Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 2 Ἡ Γνώμη μας 3 Πατερικός Λόγος: Ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου 6 Βίος Ἁγίου: Ἅγιος Γουρίας, Ἀρχιεπίσκοπος Ταυρίδας 9 Εἶπε Γέρων: Περί φιλανθρωπίας 11 Ἡ παραμυθία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στήν περίοδο τῆς μεγάλης Τεσσαρακοστῆς 18 Ἐν τῶ ἐπικαλεῖσθαι με 21 Τό μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας 25 Ἀκούγοντας τῶν προγόνων μας τόν τρομαγμένο ἀνασασμό 30 Χριστόδουλος ὁ ἐλεύθερος Ἀρχιεπίσκοπος 33 Σ’ ἀποζητοῦμε, Χριστόδουλε!... 36 Τά θρησκευτικά στήν δημόσια ἐκπαίδευση, ἐμπόδιο ἤ ἐφόδιο γιά τόν μαθητή; 41 Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Ἐκατό χρόνια ἀπό τόν θάνατό του 46 Ἀπό τήν τοπική μας παράδοση: Ἔθιμα ἀποκριάς 49 Βιβλιοπροτάσεις: «ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας καί τό δημοτικό τραγούδι του» 51 Τά ἐν οἴκω 56 Τά ἐν Μητροπόλει 64 Φωτογραφικό Πανόραμα ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ, Περιοδική ἔκδοση Ἱ.Ν. Ἁγ. Γεωργίου Γιαννιτσῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας ΤεΥχος 22, ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 Ἐκδίδεται μέ τήν εὐλογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ.κ. ΙΩΗΛ Ἰδιοκτήτης - Ἐκδότης: Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου Γιαννιτσῶν Ἐκδότης - Διευθυντής: Ἱερεύς Ἰωάννης Σπυρίδης Ἐπιμέλεια Ἔκδοσης: Συντακτική ὁμάδα Φωτογραφίες: Χ. Τουμπουλίδης Ἀνταποκριτής Ἱ. Μητροπόλεως: Ἀρχιμ. Παντελεήμων Καραλάζος Ἐκδοτική Παραγωγή: Γραφικές Τέχνες «ΜΥΓΔΟΝΙΑ», Καμβουνίων 7, Τ.Κ. 546 21 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 231556, fax: 2310 231899, email: [email protected] Διεύθυνση: Ἱ.Ν. Ἁγ. Γεωργίου Γιαννιτσῶν, Τ.Κ. 581 00, Τηλ.: 23820 22714, Fax: 23820 22347, e-mail: [email protected] • www.inag.gr Τιμή Τεύχους 3,00 €. Συνδρομή ἐσωτερικοῦ 15 € Ἡ γνώμη μας Ο λοι ἐπιθυμοῦμε τήν εἰρήνη μά δέν ξέρουμε πώς νά τήν ἀποκτήσουμε. Τό τεῦχος αὐτό πού κρατάτε στά χέρια σας, ἔρχεται καί πάλι νά δώσει ἕνα πνευματικό «παρόν» μέσα στήν πλημμύρα τῶν ἐντύπων, ἀλλά καί στήν κοινωνία πού πολιορκεῖται ἀπό τή διαφθορά, τήν ἀδιαφορία καί τήν ἀπαξίωση τοῦ καλοῦ. Ἀγαπητέ ἀναγνώστη, ἡ εἰρήνη εἶναι ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα ἀγαθά, πού μᾶς ἔχει προσφέρει ὁ Κύριός μας: «εἰρήνη τήν ἐμή δίδωμι ὑμῖν» (Ἰωάν. ιδ΄ 27). Ὅλοι ἐπιθυμοῦμε τήν εἰρήνη μά δέν ξέρουμε πῶς νά τήν ἀποκτήσουμε. Ξεχνοῦμε ὅτι ὅσο ἀπομακρυνόμαστε ἀπό τήν πηγή τῆς εἰρήνης, τόν Κύριό μας, τά πράγματα δυσκολεύουν ἐπικίνδυνα. Μπορεῖ κανείς νά εἶναι στολισμένος μέ ὅλα τά κοσμικά ἀγαθά, ἄν μέσα του ὅμως δέν ὑπάρχει ὁ Θεός τῆς εἰρήνης, οὐσιαστικά μένει βασανισμένος καί μόνος. Πλησιάζοντας τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ μπορεῖ κανείς νά βιώσει τήν πραγματική εἰρήνη. Κάθε ἄνθρωπος πού κάνει τό θέλημά του νά ὑποχωρεῖ ἔναντι τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀνθρώπων θά εἶναι πάντοτε εἰρηνικός στήν ψυχή. Δυστυχῶς σήμερα ἡ εἰρήνη ἔχει παραμεριστεῖ ἀπό τόν πόλεμο καί τήν ἐπικράτηση τοῦ κακοῦ. Τά ἀποτελέσματα εἶναι ὁρατά. Εἶναι αὐτά πού ζοῦμε στίς μέρες μας. Πόλεμοι, τρομοκρατία, βανδαλισμοί, ἀναρχία, ἀθεΐα, ἀναίδεια, παρακμή ἔχουν πλημμυρίσει τήν Ἑλλάδα μας, ἀλλά καί ὅλο τόν κόσμο. Γεγονότα, ὅπως τά πρόσφατα τῆς Αἰγύπτου, τῆς Κωνσταντινούπολης, τοῦ Ἰσραήλ δημιουργοῦν ἀνασφάλεια γιά τό αὔριο καί ἀγωνία γιά τό μέλλον τῶν παιδιῶν μας, ἀλλά καί ὅλου τοῦ κόσμου. Τί λείπει ἄραγε ἀπό τόν κόσμο μας; Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἀντί νά βαδίσουμε τόν εὐαγγελικό δρόμο, ἐφεύραμε δικά μας συστήματα, πού δέν ἔχουν τή σφραγίδα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Γιά νά ὑπάρχει ἡ εἰρήνη, πρέπει νά ὑπάρχει καί νά κυριαρχεῖ ἡ ἀγάπη. Ὁ Κύριός μας ἦρθε στόν κόσμο ἀπό ἄπειρη ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο. Ἀπό ἀγάπη δέχθηκε τίς ταπεινώσεις, τά βασανιστήρια, τούς κολαφισμούς, τά ραπίσματα καί τόν ἐπώδυνο σταυρικό θάνατο γιά νά ἀναστηθεῖ καί νά προσφέρει σ᾽ ἐμᾶς τή Λύτρωση ἀπό τό θάνατο καί τό κακό. Ἄν ἀγαπᾶ κανείς τό συνάνθρωπό του δέν μπορεῖ νά τόν πληγώσει, δέν μπορεῖ νά τόν θίξει, δέν μπορεῖ νά τόν ἐκμεταλλευτεῖ καί πολύ περισσότερο δέν μπορεῖ νά τοῦ ἀφαιρέσει τή ζωή. Βαδίζοντας στή Μεγάλη Τεσσαρακοστή ἄς παρακαλέσουμε τόν πανάγαθο Θεό νά πρυτανεύσει ἡ εἰρήνη καί ἡ ἀγάπη στούς ἀνθρώπους σέ ὅλο τόν κόσμο. Μέ εἰλικρινή ἀγάπη καί διάθεση γιά προβληματισμό ἀφιερώνουμε σέ ἄρχοντες καί ἀρχομένους τό παρακάτω κείμενο τοῦ Ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου: «Ἄν ἐγνώριζαν οἱ ἄρχοντες καί οἱ κυβερνῆτες τῶν λαῶν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, δέν θά ἔκαναν ποτέ πόλεμο. Ὁ πόλεμος προέρχεται ἀπό τίς ἁμαρτίες καί ὄχι ἀπό τήν ἀγάπη. Ὁ Κύριος μᾶς ἐδημιούργησε κατά τήν ἀγάπη Του καί μᾶς παρήγγειλε νά ζοῦμε μέ ἀγάπη. Ἄν οἱ ἄρχοντες τηροῦσαν τίς ἐντολές τοῦ Κυρίου καί ὁ λαός ὑπάκουε μέ ταπείνωση, θά ὑπῆρχε μεγάλη εἰρήνη καί ἀγαλλίαση πάνω στή γῆ. Ἐξαιτίας ὅμως τῆς φιλαρχίας καί τῆς ἀνυπακοῆς τῶν ὑπερηφάνων ὑποφέρει ὅλη ἡ οἰκουμένη. Σέ παρακαλῶ, ἐλεήμων Κύριε, δώσε σέ ὅλο τό λαό Σου νά Σέ γνωρίσουν, νά μάθουν πώς εἶσαι ἀγαθός καί γεμάτος εὐσπλαχνία. Ἔτσι μόνο θά ἀπολαύσουν ὅλοι τήν εἰρήνη Σου καί θά δοῦν τό φῶς τοῦ προσώπου Σου». Ὁ ὑπεύθυνος τοῦ περιοδικοῦ, πρωτ. Ἰωάννης Σπυρίδης 2 Eκ ΒαθEων Π α τ ε ρ ι κ ο ς Λ ο γ ο ς Ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου Γιά τόν πνευματικό ἀγῶνα ...ὅταν ἡ ψυχή εἶναι ταπεινή... τότε ὁ ἄνθρωπος ἀπολαμβάνει τή μακαριότητα τῆς Θείας ἀγάπης... ...ἄν ὅμως ἡ ψυχή ρέπη πρός τή ματαιοδοξία, τότε τελειώνει ἡ γιορτή της γιατί τήν ἐγκαταλείπει ἡ χάρη... Καλότυχοι ἐμεῖς, οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί, γιατί ζοῦμε κάτω ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ὁ Κύριος μᾶς λυπήθηκε καί μᾶς ἔδωσε τό Ἅγιο Πνεῦμα, τό ὁποῖο καί ζῆ στήν Ἐκκλησία μας. Μιά μόνο στενοχώρια ἔχομε, πώς δέν γνωρίζουνε ὅλοι τό Θεό καί δέν ξέρουν πόσο μᾶς ἀγαπᾶ. Κι αὐτή ἡ ἀγάπη ἀντηχεῖ στήν καρδιά τοῦ προσευχομένου, καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μαρτυρεῖ στήν ψυχή γιά τή σωτηρία. Ὁ ἀγώνας γίνεται κάθε μέρα καί ὥρα. Ἄν μάλωσες, κατέκρινες, ἤ στενοχώρησες ἀδελφό, ἔχασες τήν εἰρήνη σου. Ἄν δέχτηκες λογισμό ματαιοδοξίας ἤ περιφρόνησες τόν ἀδελφό, ἔχασες τή χάρη. Ἄν ἀγαπᾶς τήν ἐξουσία ἤ τά χρήματα, δέν θά γνωρίσης ποτέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἄν ἔκανες τό δικό σου θέλημα, ἡττήθηκες ἀπό τόν ἐχθρό καί θά καταλάβη τήν ψυχή σου ἡ ἀθυμία. Ἄν μίσησες τόν ἀδελφό, αὐτό σημαίνει πώς ἐξέπεσες ἀπό τό Θεό καί σέ κυρίευσε πονηρό πνεῦμα. Εκ ΒαθΕων 3 Ἄν ὅμως κάμης καλό στόν ἀδελφό, θά βρῆ ἡ συνείδησή σου ἀνάπαυση. Κι ἄν ἀποκόψης τό θέλημά σου, θ᾽ ἀποδιώξης μ᾽ αὐτό τόν τρόπο τούς ἐχθρούς καί θά εἰρηνεύσης τήν ψυχή σου. Ἄν συγχωρῆς τόν ἀδελφό γιά τίς προσβολές κι ἀγαπᾶς τούς ἐχθρούς, θά λάβης ἄφεση γιά τίς ἁμαρτίες σου κι ὁ Κύριος θά σοῦ δώση νά γνωρίσης τήν ἀγάπη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κι ὅταν θά ταπεινωθῆς τελείως, τότε θά βρῆς καί τήν τέλεια ἀνάπαυση κοντά στό Θεό. Ὅταν ἡ ψυχή εἶναι ταπεινή καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἀναπαύεται μέσα της, τότε ὁ ἄνθρωπος ἀπολαμβάνει τή μακαριότητα τῆς Θείας ἀγάπης καί δέν φοβᾶται πιά τίποτε, ἀλλά ποθεῖ νά μένη πάντα ταπεινή ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ν᾽ ἀγαπᾶ τόν ἀδελφό. Ἄν ὅμως ἡ ψυχή ρέπη πρός τή ματαιοδοξία, τότε τελειώνει ἡ γιορτή της, γιατί τήν ἐγκαταλείπει ἡ χάρη καί δέν μπορεῖ πιά νά προσεύχεται καθαρά, ἀλλά βασανίζεται ἀπό τίς ἐπιθέσεις τῶν κακῶν λογισμῶν. Γιατί ὁ ἄνθρωπος ἐπί γῆς πάσχει, ὑποφέρει θλίψεις καί ὑπομένει δυστυχίες; Πάσχομε, γιατί δέν ἔχομε ταπείνωση. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ζῆ στήν ταπεινή ψυχή κι Αὐτό τῆς δίνει ἐλευθερία, εἰρήνη, ἀγάπη, μακαριότητα. Πάσχομε, γιατί δέν ἀγαποῦμε τόν ἀδελφό. Ὁ Κύριος λέει: «Ἀγαπᾶτε ἀλλήλους καί θά εἶστε μαθητές μου». Γιά τήν ἀγάπη πρός τόν ἀδελφό ἔρχεται ἡ γλυκειά ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Εἶναι χάρισμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἡ πληρότητά της γνωρίζεται μόνο μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὑπάρχει ὅμως καί μέση ἀγάπη, πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος ὅταν προσπαθῆ νά τηρῆ τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ καί φοβᾶται μήπως στενοχωρήση μέ τίποτε τό Θεό· κι αὐτό καλό εἶναι. Πρέπει νά ἐξαναγκάζωμε καθημερινά τόν ἑαυτό μας σέ κάθε καλό καί μ᾽ ὅλες τίς δυνάμεις μας νά μάθωμε τήν κατά Χριστόν ταπείνωση. Ὅποιος τήν ὥρα τῶν θλίψεων δέν παραδίνεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, αὐτός δέν μπορεῖ νά γνωρίση τήν εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ. Ἄν σέ χτυπήση καμιά συμφορά, μήν ἀποκάμης, ἀλλά νά θυμᾶσαι πώς ὁ Κύριος σέ βλέπει σπλαγχνικά καί μήν δεχτῆς τή σκέψη «Θά μέ προσέξη τάχα ὁ Κύριος, ἀφοῦ ἐγώ Τόν στενοχωρῶ;», γιατί ὁ Κύριος εἶναι ἀπό τήν φύση Του Ἔλεος. Γύρισε, λοιπόν, μέ πίστη στό Θεό καί σάν τόν ἄσωτο υἱό τοῦ Εὐαγγελίου πές: «Οὐκ εἰμί ἄξιος κληθῆναι υἱός σου», καί θά δῆς πόσο ἀγαπητός θά εἶσαι στόν Πατέρα, καί θά ἔχη ἀνεκδιήγητη χαρά ἡ ψυχή σου. Οἱ ἄνθρωποι δέν προσπαθοῦν νά μάθουν τήν ταπείνωση κι ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειάς τους δέν μποροῦν νά δεχτοῦν τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί γι᾽ αὐτό πάσχει ὅλος ὁ κόσμος. Ἄν ὅμως γνώριζαν οἱ ἄνθρωποι τόν Κύριο, πόσο Ἀγαθός εἶναι, πόσο ταπεινός καί πράος, τότε σέ μιάν ὥρα θ᾽ ἄλλαζε τό πρόσωπο ὅλου τοῦ κόσμου κι ὅλοι θά εἶχαν μεγάλη χαρά καί ἀγάπη. Ἔργο Κωνσταντίνου Ξενόπουλου. 4 Eκ ΒαθEων Ὁ Ἐλεήμων Κύριος μᾶς ἔδωσε τή μετάνοια καί μέ τή μετάνοια διορθώνονται ὅλα. Μέ τή μετάνοια παίρνομε ἄφεση ἁμαρτιῶν· μέ τή μετάνοια ἔρχεται ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κι ἔτσι γνωρίζομε τό Θεό. Ἄν κάποιος ἔχασε τήν εἰρήνη καί ὑποφέρη, ἄς μετανοήση καί ὁ Κύριος θά τοῦ δώση ἐκείνη τήν ἅγια εἰρήνη πού ἔδωσε στούς Ἀποστόλους Του. Ἄν ἕνας λαός ἤ μιά πολιτεία ὑποφέρουν, τότε πρέπει νά μετανοήσουν οἱ πάντες κι ὁ Θεός θά τά ἐξομαλύνη ὅλα πρός τό καλό. Ὅλος ὁ ἀγώνας μας εἶναι νά ταπεινώσωμε τόν ἑαυτό μας. Οἱ ἐχθροί μας ἔπεσαν ἀπό τήν ὑπερηφάνεια καί μᾶς παρασύρουν πρός τό ἴδιο παράπτωμα. Ἐμεῖς ὅμως, ἀδελφοί, ἄς ταπεινώσωμε τούς ἑαυτούς μας, καί τότε θά δοῦμε κιόλας ἀπό τώρα, ἀπό τή γῆ (Ματθ. ις´ 28, Μάρκ. Θ´ 1) τή δόξα τοῦ Κυρίου, γιατί ὁ Κύριος δίνει στούς ταπεινούς νά Τόν γνωρίσουν μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ψυχή πού γεύτηκε τή γλυκύτητα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ἀναγεννᾶται ὁλόκληρη καί γίνεται τελείως ἀλλιώτικη καί ἀγαπᾶ τόν Κύριό της καί ἑλκύεται πρός Αὐτόν μ᾽ ὅλο της τό εἶναι μέρα καί νύχτα. Γιά ἕνα διάστημα μένει ἀναπαυμένη στό Θεό, ὕστερα ὅμως θυμᾶται τόν κόσμο καί ἀρχίζει νά στενοχωριέται γι᾽ αὐτόν καί προσεύχεται μέ πόνο καρδιᾶς γιά ὅλη τήν οἰκουμένη, νά μετανοήσουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι καί νά μποῦν στόν παράδεισο. Ψυχή πού γνώρισε τή γλυκύτητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εὔχεται σ᾽ ὅλους τό ἴδιο· γιατί ἡ γλυκύτητα τοῦ Κυρίου φυλάγει τήν ψυχή ἀπό τή φιλαυτία καί τῆς δίνει ἀγάπη πού πηγάζει ἀπό τήν καρδιά. Ἄς ἀγαπήσωμε τόν Κύριο, πού μᾶς ἀγάπησε πρῶτος κι ἔπαθε γιά μᾶς. Δέν θά σᾶς κρύψω γιά ποιά ἔργα ὁ Κύριος μᾶς δίνει τή χάρη Του. Δέν θά γράψω πολλά, ἀλλά σᾶς παρακαλῶ νά ἔχετε ἀγάπη μεταξύ σας, καί τότε θά δεῖτε τό ἔλεος τοῦ Κυρίου. Ἄς ἀγαπήσωμε τόν ἀδελφό καί θά μᾶς ἀγαπήση ὁ Κύριος. Μή σκέφτεσαι πώς σ᾽ ἀγαπᾶ ὁ Κύριος ἄν σύ ἔχης ἀντιπάθεια γιά κάποιον. Ὤ, ὄχι· μᾶλλον οἱ δαίμονες σέ ἀγαποῦν καί σέρνεσαι ἀπ᾽ αὐτούς. Μήν ἀργήσης ὅμως, μετανόησε καί ζήτησε ἀπό τόν Κύριο τή δύναμη τῆς ἀγάπης γιά τόν ἀδελφό, καί τότε θά δῆς εἰρήνη στήν ψυχή σου. Τώρα εἶναι ἡ τέταρτη ὥρα τῆς νύχτας. Κάθομαι στό κελλί μου, σάν σέ παλάτι, καί γράφω μέ εἰρήνη καί ἀγάπη. Ὅταν ὅμως ἔλθη ἡ μεγάλη χάρη, τότε δέν μπορῶ πιά νά γράψω. ...ἄν ὅμως γνώριζαν οἱ ἄνθρωποι τόν Κύριο, πόσο Ἀγαθός εἶναι, πόσο ταπεινός καί πράος, τότε σέ μιάν ὥρα θ᾽ ἄλλαζε τό πρόσωπο ὅλου τοῦ κόσμου κι ὅλοι θά εἶχαν μεγάλη χαρά καί ἀγάπη... Εκ ΒαθΕων 5 β ι οσ α γ ι ο υ Ὁ Ἅγιος Ἱεράρχης Γουρίας Ἀρχιεπίσκοπος Ταυρίδας - Ἱεραπόστολος Κίνας Ε τῆς πρεσβ. Χρυσάνθης Κούκου-Χατζηδήμου τοῦ ἱερέως Ἀποστόλου Χατζηδήμου να λαμπρό ἀστέρι πού φωτίζει τά σκοτάδια τῆς ψυχῆς καί τοῦ νοῦ, εἶναι ὁ ἱεραπόστολος, ὁ κάθε ἱεραπόστολος, πού σέ χώρες ἄγνωστες, μακρινές μέ συνθῆκες ἀντίξοες ἕως καί ἐπικίνδυνες, προσπαθεῖ νά μεταδώσει τόν ζῶντα καί ζωοποιοῦντα Θεῖο Λόγο, σπέρνοντας, καλλιεργῶντας καί ποτίζοντας μέ τήν Θεία Ἀγάπη, τά διψασμένα ἀπό τήν ἄγνοια καί ἀποξηραμένα ἀπό τήν ἁμαρτία χωράφια τῶν ἀνθρώπινων ψυχῶν. Ἕνα τέτοιο λαμπρό ἀστέρι, ἀνέτειλε στόν οὐρανό τοῦ Σαράτοβ, τό 1814, καί ἔμελε νά φωτίσει πέρα ἀπό τόν Ρωσικό οὐρανό, καί τήν μακρινή Κίνα. Ὁ Ἅγιος Γουρίας (κατά κόσμο Γρηγόριος Καρπόβ), προερχόταν ἀπό ἱερατική πολύτεκνη οἰκογένεια, μέ βαθειά εὐλάβεια καί εἰλικρινή πίστη στόν Θεό. Ἀπό τά ἐννέα του χρόνια, φοίτησε στήν ἐκκλησιαστική σχολή τῆς περιοχῆς καί διακρινόταν γιά τό ἦθος καί τόν ταπεινό του χαρακτήρα ἀφενός, ἀλλά καί γιά τήν ἐπιμέλεια καί τήν φιλομάθειά του «Δές τόν κόσμο σάν ἕνα λιβάδι, μέσα ἀπ᾽ τό ὁποῖο περνᾶ ὁ δρόμος σου γιά τήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Αὐτό τό λιβάδι εἶναι γεμάτο πέτρες κοφτερές. Μήν περπατᾶς πάνω σ᾽ αὐτό μέ γυμνά πόδια, βάλε γερά παπούτσια καί ἔτσι δέν θά σέ βλάπτουν οἱ πέτρες» (Ἁγ. Γουρίας) ἀφετέρου. Οἱ ἱκανότητες καί τά προσόντα του, τοῦ ἐξασφάλιζαν τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις γιά μιά λαμπρή ἐπιστημονική καριέρα, ἀλλά ἐπειδή τήν πορεία μας σ᾽ αὐτή τήν γῆ δέν τή καθορίζει μόνο τό γονιδίωμά μας καί οἱ ὑλικοτεχνικές δυνατότητές μας, ἀλλά πρωτίστως καί πάνω ἀπ᾽ ὅλα ἡ ἀγάπη καί ἡ πατρική πρόνοια τοῦ Θεοῦ Πατέρα, ὁ Γρηγόρης ἀκολούθησε ἄλλη πορεία. Ἀρρώστησε βαριά καί ὑποσχέθηκε πώς ἄν ἀναρρώσει, θά ἀφιερώσει τήν ζωή του στόν Θεό καί θά μονάσει. Ἔτσι καί ἔγινε. Πέρασε στήν ἐκκλησιαστική Ἀκαδημία τῆς Ἁγίας Πετρούπολης καί τό 1838 δέχθηκε τό ἀγγελικό σχῆμα μέ τό ὄνομα Γουρίας. Διακρίθηκε κατά τήν φοίτησή του ἐκεῖ καί ξεχώρισε μεταξύ τῶν φοιτητῶν γιά τήν ἐργατικότητα καί τά σπάνια ψυχικά καί πνευματικά του χαρίσματα, μέ ἀποτέλεσμα ἡ Ἱερά Σύνοδος μέ ἀπόφασή της νά τόν τοποθετήσει στήν Ἱεραποστολή στό Πεκῖνο. Ἔτσι τό 1840 ξεκίνησε γιά πρώτη φορά, μαζί μέ ὅλα τά ἄλλα μέλη τῆς ἱεραποστολῆς, ἀπό τήν πόλη Καζάν γιά τήν Κίνα. 6 Eκ ΒαθEων Βλέποντας τά σκοτάδια στά ὁποῖα βύθιζε τόν κόσμο ἡ εἰδωλολατρία, πάλευε μέ τό φλογερό του κήρυγμα, ἀλλά καί μέ τήν εἰλικρινή ἀγάπη του στόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους καί μέ τό προσωπικό παράδειγμα μιᾶς εἰλικρινοῦς καί εὐλαβικῆς ζωῆς, νά δυναμώσει τήν πίστη τῶν κατοίκων τῆς πόλης Ἀλμπαζίν, ὅπου εἶχε τοποθετηθεῖ. Ταυτόχρονα, ἀσχολήθηκε μέ ἰδιαίτερο ζῆλο καί ὑπομονή μέ τίς μεταφράσεις ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, τῆς Θείας Λειτουργίας ἀλλά κυρίως μέ τή μετάφραση τῆς Καινῆς Διαθήκης στήν κινεζική γλῶσσα, ἔργο μακροχρόνιο, ἐπίπονο, ἀλλά ταυτόχρονα τόσο σημαντικό. Κατανάλωσε ἀτελείωτες ὥρες στό συγγραφικό καί ποιμαντικό ἔργο. Ἔσκυψε μέ ἀγάπη πατρική, μέ ἁπλότητα ψυχῆς καί ταπείνωση, στά προβλήματα καί τά ἐρωτηματικά τοῦ κάθε ἐνορίτη. Πάλεψε μέ ἐξαιρετική καί ἀξιοθαύμαστη ὑπομονή μέ τήν ἀμάθεια, τίς δοξασίες καί τά ποικίλα κατάλοιπα τῆς εἰδωλολατρίας, τίς ποικίλες αἱρέσεις πού ἐπίσης μάστιζαν τήν περιοχή. Οἱ προσπάθειές του αὐτές ἀποτυπώνονται θαυμάσια στό βιβλίο πού ὁ ἴδιος ἔγραψε «Συζήτηση μέ τούς ἐνορίτες». Οἱ ἱκανότητές του ὅμως δέν περιορίζονταν μόνο στόν ἐκκλησιαστικό τομέα. Στήν πολιορκία τοῦ Πεκίνου ἀπό τά Ἀγγλο-Γαλλικά στρατεύματα, ὁ ἅγιος ἀποκάλυψε καί τίς διπλωματικές του ἱκανότητες. Ὅταν ὁ αἱματηρός πόλεμος φαινόταν καί ἀπό τίς δύο πλευρές ἀναπόφευκτος, ἐκεῖνος μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, κατάφερε νά συμφιλιώσει τούς ἐχθρούς, ἀποτρέποντας κάθε στρατιωτική ἐμπλοκή. Διέθεσε συνολικά γιά τό μεγάλο ἔργο τῆς ἱεραποστολῆς στήν Κίνα, εἴκοσι χρόνια, μεταλαμπαδεύοντας ἄοκνα τό Φῶς τῆς Ὀρθοδοξίας. Τό ἔργο του ἀποτέλεσε βάση καί γιά τήν ἱεραποστολική προσπάθεια τοῦ ἐπισκόπου Νικολάου Κασάτκιν, ἰσαποστόλου καί διαφωτιστή τῆς Ἰαπωνίας. Ἐπέστρεψε στήν πατρίδα του τό 1865, ὅπου μέ ταπείνωση δέχθηκε τήν εὐγνωμοσύνη τῆς Ἐκκλησίας ἀλλά καί τοῦ κράτους γιά τό τεράστιο ἔργο του. Καί φυσικά ἡ δράση του δέν σταμάτησε ἐκεῖ. Τό 1867 ἔγινε ἐπίσκοπος Ταυρίδας (Κριμαίας). Στήν τεράστια ἔκταση πού ἀνέλαβε νά ποιμάνει, ὑπῆρχαν τότε μόνο 120 ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες ἔφτασαν τίς 268 στό τέλος τῆς ἐπισκοπείας του. Ἔδωσε μεγάλο βάρος στήν ἐπιμόρφωση τοῦ κλήρου καί τοῦ ποιμνίου του. Ἵδρυσε ἐκκλησιαστικό σεμινάριο, σχολή ἱεροψαλτῶν, γυναικεῖα ἐκκλησιαστική σχολή γιά τήν ἐπιμόρφωση τῶν γυναικῶν πού βοηθοῦσαν στό ἔργο τῆς ἐνορίας, ὀργάνωσε τήν ἐνοριακή μέριμνα, διοργάνωσε συνέδρια κληρικῶν καί ἐπιδόθηκε μέ ζῆλο καί στόν ἀντιαιρετικό ἀγώνα. Κάθε δευτερόλεπτο τῆς ζωῆς του, ἦταν ἀφιερωμένο στό Χριστό καί στήν Ἐκκλησία. Ἡ δύναμη τῆς ψυχικῆς καί ἠθικῆς του μεγαλοπρέπειας, ἕκλυε ἀπό μόνη της τήν ὑπακοή καί τήν αὐθόρμητη ἀγάπη. Ὁ σεβασμιώτατος δέν πρόσταζε, ἀλλά δίδασκε. Ἡ γνώμη του ἦταν αὐθεντία γιά πολλά καί διάφορα ζητήματα, ὅμως ὁ ἴδιος ποτέ δέν παρέβλεπε τίς καλές πρωτοβουλίες τῶν κατωτέρων του. Οἱ ἱερεῖς πού λειτουργοῦσαν μαζί του, θυμοῦνται τήν εὐλάβεια καί τήν συγκέντρωσή του κατά τήν Θεία Λειτουργία, πού ἦταν τόσο ἔκδηλη Εκ ΒαθΕων 7 καί εἰλικρινής, ὥστε ὠθοῦσε καί τούς παραβρισκόμενους σέ προσευχή. Ἡ ἄοκνη προσφορά του καί τά μακροχρόνια καί κουραστικά ταξίδια του, κλόνισαν τελικά τήν ὑγεία του. Μιά ἀσθένεια τοῦ ἥπατος τόν ἐνοχλοῦσε πολύ καί παρά τίς προσπάθειες θεραπείας, διαρκῶς ἐπιδεινωνόταν. Προειδοποιήθηκε μέ ὅραμα γιά τόν θάνατό του καί προετοιμάστηκε μέ ταπείνωση, μετάνοια καί συντριβή. Μέχρι τελευταῖας ἀναπνοῆς, φρόντιζε νά τακτοποιήσει ὅλες τίς ἐκκρεμότητες πού ἀφοροῦσαν στό ποίμνιό του. Ἀπό τό κρεβάτι τοῦ πόνου, ζήτησε ταπεινά συγνώμη ἀπ᾽ ὅσους πίκρανε, εὐχαρίστησε ὅλους ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς του γιά τήν ἀγάπη τους καί τήν ἀφοσίωσή τους, ἔδωσε τήν εὐλογία καί τήν συγχώρεση σέ ὅλο του τό ποίμνιο καί ζήτησε τίς προσευχές τους. Ὥρες πρίν τήν κοίμησή του, θυμήθηκε καί τό νοσοκομεῖο τῆς πόλης Κέρτς, τό ὁποῖο κτιζόταν τήν ἐποχή ἐκεῖνη καί ζήτησε νά μεταφέρουν στό ἐκκλησιαστικό δικαστήριο, τήν ἐπιθυμία του νά βοηὉ τάφος τοῦ Ἁγίου. θήσουν στήν ἀποπεράτωσή του. Ἀκόμη καί τίς τελευταῖες ὥρες τῆς ζωῆς του, ἡ ψυχή του ἦταν γεμάτη ἀπό φροντίδα καί μέριμνα γιά τούς πάσχοντες, ὅπως ἄλλωστε καί ὅλη του ἡ ζωή. Κοιμήθηκε εἰρηνικά στίς 17 Μαρτίου 1882, καί ἐτάφη στόν καθεδρικό ναό τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Νέφσκι. Τό 1930, ὁ ναός γκρεμίστηκε καί τά Τίμια λείψανά του, μεταφέρθηκαν σέ ἄλλο σημεῖο τῆς πόλης. Ὑπάρχουν μαρτυρίες πώς κατά τήν μεταφορά, τό λείψανο ἦταν ἀναλλοίωτο. 47 χρόνια μετά τόν θάνατό του παρέμεναν ἐπίσης ἀναλλίωτα τά ἄμφια καί ἡ ἐπισκοπική του μήτρα. Κατά τήν μεταφορά, ἄθελά τους χτύπησαν τό χέρι τοῦ Ἁγίου καί ἔτρεξε αἷμα. Σήμερα ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου βρίσκεται στό νεκροταφεῖο τῆς Συμφερούπολης, δίπλα στόν ναό τῶν Ἁγίων Πάντων καί ἔχει γίνει καταφύγιο καί ἰατρεῖο πολλῶν πονεμένων ψυχῶν. Ἡ ἁγιοκατάταξή του ἔγινε τό 2008, καί τά Ἅγια Λείψανά του, τοποθετήθηκαν στόν ναό τῶν Ἁγίων ᾽Αποστόλων Πέτρου καί Παύλου στήν Συμφερούπολη. Τό φῶς τῆς ἁγνῆς καί ἀκούραστης, γεμάτης ἀγάπη καί φροντίδα ψυχῆς του, πού φώτισε τόν κινεζικό καί κριμαϊκό οὐρανό, ἄς φωτίζει καί ἄς καθοδηγεῖ καί τήν δική μας ζωή... 8 Eκ ΒαθEων ΕΙ Π Ε ΓΕΡ Ω Ν Ἔργο τοῦ Κωνσταντίνου Ξενόπουλου. Περί φιλανθρωπίας ...Εἶσαι πλούσιος; δέν σέ ἐμποδίζω, ἁρπάζεις; σέ κατηγορῶ. Ἔχεις τά κτήματά σου; ἀπολάμ- βανέ τα· παίρνεις τά ξένα; δέν μπορῶ νά σιωπήσω. Θέλεις νά μέ λιθοβολήσης; εἶμαι ἕτοιμος καί τό αἷμα μου νά χύσω, φθάνει μόνον νά ἐμποδίσω τήν ἁμαρτία σου... Ἕνα πρᾶγμα μόνο μέ ἐνδιαφέρει ἡ προκοπή ἐκείνων οἱ ὁποῖοι μέ ἀκοῦν. Εκ ΒαθΕων 9 ΕΙ Π Ε ΓΕΡ Ω Ν Ἄς μή νομίζωμε, ὅτι ὁ πλοῦτος εἶναι μεγάλο ἀγαθό, διότι μεγάλο ἀγαθό δέν εἶναι τό νά ἀποκτήση κάποιος χρήματα, ἀλλά φόβο Θεοῦ. Γιά νά κάνουμε ἐλεημοσύνη δέν μᾶς χρειάζεται περιουσία, ἀλλά προθυμία. Ἐφ᾽ ὅσον εἴμεθα στήν πρόσκαιρη ζωή, ἄς ἀγοράσουμε ἐλεημοσύνη ἤ καλλίτερα μέ τήν ἐλεη- μοσύνη ἄς ἀγοράσουμε τήν σωτηρία. Ὅταν ντύνης ἕνα πτωχό, εἶναι τό ἴδιο σάν νά ἐνδύης τόν Χριστό. Ἐάν ἕνα ποτήρι δροσερό νερό ἔχει ἀνταμοιβή, τά χρήματα καί τά ἐνδύματα, πού δίδονται σέ ἐλεημοσύνη εἶναι δυνατό νά μήν ἔχουν ἀνταπόδοση· ἴσα ἴσα ἔχουν καί μάλιστα μεγάλη. Ὅταν σοῦ συμβῆ κανένα θλιβερό περιστατικό, δῶσε ἀμέσως ἐλεημοσύνη· εὐχαρίστησε τόν Θεό πού σοῦ συνέβη τό λυπηρό καί θά δῆς πόση χαρά θά μπῆ στήν καρδιά σου. Μία τέχνη εἶναι ἡ ἐλεημοσύνη, πού ἔχει τό ἐργαστήριό της στόν οὐρανό καί δάσκαλο ὄχι ἄνθρωπο ἀλλά τόν Θεό. Ἄν ἁπλώσης τό χέρι σου στά χέρια τῶν πτωχῶν, ἄγγιξες τήν ἴδια τήν κορυψή τοῦ οὐρανοῦ, γιατί Αὐτός πού κάθεται ἐκεῖ, Αὐτός παίρνει τήν Ἐλεημοσύνη... Τά χρήματα πού δίδονται γιά ἐλεημοσύνη μεταβιβάζονται στόν οὐρανό. Οἱ πτωχοί εἶναι γιατροί στίς ψυχές μας, εὐεργέτες καί προστάτες· γιατί δέν δίνουμε μέ τήν ἐλε- ημοσύνη τόσο, ὅσο παίρνουμε· δίνουμε χρήματα καί παίρνουμε γιά ἀντάλλαγμα τήν βασιλεία τῶν οὐρανῶν... 10 Eκ ΒαθEων Ἡ Παραμυθία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ Ε πανειλημμένα ἀναφέρει ἡ Ἐκκλησία μας, πώς ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος εἶναι ἡ προστασία τοῦ κόσμου, ἡ καταφυγή τῶν ἀνθρώπων, ἡ πηγή τῆς ζωῆς, ἡ παραμυθία τῶν θλιβομένων. Μάλιστα κατά τήν περίοδο τῆς μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἐπισήμως κάθε Παρασκευή διαβάζει τούς χαιρετισμούς στό πρόσωπό της ἤ πάντοτε μέσα στή νηστεία αὐτή γιορτάζουμε τόν Εὐαγγελισμό της. Ὅλες οἱ ἀκολουθίες τῆς Παναγίας εἶναι τά πνευματικά γλέντια τῶν Χριστιανῶν. Μπορεῖ οἱ ἡμέρες αὐτές νά ἔχουν μιά σκυθρωπότητα καί νά περισσεύει σ᾽ αὐτές τό στοιχεῖο τῆς χαρμολύπης, ἀλλά σοφώτατα οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔβαλαν τίς ἀκολουθίες αὐτές τῆς Θεοτόκου ὡς νησίδες χαρᾶς γιά νά ἐμψυχώσουν στόν ἀγῶνα τους τούς Χριστιανούς, ἀλλά καί γιά νά πάρουν θάρρος στίς διάφορες δυσκολίες, πού συναντοῦν στήν περίοδο τῆς νηστείας καί νά μήν ἀποκάμνουν. Σύν τοῖς ἄλλοις ὅλες οἱ γιορτές τῆς Θεοτόκου δίνουν πολλή χάρη στούς ἀνθρώπους, πού ζητοῦν τή βοήθειά της. Ἄς δοῦμε, λοιπόν, πώς μποροῦμε νά οἰκειοποιηθοῦμε τήν παραμυθία τῆς Θεοτόκου. Κατ᾽ ἀρχήν νά ἐξηγήσουμε τί σημαίνει ἡ λέξη παραμυθία. Ἡ πρώτη της ἔννοια εἶναι προτροπή, παραίνεση, καί ἡ δεύτερη εἶναι καταπράυνση, παρηγορία καί ἐνθάρρυνση. Ἡ Θεοτόκος πράγματι εἶναι ἡ παρηγοριά καί τό θάρρος τῶν Χριστιανῶν. Ἕνας ξένος Ὀρθόδοξος θεολόγος ὁ Εὐδοκίμωφ γράφει· «Ἐάν τό ἅγιο Πνεῦμα προσωποποιεῖ τή θεία ἁγιότητα, ἡ Παρθένος προσωποποιεῖ τήν ἀνθρώπινη ἁγιότητα». Ἐπίσης «ἡ εὐλάβεια καί ἡ τιμή στό πρόσωπο τῆς Παναγίας μητέρας τοῦ Κυρίου ὑπῆρξε ἀπό τήν ἀρχή βαθύ καί πηγαῖο συναίσθημα στίς καρδιές τῶν χριστιανῶν. Ἡ μαρτυρία τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ὅτι «οὗτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες τῇ προσευχῇ καί τῇ δεήσει σύν γυναιξί καί Μαρίᾳ τῇ μητρί τοῦ Ἰησοῦ» (Πράξ. 1,14), δέν ἀποτελεῖ ἀναγραφή ἁπλῶς ἑνός ἱστορικοῦ γεγονότος, ἀλλ᾽ εἶναι ἐκδήλωση ἰδιαιτέρας τιμῆς καί σεβασμοῦ τοῦ ἱεροῦ συγγραφέως Εκ ΒαθΕων 11 καί ὀφειλομένη τιμή πρός τήν «εὐλογημένην ἐν γυναιξίν» (Λουκ. 1,28), τήν ὁποίαν «πάλαι προκατήγγειλε τῶν Προφητῶν ὁ σύλλογος». Ἐπίσης, ἡ Γ´ Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς ἔδωσε τήν προσωνυμία «ΘΕΟΤΟΚΟΣ» καί ἐδογμάτισε· «ὁμολογοῦμεν τήν ἁγίαν Παρθένον Θεοτόκον, διά τόν Θεόν Λόγον σαρκωθῆναι καί ἐνανθρωπῆσαι» (Κοζάνης ὅπ.π.). Παναγία ἡ Ἐλεούσα, φορητή εἰκόνα Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας (β´ μισό 17ου αἰ.). Ἔργον Ἰωάννου ἱερομονάχου. ἀναφέροντας ὀνομαστί μετά τῶν Ἀποστόλων τήν μητέρα τοῦ Ἰησοῦ», τονίζει ὁ σοφός Ἐπίσκοπος Κοζάνης Διονύσιος (πρβλ. Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΕΝ ΤΗ ΟΡΘΟΔΟΞΩ ΥΜΝΩΔΙΑ, Ἀθῆναι 1968, σ. 5). Ἡ Ἐκκλησία μας χωρίς ποτέ νά θεοποιήσει τήν Παναγία ἀπένειμε σ᾽ αὐτήν τήν προσήκουσα 12 Eκ ΒαθEων Οἱ Πατέρες τοποθετοῦν τήν ἀρχή τῆς Ἐκκλησίας στόν Παράδεισο. Ὁ Θεός «περιεπάτει ἐν τῷ παραδείσῳ τό δειλινόν» (Γεν. 3,8), γιά νά μιλήσει μέ τόν ἄνθρωπο. Τό οὐσιῶδες τῆς Ἐκκλησίας ἐκφράζεται ἔτσι στήν κοινωνία μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων καί μεσουρανεῖ στό μυστήριο τῆς ἐνσαρκώσεως, στήν κοινωνία ὁλόκληρου τοῦ θείου καί τοῦ ἀνθρωπίνου, ὑποστατικά στό πρόσωπο τοῦ Λόγου. Ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τό ἐκφράζει. Σχεδόν πάντοτε εἰκονογραφεῖται μέ τόν Ἰησοῦ μαζί. Σπάνιες εἶναι οἱ ἐξαιρέσεις πού ἐξεικονίζεται μόνη της, ὅπως π.χ. ἡ Παναγία ἡ δεομένη ἤ στήν εἰκόνα πού ἐμφανίζεται νά εἶναι ἡ σκέπη τοῦ κόσμου. Ἡ εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου δείχνει τό μανικό ἔρωτα τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο καί ὅλο τό πάθος τοῦ ἀνθρώπου γιά τό Θεό του. Ἡ Θεοτόκος κράτησε στά σπλάγχνα της τό Θεό Λόγο, ἑνώθηκε ὁ δημιουργός μέ τό δημιούργημα, ὁ Θεός μέ τόν ἄνθρωπο. Ἄς δοῦμε τώρα, γιατί ἡ Θεοτόκος εἶναι ἡ παραμυθία καί τό στήριγμα τῶν χριστιανῶν; α) Ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς στό 11ο κεφάλαιο τοῦ Εὐαγγελίου μᾶς πληροφορεῖ πώς μιά γυναῖκα ἀκούγοντας τό Χριστό νά ὁμιλεῖ, ἐνθουσιάσθηκε καί εἶπε: «μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καί μαστοί οὕς ἐθήλασας». Αὐτός δέ εἶπεν: «Μενοῦν γε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί φυλάσσοντες αὐτόν» (στίχ. 27). Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς σχολιάζοντας τά τοῦ Κυρίου καί μακάρισε τή μητέρα του, ἐμεῖς πού ἔχουμε ὅλα τά ἀγαθά τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ, ὀφείλουμε νά τήν εὐγνωμονοῦμε αἰώνια καί νά τή δοξάζουμε καί νά ἀντλοῦμε δύναμη ἀπ᾽ αὐτήν στίς δύσκολες περιστάσεις τῆς ζωῆς μας. Αὐτή στάθηκε στό μέσο τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου «καί τόν μέν Θεόν ἐποίησεν υἱόν ἀνθρώπου, υἱούς δέ Θεοῦ τούς ἀνθρώπους ἀπειργάσατο» (ὅπ.π. ὁμιλία ΝΓ´, σελ. 268), δηλ. καθιστῶντας τό μέν Θεό υἱό ἀνθρώπου, τούς δέ ἀνθρώπους υἱούς τοῦ Θεοῦ. λόγια αὐτά τῆς ἄγνωστης αὐτῆς γυναῖκα παρατηρεῖ· ἐάν ἡ γυναῖκα αὐτή τοῦ Εὐαγγελίου, πού ἄκουσε τά λόγια τοῦ Χριστοῦ, αἰσθάνθηκε τήν ἀνάγκη νά ἐκφράσει τήν εὐγνωμοσύνη της στή μάνα, πού γέννησε τόν Κύριο δηλ. εὐχαρίστησε τήν Παναγία μας, πού ἔγινε αἰτία νά γεννηθεῖ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, τότε ἐμεῖς πού ἔχουμε γραμμένα ὅλα τά λόγια τῆς αἰωνίου ζωῆς κι ὄχι μόνον τά λόγια, ἀλλ᾽ ἔχουμε καί τά θαύματα καί τά παθήματα τοῦ Υἱοῦ της καί τήν δι᾽ αὐτῶν ἀνάσταση τῆς ἀνθρώπινης φύσεως καί τήν ἄνοδο τοῦ ἀνθρώπου στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ στόν οὐρανό «καί τήν διά τούτων ἐπηγγελμένην ἡμῖν ζωήν ἀθάνατον καί σωτηρίαν ἀμεταποίητον» (ΕΠΕ, ὁμιλ. ΝΒ, τ. 11, 257), πῶς νά μήν ἀνυμνήσουμε καί νά μήν μακαρίσουμε ἀδιάκοπα τή μητέρα τοῦ χορηγοῦ τῆς σωτηρίας μας, δοτῆρος τῆς ζωῆς καί πῶς νά μήν γιορτάσουμε καί τήν σύλληψη καί τή γέννηση καί τήν εἴσοδό της στά ἅγια τῶν ἁγίων (ὅπ.π.), ἀλλά κι ὅλες τίς γιορτές της; Μιά γυναῖκα ἄκουσε τά λόγια β) Οἱ θεόπνευστοι τῆς Ἐκκλησίας Πατέρες συνδέουν τή χαρά τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Ὅταν ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος Γαβριήλ γιά νά τῆς μεταφέρει τό μήνυμα τῆς σωτηρίας μας, τήν προσφώνησε: «Χαῖρε, κεχαριτωμένη· ὁ κύριος μετά σοῦ εὐλογημένη σύ ἐν γυναιξίν» (Λουκ. 1,28). Στόν Εὐαγγελισμό, γιά νά χρησιμοποιήσουμε τά λόγια τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου του Κρήτης, ὁ Γαβριήλ «καταστέλλει τόν φόβον, προμηνύει τήν χάριν, ἑρμηνεύει τήν κύησιν, προφητεύει τόν τόκον, ὀνοματογραφεῖ τοῦ τικτομένου τήν κλῆσιν» (PG 96, 905). Ὁ ἴδιος ἅγιος τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τό ἐγκωμιάζει μέ τούς πιό χαρούμενους χαρακτηρισμούς. Γι᾽ αὐτό τό γεγονός χορεύουν οἱ ἄγγελοι καί συγχορεύουν οἱ ἄνθρωποι (ὅπ.π. 884). Ὁ Εὐαγγελισμός περιέχει μηνύματα χαρμόσυνα τῆς παγκοσμίου σωτηρίας (ὅπ.π. 885). Γι᾽ αὐτό προσφωνεῖ ὁ ἀρχάγγελος τήν Παναγία μέ τή λέξη Χαῖρε γιά νά ξαναβρεῖ τή χαρά τό ἀνθρώπινο γένος (ὅπ.π. 888). Ἡ Θεοτόκος εἶναι τῆς χαρᾶς τό ὄργανο τό ὁποῖο λύθηκε τῆς κατάρας ἡ καταδίκη καί ἀντεισήχθη τῆς χαρᾶς τό δικαίωμα (ὅπ.π. 893). Βλέπουμε πώς ἡ χαρά ἡ πνευματική τῶν ἀνθρώπων συνδέεται στενά μέ τό πρόσωπο τῆς Παναγίας. Ὑπῆρχαν ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ὁ ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σαρώφ, πού ὀνόμαζαν τήν ἀειπάρθενο Θεοτόκο «ἡ πάντων χαρά». Καί μέσα Εκ ΒαθΕων 13 τῆς μητέρας του. Ἐσέβετο τή μητέρα του καί τόν ἐπίσης θετό πατέρα του καί «ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς» (Λουκ. 2, 51). Ἀκόμη ὁ Εὐθύμιος ὁ Ζιγαβηνός θά πεῖ «ἐπήκουσε δέ αὐτῆς τιμῶν ὡς μητέρα» (P.G. 129, 1148). Ἡ Ἐκκλησία μας γενικά, ἀλλά καί κάθε πιστός μεμονωμένος, αἰσθάνεται τήν Παναγία σάν ἰσχυρά μεσίτρια πρός τόν Υἱόν της ὑπέρ τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου καί συνεχῶς τήν παρακαλεῖ νά πρεσβεύει γιά μᾶς. «Καί σέ μεσίτριαν ἔχω πρός τόν Φιλάνθρωπον Θεόν· μή μοῦ ἐλέγξῃ τάς πράξεις ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων· παρακαλῶ σε Παρθένε, βοήθησόν μοι ἐν τάχει» (ἐξαποστειλάριον εἰς τό τέλος τοῦ μεγάλου Παρακλητικοῦ κανόνος). στή Σαρακοστή πολλές φορές στίς θεομητορικές ἀκολουθίες προσφωνοῦμε τήν ἁγίαν Παρθένο μέ χαρούμενους χαιρετισμούς. Π.χ. «Χαῖρε δι᾽ ἧς ἡ χαρά ἐκλάμψει», «Χαῖρε πασῶν γενεῶν εὐφροσύνη», «Χαῖρε κρατήρ κιρνῶν ἀγαλλίασιν», «Χαῖρε ζωή μυστικῆς εὐωχίας» κ.ἄ. Ἡ Παναγία μας εἶναι τό θλιβομένων παραμυθία, τῶν πονεμένων ἀνθρώπων ἡ χαρά, εἶναι τῶν δικαίων ἡ ἀγαλλίαση, εἶναι τό χαρούμενο τραγούδι τῶν πτωχῶν καί τῶν καταφρονεμένων, ἡ ἀκαταίσχυντη ἐλπίδα ὅλων μας. γ) Ἐντύπωση προκαλεῖ καί ἡ παρέμβαση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στό γάμο τῆς Κανᾶ. «Λέγει ἡ μήτηρ αὐτοῦ τοῖς διακόνοις, ὅ,τι ἄν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε» (Ἰω. 2,5). Ὁ Κύριος παρεβίασε τό πρόγραμμά του πρός χάρη τῆς μητέρας του. Ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ πώς δέν εἶχε ἔλθει ἀκόμη ἡ ὥρα του νά κάνει θαύματα· «οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου» (ὅπ.π. στίχ. 4). Ἐν τούτοις ἔκανε «τήν ἀρχήν τῶν σημείων» (ὅπ.π. στίχ. 11) ὑπακούοντας στήν ἐπιθυμία 14 Eκ ΒαθEων δ) Ἄλλο σημεῖο, πού μποροῦμε νά παρακολουθήσουμε στό βίο τῆς Θεοτόκου εἶναι καί τό ἀκόλουθο. Ἡ Παναγία ἀκολουθοῦσε τόν Υἱό της παντοῦ. Μαζί πῆγαν στά Ἱεροσόλυμα. Μαζί ἔζησαν πολλά χρόνια, ὥστε νά τόν φωνάζουν παιδί τῆς Μαρίας· «οὐχ ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριάμ...;» (Ματθ. 13,55). Ἀλλοῦ πάλι τήν βλέπουμε νά τόν ἀναζητεῖ μέσα στό πλῆθος «ἰδού ἡ μήτηρ σου καί οἱ ἀδελφοί σου ἔξω ἑστήκασιν ζητοῦντες σοι λαλῆσαι» (ὅπ.π. 12,48). Πρό παντός ὅμως δέν τόν ἐγκατέλειψε στόν καιρό τοῦ πάθους του· «εἱστήκεισαν δέ παρά τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καί ἡ ἀδελφή τῆς μητρός αὐτοῦ Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καί Μαρία ἡ Μαγδαληνή» (Ἰω. 19,26). Ὁ Κύριος δέν ντρεπόταν, πού εἶχε μητέρα μιά ταπεινή κόρη τῆς Ναζαρέτ. Ἐάν ἐπρόκειτο νά τήν ἀρνηθεῖ ἤ νά ντρέπεται γι᾽ αὐτήν, δέν θά γεννιόταν ἀπ᾽ αὐτήν. Τόσο πολύ τήν τιμοῦσε, ὥστε αὐτούς πού ἄκουγαν τόν λόγο του καί τόν φύλασσαν στήν καρδιά του τούς ἔκανε συγγενεῖς του. Τούς ἔβαζε στήν τάξη τῆς μητέρας του. «Ὅστις γάρ ἄν ποιήσῃ τό θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς αὐτός μου ἀδελφός καί ἀδελφή καί μήτηρ ἐστίν» (Ματθ. 12,50). Ἄνοιξε ὁ Κύριος ἕνα πλατύ δρόμο, ὅπου ὅλοι μποροῦμε νά γίνουμε συγγενεῖς του, καί ἄνδρες καί γυναῖκες. Ἀπεργάζεται μέ τό λόγο του καί τή χάρη του τήν καρδιά μας καί τήν κάνει «γεννῶσαν μητέρα». ε) Ἕνα τελευταῖο σημεῖο, πού θά θέλαμε νά παρατηρήσουμε στήν ἑνότητα αὐτή, εἶναι ἡ στάση τῆς Θεοτόκου μετά τήν ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ. Μᾶς λέγουν οἱ Πράξεις τῶν Ἀπόστόλων πώς «πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδόν τῇ προσευχῇ σύν γυναιξίν καί Μαριάμ τῇ μητρί τοῦ Ἰησοῦ καί τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ» (κεφ. 1,14). Περίμεναν τό ἅγιο Πνεῦμα ὅλοι οἱ Ἀπόστολοι ἔχοντας στό μέσον τή μητέρα τοῦ Κυρίου. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, πού εἶναι μέγας ὑμνητής τῆς Θεοτόκου κάνει θαυμάσια σχόλια γιά τή στάση της μετά τήν ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος γνώρισε πολλά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἴδια δέν δέχθηκε τή χάρη τοῦ Θεοῦ παθητικά, ἀλλά «συναγωνιζόταν μέ τήν καρτερικωτάτη καί πολυειδῆ ἄσκηση καί μέ τίς ὑπέρ ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου εὐχές καί φροντίδες, καί μέ τίς συστάσεις καί προτροπές πρός τούς θεοκήρυκες, πού ἐγύρισαν τά πέρατα (δηλ. ζοῦσε ἀσκητικό βίο καί προσευχόταν γιά ὅλο τόν κόσμο ἐνῶ παράλληλα στήριζε μέ συμβουλές τούς ἀποστόλους) «ἁπάντων ἦν αὕτη μόνη στηριγμός ὁμοῦ καί παράκλησις, καί ἀκουομένη καί ὁρωμένη καί συνεργαζομένη παντοίως τοῦ εὐαγγελίου τό κήρυγμα» (δηλ. ἦταν τό στήριγμα καί ἡ παρηγοριά (παραμυθία) ὅλων. Καί μόνο πού τήν ἔβλεπε κάποιος ἤ τήν ἄκουγε, στηριζόταν πνευματικά· ἀκόμη συνεργαζόταν μέ τούς Ἀποστόλους στό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου» (ΕΠΕ, τ. 10, σελ. 442). Καί μόνο, πού βλέπει κάποιος τή μορφή τῆς Παναγίας παίρνει δύναμη καί παρηγοριά. Πάρα πολλούς ἀνθρώπους ἡ μορφή τῆς ἁγνῆς Παρθένου τούς στήριξε στίς θλίψεις, τούς συγκράτησε ἀπό τήν ἁμαρτία, τούς ἐνέπνευσε τήν ἐλπίδα, τούς ὑπενθύμισε τόν πνευματικό τους ἀγῶνα, τούς ἀναπτέρωσε τό ἠθικό, τούς ἄμβλυνε τούς πειρασμούς, τούς ἔδειξε τό δρόμο τῆς σωτηρίας, τούς μετέδωσε χάρη, τούς ἐνέπνευσε ἀσφάλεια, τούς ἔδιωξε τούς φόβους, τούς προφύλαξε ἀπό τό διάβολο (ὁ πονηρός δέν μπορεῖ νά ἀντέξει τή μορφή τῆς Παρθένου, δηλ. ἐκείνης πού τοῦ διέλυσε τό κράτος καί τόν ταπείνωσε), τούς παρεῖχε χαρά, τούς θεράπευσε τίς ἀσθένειες, τούς καθοδήγησε πνευματικά. Ἡ Παναγία εἶτε εἶναι ὁρωμένη στίς εἰκόνες, εἴτε ἀκουομένη στούς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας μας καί στίς βιβλικές διηγήσεις, ὠφελεῖ τούς ἀνθρώπους. Καί ἡ σιωπή τῆς Θεοτόκου καί ὁ λόγος της εἶναι παράκληση καί στήριγμα τῶν χριστιανῶν. Παραδείγματα Ἄς ἀναφέρουμε δυό τρία παραδείγματα γιά νά φανεῖ ἡ ἀλήθεια τῶν προηγουμένων. α) Στή σύνοδο τῆς ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού ὑποστήριξε τίς ἱερές εἰκόνες καί μάλιστα στήν Ε´ Πράξη ὁ βιβλιοφύλαξ καί μοναχός Στέφανος ἀνάμεσα στ᾽ ἄλλα ἐπιχειρήματα, πού ἔφερε γιά τήν τιμή τῶν εἰκόνων, ἀναφέρει καί ἕνα περιστατικό ἀπό τό λειμωνάριο τοῦ Μόσχου. Ποιό εἶναι αὐτό τό περιστατικό; Ὁ Ἰωάννης ὁ Μόσχος διηγεῖται ἕνα περιστατικό ἀπό τή ζωή τοῦ ἀββᾶ Ἰωάννου τοῦ ἀναχωρητοῦ. Ἦταν πράγματι μεγάλος ἄνθρωπος ἀνάμεσα στήν παροῦσα γενιά τοῦ κόσμου. Ἔμενε σ᾽ ἕνα σπήλαιο στά μέρη τοῦ χωριοῦ Σοχοῦς, περίπου εἴκοσι μίλια ἀπό τά Ἱεροσόλυμα. Εἶχε ὁ Γέροντας μιά εἰκόνα μέσα στό σπήλαιο τῆς Πανα γίας ἀχράντου, τῆς Δέσποινάς μας Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας κρατῶντας στήν ἀγκαλιά της τό Χριστό. Κάθε φορά λοιπόν πού ἤθελε νά πάει σέ κάποιο μέρος ἤ σέ μακρυνές ἐρήμους ἤ Εκ ΒαθΕων 15 φεύγω ἔχοντας συνοδοιπόρο τή δική σου βοήθεια (ἐγώ γάρ τήν σήν βοήθειαν συνοδοιπόρον ἔχων ἀπέρχομαι». Ἀφοῦ ἔλεγε αὐτά στήν εἰκόνα, ἔφευγε. Ὅταν τελείωνε τό ταξίδι του καί γύριζε, πότε μετά ἕνα μῆνα, πότε μετά δύο καί τρεῖς, ἔτυχε μάλιστα νά γυρίσει καί μετά πέντε ἤ ἕξ μῆνες, ἔβρισκε ἔτσι τήν καντήλα ἕτοιμη καί ἀναμμένη ὅπως τήν ἄφησε πρίν νά φύγει καί ποτέ δέν τήν εἶχε δεῖ σβησμένη, οὔτε γυρίζοντας ἀπό ταξίδι, οὔτε ὅταν ἔμενε σέ σπήλαιο μέσα στήν ἔρημο (Περί τοῦ περιστατικοῦ ἰδέ· ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ, τ. Γ´, ἔκδοσις Καλύβης Τιμίου Προδρόμου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης, σελ. 323 καί ΕΠΕ τ. 2 (Φιλοκαλίας), σελ. 356). Ἐδῶ βλέπουμε πόσο ἐμπιστευόντουσαν τόν ἑαυτό τους στήν Παναγία οἱ ἅγιοι καί μέ πόση τιμή περιέβαλαν τήν εἰκόνα της. Ἔκαιγε τό κανδήλι νύχτα μέρα μπροστά στό εἰκόνισμά της. Φωτογραφία Ἁγίου Νεκταρίου. στά Ἱεροσόλυμα γιά νά προσκυνήσει τόν Τίμιο Σταυρό καί τούς σεβαστούς τάφους, ἤ στό ὄρος Σινᾶ γιά νά προσευχηθεῖ (ἤ καί σέ ἄλλους τόπους)... ἑτοίμαζε κάθε φορά τήν κανδήλα καί τήν ἄναβε ὅπως συνήθιζε, καί ἀφοῦ στεκόταν σέ στάση προσοχῆς καί ἱκέτευε τό Θεό νά κατευθύνει τό δρόμο του, ἔλεγε στήν Παναγία, ἔχοντας τό βλέμμα στραμμένο στήν εἰκόνα της. Ἁγία Δέσποινα Θεοτόκε, ἐπειδή ἔχω νά περπατήσω δρόμο μακρυνό, πού διαρκεῖ πολλές μέρες, φρόντισε τήν κανδήλα σου καί φύλαξέ την ἄσβεστη σύμφωνα μέ τήν ἐπιθυμία μου· ἐγώ 16 Eκ ΒαθEων β) Εἶναι γνωστή ἡ εὐλάβεια τοῦ ἁγίου Νεκταρίου πρός τήν Θεοτόκο. Ἀπό τό βίο του ξέρουμε πώς ἐχρημάτισε Διεθυντής τῆς Ριζαρείου Σχολῆς. Ὅταν πῆγε τήν πρώτη μέρα στή Σχολή καί ἐνῶ ὅλοι περίμεναν τόν νέο Διευθυντή νά τόν χαιρετίσουν, αὐτός τούς παρέκαμψε ὅλους καί προχώρησε στό Ναό. Προσκύνησε πρῶτα τόν Ἐσταυρωμένο καί μετά προσκύνησε τήν εἰκόνα τῆς Παναγίας. «Στάθηκε κάμποσο ἐκεῖ καταγεμᾶτος ἀπό ἔκσταση. Τόν ἄκουγαν νά τῆς μιλάει στόν πληθυντικό. Εἶπε στά πεταχτά καί κάποιον ὕμνο» (Σώτου Χονδρόπουλου Ο ΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ, σελ. 121). Γιά κάποιον ἀσθενῆ μαθητή νά πώς προσευχήθηκε στήν Παναγία· «Κυρία Θεοτόκε... Σᾶς παρακαλῶ διά τόν Νικόλαον, σᾶς ἱκετεύω μεσιτεύσατε εἰς τόν Υἱόν σας, ἵνα μᾶς τόν παραχωρήσῃ ὑγιαίνοντα. Ὑπόσχομαι μέ τάς πενιχράς μου ἱκανότητας νά σᾶς προσφέρω ὀλίγας εὐχαριστηρίους ᾠδάς...» (ὅπ. π. σελ. 126). Εἶδε τήν Παναγία στόν ὕπνο του νά εἶναι ὁλοζώντανη στή μεγαλειώδη της παρηγορητική σεμνότητα, νά προσπερνᾶ τό προσκέφαλό του καί νά τοῦ λέγει: «ἠρέμησον τέκνον. Ὁ Κύριος θά θεραπεύσει τόν νέον». Πράγματι ὁ νεαρός θεραπεύθηκε, ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος τόν χειροτόνησε Διάκονο καί Ἀρχιμανδρίτην καί γι᾽ αὐτή τή θεραπεία ἔγραψε μέ εὐγνωμοσύνη ὕμνους στή Θεοτόκο. Ἕνας γνωστός ὕμνος εἶναι αὐτός, πού ἀκοῦμε συχνά· «Ἀνυμνῶν μεγαλύνω σέ ἄχραντε...». Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἐμπιστευόταν τόν ἑαυτό του καί τούς μαθητές του στήν προστασία τῆς Παναγίας. γ) Ἀκόμη ἕνα περιστατικό, πού εἶναι πολύ σύγχρονο. Μοῦ διηγήθηκαν ἀξιόπιστοι ἄνθρωποι ἕνα γεγονός, πού ἔγινε στό ἅγιον Ὄρος. Στή μονή τοῦ Ἁγίου Παύλου ἐχρημάτισε ἡγούμενος ὁ ἱερομόναχος Ἀνδρέας. Εἶχε, ὅπως ὅλοι οἱ ἁγιορεῖτες μεγάλη εὐλάβεια στήν Παναγία καί πολλές φορές τήν ἡμέρα ἔλεγε τούς χαιρετισμούς. Ἕνα διάστημα γιά λόγους ἡσυχίας εἶχε ἀποσυρθεῖ σέ ἕνα κτῆμα τῆς Μονῆς, πού ὀνομάζεται Μονοξυλίτης, γεμᾶτο ἀπό ἀμπέλια. Ἐκεῖ στό σπιτάκι τοῦ μετοχίου διήρχετο τίς ἡμέρες του προσευχόμενος. Κάποια μέρα ἐνέσκηψε θεομηνία. Ἀέρας δυνατός καί θύελλα μέ βροχή ἀναστάτωσε τήν περιοχή. Χάλαγε ὁ κόσμος. Τί σκέφθηκε ὁ μακάριος γέροντας, τόν ὁποῖο ἄς σημειωθεῖ γνώρισα καί ἐγώ; Φοβήθηκε μήπως κάτω στή θάλασσα, στό ἐπίνειο τοῦ μετοχίου ἦταν κάποιος ἄνθρωπος, πού εἶχε πληγεῖ ἀπό τή θεομηνία καί ἤθελε βοήθεια. Ἀπεφάσισε νά κατέβει νά δεῖ. Κατεβαίνοντας στή θάλασσα εἶδε ἕνα παράδοξο θέαμα. Εἶδε πάνω σέ ἕνα βράχο, κοντά στό μουράγιο τῆς θαλάσσης, νά κάθεται μιά γυναῖκα κρατώντας στή μασχάλη της τρία βιβλία. Ξαφνιάσθηκε γιατί στό Ὄρος ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος γυναικῶν. Τῆς μίλησε μάλιστα ἀπότομα. «Τί γυρεύεις ἐδῶ πέρα κυρά μου», τῆς εἶπε. Καί αὐτή μέ μεγάλη φυσικότητα ἀπάντησε: «Ἐπιστατῶ τόν κλῆρον μου Γέροντα», δηλ. προσέχω τό χωράφι μου, δηλ. τήν κληρονομιά μου, αὐτό πού μοῦ ἀνήκει. Ὁ εὐλαβής γέροντας δέν κατάλαβε καί τήν ξαναρώτησε: «καί τί βιβλία κρατᾶς στή μασχάλη σου;» Πάλιν αὐτή ἀπάντησε: «Τό ἕνα εἶναι γιά νά γράφω αὐτούς, πού μπαίνουν στό Ὄρος. Τό ἄλλο γιά κείνους πού βγαίνουν. Καί τό τρίτο γράφει ὅλους, ὅσους παραμένουν καί γίνονται ὑπήκοοι τοῦ υἱοῦ μου». Καί ἐξαφανίσθηκε. Τότε κατάλαβε ὁ μακάριος Γέροντας πώς τόσην ὥρα μιλοῦσε μέ τήν Παναγία. Ἡ Παναγία εἶναι ἡ ἔφορος τοῦ Ὄρους, εἶναι ἡ σκέπη τοῦ κόσμου. Τό στήριγμα τῶν μοναχῶν καί τῶν λαϊκῶν. Τελειώνοντας θά θέλαμε νά τονίσουμε πώς δέν ὑπάρχει Ὀρθόδοξος, πού νά μήν σέβεται τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Δέν ὑπάρχει πιστός ᾽Ορθόδοξος κληρικός καί λαϊκός, πού νά μήν ἐπικαλεῖται τήν Παναγία νά ἔλθει ἀρωγός στή ζωή του καί στά ἔργα του. Νιώθουμε τήν Παναγία μητέρα μας καί προστάτιδά μας. Καταφυγή καί ἐλπίδα μας. Βοηθόν καί σκεπαστή μας. Λιμένα εὔδιο καί σανίδα σωτηρίας. Εἶναι μετά τόν Θεό, θεός κατά χάρη, τά δευτερεῖα τῆς Τριάδος ἡ ἔχουσα. Μεσίτρια καί πρέσβειρα ἀκαταμάχητη. Εἶναι καύχημα καί ἐγκαλλώπισμα. Σ᾽ αὐτήν ἄς ἀπευθύνουμε τώρα τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή τόν ἱκέσιον ὕμνον μας καί ἄς ποῦμε· «Παναγία Θεοτόκε, τόν χρόνον τῆς ζωῆς μου, μή ἐγκαταλίπῃς με, ἀνθρωπίνῃ προστασίᾳ μή καταπιστεύσῃς με, ἀλλ᾽ αὐτή ἀντιλαβοῦ, καί ἐλέησόν με». (τροπάριον τοῦ Μ. Ἀποδείπνου). Εκ ΒαθΕων 17 Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαι με τοῦ Ἀρχιμ. Παντελεήμονος Καραλάζου, Ἱεροκήρυκα Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας Α Σχόλια στόν 1ο στίχο τοῦ 4ου ψαλμοῦ τοῦ Δαυίδ (βασισμένα σέ σχετική ὁμιλία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου) ἱρετώτερόν ἐστι τόν ἥλιον σβεσθῆναι, ἤ τά ῥήματα τοῦ Δαυίδ λήθῃ παραδοθῆναι»1, ἔλεγε ὁ ἱερός Χρυσόστομος, τονίζοντας τήν σπουδαιοτάτη θέση πού ἔχουν οἱ ψαλμοί τοῦ Δαυίδ μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἀποτελοῦν φῶς γιά τούς πιστούς, εἶναι πλήρεις θείας χάριτος, περιέχουν ἄφθονες προφητεῖες καί διδάγματα καί κατέχουν ἐξέχουσα θέση τόσο στήν κοινή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, ὅσο καί στίς κατ᾽ οἴκους προσευχές τῶν πιστῶν. Ὡς ἕνα μικρό δεῖγμα τοῦ βάθους τῶν νοημάτων καί πνευματικῶν βιωμάτων πού κρύβουν οἱ ψαλμοί, ἄς πάρουμε ἀπό τόν πρῶτο στίχο τοῦ 4ου ψαλμοῦ, ὁ ὁποῖος λέγει: «Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαι με εἰσήκουσάς μου ὁ Θεός τῆς δικαιοσύνης μου, ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με». Τά λόγια αὐτά ὁ προφητάναξ Δαυίδ δέν τά λέει ἁπλῶς, γιά νά μάθουμε ὅτι εἰσακούσθηκε ἡ προσευχή του, ἀλλά γιά νά διδαχθοῦμε πῶς καί ἐμεῖς ὅταν προσευχόμαστε πρός τόν Θεό, θά μπορέσουμε νά εἰσακουσθοῦμε γρήγορα διότι ὁ προφήτης δέν εἶπε ὅτι εἰσακούσθηκε μετά τήν προσευχή του, ἀλλά «ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαι», δηλαδή τήν ὥρα πού ἐπικαλοῦνταν τόν Κύριο. Αὐτό τό ὑποσχέθηκε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος διά μέσου τοῦ προφήτου του Ἠσαΐου, λέγοντας: «Ἔτι λαλοῦντός σου ἐρῶ ἰδού πάρειμι» δηλαδή, ἐνῶ 18 Eκ ΒαθEων ἀκόμη θά ὁμιλεῖς σέ μένα, θά σοῦ πῶ: Ἰδού, εἶμαι παρών. Αὐτό συμβαίνει, διότι συνήθως δέν πείθουν τόν Θεό τά πολλά λόγια, ἀλλά ἡ καθαρή καρδιά καί ἡ ἐπίδειξη καλῶν ἔργων. Γι᾽ αὐτό σ᾽ αὐτούς πού ζοῦν μέσα στήν ἁμαρτία καί περιμένουν μέ τό πλῆθος τῶν λόγων τους νά πείσουν τόν Θεό, ὁ Θεός λέγει τά ἑξῆς διά μέσου τοῦ ἴδιου προφήτου: «Ὅταν πληθύνητε τήν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν. Ἐάν ἐκτείνητε τάς χεῖρας, ἀποστρέψω τούς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾽ ὑμῶν». Ἑπομένως, πάνω ἀπό ὅλα, ὅποιος προσεύχεται, ὀφείλει νά ἔχει παρρησία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καί τότε σίγουρα ὁ Θεός θά εἰσακούσει τήν δέησή του. Τήν ἀλήθεια αὐτή πολύ ὡραῖα τήν ἐκφράζει καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος λέγοντας ὅτι ἐάν ἡ καρδιά μας δέν μᾶς κατηγορεῖ, τότε ἔχουμε παρρησία πρός τόν Θεό καί ὅ,τι τοῦ ζητοῦμε τό λαμβάνουμε ἀπό Αὐτόν, διότι τηροῦμε τίς ἐντολές Του καί πράττουμε τά ἀρεστά ἐνώπιόν Του2. Γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης Δαυίδ δέν εἶπε «εἰσήκουσάς μου», ἀλλά «τῆς δικαιοσύνης μου», δείχνοντας τήν παρρησία του πρός τόν Θεό καί ὅτι μέ αὐτήν προσερχόταν πάντοτε στόν Κύριο, γιά νά προσευχηθεῖ. Ἐδῶ θά πρέπει νά προσέξουμε νά μήν προσάψει κανείς στόν Δαυίδ τήν μομφή τοῦ μεγαλορρήμονος ἐξ αἰτίας τῶν λόγων αὐτῶν. Ὁ ἅγιος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ δέν γράφει αὐτά γιά νά καυχηθεῖ, ἀλλά μέ πολλή ἁπλότη- Ἐξωκκλήσι Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου. τα καί ταπείνωση ἐμφορούμενος ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα διατυπώνει αὐτήν τήν πραγματικότητα, προκειμένου νά μᾶς προσφέρει κοινή διδασκαλία καί παραίνεση, ἡ ὁποία φέρει σέ ὅλους μας πολύ κέρδος. Ἐπίσης, ἐδῶ τήν λέξη δικαιοσύνη δέν θά πρέπει νά τήν ἐκλάβουμε μέ τήν στενή ἔννοια τῆς ἀρετῆς πού εἶναι ἀντίθετη πρός τήν ἀδικία. Στόν στίχο αὐτό, ὅπως καί σέ πλῆθος ἄλλων χωρίων τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἡ λέξη δικαιοσύνη δηλώνει τό σύνολο τῶν ἀρετῶν. Ἔτσι, ὅπως χαρακτηριστικά σημειώνει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, καί ὁ Ἰώβ χαρακτηρίζεται δίκαιος ἀπό τήν Γραφή, «πᾶσαν ἔχων ἀρετήν ἀνθρωπίνην»3, ἐπειδή δηλαδή εἶχε ὅλες τίς ἀρετές πού μπορεῖ νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ἄρα ἄν εἰσακούσθηκε ἡ προσευχή τοῦ Δαυίδ ἀπό τόν Θεό, αὐτό ὀφείλεται, ὅπως ὁ ἴδιος τό ὁμολογεῖ, στό ὅτι προσῆλθε στόν Θεό ἔχοντας ὡς συνήγορό του τήν δικαιοσύνη, δηλαδή τήν σύνολο ἀρετή. Ὅποιος λοιπόν θέλει ὁ Θεός νά εἰσακούει τίς προσευχές του ὀφείλει νά τηρεῖ τίς ἐντολές Του καί νά ἐφαρμόζει στήν ζωή του τό θεῖο θέλημα. Τότε, ἐνῶ ἀκόμη δέν θά προφταίνει νά τελειώσει τήν μέ συντριβή καί ταπείνωση καρδίας προσευχή του πρός τόν Κύριο, ὁ Θεός θά σπεύδει νά τόν βοηθήσει. Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος βασιλιάς μέ τήν φράση «ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς με» μᾶς φανερώνει πῶς ἀκριβῶς τόν βοήθησε ὁ Θεός, καί πῶς βοηθάει κάθε ἐνάρετο ἄνθρωπο, ὅταν ἐκεῖνος ἐν θλίψει εὑρισκόμενος προσεύχεται πρός Αὐτόν. Δέν λέγει ὁ Δαυίδ ὅτι ὁ Θεός ἀπομάκρυνε τίς θλίψεις καί ἐξαφάνισε τούς πειρασμούς, ἀλλά ὅτι ἀφήνοντάς τον μέσα στίς θλίψεις, τοῦ δημιούργησε ἐκεῖ εὐρυχωρία καί παρηγόρησε τήν ψυχή του. Μέ αὐτόν λοιπόν τόν τρόπο συνηθίζει ὁ Θεός νά διασώζει τούς ἀνθρώπους του, πού εὑρισκόμενοι σέ θλίψεις, ἐπικαλοῦνται τήν βοήθειά Του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι οἱ τρεῖς παῖδες ἐν καμίνῳ, τούς ὁποίους δέν ἔβγαλε ἀπό Εκ ΒαθΕων 19 Ἔργο Κώστα Ἀδάμου. τήν φοβερή κάμινο, ἀλλά μέσα στήν φωτιά δημιούργησε θαυμαστή δρόσο. Ἐπίσης, ὁ προφήτης Δανιήλ θαυμαστώθηκε ἀπό τόν Θεό μέσα στόν λάκκο τῶν λεόντων, τά ὁποῖα ἐνῶ ἦταν πεινασμένα, δέν τόν πείραξαν καθόλου. Ἀλλά καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος διά μέσου τῆς ἀσθενείας τῶν ἀπείρων θλίψεων ἀναδείχθηκε μέγας καί μολονότι «τρίς», δηλαδή πολλές φορές, παρεκάλεσε τόν Κύριο νά ἄρει τίς θλίψεις αὐτές, ὥστε νά κηρύττει τό Εὐαγγέλιο ἀπροσκόπτως, ἔλαβε σταθερή τήν ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ: «ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου· ἡ γάρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται»4. Γι᾽ αὐτό κατανοῶντας τήν μεγάλη σπουδαιότητα τοῦ λόγου τούτου τοῦ Κυρίου διεκήρυττε ὅτι ἀναπαύεται πλέον περισσότερο στίς ἀσθένειες, στίς προσβολές, στίς στερήσεις, στούς διωγμούς καί τίς στενοχώριες γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ· διότι, ὅταν ἀνθρωπίνως ἀσθενεῖ, τότε εἶναι ὄντως δυνατός5. Ἀπό τά λόγια αὐτά τοῦ ἀποστόλου Παύλου κα ταδεικνύεται ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ὁ Θεός ἀρ κετές φορές δέν μᾶς βγάζει ἀπό τίς θλίψεις, ἀλλά μέσα σέ αὐτές μᾶς ἀναψύχει. Τό κάνει αὐτό, γιά νά φανεῖ ξεκάθαρα ἡ παντοδυναμία Του καί ἔτσι νά ὠφεληθεῖ πολύ ὡς πρός τήν πίστη καί ὁ θλιβόμενος καί αὐτοί πού τόν βλέπουν νά λάμπει θαυμαστῶς μέσα στίς θλίψεις. Ἐπίσης, ἔτσι 20 Eκ ΒαθEων γίνεται πιό φιλόσοφος ὁ πιστός κατανοῶντας τήν ματαιότητα τῶν ἐπιγείων καί μαθαίνοντας νά ἐπιδιώκει τά πνευματικά. Γίνεται ἐπίσης πιό καρτερικός, μαθαίνει νά ὑπομένει καί νά ἐπιμένει στόν ἀγῶνα τῆς εὐσεβείας, καί ἡ ἐλεύθερη βούλησή του καί ὁρμή πρός τόν Θεό ἀτσαλώνεται καί ἀποκτᾶ βαθύτατες ρίζες, ὥστε νά καταστεῖ ἱκανή καί ἄξια νά συγκρατήσει πάνω της εἰς τόν αἰῶνα ἄφθονη τήν θεία χάρη. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος παρατηρεῖ ὅτι ὁ πλατυσμός - ἡ εὐρυχωρία μέσα στίς θλίψεις νοεῖται καί κατά ἕναν ἄλλον ἐπίσης τρόπο. Τόν καιρό τῶν δοκιμασιῶν, ἡ ψυχή ἐξ αἰτίας τῶν θλίψεων ἀπαλλάσσεται ἀπό τά πάθη καί τίς πολλές ἁμαρτωλές καταστάσεις. Διότι πολλοί, ὅταν εὐημεροῦν, ἔχουν πολλούς ἄτοπους ἔρωτες, πού θλίβουν τήν ψυχή τους, εἴτε χρημάτων, εἴτε σωμάτων, εἴτε ἄλλων παρομοίων ἀπαραδέκτων καταστάσεων. Μόλις ὅμως βρεθοῦν σέ κάποια θλίψη, ἐλευθερώνονται ἀπό ὅλα αὐτά καί βρίσκουν πλατυσμό - εὐρυχωρία. Ἑπομένως, ὅταν βρισκόμαστε σέ κάποια δοκιμασία στήν ζωή μας καί ἐπικαλούμαστε τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί αἰσθητῶς δέν τήν βλέπουμε, ἄς προσέξουμε μήπως ἡ θεία ἀντίληψη εἶναι κρυμμένη μέσα σέ αὐτή τήν ἴδια τήν θλίψη, ἀπεργαζόμενη τήν ἀπαλλαγή μας ἀπό τά πάθη πού μᾶς στενοχωροῦν, αὐξάνοντας μέσα μας τήν μνήμη τοῦ Θεοῦ καί τήν αἴσθηση τῆς θείας χάριτος καί γεννῶντας τήν ἐλπίδα τῆς Αἰωνίου Ζωῆς, ἀπό τήν Ὁποία δέν ὑπάρχει τίποτε τό πλέον ἐπιπόθητο. Ἄς καταπαύσουμε ὅμως ἐδῶ τόν λόγο μας, γιά νά μήν κουράσουμε τόν ἀναγνώστη, πιστεύοντας ὅτι σέ πολύ ἁδρές γραμμές μέ τήν βοήθεια του ἱεροῦ Χρυσοστόμου καταδείχθηκε κάπως τό νόημα τοῦ πρώτου στίχου τοῦ ψαλμοῦ αὐτοῦ τοῦ Δαυίδ. Υποσημειώσεις 1. Περί μετανοίας, PG 49, 286, 2. Bλ. Α´ Ἰω. 3,21-22, 3. Βλ. Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς τόν Ἰώβ, PG 64, 516, 4. B´ Κορ. 12,9, 5. Β´ Κορ. 12,10. ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ τοῦ πρωτ. Κυριάκου Χατζηδήμου Τήν πρώτη Κυριακή τῶν Νηστειῶν, ἑορτάζει θεοπρεπῶς ἡ ἁγιωτάτη Ὀρθοδοξία μας. Ἡ πα- μπόθητη κοινή Μητέρα ὅλων μας! Καί ἑπομένως γιορτάζουμε ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι. Συγχρόνως ὅμως καλοῦμαστε ὡς Ὀρθόδοξοι χριστιανοί, νά ἀνανεώσουμε τήν αὐτοσυνειδησία μας, νά ἐπαναβεβαιώσουμε τή μοναδικότητα τῆς πίστεώς μας καί νά ἐπαναλάβουμε τήν ἱερή ὑπόσχεση τῶν Πατέρων μας: «... οὐκ ἀρνησόμεθά σε φίλη Ὀρθοδοξία. Ἔν σοι ἐγεννήθημεν καί ἐν σοί κοιμηθησόμεθα. Εἰ δέ καί καλέσει καιρός, μυριάκις ὑπέρ σου τεθνηξόμεθα» (ὕμνος τῆς Ὀρθοδοξίας, ποίημα Ἰωσήφ Βρυεννίου). Ἔχουν περάσει 2011 χρόνια ἀπό τή μοναδική καί ἀνεπανάληπτη τομή τῆς ἱστορίας μέ τή σάρκωση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου, καί στή συνέχεια τή σταυρική θυσία Του καί τήν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασή Του, καί ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὑψώνει μέ ἀρχοντική σεμνότητα τό θεόμορφο πρόσωπό της, γιά νά διαλαλήσει τά μεγαλεία καί τή δόξα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, πού μέ τό ἔλεος καί τή χάρη Του ἀξιώθηκε νά διασώσει καί νά προσφέρει στήν ἀνθρωπότητα μέσα στό ὀστράκινο σκεῦος της. Ντυμένη τόν πορφυροῦν χιτώνα τῶν ἀναρίθμητων μαρτύρων της, καί στεφανωμένη μέ τή σοφία τῶν μεγάλων Πατέρων καί Διδασκάλων της, ποτισμένη ἀπό τίς ροές τῶν δακρύων καί τῶν ἱδρώτων τῶν ἀσκητῶν της μέ ταπείνωση μεγαλύνει Αὐτόν πού τήν ἐμεγάλυνε. Τόσα χρόνια προσφορᾶς, θυσίας, δόξας καί ταπεινώσεως, πώς εἶναι δυνατό νά μείνουν ἀπαρατήρητα ἀπό τόν ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς μας, ὅσο κι ἄν ἔχει ἀμβλυνθεῖ ἡ ὅρασή του καί νεκρωθεῖ ἡ εὐαισθησία του ἀπό τήν ὑλοφροσύνη τῶν καιρῶν μας; Ἡ εὐδοκία τοῦ Θεοῦ ἀνέδειξε τόν σωτῆρα τοῦ κόσμου στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Παναγίου Πνεύματος τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς ὁ πρῶτος πυρήνας τῶν Εκ ΒαθΕων 21 μαθητῶν καί ἀποστόλων, πού ἀποδέχθηκαν τόν Ἰησοῦ Χριστό ὡς σωτήρα τοῦ κόσμου καί ἔγιναν μάρτυρες τοῦ ἐπιγείου βίου Του, τοῦ Σταυροῦ καί προπαντός τῆς Ἀναστάσεώς Του, πλάτυνε τούς ὁρίζοντές του, γιά νά περιλάβει μέσα του τά «ἔθνη», τούς μή Ἰουδαίους τῆς τότε ἐποχῆς. Ἔτσι ἡ πόρτα ἄνοιξε διάπλατα, γιά νά εἰσέλθουν στήν πρώτη Ἐκκλησία οἱ Ἕλληνες καί σέ λίγες μόλις δεκαετίες οἱ ἐξ Ἑλλήνων Χριστιανοί ἀπετέλεσαν τήν πλειονότητα τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καί θά λέγαμε πώς τήν πήρανε στά χέρια τους. Ὅλα ἔδειχναν πλέον ὅτι τό Ἑλληνικό πνεῦμα μέ τόν οἰκουμενικό χαρακτήρα του εἶχε κληθεῖ ἀπό τό Θεό νά σφραγίσει ἀνεξίτηλα τήν ἱστορική πορεία τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ὀρθοδοξία θά λάβει ἔντονα τά χαρακτηριστικά τοῦ πνεύματος αὐτοῦ, ἀλλά ὄχι γιά νά γίνει στενά ἑλληνική. Οἱ ρίζες της βρίσκονται βαθιά στό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο «οὐκ ἑνι Ἕλλην καί Ἰουδαῖος, περιτομή καί ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, ἐλεύθερος» (Γαλ. 3, 28). Σφραγισμένη ἀπό τό ἑλληνικό πνεῦμα, ἡ Ὀρθοδοξία παρέμεινε στή φύση της οἰκουμενική, ἀγκαλιάζοντας στά σπλάχνα της κάθε ἄνθρωπο ἀνεξάρτητα ἀπό τή φυλή, τή γλῶσσα καί τόν πολιτισμό του. Δέν δέχθηκε ποτέ τόν ἐγκλωβισμό της στά στενά ὅρια ἑνός ἐθνικισμοῦ, καταδίκασε, μάλιστα, ὡς αἵρεση κάθε μορφή ἐθνοφυλετισμοῦ. Οὔτε ἐννόησε ποτέ τόν ἑαυτό της ὡς μιά χριστιανική ὁμολογία ἤ μιά ἐξωτική «Ἀνατολή», ἀλλά ὡς τή «Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία» (Σύμβολο τῆς Πίστεως). Οἱ Μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, πάλεψαν σκληρά γιά νά ἐκχριστιανίσουν τόν ἀρχαῖο ἑλληνο-ρωμαϊκό κόσμο. Μέ πρωταγωνιστές τά δημιουργικά πνεύματα τῶν Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας σμιλεύτηκε μιά νέα ἱστορική πραγματικότητα, στήν ὁποία ὁ λόγος, δῶρο ἑλληνικό, μάθαινε νά συνυπάρχει μέ τήν ἀγάπη, δωρεά τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ, τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, καί τό ἑλληνικό πάθος γιά τήν ἀλήθεια νά συμβιώνει μέ τή χριστιανική πίστη, στό ὑπέρλογο. Οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας, φωτισμένες ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, παρέδωσαν στήν ἱστορία τήν ἀποκάλυψη τοῦ μυστηρίου του ἑνός Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά ἑνωθεῖ μέ τό Θεό κι ἐκεῖ καταξιώνεται, θεώνεται καί μεγαλύνεται. Τί περισσότερο, ἀλήθεια, θά μποροῦσε νά ἐπιθυμεῖ καί νά ἐπιδιώκει ὁ ἄνθρωπος; Ἔχοντας ὡς βάση αὐτόν τόν προορισμό τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔπλασε τή λατρεία της πρός τόν Θεό εὐχαριστιακά καί δοξολογικά, μεταφέροντας στήν ἱστορία τό ἐσχατολογικό της ὅραμα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τή θέα τῆς δόξας Του. Οἱ Ναοί πού οἰκοδόμησαν οἱ Ὀρθόδοξοι ἐξωτερικά πῆραν τό σχῆμα τοῦ «κεκλιμένου οὐρανοῦ» τῆς θείας ἀγάπης, πού ἐνσάρκωσε ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος «ἔκλινε οὐρανοῦς καί κατέβει», ἐνῶ στό ἐσωτερικό τους μετέφεραν τή λάμψη τῆς μέλλουσας βασιλείας Του. Μέ τίς τοιχογραφίες γύρω μας, μέ τίς μορφές τῶν ἁγίων δίπλα μας, αἰσθανόμαστε «σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις» μέσα στόν Παράδεισο. Ἐπιστρατεύοντας τήν τέχνη στήν ὑπηρεσία τῆς θεολογίας καί τή θεολογία στήν ἔκφραση τῆς τέχνης, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σφράγισε τόν πολιτισμό μέ τήν ἀνεξίτηλη σφραγίδα, πού θά φέρουν γιά πάντα τά μεγάλα καλλιτεχνικά δημιουργήματα τῆς βυζαντινῆς ἐποχῆς στήν εἰκονογραφία, τήν ἀρχιτεκτονική, τήν ποίηση, τή μουσική, τά γράμματα. Ἐκτός ἀπό τό μεγαλεῖο τῆς λατρείας της, ἡ Ὀρθοδοξία ἔδωσε ἔμφαση στήν ἄσκηση. Γέμισε τόν 22 Eκ ΒαθEων κόσμο μέ πιστούς, πού «κένωσαν» τόν ἑαυτό τους ἀπό κάθε δόξα, σταυρώνοντας τό ἴδιο τους τό θέλημα. Τό νέφος τῶν ἁγίων ἀσκητῶν μαζί μέ ἐκεῖνο τῶν ἁγίων μαρτύρων, ἀποτελεῖ ἀπόδειξη πώς ἡ Ὀρθοδοξία δέ φυγομάχησε ποτέ στήν πάλη τοῦ ἀνθρώπου μέ τό κακό, ἀλλά ἔχοντας πάντα τό βλέμμα της ἐστραμμένο στά ἔσχατα, στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἀντλοῦσε δύναμη καί ἀνδρεῖο φρόνημα γιά τήν πάλη αὐτή. Δέν πίστευε ποτέ ὅτι τό κακό μπορεῖ νά νικηθεῖ μέ τό κακό, ἀλλά μόνο μέ τό ἀγαθό, μέ τήν ἀγάπη καί τήν καλοσύνη. Στάλαξε ἔτσι μέσα στήν καρδιά τοῦ κόσμου ἕνα νέο ἦθος, ἐντελῶς διαφορετικό ἀπό ἐκεῖνο τοῦ «κόσμου τούτου», ἕνα ἦθος πού ὅσο καί νά φαίνεται στή λογική αὐτοῦ τοῦ κόσμου ἀναποτελεσματικό καί ἐξωπραγματικό, δέν θά παύσει νά ἔχει τήν ἀξία του. Ἡ ὑποχρέωση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας νά ζεῖ καί νά πορεύεται μέσα στήν ἱστορία, χωρίς νά χάνει τόν ὁραματισμό τοῦ ἐσχατολογικοῦ προορισμοῦ τοῦ κόσμου, τήν ὁδήγησε ἀναπόφευκτα στήν ἀνάπτυξη δομῶν καί θεσμῶν. Ἡ ἐσωτερική ζωή της ὀργανώθηκε στή βάση τῆς δομῆς τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Πιό συγκεκριμένα, ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ὁ προεστός τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως, δηλαδή τῆς Θείας Λειτουργίας, ὡς εἰκόνα Χριστοῦ καί κέντρο τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος περιστοιχίζεται ἀπό τούς πρεσβυτέρους, τούς διακόνους καί τόν πιστό λαό πού εἶναι συνηγμένοι «ἐπί τό αὐτό». Στήν ὅλη διοικητική δομή της, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διαμορφώθηκε σέ σύστημα αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ἴσων καί αὐτοδιοίκητων, οἱ ὁποῖες παραμένουν ἑνωμένες στήν ἴδια πίστη καί λατρεία, καί ἀποφασίζουν συνοδικά ὑπό τήν προεδρία τοῦ πρώτου ἐξ αὐτῶν, μεταξύ ἴσων, ὁ ὁποῖος κατά τό Κανονικό Δίκαιό της εἶναι ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καί Νέας Ρώμης. Ἐξωτερικά, στή σχέση της μέ τόν κόσμο καί τήν κρατική ἐξουσία ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπέδωσε «τά τοῦ καίσαρος τῷ καίσαρι καί τά τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ». Δέν διεκδίκησε ποτέ κοσμική ἐξουσία, παρά μόνον ὅταν ὁ λαός της δέν διέθετε πολιτική δύναμη καί ἐλεύθερη ἐκπροσώπηση. Δέν καταγράφονται στήν ἱστορία της συγκρούσεις μέ τό κράτος, ἐνῶ στό Βυζάντιο, πού ἀποτελεῖ καί τήν κατ᾽ ἐξοχήν διαμορφωτική περίοδο τῆς Ἱστορίας της, ἐπικράτησε ἡ λεγόμενη «ἀρχή τῆς συναλληλίας» στή σχέση Ἐκκλησίας καί Πολιτείας, μιά ἀρχή εἰρηνικῆς συνυπάρξεως καί συνεργασίας τῶν δύο θεσμῶν. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ Ὀρθοδοξία ἀπέφυγε τήν ἐκοσμίκευση, διατηρῶντας ἀλώβητο τόν προσανατολισμό της. Μετά τόν 11ο αἰώνα καί τό θλιβερό σχίσμα μεταξύ Ρώμης καί Κωνσταντινούπολης τό 1054 μ.Χ., ὁ τραυματισμός στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ ὑπῆρξε βαρύτατος. Ἡ Ὀρθοδοξία ὑποχρεώθηκε νά περιορισθεῖ κυρίως στήν «Ἀνατολή». Ἀναπτύσσεται μιά ἀντιπαλότητα μεταξύ τῶν χριστιανῶν τῆς Δύσης καί τῆς Ὀρθοδοξίας. Οἱ σταυροφορίες πού ἐξαπέλυσαν οἱ δυτικοί κατά τῆς Ὀρθοδοξίας ἔπληξαν ἀκόμα περισσότερο τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί διεύρυναν τό χάσμα, κάτι πού ὑπάρχει μέχρι καί σήμερα. Ἡ ἐμφάνιση τοῦ προτεσταντισμοῦ στή Δύση διαίρεσε τόν Χριστιανισμό σέ «ὁμολογίες» καί οἱ δυτικοί δυστυχῶς κατέταξαν τήν Ὀρθοδοξία μεταξύ τῶν χριστιανικῶν ὁμολογιῶν. Μέγα λάθος! Εκ ΒαθΕων 23 Ἡ Ὀρθοδοξία διαφυλάσσοντας τό γνήσιο καί ἀνόθευτο ἑαυτό της, δηλ. τή «Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία», τή μεγαλοπρέπεια τῆς λατρείας της, τό ἀσκητικό της πνεῦμα, τήν Παράδοσή της, τά δόγματα τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἀκολουθῶντας τούς Ἁγίους Θεοφόρους Πατέρες, ζῶντας ἐν ὁσιότητι, ἐμπνευόμενη ἀπό τό ἀγωνιστικό καί γεμάτο αὐταπάρνηση πνεῦμα τῶν ἁγίων μαρτύρων καί ἡρώων τῆς ἀμωμήτου πίστεως, χωρίς νά χάνει τόν ἐσχατολογικό της προσανατολισμό, τότε καί μόνον τότε, θά μπορέσει νά συμβάλλει στήν ἀποκατάσταση τῆς τραυματισμένης ἑνότητας τῶν χριστιανῶν, στή βάση τῆς ἀρχαίας ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. «Ἡ Ὀρθοδοξία ἀναμφίβολα σκιάζεται κάποτε, ἀπό τίς ἀστοχίες, ἀποτυχίες, τά σφάλματα καί τίς ἁμαρτίες αὐτῶν πού τήν ἐκπροσωποῦν. Ἀλλά οἱ σκιές αὐτές δέν ἀλλοιώνουν τήν οὐσία της, ὅσο διατηρεῖ ἀνόθευτη τή λατρεία καί τή θεολογία της, ὅ,τι δηλαδή ἀκριβῶς μᾶς παρέδωσαν οἱ θεοφόροι Πατέρες. Τελειώνοντας αὐτές τίς σκέψεις μας γιά τό μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας ἐντελῶς φυσικά μᾶς γεννιέται τό ἐρώτημα: Τί ἔχει νά προσφέρει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στό σύγχρονο ἄνθρωπο; Ἄν ὅλο κι ὅλο αὐτό πού ἔχει νά δώσει εἶναι τό λαμπρό παρελθόν της, ἄν τό μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας ἔγκειται μόνο στόν πολιτισμό καί τήν τέχνη πού μᾶς κληροδότησε, τότε ἔχει ἐξαντληθεῖ ὁ ἱστορικός προορισμός της; Φυσικά ὄχι. Στό σημερινό πολιτισμό, ὁ ὁποῖος διέρχεται σοβαρή κρίση καί ἀντιμετωπίζει ἀδιέξοδες καταστάσεις, τό μήνυμα τῆς Ὀρθοδοξίας μπορεῖ νά ἀποβεῖ σωτήριο. Εἶναι τό μήνυμα, πού ἀντιτάσσεται στόν ἀτομικισμό καί ἐγωκεντρισμό μέ τήν προβολή τῆς ἔννοιας τοῦ προσώπου ὡς εἰκόνας Θεοῦ. Ἀντιπροτείνοντας ἕναν πολιτισμό προσώπων στή θέση τῆς ἀτομοκρατίας πού κυριαρχεῖ, ἡ Ὀρθοδοξία προσφέρει λύση σέ πολλά ἀπό τά προβλήματα πού ταλανίζουν τήν ἐποχή μας. Τό ἴδιο ἰσχύει καί ὡς πρός τήν ἱερότητα ὅλης τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία καταστρέφει βάναυσα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος προκαλώντας μέ τήν εὐδαιμονιστική ἀτομοκρατία του τήν οἰκολογική κρίση τῶν ἡμερῶν μας. Στήν κρίση αὐτή ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει νά ἀντιτάξει ἕνα ἦθος ἐμπνευσμένο ἀπό τήν ἀσκητική παράδοσή της, πού περιορίζει τίς ἀνάγκες της στίς ἀπολύτως ἀπαραίτητες, καθώς καί ἀπό τή λειτουργική ζωή της, ἡ ὁποία προσλαμβάνει τό φυσικό μας περιβάλλον καί τό ἐνσωματώνει στό «σῶμα τοῦ Χριστοῦ» κάνοντάς το μ᾽ αὐτόν τόν τρόπο ἱερό, καί ἀναφέροντάς το στό Δημιουργό Του ὡς Εὐχαριστία. Ἡ τρίτη χιλιετία μετά Χριστόν προβλέπεται κρίσιμη γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα. Οἱ Ὀρθόδοξοι καλούμαστε νά συνειδητοποιήσουμε τή μεγάλη ἀξία τῆς Ὀρθοδοξίας μας, καθώς καί τήν ἱστορική ἀποστολή μας, ὡς ἐκφραστῶν της μέσα στόν κόσμο πού ζοῦμε, τόν γεμᾶτο σύγχυση καί πλάνη, νά θυμηθοῦμε, ἀλλά καί νά ἀφυπνιστοῦμε. Νά συστρατευθοῦμε ὅλοι, μέ συνέπεια φρονήματος καί ζωῆς, κάτω ἀπό τή σημαία τῆς ἀτίμητης Μάνας μας ᾽Ορθοδοξίας. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι πλέον ἡ μεγάλη ἐλπίδα τοῦ κόσμου. Κάποιος εἶπε: «ἡ τρίτη χιλιετία μετά Χριστόν εἶναι ἡ χιλιετία τῆς Ὀρθοδοξίας». Ἄς φροντίσουμε οἱ Ὀρθόδοξοι νά φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς ἀποστολῆς μας, «ἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις πατράσιν». 24 Eκ ΒαθEων ἀκούγοντας τῶν προγόνων μας τόν τρομαγμένο ἀνασασμό τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Νικόδημου Κανσίζογλου, Ἱεροκήρυκα Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας 1. Πῶς ἀναζητοῦμε τή γνησιότητα; α. Ἐπιχειρηματολογία ἤ συνθηματολογία; τα, ἔρχεται ὁ φανατισμός, ἡ φωνασκία, οἱ ἀφο- Ἕνα ἀπό τά μεγάλα, βασικά καί κρίσιμα ἐλλείμματα καί ἁμαρτήματα τῆς σύγχρονης (δηλ. ἐδῶ καί πάνω ἀπό ἕνα αἰώνα) ἐθνικῆς μας παιδείας, πού προσέδωσε σέ ἐμᾶς τούς νεοέλληνες τό χαρακτηριστικό τῆς στενοκεφαλιᾶς καί τῆς ἀδυναμίας νά βλέπουμε σέ κριτικό βάθος τά πράγματα, εἶναι ἡ συνήθειά μας νά συνθηματολογοῦμε καί ὄχι νά ἐπιχειρηματολογοῦμε. Ἡ ἀμάθειά μας ἤ, ἡ χειρότερη αὐτῆς, ἡ ἡμιμάθειά μας εἶναι ἀπελπιστική. Ὡς συνέπεια αὐτῆς τῆς ἀμάθειας καί ἰδιαίτερα τῆς ἀναπηρίας νά ἐξετάζουμε κριτικά, νηφάλια καί γνήσια τά πράγμα- πόδεικτες ἀρχές. Πολλοί πού ἀντιτίθενται στόν ρισμοί, τά αὐταπόδεικτα ἀξιώματα καί οἱ ἀναχριστιανισμό καί στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, μέ τυφλό μένος φωνασκοῦν καί συνθηματολογοῦν προσπαθώντας νά πείσουν γιά πράγματα πού καί οἱ ἴδιοι δέν ἔχουν εἰλικρινά ἐρευνήσει. Πρέπει νά μάθουμε, ὅταν ἀναζητοῦμε τή γνησιότητα, νά ἐπιχειρηματολογοῦμε σοβαρά καί ὄχι νά συνθηματολογοῦμε φαιδρά. β. Συζητήσεις μέ ἀρχαιολάτρες Εἶναι χρέος, λοιπόν, τοῦ συνειδητοῦ χριστιανοῦ νά μελετᾶ κατά πρῶτον τήν Ἁγία Γραφή καί Εκ ΒαθΕων 25 δέν βοήθησε αὐτούς τούς συνανθρώπους μας νά ψάξουν καί νά δοῦν ὅτι ἡ πραγματικότητα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου ὑπῆρξε πολύ διαφορετική, κατά ἀκριβολογία, τραγική. γ. Νά δοῦμε ὀλίγον κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια κατόπιν νά καταρτίζεται σοβαρά σέ ὅλα τά θέματα πού ἀφοροῦν στή διδασκαλία τῆς πίστεώς μας, στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας καί στό ἦθος τῆς πολιτείας μας. Ἡ ἔντονη σύγχυση τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ ἐπιτακτικότερη αὐτήν τήν ἀνάγκη, ἀλλά καί πολύ περισσότερο, ἡ ἀγάπη μας γιά τούς ἀδελφούς καί συνανθρώπους μας ἐκείνους πού, θύματα τῆς προπεριγραφείσης παθολογίας τῆς παιδείας μας, παραπλανήθηκαν καί βασανίζονται ἐσωτερικά, κατόπιν ταλαιπωροῦν καί ἄλλους. Σήμερα στήν ἀγαπημένη καί πολύπαθη πατρίδα μας κάποιοι τέτοιοι συνάνθρωποί μας εἶναι οἱ λεγόμενοι «ἀρχαιολάτρες». Αὐτοί πού νομίζουν πώς ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικός κόσμος ὑπῆρξε ὅ,τι πιό ἀνώτερο καί ἰδανικό μποροῦσε νά ὑπάρξει γιά τή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ἐπιθυμοῦν νά ἀναβιώσουν τίς συνήθειες ἐκείνων τῶν καιρῶν, νά λατρεύσουν τούς θεούς τῆς ἑλληνικῆς μυθολογίας ὡς εἴδωλα εὐτυχίας, ἐλευθερίας καί εὐδαιμονίας βίου. Κανείς, ὅμως, 26 Eκ ΒαθEων Ἄν, λοιπόν, θέλουμε νά βοηθηθοῦμε ἤ νά βοηθήσουμε τούς συνανθρώπους μας, μποροῦμε νά ἀνατρέξουμε μέ νηφαλιότητα στά γραπτά μνημεῖα τῶν ἀγαπημένων μας προγόνων, «τῶν ἀρχαίων ἡμῶν προγόνων», αὐτῶν πού ὑπῆρξαν παπποῦδες μας, τῶν ὁποίων εἴμαστε, καί σεμνά περηφανευόμαστε γι᾿ αὐτό, ἀπόγονοι καί παιδιά τους καί νά ἀφουγκραστοῦμε τό βαθύ ἦχο τῆς ψυχῆς τους, τίς ὑπαρξιακές κραυγές τῆς ὐποστάσεώς τους, τήν άγωνία, τό παράπονο καί τή νοσταλγία τους, τόν θρῆνο, τό ὑπαρξιακό ἀδιέξοδο, τό δαιμονικό τρόμο, τόν πονεμένο ἀνασασμό τους. Μέ μεγάλη εὐκολία μπορεῖ κάποιος νά διακρίνει τά παραπάνω στά ἔπη τοῦ Ὁμήρου, στά δράματα τῶν τραγικῶν Αἰσχύλου καί Εὐριπίδου. Οἱ σημερινοί «ἀρχαιολάτρες» μένουν στήν ἐπιφάνεια, στή νεφελώδη νοσταλγία πού δημιουργεῖ ἡ ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς χρονική ἀπόσταση. Θαμβώνονται καί δέν συνέρχονται. Μεθοῦν ἀπό τό κρασί κάποιου θολοῦ ρομαντισμοῦ καί παραπατοῦν στήν οὐτοπία. 2. Ἀς ἀκούσουμε τῶν προγόνων μας τόν τρομαγμένο ἀνασασμό α. Αἰσχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης» Δέν θά ἦταν καθόλου ἄπρεπο νά λέγαμε ὅτι ὁ τραγικός ποιητής Αἰσχύλος ἦταν ἕνας καλός θεολόγος τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου. Τόν παράλογο πόνο τῆς ζωῆς, τήν ἀκατανόητη σκληρότητα τῶν μυθολογικῶν θεῶν καί τήν ἐναγώνιο προσδοκία τῆς λύτρωσης μᾶς τά δίδει συνταρακτικά στό ἔργο του «Προμηθέας Δεσμώτης», πού δέν θά σφάλλαμε, ἄν τό χαρακτηρίζαμε καθαρότατη προφητεία τοῦ ἐθνικοῦ κόσμου γιά τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία. Ὁ τιτάνας Προμηθέας δέν ἀνεχόταν νά βλέπει τή δυστυχία τοῦ ἀνθρώπου καί «διά λίαν φιλότητα βροτῶν» κλέβει ἀπό τούς θεούς τή φωτιά γιά νά τή δώσει στούς ἀνθρώπους εὐεργετώντας τους. Οἱ θεοί, πού δέν θέλαν τήν ἀνακούφιση τῶν ἀνθρώπων (!) , πού φθονοῦσαν τήν εὐτυχία τους (!), πού θέλαν μόνο τιμές, θυσίες καί προσκυνήσεις ἀπό τούς ἀνθρώπους (!) , τόν κάρφωσαν στόν Καύκασο. Ἕνα ὄρνιο τοῦ κατασπάραζε τά σπλάχνα. Ἐκεῖ ὁ θεός Ἑρμῆς τοῦ εἶπε ὅτι δέν θά τελειώσει ποτέ τό μαρτύριό του παρά μόνον, ὅταν κάποιος θεός θά θελήσει νά κατέβει στόν Ἅδη γι᾿ αὐτόν καί νά γίνει διάδοχος τῶν πόνων του. Κατόπιν ἦλθε μπροστά στόν Προμηθέα μία κόρη παρθένος καί συγκλονισμένη ἀπό τό δράμα τοῦ Προμηθέα τόν ἐρώτησε μέχρι πότε θά βασανίζεται· καί ὁ Προμηθέας ἀπήντησε στήν παρθένο πώς θά τόν λυτρώσει ἕνας γόνος δικός της. Δέν νομίζω, καί τότε πού παιζόταν ἡ τραγωδία καί τώρα πού ἐμεῖς τή διαβάζουμε, κάποιος χωρίς δάκρυα νά δέχεται αὐτούς τούς λόγους. β. Εὐριπίδου «Βάκχαι» Ὁ μεγάλος τραγικός ποιητής τῆς ἀρχαιότητος, ὁ Εὐριπίδης, ἄλλος «θεολόγος» τῶν προγόνων μας, στά ἔργα του φαίνεται σοβαρά εὐαίσθητος στά θρησκευτικά θέματα. Πολύ τόν προκαλεῖ ἡ ἀδικία καί ἐκδικητικότητα τῶν μυθολογικῶν θεῶν καί ξεσπᾶ σέ βαρεῖς λόγους γιά τούς δῆθεν θεούς. Οἱ λόγοι αὐτοί ἐκφράζουν τήν ἀγανάκτηση καί τόν ψυχικό πνιγμό πού βίωνε ἔντονα ὁ ἄνθρωπος ἐκείνου τοῦ κόσμου. Σέ μία τραγωδία του, στίς «Βάκχες» προβάλλει κατ᾿ ἀρχήν τό θεό Διόνυσο ὡς εὐεργέτη τῶν ἀνθρώπων, διότι τούς πρόσφερε ὡς μεγάλο εὐεργέτημα τό κρασί γιά νά λησμονοῦν προσκαίρως τίς θλίψεις τους. Κατόπιν ὁ Διόνυσος φέρθηκε μέ πολύ βίαιο τρόπο ἀκόμη καί σέ συγγενεῖς του καί ἰδιαίτερα στόν πάππο του Κάδμο. Ὁ Κάδμος εἶχε φταίξει σέ κάτι, ἀλλά μετανόησε καί διεκήρυξε τή μετάνοιά του. Ὁ Διόνυσος ὅμως δέν δέχθηκε τίς ἱκεσίες του γιά ἔλεος καί συγχώρηση καί ἐκδικήθηκε ἀλύπητα τό συγγενή του. Τότε ὁ Κάδμος μέ βαθύ πόνο καί ἀπόγνωση ἐξέφρασε τόν ὑπαρξιακό του στεναγμό: «Ὀργάς ἐχρῆν θεούς οὐκ ὁμοιοῦσθαι βροτοῖς», δηλ. στήν ὀργή θά ἔπρεπε οἱ θεοί νά μή μοιάζουν μέ τούς θνητούς. Οἱ «Βάκχες» εἶναι τό τελευταῖο ἔργο τοῦ Εὐριπίδη, ὀλίγον πρό τοῦ θανάτου του. Οἱ φιλόλογοι μᾶς λέγουν ὅτι αὐτά ὑπῆρξαν καί τά τελευταῖα λόγια τοῦ μεγάλου τραγωδοῦ. Ἡ παρακαταθήκη ἑνός «θεολόγου» τοῦ ἀρχαίου κόσμου. γ. Ὁμήρου «’Ιλιάδα» Ἄν ὀνομάσαμε τούς δύο παραπάνω τραγικούς ποιητές «θεολόγους» τοῦ ἀρχαίου κόσμου, αὐτό πολύ περισσότερο θά ταίριαζε νά τό κάνουμε γιά τόν Ὅμηρο. Στήν Ἰλιάδα καί στήν Ὀδύσσεια καταγγέλονται συνεχῶς ἡ σωτηριολογική ἀνεπάρκεια καί τό ἀνατριχιαστικό σκοτάδι στό ὁποῖο καταδικάζονται δίκαιοι καί ἄδικοι, μόνον διότι ὑπῆρξαν ἄνθρωποι. Οἱ θεοί φαίνονται νά νοιάζονται μόνον γιά τήν κάστα τους καί νά περιφρονοῦν ἀπαξιωτικά τή μοίρα τῶν ἀνθρώπων. Περιγράφοντας τό θάνατο τοῦ Πατρόκλου ὁ Ὅμηρος ἐμφανίζει τά ἀθάνατα ἄλογα τοῦ Ἀχιλλέως νά τόν κλαῖνε μέ δάκρυα Εκ ΒαθΕων 27 θερμά. Ὁ Δίας ὅμως ὄχι μόνο δέν λυπᾶται γιά τό θάνατο τοῦ παλληκαριοῦ, ἀλλά ἀγανακτεῖ μάλιστα πού χάρισε σ᾿ ἕνα θνητό τέτοια ἀθάνατα ἄλογα πού τώρα ὑποχρεώνονται νά συμπάσχουν μέ τήν ἄθλια μοίρα τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Ὅμηρος δηλ. μέσα ἀπό τά ἔπη του βοᾶ πώς ἀπό τούς θεούς μήν περιμένει κανείς συμπόνοια καί σωτηρία. 3. Ἀς μιλήσουμε μέ ἀγάπη καί εἰλικρίνεια, δίχως προκαταλήψεις α. Μᾶς μίλησαν οἱ ἄνθρωποι ἐκείνου τοῦ καιροῦ Δέν εἶναι ἔντιμο νά ὀμιλοῦμε «ταμπουρωμένοι» πίσω ἀπό προσωπικά μας ἰδεολογικά προπετάσματα καί μέ τρόπους πού ἐλέγχονται καί ἀνασκευάζονται ἀπό τήν κοινή λογική καί ἐπιστημοσύνη καί νά θέλουμε νά πείσουμε τούς ἄλλους. Παραπάνω παραθέσαμε ἐλάχιστα, ἀλλά καίρια παραδείγματα ἀπό ἀνθρώπους ἐκείνου τοῦ καιροῦ, ὄχι τυχαίους, ἀλλά αὐτούς πού ἐξέφρασαν ὅσον ἐλάχιστοι ἄλλοι τήν ψυχή τοῦ λαοῦ τους. Οἱ τραγωδίες, πού γράφτηκαν στή «χρυσή» ἐποχή τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου καί τά ὁμηρικά ἔπη, πού ἀποτελοῦν τήν κορύφωση τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ «θεολογικοῦ» λόγου, ἔχουν τήν γνησιότερη ἀντιπροσωπευτικότητα καί κῦρος πανθομολογούμενο. Γιατί ὁ Αἰσχύλος στίς τραγωδίες του ἀνέπεμπε ὑπαρξιακές κραυγές ἀγωνίας πρός τόν ἀληθινό Θεό; Γιατί ὁ Εὐριπίδης σέ ὅλα του τά ἔργα κάνει φανερό τόν ἀποτροπιασμό του καί τήν ἀπογοήτευσή του γιά τό ἦθος τῶν θεῶν καί συνεπῶς τήν ἀπαξίωσή του γιά τήν εἰδωλολατρική θρησκεία μέ τίς ἀδιέξοδες προεκτάσεις της στή ζωή τῶν προγόνων μας; Γιατί ὁ Ὅμηρος στά ἔπη του συνθέτει μία σαφέστατη θεολογική καταγγελία καί δείχνει τό ἀνικανοποίητο τῶν ἀνθρώπων τοῦ καιροῦ του γιά τήν στάση τῶν θεῶν; 28 Eκ ΒαθEων β. Ποιοί γκρέμισαν τούς ἀρχαίους ἑλληνικούς ναούς; Ἕνα ἀπό αὐτά γιά τά ὁποῖα συχνά μέ μένος διαμαρτύρονται καί κόπτονται οἱ «ἀρχαιολάτρες» συμπατριῶτες μας εἶναι ὁ πόνος τους γιά τήν καταστροφή πολλῶν ἀρχαίων ναῶν, τήν ὁποία ἀποδίδουν στούς χριστιανούς. «Ἤλθατε ἐσεῖς οἱ χριστιανοί καί καταστρέψατε τούς ναούς τῶν προγόνων μας» λένε μέ μεγάλη ἀγανάκτηση. Στήν ὑπόθεση αὐτή εἶναι κάτι πού εἴτε δέν θέλουν εἴτε δέν μπόρεσαν νά σκεφθοῦν. Ποιό εἶναι αὐτό; Οἱ χριστιανοί δέν ἦταν κάποιο ξένο ἔθνος πού ἐπέδραμαν στήν πατρίδα μας καί κατεδάφισαν τούς ἀρχαίους ναούς. Ὅταν οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι, (δηλ. οἱ παπποῦδες αὐτῶν τῶν ἰδίων πού σήμερα διαμαρτύρονται) γνώρισαν τό χριστιανισμό, βρῆκαν αὐτό γιά τό ὁποῖο διψοῦσε ἡ ὕπαρξή τους. Βρῆκαν τήν ἀπάντηση στίς σπαρακτικές ὑπαρξιακές κραυγές πού ἀνέπεμπαν αἰῶνες ὁλόκληρους καί παρόλο τόν ὄγκο τῆς συσσωρευμένης ὀργῆς καί τοῦ ἐπί αἰῶνες πόνου τους, δέν κατέστρεψαν βαρβαρικῶς τούς ναούς, ἀλλά τούς κατέλυσαν καί μέ τά ἴδια ὑλικά τους, τίς ἴδιες πέτρες, τά ἴδια μάρμαρα ἐπανοικοδόμησαν τούς ναούς γιά νά λατρεύσουν ἐκεῖνον πού ἐπί αἰῶνες προσδοκοῦσαν. Οἱ παπποῦδες μας ἦταν αὐτοί πού ἔζησαν τά ἀδιέξοδα καί κατόπιν «ἐγνώσθησαν ὑπό τοῦ Θεοῦ» καί ὄχι κάποιοι ξένοι ἐπιδρομεῖς. γ. Πρόβλημα διαθέσεως καί παιδείας Ἄν κάποιος ζητᾶ εἰλικρινά τήν ἀλήθεια καί τή δικαιοσύνη τήν βρίσκει. Οἱ ἀδελφοί καί συμπατριῶτες μας «ἀρχαιολάτρες» εἴτε ἑλκυόμενοι ἀπό τήν ἠθική ἐλευθεριότητα τῶν θεῶν τῆς ἀρχαιότητας, μέ τίς μοιχεῖες, πορνεῖες, κτηνοβασίες, ὁμοφυλοφιλίες, ἀνθρωποθυσίες καί ἀνθρωποφαγίες, ζήλιες καί ἀπιστίες, φθόνους καί φόνους, φαντάζονται πώς νομιμοποιοῦν κάποιες δικές τους ἐπιλογές, ὁπότε εἶναι ἔνο- χοι, εἴτε ἀπό ἔλλειψη παιδείας καί γνήσιας μελέτης καί ἔρευνας τῆς ἀρχαίας μας θρησκείας πέφτουν θύματα τῶν πρώτων. Στερούμαστε σήμερα προσώπων πού μέ καθάριο λόγο καί ἐλεύθερη συνείδηση θά προσανατολίσουν ἐμᾶς καί τούς νεωτέρους μας στή σωστή ἀξιοποίηση τῶν πλούσιων ἱστορικῶν μνημείων μας. Μᾶς χρειάζεται μία ἐπιστράτευση ἄξιων ἀνθρώπων καί ἐπιστημόνων γιά νά καθορίσουν τούς στόχους τῆς παιδείας καί τῆς ἐκπαίδευσης στή δύσμοιρη πατρίδα μας. Οἱ στρατευμένοι σέ διάφορες κομματικές ἰδεολογίες ἤ ἰδεολογήματα ἤ οἱ πάσχοντες ἀπό διάφορες διανοητικές ἀγκυλώσεις πρέπει νά παραμεριστοῦν ὡς ἄκρως ἐπικίνδυνοι γιά τόν πολύπαθο τόπο μας. Οἱ συζητήσεις περί τοῦ θέματός μας στήν τηλεόραση, τόν διαφθορέα πάσης παιδείας καί πολιτισμοῦ, μόνο σύγχυση προκαλοῦν. Τίς περισσότερες φορές αὐτοί πού συζητοῦν εἶναι ἀκατάρτιστοι προχειρολόγοι καί ἀήθεις συνθηματολόγοι (κατά τήν νεοελληνική παράδοση), ἤ εἴδη «θρησκευτικῶν τραμπούκων» πού ἐμφανίζονται ὡς καί ὑπερασπιζόμενοι τήν ἀλήθεια τοῦ χριστιανισμοῦ. Σπανίζουν ἄνθρωποι, ὑποδείγματα ἀκεραιότητας καί ἐπιστημοσύνης, πού διαφωτίζουν ἀληθινά τούς συνανθρώπους τους. Ἕνας τέτοιος εἶναι ὁ φιλόλογος Κώστας Γανωτής. Αὐτός ὁ ἄξιος ἄνθρωπος καί ἐπιστήμονας, μέ τό κρυστάλλινο ἦθος καί τήν γλυκύτατη παρουσία, μέ τό γνήσιο τρόπο καί τήν πηγαία καλοσύνη ἔχει γράψει πλῆθος ἀπό διαφωτιστικά ἄρθρα σχετικά μέ τά ὅσα ἀναφέραμε παραπάνω, πού θά βοηθήσουν κάθε καλοδιάθετο. Σήμερα στόν ἀνάστατο καί αὐχμηρό κόσμο μας ἕναν τέτοιο λόγο ἔχουμε ἀνάγκη ὅλοι μας: οἱ συγχυσμένοι γιά νά βροῦν τό γαλήνιο δρόμο τους, οἱ πιστοί γιά νά εὐχαριστήσουν καί πάλι τόν Θεό καί ὅλοι μας γιά ν᾿ ἁπλωθεῖ δροσιά στίς καρδιές μας. Ἡ Ἰθάκη, τό νησί τοῦ Ὀδυσσέα. Εκ ΒαθΕων 29 του Ἀρχιμ. Ἐπιφανίου Οἰκονόμου, Ἱεροκήρυκος Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δημητριάδος Η ταν μόλις 35 ἐτῶν ὅταν ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν ἀνεβίβασε στήν Ἀρχιερωσύνη καί τόν κατέστησε Μητροπολίτη Δημητριάδος & Ἀλμυροῦ. Ἐμπιστεύθηκε στούς νεανικούς του ὤμους τά ὄνειρα καί τίς προσδοκίες μιᾶς Ἐκκλησίας πού ἔβγαινε ἀπό μία ἐκ τῶν πλέον δυσκόλων περιόδων τῆς νεότερης ἱστορίας της, ἀναζητώντας τό νέο πνεῦμα, τίς καινούριες ἰδέες, τά χαρισματοῦχα πρόσωπα πού θά τήν ἔκαναν καί πάλι οἰκεῖα στούς ἀνθρώπους, ἀγωνιστική, σύγχρονη, δυναμική. Τόν ἀνεβίβασε στόν ἐπισκοπικό θρόνο ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε ἐκτιμήσει ὅλη τήν μοναστική καί ἱερατική του πορεία. Ἀπό τή Μονή τοῦ Ὁσίου Βαρλαάμ Μετεώρων, στήν Κόρινθο γιά τή στρατιωτική θητεία. Μετά τή Νομική καί Θεολογική Σχολή, στήν Ἀθήνα γιά τήν ἀνάπτυξη ἑνός σπουδαίου πνευματικοῦ καί κοινωνικοῦ ἔργου στήν Παναγίτσα τοῦ Παλαιοῦ Φαλήρου, ἐκεῖ ὅπου ἄρχισε νά χτίζει τό οἰκοδόμημα τῆς ἱερατικῆς προσωπικότητάς του, ἀποκαλύπτοντας παράλληλα τά μεγάλα πνευματικά δωρήματα πού τοῦ χάρισε ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἡ ταυτόχρονη μοναστική του ζωή, ἦταν ἡ ἀσφαλής ὁδός, διά τῆς ὁποίας δρομολογήθηκε ἡ μελλοντική λαμπρή πορεία. Ἀπό τήν στιγμή τῆς εἰς Ἐπίσκοπον χειροτονίας του, ὁ Μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, διήνυσε, μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του, 34 χρόνια Ἀρχιερατικῆς διακονίας τά ὁποία χωρίζονται σέ δύο περιόδους. Ἡ πρώτη περιλαμβάνει τήν 24χρονη διαποίμανση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δημη- 30 Eκ ΒαθEων Χριστόδουλος, ὁ ἐλεύθερος Ἀρχιεπίσκοπος τριάδος καί ἡ δεύτερη τήν δεκαετή Ἀρχιεπισκοπική διακονία στόν πρῶτο θρόνο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἡ τριαντατετράχρονη αὐτή πορεία ἦταν καταρχήν πορεία ἀγάπης. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος κοίταξε τούς ἀνθρώπους στά μάτια μέ τή δική του καθαρή ματιά, ἔχοντας πάρει τήν ἀπόφαση νά γίνει ἕνα μέ τίς χαρές καί τίς λύπες τους. Ποτέ δέν κοίταξε τό ποίμνιό του ἀφ᾽ ὑψηλοῦ, οὔτε διαχώρισε τούς ἀνθρώπους σέ πρώτης ἤ δευτέρας ποιότητας, ἀνάλογα μέ τή μόρφωση ἤ τό κοινωνικό τους ἐπίπεδο. Ἀντιθέτως, δέ δίστασε νά προσαρμοστεῖ στό ἐπίπεδο τοῦ καθενός, νά διαλεχτεῖ μέ ὅλους, ν᾽ ἀνοίξει τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς του σέ ὅλους ἐκείνους πού ἀναζητοῦσαν παρηγοριά, στηρίγματα, ἐλπίδα, βοήθεια, ψυχολογική ἐνίσχυση, συμπαράσταση στούς ἀγῶνες, ἕναν πατέρα πού δέ θά διστάσει νά πολεμήσει γιά τά δίκαια αἰτήματά τους. Ἔδωσε στούς ἀνθρώπους ἀγάπη καί κέρδισε τή λατρεία καί τήν ἐμπιστοσύνη τους. Κυρίως τό ἔργο τῆς ἀγάπης στράφηκε πρός τούς νέους, στούς ὁποίους ἀπευθύνθηκε χωρίς «κόμπλεξ» καί περιστροφές, ἀλλά μέ τήν ρεαλιστική παρρησία ἐκείνου πού δέ διστάζει νά ὁμολογήσει τά λάθη, ν᾽ ἀναλάβει τίς εὐθύνες καί νά χαράξει νέους δρόμους ἀλήθειας καί δικαιοσύνης, ἐπειδή ὁ ἴδιος εἶναι ἀνεπιτήδευτος καί αὐθεντικός. Ἦταν, ἐπίσης, μιά πορεία εὐθύνης ἔναντι τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τοῦ ἔθνους. Συνειδητοποίησε, ἀπό τήν πρώτη στιγμή, ὅτι ἦταν συνεχιστής τῆς τεράστιας Ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης, ἦταν φορέας τῆς μοναδικότητας τῆς Ὀρθόδοξης πίστης, ἀλλά καί συνεχιστής τοῦ ἐθνικοῦ ἔργου πού φωτισμένοι ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες διαδραμάτισαν στήν ἱστορική πορεία τοῦ τόπου. Δέ δίστασε ποτέ νά θέσει τόν ἑαυτό του στήν πρώτη γραμμή του ἀγώνα γιά τή διατήρηση τῶν δικαίων τῆς Ἐκκλησίας, ν᾽ ἀντιταχθεῖ σέ νοοτροπίες καί πολιτικές που σκοπό εἶχαν νά δηλητηριάσουν καί τελικά νά καταστρέψουν τή σχέση ἐμπιστοσύνης καί ἀγάπης τοῦ λαοῦ πρός τήν Ἐκκλησία του. Δέν ὑποχώρησε μπροστά σέ ἐξουσίες πού θέλησαν νά τραυματίσουν τό ἦθος τοῦ λαοῦ μας, νά χαλαρώσουν τίς ἀντιστάσεις του ἀπέναντι σέ ξενόφερτες συνήθειες πού ἀντιστρατεύονται τήν παράδοση καί ἀσεβοῦν ἔναντι τῆς ἱστορίας του. Ἡ στάση του αὐτή κίνησε τήν μήνη ὅλων ἐκείνων τῶν συμφερόντων, ἀλλά καί τῶν προσώπων πού ἔνιωσαν ὅτι ὁ Ἀρχιεπισκοπικός λόγος ἀποκαλύπτει τή γυμνότητά τους, φέρνει στό φῶς τίς σκοτεινές προθέσεις τους. Ὁ ἴδιος τούς ἀπάντησε μέ θάρρος: «Ὁ ἀγώνας μας δέν ἀρέσει σέ μερικούς πού ἔχουν ἐκστρατεύσει ἐναντίον μας καί χύνουν τό δηλητήριό τους. Ὅσο μέ πολεμοῦν, τόσο περισσότερο θά ἀγωνίζομαι... Φοβᾶμαι μόνο τό Θεό, κανέναν ἄλλο. Εἶμαι ἐλεύθερος» (Κήρυγμα στή Θεία Λειτουργία τῆς 21/10/2004). Ἡ Ἀρχιερατική του πορεία, τέλος, ἦταν ἐμπνευσμένη ἀπό τό λειτουργικό πνεῦμα καί τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία. Δικαίως θεωρεῖται ὁ πλέον λειτουργικός Ἀρχιεπίσκοπος τῆς μεταπολεμικῆς Ἑλλάδος, ὁ ἱεράρχης πού ἑλκύστηκε ὅσο λίγοι, ἀπό τόν πλοῦτο τῆς λειτουργικῆς μας παράδοσης καί τό θάμβος τῆς Ὀρθόδοξης Μυστηριακῆς ζωῆς. Γνώριζε, ὅμως, ὅτι αὐτή ἡ παράδοση δέν εἶναι μιά στατική πραγματικότητα, ἀλλά ἕνα μέγεθος πού κρύβει μέσα του θαυμαστή δυναμική, ἱκανή ὄχι νά προσαρμοστεῖ στά δεδομένα τῆς κάθε ἐποχῆς, ἀλλοιώνοντας τή φύση της, ἀλλά νά προσαρμόσει Εκ ΒαθΕων 31 στό δικό της ἦθος τά δεδομένα του σήμερα ἐπηρεάζοντάς τα θετικά καί κάνοντάς τα εὔχρηστα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Μέσα σ᾽ αὐτή τή λογική, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος δέ δίστασε νά πάρει καινοτόμες ἀποφάσεις, ν᾽ ἀναμετρηθεῖ μέ τίς τάσεις ἐκεῖνες πού ἐπαγγέλλονται τήν στείρα ἐμμονή στό παρελθόν, πού ἀρνοῦνται κάθε τι καινούριο, πού φοβοῦνται τό διάλογο, πού ἐπιδιώκουν τήν περιχαράκωση στά ἐντός καί ἐπί τά αὐτά τῆς ἐγωιστικῆς αὐτάρκειας. Ἔβγαλε τήν Ἐκκλησία στόν κόσμο, καθώς συνειδητοποίησε ὅτι αὐτή εἶναι ἡ ἀποστολή της. Νά πορευτεῖ πρός συνάντηση τῶν ἀνθρώπων καί ὄχι νά περιμένει ἀπαθής νά ἔρθει ὁ κόσμος κοντά της. Τρία χρόνια μετά τό θάνατό του ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ἐξακολουθεῖ νά ζεῖ στίς καρδιές τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων, νά ὁμιλεῖ καί νά διδάσκει μέσα ἀπό τούς λόγους, τά κείμενα καί τά πεπραγμένα του. Ἡ ἀπουσία του, ὅμως, εἶναι ἐκκωφαντική στήν ἐποχή τῶν μεγάλων ἀνατροπῶν καί προκλήσεων, ὅπου τά ὁράματα δεινοπαθοῦν καί σβήνουν. 32 Eκ ΒαθEων Σ᾽ ἀποζητοῦμε, Χριστόδουλε!... τοῦ Σαράντου Ἰ. Καργάκου Ἱστορικοῦ - Συγγραφέως Ο ταν ἔφυγε ἔγραψα: «Σέ κλαίει ὁ λαός!». Σήμερα, μετά ἀπό τήν παρέλευση τόσων ἐτῶν ἀπό τή θανή του εἶμαι ὑποχρεωμένος νά γράψω: «Σέ θέλει ὁ λαός!». Στό διάστημα τῆς ἐπίγειας ἀπουσίας του «ἔφυγαν κι ἄλλοι πολλοί, μεγάλοι καί τρανοί, πού ἦσαν πασίγνωστοι ἐδῶ κι ἐκεῖ. Ὅλους ὅμως τούς πῆρε τό ποτάμι τῆς Λήθης. Μόνον ὁ Χριστόδουλος ζῆ -ἄσβηστο καντήλι- στήν ψυχή τοῦ ἁγνοῦ λαοῦ πού πονεῖ γιά τήν ἔρμη πατρίδα. Ὅσο ζοῦσε ὁ Χριστόδουλος ὁ λαός εἶχε μιάν ἐλπίδα: εἶχε ἕναν ἡγέτη! Ἦταν γιά τό λαό μας ὅ,τι καί ὁ Χρυσόστομος γιά τόν ἐγκαταλελειμμένο λαό τῆς Σμύρνης. Καί οἱ δύο ὁδηγήθηκαν στό μαρτύριο: ὁ Σμύρνης ἀπό τόν τουρκικό ὄχλο, ὁ Ἀθηνῶν καί Ἑλλήνων πάντων ἀπό τόν δημοσιογραφικό καί χαμηλοπολιτικό ὄχλο. Ὁ ἕνας πέθανε βασανισμένος, ὁ ἄλλος πέθανε φαρμακωμένος. Κανείς δέν ἤπιε τόσο φαρμάκι ὅσο ὁ Χριστόδουλος. Γιατί εἶχε Παπαφλέσσειο ἀνάστημα καί ὕψωνε φωνή ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος. Κουβαλοῦσε μέσα του τήν παράδοση τοῦ 1821. Μέ τόν λόγο του ξαναζωντάνευε τ᾽ ἀρματολίκι, τούς καιρούς τῆς παλληκαριᾶς καί τῆς λεβεντιᾶς. Τόν ἔφαγε ἡ χαμέρπεια καί ἡ κακομοιριά. Ἡ χυδαία κακολογία καί μικρολογία. Ἔπρεπε νά πέσει γιά νά πεισθοῦν οἱ κακόπιστοι πόσο μεγάλος ἦταν! Δανείζομαι μιά φράση τοῦ Παν. Κανελλόπουλου γιά νά τόν παραστήσω: Τόν μικρό τόν γνωρίζει κανείς ἀπό τήν ἄνοδό του· τόν μεγάλο ἀπό τήν πτώση του. Ναί, ὅταν ἔπεσε ὁ ΧριστόΕκ ΒαθΕων 33 ...στά χρόνια του ἡ Ἐκκλησία «ἔλαμπε ἀπό χαμόγελο», μπῆκε τό γέλιο στήν Ἐκκλησία. Κέρδισε τήν παραπαίουσα νεολαία. «Κι ἐγώ μαζί σας, ἀλλά κι ἐσεῖς μαζί μου»... δουλος, ἦταν σάν νά ἔπεσε ἡ Βασιλική Δρῦς τῆς πατρίδας. Ὁ λαός ἔχασε τόν ἄνθρωπο πού τοῦ προσέφερε ὅραμα, δύναμη, ἀντιστασιακή διάθεση. Ὁ Χριστόδουλος χτυποῦσε διαρκῶς τήν καμπάνα τοῦ συναγερμοῦ, διότι «ἄκουε τήν βοήν τῶν πλησιαζόντων γεγονότων». Γι᾽ αὐτό εἶχε ἀπέναντί του ὅλους αὐτούς πού ἀπεργάστηκαν τήν σημερινή μας κατάντια. Δυστυχῶς, στήν Ἑλλάδα, ἀντί νά χτυπᾶμε αὐτούς πού βάζουν τήν φωτιά, χτυπᾶμε ἐκείνους πού βαρᾶνε τήν καμπάνα τοῦ συναγερμοῦ. Δεκάδες οἱ φαρέτρες μέ τά δηλητηριασμένα βέλη πού στρέφονταν ἐναντίον του. Μέ τήν δῆθεν σάτιρα ἀπό τήν τηλοψία, ἀπό τό ραδιόφωνο, ἀπό τό πάλκο καί τόν τύπο, οἱ νάνοι ἀντίπαλοί του, τοῦ ἔκαναν τή ζωή του φαρμάκι. Κι αὐτός σάν τόν μάρτυρα Χρυσόστομο συγχωροῦσε. Εἴχαμε στενή φιλία ἀπό παλιά, ἀλλά ποτέ συνεργασία σέ ἐπαγγελματική βάση. Ἡ γνωριμία μας ξεκίνησε ἀπό μιά ἐπιθετική ἐπιστολή πού τοῦ ἔστειλα ἀπό τό ἐρημητήριό μου στόν Πάρνωνα. Ἔσχισε λαγκάδια καί βουνά νά μέ βρεῖ. Ἔκτοτε δεθήκαμε μέ μιά σχέση ἀδελφική. Δέν θά πῶ, ποτέ ὅσα μοῦ εἶχε ἐμπιστευθεῖ. Σέ πολλά μέ ἔπειθε. Σ᾽ ἕνα μόνον δέν μέ ἔπειθε: νά εἶμαι συγχωρητικός. «Εἶμαι Μανιάτης, τοῦ ἔλεγα, καί μέσα στό μανιάτικο φυσικό εἶναι ἡ ἀναίδεια». Ἀναίδεια στ᾽ ἀρχαῖα ἑλληνικά σημαίνει ἄρνηση συγγνώμης. Κι αὐτός γελοῦσε παταγωδῶς. Γιατί ἤξερε πώς δέν σοβαρολογῶ. Ἀπλῶς ἐρέθιζα τήν διάθεσή του γιά εὐτραπελία. Ναί, ἦταν ἕνας μεγάλος «μαΐστορας» τοῦ χιούμορ. Στά χρόνια του ἡ Ἐκκλησία «ἔλαμπε ἀπό χαμόγελο», μπῆκε τό γέλιο στήν Ἐκκλησία. Κέρδισε τήν παραπαίουσα νεολαία. «Κι ἐγώ μαζί σας ἀλλά κι ἐσεῖς μαζί μου». Κι οἱ νέοι θά πήγαιναν μαζί του ἔστω κι ἄν τούς ὁδηγοῦσε στό Ζάλογγο. Θά ἔπεφταν, ἀλλά θά ἔπεφταν σάν τόν Ἴκαρο ἀπό ψηλά. Εἶχε Ἰκάρειο πνεῦμα μέσα του ὁ Χριστόδουλος. Πετοῦσε πάνω ἀπό τά εὐτελῆ καί τούς εὐτελεῖς σάν τόν βασιλικό ἀητό. Ἐκάλυπτε τούς πάντες μέ τήν καλλιφωνία του, τήν πολυγνωσία του, τήν πολυγλωσσία του, μέ τό ἱλαρό φῶς τοῦ προσώπου του. Ἄγρυπνος σάν τόν Ἄργο, μελετοῦσε τά πάντα 34 Eκ ΒαθEων κι ἦταν ἐνήμερος γιά τά πάντα. Ἔγραφε ἀκατάπαυστα ἀκόμη κι ὅταν συνομιλοῦσε, ἀκόμη κι ὅταν τηλεφωνοῦσε. Συχνά τόν μάλωνα: «Πότε ξεκουράζεσαι;». Κι αὐτός μέ τό δροσᾶτο γέλιο του: «Ὅταν δουλεύω...!». Τοῦ ἄρεσε νά μέ νευριάζει καί νά μέ πιάνει τό «μανιάτικο», ὁπότε οἱ τύποι πήγαιναν περίπατο. Μέ φώναζε -γιά νά μέ ἐρεθίζει- Σαράντη. Τοῦ ᾽λεγα, τοῦ ξανάλεγα ὅτι Σαράντο -κι ὄχι Σαράντη- λέμε στή Μάνη. Κι αὐτός ἐπέμενε στό Σαράντη, ἔτσι γιά νά μέ «φουρτουνιάζει». Τοῦ ἄρεσε ἡ «φουρτούνα» μου. Κάποτε μοῦ εἶπε περιπαικτικά: «Νά δοῦμε πῶς θά περνᾶς στόν Παράδεισο...». Τόν κοίταξα λοξά καί τοῦ εἶπα εἰρωνικά: «Ἔχω κάνει αἴτηση ὡς ἱστορικός νά πάω στήν Κόλαση. Ἐκεῖ θά βρῶ ὅλους τούς μεγάλους τῆς Ἱστορίας. Κι ἀκόμη θά γλυτώσω κι ἀπό σᾶς τούς δεσποτάδες». Κι ὁ μεγαλόθυμος Χριστόδουλος μέ ἀποστόμωσε -παρότι Θρᾶξ- μέ τό λακωνικό: «Μήν τό πολυελπίζεις αὐτό!..». Ἔτσι, μέ τό χιοῦμορ, τήν ἑτοιμολογία, τήν λεκτική εὐθυβολία, τήν εὐθυφροσύνη καί τήν μεγαλοφροσύνη ἤξερε νά κερδίζει καρδιές. Βέβαια οἱ μικρόψυχοι τόν φθονοῦσαν. Τόν φθονοῦσαν καί ὅσοι εἶχαν βαλθεῖ νά ξεριζώσουν τή γλῶσσα μας, νά ξεπατώσουν τήν παιδεία μας, νά ξεδοντιάσουν τήν Ἐκκλησία μας, νά σπιλώσουν τήν ἱστορία μας, νά ἀκρωτηριάσουν τήν πατρίδα μας. Τόν φθονοῦσαν ὅλοι αὐτοί πού προσπάθησαν καί προσπαθοῦν νά μετατρέψουν ἕναν γίγαντα λαό, σέ λαό νάνων. Σέ λαό θάμνων, κατά τό δικό τους ἀνάστημα. Τοῦ ὀφείλω ἄπειρη εὐγνωμοσύνη γιά ὅσα ἔκανε γιά τήν ἡμετέρα φουκαροσύνη: προλόγισε τό βιβλίο μου «Ἀπό τό Μακεδονικό Ζήτημα στήν Ἐμπλοκή τῶν Σκοπίων» πού βγῆκε τόν Ἰανουάριο τοῦ 1992, προλόγισε -καί μάλιστα σέ Ἀττική διάλεκτο- τήν τρίτομη «Ἱστορία τῶν Ἀρχαίων Ἀθηνῶν» καί στάθηκε πάντα πατρικά συμβουλευτικός ἀπέναντι στά παιδιά μου. Ἀφ᾽ ὅτου ἔφυγε, δέν ἔγραψα οὔτε μίλησα ποτέ γι᾽ αὐτόν. Μόνον μιά φορά, τήν ἡμέρα τῆς κηδείας του εἶπα κάποια λόγια πικρά -ὄχι γι᾽ αὐτόν φυσικά- στό Ραδιόφωνο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Σήμερα μιλοῦν ἄλλοι, πού κάποτε τόν εἴχανε πικράνει. Τώρα νιώθουν τί «τζοβαϊρικό» ἀξετίμητο χάσαμε. Κι ἄν σήμερα ἀνταποκρίθηκα στό αἴτημα νά χαράξω τίς γραμμές αὐτές, εἶναι γιατί σέ μιά πρόσφατη ἐπίσκεψή μου στό Α´ Νεκροταφεῖο τῶν Ἀθηνῶν, εἶδα τάφους γυμνούς ἐπιφανῶν, ἐνῶ ὁ τάφος τοῦ Χριστόδουλου ἦταν πνιγμένος στά λουλούδια. Πῆγα νά κόψω ἕνα γαρύφαλλο κι ἀπό κάτω σ᾽ ἕνα χαρτάκι εἶδα γραμμένη τή φράση: «Σ᾽ ἀποζητοῦμε, Χριστόδουλε!...». www.sarantoskargakos.gr Εκ ΒαθΕων 35 Τά θρησκευτικά στή δημόσια ἐκπαίδευση: ἐμπόδιο ἤ ἐφόδιο γιά τό μαθητή; τοῦ Ἀριστείδη Σπανδώνη, Θεολόγου, Καθηγητῆ Πολύ μελάνι ἔχει ξοδευτεῖ τελευταῖα γιά τήν ἀναγκαιότητα ἤ μή τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στά ἀναλυτικά προγράμματα τῶν ἑλληνικῶν σχολείων της, μετά χρεωκοπίαν, ραγδαίως ἐξελισσόμενης ἐποχῆς μας. Τό θέμα ἀναπτύχθηκε ἐπαρκῶς ἀπό ἐπιφανεῖς ἐπιστήμονες, ἀκαδημαϊκούς καί ἐκκλησιαστικούς ἄνδρες, καταφατικά ἤ ἀποφατικά. Διατυπώθηκαν πολλές ἀπόψεις, δόθηκαν ποικίλες ἑρμηνεῖες, καί, ἄν μή τί ἄλλο, φάνηκε γιά μιά ἀκόμη φορά τό ζωηρό ἐνδιαφέρον ὅλων γιά τό ζήτημα. Τά δεδομένα πού ἀφοροῦν στό συγκεκριμένο θέμα καί χρήζουν μελέτης εἶναι νομικά, παιδαγωγικά, πολιτιστικά, ἐκπαιδευτικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά καί βεβαίως θεολογικά. 36 Eκ ΒαθEων Ὡς πρός τή νομική πλευρά ἡ κατάσταση εἶναι σαφής: τό Σύνταγμά μας ὁρίζει στό ἄρθρο 16, παρ. 2, ὅτι: «Ἡ παιδεία ἀποτελεῖ βασική ἀποστολή τοῦ Κράτους καί ἔχει σκοπό τήν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματική καί φυσική ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων, τήν ἀνάπτυξη τῆς Ἐθνικῆς καί Θρησκευτικῆς συνείδησης καί τή διάπλασή τους σέ ἐλεύθερους καί ὑπεύθυνους πολίτες». Κατά τόν δρ. Νομικῆς καί Ἀντιπρόεδρο τοῦ Ἀρείου Πάγου, Ἀναστάσιο Ν. Μαρίνο, ἡ Ἀναθεωρητική Βουλή τοῦ 1986 καθώς καί ἐκείνη τοῦ 2001, παρά τίς ἀφόρητες πιέσεις πού ἀσκήθηκαν, ἀρνήθηκαν νά συμπεριλάβουν στά ἀναθεωρημένα Συντάγματα τά ἐπιμόνως τεθέντα αἰτήματα περί καταργήσεως τοῦ μαθήματος, ἤ, τουλάχιστον, μετατροπῆς του σέ θρησκειολογικοῦ περιεχομένου. Κατόπιν σχετικῶν προσφυγῶν, τό Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας (ΣτΕ), δέχθηκε ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν πρέπει νά διδάσκεται ὑποχρεωτικῶς κατά τό Ὀρθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα, ἐνῶ ἀπαλλάσσονται τῆς παρακολούθησής του ὅλοι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι θά δηλώσουν ὅτι ἔχουν πρόβλημα συνειδήσεως διότι εἶναι ἄθεοι, ἑτερόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι (ἀποφάσεις ὑπ᾽ ἀριθ. 3356/1995 καί 2176/1998 τοῦ Στ´ Τμήματος τοῦ ΣτΕ). Προσπερνώντας τήν ἀνεξήγητη καί ἐπίμονη ἐπαναφορά τοῦ ζητήματος ἀπό ὁρισμένους, σέ νομικό ἐπίπεδο, ἄς ἐξετάσουμε ἄν ὄντως ἐνδείκνυται, ἀπό παιδαγωγικῆς ἀπόψεως, μιά τέτοια ρύθμιση. «Πρέπει νά ἀνήκει κανείς σέ ἕναν πολιτισμό γιά νά μπορεῖ νά μιλάει γι᾽ αὐτόν». Ἡ φράση ἀνήκει στό Ρεζίς Ντεμπρέ, σύντροφο ἐν ὅπλοις τοῦ Τσέ Γκεβάρα, φίλο τοῦ Σαλβαδόρ Ἀλλιέντε, σύμβουλο τοῦ Φρανσουά Μιττεράν. Ὁ Ρ. Ντεμπρέ εἶναι σήμερα ἕνας ἐξαιρετικά δραστήριος διανοούμενος καί πολυγραφότατος συγγραφέας, πολιτικός μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος καί καθηγητής φιλοσοφίας, ὁ ὁποῖος, σύν τοῖς ἄλλοις, τό 1981 ἀνέλαβε τή Γενική Γραμματεία τῆς Προεδρίας τῆς Δημοκρατίας. Τό 2001 ὁ Ρ. Ντεμπρέ ρωτήθηκε ἀπό τόν τότε Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας, σοσιαλιστή Ζάκ Λάνγκ, ἄν μπορεῖ νά διατυπώσει προτάσεις σχετικές μέ τήν ἐπαναφορά τῆς διδασκαλίας τῶν θρησκευτικῶν στά δημόσια σχολεῖα τῆς Γαλλίας. Σημειωτέον ὅτι ἡ Γαλλία, ἀπό τήν ἐποχή τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως (1789), ἀποκήρυξε ἐπίσημα κάθε σχέση μέ τήν Καθολική Ἐκκλησία καί τή θρησκευτικότητα, ἐν γένει, σέ ὅλες της τις ἐκφάνσεις, ἐνῶ τό 1882 ὁ Ζύλ Φερρύ, Ὑπουργός Δημόσιας Ἐκπαίδευσης τῆς Γ´ Γαλλικῆς Δημοκρατίας, θεμελίωσε μέ τόν ὁμώνυμο νόμο του τό οὐδετερόθρησκο δημόσιο σχολεῖο, βασισμένο στήν ἀρχή τοῦ κοσμικοῦ κράτους. Καμία ἀναφορά σέ κανένα δόγμα, σέ καμία πίστη, σέ καμία θρησκευτική παράδοση. Ἕνας ἰδιότυπος «θρησκευτικός ἀναλφαβητισμός». Ἡ εἰσήγηση τοῦ Ρ. Ντεμπρέ στό Ὑπουργεῖο Ἐθνικῆς Παιδείας περιέχεται στό βιβλίο του «Ἡ διδασκαλία τῆς θρησκείας στό οὐδετερόθρησκο σχολεῖο», Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 2004. Παραθέτουμε ἐνδεικτικά κάποια ἀποσπάσματα: «... ὁ χάρτης τοῦ σύγχρονου κόσμου εἶναι ἀκατανόητος χωρίς ἀναφορά στίς θρησκευτικές δομές τῶν πολιτισμικῶν περιοχῶν» καί «Πῶς νά καταλάβουμε τή φυσική κατάσταση στόν Ρουσσώ ἤ τήν ἐγελιανή ὀδύσσεια ἄν δέν ἔχουμε ἀκούσει ποτέ νά γίνεται λόγος γιά τόν Ἀδάμ καί τήν Εὔα;» (σελ. 19). Ὁ Ρ. Ντεμπρέ τονίζει μεταξύ ἄλλων τή σημασία τῆς θρησκευτικῆς διδασκαλίας στήν ἐλεύθερη καί ὁλοκληρωμένη ἀνάπτυξη τῆς κρίσης τῶν παιδιῶν: «Δέν τίθεται, ἑπομένως, ζήτημα νά ἐπιφυλάξουμε στό θρησκευτικό φαινόμενο κάποια ἰδιαίτερη τύχη, προικίζοντάς το μέ προνόμια Ἄν τά Ἑλληνόπουλα δέ μάθουν πρῶτα τό δικό τους πολιτισμό, τή δική τους γλώσσα, τή δική τους θρησκευτική πίστη, τίς δικές τους παραδόσεις, τότε πώς θά σταθοῦν μέ κριτικό πνεῦμα καί γόνιμη σκέψη ἀπέναντι στίς παραδόσεις καί τόν πολιτισμό τῶν ἄλλων; Εκ ΒαθΕων 37 ὑπερθετικά, ἀλλά νά ἐφοδιαστοῦμε μέ ὅλες τίς πανοπλίες πού θά ἐπιτρέψουν στούς γυμνασιόπαιδες καί λυκειόπαιδες νά παραμείνουν πλήρως πολιτισμένοι, διασφαλίζοντας τό δικαίωμά τους στήν ἐλεύθερη ἄσκηση τῆς κρίσης τους». Ὅσον ἀφορά τήν ἔξαρση τοῦ θρησκευτικοῦ φονταμενταλισμοῦ καί τῆς συνακόλουθης τυφλῆς βίας καί τρομοκρατίας στίς μέρες μας, θεωρεῖ πώς ἡ καλύτερη ἀντιμετώπιση τῶν μισαλλόδοξων παρερμηνειῶν τῆς θρησκείας ἀπό τίς κάθε εἴδους φανατικές παραθρησκευτικές ὁμάδες, δέν εἶναι παρά ἡ αὐθεντική καί ἔντιμη ἑρμηνεία τῶν ἱερῶν βιβλίων τῶν θρησκειῶν, τῆς Βίβλου ἐν προκειμένῳ, ἀπό τούς καθ᾽ ὕλην ἁρμοδίους καί ἐπιστημονικῶς ἐπαρκεῖς ἐκπαιδευτικούς, στά πλαίσια τῆς διαφάνειας καί τῆς ἐγκυρότητας τῆς δημόσιας παιδείας. Ἀναφέρει χαρακτηριστικά: «Ἡ ἀποπομπή τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου ἐκτός τῶν τειχῶν τῆς ὀρθολογικῆς καί δημοσίας μετάδοσης τῶν γνώσεων, εὐνοεῖ τήν παθολογία τοῦ πεδίου ἀντί τήν ἐξυγίανσή του... τό σχολεῖο τῆς Δημοκρατίας μας δέν ὀφείλει, ἄραγε, νά σταθεῖ ἀντίβαρο στίς μετρήσεις ἀκροαματικότητας, στούς τσαρλατάνους καί στά σεκταριστικά πάθη; Ἡ ἀποχή δέν ἀποτελεῖ θεραπεία... Ὁ Σκεπτόμενος τοῦ Ροντέν πού κλοτσάει μακρυά τή Βίβλο μέ ἕνα ἀφηρημένο λάκτισμα, λησμονεῖ πώς τό ἱερό βιβλίο δέν ἐξαφανίζεται... Θά τοῦ γίνουν ἀλλοῦ ἀναγνώσεις φονταμενταλιστικές, τόσο πιό ἐπιζήμιες ὅσο οἱ νέοι κατηχούμενοι δέν ἔχουν ἀκούσει καμιά ἑρμηνεία μέ ποιότητα γι᾽ αὐτό τό κείμενο ἀναφορᾶς. Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι μιά ἀντικειμενική καί λεπτομερής γνώση τῶν ἱερῶν κειμένων καί τῶν παραδόσεών τους ὁδηγεῖ πολλούς νεαρούς ζηλωτές νά ἀποτινάξουν τήν κηδεμονία φανατικῶν ἀρχῶν, σύν τοῖς ἄλλοις ἐνίοτε ἀδαῶν ἤ ἀνίκανων» (σ. 27). Οἱ παραπάνω διαπιστώσεις ἑνός ἀθεϊστῆ δια- 38 Eκ ΒαθEων νοουμένου γιά τό θρησκευτικό φαινόμενο καί τήν ἀναγκαιότητα ἐπιστροφῆς τῆς διδασκαλίας του στά οὐδετερόθρησκα δημόσια σχολεῖα τῆς Γαλλίας, ἔχουν ἐξαιρετικό ἐνδιαφέρον. Ὅπως ἐπίσης καί τό γεγονός ὅτι τό γαλλικό κράτος, διά τοῦ ὑπουργοῦ Ἐθνικῆς Παιδείας, μετά ἀπό δύο αἰῶνες πλήρους ἐξοβελισμοῦ τῆς θρησκείας ἀπό τά δημόσια πράγματα καί τήν ἐκπαίδευση, ἀποφασίζει νά ἐπανεξετάσει τή στάση του στό θέμα τῆς διδασκαλίας τῶν θρησκευτικῶν. Ἀναφέρει ὁ Ρ. Ντεμπρέ σέ μιά ἄλλη ἀποστροφή τοῦ λόγου του: «Πώς νά ἀνιχνεύσουμε τήν ἀνέκλητη περιπέτεια τῶν πολιτισμῶν χωρίς νά συνυπολογίσουμε τό ἴχνος πού ἄφησαν πίσω οἱ μεγάλες θρησκεῖες; Ἡ προσπάθεια γίνεται τόσο περισσότερο ἐπιβεβλημένη ὅσο τό παράδειγμα τῆς οἰκονομίας, οἱ νέες τεχνολογίες καί οἱ ἀναφορές στήν ἐπιχείρηση καί τή διοίκηση ἐπιβάλλονται ἤ προτείνονται σήμερα στούς μαθητές, ἐπειδή οἱ συνθῆκες τό ἐπιβάλλουν, ὡς ὁ μόνος καί ὁ ἔσχατος ὁρίζοντας» (σ. 26). Συνεπῶς, ὅσα ἀκούγονται ἀπό τούς παρ᾽ ἡμῖν περί ἀναπροσαρμογῆς τοῦ δημοσίου σχολείου στά νέα δεδομένα τῆς πολυπολιτισμικότητας καί τῆς οἰκονομικῆς καί τεχνολογικῆς ἀνάπτυξης, δέν ἀναιροῦν ἀλλά ἐπιτείνουν τήν ἀδήρητη ἀνάγκη ἐφοδιασμοῦ τῶν μαθητῶν μέ τίς διαχρονικές ἀξίες τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης. Μ᾽ αὐτές καί μόνο θά μπορέσουν ἀφενός νά γνωρίσουν τό παρελθόν τους, νά κατανοήσουν καί νά ἑρμηνεύσουν τίς ρίζες τοῦ πολιτισμοῦ τους, κι ἀφετέρου νά διαλέγονται ἰσότιμα καί μετά λόγου γνώσεως μέ τά νέα ρεύματα, ἰδεολογικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά, κ.ἄ., φορεῖς τῶν ὁποίων εἶναι καί οἱ οἰκονομικοί ἤ λοιποί μετανάστες, πού διαμορφώνουν νέα δεδομένα στήν πατρίδα μας καί ἀποτελοῦν, γιά κάποιους, τό ἄλλοθι τῶν προτεινόμενων ἀλλαγῶν. Ἀπό αὐτήν τήν ἀφετηρία μπορεῖ νά ξεκινήσει ἕνας διαφορετικός, γόνιμος καί ἐποικοδομητι- φημο: ὅταν ο μονόφθαλμος γίγας τόν ρώτησε κός διάλογος, πού στόχο θά ἔχει τή θωράκιση «ἐσύ ποιός εἶσαι;», πῆρε ἀπό τόν πολυμήχανο τῶν δικῶν μας γυμνασιοπαίδων καί λυκειοπαί- Ἕλληνα τήν ἀπάντηση: «Οὕτις ἐμοί γ᾽ ὄνομα... δων μέ τά ἀγαθά μιᾶς ὁλοκληρωμένης ἐκπαί- Κανένας τ᾽ ὄνομά μου, Κανένα μέ φωνάζουνε». δευσης, ὡς προσέγγισης τῆς πλούσιας ἑλλη- Ἀποψιλώνοντας τήν ὑποχρεωτική ἐκπαίδευση νορθόδοξης παράδοσης μας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ δομικό στοιχεῖο τῆς ἰδιοπροσωπείας μας καί ἀπαραίτητο ἐφόδιο γιά τήν ἰσότιμη καί ὁμαλή ἔνταξη τῶν παιδιῶν μας στό Εὐρωπαϊκό καί παγκόσμιο γίγνεσθαι. ἀπό κάθε ἀναφορά στά δομικά στοιχεῖα πού συναποτελοῦν τό Ἑλληνικό ἔθνος, κατά Ἡρόδοτον, δηλαδή τό ὅμαιμον, τό ὁμόθρησκον, τό ὁμότροπον καί τό ὁμόγλωσσον, ὁδηγοῦμε τούς Ἕλληνες μαθητές, τόσο στή σχέση τους μέ τίς Ἄν τά Ἑλληνόπουλα δέ μάθουν πρῶτα τό δικό ἱστορικές ρίζες τους ὅσο καί στή διαλεκτική τους πολιτισμό, τή δική τους γλώσσα, τή δική τους μέ τό σύγχρονο κόσμο, στό ἐπικίνδυνο τους θρησκευτική πίστη, τίς δικές τους παρα- παιχνίδι τοῦ Ὀδυσσέα μέ τόν Πολύφημο. Στά δόσεις, τότε πώς θά σταθοῦν μέ κριτικό πνεῦμα ἐρωτήματα «ποιοί εἴστε, ἀπό πού κατάγεστε, καί γόνιμη σκέψη ἀπέναντι στίς παραδόσεις καί τί πιστεύετε» θά ἀπαντοῦν «ὁ κανένας, ἀπ᾽ τό τόν πολιτισμό τῶν ἄλλων; Μέ ποιό μέτρο θά με- πουθενά καί στό τίποτα». Εἶναι ἄραγε αὐτός ὁ τρήσουν καί μέ ποιό κώδικα ἀξιῶν θά ἀξιολογή- ρόλος τῆς παιδείας; Κανένας πρόγονος, καμία σουν; Κινδυνεύουμε νά φτάσουμε στό σημεῖο νά πίστη, καμία ἱστορία γιά τά ἑλληνόπουλα; Ἤ θυμίζει ἡ ἐκπαίδευση καί οἱ ἐκπαιδευόμενοι μας μήπως πρόκειται γιά τήν παθολογία μιᾶς ἱστο- τό διάλογο τοῦ Ὀδυσσέα μέ τό γίγαντα Πολύ- ρικῆς καί πολιτιστικῆς ἀμνησίας; Ὁπωσδήποτε Εκ ΒαθΕων 39 δέν ἔχουμε αὐτό τό δικαίωμα, νά παίζουμε μέ τήν αὐτογνωσία τῶν παιδιῶν μας καί νά ἀμβλύνουμε τή μνήμη τους. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ὁ μύθος πού συχνά ἀκούγεται καί τόν ἐπικαλοῦνται οἱ θιασῶτες τῶν σαρωτικῶν ἀλλαγῶν στήν ἐκπαίδευση, εἶναι πώς εἴμαστε οὐραγοί στήν Εὐρώπη καί μείναμε πολύ πίσω στίς ἀντιλήψεις μας περί τά θρησκευτικά, σέ ἀντίθεση μέ τούς προοδευτικούς καί ἀνοιχτόμυαλους ἑταίρους μας. Εἶναι ὅμως ἔτσι; Ἄν μελετήσουμε τά ἐκπαιδευτικά δεδομένα στήν Εὐρώπη, θά δοῦμε ὅτι στήν Ἰρλανδία, ὅπου τό Σύνταγμα ἀποδίδει τιμή στήν Ἁγία Τριάδα, ἡ διδασκαλία αὐτή εἶναι ὁμολογιακή καί ὑποχρεωτική. Στήν Ἰσπανία, ὅπου στήν πραγματικότητα πρόκειται γιά κατήχηση, γίνεται ἀπό καθηγητές πού ἐπιλέγονται ἀσφαλῶς ἀπό τή δημόσια διοίκηση ἀλλά ἀπό ἕναν κατάλογο ὑποψηφίων πού παρουσιάζει ἡ Καθολική Ἐπισκοπή, ἔχει γίνει δέ προαιρετική. Στήν Πορτογαλία, παρά τή διακηρυγμένη ἀρχή τῆς οὐδετερότητας, τή θρησκευτική διδασκαλία ἀναλάμβανε στά δημόσια σχολεῖα ἡ Καθολική Ἐκκλησία. Στή Δανία, ὅπου ἡ ἐθνική Ἐκκλησία εἶναι ἡ λουθηρανική, δέν ὑπάρχει κατήχηση ἀλλά, σέ κάθε βαθμίδα τοῦ «λαϊκοῦ σχολείου», ἕνα μή ὑποχρεωτικό μάθημα «γνώσης τοῦ χριστιανισμοῦ». Στή Γερμανία, ὅπου ἡ ἐκπαίδευση ποικίλλει ἀνάλογα μέ τά Lander, (ὁμόσπονδα κρατίδια), ἡ χριστιανική θρησκευτική διδασκαλία ἀποτελεῖ μέρος τῶν ἐπίσημων προγραμμάτων, συχνά ὑπό τόν ἔλεγχο τῶν Ἐκκλησιῶν, οἱ δέ βαθμοί τῶν θρησκευτικῶν ὑπολογίζονται γιά τόν προβιβασμό στήν ἑπόμενη τάξη. Στό Βέλγιο, τά κρατικά ἱδρύματα ἐπιτρέπουν μιά ἐπιλογή ἀνάμεσα στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν καί ἕνα μάθημα ἠθικῆς μή ὁμολογιακοῦ χαρακτήρα. Στή Ρουμανία, τή Σουηδία, τήν Πολωνία, τή Μάλτα, τό μάθημα 40 Eκ ΒαθEων εἶναι ὑποχρεωτικό γιά ὅλες τίς βαθμίδες τῆς Παιδείας. Συνεπῶς, κατά τό Ρ. Ντεμπρέ: «δέν ὑπάρχει εὐρωπαϊκή νόρμα ἐπί τοῦ προκειμένου, κάθε συλλογική νοοτροπία διαχειρίζεται μέ τό μικρότερο δυνατό κόστος τήν ἱστορική κληρονομιά της....» (σελ. 46). Συνοψίζοντας, ἐπισημαίνουμε ὅτι τό σχολεῖο δέν εἶναι καί δέν χρειάζεται νά γίνει ἕνα σύγχρονο ψηφιακό φροντιστήριο παροχῆς χρησιμοθηρικῶν γνώσεων. Μία παιδεία χωρίς θρησκευτικό μάθημα, ψυχοπαιδαγωγικοῦ χαρακτήρα, ὥστε νά ἀπευθύνεται στόν ὅλο ἄνθρωπο, καί ὄχι μόνο στίς μεθόδους βελτίωσης τῶν δεξιοτήτων του καί τῶν ἐγκυκλοπαιδικῶν γνώσεών του, δημιουργεῖ κενά στήν πρόσληψη τῆς ἱστορίας καί τοῦ πολιτισμοῦ, καί ἀφήνει ἔξω κάθε προβληματισμό γιά ἀξίες καί νόημα στή ζωή. Ἕνας τέτοιος σχολικός μονοφυσιτισμός καί ἐκπαιδευτικός μονοενεργητισμός, ὅταν μάλιστα μέ δογματισμό ἐπιχειρεῖται ἡ ἐπιβολή τοῦ ἄνωθεν, κάθε ἄλλο παρά συμβάλλει στήν ἐκπλήρωση τῆς ἀποστολῆς τοῦ σχολείου στό σύγχρονο κόσμο. Ὁ ἐπίλογος ἀνήκει στόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, καί ὁ ἔχων ὤτα ἀκούειν, ἀκουέτω... «Ἄγγλος ἤ Γερμανός ἤ Γάλλος δύναται νά εἶναι κοσμοπολίτης ἤ ἀναρχικός ἤ ἄθεος ἤ ὅ,τιδήποτε. Ἔκαμε τό πατριωτικόν χρέος του, ἔκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα εἶναι ἐλεύθερος νά ἐπαγγέλλεται, χάριν πολυτελείας, τήν ἀπιστίαν καί τήν ἀπαισιοδοξίαν. Ἀλλά Γραικύλος τῆς σήμερον, ὅστις θέλει νά κάμῃ δημοσία τόν ἄθεον ἤ τόν κοσμοπολίτην, ὁμοιάζει μέ νᾶνον ἀνορθούμενον ἐπ᾽ ἄκρων ὀνύχων καί τανυόμενον νά φθάσῃ εἰς ὕψος καί φανῇ καί αὐτός γίγας. Τό ἑλληνικόν ἔθνος, τό δοῦλον, ἀλλ᾽ οὐδέν ἧττον καί τό ἐλεύθερον, ἔχει καί θά ἔχῃ διά παντός ἀνάγκην τῆς θρησκείας του». ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ (3η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1911) τοῦ Ἀρχιμ. Χρίστου Κυριαζόπουλου, Ἱεροκήρυκα Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας «Ὅπου καί νά σᾶς βρίσκει τό κακό, ἀδελφοί, ὅπου καί νά θολώνει ὁ νοῦς σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό, καί μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη» Αὐτοί οἱ στίχοι τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη στό «Ἄξιόν Ἐστι», μέ τούς ὁποίους θέλει ἴσως νά ὁρίσει τούς ἐπί κεφαλῆς τῆς λογοτεχνίας μας καί πνευματικούς του προγόνους, τοποθετοῦν τόν Παπαδιαμάντη στήν πρώτη θέση στά νεοελληνικά γράμματα, θέση στήν ὁποία τόν τοποθέτησε ἡ ἴδια ἡ ἐποχή του, καθώς ἐνόσῳ ἀκόμη ζοῦσε, εἶχε δημιουργηθεῖ γύρω του ἕνας θρῦλος, ἐνῶ ὁ ἴδιος ὄχι μόνο δέν ἐπιδίωκε κανέναν ἔπαινο, ἀλλά προτιμοῦσε νά παραμένει ταπεινός καί ἀφανής, «εἰς τήν ἔντιμον πενίαν του», ὅπως ἔλεγε ὁ ἴδιος. Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «ἡ κορυφή τῶν κορυφῶν» κατά τόν Κων. Καβάφη, «ὁ πρίγκηψ τῶν Ἑλλήνων διηγηματογράφων» κατά τόν Νιρβάνα, «ὁ μεγαλύτερος Ἕλλην ποιητής», ὅπως τόν ἀποκαλεῖ ὁ Μαλακάσης, «ἡ μεγάλη μουσική φύση» κατά τόν Σπ. Μελᾶ, «ὁ μάγος τοῦ ὕφους» κατά τόν Περάνθη, ὁ συγγραφέας ἔργων «πνοῆς σαιξπηρικῆς» ἤ «ὁ ποιητής αὐτός ὁ περίφημος» καθώς λέει ὁ Παλαμᾶς, «αὐτός πού ὁδήγησε τή γλώσσα εἰς τό ἀπροχώρητον τῆς μουσικότητας», ὅπως λέει ὁ Εκ ΒαθΕων 41 Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἐλισσαίου. Ζ. Παπαντωνίου, «ὁ ἄπραγος καί ἀθῶος», κι ὁ ἄνθρωπος πού μέ τά ἔργα του μᾶς κάνει νά ζήσουμε σέ μιάν «ἀληθινή μαγεία» κατά πώς γράφει ὁ Ἐλύτης, ὁ «ἄνθρωπος» γιά τόν Βάρναλη, ὁ «Κοσμοκαλόγερος» ἤ «ὁ ἅγιος τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων», ὅπως ἔμεινε νά λέγεται, γεννήθηκε καί πέθανε στή Σκιάθο. Γιός φτωχοῦ ἱερέα, ἔχει γιά μόνιμο σύντροφο τῆς ζωῆς του τή φτώχεια. Ἀφοῦ τελείωσε τό γυμνάσιο ἦλθε στήν Ἀθήνα καί γράφτηκε στήν Φιλοσοφική Σχολή. Στήν Ἀθήνα ἔμεινε μεγάλα διαστήματα τῆς ζωῆς του. Πτυχίο δέν πῆρε ποτέ, ἄν καί δέν θά τοῦ ἦταν καθόλου δύσκολο. Ἴσως ἔφταιγε ὥς κάποιο σημεῖο ἡ οἰκονομική ἀνέχεια πού τόν ἀνάγκαζε νά δουλεύει σκληρά. Ἴσως καί ἡ ἀποστροφή του πρός τήν ἀποστεωμένη γνώση πού προσφερόταν. Ἴσως τό ἐνδιαφέρον του κυρίως γιά μόρφωση κι ὄχι γιά δίπλωμα, πού τόν ἔστρεφε στήν κατ᾽ ἰδίαν μελέτη τῶν ἀρχαίων συγγραφέων καί τῆς ἀγγλικῆς καί γαλλικῆς φιλολογίας. Ἴσως ἀκόμη, πιθανότατα, γιά ν᾽ ἀποφύγει τίς πιέσεις τῶν δικῶν του πού θέλανε νά γίνει ἑλληνοδιδάσκαλος φύση ἐλεύθερη κι ἀνεξάρτητη τοῦ ἦταν ἀδιανόητο νά μπεῖ σ᾽ ὁποιαδήποτε ἐκ τῶν προτέρων αὐστηρά καθορισμένα καλούπια. Ὁ Παπαδιαμάντης εἶναι μιά φύση ἰδιότυπη, ἕνας ἄνθρωπος μέ ἐντελῶς δική του προσωπικότητα, ἥμερος, ταπεινός καί μελαγχολικός, μόνιμα κακοντυμένος, εἴλωτας τῆς βιοτικῆς μέριμνας, θύμα τῆς ἴδιας του ἔμφοβης ψυχολογίας. Μιά ψυχή ποτισμένη ὥς τά μύχια της μέ τήν ὀρθόδοξη θρησκευτικότητα, πνευματικός γόνος τῶν μεγάλων Κολλυβάδων, πνευματικοί ἀπόγονοι τῶν ὁποίων πέρασαν ἀπ᾽ τό νησί, ἀντιστέκεται ἀποφασιστικά, χωρίς νά φοβᾶται ὅτι θά θεωρηθεῖ ὀπισθοδρομικός, στήν εἰσβολή τῶν ψεύτικων δυτικῶν τρόπων, σ᾽ ὁτιδήποτε θωρεῖ ξένο πρός τήν ὀρθόδοξη ἑλληνική παράδοση. Περιγράφει μέ περιπαθή νοσταλγία τήν κάθε γωνιά τοῦ νησιοῦ του, τά ἐξωκκλήσια καί τίς ἀκτές, μέ τόση ζωντάνια καί ὀμορφιά, πού μεταδίδει στόν ἀναγνώστη τήν ἀγάπη γιά τή Σκιάθο. Οἱ ἄνθρωποι τῶν διηγημάτων του ἁπλοί καί ταπεινοί νησιῶτες ἤ ἄσημοι ἄνθρωποι τῶν φτωχῶν συνοικιῶν τῆς Ἀθήνας, οἱ περισσότεροι εἶναι ὑπαρκτοί κι ὅλοι τους ἀπόλυτα γνήσιοι. Ὁ ἴδιος προσδιορίζει ὡς ἑξῆς τό τρίπτυχο γύρω ἀπό τό ὁποῖο κινήθηκε στά ἔργα του: «Τό ἐπ᾽ ἐμοί, ἐνόσῳ ζῶ καί ἀναπνέω καί σωφρονῶ, δέν θά παύσω πάντοτε νά ὑμνῶ μετά λατρείας τόν Χριστόν μου, νά περιγράφω μετ᾽ ἔρωτος τήν φύσιν καί νά ζωγραφῶ μετά στοργῆς νά γνήσια ἑλληνικά ἔθη». Ἦταν φύση βαθιά αἰσθαντική καί ποιοτική κι ἄς μήν τὄδειχνε τό παρουσιαστικό του. Ὁ Π. Νιρβάνας διηγεῖται ἕνα περιστατικό ἔχοντας νωπή μέσα του τήν πρώτη ἐντύπωση: «... Ἦτο τό θέαμα αὐτό ἀπό τά τραγικότερα, πού εἶδα εἰς τήν ζωήν μου καί δέν ἐνθυμοῦμαι, αἰσθητική συγκίνησις ἀπό ἔργον τέχνης νά 42 Eκ ΒαθEων «Τό ἐπ᾽ ἐμοί, ἐνόσῳ ζῶ καί ἀναπνέω καί σωφρονῶ, δέν θά παύσω πάντοτε νά ὑμνῶ μετά λατρείας τόν Χριστόν μου, νά περιγράφω μετ᾽ ἔρωτος τήν φύσιν καί νά ζωγραφῶ μετά στοργῆς νά γνήσια ἑλληνικά ἔθη». μοῦ ἔδωκε παρομοίου τραγικοῦ τόνου κλονισμόν. Ἦτον ἕνα δειλινόν φθινοπώρου καί ὁ Ἥλιος ἔδυε μελαγχολικός ὀπίσω ἀπό τόν βράχον τῆς Ἀκροπόλεως. Εἶδα δέ τότε τόν Παπαδιαμάντην νά βαδίζει βιαστικός πρός τούς στύλους τοῦ Ὀλυμπίου Διός. Καί εἶχα τήν ἀνοησίαν νά τόν καλέσω. Ἐκεῖνος χωρίς νά σταθεῖ καθόλου μοῦ εἶπε μέ μίαν πικρίαν, ἀπολύτως τραγικήν... - Ἄφησέ με! Πηγαίνω νά προφθάσω τόν ἥλιον πρίν δύσει. Εἶναι ἕνας μήνας πού ἔχω νά τόν ἰδῶ. Καί ποτέ δέν τόν προφθαίνω... Κλεισμένος ἕως τό δειλινόν μέσα εἰς τά γραφεῖα τῆς ἐφημερίδος του, ὅταν ἄφηνε τό γραφεῖον του, δέν εὕρισκε πλέον τόν ἥλιον... Καί ἔτρεχε νά τόν προφτάσει εἰς τόν ἀνοικτόν ὁρίζοντα... ὀπίσω ἀπό τήν Ἀκρόπολιν...». Αὐτή ἡ ἴδια ποιητική οὐσία πού πλημμυρίζει τήν ὕπαρξή του εἶναι διάχυτη μέσα σέ ὅλα τά ἔργα του. Τίς ἀντιξοότητες τῆς ζωῆς τίς σήκωνε μέ ἀξιοπρέπεια. Τούς ἐπιπόλαιους διανοούμενους, πού μέ περίεργη ἀδιακρισία ζητοῦσαν νά τόν ἀνιχνεύσουν, τούς ἀπωθοῦσε χωρίς νά πεῖ κουβέντα καί κλεινόταν στόν κόσμο του. Τήν ψυχή του τήν ἄνοιγε στούς ἁπλούς καί ἀγράμματους φίλους του τῶν ἐξωκκλησιῶν καί τῆς ταβέρνας, πού τόν τιμοῦσαν μέ σεβασμό, καί σ᾽ ὅσους λόγιους τόν ἀγαποῦσαν. Ὁ χῶρος ὅμως, μέσα στόν ὁποῖο ἔβρισκε ξεκούραση καί μεταρσιωνόταν, ἦταν τά ταπεινά ἐκκλησάκια, στίς ἀγρυπνίες τῶν ὁποίων ἔψαλλε κοντά στόν παπά Νικόλα Πλανᾶ «εἰς γνήσιον βυζαντινόν μέλος, περιπαθές καί σεμνότατον». Ἐκεῖνες τίς ὧρες «αἴγλη ἀπολύτου εὐτυχίας ἀφώτιζε τήν δασύτριχα μορφήν του... Ἦτο ἀγνώριστος καί ἡ μορφή ἐκείνη ἡ τόσον σκυθρωπή κατά τάς ὥρας τῆς ἐργασίας ἐδῶ εἰς τό γραφεῖον, ἐφαιδρύνετο ὑπεράνω τοῦ ἱεροψαλτικοῦ ἀναλογίου». Ὅταν ἐγκατέλειψε τίς σπουδές, ἄρχισε νά ἐργάζεται ὡς δημοσιογράφος καί μεταφραστής σέ διάφορες ἐφημερίδες καί περιοδικά. Παράλληλα ἀφοσιώθηκε στό γράψιμο. Στό ξεκίνημά του ἀσχολήθηκε μέ τή συγγραφή ἱστορικῶν μυθιστορημάτων: Ἡ «Μετανάστις» (1879-80), οἱ «Ἔμποροι τῶν Ἐθνῶν» (1882-3), ἡ «Γυφτοπούλα» (1884). Ὅμως αὐτά τά μεγάλα σέ ἔκταση ἔργα του, πού διακρίνονται γιά Εκ ΒαθΕων 43 τήν ἐλευθερία τῆς φαντασίας, παρόλο πού τόν ἀναδεικνύουν ὡς συγγραφέα, δέν εἶναι τά καλύτερά του. Ὁ Παπαδιαμάντης βρίσκει τόν ἑαυτό του καί λαμπρύνεται μέ τό ἠθογραφικό διήγημα, πού τό καλλιεργεῖ σχεδόν ἀποκλειστικά γιά μιά ὁλόκληρη εἰκοσιπενταετία. Στά διηγήματά του, πού πλησιάζουν τά 200, δέν στέκεται σέ μιά ἁπλή «ἠθογραφία». Γίνεται κοινωνικός συγγραφέας καί ψυχογράφος. Διεισδύει στήν ψυχή τῶν ἁπλῶν, ταπεινῶν καί γραφικῶν ἡρώων του καί τήν ἀναλύει, ἐπισημαίνοντας καί περιγράφοντας μέ ἐνάργεια, σέ πρόσωπα κοινότοπα, βασικά χαρακτηριστικά τοῦ νεοελληνικοῦ χαρακτήρα. Οἱ ἁπλοϊκοί καθημερινοί ἄνθρωποι κινοῦνται μπροστά μας σάν σ᾽ ἕναν κόσμο ὀνειρικό, γεμάτο μαγεία. Κι ἐνῶ εἶναι πρόσωπα τυπικά, πού συχνά ἐπαναλαμβάνονται, ἡ παρουσία τους κάθε φορά μᾶς θέλγει. Ἕνας μικρόκοσμος, θἄλεγε κανείς, πού τόν μεγεθύνει καί τόν ἐξωραΐζει ὁ μόνιμος ρεμβασμός, ἡ ἀμείωτη γλυκειά νοσταλγία τοῦ καλλιτέχνη-συγγραφέα, ἕνα στοιχεῖο ἰδιαίτερης ὀμορφιᾶς, πού ὁ Ξενόπουλος τό ὀνομάζει «ἀσύλληπτον» κι ἐκεῖνο τό ἀπροσδιόριστο στοιχεῖο τῆς διάχυτης ποιητικῆς πνοῆς, τό τόσο ἀκραιφνῶς παπαδιαμαντικό, πού ὀμορφαίνει καί τά ἀρνητικά ἀκόμη στοιχεῖα τοῦ ἔργου του· ἐννοῶ τή χαλαρή κάποτε σύνδεση τῶν διηγημάτων του καί τήν κάποια, ἐκ πρώτης ὄψεως, προχειρότητα (π.χ. λέξεις, ὅπως οἱ «πού» καί «ὅπου» πού ἐπαναλαμβάνονται μέσα σέ μιά καί μόνο περίοδο), μειονεκτήματα τά ὁποῖα κυρίως ἐπισήμανε ἡ ἀρνητική κριτική. Ὅμως οἱ ἀδυναμίες του εἶναι σύμφυτες μέ τόν ἄνθρωπο Παπαδιαμάντη, πού οὔτε τίς δεσμεύσεις εὔκολα ἔστεργε οὔτε ποτέ ἔβαλε σέ τάξη τή μόνιμα ἀτημέλητη ἐμφάνισή του. Ἔτσι, ἄν ἔλειπαν οἱ «ἀδυναμίες» αὐτές, δέν θά ἔγραφε πιά ὁ Παπαδιαμάντης. Ἐκτός ἀπό τά τρία πρῶτα μυθιστορήματα ὁ Παπαδιαμάντης ἔγραψε, σέ διαφορετικά χρονικά διαστήματα, τίς ἑξῆς νουβέλλες: «Χρῆστος Μηλιόνης» (1885), «Οἱ Χαλασοχώρηδες» (1892), «Βαρδιάνος στά Σπόρκα» (1893), «Ἡ φόνισσα» (1903), καί «Τά ρόδινα ἀκρογιάλια» (1907-8). Ἡ παραγωγή διηγημάτων του ἀρχίζει τόν Δεκέμβριο τοῦ 1887 μέ τό «Χριστόψωμο», συνεχίζεται καθ᾽ ὅλη τή ζωή του ἀδιάλειπτη καί σταματᾶ μέ τό διήγημα «Ὁ ἀντίκτυπος τοῦ νοῦ» πού τό ἔγραψε ἄρρωστος, λίγες μέρες πρίν πεθάνει, τόν Δεκέμβριο τοῦ 1910. Ἡ διαίρεση τῶν διηγημάτων του ἀνάλογα μέ τό περιεχόμενο καί τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τους εἶναι δύσκολη, διότι τά χαρακτηριστικά αὐτά εἶναι σέ γενικές γραμμές ἀνάμεικτα ἀπό τά πρῶτα ὥς τά τελευταῖα ἔργα του - μέ ἐξαίρεση τά τρία μυθιστορήματα, στά ὁποῖα ὑπάρχει κάποια διαφοροποίηση. Παντοῦ συναντοῦμε ταυτόχρονα ἠθογραφικά, κοινωνικά, λυρικά καί ρεαλιστικά στοιχεῖα. Σ᾽ ὅλα τά ἔργα του εἶναι ὥριμος. Κατά τήν εὔστοχη φράση του Τέλλου Ἄγρα «εἶχε μπεῖ στή θάλασσα, ἀφοῦ πρῶτα ἔμαθε νά κολυμπᾶ». Ἀπό τό πλῆθος τῶν ἔργων του σημειώνουμε ὁρισμένα μόνον ἀντιπροσωπευτικά: «Μία ψυχή» (1891), «Φτωχός ἅγιος» (1891), «Στό Χριστό στό 44 Eκ ΒαθEων Κάστρο» (1892), «Βαρδιάνος στά σπόρκα» (1893), «Λαμπριάτικος ψάλτης» (1893), «Πατέρα στό σπίτι» (1894), «Ὁ ξεπεσμένος δερβίσης» (1895), «Ὄνειρο στό κῦμα» (1905), «Ἀπόλαυσις στή γειτονιά» (1900), «Ὑπό τήν βασιλικήν δρῦν» (1901), «Ἄνθος τοῦ γιαλοῦ» (1906), «Τό μοιρολόγι τῆς φώκιας» (1908), μέ τήν ἔντονη μουσικότητα καί τή λαμπρή σκηνοθεσία, τό ὁποῖο ὁ Ζάν Μωρεάν θεωροῦσε ἀριστούργημα τῆς παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ἡ γλῶσσα τοῦ Παπαδιαμάντη εἶναι ἐντελῶς προσωπική. Στήν ἀφήγηση χρησιμοποιεῖ τήν καθαρεύουσα, ἀνάμεικτη ὅμως μέ πολλά στοιχεῖα τῆς δημοτικῆς. Στούς διαλόγους χρησιμοποιεῖ τήν ὁμιλούμενη λαϊκή γλώσσα μέ ὅλους τούς ἰδιωματισμούς καί τίς ἰδιομορφίες τῆς προφορᾶς τῶν διαλεγομένων προσώπων. Στίς περιγραφές -κυρίως- μιά αὐστηρή ἀλλά κάθε ἄλλο παρά κρύα καθαρεύουσα. Ἡ «Ἀποσώστρα» μόνον, διήγημα πού δημοσιεύθηκε στό 1905 στό «Νουμά« εἶναι γραμμένη ὁλόκληρη στή δημοτική, τήν ὁποία κατεῖχε καί χειριζόταν ἄριστα. «Αὐτός ὁ «πτωχαλαζών, ὁ τράφων ἀλλοκόΤό σπίτι πού ἔζησε καί πέθανε τους ἰδέας», εἶχε τήν ...ἀλλόκοτην ἰδέα νά ξέρει τή δημοτική περίὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης. φημα καί νά τή γράφει θαυμάσια...» (Κ. Βάρναλης). Καί τό περίεργο καί ἀντιφατικό εἶναι ὅτι, ἐνῶ δέν τόν θεωροῦσαν ἀντίπαλό τους οἱ δημοτικιστές, οἱ καθαρολόγοι δέν τόν χρησιμοποιοῦσαν γιά ἐπιχείρημά τους. Ὁ ἴδιος πάντως ἔμεινε ἔξω ἀπό τή γλωσσική διαμάχη. Θεωρεῖ βέβαια τή γλώσσα τοῦ Ψυχάρη ὡς «στρεβλωτικόν ἰδίωμα» ἑνός ξένου ἀριστοκράτη πού θέλει νά ἐπιβληθεῖ ὡς «διδάσκαλος ὁλοκλήρου ἔθνους», ἀλλά ἀπό τήν ἄλλη κακίζει τούς καθαρευουσιάνους τῆς ἐποχῆς του γιά τήν ὑπερβολική προσκόλλησή τους στήν ἀρχαΐζουσα. Ὁ Παπαδιαμάντης, ὅσο ζοῦσε, δέν τύπωσε κανένα βιβλίο του. Μετά τό θάνατό του ὅμως τά ἔργα του κυκλοφόρησαν σέ πολλές ἐκδόσεις καί ἐξακολουθοῦν νά ἐκδίδονται. Ὁ χρόνος δέν μείωσε τό ἐνδιαφέρον γι᾽ αὐτά, παρόλη τή δυσκολία τῆς γλώσσας του καί τόν ἐξοβελισμό τους ἀπό τά σημερινά σχολικά ἐγχειρίδια. Ἀντί νά ξεθωριάσει μέ τό πέρασμα τοῦ καιροῦ γίνεται ὁλοένα πιό ζωντανός καί ἀγαπητός. Ἀκολούθησε στή νεοελληνική λογοτεχνία μιά ἰδιαίτερη τροχιά χωρίς νά μιμηθεῖ ὁ ἴδιος κανένα καί χωρίς νά βρεῖ ἡ τέχνη του συνεχιστές. Βλέποντας τά ἐγκόσμια μέ τό βάθος τῆς προοπτικῆς τῆς αἰωνιότητας κατόρθωσε καί συνέζευξε τόν ἀσκητισμό τῆς ᾽Ορθοδοξίας μέ τήν ὀμορφιά τῆς ἀρχαιότητας, τόν κόσμο τῆς ψυχῆς μέ τόν κόσμο τῶν αἰσθήσεων, τή δύναμη τοῦ πνεύματος μέ τήν ἀδυναμία τοῦ σώματος, τήν ἀρχοντική ἀξιοπρέπεια μέ τή φτωχή ζωή, τούς ἀνοιχτούς ὁρίζοντες τῆς τέχνης μέ τούς μικρόκοσμους πού περιγράφει, τό βυζαντινό μυστικισμό μέ τήν ψυχική τρυφεράδα, τήν ἐλευθερία τοῦ πνεύματος μέ τά ἀσφυκτικά δεσμά τῆς βιοπάλης. Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ὑπῆρξε γιά τά νεοελληνικά γράμματα ἕνας ταλαντοῦχος ἀπόλυτα γνήσιος καί ἀληθινός· ἕνας κλασικός. Εκ ΒαθΕων 45 Ἀπό τήν τοπική μας παράδοση ἔθιμα ἀποκριᾶς τοῦ Παπαλαζάρου Ἰωάννη, Ἐκπαιδευτικοῦ Ἡ Ἀποκριά, τό Σαββατοκύριακο τῆς Τυροφάγου πιό συγκεκριμένα, εἶναι γνωστή στό πανελλήνιο γιά τίς καρναβαλικές ἐκδηλώσεις καί ἡ Καθαροδευτέρα γιά τόν χαρταετό της. Στά ὀρεινά κυρίως χωριά τῆς περιοχῆς μας οἱ δύο λαϊκές γιορταστικές ἐκδηλώσεις μᾶς ἦταν ἄγνωστες τουλάχιστον μέχρι τή δεκαετία τοῦ ᾽50. Μορφές καρναβαλικῶν ἀμφιέσεων εἴχαμε μόνο πρός τό τέλος τοῦ Δωδεκαημέρου, τό διήμερο τῶν Φώτων, ἐνῶ τά σχετικά μέ τό πέταγμα τοῦ χαρταετοῦ, τά μυστικά καί τήν τεχνική τους, τά μάθαμε ἀπό τούς δασκάλους μας στά σχολεῖα καί μαζί τους ἐπιχειρούσαμε καμιά φορά νά τόν πετάξουμε. Ἡ κυρά Σαρακοστή Ἔτσι θέλει ὁ λαϊκός ζωγράφος τήν κυρά-Σαρακοστή. Χωρίς στόμα γιατί εἶναι περίοδος νηστείας. Μέ χέρια σταυρωμένα ἀπό τίς πολλές προσευχές. Μέ ἑφτά πόδια, ἕνα γιά τήν κάθε ἑβδομάδα τῆς Σαρακοστῆς. Γιά μᾶς Ἀποκριά σήμαινε: βραδιά τῆς συγνώμης, ἐν ὄψει τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, ἀρχή τῆς νηστείας καί καθαριότητα γενική τήν Καθαροδευτέρα. Ἡ νηστεία ἀπό τό κρέας -σιγά τό κρέας πού τρώγαμε δηλαδή- εἶχε ἀρχίσει ἀπό τήν προηγούμενη Κυριακή τῶν Ἀπόκρεω. Τήν ἑβδομάδα πού μεσολαβοῦσε μέχρι τήν Κυριακή τῆς Τυροφάγου τρώγαμε γαλακτερά καί αὐγά. Γι᾽ αὐτό καί τό τραπέζι τῆς Κυριακῆς αὐτῆς, γιά μεσημέρι καί βράδυ, εἶχε πίτες μέ τυρί, ξινόγαλα καί αὐγά. Πρίν φτάσουμε ὅμως στό βραδινό τραπέζι τῆς Κυριακῆς, ἀξίζει νά σχολιάσουμε τίς ἐπισκέψεις τῆς συγχώρησης, πού ἀποτελοῦν τήν κορυφαῖα ἀνθρώπινη, κοινωνική καί χριστιανική ἔκφραση τῆς ἀγάπης, τοῦ σεβασμοῦ, τῆς ἀλληλοαποδοχῆς, τῆς σύσφιγξης τῶν συγγενικῶν καί φιλικῶν δεσμῶν, ἐν ὄψει τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς καί τοῦ Θείου Πάθους. 46 Eκ ΒαθEων Τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς ἀνταλλάσσονταν οἰκογενειακές, καί φιλικές ἐπισκέψεις γιά νά ἀνταλλαγοῦν «συγγνώμες» μεταξύ οἰκογενειῶν, τῶν μικρότερων ἀπό τούς μεγαλύτερους, ἐδῶ τά βαφτιστικά φιλοῦσαν ἀπαραίτητα τό χέρι τῶν νονῶν, γιά ὅ,τι εἶναι δυνατόν, ἐν λόγῳ, ἔργῳ ἤ διανοία, νά ἔχει διαταράξει τίς ἀνθρώπινες σχέσεις. Εἶχαν μεγάλη σημασία καί βαρύτητα οἱ ἐπισκέψεις αὐτές στά πλαίσια τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων, ἀλλά καί τῶν κοινωνικῶν ὑποχρεώσεων μέσα στή μικρή κοινωνία τοῦ χωριοῦ. Σχολιάζονταν ποικιλότροπα ὅποιος δέν ἀντάλλασσε συγγνώμη μέ συγχωριανό του πού εἶχε πικράνει. Καί ὁ ἴδιος, νιώθοντας βάρος στή συνείδησή του γιά αὐτή του τήν παράλειψη, δέν πήγαινε νά μεταλάβει. Κατά τίς ἐπισκέψεις προσφέρανε καί συμβολικά δῶρα, κάποιο φροῦτο τῆς ἐποχῆς, συνήθως πορτοκάλια ἤ μπισκότα ἤ κουλουράκια. Οἱ γονεῖς παίρνανε μαζί τους καί τά παιδιά γιά νά βλέπουν, νά ἀκοῦν καί νά μαθαίνουν. Τά παιδιά τά φιλοδώριζαν μέ κέρματα, πεντάρες, δεκάρες καί εἰκοσάρες τῆς ἐποχῆς κι αὐτά τά κάνανε ἀρμαθιά σέ κόκκινη κλωστή, γιά νά τά ἐπιδείξουν τή Δευτέρα σέ συνομηλίκους τους καί νά παινευτοῦνε ποιός ἔχει περισσότερους καί καλύτερους συγγενεῖς. Μόλις συγκεντρωνόταν ἡ οἰκογένεια στό σπίτι, παίζαμε τό παιχνίδι τοῦ βρασμένου αὐγοῦ. «Ἀμκα» τό λέγαμε στό χωριό μας, πιθανόν ἀπό τήν ἀναφώνηση ἀμ! πού κάναμε ὅταν πρόκειται νά χάψουμε κάτι μέ τό στόμα μας στόν ἀέρα. Στήν Ἔδεσσα καί στά γύρω χωριά ἀπό αὐτή τό λένε «Λάμκα». Ὁ παππούς ἤ ὁ πατέρας ἔδενε ἕνα σφιχτοβρασμένο καί ξεφλουδισμένο αὐγό μέ γερή μάλλινη κλωστή στήν ἄκρη μιᾶς ρόκας γνεσίματος καί τό περιέφερε μπροστά ἀπό τά ἀνοιχτά στόματα τῶν παιδιῶν καί τῶν ἐγγονῶν πού ἦταν καθισμένα ὁλόγυρα, μέ τά χέρια πίσω. Ὅποιος κατάφερνε νά τό χάψει, ἦταν ὁ τυχερός τοῦ σπιτιοῦ. Στήν Καρυώτισσα τό ἔθιμο γίνεται «γιά νά κλείσ᾽ ὁ στόμας», ὅπως λένε οἱ παλιοί, γιατί σ᾽ ὅλη τή Σαρακοστή μέχρι τό Πάσχα πρέπει νά προσέχουμε καί τί θά τρῶμε καί τί θά λέμε. Τά τσόφλια τοῦ αὐγοῦ τά τυλίγαμε σέ ἕνα μαντήλι καί πιστεύαμε ὅτι φυλακίσαμε ἐκεῖ τίς ψεῖρες, τούς ψύλλους καί τούς κοριούς πού μᾶς τυραννήσανε ὅλη τή χρονιά. Ὅταν νύχτωνε γιά καλά πηγαίναμε καί τά ἀδειάζαμε στήν αὐλή κάποιου σπιτιοῦ πού εἶχε ὄνομα χωρίς δεύτερό του στό χωριό. Ὑπῆρχαν λ.χ. 4-5 ὀνόματα συγχωριανῶν μας, ὅπως Σεραφείμ, Ἐλεονόρα, Γαβριήλ κ.ἄ. πού ἦταν μοναδικά στό χωριό καί σ᾽ αὐτούς παραπέμπαμε ὅλα τά ἐνοχλητικά ἔντομα τῆς χρονιᾶς. Τήν Καθαροδευτέρα ὅλες οἱ νοικοκυρές τοῦ χωριοῦ ἔβγαζαν στήν αὐλή καί καθάριζαν ὅλα τά ξύλινα βαρέλια (κάτσες), τά ἀγγεῖα καί τά δοχεῖα τοῦ σπιτιοῦ «ἀπό πάσης κηλίδος», κρεάτων, γάλακτος καί τυριῶν. Εκ ΒαθΕων 47 Ἀπό τήν Καθαροδευτέρα ἄρχιζε καί ἡ μεγάλη νηστεία τῆς Σαρακοστῆς πού τήν τηρούσαμε μικροί καί μεγάλοι, ὡς ἔθιμο, ὡς θρησκευτική ἀνάγκη καί ὡς δυνατότητα οἰκονομική, ἤ καί γιά ὅλα αὐτά μαζί, ἄν θέλετε καί ἡ ἐπιλογή μας ἦταν αὐτονόητη καί ἐνσυνείδητη καί ὄχι ἐπιβεβλημένη. Μερικές γυναῖκες τοῦ χωριοῦ κρατοῦσαν τά «τρίμερα». Ἦταν τριήμερη ἀποχή ἀπό κάθε φαγώσιμο, μόνο λίγο νεράκι πίνανε γιά νά μήν ἀφυδατωθοῦν. Πολύ δύσκολη ἀπόφαση γιά νά τά βγάλει κανείς πέρα. Ἀρκετές πάντως ἀκολουθοῦσαν τό ἔθιμο, ὡς προσωπικό τους τάμα. Στή διάρκεια τῆς νηστείας τρώγαμε ὄσπρια, τουρσιά, χορταρικά, λάπατα (ζελέδες), ραδίκια, τσουκνίδες, πατάτες καί πίτες μέ χόρτα. Ἀπό τά ἔθιμα τῆς Ἀποκριᾶς, τίς ἐπισκέψεις γιά τή συγγνώμη καί τή συγχώρηση, ὅπως καί τό παιχνίδι τοῦ βρασμένου αὐγοῦ (τῆς ἄμκας) τά συναντοῦμε σέ πολλά μέρη τῆς Ἑλλάδας καί ἀναφέρονται ἀπό πολλούς λαογράφους-ἐρευνητές, γεγονός πού μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι τά περισσότερα λαϊκά μας ἔθιμα ἔχουν διαχρονικότητα, κοινή προέλευση καί μέ παραλλαγές τους τά βρίσκουμε σέ ὅλη τήν ἑλληνική ἐπικράτεια. Ὡς πανελλήνια ἔθιμα τά περιγράφει ὁ πατέρας τῆς ἑλληνικῆς λαογραφίας Γεώργιος Μέγας1. Μέ τή γειτονική μας Φλώρινα2 ἔχουμε σχεδόν ἀπαράλλακτο τελετουργικό. Τά ἴδια ἔθιμα συναντοῦμε νά τελοῦνται καί στήν Ἤπειρο3, ὅπου τό ἔθιμο τῆς ἄμκας ἤ λάμκας τό λένε χάψαρη. Στό Ρουμλούκι4 (Ἀλεξάνδρεια) τήν ἄμκα τή λένε «χάσκα». Στήν Ἠλεία5 καί χάσκα καί χάψαρο. Στό Δῆμο Συκεῶν (Θεσσαλονίκη)6, ἀπό μιά θαυμάσια σχολική ἔκδοση πληροφορούμαστε γιά τό ἔθιμο τοῦ χάσκα. Τό ἔθιμο νά ἀλληλοσυγχωροῦνται οἱ μαλωμένοι συγγενεῖς καί φίλοι τό βράδυ τῆς Ἀποκριᾶς τό συναντοῦμε καί στά Γιαννιτσά7. Τό ἴδιο βράδυ, στόν Συνοικισμό τῶν Καρυωτῶν (τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας) τῶν Γιαννιτσῶν, τηροῦνταν δύο ἔθιμα, ἰδιαίτερα γραφικά καί ἐπεισοδιακά, τό «καλίγωμα» καί τά «περιέλια»8. Ἄν κάποιος νέος εἶχε βάλει στό μάτι μιά κοπελιά, τό βράδυ τῆς Ἀποκριᾶς πολιορκοῦσε τό σπίτι της μέ αὐτοσχέδιες ντουφεκιές καί μέ εἰδική φρασεολογία ζητοῦσε τό χέρι της, τήν ὑπόσχεσή της, τό καλίγωμά της. Τά περιέλια ἦταν περιπαικτικοῦ περιεχομένου ἔθιμο, ἀφοῦ παρέες ἀνδρῶν διακωμωδοῦσαν, σατίριζαν καί καυτηρίαζαν, συμπεριφορές, ἐπιπολαιότητες καί ἀπροσεξίες φίλων τους, προσέχοντας νά μήν τούς προσβάλλουν, χωρίς νά τά καταφέρνουν πάντοτε. Ὑποσημειώσεις 1. Μέγας Γ. Ἀ.: «Ἑλληνικές γιορτές καί ἔθιμα τῆς λαϊκῆς λατρείας» σελ. 116 καί 120. 2. Μέλλιος Λάζαρος: «Λαογραφικά Φλωρίνης-γιορτές» σελ. 40. 3. Πάντος Χρῆστος: «ΓΚΡΙΜΠΟΒΟ - Ἱστορία, Λαογραφία» σελ. 417. 4. Πανταζόπουλος Δημ.: «Τ᾽ ἀντέτια μας» σελ. 275. 5. «ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ» ἐφημ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». 6. 4ο Δημ. Σχολεῖο Συκεῶν: «Θυμάσαι, παππού; Θυμάσαι, γιαγιά;» σελ. 30. 7. Πασχούδη Μαρία: «Καρναβάλι: Ἕνα δῶρο ἀπό τόν ἄνθρωπο στόν ἑαυτό του» ἄρθρο: περιοδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ» τ. 30. 8. Μανούδης Ἀθανάσιος: «Ἔθιμα Ἀποκριᾶς» ἄρθρο: περιοδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ» τ. 42. 48 Eκ ΒαθEων Βιβλιοπροτασεις Ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας καί τό Δημοτικό Τραγούδι του Συγγραφική ἐργασία - ἐπιμέλεια ἔκδοσης: Μαρία Χρ. Πασχούδη Ἔκδοση: Ἱστορική - Λαογραφική ἑταιρεία «Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ» Ὁ Μακεδονικός Ἀγῶνας ἐνέπνευσε, καί ἐμπνέει, τούς Πανέλληνες, κυρίως δέ τούς Μακεδόνες πού ἀναζητοῦν τήν ἱστορία του καί στίς πλέον λεπτές πτυχές του. Νέοι ἐρευνητές προωθοῦν τήν γνώση μας γιά τήν ἐποποιΐα τῶν Μακεδόνων. Συνεχίζουν τό ἔργο τῶν παλαιοτέρων Μακεδόνων, πού ἔγραψαν γι᾽ αὐτόν καί ἔγραψαν μέ συνείδηση ὑποχρεώσεως πρός τήν Μακεδονία. Καί θά συνεχίζεται ἡ καταγραφή τῶν γεγονότων καί θά ἀνεβαίνουν στό εἰκονοστάσι τοῦ Γένους οἱ θρυλικοί πρωταγωνιστές του καί ὁ ἁπλός ἀγωνιστής λαός, πρόκριτοι, ἱερεῖς, δάσκαλοι. Πρωτομάστορες στήν μελέτη τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα ἡ γεραρά Ἑταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν, μακριά καί πέρα ἀπό ἐθνικισμούς, ἀπό κοντά καί οἱ ἐπιστημονικοί σύλλογοι τῆς μακεδονικῆς περιφερείας, ὅπως ὁ πολυδημιουργικός «Φίλιππος» τῶν Γιαννιτσῶν μέ τά ἄξια μέλη του, πού ἀγωνίζονται καί ἀγωνιοῦν γι᾽ αὐτήν τήν Γῆ τῶν προγόνων. Ἄλλωστε, στό ἐνδιαφέρον του ὀφείλεται καί ἡ παροῦσα ἔκδοση. Συγγραφέας της ἡ κ. Μαρία Πασχούδη, φιλόλογος-καθηγήτρια τοῦ 2ου Γενικοῦ Λυκείου Γιαννιτσῶν, πού ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα λαμπροῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὄχι μόνον στήν σχολική διαδικασία, ἀλλά διακρινόμενη καί γιά τήν φροντίδα νά ἀναδειχθεῖ ἡ ἱστορία τῶν Γιαννιτσῶν, δραστηριοποιούμενη ἐναργῶς στόν «Φίλιππο», καί ὑπεύθυνη συντάξεως τοῦ ὑποδειγματικοῦ ὁμώνυμου περιοδικοῦ του. Ἡ κ. Μ. Πασχούδη μέ τό βιβλίο της δίδει μία περιεκτική ἱστορία τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα καί τήν συνδυάζει μέ τά δημοτικά τραγούδια μέ τά ὁποῖα ἡ λαϊκή καί ἀνώνυμη - μοῦσα τραγούδησε πρόσωπα καί γεγονότα τοῦ ἀγώνα αὐτοῦ. Ὁ κ. Ἀπ. Τσέρνος, ἐκπαιδευτικός καί μουσικός, ἀναζήτησε τρόπους καί μέσα νά καταγράψει αὐτά τά τραγούδια. Ἕνας ἀπό τούς τρόπους ἡ σεβάσμια Μακεδόνισσα, κ. Μαρία Παπακαρμέζη, ἡ ὁποία, ὡς γράφει, ὁ κ. Τσέρνος, «εἶχε βαθιά χαραγμένα καί ἀνεξίτηλα στή μνήμη της τά λόγια καί τή μουσική τῶν τραγουδιῶν, μέ τόση ἀγάπη τά εἶχε φυλαγμένα στήν καρδιά της». Εκ ΒαθΕων 49 Ἡ κ. Μ. Πασχούδη παραθέτει τά δημοτικά τραγούδια καί ἡ παράθεσή τους συνοδεύεται ἀπό σύντομη αἰσθητική ἀνάλυση, κατανοητή καί στόν ἁπλό ἀναγνώστη, μαζί μέ τήν ἱστορική πλαισίωση, μέ ἕνα λόγο, δηλ., γιά τό πρόσωπο καί τό γεγονός πού δημιούργησαν τό καθένα ἀπό αὐτά: γιά τήν Μακεδονία, τούς Καπετάνιους (Γιώργης-Γιαγκλῆς, καπετάν Ναούμης, Παῦλος Μελᾶς, Γαρέφας, κ.ἄ.), τόν ἀγώνα στόν βάλτο, τόν «ἀδυσώπητο καί σκληρό», μέ τούς γενναίους του, τόν Μπουκουβάλα, τόν Τέλλο Ἄγρα, τόν Παπατζανετέα, τό στοιχεῖο τοῦ βάλτου, τόν σλαβόφωνο Ραμπό Μακεδόνα καπετάν Γκόνο, τόν Τσόντο Βάρδα, τόν Ρέμπελο, τούς Κρητικούς ἀγωνιστές, τόν Κατεχάκη, τόν Καραβίτη, κ.ἄ. Στήν Μακεδονία ἀνέβηκαν γιά νά τήν ὑπερασπισθοῦν, πλήν τῶν Κρητικῶν, καί Μανιάτες πολέμαρχοι. Ἀλλά στήν συνείδησή μας πρῶτοι καί ἀξεπέραστοι οἱ ἀνώνυμοι Μακεδονομάχοι καί ἡ Ἐκκλησία μέ ἄξιους δεσποτάδες, πρόμαχους τῆς Μεγάλης Ἰδέας τοῦ Γένους καί οἱ ἱερεῖς, ξωμάχοι τῆς μακεδονικῆς ὑπαίθρου. Ὁ π. Σταῦρος Πατσαβούδης, ἐκπαιδευτικός, προσέθεσε στήν ὡραία αὐτή ἔκδοση κείμενο γιά τήν προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στόν Μακεδονικό Ἀγώνα, θυμίζοντας ἡρωϊκές ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς, τόν Γερμανό Καραβαγγέλη στήν Καστοριά, τόν Φώτιο Καλπίδη στήν Κορυτσά, τόν ἱεροεθνομάρτυρα Χρυσόστομο Καλαφάτη, ἔπειτα Σμύρνης (†1922), τόν Στέφανο Δανιηλίδη στήν Ἔδεσσα κ.ἄ. Ὅλοι τους Γενναῖοι. Τό βιβλίο τῆς κ. Μ. Πασχούδη κλείνει μέ τόν ἐπίλογο καί τά Λόγια Ψυχῆς: ἐξήγηση γιατί γράφηκε αὐτό τό βιβλίο, πού εἶναι: νά διαφυλάξουμε τήν ἱστορική συνέχεια καί νά μή προδώσουμε τήν ἱστορική μνήμη. Στούς συντελεστές τοῦ βιβλίου, καί εἶναι ἀρκετοί, ὅλοι μεγάλα καί μικρά τέκνα τῶν Γιαννιτσῶν, ἀξίζει ὁ δίκαιος ἔπαινος. Ἀθανάσιος Ἐ. Καραθανάσης, Καθηγητής Α.Π.Θ. - Κυκλοφορεῖ Σκέψεις βασισμένες στόν λειτουργικό πλούτο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς Στό πολύ σημαντικό αὐτό βιβλίο τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ περιλαμβάνονται 26 ὁμιλίες πού ἑρμηνεύουν σπουδαῖα λειτουργικά θέματα τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ὁ λόγος τοῦ Σεβασμιωτάτου οἰκοδομεῖ, κατανύσει καί ἐνισχύει τόν ἀγωνιζόμενο Ὀρθόδοξο Χριστιανό στόν προσωπικό του πνευματικό ἀγώνα. Τό βιβλίο διατίθεται ἀπό τό Βιβλιοπωλεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας (Τηλ. 23810 25258) καί τίς ἐκδόσεις Μυγδονία (2310 231 556). 50 Eκ ΒαθEων ΤΑ ΕΝ ΟΙΚΩ ΕΟΡΤΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Μέ λαμπρότητα τελέσθηκε καί φέτος ἡ δεύτερη μεγάλη πανήγυρη τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό Ναό μας. Συγκεκριμένα τήν Κυριακή 5 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε πανηγυρικός ἑσπερινός προεξάρχοντος τοῦ ἱεροκήρυκος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας ἀρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Πλίσκα, ἐνῶ ἀνήμερα στό ἱερατικό συλλείτουργο προεξάρχων ἦταν ὁ ἱεροκήρυκας τῆς Μητροπόλεώς μας ἀρχιμανδρίτης Νικόδημος Κανσίζογλου. Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας τελέσθηκε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἱεροῦ Εὐχελαίου. Σέ ὅλες τίς ἀκολουθίες παρευρέθηκε πλῆθος κόσμου καθώς καί τοπικοί ἄρχοντες. ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΠΙΚΟΥ ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Τήν Τετάρτη 8 Δεκεμβρίου 2010, στά πλαίσια τῶν δραστηριοτήτων τοῦ τοπικοῦ φιλοπτώχου ταμείου, πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση μέ κεντρική ὁμιλήτρια τήν πρεσβυτέρα Στέλλα Πλευράκη καί μέ θέμα: «Ἡ πνευματική προετοιμασία γιά τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων». Τήν ἐκδήλωση ὀργάνωσε καί χαιρέτησε ὁ ὑπεύθυνος τοῦ Φιλοπτώχου Ταμείου π. Νεκτάριος Ταρασίδης, ἐνῶ ὁ κόσμος γιά μιά ἀκόμη φορά στήριξε μέ τήν παρουσία του καί ἐνίσχυσε τίς προσπάθειες πού γίνονται στό φιλανθρωπικό τομέα. Εκ ΒαθΕων 51 ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΣΤΟ ΓΕΥΜΑ ΑΓΑΠΗΣ Το Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010, το Αλεξάνδρειο Δημοτικό Ωδείο και η ΔΕΠΑ Γιαννιτσών, θέλοντας να στηρίξουν τη λειτουργία του γεύματος αγάπης του Ναού μας, πραγματοποίησαν μουσική εκδήλωση στην αίθουσα στου πνευματικού κέντρου του Δήμου μας. Η εκδήλωση περιελάμβανε παρουσίαση από όλα σχεδόν τα βασικά μουσικά σύνολα του ωδείου, ενώ η συμφωνική ορχήστρα με μαέστρο τον κ. Σγούρα Ιωάννη έκλεισε το πρόγραμμα αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις. Το γεύμα αγάπης, για ακόμη μία φορά, ευχαριστεί τους διοργανωτές και τους συμμετέχοντες για την έμπρακτη εκδήλωση των φιλάνθρωπων αισθημάτων τους προς το έργο αυτό. ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ Στά πλαίσια τῶν κατηχητικῶν συνάξεων πραγματοποιήθηκε χριστουγεννιάτικη ἐκδήλωση, τήν Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2010, ἀπό τά παιδιά ὅλων τῶν βαθμίδων τῶν κατηχητικῶν τῆς ἐνορίας μας. Ἡ ἐκδήλωση πραγματοποιήθηκε στήν κατάμεστη αἴθουσα πολλαπλῶν χρήσεων, πού παραχώρησε στήν ἐνορία μας γιά τόν σκοπό αὐτό, τό σχολικό συγκρότημα τοῦ 3ου καί τοῦ 9ου Δημοτικοῦ σχολείου Γιαννιτσῶν. Παιδικές φωνές μέ ποιήματα, τραγούδια, σκέτς καί διηγήματα μετέφεραν σέ μικρούς καί μεγάλους τό χαρμόσυνο μήνυμα τῆς γεννήσεως τοῦ Θεανθρώπου. Τήν ἑορτή ἔκλεισε ὁ προϊστάμενος τοῦ Ἱ. Ναοῦ π. Ἰωάννης Σπυρίδης, ὁ ὁποῖος τόνισε τήν ἀνάγκη νά ἑορτάσουμε πνευματικά τά Χριστούγεννα μέ ἐκκλησιασμό καί τήν συμμετοχή μας στήν Θ. Εὐχαριστία. 52 Eκ ΒαθEων ΤΑ ΠΑΤΡΟΠΑΡΑΔΟΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ Γιά μιά ἀκόμη φορά καί κρατώντας τήν παράδοση ἐτῶν, τά παιδιά τῶν κατηχητικῶν συνάξεων, τό ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων, γύρισαν τίς γειτονιές τῆς ἐνορίας καί τραγούδησαν μέ παλμό καί ζωντάνια χριστουγεννιάτικα κάλαντα ἀπό διάφορες περιοχές τῆς πατρίδος μας. Τίς βραδινές ὧρες ἐπισκέφθηκαν τό οἰκοτροφεῖο «ΕΠΟΧΗ» καί μέ ἰδιαίτερη χαρά καλάντησαν καί τραγούδησαν μαζί μέ τούς τρόφιμους τοῦ οἰκοτροφείου. Ἀργά τό βράδυ ἡ χαρούμενη παρέα τῶν παιδιῶν ἐπισκέφθηκε τό ἐπισκοπεῖο στήν Ἔδεσσα γιά νά μεταφέρει τό χαρμόσυνο μήνυμα τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου στόν Μητροπολίτη μας, ἀλλά συγχρόνως νά πάρουν τήν εὐχή καί εὐλογία του. Ὁ Σεβασμιώτατος ἀφοῦ ἄκουσε τά κάλαντα, κέρασε πνευματικές καί ὑλικές εὐλογίες τούς νέους τονίζοντας ὅτι ἡ Μητρόπολη θά εἶναι πάντοτε ἀνοιχτή γιά καθέναν ἀπό αὐτούς. ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟ Ἡ Συνοδική Ἐπιτροπή Νεότητας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τήν Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2010 πραγματοποίησε χριστουγεννιάτικη ἐκδήλωση στήν Ἀθήνα γιά τήν βράβευση τῶν διακριθέντων στό διαγωνισμό «Νέοι-Ἐκκλησία-Πολιτισμός» πού πραγματοποιήθηκε τόν περασμένο Μάϊο σέ ἕξι περιφέρειες τῆς ᾽Εκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (Ἀθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Πάτρα, Μεσολλόγι, Ξάνθη). Στό διαγωνισμό, συμμετεῖχαν πάνω ἀπό 3.000 ἔφηβοι καί νέοι πού διαγωνίσθηκαν ἀτομικά στή λογοτεχνία καί στά εἰκαστικά καί ὁμαδικά ὡς χορωδίες, ἐνῶ συμμετεῖχαν καί παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα. Εκ ΒαθΕων 53 Στόν καλλιτεχνικό διαγωνισμό συμμετεῖχε ἀπό τήν ἐνορία μας ἡ Θεσσαλονικιοῦ Μαρία ἡ ὁποία καί ἔλαβε τιμητική διάκριση γιά τό ἔργο ζωγραφικῆς της. Μεταξύ τῶν βραβευθέντων ἦταν ἐπίσης καί τό παραδοσιακό χορευτικό τῆς ἐνορίας μας ὑπό τήν καθοδήγηση τῶν χοροδιδασκάλων κ. Μάγγου Χριστίνας, κ. Κυριαζή Θεοχάρη καί κ. Γουργούλα Δέσποινας. Τά τιμητικά βραβεῖα καί διπλώματα ἀπένειμε ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμος παρουσία Μητροπολιτῶν τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκλησίας καί πλήθους κόσμου. Ἡ τελετή βράβευσης καί ἡ μουσική ἐκδήλωση ἔγινε στό ἀμφιθέατρο τοῦ σταδίου Εἰρήνης καί Φιλίας «Μελίνα Μερκούρη». ΝΕΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ ΕΠΙΤΡΟΠΟΙ Μέ ἐντολή τῆς Ἱ. Μητροπόλεως κάθε τριετία ἀλλάζουν τά πρόσωπα πού διακονοῦν στούς ναούς ὡς μέλη τῶν ἐκκλησιαστικῶν συμβουλίων. Μέ πρόταση τοῦ προϊσταμένου τοῦ Ναοῦ μας, νέοι ἐκκλησιαστικοί σύμβουλοι ἀνέλαβαν ἀπό 1ης Ἰανουαρίου οἱ: κ. Τσουκτορίδης Λεωνίδας, κ. Σεμερτζίδης Σταῦρος, κ. Κεχαγιᾶς Ἰωάννης καί κ. Τζεβελέκης Δημήτριος. Σέ κοινή συνάντηση πού πραγματοποιήθηκε, μέ τούς παλαιούς καί τούς νέους ἐπιτρόπους, ἔγινε ἡ κοπή τῆς πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας, ὅπου ἀνταλλάχτηκαν εὐχές ἀπό τούς ἀπερχόμενους καί τούς νεοδιορισθέντες ἐπιτρόπους. Τό περιοδικό μας εὔχεται στό νέο ἐκκλησιαστικό συμβούλιο νά ἐργαστεῖ πρός δόξαν Θεοῦ καί πρός ὄφελος ὅλων τῶν πιστῶν τῆς ἐνορίας. ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΩΝ Ἡ ἀγωνία τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν πρόοδο τῶν νέων στήν πνευματική τους ζωή ἔγινε ἀφορμή γιά λειτουργικές, πνευματικές καί διάφορες ψυχαγωγικές συναντήσεις, πού διατηροῦν θερμή τή σχέ- 54 Eκ ΒαθEων ση τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων μεταξύ τους, ἀλλά κυρίως μέ τήν ἐνορία τους καί μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Τό τελευταῖο δίμηνο, στό παρεκκλήσιο τοῦ Ἁγ. Νικολάου τοῦ Πλανᾶ πού βρίσκεται στό πνευματικό κέντρο τοῦ ναοῦ μας, πραγματοποιήθηκαν πέντε κατανυκτικές ἀγρυπνίες, στίς ὁποῖες διακόνησαν καί ἔψαλλαν τά ἴδια τά παιδιά. Ἐπίσης, κατά τήν περίοδο τῶν Χριστουγέννων, ἦρθε στήν ἐνορία μας καί μίλησε σέ σύναξη νέων Λυκείου καί φοιτητῶν ὁ ἱεροκήρυκας τῆς μητροπόλεώς μας καί ἀδελφός τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ, ἀρχιμανδρίτης Ἐφραίμ. Μέσα σέ ἕνα πολύ φιλικό κλίμα, ὁ π. Ἐφραίμ δέχθηκε πληθώρα ἐρωτήσεων καί ἀνέπαυσε τούς νέους μέ τίς ἀπαντήσεις του. Τέλος, τή Δευτέρα 3 Ἰανουαρίου 2011, μέ πρωτοβουλία τῶν ἴδιων τῶν νέων, πραγματοποιήθηκε στό χῶρο τοῦ γεύματος ἀγάπης γιορτινό τραπέζι, ὅπου εὐλογήθηκε καί ἡ καθιερωμένη βασιλόπιτα. Τά παιδιά μέσα σέ ἕνα χῶρο ζεστό καί φιλικό χόρεψαν, ἔψησαν, τραγούδησαν καί ἔπαιξαν, δείχνοντας σέ ὅλους μας ὅτι μποροῦν νά ἐπικοινωνοῦν, νά χαίρονται καί νά ψυχαγωγοῦνται μέσα στήν ἀγκαλιά τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν συνάξεων. ΣΥΝΑΞΗ ΕΘΕΛΟΝΤΡΙΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΜΑΣ Ἡ ἀρχή τοῦ νέου ἔτους ἔγινε εὐκαιρία νά βρε- θοῦν ὅλες οἱ κυρίες πού βοηθοῦν μέ τήν ἐθελοντική προσφορά τους, τίς διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες τοῦ ναοῦ μας. Συγκεκριμένα τήν Πέμπτη 20 Ἰανουαρίου στήν κεντρική αἴθουσα τοῦ ναοῦ πραγματοποιήθηκε ἡ σύναξη ἐθελοντριῶν κυριῶν πού διακονοῦν στό γεῦμα ἀγάπης, στίς αἴθουσες δεξιώσεων ἀλλά καί στήν ἐπιτροπή τοῦ φιλοπτώχου ταμείου. Ὁ προϊστάμενος τοῦ ναοῦ π. Ἰωάννης χαιρέτησε τήν ἐκδήλωση καί ἐπαίνεσε ὅλες τίς κυρίες γιά τό θεάρεστο ἔργο πού προσφέρουν. Ἀκολούθησε ὁμιλία ἀπό τόν ἱεροκήρυκα τῆς μητροπόλεώς μας ἀρχιμανδρίτη Νικόδημο Κανσίζογλου, ὁ ὁποῖος μέ γλαφυρότητα λόγου, παρουσίασε παραδείγματα ἀπό τό γεροντικό πού ἀναδεικνύουν τήν μεγάλη ἀξία τῆς προσφορᾶς καί τῆς διακονίας πρός τόν πλησίον, καθώς καί τόν σωστό τρόπο μέ τόν ὁποῖο πρέπει νά γίνεται αὐτή. Εκ ΒαθΕων 55 ΤΑ ΕΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙ ΝΕΕΣ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΕΣ Τό μήνα Δεκέμβριο στήν Ἱερά Μητρόπολή μας εἴχαμε τήν ἰδιαίτερα χαρά νά εἰσέλθουν στόν ἱερό κλῆρο δύο νέοι, καλλιεργημένοι, πνευματικοί, οἰκογενειάρχες, λαμβάνοντας τό βαθμό τοῦ διακόνου, ἐνῶ τελέσθηκε καί μία ἀκόμη χειροτονία ἑνός διακόνου σέ πρεσβύτερο. Συγκεκριμένα τήν Κυριακή 5 Δεκεμβρίου χειροτονήθηκε ἀπό τό Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ. Ἰωήλ, στόν μεγαλοπρεπή Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου Σκύδρας, ὁ κ. Τσάλμας Χρυσοβαλάντης λαμβάνοντας μέ τό βαθμό τοῦ διακόνου καί τό νέο του ὄνομα «Εἰρηναῖος». Ὁ π. Εἰρηναῖος, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀπόφοιτος τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης, τοποθετήθηκε ὡς διάκονος στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Δημητρίου Ἐδέσσης. Τήν Κυριακή 12 Δεκεμβρίου, ἑορτή τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος, στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό τοῦ Λιποχωρίου τελέσθηκε ἡ χειροτονία τοῦ διακόνου Ραφαήλ Γιουσδένη ἀπό τό Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας. Ὁ νέος κληρικός τοποθετήθηκε στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Κων/νου καί Ἑλένης στό χωριό Δροσερό. Παρόντες στή χειροτονία ἦταν ὁ Δήμαρχος Σκύδρας κ. Χοΐδης, τοπικοί παράγοντες, καθώς καί πλῆθος κόσμου, πού ἦρθαν ἀπό τό χωριό καταγωγῆς τοῦ χειροτονηθέντος, τό Παλαίφυτο, καθώς καί ἀπό τή νέα ἐνορία του. Τέλος τήν Κυριακή 19 Δεκεμβρίου στόν κατάμεστο Ἱερό Ναό Ἁγί- 56 Eκ ΒαθEων ων Νικάνδρου καί Ἰωαννικίου, στήν Ἀριδαία τελέσθηκε ἀπό τό Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας ἡ εἰς διάκονον χειροτονία τοῦ ἀξιότιμου κ. Κούλα Γεωργίου. Ὁ π. Γεώργιος εἶναι ἔγγαμος κληρικός καί διορίσθηκε νά διακονήσει στόν Ἱερό Ναό τῆς χειροτονίας του. Καί στίς τρεῖς χειροτονίες ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ἰωήλ μίλησε κατάλληλα στούς νεοχειροτονηθέντες γιά τό βαθμό τῆς ἱερωσύνης πού λάβανε, εὐχόμενος στήν ἄλλη ζωή νά εἶναι μάρτυρες ὑπερασπίσεως γιά τό πρόσωπό του. Τό περιοδικό μας εὔχεται στούς νέους κληρικούς τῆς μητροπόλεώς μας νά ἀναπαύουν τό Θεό καί νά ἀποτελοῦν ἀγάλματα ἀρετῆς καί πρότυπα μιμήσεως γιά τούς πιστούς. ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ Στίς 22 Δεκεμβρίου, προπαραμονή τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέν- νων, πραγματοποιήθηκε ἡ τελευταία ἱερατική σύναξη τοῦ ἔτους, στήν κεντρική αἴθουσα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως στήν Ἔδεσσα. Ἐπίσημος καλεσμένος ὁμιλητής ἦταν ὁ ὁμότιμος καθηγητῆς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. κ. Γιούλτσης Βασίλειος. Ἡ ὁμιλία του ἦταν ἐμπειρική διήγηση μέ θέμα: «Ἀναζητώντας κρυπτοχριστιανούς στήν Κιλικία». Οἱ ἱερεῖς παρακολούθησαν μέ ἀμείωτο ἐνδιαφέρον τήν ὁμιλία τοῦ καθηγητή, ὁ ὁποῖος τούς ὁδήγησε σέ μονοπάτια δύσβατα τῆς Κιλικίας, παρουσιάζοντας καί ξεσκεπάζοντας τό Χριστιανισμό σ᾽ αὐτήν τήν περιοχή τῆς ἀνατολῆς. Ἡ ἱερατική σύναξη ὁλοκληρώθηκε μέ τό δεύτερο μέρος, στό ὁποῖο, ὁ μητροπολίτης μας ἀναφέρθηκε σέ πρακτικά καί διοικητικά θέματα καί ἔκλεισε τή σύναξη μέ εὐχές πρός ὅλους τούς ἱερεῖς γιά τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων καί τό νέος ἔτος. ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ Τήν Κυριακή 2 Ἰανουαρίου 2011, στήν αἴ θουσα τοῦ πνευματικοῦ κέντρου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, πραγματοποιήθηκε ἡ καθιερωμένη πρωτοχρονιάτικη ἐκδήλωση, πού συνοδεύεται πάντοτε ἀπό τήν εὐλογία καί τήν κοπή τῆς βασιλόπιτας. Κεντρικός ὁμιλητής στήν ἐκδήλωση ἦταν ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ἰωήλ, ὁ ὁποῖος μίλησε γιά τήν ἀξία τοῦ χρόνου στή ζωή μας. Ἀκολούθησαν κάλαντα πρωτοχρονιᾶς καί δημοτικά τραγούδια ἀπό τή νεανική χορωδία τῶν Εκ ΒαθΕων 57 ἐνοριακῶν συνάξεων τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου Γιαννιτσῶν. Παρόντες στήν ἐκδήλωση ἦταν ὅλοι οἱ ἱερεῖς τῆς πόλης τῆς Ἔδεσσας, καθώς καί πλῆθος κόσμου, πού γέμισε ἀσφυκτικά τήν αἴθουσα τοῦ πνευματικοῦ κέντρου. Ο ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΣ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ Ἡ ἀγάπη καί ὁ σεβασμός τοῦ μητροπολίτου μας πρός τήν ἁγιορείτικη πολιτεία εἶναι φανερή ἀπό τίς τακτικές ἐπισκέψεις του στό περιβόλι τῆς Παναγίας. Συγκεκριμένα μετέβη στίς 21 Νοεμβρίου στό Ἱερό Χιλανδαρινό κελλί τῶν Ἀβερκαίων πού τιμᾶται στούς Ἀρχαγγέλους Μιχαήλ καί Γαβριήλ. Ὁ Σεβασμιώτατος προεξῆρχε τῆς πανηγύρεως, στήν ὁποία συμμετεῖχαν ἡγούμενοι καί πατέρες ἀπό τά γύρω κελλιά τῶν Καρυῶν. Ἐπίσης κατόπιν προσκλήσεως τῆς Ἱερᾶς Κοινότητας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, προέστη τῆς κατανυκτικῆς ὁλονύκτιας ἀγρυπνίας στόν Ἱερό Ναό τοῦ Πρωτάτου πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου ἱερομάρτυρος Κοσμᾶ τοῦ Πρώτου. Μετά τήν ἀγρυπνία ἀκολούθησε κέρασμα ἀπό τήν Ἱερά Ἐπιστασία καί πανηγυρική τράπεζα κατά τά ἁγιορείτικα τυπικά. Τέλος, τήν Τετάρτη 19 Ἰανουαρίου, μετέβη στήν Ἱε ρά καί φιλόξενη Μονή τοῦ Ὁσίου Γρηγορίου, ὅπου καί προεξῆρχε τῆς ἀγρυπνίας γιά τή δεσποτική ἑορτή τῶν Θεοφανείων. Μετά τό πέρας τῆς ἀγρυπνίας ὅλη ἡ ἀδελφότητα καί πλῆθος κόσμου κατέβηκε στόν ἀρσανά τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, ὅπου καί ἔγινε ὁ ἁγιασμός τῶν ὑδάτων μέ τήν κατάδυση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Πολλοί νέοι βούτηξαν στά παγωμένα νερά τῆς θάλασσας γιά νά λάβουν τήν εὐλογία τοῦ βαπτισθέντος Κυρίου. Κατά τήν παραμονή τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας στήν Ἱερά Μονή τοῦ Ὁσίου Γρηγορίου δόθηκε ἡ εὐκαιρία στό Σεβασμιώτατο καί τή συνοδεία του νά ἀνταλλάξουν ἀπόψεις καί νά συζητήσουν διάφορα πνευματικά θέματα μέ τό σεμνό, ἀκούραστο καί φωτισμένο γέροντα τῆς μονῆς ἀρχιμ. Γεώργιο, ἀλλά καί μέ πολλούς πατέρες τῆς μονῆς, οἱ ὁποῖοι διακρίνονται γιά τή σεμνότητα καί τήν εὐλάβειά τους. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΕΣΘΟΝΙΑ Μετά ἀπό πρόσκληση τοῦ προκαθημένου τῆς Ἐσθονικῆς Ἐκκλησίας Σεβ. Μηροπολίτου Ταλλίνης καί πάσης Ἐσθονίας κ. Στεφάνου, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ συνοδευόμενος ἀπό τόν Πρωτοσύγκελλο καί τόν ὑπεύθυνο Τύπου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως πραγματοποίησε πενθήμερη ἐπίσκεψη στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἐσθονίας (11-15.1.2011). 58 Eκ ΒαθEων Ὁ Σεβασμιώτατος μέ τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ταλλίνης καί πάσης Ἐσθονίας καί τήν συνοδεία του. Ἡ διοικητική ἕδρα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἐσθονίας στό Ταλίν. Ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στή χώρα αὐτή ἀνάγεται στούς 10ο-13ο αἰ., ἐνῶ τήν ἱστορία τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας σφράγισε τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ πρώτου ἐπισκόπου Τάλλιν (ἡ Ταλίν), ἱερομάρτυρος Πλάτωνος (†1919). Ἡ μνήμη του τιμᾶται ἀπό τήν τοπική Ἐκκλησία στίς 14 Ἰανουαρίου, ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου του, κατά τήν ὁποία ἐκτελέστηκε μέ ἄγριο τρόπο ἀπό τόν κομμουνιστικό στρατό στήν πόλη Tartu μαζί μέ δύο ἀκόμη ἱερεῖς, τούς ἱερομάρτυρες Νικόλαο καί Μιχαήλ. Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Μητροπολίτου μας πραγματοποιήθηκε μέ σκοπό τή συμμετοχή στόν ἑορτασμό τῆς μνήμης τῶν ἁγίων καί τήν προσκύνηση τοῦ τάφου τοῦ ἁγίου Πλάτωνος, τῶν λειψάνων τῶν δύο ἱερομαρτύρων καί τοῦ τόπου τοῦ μαρτυρίου τους. Ἀπό τήν πανηγυρική Θεία Λειτουργία στόν Ὁ Σεβασμιώτατος συμμετεῖχε στή Συνοδική Θεία ΛειἹ. Ν. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Ταλίν. τουργία πού τελέστηκε τήν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς στόν Ἱ. Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, ὅπου βρίσκεται καί ὁ τάφος τοῦ ἱερομάρτυρος Πλάτωνος, μέ προεξάρχοντα τόν Μητροπολίτης Ταλλίνης καί πάσης Ἐσθονίας κ. Στέφανο. Συλλειτούργησαν οἱ δύο ἐπαρχιούχοι ἐπίσκοποι Tartu κ. Ἠλίας καί Pärnu καί Saare κ. Ἀλέξανδρος, οἱ συνοδοί τοῦ Μητροπολίτου μας καί κληρικοί ἀπό διάφορες ἐνορίες τῆς Ἐσθονίας. Τήν ἑπομένη τῆς ἑορτῆς ὁ Σεβασμιώτατος ἐπισκέφθηκε μαζί μέ τόν Μητροπολίτη πάσης Ἐσθονίας τή δεύτερη σέ πληθυσμό πόλη, Tartu. Ἡ ἐπίσημη ὑποδοχή τῆς συνοδείας ἔγινε στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἀπό τόν τοπικό ἐπίσκοπο κ. Ἠλία καί κληρικούς τῆς πόλεως. Στόν ἱερό αὐτό ναό φυλάσσονται τά λείψανα τῶν δύο ἱερομαρτύρων Νικολάου καί Μιχαήλ, οἱ ὁποῖοι μαρτύρησαν μαζί μέ τόν ἱερομάρτυρα Πλάτωνα. Στή συνέχεια ἡ συνοδεία μετέβη στόν τόπο τοῦ μαρτυρίου τῶν τριῶν ἱερομαρτύρων, ὅπου ἐψάλλη δέησις. Εκ ΒαθΕων 59 Μετά ἀπό αἴτημα τοῦ Μητροπολίτου πάσης Ἐσθονίας ὁ Μητροπολίτης μας ἀνέλαβε νά συνθέσει ἀκολουθίες γιά τούς τρεῖς ἱερομάρτυρες ἁγίους. Ὑποσχέθηκε μάλιστα νά εὐαισθητοποιήσει τόν κλῆρο καί τόν λαό τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας προκειμένου νά στηρίξουν πνευματικά καί ὑλικά τήν μεγάλη ἱεραποστολική προσπάθεια πού συντελεῖται στήν μακρινή τοπικά, ἀλλά - ὅπως ἀποδείχθηκε - συγγενῆ πνευματικά αὐτή χώρα. ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ Τήν Κυριακή 23 Ἰανουαρίου 2011, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ ἱερούργησε στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στό χωριό Σωσσάνδρα τῆς Ἀρχιερατικῆς περιφέρειας Ἀριδαίας. Μετά τό τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας σύσσωμο τό ἐκκλησίασμα μαζί μέ τούς τοπικούς ἄρχοντες τῆς περιοχῆς παρακολούθησαν τόν ἁγιασμό πού τέλεσε ὁ ποιμενάρχης μας γιά τά ἐγκαίνια τοῦ νέου πνευματικοῦ κέντρου τῆς ἐνορίας. Ὁ Σεβασμιώτατος ἐπαίνεσε τόν ἐφημέριο τοῦ χωριοῦ π. Νικόλαο Παρτσανάκη γιά τόν κόπο πού κατέβαλλε, καθώς καί ὅλους ὅσοι βοήθησαν γιά νά ὁλοκληρωθεῖ τό καλαίσθητο αὐτό πνευματικό κέντρο, στό ὁποῖο θά βροῦν καταφύγιο ὅλες οἱ ποιμαντικές καί κοινωνικές δραστηριότητες τῆς ἐνορίας. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΝΕΥΡΟΚΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ἰωήλ μέ ὁμάδα συνεργατῶν του μετέβη γιά ποικίλη ἐνίσχυση, τή Δευτέρα 21 Νοεμβρίου τοῦ 2010, στήν Ἱερά Μητρόπολη Νευροκοπίου τοῦ Πατριαρχίου Βουλγαρίας. Ὁ ποιμενάρχης μας εἶχε τήν εὐκαιρία νά συνομιλήσει ἀλλά καί νά ξεναγηθεῖ ἀπό τό Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Ναθαναήλ, ὁ ὁποῖος ἔδωσε πλουσιοπάροχα τήν ἀγάπη του πρός τό Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας. Τόν ποιμενάρχη μας συνόδευσε μεταξύ ἄλλων κληρικῶν καί ὁ πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Στέφανος Δέβρελης. 60 Eκ ΒαθEων Σέ ἀνταπόδοση τῆς συνεργασίας αὐτῆς ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Νευροκοπίου κ. Ναθαναήλ συνοδεία κληρικῶν καί λαϊκῶν ἐπισκέφθηκε, τήν Τετάρτη 26 Ἰανουαρίου, τήν Ἱερά Μητρόπολή μας στήν πόλη τῶν Γιαννιτσῶν καί συγκεκριμένα τόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ὅπου συζήτησε μέ τό μητροπολίτη μας γιά διάφορα πρακτικά θέματα. ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΑΤΡΟΥΣ Μέσα στά πλαίσια τῆς ποιμαντικῆς μέριμνας τοῦ μητροπολίτου μας, ἐδῶ καί μερικά χρόνια, καθιερώθηκε στήν ἑορτή τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων Κύρου καί Ἰωάννου, στίς 31 Ἰανουαρίου, νά τελεῖται Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία καί νά τιμῶνται ἰδιαίτερα οἱ λειτουργοί τῆς ὑγείας δηλαδή οἱ ἰατροί, οἱ ὀδοντίατροι, οἱ φαρμακοποιοί, οἱ νοσοκόμοι καί λοιπό παραϊατρικό προσωπικό. Φέτος τελέσθηκε Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου στά Γιαννιτσά ἱερουργοῦντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας, ἐνῶ τό θεῖο λόγο κήρυξε ὁ Αἰδεσιμολογιώτατος πρωτ. Ἀπόστολος Χατζηδήμου, ἰατρός ὀρθοπεδικός καί θεολόγος. Μετά τή Θεία Λειτουργία ἀκολούθησε πλούσια δεξίωση στήν αἴθουσα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Τήν Τρίτη 1 Φεβρουαρίου ὁ Σεβασμιώτα- τος Μητροπολίτης μας κ. Ἰωήλ ἐπισκέφθηκε τήν πόλη τῆς Καλαμάτας, γιά νά συμμετέχει στήν ἑορτή τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Χριστοῦ. Μέ μεγαλοπρέπεια καί θρησκευτική κατάνυξη ἑορτάσθηκε ἡ δεσποτική ἑορτή καί τιμήθηκε ἡ πολιοῦχος εἰκόνα τῆς Παναγίας «Ὑπαπαντή». Τό ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς τελέσθηκε πολυαρχιερατικός ἑσπερινός, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ εὐχαρίστησε τό Μητροπολίτη Μεσσηνίας γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχει στήν πανήγυρη, μίλησε κατάλληλα γιά τήν ἑορτή τῆς Ὑπαπαντῆς καί τόν πρεσβύτη Συμεών τό Θεοδόχο. Τό πρωί τῆς ἑορτῆς τελέσθηκε πολυαρχιερατικό συλλείτουργο προεξάρχοντος τοῦ Μητροπολίτου Εκ ΒαθΕων 61 Ἐλασσῶνος κ. Βασιλείου καί συλλειτουργούντων τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν Καστορίας κ. Σεραφείμ, Ἐδέσσης κ. Ἰωήλ, Ἐλευθερουπόλεως κ. Χρυσοστόμου, Ἠλιουπόλεως ἀπό τό Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας κ. Θεοδώρου, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ, Ἰλίου κ. Ἀθηναγόρα, Κηφισίας κ. Κυρίλλου καί τοῦ οἰκείου ποιμενάρχου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου. Ἀκολούθησε πάνδημη λιτανεία στούς δρόμους τῆς Καλαμάτας. εγκαίνια νέας πτέρυγος ιερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Μεσημερίου εδέσσης Στίς 12 τοῦ περασμένου Δεκέμβρη ὁ Σεβα- σμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ἰωήλ ἐγκαινίασε τήν νέα πτέρυγα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Μεσημερίου Ἐδέσσης. Τό νέο αὐτό κτίριο στό μοναστήρι, μέ τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καί τίς ἀκάματες προσπάθειες τοῦ κ. Χαραλάμπους Γερεμτζέ, ὁ ὁποῖος βοήθησε ἀνιδιοτελῶς μέ πολύ ζῆλο τίς ἀδελφές τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, οἰκοδομήθηκε καί τελειοποιήθηκε σέ σύντομο χρονικό διάστημα. Ἀποτελεῖ ἀπαραίτητη ὑποδομή γιά τήν αὔξηση τῆς ἀδελφότητος καί τήν δημιουργία μιᾶς πνευματικῆς κυψέλης καί ἑνός πνευματικοῦ προμαχῶνος, πρός δόξαν Θεοῦ καί ὠφέλεια ὅλων τῶν πιστῶν. Κοπές βασιλόπιτας από τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ. ιωήλ Ὁ Σεβασμιώτατος μητροπολίτης μας κ. Ἰω ήλ ἀνταποκρινόμενος πάντα μέ πολλή ἀγάπη καί καταδεκτικότητα στίς προσκλήσεις συλλόγων καί σωματείων, συμμετεῖχε καί φέτος, ὅπως κάθε χρόνο, σέ ἀρκετές κοπές βασιλόπιτας, εἴτε ὁ ἴδιος εἴτε στέλνοντας ἐκπροσώπους του. 62 Eκ ΒαθEων Μεγαλοσχημία στό ιερό ησυχαστήριο αγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Τήν Τρίτη 28 Δεκεμβρίου 2010 στό Ἱερό Ἡσυχαστήριο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, πού βρίσκεται πλησίον τῆς πόλεως τῶν Κουφαλίων, πραγματοποιήθηκε ἀρχιερατικός ἑσπερινός χοροστατοῦντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Ἰωήλ. Κατά τή διάρκεια τοῦ ἑσπερινοῦ, παρόντος καί τοῦ πνευματικοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ἀρχιμανδρίτου Ἰωαννικίου τελέσθηκε ἡ μεγαλοσχημία τῆς ἀδελφῆς Μελάνης. Ἀκολούθησε δεξίωση στό συνοδικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἱστοσελίδα τοῦ ναοῦ μας www.inag.gr Εκ ΒαθΕων 63 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ Ἀπό τόν ἑορτασμό τῶν Θεοφανείων στήν Ἔδεσσα. Μέ τόν Μητροπολίτη πάσης Ἐσθονίας καί τόν Ἐπίσκοπο Tartu. Kάλαντα στό Μητροπολίτη ἀπό τά παιδιά τῶν ἐνοριακῶν συνάξεων τοῦ ναοῦ μας. Ἐπίσκεψη μαθητῶν στό Γεῦμα Ἀγάπης τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ἁγιασμός τῶν ὑδάτων στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου.
© Copyright 2024 Paperzz
