικότητα στην πορεία του; Ή ήταν ένας εσκεμμένος δυϊσμός με στόχο τον επαναπροσδιορισμό κάποιων
πραγμάτων;
Ίσως ήθελε να βάλει τον εαυτό του να βιώσει μια εξ
ιδίων προσδιορισμένη ουτοπία, μια πλάνη την οποία είχε
ανάγκη για τις ισορροπίες του διότι η πραγματικότητα
είναι πάντα διαφορετική από αυτό που γράφουμε και πάντα σκληρή και αμείλικτη.
Ίσως πάλι ήθελε να βγάλει τον κόσμο από την τρέχουσα σκληρή πραγματικότητα (A. Artaud): “H ζωή τραβάει
την ανηφόρα/με σημαίες και με ταμπούρλα” αλλά πρέπει
να επισημάνουμε εδώ ότι για ένα τέτοιο εγχείρημα και ο
υπερρεαλισμός ακόμη από τον οποίο και ο ίδιος πέρασε
δεν είναι επαρκής. Χρειάζονται πάρα πολλά και δύσκολα
πράγματα αλλά η συζήτηση πάει πολύ μακριά και επί του
παρόντος κλείνει εδώ.
Θα πούμε ακόμη ότι αν δεν έκανε αυτό που έκανε,
αλλά κάτι αντίθετο, θα χρειαζόταν περισσότερη εγκράτεια, υπομονή και ψυχική δύναμη αλλά δεν σχολιάζεται
το διαθέσιμο και δεν προβάλλονται ποτέ αξιώσεις για
πράγματα που είναι έξω από την ιδιοσυγκρασία, την ιδιοσυστασία και την ιδιοστασία του ποιητή.
Η διαθήκη του ήταν μεγάλη και βαριά αλλά και αυτή,
όπως συνέβη ιστορικά και με άλλους μεγάλους, προδόθηκε βάναυσα, αγόγγυστα και ανερυθρίαστα.
Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με δύο μεγάλα βραβεία:
το βραβείο Poulitzer για το κορυφαίο ποίημά του Η Σονάτα Του Σεληνόφωτος από το βιβλίο Η Τέταρτη Διάσταση
και το βραβείο Λένιν για την συνολική προσφορά του
στην υπόθεση του Μαρξισμού-Λενινισμού και ονομάσθηκε «πολίτης του κόσμου».
Βαριά η κληρονομιά για τη υπόθεση του ανθρώπου
και την ειρήνη αλλά και μία σοβαρότατη και ξεχωριστή
υποθήκη για την ποίηση η οποία έχει βέβαια πολλές εκδοχές και υφολογικές αποχρώσεις· αλλά τώρα πια σε πολύ
δύσκολους καιρούς, εποχή παραδόξων απαιτήσεων, και
πολύ δύσβατους δρόμους έχει πάρει άλλη κατεύθυνση.
Ποια όμως ήταν η πραγματική ταυτότητα του; Ποιο
το περίγραμμα του χαρακτήρα του;
Ο Γιάννης Ρίτσος ήταν σύντροφος, όχι με την έννοια που δίνει σ’ αυτό η αριστερή λογοκρατία την οποία
έσπευσαν να σφετεριστούν και κάποιοι δεξιοί, αλλά με
την πραγματική που ανήκει σε όλους τους ανθρώπους.
Ήταν συντροφικός και γι’ αυτό αυτοεξομολογητικός, αυθόρμητος και ερωτικός, αλλά αυτό αναλύεται σε πολλά
επίπεδα και χρειάζεται ιδιαίτερη εργασία που δεν είναι
του παρόντος.
Δεν ξέρω αν πρέπει να συμφωνήσω με αυτούς που
κάνουν λόγο για τον «ενδιάθετο καρυωτακισμό» του,
αλλά είναι αυτονόητη η υπαρξιακή του αγωνία την οποία
ο ίδιος εξέφρασε και προφορικά και στα γραπτά του· πλην
όμως δεν γνωρίζουμε αν αυτό οφειλόταν σε προσωπικές
ρηγματώσεις ή σε μια υπερβάλλουσα προσπάθεια να
στηρίξει τις θέσεις του.
Ο ξυλοκόπος,
του Γιάννη Ρίτσου
Ένα σκυλί γαύγισε απόμακρα.
Μια πόρτα έτριξε στους ρεζέδες της.
Το φεγγάρι έκανε πως δεν πρόσεξε
τίποτα.
Ο ξυλοκόπος σκότωσε με το πελέκι
του το σκύλο του,
έβαψε τα μάγουλά του με το
αίμα του
και κοιτάχτηκε στο μαύρο
ποτάμι.
Αυτό το σκυλί είταν που γαύγισε.
Αυτό εννοούσε το φεγγάρι.
Ύστερα το πελέκι, σα χρυσό πουλί,
σηκώθηκε στον αέρα.
Μέσα στο δάσος, ακούστηκε ένα
γέλιο.
Τον πρόλαβα,–είπε– δε μου τον πήρε
εκείνος,
το φίλο μου, το σκύλο μου.
Κι άρχισε να γαυγίζει
ο ξυλοκόπος.
Χοροστάσι
16
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Ορισμένες επισημάνσεις
για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης
του Κώστα Γ. Σαχινίδη, δρα Κοινωνιολογίας
Ε
ίναι γεγονός ότι από
την επίσημη έναρξη της
λειτουργίας του Μουσείου της Ακρόπολης μέχρι
σήμερα (21/6-31/12/2009) περισσότεροι από 1.200.000 επισκέπτες προσήλθαν, ομαδικά
και ατομικά, από κάθε γωνιά
της Ελλάδας και του κόσμου,
για να θαυμάσουν τους αρχαίους θησαυρούς της ελληνικής
τέχνης και του πολιτισμού που
εκτίθενται. Μάλιστα, κατά τον
πολύ σύντομο χρόνο της λειτουργίας του Μουσείου, δημιουργήθηκε μία έντονη τάση
επισκεψιμότητας, από Έλληνες επισκέπτες, πρωτόγνωρη,
ίσως, για την πολιτιστική πραγματικότητα της σύγχρονης
Ελλάδας, δεδομένου ότι στο παρελθόν δεν παρατηρήθηκε, παρόμοιο μαζικό φαινόμενο, για οργανωμένες εκδρομές με προορισμό τα μουσεία της χώρας. Και είναι πολύ
σημαντικό το γεγονός ότι, μεταξύ των επισκεπτών, ήταν
και χιλιάδες μέλη διαφόρων μαζικών φορέων (οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ΚΑΠΗ, πολιτιστικών Συλλόγων κ.ά.) που προσήλθαν στην Αθήνα, προκειμένου να
επισκεφθούν, συλλογικά, το Μουσείο. Το σημαντικότερο,
όμως, είναι ότι μεταξύ των επισκεπτών, υπήρξαν πολλές
χιλιάδες μαθητών, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης,
οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα
λεπτομερέστατο και πλήρως τεκμηριωμένο μάθημα της
Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας και Τέχνης.
Το φαινόμενο αυτό της μαζικής προσέλευσης στο
Μουσείο οφείλεται, σε ένα μεγάλο βαθμό, και στο γεγονός ότι τα εγκαίνιά του προβλήθηκαν εντονότατα και
έγινε μεγάλη διαφήμιση σε όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Όμως, πέρα από τα όσα θετικά έχουν αναφερθεί πιο
πάνω, έχει ιδιαίτερη σημασία να γίνουν και ορισμένες άλλες σημαντικές επισημάνσεις σχετικά με την κατασκευή
του κτηρίου και τη λειτουργικότητά του καθώς και με τον
τρόπο της έκθεσης των αρχαϊκών θησαυρών.
Ιδιαίτερα, το πλήθος των υποστηρικτικών κιόνων του
κτηρίου, που ενυπάρχουν στον εκθεσιακό χώρο, μειώνει την αισθητική των εκθεμάτων, τα οποία «χάνονται»,
κυριολεκτικά, ανάμεσα σε υπερμεγέθεις τσιμεντένιους
όγκους. Ίσως θα ήταν προτιμότερο για την υπεύθυνη,
για την ανέγερση, επιτροπή του κτηριολογικού προγράμματος να αναζητήσει διαφορετικούς κατασκευαστικούς
τρόπους με περιορισμό των κιόνων εκτός του εκθεσιακού
χώρου και τη δημιουργία μεγαλυτέρων, σε έκταση, ελεύθερων χώρων, ώστε να μην παρεμποδίζεται η θέαση των
εκθεμάτων.
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα αισθητικής του Μουσείου είναι η τοποθέτηση των αρχαίων αγαλμάτων επάνω σε
ακαλαίσθητα βάθρα, τα οποία φαντάζουν ως υπερμεγέ-
θεις όγκοι, σε σχέση με το μέγεθος των αγαλμάτων, με
αποτέλεσμα να παρουσιάζεται μια οπτική δυσαρμονία
μεταξύ τους. Μια καλύτερη ματιά από τους υπεύθυνους
αρχιτέκτονες του Μουσείου στον τρόπο έκθεσης των
αγαλμάτων όπως αυτά ήταν τοποθετημένα στην αρχαιότητα, ίσως, θα βοηθούσε περισσότερο στη βελτίωση
της αισθητικής τους εμφάνισης και θα αποκαθιστούσε
την άκομψη παρουσίασή τους. Πέρα, όμως, από το πιο
πάνω πρόβλημα, με την τοποθέτηση των αγαλμάτων στον
ελεύθερο χώρο δημιουργείται ένα άλλο τεράστιο ζήτημα,
όπως είναι αυτό της πλημμελούς φύλαξης, σε περίπτωση
μαζικών επισκέψεων, με κίνδυνο καταστροφής τους από
οποιονδήποτε κακόβουλο επισκέπτη. Άλλωστε είναι γνωστή σε όλους η ανάλογη καταστροφή του αγάλματος της
Pieta, που υπέστη το 1971, στο Μουσείο του Βατικανού,
όταν κάποιος επισκέπτης, σε χρόνο ανύποπτο, έσπασε τη
μύτη του αγάλματος με σφυρί.
Επίσης, η τοποθέτηση των γλυπτών παραστάσεων της
Ζωφόρου σε τόσο υψηλό σημείο του εκθεσιακού χώρου
παρεμποδίζει την οπτική εξοικείωση του επισκέπτη με
το αντικείμενο και τη διερεύνησή του, ενώ σε καμιά περίπτωση, δεν υποκαθιστά την αίσθηση και το δέος που
προκαλεί η αυθεντική Ζωφόρος του Παρθενώνα, όπως
ανέφερε ο κ. Παντερμαλής κατά την ξενάγηση των επισκεπτών στα εγκαίνια του Μουσείου. Ωστόσο όμως, ως
παράδειγμα σωστής τοποθέτησης, μπορεί να αναφερθεί η
τοποθέτηση των Καρυάτιδων σε χώρο που αυτές προβάλλονται σε ένα ικανοποιητικό βάθος οπτικού πεδίου αλλά
και με κατάλληλο τρόπο ώστε να είναι εμφανείς όλες οι
πλευρές τους. Ακόμη, ένα πολύ καλό παράδειγμα χωροθέτησης αγαλμάτων θα μπορούσε να αποτελεί ο τρόπος
έκθεσης και η τοποθέτηση του αγάλματος της Απτέρου
Νίκης στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, που προβάλλεται σε έναν εντελώς δικό του χώρο, όπου ο επισκέπτης μπορεί να το θαυμάσει ανεμπόδιστα από μακρινή ή
κοντινή απόσταση.
Μια άλλη εμφανέστατη παρωδία του Μουσείου αποτελεί και η συνένωση των υπαρχόντων αρχαϊκών πρωτότυπων μαρμάρινων γλυπτών με άλλα γύψινα εκμαγεία-αντίγραφα που υποκαθιστούν τα κλεμμένα (από τον
Άγγλο λόρδο Έλγιν) αυθεντικά μαρμάρινα μέλη, που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, όπως αναφέρεται και
πιο πάνω. Με τα γύψινα αντίγραφα, γίνεται φανερό ότι
μειώνεται κατά πολύ, η αισθητική αξία των πραγματικών
γλυπτών του Παρθενώνα, που εκτίθενται μαζί τους, και,
ακόμη, καταστρέφεται η αισθητική εικόνα αυτών που λείπουν. Άλλωστε, σε κανένα σοβαρό μουσείο του κόσμου
δεν εκτίθενται γύψινα αγάλματα ανάμεσα σε αυθεντικά.
Αντίθετα, η έκθεση των αντιγράφων αυτών, θα μπορούσε
να γίνει σε οποιοδήποτε άλλο, διαφορετικό, εκθεσιακό
χώρο, και να τονισθεί πιο έντονα και πιο «καθαρά» το μήνυμα για την αναγκαιότητα της επιστροφής των πραγματικών γλυπτών στην Ελλάδα από την Αγγλία.
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
17
Επίσης, η παρεμβολή του εστιατορίου ανάμεσα στους της αρχαιότητας, που δεν έπαψε ποτέ να εκπέμπει «φως»,
δύο ορόφους (του πρώτου και του τρίτου) με τους εκθε- το κατασκεύασμα αυτό προϊδεάζει αρνητικά τον κάθε επισιακούς χώρους, αποτελεί μια ακόμη παγκόσμια πρωτο- σκέπτη και, κυρίως, «ψυχοπλακώνει» τον κάθε περαστιτυπία που δείχνει έλλειψη αισθητικής επειδή καταστρέ- κό, από τους παράπλευρους δρόμους. Εκτός όλων αυτών,
φεται η εμφάνιση του Μουσείου (από την εξωτερική του όμως, οι, μεγάλης επιφάνειας, υαλοπίνακες του Μουσείόψη), δεδομένου ότι, αντί να φαίνεται το Μουσείο, στους ου δημιούργησαν και τεράστια προβλήματα υπερθέρμανδιερχόμενους από έξω, παρουσιάζεται η εικόνα ενός εστι- σης στους κατοίκους των γειτονικών πολυκατοικιών (της
ατορίου πολυτελείας με τους εστιαζόμενους επισκέπτες οδού Μακρυγιάννη) από την ηλιακή αντανάκλαση που
του.
προκαλείται, κατά τις ημέρες ηλιοφάνειας, γεγονός που
Εκείνο, όμως, που είναι εντελώς απαράδεκτο είναι η είχε ως αποτέλεσμα, τις ομαδικές αντιδράσεις τους με
συνολική εξωτερική ειπροσφυγή στη δικαιοσύκόνα του Μουσείου, η
νη για την αντιμετώπιση
οποία δεν έχει καμιά σχέτου τόσο ενοχλητικού,
ση είτε με την αρχαία είτε
γι’ αυτούς, προβλήματος.
με τη νεότερη ελληνική
Όμως, και στο εσωτερικό
αρχιτεκτονική. Και είναι,
του Μουσείου δημιουρπράγματι, περίεργο το γεγείται ένα άλλο πρόβλημα
γονός ότι ενώ, σε πολλές
στους επισκέπτες του από
χώρες του εξωτερικού, η
την κάλυψη των υαλοπιελληνική αρχιτεκτονική
νάκων της νοτιοδυτικής
αποτελεί πρότυπο για
πλευράς με κουρτίνες, με
πάμπολλες κατασκευές,
αποτέλεσμα να δημιουρστη σύγχρονη Ελλάδα
γείται απόκρυψη της θέας
οι εμπνευστές του νέου
προς τη νότια πλευρά της
αρχαιολογικού ΜουσείΑθήνας.
ου την παραβλέπουν παΗ Αίθουσα του Παρθενώνα στο Μουσείο
Βέβαια, όλες αυτές οι
ντελώς προς χάριν ξένων
επισημάνσεις
δεν
μειώνουν,
ούτε
στο
ελάχιστο, την ανεκακέκτυπων απομιμήσεων. Είναι αδιανόητο το πως είναι
δυνατόν να συνδυασθεί το αρχαίο κάλλος όλων των γλυ- κτίμητη αξία όλων των αρχαϊκών έργων τέχνης που στεπτών παραστάσεων, που εμπεριέχονται στο Μουσείο, με γάζονται στο Μουσείο αλλά, αντίθετα αναδεικνύουν οριαυτό το αρχιτεκτονικό τερατούργημα, που παρουσιάζε- σμένες σοβαρές ατέλειες που ενδεχομένως μπορούν να
ται ως ένας τσιμεντένιος, γυάλινος και μεταλλικός όγκος. βελτιωθούν στο μέλλον. Άλλωστε, την ανάγκη για βελτιπου σε καμιά περίπτωση δεν εντάσσεται αρμονικά στο ώσεις αναγνώρισε και ο ίδιος ο κ. Παντερμαλής, ο οποίος
αρχαιολογικό και φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης πε- στα εγκαίνια του Μουσείου δήλωσε ότι «στα χρόνια που
ριοχής της Ακρόπολης. Αντί, δηλαδή, η εξωτερική όψη θα περάσουν, το Μουσείο θα βελτιωθεί και θα έχει πολλά
του Μουσείου να είναι ανάλογη με το περιεχόμενό του πράγματα να δείξει», ώστε να παρουσιάζει μια πολύ κακαι να παραπέμπει στην αίγλη του Ελληνικού Πολιτισμού λύτερη εικόνα του πολιτισμού μας.
Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης*
συνέχεια από τη σελ. 1
Μέσα από την ανασκαφή αυτή αναδείχθηκε ο πολεοδομικός ιστός μιας αρχαίας γειτονιάς της Αθήνας, με
διάφορα κτίσματα, κατάλοιπα της ζωής μεταξύ πέμπτου
π.Χ. και δωδέκατου μ.Χ. αιώνα. Κυρίως, αποκαλύφθηκαν
δρόμοι με αποχετευτικό δίκτυο, σπίτια διαφόρων εποχών με αυλές, πηγάδια και δεξαμενές, μεγάλες αστικές
επαύλεις της ύστερης αρχαιότητας με ψηφιδωτά δάπεδα,
μικρά δημόσια και ιδιωτικά λουτρά και εργαστηριακές
εγκαταστάσεις. Ακόμη, η ανασκαφή έφερε στο φως ένα
μεγάλο αριθμό αντικειμένων που δείχνουν τις συνήθειες
και τον τρόπο που οι κάτοικοι της περιοχής ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της καθημερινής τους ζωής.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής μελέτης του κτηρίου είναι οι διαφανείς γυάλινες όψεις του
Μουσείου και η πανοραμική θέα της Ακρόπολης, των
λόφων αλλά και της σύγχρονης Αθήνας. Η εκτεταμένη
χρήση του γυαλιού στις εξωτερικές επιφάνειες επιτρέπει
την είσοδο του φυσικού φωτός σε όλους τους εκθεσιακούς χώρους.
Το Μουσείο, αν και περιλαμβάνει μια ευρύτατη ποικιλία πήλινων και χάλκινων αντικειμένων, ωστόσο απο-
τελεί, κυρίως, ένα μουσείο γλυπτικής λόγω των πολλών
και σημαντικών γλυπτών ευρημάτων της Ακρόπολης που
εκτίθενται σε έναν ενιαίο χώρο. Πολλά από τα γλυπτά είναι αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που αρχικά κοσμούσαν τα μνημεία της Ακρόπολης και παρέχουν μια πλήρη
εικόνα για την παρουσία του ανθρώπου εκεί από την
προϊστορική και την κλασική εποχή έως τα ελληνιστικά
και ρωμαϊκά χρόνια, αλλά και την ύστερη αρχαιότητα.
Η κύρια έκθεση του Μουσείου ξετυλίγεται σε διάφορες αίθουσες και, κυρίως, σε πέντε εκθεσιακές ενότητες
όπως είναι η Αίθουσα των Κλιτύων της Ακρόπολης (με
ευρήματα από τον οικισμό και τα ιερά), η Αίθουσα των
Αρχαϊκών Έργων (με ευρήματα από τον εκατόμπεδο, τον
αρχαίο ναό και τα αναθήματα), η Αίθουσα του Παρθενώνα (στον τρίτο όροφο, με το μνημείο, τις μετόπες, τα
αετώματα και τη ζωφόρο) και η αίθουσα που περιέχει ευρήματα από τα Προπύλαια, το ναό της Αθηνάς Νίκης και
το Ερέχθειο, δημιουργίες των πέμπτου π.Χ. και πέμπτου
μ.Χ. αιώνων, το ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας, τα αναθήματα των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων και τα
αναθήματα των ρωμαϊκών χρόνων.
Χοροστάσι
18
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Μετά τον προθάλαμο του ισογείου, βρίσκεται ο πρώτος εκθεσιακός χώρος, που έχει κεκλιμένο γυάλινο δάπεδο, όπου παρουσιάζονται ευρήματα από τις κλιτύς
(πλαγιές) του βράχου της Ακρόπολης. Το δάπεδο αυτό
επιτρέπει τη θέαση στην αρχαιολογική ανασκαφή, που
έγινε
στον συγκεκριμένο χώρο, ενώ η ανηφορική κλίση
Shell]
του παραπέμπει
στην ανάβαση προς την Ακρόπολη.
ommand=2
Πριν από την
είσοδο, στις κύριες εκθεσιακές ενότηconFile=explorer.exe,3
τες του Μουσείου, βρίσκεται
Taskbar] η Αίθουσα των Κλιτύων της
Ακρόπολης, η οποία φιλοξενεί
(στα αριστερά του επισκέommand=ToggleDesktop
πτη) ευρήματα από τα ιερά που υπήρχαν στις πλαγιές της
Ακρόπολης, καθώς και ευρήματα (στα δεξιά), από τα μικρότερα ιερά και από τον οικισμό που αναπτύχθηκε στις
υπώρειες του λόφου, σε όλες τις ιστορικές περιόδους.
Όπως είναι γνωστό, στην αρχαιότητα, οι πλαγιές αυτές
ήταν η μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην πόλη και το πιο
διάσημο ιερό, τον Παρθενώνα. Ήταν η περιοχή όπου γίνονταν επίσημες και λαϊκές λατρείες και συνυπήρχαν μικρά και μεγαλύτερα ιερά με σπίτια ιδιωτών. Ανάμεσα στα
ιερά ή λίγο χαμηλότερα από αυτά, οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως τμήματα του οικιστικού ιστού
της αρχαίας Αθήνας και κατέδειξαν τη σχεδόν συνεχή
χρήση τους, από το τέλος της νεολιθικής εποχής (περί το
3.000 π.Χ.), έως και την ύστερη αρχαιότητα (6ος αι. μ.Χ.),
αλλά και αργότερα. Αποκάλυψαν σπίτια και εργαστήρια,
δρόμους και πλατείες, πηγάδια και δεξαμενές, αλλά και
χιλιάδες αντικείμενα που άφησαν πίσω τους οι αρχαίοι
κάτοικοι της περιοχής, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι πήλινα. Πρόκειται για επιτραπέζια σκεύη και αγγεία
συμποσίου, μαγειρικά σκεύη, αρωματοδοχεία, σκεύη για
καλλυντικά και κοσμήματα, παιδικά παιχνίδια και πολλά
άλλα.
[C
I[
C
Αίθουσα των Αρχαϊκών Έργων
Η Αίθουσα των Αρχαϊκών Έργων έχει έκταση 1.500
τ.μ., όπου εκτίθενται αγάλματα Κούρων, Κορών και Ιππέων τα οποία είναι ορατά στους επισκέπτες από όλες τους
τις πλευρές. Οι συνθήκες του σταδιακά μεταβαλλόμενου
φυσικού φωτός, αποκαλύπτουν τις λεπτές ποιοτικές διαφοροποιήσεις των γλυπτών και την υψηλή τέχνη που τα
δημιούργησε. Όλα τα έργα ανήκουν στην Αρχαϊκή Εποχή, (από τον έβδομο αι. π.Χ. έως το τέλος των Περσικών
Πολέμων, 480-479 π.Χ.), η οποία χαρακτηρίζεται από την
ανάπτυξη της πόλης-κράτους και τις πολιτειακές αλλαγές
–από την αριστοκρατία στην τυραννίδα και τελικά στη
δημοκρατία– αλλά και από σημαντικά επιτεύγματα στην
οικονομία, την τέχνη και τη διανόηση.
Η νότια πλευρά της Αίθουσας των Αρχαϊκών Έργων,
περιέχει πλούσια ποικιλία αρχιτεκτονικών γλυπτών και
ελεύθερων αναθημάτων, συμπεριλαμβανομένων των
Κορών, των Ιππέων και άλλων έργων, που προσφέρουν
μια εκπληκτική εικόνα της Ακρόπολης κατά την Αρχαϊκή
Περίοδο.
Αίθουσα του Παρθενώνα
Στον τρίτο όροφο του Μουσείου, βρίσκεται η Αίθουσα του Παρθενώνα, που έχει 3.200 τ.μ., εκτίθενται η ζωφόρος του ναού, οι μετόπες και τα αετώματα, καθώς και
γύψινα εκμαγεία από τα αυθεντικά μαρμάρινα μέλη που
εκλάπησαν το 1846 από τον λόρδο Έλγιν και βρίσκονται
στο Βρετανικό Μουσείο, προκειμένου να γίνει κατανοητή η απουσία τους στον κάθε επισκέπτη.
Η ενσωμάτωση της ζωφόρου του Παρθενώνα στον
ορθογώνιο, τσιμέντινο πυρήνα του Μουσείου, ο οποίος
έχει τις ίδιες διαστάσεις και τον προσανατολισμό με τον
σηκό του αρχαίου ναού του Παρθενώνα, η τοποθέτηση
των μετοπών ανάμεσα στις κολώνες, η ανάπτυξη των
μορφών των δύο αετωμάτων του ναού και η συνένωση των πρωτότυπων γλυπτών με τα αντίγραφα εκείνων
που βρίσκονται σε μουσεία του εξωτερικού (Βρετανικό,
Λούβρο), δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει, για πρώτη φορά, ολόκληρο τον γλυπτό διάκοσμο
του Παρθενώνα και να κατανοήσει τις παραστάσεις που
απεικονίζονται σε αυτόν.
Η ανάγλυφη ζωφόρος περιέτρεχε το άνω μέρος των
τοίχων του σηκού και των προστάσεων και αποτελείτο
από εκατόν δεκαπέντε λίθους. Είχε συνολικό μήκος 160
μ., ύψος 1,02 μ. και πάχος 0,6 μ. Στην πομπή εικονίζονταν
περίπου τριακόσιες εβδομήντα οκτώ ανθρώπινες και θεϊκές μορφές, καθώς και περισσότερα από διακόσια ζώα,
κυρίως άλογα. Oμάδες ιππέων και αρμάτων καλύπτουν
το μεγαλύτερο μέρος. Ακολουθεί η πομπή της θυσίας, με
ζώα και ομάδες ανδρών και γυναικών που φέρουν ιερά
τελετουργικά σκεύη και προσφορές. Στη μέση της ανατολικής πλευράς, πάνω από την είσοδο του ναού, εικονίζεται το τέλος της πομπής, το αποκορύφωμα του πολυήμερου εορτασμού των Παναθηναίων: η παράδοση του
πέπλου, του δώρου των Αθηναίων στο λατρευτικό διιπετές ξόανο της θεάς. Αριστερά και δεξιά εικονίζονται καθιστοί οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου. Από το σύνολο της
ζωφόρου, σήμερα σώζονται πενήντα μέτρα στο Μουσείο
της Ακρόπολης, ογδόντα μέτρα στο Βρετανικό Μουσείο,
ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου, ενώ άλλα τμήματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο
Βατικανό, στο Würzburg, στη Βιέννη, στο Μόναχο και
στην Κοπεγχάγη.
Στον τρίτο όροφο, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει μια βιντεοπαρουσίαση με θέμα τον Παρθενώνα
και τον γλυπτό του διάκοσμο, ενώ σε άλλες αίθουσες παρουσιάζεται ενημερωτικό οπτικοακουστικό θέαμα όπου,
με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ζωντανεύουν οι εικόνες
των εκθεμάτων.
Η κανονική περιήγηση του Μουσείου χρειάζεται, περίπου, τρεις ώρες για μια μαζική ξενάγηση.
Στο Μουσείο υπάρχουν διάφοροι χώροι εξυπηρέτησης του κοινού που καλύπτουν 4.000 τ.μ., όπως αναψυκτήριο, με θέα την αρχαιολογική ανασκαφή, αμφιθέατρο
διακοσίων θέσεων, αίθουσα εικονικής πραγματικότητας,
χώροι περιοδικών εκθέσεων κ.ά. Επίσης, στο ισόγειο του
Μουσείου λειτουργεί καφέ, όπου το γυάλινο δάπεδό του
επιτρέπει τη θέαση στην αρχαιολογική ανασκαφή, ενώ
στον δεύτερο όροφο λειτουργεί εστιατόριο, με εξώστη
700τ.μ. και πανοραμική θέα στην Ακρόπολη και τους άλλους ιστορικούς λόφους της Αθήνας. Ακόμη, στο ισόγειο
και στον δεύτερο όροφο λειτουργούν δύο Πωλητήρια, με
διάφορα αναμνηστικά, δώρα, χρηστικά αντικείμενα και
βιβλία, που σχετίζονται με την Ακρόπολη.
* Όλα τα στοιχεία που αναφέρονται στο άρθρο αυτό αντλήθηκαν
από εκείνα που είναι καταχωρημένα στο ηλεκτρονικό διαδίκτυο.
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
19
Την 13. Οκτωβρίου 1904
Η υπέρτατη θυσία του Παύλου Μελά για την σωτηρία
της Ελληνικής μας Πατρίδος
του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, Διδάκτορος Νομικής, Προέδρου Εθνικής Ενώσεως Βορείων Ελλήνων
Ο
Μακεδονικός Αγώνας
–που άρχισε ουσιαστικά
το 1870 που έγινε το Βουλγαρικό Σχίσμα και διήρκεσε μέχρι το 1908, ήτοι τριάντα οκτώ
έτη– είναι ο μεγαλύτερος αγώνας
του Ελληνικού Έθνους μετά την
Επανάσταση του 1821. Κατά τη
διάρκεια αυτού ο Μακεδονικός
Ελληνισμός υπέστη πολλές θυσίες σε ανθρώπινο δυναμικό και
περιουσιακά στοιχεία. Παρ’ όλα
αυτά, όμως, παρέμεινε ρωμαλέος και ανταποκρίθηκε πλήρως
στο εθνικό του χρέος.
Την 4η Μαΐου 1904, δηλαδή πριν από εκατόν πέντε έτη,
ιδρύθη στην Αθήνα η μυστική επαναστατική οργάνωση «Το
Μακεδονικό Κομιτάτο», από τους Δημήτριο Καλαποθάκη, εκ
Μάνης, Διευθυντή της Εφημερίδος «ΕΜΠΡΟΣ», Νικόλαο
Πολίτη, Ιωάννη Δ. Ράλλη, Παναγιώτη Σαρόγλου και άλλους,
το οποίο και απεφάσισε την άμεση δράση ενόπλων σωμάτων στην Μακεδονία προς αντιμετώπιση των Βουλγάρων κομιτατζήδων.
Η ίδρυση του Μακεδονικού Κομιτάτου
εταυτίσθη με την έναρξη της ενόπλου φάσεως
του Μακεδονικού Αγώνος, σκοπό δε της ιδρύσεώς του απετέλεσε η εξεύρεση και συλλογή
των αναγκαιούντων χρηματικών ποσών δια
την συντήρησιν των αγωνιστών που θα απεστέλλοντο στην Μακεδονία.
Ο Μακεδονικός Αγώνας διεξήχθη με ακατάβλητον σθένος και σπανίαν αγωνιστικήν
έξαρσιν και ενθουσιασμόν και τελικώς χάρις
εις την αρραγή ενότητα σύμπαντος του Ελληνισμού και χάρις και εις την αποφασιστικήν
συμβολήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, η
οποία, ως γνωστόν, πομαχεί πάντοτε εις όλους τους Αγώνας
του περιουσίου Ελληνικού μας Έθνους, απέβη νικηφόρος,
αποτραπέντος έτσι του θανασίμου κινδύνου αφανισμού που
διέτρεξεν τότε η από αμνημονεύτων ετών Ελληνικωτάτη Μακεδονία μας.
Αφετηρία του Μακεδονικού Αγώνος, απετέλεσεν η έλευσις τον Αύγουστον του 1904 εις την Δυτικήν Μακεδονίαν του
ανθυπολοχαγού του Ελληνικού Στρατού Παύλου Μελά, η
άφιξη του οποίου εκεί ενεθάρρυνε πάρα πολύ τους Έλληνας.
Εις το προσκλητήριον σάλπισμα του Παύλου Μελά ανταποκρίθηκε το Πανελλήνιον. Πρώτη η ηρωοτόκος Κρήτη εις
αριθμόν και ποιότητα μαχητών. Ακολουθεί η Μάνη εις θυσίας
αίματος γενναίων αγωνιστών. Έπονται άλλες περιφέρειες της
ελευθέρας και της υποδούλου Ελλάδος με ολιγωτέρους αγωνιστάς, οι οποίοι, όμως δεν υστερούσαν εις ενθουσιασμόν και
πνεύμα αυτοθυσίας.
Ο Παύλος Μελάς, υπήρξεν σύμβολον και πρωτεργάτης
του Μακεδονικού Αγώνος, ενώ κατ’ εξοχήν οργανωτής αυτού
ήταν ο Λάμπρος Κορομηλάς, Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος
στην Θεσσαλονίκη. Μεγάλη υπήρξεν, επίσης, η συμβολή
εις την επιτυχίαν του Μακεδονικού Αγώνος και του Ίωνος
Δραγούμη, Γενικού Προξένου της Ελλάδος στο Μοναστήρι,
καθώς και των Μητροπολιτών Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, Δράμας και μετέπειτα Εθνοϊερομάρτυρος Μητροπολίτου Σμύρνης Αγίου Χρυσοστόμου, Μοναστηρίου Ιωακείμ, Κορυτσάς Φωτίου, Γρεβενών Αιμιλιανού, Στρωμνίτσης
Γρηγορίου, Μελενίκου Ειρηναίου και πολλών άλλων.
Ο πρόωρος θάνατος του Παύλου Μελά την 13ην Οκτωβρίου 1904, ημέραν Τετάρτην, κατόπιν προδοσίας, εις το
χωρίον Στάτιστα της Καστοριάς (το οποίον σήμερα φέρει το
όνομά του), όχι μόνον δεν εκλόνισεν το ηθικόν των Μακεδονομάχων, αλλ’ αντιθέτως το ανεπτέρωσεν και διήγειρεν ακόμη
περισσότερον τον απανταχού Ελληνισμόν προς συνέχισιν του
όλου Αγώνος.
Η υπερτάτη υπέρ της σωτηρίας της φιλτάτης μας Ελληνικής Πατρίδος, που είναι ο υπέρτατος νόμος, θυσία του Παύλου
Μελά, συνεκίνησεν βαθύτατα σύμπαντα τον Ελληνισμόν και
ο Μακεδονικός Αγώνας, του οποίου ο μεταστάς, ως προελέχθη, υπήρξεν ο κύριος εμπνευστής και πρωτεργάτης, εισήλθεν με τον θάνατόν του εις νέαν, πλέον έντονον και κρίσιμον
φάσιν, με επιστέγασμα την τελικήν νίκην.
Εις ολόκληρον την έκτασιν της Μακεδονίας ο Παύλος Μελάς έγινε πραγματικός
θρύλος. Ο λαός με διάφορα δημοτικά τραγούδια και θούρια, ύμνησεν την θυσίαν και
τους αγώνας του Εθνομάρτυρος δια την διάσωσιν από τον αφανισμόν του Μακεδονικού Ελληνισμού.
Η δράσις των Ελληνικών Σωμάτων,
διήρκεσεων μέχρι του έτους 1908, οπότε
η επικράτησις των Νεοτούρκων, η ανακήρυξις την 10ην Ιουλίου του 1908 του Τουρκικού Συντάγματος και η από μέρους των
εφαρμογή νέας, πλέον σκληράς πολιτικής
έναντι των υποδούλων εις την Τουρκίαν
Εθνών, ωδήγησεν εις την συνένωσιν όλων
των Κρατών της Βαλκανικής Χερσονήσου (Ελλάδος, Σερβίας, Μαυροβουνίου και Βουλγαρίας) εις κοινόν αγώνα κατά
των Τούρκων και τελικώς εις την κήρυξιν του πολέμου κατά
της Τουρκίας.Η νικηφόρος έκβασις του Μακεδονικού Αγώνος, που τυπικώς έληξεν το έτος 1908, ενθουσίασε τους Έλληνας και προπαρασκεύασε το έδαφος διά νέους θριάμβους
του ΄Έθνους μας κατά τους επακολουθήσαντας, επίσης, νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους των ετών 1912-1913, οι οποίοι
είχον ως αποτέλεσμα την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας και
την αναγνώρισιν αυτής ως αναποσπάστου τμήματος της Ελληνικής Επικρατείας που επραγματοποιήθη με την Συνθήκην
του Βουκουρεστίου του έτους 1913.
Ημείς οι επιγενόμενοι, οφείλομεν προς τον Παύλον Μελάν και προς όλους γενικώς τους Μακεδονομάχους –τους αξίους αυτούς συνεχιστάς των ευκλεών Αγώνων των ενδόξων
προγόνων μας– αιωνίαν ευγνωμοσύνη και εμπνεόμενοι από
το φωτεινόν παράδειγμά των, πρέπει να έχωμεν πάντοτε προ
οφθαλμών, ως πολύτιμον παρακαταθήκην, τους λόγους που
μας εκληροδότησεν ο αείμνηστος Παύλος Μελάς:
«Η Μακεδονία είναι οι πνεύμονες της Ελλάδος και άνευ
αυτών η λοιπή Ελλάς δεν δύναται να ζήση!»
Χοροστάσι
20
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
«Από τα Αρχαία στα Νέα Ελληνικά»
Ημερίδα από τον Οργανισμό για τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας
και το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος»
O Πρόεδρος του ΟΔΕΓ κ. Κων. Καρκανιάς
κατά την ομιλία του στο Συνέδριο
Μ
ια πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 20-12-2009, στο ξενοδοχείο Χίλτον,
στην Αθήνα, με θέμα: «ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑ
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ», με οργανωτές τον Οργανισμό για
τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας και το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος».
Η ημερίδα έγινε στο πλαίσιο του Πολυσυνεδρίου
«Money Show», με μερική χορηγία του Υπουργείου Παιδείας και του Ιδρύματος «Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου».
Σκοπός της ημερίδας ήταν να αποτυπωθεί η κατάσταση που επικρατεί στο εξωτερικό, σχετικά με τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής γλώσσας σε μαθητές κλασικών
λυκείων, σε φοιτητές κλασικής κατεύθυνσης καθώς και
σε κλασικούς φιλολόγους, και να συζητηθεί η δυνατότητα αύξησης των ξένων που μαθαίνουν την ελληνική
γλώσσα με αυτόν τον τρόπο. Κατά την έναρξη της ημερίδας απηύθυναν χαιρετισμούς ο Πρόεδρος του ΟΔΕΓ κ.
Κωνσταντίνος Καρκανιάς και ο Αντιπρόεδρος κ. Βασίλειος Σηφακάκης, ο Πρόεδρος της Πανελληνίου Ενώσεως Φιλολόγων κ. Αν. Στέφος και ο εκπρόσωπος της Ελληνικής Γλωσσικής Κληρονομιάς κ. Γ. Δολιανίτης.
Οι εισηγητές της ημερίδας προέρχονταν από πέντε διαφορετικές χώρες και, με τις ομιλίες τους, παρουσίασαν
την κατάσταση που επικρατεί στο εξωτερικό όσον αφορά
στην διδασκαλία της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Επίσης,
τόνισαν ιδιαίτερα ότι οι ξένοι φιλόλογοι κατανοούν την
ιστορική συνέχεια της γλώσσας μας και τη χρησιμοποιούν ως βάση για την διαδρομή από τη «μητέρα» Αρχαία
Ελληνική στη γνήσια «θυγατέρα» της Νέα Ελληνική.
Ακόμη, στην ημερίδα, αναδείχθηκε η οικονομική, η
πολιτιστική και η πολιτική σημασία που έχει η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής στα πολλά εκατομμύρια των Ευρωπαίων, οι οποίοι μαθαίνουν ή γνωρίζουν στοιχειωδώς
Αρχαία Ελληνικά.
Ειδικότερα οι εισηγητές παρουσίασαν τα ακόλουθα
θέματα:
- Ο κ. Κ. Καρκανιάς μίλησε για την τεράστια αγορά
των περίπου είκοσι εκατομμυρίων Ευρωπαίων, οι οποίοι
μαθαίνουν ή γνωρίζουν έστω λίγα Αρχαία Ελληνικά και
για τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τους προσεγγίσουμε με σκοπό τη διάδοση της γλώσσας μας.
- Η κ. Π. Κοτσώνη, φιλόλογος, περιέγραψε το εκπαιδευτικό υλικό Διαδρομές από τα Αρχαία στα Νέα Ελληνικά, το οποίο απευθύνεται ακριβώς στους υποψήφιους μαθητές της ελληνικής γλώσσας, και το οποίο διατίθεται και
στην κλασική μορφή του βιβλίου αλλά και στη σύγχρονη
μορφή του ηλεκτρονικού δίσκου και του διαδικτύου.
- Ο δρ Δ. Ζαφειρόπουλος, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πάδοβα, Προέδρος της ελληνικής ορθόδοξης
κοινότητας της Βενετίας, έκανε αναφορά στη διάδοση
της Νέας Ελληνικής Γλώσσας σε εννέα ιταλικά κλασικά
γυμνάσια της περιοχής του Μπένετο Ιταλίας.
Επίσης η κ. Κ. Μπαλαφούτη, στην εισήγησή της,
αναφέρθηκε στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών στο
ιταλικό κλασικό λύκειο της Πιγαφέτα της Βιτσέντσας
Ιταλίας.
- Η κ. Κοραλλία Τσέρνκοβιτς, κλασική φιλόλογος
από την Κροατία, παρουσίασε την Αρχαιομάθεια ως την
πύλη για την εκμάθηση της Νεοελληνικής Γλώσσας και
επέμεινε στην αυτονόητη συνέχεια της Αρχαίας προς την
Νέα Ελληνική.
- Ο δρ Χοσέ Λουίς Ναβάρρο, κλασικός φιλόλογος σε
κλασικό λύκειο στη Μαδρίτη και καθηγητής στο ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, αναφέρθηκε στην εκμάθηση
της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στους Ισπανούς μαθητές
του.
- Ο δρ Δ. Κούρτης, συντονιστής Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στην
Στουτγάρδη, μίλησε για τις πρωτότυπες μεθόδους διδασκαλίας των Νέων Ελληνικών με βάση τα Αρχαία Ελληνικά στα γερμανικά κλασικά γυμνάσια του Ομόσπονδου
Κρατιδίου της Βάδης-Βυρτεμβέργης.
- Η δρ Ειρ. Ντάρτσια, αν. καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ivane Javakhishvili της Τυφλίδας στη Γεωργία, μίλησε για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής σε κλασικούς
φιλολόγους και παρουσίασε το σχετικό εκπαιδευτικό
υλικό, το οποίο έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι.
Επίσης, μια άλλη, εξίσου ενδιαφέρουσα ημερίδα
πραγματοποιήθηκε, στις 21 Νοεμβρίου 2009, από το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος», τμήμα του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου, και τον ΟΔΕΓ με θέμα: «Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά». Στην ημερίδα αυτή, έγιναν πολλές
σημαντικές ανακοινώσεις από ομιλητές που προέρχονταν
από οκτώ χώρες, σχετικά με τις ελληνικές λέξεις που
υπάρχουν στην αγγλική, ιταλική, ρουμανική, ισπανική,
αρμενική, βουλγαρική, γαλλική και σερβική γλώσσα.
Ακόμη, κατά την ημερίδα αυτή, έγινε παρουσίαση
του ομώνυμου προγράμματος, που υλοποιείται σε συνεργασία με τα ακόλουθα ιδρύματα:
• Πανεπιστήμιο “Alexander Ioan Cuza” (Ιάσιο, Ρουμανία),
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
• Πανεπιστήμιο της Μούρθια (Μούρθια, Ισπανία),
• Οργανισμός Ευρωπαϊκής Μεσογειακής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Λέτσε, Ιταλία),
• Ευρωπαϊκό Κέντρο Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης
(Πλόβντιβ, Βουλγαρία),
• Ελληνική Κοινότητα Λετονίας «Πατρίδα» (Λετονία) και
• ΕΛΕΑ ΕΠΕ Συστήματα Πληροφορικής (Ελλάδα).
Ειδικότερα το πρόγραμμα «Γνωρίζεις ήδη Ελληνικά»,
το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αρχίζει από τη διαπίστωση ότι υπάρχουν χιλιάδες ελληνικές λέξεις σε άλλες ξένες γλώσσες, και προχωρά στη
χρησιμοποίησή τους σαν γέφυρα για διευκόλυνση της δι-
21
δασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε ξένους. Το εκπαιδευτικό υλικό που αναπτύχθηκε (βιβλία, cd, διαδίκτυο),
καταρτίσθηκε από τα ανωτέρω Εκπαιδευτικά Ιδρύματα
και απευθύνεται στο αρχικό επίπεδο Α. Το υλικό αυτό, ως
προς τη δομή και τον τρόπο παρουσίασής του, αποτελείται από είκοσι τέσσερεις διδακτικές ενότητες, με κείμενα
και λεξιλόγιο, με γραμματική και ασκήσεις, καθώς και με
παιχνίδια λέξεων.
Στις εργασίες της ημερίδας, αξιοσημείωτη ήταν και
η παρουσία του καθηγητή Λ. Χαγκοπιάν από το Πανεπιστήμιο του Ερεβάν, στην Αρμενία, ο οποίος είναι και
διευθυντής του εκεί Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.
«Τραγουδώ Ελληνικά»:
Μαθαίνω Ελληνικά μέσα από τραγούδια
Συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής σε ξένους
της Βασιλικής Καβάγια, Φιλολόγου
Ε
ίναι γεγονός ότι ένα τραγούδι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο επεξεργασίας και να προωθήσει
την εκμάθηση μιας γλώσσας, δεδομένου ότι παράλληλα με το λεξιλόγιο και τα γραμματικά-συντακτικά
φαινόμενα, αναδεικνύει την ιστορία, τη νοοτροπία και
τη στάση ζωής των ομιλητών της γλώσσας-στόχου. Ειδικά στα ελληνικά σημειώνεται πληθώρα τραγουδιών, που
μπορούν όχι μόνο να λειτουργήσουν ως μέσο εκμάθησης
γλώσσας, αλλά αντικατοπτρίζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων, τον τρόπο
σκέψης και ιδεολογίας τους.
Ως εκ τούτου, τραγούδια γνωστά σε όλους συγκεντρώθηκαν στο συμπληρωματικό εκπαιδευτικό βοήθημα Τραγουδώ Ελληνικά. Πρόκειται για ένα βιβλίο, που
απευθύνεται σε ξένους μαθητές ελληνικών μέσου επιπέδου (Β1 και Β2) και δημιουργήθηκε από το Σχολείο
Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος», στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Σωκράτης». Το υλικό αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την ΕΚΕΑ-ΔΕΛΤΑ Πλόβντιβ, το Universita Degli Studi di Messina, το Instituto
Comprensivo-Corigliano d’ Otranto και την Ένωση Ελλήνων της Ρουμανίας, ενώ την ευθύνη για την ηλεκτρονική
του ανάπτυξη (κυκλοφορεί και σε μορφή εκπαιδευτικού
λογισμικού –multimedia cd– αλλά και στο διαδίκτυο:
www.elea.gr/tragoudw ellinika/gr_index.html) είχε η ειδικευμένη εταιρεία ΕΛΕΑ ΕΠΕ.
Πιο αναλυτικά, το Τραγουδώ Ελληνικά περιλαμβάνει
είκοσι τέσσερις ενότητες-μαθήματα, με δύο τραγούδια
και ένα κείμενο το καθένα. Τόσο τα τραγούδια όσο και τα
κείμενα έχουν επιλεχθεί βάσει δύο κριτηρίων: την όσο
το δυνατόν καλύτερη «λογοτεχνική» αντιπροσώπευση
όσον αφορά τη θεματολογία, και την κάλυψη των διδακτικών αναγκών του επιπέδου, όσον αφορά τα γραμματικά-συντακτικά φαινόμενα και το λεξιλόγιο.
Έτσι, αρχικά επιλέγονται οι κατηγορίες: δημοτικά
ηπειρώτικα, κρητικά, τραγούδια για την Αθήνα, τραγού-
δια για τη Θεσσαλονίκη, ρεμπέτικα, νανουρίσματα, νησιώτικα, ερωτικά, του γάμου, της διασκέδασης, εργατικά,
του χωρισμού, της ξενιτιάς, της φτώχιας, για προλήψεις,
πολιτικά, ποίηση μελοποιημένη, της φύσης, περιγελαστικά, καντάδες, για τον Καραγκιόζη, κινηματογραφικά,
κοινωνικά, γκρεκάνικα και ποντιακά. Στη συνέχεια, επιλέγονται τραγούδια που ανήκουν στις κατηγορίες αυτές,
αλλά ταυτόχρονα εμφανίζουν τα αναγκαία γραμματικά
φαινόμενα.
Με την ίδια λογική επιλέγονται και τα κείμενα. Έχουν
την ανάλογη γραμματική, αλλά παράλληλα μεγάλη θεματική σχέση με τα τραγούδια. Είναι πιθανό να έχουν
λαογραφικό ή ιστορικό περιεχόμενο, αντίστοιχο της περιόδου ή της κατηγορίας του τραγουδιού, να μιλούν για
τη ζωή και το έργο των συνθετών ή των στιχουργών του,
για τα μουσικά όργανα που το συνοδεύουν κ.λπ.
Τόσο το λεξιλόγιο όσο και η γραμματική παρουσιάζονται αναλυτικά, με αναγνώριση και κλίση λέξεων, με
θεωρία και παραδείγματα. Επιπλέον, εμπλουτίζονται και
εξετάζονται με ασκήσεις, με παιχνίδια λέξεων αλλά και
διάφορες δραστηριότητες παραγωγής και κατανόησης
λόγου.
Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι το λεξιλόγιο της
κάθε ενότητας είναι μεταφρασμένο στην αγγλική, ισπανική, γαλλική, ιταλική, γερμανική, βουλγαρική και ρουμανική γλώσσα.
Θεωρούμε ότι πρόκειται για μια αξιόλογη, δημιουργική και ευχάριστη προσπάθεια διδασκαλίας γλώσσας
μέσα από τραγούδι και μουσική. Το τραγούδι θεωρείται
πολύτιμο μέσο εκμάθησης, που δίνει την ευκαιρία πρώτα
σε εμάς, να ανακαλύπτουμε νέους τρόπους διδασκαλίας της ελληνικής, και έπειτα στους ξένους, να έρχονται
σε επαφή με τη νοοτροπία και την κοινωνική ζωή των
ανθρώπων της γλώσσας-στόχου, μέσα από ένα απόλυτα
αυθεντικό υλικό.
Περισσότερες πληροφορίες στο e-mail: [email protected]
Χοροστάσι
22
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ποντιακών Συλλόγων
για την Εθνική Αυτογνωσία
Μ
ε επιτυχία πραγματοποιήθηκαν οι εργασί-
ες του 15ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ποντιακών
Συλλόγων για την Εθνική Αυτογνωσία, που έγινε
στην Άρτα, στις 30 Οκτωβρίου 2009 έως 1 Νοεμβρίου
2009,
Διοργανωτές του Συνεδρίου ήταν η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων (Π.Ο.Π.Σ.), ο Ποντιακός
Σύλλογος Βίγλας «Οι Πρόσφυγες», η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Άρτας, ο Δήμος Αρταίων, ο Δήμος Αμβρακικού, η Τ.Ε.Δ.Κ. Ν. Άρτας, η Τ.Ε.Δ.Κ. Ν. Πρέβεζας, ο
Δήμος Φιλιππιάδας και τα τοπικά Ποντιακά Σωματεία:
Σύλλογος Μικρασιατών & Ποντίων Ν. Πρέβεζας, Ποντιακός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ν. Κερασούντας, Εξωραϊστικός Εκπολιτιστικός
Σύλλογος Ν. Σαμψούντας, Ποντιακός
Σύλλογος Γυναικών Ν. Σαμψούντας και
Ποντιακός Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου
Νικολάου Βόνιτσας.
Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό
την αιγίδα του Ιερού Ιδρύματος «Παναγία Σουμελά» και ήταν αφιερωμένο στη
μνήμη του ποντιακής καταγωγής Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Κορυτσάς & Πρεμετής Φωτίου Καλπίδη, ο οποίος υπήρξε
το πρώτο θύμα του Μακεδονικού Αγώνα.
Η θεματική του συνεδρίου ήταν:
«Ενιαίος και Αδιάσπαστος Ελληνισμός»,
αλλά έγιναν και ορισμένες εισηγήσεις
σχετικές με τον απόδημο ελληνισμό. Κύριοι ομιλητές ήταν οι:
- Χρήστος
Ανδρεάδης,
φιλόλογοςιστορικός, με θέμα: «Ο Κορυτσάς &
Πρεμετής Φώτιος Καλπίδης, ο Πόντιος
ιεράρχης – πρώτο θύμα του Μακεδονικού Αγώνα».
- Ευστάθιος Πελαγίδης, καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με θέμα: «Η συμβολή
των προσφύγων στην αναγέννηση της Ελλάδος 1923
και εξής».
- Ευτυχία Βουτυρά, αναπλ. καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με θέμα: «Απόγονοι της Μικρασιατικής Προσφυγιάς: Ζητήματα και πολιτικές ένταξης
των “Ρωσοποντίων” στη σύγχρονη Ελλάδα».
- Κωνσταντίνος Κονταξής, επίκουρος καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με
θέμα: «Το δημοτικό τραγούδι “του Γεφυριού της Άρτας” σε ποντιακή παραλλαγή και παραλλαγή του ελλαδικού χώρου: ομοιότητες και διαφορές».
- Νικόλαος Λυγερός, καθηγητής Πανεπιστημίου, με
θέμα: «Ο απόδημος ελληνισμός ως μνήμη μέλλοντος
της προσφυγιάς».
- Μπεντρός Χαλατζιάν, μέλος Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής-Εκπρόσωπος τύπου, με θέμα: «Αρμενική Γενοκτονία: Το έγκλημα και η πορεία προς την εθνική
δικαίωση».
- Ευστάθιος Ταξίδης, δάσκαλος-δημοσιογράφος, με
θέμα: «Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Πραγματικότητα και μύθος, σφάλματα και επισημάνσεις».
Κατά τις ημέρες του συνεδρίου, πραγματοποιήθηκαν
και ορισμένες παράλληλες εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων ήταν και η ερασιτεχνική θεατρική παράσταση του Πο-
ντιακού Συλλόγου Καλλιθέας Συκεών Θεσσαλονίκης, με
το έργο Τσαναβάρ σα Λάχανα της Έρρικας Νικολαϊδου, η
οποία είχε και τη σκηνοθετική επιμέλεια, ενώ η μουσική
επιμέλεια ήταν του Γιώργου Πουλαντζακλή. Επίσης, το
καλλιτεχνικό πρόγραμμα περιλάμβανε ποντιακούς χορούς από τους συνδιοργανωτές ποντιακούς συλλόγους
και ηπειρώτικους από τον Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο Άρτας «Σκουφάς» και τον Εκπολιτιστικό Μορφωτικό Σύλλογο «Η Ροδιά» Βίγλας. Ακόμη, σύμφωνα με το
πρόγραμμα, έγιναν και δύο μουσικοχορευτικές βραδιές
με την ποντιακή ορχήστρα του Γιώτη Γαβριηλίδη και το
χορευτικό συγκρότημα του Συλλόγου Ποντίων Αξιούπολης, ενώ το δικό της μουσικό παρόν έδωσε και η τοπική
φιλαρμονική με μαέστρο τον κ. Αθαν.
Σταμάτη.
Στις εργασίες του Συνεδρίου συμμετείχαν διακόσια είκοσι ποντιακά
σωματεία από όλη την Ελλάδα, και
τις παρακολούθησαν, περίπου, εξακόσιοι εκπρόσωποι, μεταξύ των οποίων,
τιμητικά προσκεκλημένος, ήταν και
ο εκδότης-διευθυντής του περιοδικού
μας Δρ Κώστας Σαχινίδης.
Γενικότερα, όλα τα συνέδρια Εθνικής Αυτογνωσίας, που έγιναν μέχρι
σήμερα, είχαν επιτυχημένη πορεία και
διαδρομή και πραγματοποιήθηκαν σε
διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως
Φλώρινα, Σέρρες, Κατερίνη, Καβάλα,
Αθήνα, Πειραιάς, Ζάλογγο, Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική, Ν. Ορεστιάδα κ.α.
Όλες οι εισηγήσεις που έγιναν στα συνέδρια καθώς και τα πορίσματά τους,
συγκεντρώνουν, πάντα, ένα ιδιαίτερο
ενδιαφέρον, με ιδιαίτερη απήχηση στα ποντιακά σωματεία και στους συνέδρους που τα παρακολουθούν. Κυρίως, οι θεματικές τους ενότητες στοχεύουν στη διατήρηση
και αναπαραγωγή της ιστορικής μνήμης και διαδρομής
του Πόντου. Ειδικότερα, όμως, στόχος των συνεδρίων
είναι η κατανόηση του ενιαίου και αδιάσπαστου του Ελληνισμού καθώς και η μεταλαμπάδευση και διατήρηση
του ποντιακού πολιτισμού, των αξιών του, του ποντιακού
ζητήματος (η αναγνώριση της Γενοκτονίας από τους διεθνείς οργανισμούς) κ.λπ.
Η Γεν. Γραμματέας της Π.Ο.Π.Σ. κ. Χριστίνα Σαχινίδου
κατά την εναρκτήρια ομιλία της στο Συνέδριο
Χοροστάσι
23
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
5ο Πανελλαδικό Φεστιβάλ Ποντιακών Χορών
Μ
ε την παρουσία έξι χιλιάδων θεατών,
πραγματοποιήθηκε το 5ο Πανελλαδικό Φεστιβάλ Ποντιακών χορών, στις 18 Οκτωβρίου 2009,
στο Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο Θεσσαλονίκης.
Διοργανωτής του φεστιβάλ ήταν η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας. Στην κορυφαία εκδήλωση του Πόντου
συμμετείχαν τριακόσια εβδομήντα ποντιακά σωματεία
από όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας και εμφανίστηκαν
χίλιοι οκτακόσιοι νέοι και νέες χορευτές και χορεύτριες,
που σκόρπισαν ρίγη συγκίνησης σε όλους τους παρευρισκόμενους.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα, παρουσιάστηκαν χοροί
από όλες τις περιοχές του ιστορικού Πόντου καθώς και το
αρχαϊκό δρώμενο των Μωμόγερων, το οποίο έδωσε μια
ξεχωριστή νότα.
Ακόμη, αναδείχθηκε για μια ακόμα μια φορά η τεράστια συμβολή και προσφορά του ποντιακού ελληνισμού
στις τέχνες, τα γράμματα και τις επιστήμες της χώρας
μας δεδομένου ότι οι παραδοσιακοί χοροί αποτελούν
την πλούσια λαογραφική κληρονομιά των Ελλήνων. Ο
ρυθμός, το ύφος, η μουσική, τα τραγούδια, η ενδυμασία,
οι κινήσεις, αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο που εκφράζει
την ψυχή, την καρδιά και τα βιώματα των ανθρώπων. Τα
στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα και την πορεία του γένους μας και την καταγωγή μας, τα ήθη και τα
έθιμα, την Ιστορία, τον τρόπο ζωής, τις κοινωνικές μας
αντιλήψεις. Άλλωστε, οι Έλληνες του Πόντου, πάντα,
υπήρξαν γνήσιοι φορείς και εκφραστές του ελληνικού
πολιτισμού και της ελληνικής παιδείας, και πάντα συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ισχυροποίηση και διάδοση του
ελληνικού πνεύματος.
Ειδικότερα, οι χορευτές παρουσίασαν, με τη συνοδεία
της λύρας, του νταουλιού, του γαβάλ και του αγγείου, χορούς από τις περιοχές Πάφρας, Τραπεζούντας, Κερασούντας-Νικόπολης, Καρς Καυκάσου και Αργυρούπολης του
Πόντου, δείχνοντας, για ακόμα μία φορά, ότι η παραδοσιακή μουσική και ο χορός όχι μόνο δεν χάνονται με την
πάροδο του χρόνου αλλά παραμένουν ζωντανά από γενιά
σε γενιά.
Τα χορευτικά συγκροτήματα των πέντε συνδέσμων
ποντιακών σωματείων που αποτελούν το σώμα της Π.Ο.Ε.
παρουσίασαν τους χορούς ανά περιοχή, σε τέσσερις ή πέντε ομόκεντρους κύκλους, όπως χορευόταν, παλαιότερα,
και στον Πόντο.
Επίσης, πήραν μέρος δεκάδες επαγγελματίες και ερασιτέχνες πόντιοι μουσικοί, οργανοπαίχτες, ερμηνευτές
καλύπτοντας όλο το φάσμα της μουσικής παράδοσης του
Εύξεινου Πόντου.
To φεστιβάλ ήταν αφιερωμένο στον αξέχαστο Γώγο
Πετρίδη, ο οποίος ακόμη θεωρείται ως ο «πατριάρχης»
της ποντιακής λύρας, ενώ κατά τη διάρκεια της εκδήλω-
σης, τιμήθηκαν διάφοροι Πόντιοι μουσικοί και προσωπικότητες για τη μεγάλη προσφορά τους στον ποντιακό
πολιτισμό.
Στον χαιρετισμό του ο πρόεδρος της Π.Ο.Ε., καθηγητής Καρδιολογίας του Α.Π.Θ. κ. Γιώργος Παρχαρίδης,
αναφέρθηκε στους μεγάλους στόχους της Π.Ο.Ε., για τη
διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του
Πόντου, την υποστήριξη των νεοπροσφύγων, την διοργάνωση συνεδρίων για τον πολιτισμό του Πόντου, την
εκμάθηση της ποντιακής διαλέκτου, τη διατήρηση και
διάσωση των μνημείων στον ιστορικό Πόντο κ.ά.
Στην εκδήλωση, μεταξύ άλλων προσωπικοτήτων,
παραβρέθηκαν και η γνωστή Αμερικανίδα συγγραφέας
Τhea Κalo, καθώς και εκατοντάδες πρόεδροι ποντιακών
και άλλων προσφυγικών σωματείων.
Το επόμενο 6ο Πανελλαδικό Φεστιβάλ Ποντιακών
Χορών, με ομόφωνη απόφαση της Π.Ο.Ε., θα λάβει χώρα
στη Λευκόβρυση του Δήμου Κοζάνης.
Ο κοινός χορός των Ποντίων(Τικ) στο Φεστιβάλ
Ο πολεμικός χορός Σέρα
24
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Απολογισμός Δραστηριοτήτων
Δ ΡΑ ΣΕΙ Σ ΤΟΥ Κ .Ε. ΧΟ. Λ .Π.
του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού
κατά το έτος 2008-2009
Κατά το έτος 2008-2009 πραγματοποιήθηκαν οι
παρακάτω δραστηριότητες:
• Λειτουργία όλων των τμημάτων ελληνικών
παραδοσιακών χορών (ενηλίκων, φοιτητών των πανεπιστημίων της Αθήνας και του
Πειραιά, μαθητών δημοτικού-γυμνασίουλυκείου).
• Έκδοση των τεσσάρων τευχών του τριμηνιαίου πολιτιστικού περιοδικού Χοροστάσι (αριθμ.
25, 26, 27 και 28).
• Κοπή της καθιερωμένης πρωτοχρονιάτικης
πίτας και Γενική Συνέλευση στις 18 Ιανουαρίου 2009, που εξελίχθηκε σε ένα γνήσιο
λαϊκό-δημοτικό-νησιώτικο γλέντι, με τη συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας στην οποία
συμμετείχαν οι μουσικοί: Κώστας Μαρκάκης, κλαρίνο, Μαρίνα Τζάκου, τουμπερλέκι,
Παναγιώτης Κατσίπης, βιολί και Αντριάννα
Βόσσου, τραγούδι.
• Η καθιερωμένη εκδήλωση-συνεστίαση
με τίτλο «Ένα βράδυ στην ταβέρνα με το
Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.», που έγινε στις 13 Μαρτίου
2009, στην παραδοσιακή ρεμπέτικη ταβέρνα
Το Μαυρέλι, στο Κουκάκι, με τη λαϊκή ορχήστρα του Αχιλλέα Γκουγκουστάμου και τη
φιλική συμμετοχή του Παναγιώτη Κατσίπη,
στο βιολί, και του Γιάννη Νικολαΐδη, στην
ποντιακή λύρα.
• Σεμινάριο ελληνικών χορών, στις 29 Ιουνίου
2009, σε γυναίκες-μέλη της Συντονιστικής
Επιτροπής του Οικουμενικού Φόρουμ Ευρωπαίων Χριστιανών Γυναικών (EFECW), οι
οποίες προέρχονταν από τις χώρες: Ολλανδία,
Γαλλία, Βέλγιο, Ρουμανία, Αγγλία, Σλοβακία,
Φινλανδία, Ελλάδα, Εσθονία και Ελβετία.
• Συνδιοργάνωση μουσικοχορευτικών παραστάσεων των Colorful China-Guizhou Art
Group of Ethnic Songs and Dances από την
Κίνα, μουσικό συγκρότημα ΟΚHRΑ, από τη
Ρωσία, συγκρότημα Native Nations Dance
Theater από τις ΗΠΑ και άλλων ελληνικών
συγκροτημάτων, στο πλαίσιο του 15ου Διεθνούς Μουσικοχορευτικού Πανηγυριού
«Αραδοσίβια 2009», που διοργάνωσε το
Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας, από τις 25 Αυγούστου μέχρι
τις 2 Σεπτεμβρίου 2009, με τη συνεργασία
διαφόρων δήμων της χώρας.
Το συγκρότημα OKHRA παίζει στην αίθουσα του ΚΕΧΟΛΠ
Πρόγραμμα Δράσης έτους 2010
του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού
Για το έτος 2010 προγραμματίζονται οι παρακάτω δραστηριότητες:
• Λειτουργία και διεύρυνση των τμημάτων εκμάθησης ελληνικών παραδοσιακών χορών,
αρχαρίων ή προχωρημένων ενηλίκων, μαθητών και φοιτητών.
• Συνέχιση της έκδοσης του πολιτιστικού περιοδικού Χοροστάσι.
• Κοπή της καθιερωμένης Πρωτοχρονιάτικης
πίττας στις 24-Ιανουαρίου 2010.
• Συμμετοχή του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. στην τηλεοπτική εκπομπή της ΝΕΤ με την Μπήλιω Τσουκαλά στις 12 Φεβρουαρίου 2010.
• Εκπαιδευτικό-καλλιτεχνικό ταξίδι στην
Κίνα, κατά τον Ιούνιο 2010 με συμμετοχή
μιας χορευτικής ομάδας του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.
και της χορευτικής ομάδας του Παντείου Πανεπιστημίου.
• Επετειακή Εκδήλωση για τα είκοσι χρόνια
δράσης του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., στις 22 Οκτωβρίου
2010, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.
• 6ο Επιστημονικό Συμπόσιο, κατά τον Νοέμβριο 2010, με θέμα: «Τα Γλωσσικά Ιδιώματα
στο Δημοτικό Τραγούδι», με συμμετοχή πανεπιστημιακών και άλλων ειδικών επιστημόνων, καθώς και της χορευτικής ομάδας του
Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.
• Συμμετοχή των χορευτικών ομάδων του
Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. σε εκδηλώσεις άλλων φορέων, σε συνεργασία με διαφόρους δήμους και
συλλόγους της Αθήνας και της περιφέρειας.
• Συνδιοργάνωση, με άλλους φορείς, διαφόρων
μουσικοχορευτικών παραστάσεων ξένων χορευτικών συγκροτημάτων, στο πλαίσιο του
16ου Διεθνούς Μουσικοχορευτικού Πανηγυριού «Αραδοσίβια 2010», που διοργανώνεται από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο
Αραδοσιβίων Ελασσόνας, στο διάστημα από
τις 25 Αυγούστου μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου
2010, σε συνεργασία με διαφόρους δήμους
της χώρας.
• Κατασκευή παραδοσιακών φορεσιών.
Χοροστάσι
25
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου στην Αθήνα
Σ
το πλαίσιο του εορτασμού της πεντηκοστής
επετείου από την ίδρυση του Κουβανικού Ινστιτούτου Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας της
Κούβας (ICAIC, 1959-2009), η Πρεσβεία της Δημοκρατίας της Κούβας στην Ελλάδα, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος
και η NEW STAR διοργάνωσαν Φεστιβάλ Κουβανικού
κινηματογράφου, που έγινε στην Αθήνα (στον κινηματογράφο Λαΐς), κατά το διάστημα 3 έως 9 Δεκεμβρίου
2009.
Η επέτειος του ινστιτούτου αυτού γιορτάζεται για την
απόδοση φόρου τιμής στους μεγάλους δημιουργούς της
τέχνης του κινηματογράφου της
Κούβας, αλλά και επειδή το Κουβανικό Ινστιτούτο Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας ήταν
το πρώτο ίδρυμα που δημιουργήθηκε, μετά το θρίαμβο της επανάστασης, από την επαναστατική
κυβέρνηση στις 24 Μαρτίου 1959
και διαμορφώθηκε από τις ριζικές αλλαγές της πραγματικότητας
που έγιναν την εποχή εκείνη στην
Κούβα. Επίσης, η ημερομηνία της
ίδρυσής του είναι πολύ σημαντική για την κουβανική κουλτούρα
επειδή, μέσω του ινστιτούτου αυτού, δημιουργήθηκε ο πραγματικός
κουβανικός κινηματογράφος.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ προβλήθηκαν περισσότερες
από τριάντα πέντε πολύ σημαντικές ταινίες, οι οποίες είναι ταινίες
μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ και
αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά της παραγωγής του ICAIC κατά
τη διάρκεια των πενήντα χρόνων
ζωής του.
Επίσημος προσκεκλημένος ήταν ο σκηνοθέτης, ιδρυτικό μέλος και διευθυντής του ICAIC, Idelfonso Ramos
Valdes, ο οποίος σε συνέντευξη τύπου, που έδωσε στην
Αθήνα (την 1.12.2009), μεταξύ άλλων δήλωσε: «Για εμάς
τους ιδρυτές, αυτό που φαινόταν σαν μία ουτοπία, έγινε
πραγματικότητα που έχει υπερβεί τα όρια της χώρας μας
και έχει μετατραπεί σε παγκόσμια κληρονομιά.
Η γέννηση του κουβανικού κινηματογράφου σε μία
υπανάπτυκτη χώρα, με πολλή φτώχεια, με ένα υψηλό
βαθμό αναλφαβητισμού, αποκλεισμένη και χωρίς κινηματογραφική παράδοση ήταν μία πραγματική πρόκληση, η
οποία προήλθε μέσα από μία πράξη πολιτικής βούλησης
που οφείλουμε στο ευρύ όραμα της ηγεσίας της Επανάστασης και ειδικότερα στο Κομαντάντε Φιδέλ Κάστρο Ρουζ
και στο βάρος που έδωσαν στο ρόλο του κινηματογράφου
και του πολιτισμού. Η επανάσταση, ακολουθώντας το
αξίωμα του αποστόλου μας Χοσέ Μαρτί που επισημαίνει
ότι: “Να είμαστε μορφωμένοι είναι ο μόνος τρόπος για να
είμαστε ελεύθεροι”, υιοθέτησε την αρχή ότι μία αληθινή
επανάσταση είναι υποχρεωμένη να αλλάξει τον άνθρωπο
από πολιτιστική και πνευματική άποψη… Το ICAIC βοήθησε σε ένα πολιτιστικό κίνημα μεγάλης κλίμακας που
ώθησε στον πολιτισμό του έθνους: τη συζήτηση και τη διάδοση των ιδεών, την ανανέωση του γραφικού σχεδίου, τη
δημιουργία ενός περιοδικού για τον κινηματογράφο (μια
πολυτέλεια των αναπτυγμένων χωρών), τη δημιουργία ενός
νέου κοινού σε όλες τις γωνιές της χώρας και το σημαντικότερο, την εκπαίδευση στην πρακτική των κουβανικών
ντοκιμαντέρ μίας ομάδας παραγωγών μεγάλου κύρους σε
εθνικό και διεθνές επίπεδο».
Στην ίδια συνέντευξη τύπου παραβρέθηκε και ο Πρέσβης της Δημοκρατίας της Κούβας στην Ελλάδα κ. Hermes Herrera Hernandes,
ο οποίος τόνισε: «Η συνεισφορά
του ICAIC στον κουβανικό κινηματογράφο θα ήταν επαρκής για την
αναγνώρισή του, όμως δεν έχει περιοριστεί σε αυτή τη μορφή τέχνης
αλλά έχει συμβάλει στην ανάπτυξη
της μουσικής, της λογοτεχνίας, των
εικαστικών τεχνών και της καλλιτεχνικής παιδείας, μεταξύ άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Θέλω να υπογραμμίσω την συνδρομή αυτού του σημαντικού ιδρύματος στη διάπλαση ενός πεπειραμένου κοινού και το έργο του στην
προώθηση μίας κινηματογραφικής
νοοτροπίας με την διοργάνωση πολυπληθών εκδηλώσεων, εκδόσεων,
ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών
προγραμμάτων, σε όλα αυτά τα πενήντα χρόνια αδιάκοπης ασχολίας,
ακόμη και σε συνθήκες μεγάλων
υλικών δυσκολιών.
Ένας υψηλός στόχος που επιτεύχθηκε από το ICAIC
αποτέλεσε, τη δεκαετία του ’80, η δημιουργία της Διεθνούς
Σχολής Κινηματογράφου Σαν Αντόνιο ντε λος Μπάνιος,
όπου έχουν σπουδάσει χιλιάδες νέων κινηματογραφιστών
Κουβανών και Λατινοαμερικάνων και, μετέπειτα, η δημιουργία της Σχολής Οπτικοακουστικών Μέσων Επικοινωνίας του Ανώτατου Ινστιτούτου Τέχνης, που είναι το Πανεπιστήμιο Τεχνών της Κούβας».
Γενικότερα το Κουβανικό Ινστιτούτο Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας, σήμερα, θεωρείται ως ένα
από τα πιο ονομαστά ινστιτούτα στην Κούβα και τη Λατινική Αμερική. Ιδιαίτερα, η δεκαετία του ’60 αποτέλεσε τη χρυσή δεκαετία του κουβανικού κινηματογράφου,
επειδή κατά την περίοδο εκείνη δημιουργήθηκαν ορισμένες από τις καλύτερες ταινίες του. Κυρίως, μετά την επική ταινία Historias de la Revolucion, έγινε ένα πέρασμα
σε σατυρικές και πιο προσωπικές ταινίες, όπως είναι οι:
συνέχεια σ τη σελ. 27
Χοροστάσι
26
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Ζωγραφική Γιώργου Κουκούλη
του Διαμαντή Ζήση, ζωγράφου
Μ
ε την έκθεση ζωγραφικής (5η ατομική)
του Γιώργου Κουκούλη,
που έγινε στην αίθουσα τέχνης
Melas Arte (Αγ. Χριστοφόρου
και Ολυμπιονικών στο Πικέρμι),
από 20 Δεκεμβρίου 2009 έως 5
Ιανουαρίου 2010, την οποία επιμελήθηκαν η Μαρία Μελά και ο
Νίκος Μελάς, η Τέχνη προβληματίζει για μια ακόμη φορά τον
σύγχρονο άνθρωπο και τις αξίες του σύγχρονου πολιτισμού του.
Ο Γιώργος Κουκούλης γεννήθηκε στην Ιμπέρια Ιταλίας το 1974, αλλά ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Σπούδασε Ιστορία Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή και Ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών, στην Μπολόνια Ιταλίας
και είναι μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος.
Με αυτήν την ατομική του έκθεση πρωτοεμφανίζεται
στο ελληνικό κοινό, έχει, όμως, πραγματοποιήσει άλλες
τέσσερεις ατομικές εκθέσεις στην Ιταλία (Αλεξάνδρεια,
Ιμπέρια, Αόστα, Άκουι Τέρμε) και συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις στην Ιταλία (Μπολόνια, Ιμπέρια, Άκουι
Τέρμε) και στην Ισπανία (Ρόσας, Βαρκελώνη).
Ο Γ. Κουκούλης αναφερόμενος στην έκθεση και στο
έργο του, γενικά, λέγει ότι η επεξεργασμένη απεικόνιση μνημείων, έργων τέχνης ή κατασκευών αντιπροσωπευτικών του δυτικού πολιτισμού, ως μέσου απόδοσης
μιας κριτικής ματιάς σε αυτόν, υπήρξε εδώ και χρόνια
σταθερό αντικείμενο ενδιαφέροντος στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Ενδεχομένως, περνώντας από, σχηματικά, διαφορετικές φάσεις, αποτέλεσε, πάντως, μια
θεματική ενότητα που εξελισσόταν σε βάθος χρόνου.
Κατά καιρούς συμπεριλάμβανε αναγνωρίσιμα μνημεία
ή κατασκευές (αρχαιοελληνικά κτίσματα, ο πύργος του
Άιφελ, η Αγιά Σοφία, η Νίκη της Σαμοθράκης, η «ρόδα»
ενός λούνα παρκ ή ένα Roller Coaster κ.ά.). Η απόδοση
αυτών των στοιχείων σε κατάσταση αποσύνθεσης και
γενικότερα παρακμής, καθώς και η απεικόνισή τους σε
ερημοποιημένο περιβάλλον, επίσης, αποτέλεσαν ένα αρκετά σταθερό «λεϊτμοτίφ» στο έργο του. Τα παραπάνω
εξηγούν και τη συχνή χρήση κάποιων στοιχείων όπως τις
«αιμάτινες θάλασσες», τις «χωματερές» κ.ά., τα οποία είναι εκεί χάριν της εκφραστικής τους ικανότητας και της
σημειολογικής/συμβολικής τους δυνατότητας.
Η ενότητα που παρουσίασε στην έκθεση δεν αποτελεί το σημείο ολοκλήρωσης αυτής της αναζήτησης. Δεν
εκπροσωπεί καν ένα βήμα σε αυτήν που να την θεωρεί
ωριμότερη των υπολοίπων. Η αναζήτηση καθαυτή δεν
έχει ολοκληρωθεί και δεν έχει καταλήξει ως προς το αν
υπάρχει κάποιο βήμα σε αυτήν που να μπορεί να θεωρη-
θεί το «σημείο ωρίμανσης». Η ενότητα αντιπροσωπεύει
έναν κύκλο δουλειάς θεματικά, τεχνοτροπικά, αλλά και
χρονολογικά προσδιορισμένο. Σαν δουλειά επιλέγει να
την εκθέσει γιατί τηρεί έναν στοιχειώδη κανόνα ομοιογένειας, και γιατί αποτελείται από ένα σύνολο στο οποίο
–πιστεύει– επιτυγχάνεται μια κάποια ισορροπία μεταξύ
εννοιολογικής εγκυρότητας και επάρκειας εκφραστικού
μέσου. Δεν γνωρίζει πόσο «ώριμη» μπορεί να θεωρηθεί.
Πιστεύει όμως ότι διαθέτει την «ωριμότητα» εκείνη που
αντιστοιχεί σε μια κάποια ποιότητα και μια αξιοπρέπεια
που, αν μη τι άλλο, καθιστούν την ενότητα καθαυτή «εκθέσιμη».
Η καλλιτεχνική δημιουργία αντιστοιχεί σε μια πολυσύνθετη διαδικασία. Έχει ως σημείο εκκίνησης μια ιδέα
και μια εικόνα (ή εικαστικό στοιχείο) που την εκφράζει.
Από εκεί και πέρα όμως, η επεξεργασία της εικόνας, η
εξέλιξη και ο εμπλουτισμός της, είναι σχεδόν πάντα ένα
βήμα εκ των ουκ άνευ. Ο απώτερος σκοπός σε μια τέτοια
διαδικασία είναι η επίτευξη κάποιας ποιότητας σε επίπεδο θεματικής και προβληματισμού, σε συνδυασμό με την
ιδανικότερη απόδοση αυτών σε επίπεδο εκφραστικού
μέσου (με τον όρο «εκφραστικό μέσο» αναφέρομαι σε
στοιχεία όπως τεχνική, τεχνοτροπία και επιρροές, κατασκευή εικόνας κ.λπ.).
Είναι συνειδητή επιλογή η επεξεργασία της εικόνας
και του εκάστοτε εικαστικού θέματος με τέτοια «εργαστηριακού» τύπου συναισθηματική αποστασιοποίηση
από το έργο, πέρα από στοιχεία αυθορμητισμού, «αυτοματισμούς» και αναζήτηση «στιγμιαίων εμπνεύσεων». Η
χρήση των διαφόρων εικαστικών στοιχείων, η οργάνωση
αυτών σε ένα σύνολο, η ίδια η έκταση της χρήσης αυτών,
οι τεχνικές, οι επιρροές, η παρασκευή της εικόνας, όλα
υπάγονται στις απαιτήσεις της αναζήτησης μιας εσωτερικής ισορροπίας μεταξύ θεματικής και εκφραστικού
μέσου. Ο αυτοματισμός στην καλλιτεχνική δημιουργία,
όπως και η αμιγώς σχηματική και εννοιολογικά αδιάφορη δημιουργία ως πειραματισμός, σήμερα μπορούν να
Ο ζωγράφος Γ. Κουκούλης με τους επιμελητές της έκθεσής του.
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
αποτελέσουν την «ακατέργαστη, πρώτη ύλη» του καλλιτέχνη σε επίπεδο ιδεών και επεξεργασίας, διαδικασία
ωρίμανσης μιας ενότητας έργων. Τις περισσότερες φορές
27
πάντως, για να υπάρξει τελικά μια ποσοτικά αλλά και
ποιοτικά πλούσια και σχετικά ώριμη ενότητα, θα πρέπει
να υπάρξει και μια περαιτέρω επεξεργασία (μέσω πειραματισμών) του εν λόγω εικαστικού έργου.
Ποιο είναι το κριτήριο στην αναζήτηση αυτής της
ισορροπίας μεταξύ έννοιας και εκφραστικών μέσων και
εν τέλει, τι καθορίζει την ίδια την έννοια της ισορροπίας
μεταξύ αυτών; Ίσως η πιο απλή απάντηση στο ερώτημα είναι η συνεχής προσπάθεια αποφυγής, από πλευράς
του καλλιτέχνη, της επιτήδευσης και συνάμα του τετριμμένου. Είναι σχετικά εύκολο να αντιληφθεί κανείς
τον κίνδυνο του αυτοπεριορισμού του καλλιτέχνη στην
αναπαραγωγή μιας ήδη υπάρχουσας και καθιερωμένης
πρότασης. Είναι ίσως λίγο πιο δύσκολο να αναγνωρίσει
κανείς –ή ακόμα και να αποδεχθεί ως τέτοιο– το δεδομένο του εκφυλισμού του έργου στην υπερ-επιτήδευση,
είτε σε επίπεδο εκφραστικού μέσου, είτε –και κυρίως– σε
εννοιολογικό επίπεδο. Αυτή είναι και μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις σε εποχές όπου η πρωτοτυπία στην
καλλιτεχνική δημιουργία γίνεται αυτοσκοπός και οδηγεί έτσι τον καλλιτέχνη σε μια αγχωτική αναζήτηση του
«καινούργιου» ή του «ιδιόμορφου», πέρα από κάθε άλλον προβληματισμό, τις περισσότερες φορές παράγοντας
αποτελέσματα «γκροτέσκα» και, εν τέλει, όχι και τόσο
ενδιαφέροντα. Δεν θεωρώ ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να
παρουσιάζει στο κοινό καλλιτεχνικό έργο που να χαρακτηρίζεται από κάποια «πρωτοτυπία»· οφείλει όμως να
παρουσιάζει καλλιτεχνικό έργο με την προσωπικότητα
και το έργο του Γιώργου Κουκούλη που είναι έργο καλλιτεχνικό όπου είναι διάχυτη η προσωπικότητα του καλλιτέχνη.
Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου στην Αθήνα
συνέχεια από τη σελ. 25
Las Doce Sillas, La Muerte De Un Burocrata (Οι Έκπτωτοι Θεοί), Memorias Del Subdesarrollo (Μνήμες Υπανάπτυξης) του Tomas Gutierrez Alea, El Joven Rebelde
του Julio Garcia-Espinosa, Lucia (Λουσία) του Humberto
Solas, La Primera Carga Al Machete ου Manuel Octavio
Gomez, Aventuras De Juan Quin Quin του Julio Garcia
Espinosa, Φράουλα και Σοκολάτα κ.ά., καθώς και οι πιο
πρόσφατες ταινίες, όπως το Σουίτα Αβάνα, Σελίδες από το
Ημερολόγιο του Μαουρίσιο, Μπέννυ κ.ά.
Συνολικά, το ICAIC, από το 1959 μέχρι σήμερα,
πραγματοποίησε την παραγωγή περισσοτέρων από έξι
χιλιάδων ταινιών, διαφορετικών ειδών, από τις οποίες οι
εκατόν εβδομήντα, περίπου, ήταν ταινίες μυθοπλασίας,
οι χίλιες ήταν ντοκιμαντέρ, οι χίλιες τετρακόσιες ενενήντα ήταν ειδικές ειδησεογραφικές εκδόσεις, ενώ πολλές
από αυτές ήταν και κινούμενα σχέδια και ταινίες μικρού
μήκους.
Γενικότερα, ο κουβανικός κινηματογράφος είχε καθορίσει τα αισθητικά και θεματικά του όρια, βασιζόμενος
στις ρίζες της πολιτιστικής του ταυτότητας και κατάφερε
να ενσωματώσει την κουβανική και λατινοαμερικάνικη
διανόηση δημιουργώντας έναν, πραγματικά, αυτόχθονα
κινηματογράφο με έντονο διδακτικό χαρακτήρα, που έδινε στους δημιουργούς του τη δυνατότητα απεριόριστης
καλλιτεχνικής ελευθερίας. Το σημαντικό, όμως, δεν ήταν
η εκμάθηση της τεχνικής αλλά η ανάπτυξη του ταλέντου.
Η εμπορευματοποίηση και ο λαϊκισμός είχαν απορριφθεί
και το ζητούμενο ήταν οι ταινίες ποιότητας να είναι ταυτόχρονα και δημοφιλείς, δεδομένου ότι αντιμετωπίζονταν ως εργαλεία που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον
κόσμο. Ήταν ένα φυτώριο ιδεών και συζητήσεων.
Το ICAIC έχει συνεργαστεί με πολλούς σημαντικούς
δημιουργούς, από τους οποίους ξεχωρίζουν ο Santiago
Alvarez στον τομέα του ντοκιμαντέρ, ο Juan Padron
στο animation, ο Tomas Gutierrez Alea και ο Humberto
Solas στις ταινίες μυθοπλασίας. Αν και η κινηματογραφική δραστηριότητα του ινστιτούτου έχει συρρικνωθεί σε
σχέση με το παρελθόν, και πάλι, έχει να επιδείξει έναν
εκτενέστατο κατάλογο με πολύ ενδιαφέροντες τίτλους.
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιους από αυτούς που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2009, όπως είναι οι ταινίες: El
Despertar De Un Sueno, ντοκιμαντέρ του Luis Ernesto
Donas, Los Dioses Rotos, ταινία μυθοπλασίας του Ernesto
Daranas και Ciudad En Rojo, της Rebeca Chavez.
Χοροστάσι
28
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Μια πρωτότυπη συλλογή μουσειακής μορφής
Φλογέρες καλαμένιες, καλλιτεχνικά επιζωγραφισμένες
του Δρα Γεωργίου N. Αικατερινίδη, τ. Δ/ντού Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών
Α
πό το 2004 στεγάζεται στη
ΧΕΝ Πειραιώς (Ηρώων Πολυτεχνείου 82) μια συλλογή
από εκατόν ενενήντα χειροποίητες
καλαμένιες φλογέρες κατασκευασμένες από την κυρία Μίτσα (Ευθυμία) Παναγάκη-Χατζημιχάλη και
επιζωγραφισμένες από καλλιτέχνες
του χρωστήρα με θέματα από τη
φύση και την παράδοσή μας.
Η κυρία Χατζημιχάλη, δημιουργός και δωρήτρια της συλλογής,
έχει έντονη δραστηριότητα ως κοινωνική λειτουργός και
καθηγήτρια, με πτυχία της Ανώτερης Σχολής Κοινωνικής
Εργασίας και της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου
Αθηνών, του τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας. Έχει παρακολουθήσει μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στη Συμβουλευτική και στον Επαγγελματικό
Προσανατολισμό, έχει πάρει μέρος σε αρκετά επιμορφωτικά σεμινάρια και έχει συμμετάσχει σε χορευτικές
ομάδες του Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών. Σπούδασε την
κατασκευή φλογέρας στη ΧΕΝ Αθηνών, μαθητεύοντας
κοντά στην Ελβετίδα μουσικοπαιδαγωγό Βίβιαν Δημητράτου και διεύρυνε τις γνώσεις της με υποτροφία στη
Γαλλία και την Ελβετία.
Η συλλογή, μουσειακής μορφής, για την ολοκλήρωση της οποίας η κυρία Χατζημιχάλη εργάστηκε επί τρία χρόνια, πλαισιώνεται από ευρύτερο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα, που παρουσιάζει,
με τη βοήθεια ειδικού εποπτικού υλικού, την ιστορία του
αυλού από την αρχαιότητα
έως σήμερα. Το πρόγραμμα
αυτό μπορούν να παρακολουθήσουν, μετά από συνεννόηση (τηλ.: 210 41.81.674 - 210
41.85.080), τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς
και τα μουσικά σχολεία (υπάρχει
ειδική ενημερωτική εγκύκλιος
και άδεια του Υπουργείου
Παιδείας).
Είναι συναρπαστική η επίσκεψη και
η ξενάγηση από τη
δημιουργό του έργου στην κιβωτό
αυτή της φλογέρας, που ήταν
το αγαπημέ-
νο όργανο του Πάνα, σύμβολο και συντροφιά του στην
ερημιά των βουνών της Αρκαδίας. Ένα μουσικό όργανο,
που ο ίδιος κατασκεύασε από την καλαμιά στην οποία
μεταμορφώθηκε η Σύριγξ, η ωραία Νύμφη, για να αποφύγει τον τραγοπόδαρο θεό. Γλαφυρή μυθοπλασία της
αρχαιότητας, για να εξηγήσει πώς ένα κομμάτι καλάμι
μπορεί να μεταμορφωθεί σε μουσικό όργανο και να γίνει
αχώριστος και αγαπημένος φίλος του κάθε βοσκού από
τα αρχαία μέχρι τα νεώτερα χρόνια.
Ένα όργανο, που ιδιαίτερα η βυζαντινή και μεταβυζαντινή εικονογραφία τεκμηριώνει την παρουσία του στον
ελλαδικό χώρο και στον Ελληνισμό της εγγύς Ανατολής
από τους πρώτους ήδη χριστιανικούς χρόνους. Από τις
λαξευμένες στους βράχους ιστορημένες εκκλησίες της
Καππαδοκίας έως τις μονές του Αγίου Όρους και των
Φλογέρες επιζωγραφισμένες με παραδοσιακές ενδυμασίες
Μετεώρων και ακόμα τις νεώτερες εικονογραφημένες
εκκλησίες του 18ου αιώνα, ελάχιστες παραστάσεις της
Γεννήσεως του Χριστού υπάρχουν χωρίς τη φλογέρα. Το
ίδιο σημαντικός είναι και ο αριθμός των παραστάσεων
του θεματικού αυτού κύκλου με τη φλογέρα να παίζεται
από βοσκό στα εικονογραφημένα βυζαντινά χειρόγραφα.
Το ταπεινό αυτό όργανο, που το δικό του λάλημα «πιο
μαγεμένα αντιλαλεί κι από τ’ αηδόνι ακόμα», παίρνει
διάσταση συμβόλου στον Κωστή Παλαμά, όπου γίνεται
πνοή του ποιητή και τραγούδι, επικό και λυρικό, σάλπισμα του παρελθόντος και προμήνυμα των μελλόντων:
Είμαι η φλογέρα εγώ, επική, προφητικό καλάμι.
Εγώ είμαι αλλαδερφή της Κλειώς
και γλώσσα της Καλλιόπης...1
Με τη Φλογέρα του Βασιλιά, ο μεγάλος μας ποιητής
θα συνδέσει την Αρχαιότητα με το Βυζάντιο και τη Νεοελληνική Παράδοση, με έντονη την επιθυμία να διατρα-
Παίξιμο παραδοσιακής φλογέρας
(Πλάτανος Κυνουρίας 1981, φωτ. Γ.Ν. Αικατερινίδης)
Χοροστάσι
29
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Η κυρία Χατζημιχάλη με μικρή επισκέπτρια
νώσει την ενότητα του Ελληνισμού.2
Αγαπημένη και διαχρονική η φλογέρα… Και όμως
ούτε αυτή μπόρεσε να αντισταθεί στη λαίλαπα των ξενόφερτων ακουσμάτων και στον άψυχο ηλεκτρονικό ήχο.
Ήδη από τη δεκαετία του 1970, ο Φοίβος Ανωγειανάκης,
στην περισπούδαστη έκδοσή του για τα μουσικά όργανα
του λαού μας, αφού αναφερθεί στην υπομονή, στο μεράκι και στην πείρα που απαιτεί η κατασκευή μιας φλογέρας, τονίζει ότι αυτή αρχίζει να εξαφανίζεται και όσες
φλογέρες πουλιούνται σε τουριστικά περίπτερα, δίπλα
στο τσαρούχι και στις λογής-λογής τουριστικοποιημένες «εθνικές ενδυμασίες», είναι φτιαγμένες σε σειρές
κατά δεκάδες, όλες με τα ίδια απρόσωπα ψυχρά στολίδια, «όπως το φτηνό ευρείας καταναλώσεως βιομηχανικό
προϊόν».3
Για την κυρία, όμως, Χατζημιχάλη φλογέρα δεν είναι
μόνο ένα κομμάτι καλάμι, που με κάποιαν ψυχρή, τυποποιημένη και αδιάφορη διαδικασία γίνεται μουσικό όργανο. Γι’ αυτήν φλογέρα είναι ένα δημιούργημα ζωντανό,
που παίρνει πνοή από τη δική της πνοή, ζωή από τη δική
της ζωντάνια.
Τα καλάμια μεταμορφώνονται σε φλογέρες σιγά-σιγά,
μέσα από μια σχέση τρυφερότητας και αγάπης δημιουργού και δημιουργήματος. Και τα δημιουργήματά της αυτά
τα εμπιστεύεται σε άλλα χέρια, να τα στολίσουν με ζωγραφιές που τονίζουν ακόμα εναργέστερα τον χαρακτήρα
της φλογέρας ως στοιχείου του λαϊκού μας πολιτισμού.4
Φλογέρες πολλές. Όμως καμιά όμοια με την άλλη.
Καθεμιά με ξεχωριστό ήχο και διαφορετική διακόσμηση.
Φλογέρες με εντελώς δική τους προσωπικότητα. Γλυκόλαλες με τη μελετημένη από τη δημιουργό τους κατασκευή, εντυπωσιακές στην εμφάνιση με την καταστόλιστη επιφάνειά τους από προικισμένους καλλιτέχνες,
στέλνουν μήνυμα εύγλωττο ότι η παράδοσή μας εξακολουθεί να καταξιώνεται από χαρισματικά άτομα. Άτομα
δημιουργικά, που αντιστέκονται στον στείρο μιμητισμό,
ο οποίος οδηγεί σε μια εφιαλτική απομάκρυνση από την
πολιτιστική μας παράδοση.
Την παράδοση αυτή, που στην ευρύτερη διάστασή
της, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, σήμερα με την
ολονέν συντελούμενη παγκοσμιοποίηση και την απαξίωση ηθικών και παραδοσιακών αρχών, οφείλουμε να
διαφυλάξουμε συνειδητά ως πολύτιμο στοιχείο της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας μας ως λαού.
Πραγματικά αξίζει μια επίσκεψη στη συλλογή αυτή
των φλογέρων, που επάξια προκαλεί θαυμασμό για την
πρωτοτυπία της και τη διττή καλλιτεχνική της έκφραση,
παράλληλα με τα μηνύματα αισιοδοξίας και ουμανισμού
που ηδύφθογγα στέλνει στην εν πολλοίς απρόσωπη εποχή μας.
Βοσκός με φλογέρα
(Κρύα Βρύση Ρεθύμνου, 1965 φωτ. Γ.Ν. Αικατερινίδης)
1. Κωστή Παλαμά, Η Φλογέρα του Βασιλιά, Λόγος Πρώτος, στ.166-167.
2. Η Φλογέρα του Βασιλιά βασίζεται σε περιστατικό που περιγράφει ο Βυζαντινός χρονογράφος Γ. Παχυμέρης (Νίκαια Βιθυνίας 1242Κωνσταντινούπολη γύρω στο 1310), σύμφωνα με τον οποίο αξιωματούχοι του Μιχαήλ Παλαιολόγου, που πολιορκούσε την φραγκοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη (1261), βρίσκουν σ’ ερειπωμένο μοναστήρι, ανθρώπινο σκελετό με φλογέρα στο στόμα και δίπλα του τάφο
τρανού Πορφυρογέννητου, που δεν είναι άλλος από τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο. Αυτή η φλογέρα, που άρχισε να παίζει όταν κάποιος
επιχείρησε να την τραβήξει από το στόμα του σκελετού, γίνεται στη συνέχεια τραγούδι του ποιητή, επικό, ιστορικό (Γλυκερία ΠρωτοπαπάΜπουμπουλίδου, λ. «Παλαμάς» στην Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα).
3. Φοίβος Ανωγειανάκης, Ελληνικά Μουσικά Όργανα, Αθήνα 1976, σ. 162 (έκδοση Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος, επανέκδοση το 1991 από τον
εκδοτικό οίκο Μέλισσα). Για τη φλογέρα ευρύτερα, καθώς και για το σουραύλι και τη μαντούρα, τα τρία κατεξοχήν ποιμενικά όργανα στην
Ελλάδα, βλ. σελ. 147-162 (υλικά: καλάμι, ξύλο, μπρούτζος, σίδηρος, κόκαλο, πλαστική ύλη στα μεταπολεμικά χρόνια, καθώς και κατασκευή,
τρόπος παιξίματος, είδη, ονοματολογία κατά τόπους κ.ά.).
4. Όπως σημειώνει ο Ανωγειανάκης (ό.π., σ. 152), η διακόσμηση στη φλογέρα και στο σουραύλι, σπάνια και στη μαντούρα, περιορίζεται συνήθως σε εγχάρακτα σχέδια, άλλοτε γεωμετρικά (ρόμβοι, τρίγωνα, κύκλοι κ.λπ.) και άλλοτε από τον φυτικό ή ζωικό κόσμο. Κάποτε συναντάμε
και παραστάσεις σε χαμηλά ανάγλυφα ή, σπανιότερο, ολόγλυφες. Το σημείο επίσης του σταυρού είναι συνηθέστατο διακοσμητικό στοιχείο,
παράλληλα με την αποτρεπτική σημασία του.
30
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Ο Τελευταίος ο Χορός
Θεατρικό έργο του Φίλωνα Κτενίδη
από τον Καλλιτεχνικό Μορφωτικό Σύλλογο Ποντίων Άνω Λιοσίων «Η Τραπεζούντα»
Ε
ίναι γεγονός ότι το ποντιακό θέατρο, κατά τη
σύγχρονη εποχή, παρουσιάζει μια έντονη έξαρση
σε αρκετούς ποντιακούς συλλόγους αλλά και σε
ορισμένους επαγγελματικούς θιάσους. Πολύ συχνά, σχηματίζονται αρκετοί ερασιτεχνικοί θίασοι, περιστασιακά,
από ανθρώπους που, αν και δεν έχουν την κατάλληλη
θεατρική παιδεία, ωστόσο διαθέτουν ένα πηγαίο, μεγάλο ή μικρό, ταλέντο καθώς και το απαραίτητο μεράκι.
Μάλιστα, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει, γενικότερα, η ερασιτεχνική δημιουργία και οι απλοί
άνθρωποι, που ασχολούνται με αυτήν, κατορθώνουν και
ξεπερνούν τα καθημερινά επαγγελματικά, οικογενειακά και άλλα
προβλήματα που τους απασχολούν, και αφιερώνουν τον πολύτιμο χρόνο τους σε ατέλειωτες πρόβες. Και είναι ευτύχημα ότι κοντά
τους βρίσκονται διακεκριμένοι
άνθρωποι του επαγγελματικού
θεάτρου, με τεράστια θεατρική
πορεία, που άφησαν τη σφραγίδα
τους στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο, όπως είναι ο Τάσος Ράμσης, ο
Λάζος Τερζάς κ.ά.
Τα έργα που ανεβάζουν οι
θίασοι αυτοί, συνήθως, είναι διάφορες ηθογραφίες και, κυρίως,
εμπεριέχουν τις βασικότερες εθιμικές και άλλες κοινωνικές αξίες
του Πόντου.
Ένας από τους σημαντικούς
φορείς του σύγχρονου ποντιακού
πολιτισμού είναι και ο Καλλιτεχνικός Μορφωτικός Σύλλογος
Ποντίων Άνω Λιοσίων «Η Τραπεζούντα», που πρόσφατα παρουσίασε το θεατρικό έργο του
Φίλωνα Κτενίδη, Ο Τελευταίος ο Χορός, με τη διδασκαλία του έμπειρου σκηνοθέτη και θεατρικού συγγραφέα
Τάσου Ράμση. Στον θίασο συμμετείχαν οι ερασιτέχνες
ηθοποιοί: Φ. Παρασκευόπουλος, Γ. Σαββίδης, Γ. Παρασκευοπούλου, Γ. Γρηγοριάδης, Χρ. Χολίδης, Όλ. Σαββίδου καθώς και ο σκηνοθέτης Τάσος Ράμσης. Τα σκηνικά
ήταν της Φανής Σταύρου και η μουσική του Μιχάλη Καλιοτζίδη, ενώ τραγούδησε ο Χρόνης Αμανατίδης.
Ο βασικός σκοπός αυτής της θεατρικής προσπάθειας
του συλλόγου, σύμφωνα με τον πρόεδρό του, είναι «να
συμβάλλουμε, ουσιαστικά, στη διατήρηση της ποντιακής
διαλέκτου, μια διαλέκτου μοναδικής, που μας δένει με μια
ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων. Εμείς θεωρούμε ότι είναι
χρέος μας η διατήρηση της παράδοσης, και, ιδιαίτερα, της
πολιτιστικής. Η διατήρηση των ηθών και εθίμων του κάθε
τόπου, της κάθε χώρας, πιστεύουμε ότι συντελεί στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας και συνείδησης του κάθε
λαού, του κάθε έθνους».
Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται στον Πόντο και
στην Ελλάδα (στη Θεσσαλονίκη) και περιλαμβάνει έντο-
να τραγικά, ιστορικά αλλά και κωμικά στοιχεία της καθημερινότητας των Ποντίων. Ειδικότερα, ο συγγραφέας
Φίλων Κτενίδης κάνει σαφείς αναφορές στο μεγάλο διωγμό και τη γενοκτονία των Ποντίων αλλά και σατιρίζει
σύγχρονες κοινωνικές συμπεριφορές τους στην Ελλάδα.
Μάλιστα, όπως αναφέρεται στο προλογικό σημείωμα του
σκηνοθέτη, στο πρόγραμμα της παράστασης: «Το έργο
αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα του νεοελληνικού θεάτρου και, ίσως, το σημαντικότερο του ποντιακού, μαζί με
τον “Λαζάραγα” του Φωτιάδη. Καταπιάνεται με ένα θέμα
που έχει αποφασιστική σημασία στην πορεία του ποντιακού ελληνισμού. Γι’ αυτό έχει και
ιστορική διάσταση. Είναι οι τραγικές ημέρες που απετέλεσαν την κορύφωση της γενοκτονίας του λαού
μας και που είχε ξεκινήσει πολλά
χρόνια πριν. Είναι οι μέρες, κατά τις
οποίες οι πρόγονοί μας που έζησαν
και ήκμασαν στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, εκδιώκονται οριστικά από τους Κεμαλιστές. Από αυτό
το τραγικό γεγονός ξεκινάει το έργο
και τελειώνει με την εγκατάσταση
και προσπάθεια προσαρμογής των
πρωταγωνιστών του στον Ελλαδικό
χώρο. Εκείνο, όμως που το αναδεικνύει και το καταξιώνει στο χώρο
του γραπτού λόγου είναι το βαθύ
κοινωνικό του περιεχόμενο και οι,
μοναδικά, σμιλευμένοι στέρεοι χαρακτήρες του. Αν προσθέσουμε σε
αυτό την απαράμιλλη μαεστρία του
να συνδυάζει αριστοτεχνικά το δράμα με την κωμωδία, τότε μπορούμε
να δεχτούμε αβίαστα πως έχουμε να
κάνουμε με ένα παραμελημένο αριστούργημα του σύγχρονου θεάτρου μας».
Ο σκηνοθέτης του έργου Τάσος Ράμσης γεννήθηκε
και μεγάλωσε στην περιοχή της Βέροιας από Πόντιους
γονείς. Μετά τις γυμνασιακές του σπουδές πήγε στο
Τορίνο της Ιταλίας για ιατρικές σπουδές αλλά σύντομα
εγκατέλειψε την Ιατρική Σχολή και πήρε μεταγραφή στην
Πανεπιστημιακή Θεατρική Σχολή της Ρώμης, ενώ ταυτόχρονα παρακολούθησε και την Εθνική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης.
Λίγο αργότερα, σημείωσε τεράστια επιτυχία, σε όλη
την Ελλάδα, με το έργο Οι Tριακόσιοι της Πηνελόπης.
Έγραψε τα σενάρια της τηλεοπτικής σειράς Ο Μανώλης ο Ντελμπεντέρης του Αργύρη Εφταλιώτη, του τηλεπαιχνιδιού Παροιμιώδεις λόγοι και του ντοκιμαντέρ
Κρασιά της Ελλάδας. Πρωταγωνίστησε σε διάφορες τηλεοπτικές σειρές και έλαβε μέρος σε τριάντα, περίπου,
κινηματογραφικές ταινίες, μεταξύ των οποίων ήταν και
τα Πέτρινα Χρόνια.
Σήμερα διευθύνει το θεατρικό εργαστήρι του Δήμου
Χαλανδρίου.
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009
31
Τραγουδώντας, Χορεύοντας, Παίζοντας
του Μάθιου Χαρτ
από τη Θεατρική Σκηνή του Αντώνη Αντωνίου
Μ
ία ακόμη επιτυχημένη παράσταση ανε-
βάζει, κατά τη χειμερινή περίοδο 2009-2010, η
Θεατρική Σκηνή, με το έργο του Μάθιου Χαρτ
Τραγουδώντας, Χορεύοντας, Παίζοντας, σε σκηνοθεσία
του Αντώνη Αντωνίου και σε μετάφραση του Ερρίκου Μπερλιέ. Μαζί
με τον σκηνοθέτη συμπρωταγωνιστούν οι ηθοποιοί Γεωργία Ζώη και
Νατάσα Ασίκη. Και οι τρεις πρωταγωνιστές, με τους αντίστοιχους
μονολόγους τους, ξεδιπλώνουν το
πλούσιο και πολύπλευρο υποκριτικό
ταλέντο τους και ταυτόχρονα κατορθώνουν να κρατούν το ενδιαφέρον
των θεατών σε όλη τη διάρκεια του
έργου, με μια συνεχή εύθυμη διάθεση.
Τα σκηνικά του έργου είναι του
Κώστα-Ηρακλή Γεωργίου ενώ η ενδυματολογική επιμέλεια είναι της
Rene Tapis και η μουσική επιμέλεια
είναι του Βασίλη Μαντά.
Πρόκειται για ένα πολύ ευρηματικό έργο, στο οποίο ο συγγραφέας
του, αν και είναι Άγγλος, ξεπερνά
το γνωστό αγγλικό «μαύρο» (black)
χιούμορ και αποδίδει τα διανοήματά του με μια έντονα
χιουμοριστική διάθεση. Μέσα από τους μονολόγους των
πρωταγωνιστών, αναδεικνύεται η επικοινωνιακή αμεσότητα του λόγου του συγγραφέα αλλά και η επικοινωνιακή δεινότητα των ηθοποιών, επειδή, όπως είναι γνωστό,
η μεταφορά στη σκηνή του κάθε θεατρικού μονολόγου
εμπεριέχει ιδιαίτερες ερμηνευτικές δυσκολίες. Παρ’ όλα
αυτά, τόσο ο συγγραφέας όσο και οι ηθοποιοί, κατορθώνουν να μεταφέρουν στη σκηνή, με μεγάλη επιτυχία,
ορισμένα από τα ιδιαίτερα ζητήματα της μουσικής, της
χορευτικής και της θεατρικής τέχνης και, κυρίως, να με-
ταφέρουν μερικές από τις πλέον χαρακτηριστικές εμπειρίες των ανθρώπων που υπηρετούν τις τέχνες αυτές.
Βέβαια, το θέατρο και η ερμηνεία διαφόρων θεατρικών
ρόλων αποτελεί τον δικό τους ζωτικό χώρο εργασίας, με
τον οποίο, και οι τρεις διακεκριμένοι
ηθοποιοί είναι αρκετά εξοικειωμένοι, αλλά πολλές φορές, ίσως, είναι
πιο δύσκολο να ερμηνεύει κανείς τον
εαυτό του, επειδή δεν μπορεί να τον
βλέπει παρά μόνο να τον αισθάνεται.
Ωστόσο, και οι τρεις ήρωες του έργου,
αν και καλύπτουν διαφορετικούς χώρους τέχνης και έχουν διαφορετική
ζωή, έχουν τις ίδιες προσδοκίες για
επιτυχία.
Ακριβώς αυτό επισημαίνει και ο
σκηνοθέτης του έργου στο προλογικό του σημείωμα στο πρόγραμμα της
παράστασης, όπου, μεταξύ άλλων,
επισημαίνει και τα εξής: «Το “Τραγουδώντας, Χορεύοντας, Παίζοντας”
είναι ένα έργο που, σε πρώτη ματιά,
αφορά στους ανθρώπους που ζουν και
δουλεύουν στο χώρο του θεάματος κυνηγώντας την επιτυχία. Για αυτό ζούμε, για αυτό αγωνιζόμαστε, για αυτό
υπάρχουμε. Όμως κάθε άνθρωπος, στη
δουλειά του, δεν κάνει και αυτός τον ίδιο κύκλο; Βέβαια
το ερώτημα παραμένει. Πότε είναι κανείς πετυχημένος; Ο
πετυχημένος με “οποιοδήποτε” τίμημα μήπως είναι τελικά
για κάποιους βαθιά αποτυχημένος; Και μήπως ένας αποτυχημένος που αρνήθηκε το “οποιοδήποτε” τίμημα είναι
τελικά για κάποιους βαθιά επιτυχημένος; Και στο τέλος,
με πόση αξιοπρέπεια μπορείς να αποτύχεις; Και με πόση
αξιοπρέπεια μπορείς να πετύχεις; Αυτά, νομίζω, είναι μερικά από τα ερωτήματα αυτού του έργου και τα θέτει με
ευαισθησία και καθαρότητα».
Οι πρωταγωνιστές του έργου κ.κ.: Γεωργία Ζώη. Αντώνης Αντωνίου και Νατάσα Ασίκη
32
Χοροστάσι
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ • ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ • ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΙΙ.Τα Πέτρινα Κτίσματα του Νερού

Program - WordPress.com

Φαντομάς της Τράπεζας Κύπρου ο Aristo

Τεύχος 183-184 - Καθολική Αρχιεπισκοπή Κερκύρας

σε μορφή PDF

Στο πειθαρχικό Συμβούλιο για τους 43 ο Δήμος Άνω Λιοσίων… Νέα

Χαμένοι στις... τροπολογίες

Μνήμες δόξας αλλά και ξεριζωμού

Layout 2 - Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 650 π.Χ. Ένα ταξίδι από την Τροία ως την Ατλαντίδα

Η πορεία του έργου LIFE Pinus για τον Πάρνωνα Νέος νόμος

Φύλλο 28. Ιανουάριος-Φεβρουάριος

Ίδια επώνυμα τότε, ίδια επώνυμα και σήμερα στην

Διαβάστε εδώ το τελευταίο ενημερωτικό δελτίο της

Βοηθήματα Θεμάτων