artion
m
a
g
a
z
i
n
e
Η Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας, κατά πολλούς το
Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας
www.artionrate.gr
Διανέμεται δωρεάν
τολμηρότερο οικοδόμημα της Ευρώπης.
περιοδικό για τη ζωή, τη γνώση, την πνευματικότητα
Νοέμβριος 2011 - τεύχος 3
οπισθόφυλλο
Άγιον Όρος
Θεματοφύλακας της Ορθοδοξίας!
Ευ Ζήν l Ιατρική l Υγεία και Διατροφή l Ψυχολογία
Ιστορία και Επιστήμη l Οικολογία και Περιβάλλον
artion magazine - τεύχος 3
1
Η εικόνα της Παναγίας της Βηματάρισσας, βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου (12ος και
16ος αιώνας), η οποία φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου.
2
Νοέμβριος 2011
Ρήγα Φεραίου 5,
Τ.Κ. 55 134. Καλαμαριά
Το πνευµατικό νερό
και ο νέος
άνθρωπος
τηλεφωνικό κέντρο
2310 456 020
fax
2310 456 030
website
www.artionrate.gr
e-mail
[email protected]
[email protected]
Α
ΕΚΔΟΤΗΣ
artionrate ΕΠΕ
επιστημονικοί συνεργάτες
Δομινίκη Οικονομίδου
Γιώργος Βασιλειάδης
Αναστάσιος Παπαλαζάρου
Συνεργάτες NUTRIMED
Βασίλειος Ν. Πάππας
Κλεάνθης Δούκας
Γεώργιος Αναγνωσταράς
Ευάγγελος Χριστακόπουλος
Κέντρο «Αυτεπίγνωση»
Αγαμέμνων Αποστόλου
layout
Νικόλαος Κουμαρτζής
δημοσιογραφική
επιμέλεια
Νικολέτα Κιαπίδου
φιλολογική επιμέλεια
Ισμήνη Κάκαλη
σύμβουλοι έκδοσης
Πέτρος Αποστόλου
Δημήτρης Γιαπής
Βαγγέλης Κονιδάρης
συντακτική ομάδα
Σεραφείμ Ζησόπουλος
Παύλος Σδρόλας
Βαλάντης Ναγκολούδης
νομικός σύμβουλος
Θεόδ. Κουροπαλάτης
συντονισμός
έκδοσης
Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή
Μαλέας 11, Άνω Πόλη,
Τ.K. 54 248, Θεσσαλονίκη
e d itori a l
αρχισυνταξία
Ελένη Ακριτίδου
φορμή για τους παρακάτω συλλογισμούς, μου έδωσε η συγκίνηση που ένοιωσα,
από το μήνυμα μαχητικότητας και υπέρβασης του Ολυμπιονίκη μας Νίκου Κακλαμανάκη. Ο 43χρονος πρωταθλητής μας επανέλαβε παρόμοιο άθλο του,
διαπλέοντας 320 ν. μ. του Αιγαίου από την Άνδρο έως την Κάρπαθο με την ιστιοσανίδα
του, κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες καιρικές συνθήκες σε διάστημα δύο μόνο ημερών,
θέλοντας μ’ αυτό του το εγχείρημα να στείλει μήνυμα μαχητικότητας και υπέρβασης σε όλους τους Έλληνες και κυρίως στους νέους.
Ομολογουμένως ως λαός και ως έθνος, ζούμε από τις πιο άσχημες στιγμές μας.
Τα δε ΜΜΕ, με την δυναμική που διαθέτουν, επειδή τις προβάλλουν κατά κόρον
και ασύμμετρα προς τις αρετές μας, δυστυχώς τις επιτείνουν. Έτσι συμβάλλoυν και
αυτά στην αποδυνάμωση του υγιούς και του αισίου, που ούτως ή άλλως συγκροτεί
όλη την πλάση και τον καθένα από μας. Αλλά και ο λόγος πολλών φωτισμένων
ανθρώπων του τόπου μας χάνεται μέσα στην υπερπληροφόρηση και τις ανούσιες
αναλύσεις.
Όπως για παράδειγμα, οι επισημάνσεις για τις περιστάσεις,
του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου μας κυρίου Ιερωνύμου, όπου αναφερόμενος στο πρόσκαιρο και στο εφήμερο
είπε: «Σήμερα που βρισκόμαστε σε τέτοια αδιέξοδα, και
όλοι υπόσχονται πως θα βρουν τις λύσεις, πιθανόν
να τις βρούνε. Αλλά αυτές οι λύσεις έχουν τέλος.
Είναι αυτό που είπε ο Κύριος, όποιος πίνει από το
νερό το ανθρώπινο από αυτές τις λύσεις τις καθημερινές, πάλι θα διψάσει, πάλι θα φτωχύνει, πάλι
θα πέσει έξω, αν δεν αλλάξει εσωτερικά. Αυτός
όμως που θα πιεί από το πνευματικό νερό και θα
γίνει νέος άνθρωπος, δεν πρόκειται να διψάσει
στον αιώνα. Θα έχει βρει τον δρόμο της σωστής
πορείας του.»
Αλήθεια πόσο διαφορετική θα ήταν η αντιμετώπιση των δυσκολιών που περνάμε, και θα συνεχίσουμε να περνάμε, έως ότου διαμορφωθεί το νέο
οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον που μας
επιβάλλεται, αν προβαλλόταν περισσότερο το
αληθές, το ουσιώδες, το άξιο, το αγαθό, το
πνεύμα, αυτά που συνθέτουν την ισχύ, για
την υπέρβαση και την ζωή. Ενδεχομένως
και μάλλον, τότε να μην υπήρχαν καν οι
σημερινές συνθήκες.
Ας αναλογισθούμε λοιπόν την πορεία της
ζωής μας με αισιοδοξία για το αύριο, που
πρέπει να μας βρει πιο ώριμους, σαν την λιακάδα που έρχεται μετά την καταιγίδα.
τηλ.: 2311 27 28 03
email: [email protected]
artion magazine - τεύχος 3
Σεραφείμ Ζησόπουλος
3
artion
magazine
Νοέμβριος 2011 | Διαβάστε σε αυτό το τεύχος!
ευ ζην
υγεία
4
Καφές: η θέση του
στη διατροφή μας
με
Πράσινο τσάι:
ένα θαύμα της φύσης
Πες μου τι τρως...
να σου πω ποιος είσαι!
Καρκίνος και βιταμίνη D
...και άλλα
11
άσκηση
Η άσκηση όπλο
κατά του άγχους
των χρόνιων νόσων
Κάντε ποδήλατο για να
χαλαρώσετε!
Χορέψτε, κάνει καλό!
Βοηθάει ή κουράζει το
μυαλό η άσκηση;
12
με 13
Ο σακχαρώδης
διαβήτης: υπ’ αριθμόν
Ένα εχθρός των νεφρών
22
με 25
Σκλήρυνση κατά πλάκας
Σύνδεση μεταξύ ψωρίασης
και καρδιακών παθήσεων
με 18
Νέο Φάρμακο για τον
καρκίνο στο πάγκρεας
33
με
Βλάπτουν τελικά
τα κινητά τον εγκέφαλο;
34
ψυχολογία
Η Κατάθλιψη
Ξαναχτυπά! Μία
παλιά διαταραχή
ξανά στη μόδα
26
με 28
Ανησυχία για τα ποσοστά
των ψυχικών παθήσεων
στην Ευρώπη
Ξαναβρήκε την όραση
του μετά από 55 χρόνια!
15
Φωτογραφική
μηχανή μιας ίντσας!
Αυτοκίνητο χωρίς οδηγό;
οικολογία
Επέκταση πόλεων:
ένα μεγάλο πρόβλημα
Οικολογικό σπίτι:
Τολμήστε το!
35
με 38
Φωτοβολταϊκά χωρίς ηλιακό φως!
Πόσο ασφαλή είναι
τα ασύρματα δίκτυα;
επιστήμη
ιατρικά νέα
Μεγάλη απειλή οι
καρδιακές παθήσεις
τεχνολογία
30
με 32
Νέα επαναστατική
μέθοδος για τον
εντοπισμό καρκινικών κυττάρων
Επιπλέον
Διακρίσεις... στη σελ. 39
Ματιές στον Κόσμο... στη σελ. 42
Περικλής... στη σελ. 86
Είπαν... στη σελ. 88
Οι τεχνητοί μύες είναι γεγονός!
43
Φτάσαμε
τα 7 δις!
AIDS: κρούεται ο
κώδωνας του κινδύνου!
εναλλακτική ιατρική
Βασικές Γνώσεις
για την ιχθυοθεραπεία
Αυχενικό σύνδρομο
4
19
με 21
Νοέμβριος 2011
Άγιον
Όρος
Μεγάλο Αφιέρωμα
40
σελίδες
αφιερωμένες
στην Ορθόδοξη
Πίστη
«Εμείς την Παναγία
την έχουμε Αρχιστράτηγο...»
Άγιον Όρος και
Μακεδονικός Αγώνας
44
48
Η Ιστορία των
Εικονομαχιών
58
» Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει... 44
» 20 έτη από την
εκλογή του κ. κ. Βαρθολοµαίου... 47
» Μακεδονικός Αγώνας:
Η Συμβολή του Αγίου Όρους... 48
» Κατακόμβες & Χριστιανισμός... 54
» Εικονομαχία και Βυζάντιο... 58
» Βυζάντιο και Ορθοδοξία... 62
» Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία... 66
» Τα Αγιορείτικα Μοναστήρια... 70
» Αφιέρωμα: Ιερά Μονή Ιβήρων... 74
» Η Ιστορία της Αγίας Ζώνης... 80
» Αγιορείτικα νέα... 84
54
Οι Χριστιανικές
Κατακόμβες!
66
Η Ιερή Τέχνη
της Ορθοδοξίας
74
artion magazine - τεύχος 3
5
ευ ζην
Καφές:
η θέση του στη
διατροφή μας
γράφει η Μανίκα
Βάσια, Διαιτολόγος
– Διατροφολόγος *
Ο καφές αποτελεί μια καθημερνή συνήθεια για τους περισσότερους από εμάς. Ο κύριος
λόγος; Η απολαυστική γεύση του και η τονωτική δράση της καφεΐνης. Τι κρύβει μία
κούπα καφέ για την υγεία μας και τι ρόλο μπορεί να παίζει στην καθημερινή μας διατροφή;
Αντιοξειδωτική ασπίδα…
Ο
καφές, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, αποτελεί
την κυριότερη πηγή πολυφαινολών στις σύγχρονες κοινωνίες. Η τυπική μερίδα στιγμιαίου
καφέ των 2 γραμμαρίων προσφέρει 540mg αντιοξειδωτικών ουσιών. Αυτό σημαίνει πως η κα-
6
τανάλωση 2-3 φλιτζανιών καφέ
ημερησίως εξασφαλίζει μια σημαντική ποσότητα πολυφαινολών
στον οργανισμό.
Οι πολυφαινόλες αποτελούν σημαντικά αντιοξειδωτικά που δρουν
ενάντια στη φθορά που προκαλούν
οι ελεύθερες ρίζες στον οργανισμό, ενάντια στο λεγόμενο οξειδωτικό στρες. Οι περιβαλλοντικοί
ρύποι, το κάπνισμα, η έκθεση στην
υπεριώδη ακτινοβολία, το άγχος
είναι μερικοί από τους καθημερινούς παράγοντες που αυξάνουν τις
ελεύθερες ρίζες στο σώμα μας. Ο
στιγμιαίος καφές είναι πλούσιος,
εκτός από τα γνωστά αντιοξειδωτικά του καφέ όπως το χλωρογενικό όξυ και σε καφεϊκό οξύ και
μελανοϊδίνες, αντιοξειδωτικά που
Νοέμβριος 2011
Καφές: η θέση του στη διατροφή μας
προκύπτουν από το καβούρδισμά
του. Μάλιστα, η αντιοξειδωτική
ικανότητα του καφέ διατηρείται και
στην ντεκαφεϊνέ έκδοσή του.
Το υψηλό περιεχόμενο του καφέ
σε αντιοξειδωτικά θεωρείται, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες,
ένας από τους λόγους που ο καφές
συνδέεται με την πρόληψη χρόνιων νοσημάτων, όπως ο διαβήτης
τύπου 2. Έρευνες έχουν δείξει πως
η συστηματική κατανάλωση καφέ
σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Αλτσχάιμερ
και δρα προστατευτικά ενάντια στην
εμφάνιση του Πάρκινσον. Μάλιστα,
έρευνες που έχουν γίνει με ντεκαφεϊνέ στιγμιαίο καφέ έχουν δείξει
πως τα αντιοξειδωτικά του φαίνεται
να δρουν ενάντια στη δράση οξειδωτικών παραγόντων, που προκαλούν βλάβες στα νευρικά κύτταρα.
…και η τονωτική
δράση της καφεΐνης
Αν η λέξη «καφές» είναι η πρώτη
που σας έρχεται στο μυαλό μόλις
ξυπνήσετε ή καθίσετε στο γραφείο
σας, ήρθε η ώρα να μάθετε πως
τίποτα δεν είναι τυχαίο! Η καφεΐνη που περιέχεται στον καφέ ασκεί
ήπια διεγερτική δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η προσοχή, η
συγκέντρωσή και η βραχυπρόθεσμη μνήμη μας. Αυτός είναι και ο
λόγος που επιζητούμε τον καφέ ως
μια καθημερινή πρωινή συνήθεια.
Παράλληλα, η καφεΐνη επιδρά και
στην πνευματική κούραση μειώνοντάς την, είτε κατά τη διάρκεια
της εργασίας είτε μεταγευματικά.
artion magazine - τεύχος 3
Αντίστοιχα, έρευνες έχουν δείξει πως η κατανάλωση καφέ
αυξάνει την εγρήγορση και
βελτιώνει την οπτική αντίληψη, καθώς και το χρόνο
αντίδρασης, αποτελώντας
έτσι έναν ακόμη λόγο που
ο καφές είναι ένας από τους
καλύτερους «συνοδηγούς», ιδιαίτερα σε μακρινά ταξίδια. Τέλος, η
τονωτική δράση της καφεΐνης στη
βελτίωση της αθλητικής απόδοσης
αποδεικνύεται και στην περίπτωση
του καφέ, εφόσον έρευνες έχουν
δείξει πως η μέτρια κατανάλωση
καφεΐνης (περίπου 3 φλιτζάνια
καφέ), μισή με μία ώρα πριν
την προπόνηση ή τον αγώνα,
μαζί με ένα γεύμα υδατανθράκων αυξάνει παραμέτρους της
αθλητικής απόδοσης σε αθλητές
του ποδοσφαίρου.
Συμπερασματικά, ο καφές μπορεί να είναι ένας καθημερινός
σύμμαχος στη διατροφή μας, προσφέροντάς μας τόσο αντιοξειδωτική προστασία όσο και την ισχυρή
τονωτική του δράση. Απολαύστε,
λοιπόν, τη γεύση και τις ιδιότητες
του καφέ, παραμένοντας καθημερινά εντός του ορίου των 400mg
καφεΐνης την ημέρα και κατανέμοντάς τα μέσα στην ημέρα. a
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Η Μανίκα Βάσια είναι Κλινικός
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος και
Επιστημονικός Συνεργάτης της
Nutrimed.
7
7
ευ ζην
Πράσινο τσάι
ένα θαύμα της φύσης
γράφει η Νικολέτα
Κιαπίδου,
δημοσιογράφος
Εσείς πόσο πράσινο τσάι πίνετε; Αν πίνετε λίγο ως καθόλου, τότε πρέπει να γνωρίσετε
τις αμέτρητες ευεργετικές ιδιότητες αυτού του φυσικού υλικού που είναι γεμάτο θρεπτικά συστατικά. ΄`Όλο και περισσότερες επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν συνεχώς τα πλεονεκτήματα του πράσινου τσαγιού και τα τεράστια οφέλη που προσφέρει
στον οργανισμό μας.
8
Νοέμβριος 2011
Πράσινο τσάι: ένα θαύμα της φύσης
Α
ρχικά, έχει παρατηρηθεί πως το
πράσινο τσάι προλαμβάνει τον
καρκίνο. Είναι γεγονός πως οι
χώρες της Δύσης υποφέρουν ιδιαίτερα από διαφόρους τύπους καρκίνου
και, σύμφωνα με τους επιστήμονες,
η διατροφή μπορεί να συνδεθεί άμεσα με αυτά τα στοιχεία. Η Παγκόσμια
Οργάνωση Υγείας (World Health
Organization) ανακοίνωσε πρόσφατα
πως το 70% περίπου των περιπτώσεων των καρκίνων έχουν σχέση με τη
διατροφή. Έτσι, το ενδιαφέρον των
επιστημόνων επικεντρώνεται ιδιαίτερα σε αυτό το μέρος της πρόληψης.
Το πράσινο τσάι παρασκευάζεται
από το φυτό Camelia sinensis. Τα
φύλλα του, που συλλέγονται και αποξεραίνονται, είναι πλούσια σε πολυφαινόλες που είναι ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες. Όπως είναι γνωστό,
τα αντιοξειδωτικά είναι εξαιρετικά
χρήσιμα για τον οργανισμό μας, αφού
καταπολεμούν τις ελεύθερες ρίζες
οξυγόνου, οι οποίες είναι ένοχες για
πολλές ασθένειες, ανάμεσά τους και
ο καρκίνος.
Έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο International Journal of
Cancer έδειξε πως η κατανάλωση
πράσινου τσαγιού μειώνει σε ποσοστό 50% τον κίνδυνο της γαστρίτιδας,
η οποία θεωρείται ότι είναι πρώιμο
σύμπτωμα περιστατικών καρκίνου
του στομάχου. Επιπλέον, ακόμα μία
επιστημονική έρευνα από το περιοδικό Mutation Research καταλήγει
στο συμπέρασμα πως αν καταναλώνουμε 10 φλιτζάνια πράσινου τσαγιού
την ημέρα, καθυστερούμε σε μεγάλο
βαθμό την εμφάνιση του καρκίνου.
Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι
γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα καθυστέρησαν επτά χρόνια την εκδήλωση καρκίνου και οι άντρες τρία.
Ακόμη, έρευνα από την Ταϊβάν έδειξε πως το πράσινο τσάι μπορεί να
αποδειχτεί ιδιαίτερα ωφέλιμο στους
καπνιστές και επομένως να μειώσει
τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου
του πνεύμονα. Διαπιστώθηκε πως οι
καπνιστές που πίνουν τουλάχιστον
μία κούπα πράσινο τσάι ημερησίως
έχουν 13 φορές λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο σε σχέση
με τους καπνιστές που δεν πίνουν.
Ωστόσο, αυτή η ευεργετική ιδιότη-
artion magazine - τεύχος 3
τα δεν αφορά μόνο τους καπνιστές,
αλλά και τους μη καπνιστές. Από τα
στοιχεία της έρευνας, βγήκε το συμπέρασμα πως όσοι πίνουν μία κούπα
πράσινο τσάι την ημέρα έχουν πέντε
φορές λιγότερες πιθανότητες να ανα-
Πάνω από 30 επιστημονικές μελέτες δείχνουν
πως η συστηματική
του κατανάλωση βοηθά στην πρόληψη από
τον καρκίνο του παχέος
εντέρου, του στομαχιού,
του οισοφάγου, της χοληδόχου κύστης και του
παγκρέατος.
πτύξουν καρκίνο του πνεύμονα σε
σχέση με εκείνους που δεν πίνουν.
Οι έρευνες που αποδεικνύουν τη
σημαντική συμβολή του πράσινου
τσαγιού στην αποφυγή διαφόρων
μορφών καρκίνου δεν τελειώνουν
εδώ. Πάνω από 30 ακόμα επιστημονικές μελέτες έχουν ασχοληθεί με
αυτή την ιδιότητα του τσαγιού και
τα δεδομένα δείχνουν πως η συστηματική του κατανάλωση βοηθά στην
πρόληψη από τον καρκίνο του παχέος
εντέρου, του στομαχιού, του οισοφάγου, της χοληδόχου κύστης και του
παγκρέατος.
Μία άλλη συμβολή του πράσινου
τσαγιού στην υγεία μας είναι αυτή της
προστασίας από καρδιακές νόσους.
Στοιχεία που βγήκαν στο φως από
έρευνα στο British Medical Journal
έδειξαν πως όποιος καταναλώνει
πράσινο τσάι, έχει μειωμένα επίπεδα
κακής χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα του. Επιπλέον, φάνηκε
πως η κατανάλωση πράσινου τσαγιού
σχετίζεται με τα υψηλά επίπεδα καλής
χοληστερόλης, γεγονός που αποτρέπει καρδιακές παθήσεις και εγκεφαλικά επεισόδια.
Παρόμοιες έρευνες από το Journal
of Nutritional Biochemistry παρουσί-
ασαν κι άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.
Το πράσινο τσάι φάνηκε να σχετίζεται
και με την προστασία της ίδιας της χοληστερόλης στο αίμα από επικίνδυνες
μορφοποιήσεις, όπως είναι η οξείδωση. Τέτοιες αλλαγές έχει παρατηρηθεί
ότι συνδέονται με την απόφραξη των
αρτηριών.
Στην ίδια έρευνα, όμως, εντυπωσιακό είναι το αποτέλεσμα που δείχνει
τα οφέλη του πράσινου τσαγιού στο
συκώτι μας. Τα υψηλά επίπεδα ενζύμων στο συκώτι φαίνεται ότι συχνά σχετίζονται με τις ασθένειες του
ήπατος. Παρατηρήθηκε, λοιπόν, πως
η κατανάλωση του πράσινου τσαγιού
μείωσε αισθητά τα ποσοστά των ενζύμων αυτών από το συκώτι.
Το πράσινο τσάι βοηθάει, επίσης,
στην ανδρική υπογονιμότητα. Αυτό
συμβαίνει γιατί τα αντιοξειδωτικά που
περιέχει παρέχουν συγκεκριμένες ουσίες που έχει διαπιστωθεί πως συμβάλλουν στην μεγαλύτερη πιθανότητα απόκτησης παιδιών. Έρευνα από
τη Βιβλιοθήκη Cochrane συνέλλεξε
στοιχεία 2.876 ζευγαριών, τα οποία
είχαν πρόβλημα γονιμότητας και είχαν απευθυνθεί σε κλινικές γονιμότητας και επιπλέον ήταν περιπτώσεις
όπου ο άντρας είχε μειωμένο αριθμό
σπερματοζωαρίων. Τα αποτελέσματα
φανέρωσαν πως οι άνδρες που είχαν
πάρει αντιοξειδωτικά σε μορφή δισκίου είχαν στατιστικά σημαντική αύξηση του ποσοστού γεννήσεων.
Τέλος, το πράσινο τσάι κάνει πολύ
καλό στο δέρμα μας. Σύμφωνα με την
κοσμετολογία αποτελεί ένα από τα
ισχυρότερα όπλα της φύσης κατά της
γήρανσης, λόγω των αντιοξειδωτικών ουσιών του. Η χρήση του φαίνεται να είναι κατάλληλη σε ευαίσθητα
ή ερεθισμένα δέρματα, όπου και προσφέρει άμεση ανακούφιση. Ακόμη,
προσφέρει τόνωση και ενυδάτωση
στην καθημερινή περιποίηση της επιδερμίδας.
a
1 www.dailymail.co.uk
1 www.tovima.gr
1 www.tanea.gr
1 www.iatronet.gr
1 www.vita.gr
9
ευ ζην
Πες μου τι τρως...
να σου πω ποιος είσαι!
Γ
νωρίζατε ότι τα άτομα που αισθάνονται θυμό συνήθως επιλέγουν
συμπαγείς τροφές, δύσκολες
στη μάσηση, όπως μία μπριζόλα, που
πολλές φορές τους βοηθάνε, έστω
παροδικά, στην εκτόνωση τους; Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν πως οι διατροφικές μας επιλογές φωτογραφίζουν τη διάθεση μας, που οδηγεί στο
να διαλέγουμε συγκεκριμένες τροφές
έναντι κάποιων άλλων, με σκοπό να
ελέγξουμε, υπο μία έννοια, τα εκάστοτε
συναισθημάτα μας. Είναι πολλές οι φορές που χρησιμοποιούμε το φαγητό ως
μέσο προκειμένου να αντιμετωπίσουμε, να ρυθμίσουμε ή ακόμα και να εξαλείψουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα.
Τι μπορεί, όμως, να σημαίνει κάτι
τέτοιο; Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα
διαπιστώθηκε ότι υπάρχει σύνδεσμος
μεμονωμένων τροφών με συγκεκριμένα συναισθήματα.
Τα άτομα με μελαγχολία ή με καταπιεσμένη ερωτική ζωή διαπιστώνεται
πως καταφεύγουν στην κατανάλωση
τροφών που είναι πλούσιες σε υδατάν-
10
θρακες, όπως το σκέτο ψωμί, τα γλυκά
ή τα μπισκότα. Ως πιο πιθανός προτεινόμενος μεταβολικός μηχανισμός είναι
αυτός σύμφωνα με τον οποίο τα φαγητά αυτά αυξάνουν τα επίπεδα σεροτονίνης στο αίμα μας, μιας ορμόνης που
σχετίζεται με την καλή διάθεση και, συνεπώς, το άτομο βρίσκει αυτό που αναζητά μέσα από την τροφή. Μια δύσκολη
συναισθηματική περίοδος αντιμετωπίζεται με τροφές που καταναλώναμε
στην παιδική μας ηλικία, όπως τα παγωτά και οι κρέμες, που μας γυρίζουν
σε στιγμές ξεγνοιασιάς.
Από την άλλη, οι ιδιαίτερα αγχωμένοι άνθρωποι εμφανίζουν την τάση να
επιλέγουν αλμυρά σνακ, όπως τα πατατάκια, ποπ κορν, ξηρούς καρπούς.
Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι
το stress ευθύνεται για την αυξημένη
παραγωγή αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια, υπεύθυνα, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, για την επιθυμία για
αλμυρής τροφής.
Το σύνηθες στην εποχή μας αίσθημα της μοναξιάς βρίσκει τη λύση του
γράφει η
Στέλλα Αργυρίου,
επιστημονικός συνεργάτης
nutrimed
τεχνητά σε λιπαρές τροφές (παγωτά,
γλυκά) που καλύπτουν το συναισθηματικό αυτό κενό με μια ευχάριστη και
απαλή γεύση στο στόμα, ενώ κάποιος
με έντονο το συναίσθημα της ζήλιας
τείνει να γεμίζει το πιάτο του με ό,τι
βρει μπροστά του, παλινδρομώντας
στην παιδική του ηλικία, όπου καλούνταν να συναγωνιστεί τα αδέλφια του
στο τραπέζι.
Συμπερασματικά, λοιπόν, συνάγεται
πως αν η διατροφική μας συμπεριφορά προδίδει, έστω και κατά ένα ποσοστό, τα συναισθήματα και τις σκέψεις
μας, τότε ίσως να μπορούσαμε να
κατανοήσουμε το γιατί και το πώς κάποιοι καταφέρνουν να είναι εγκρατείς,
ενώ άλλοι χάνουν τον έλεγχο καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες τροφής.
Φυσικά, αποκρυπτογραφώντας το
συμπεριφεριστικό και εσωτερικό ψυχικό κόσμο, μας δίνεται η δυνατότητα
να προσεγγίσουμε τη σωστή διαιτητική και ψυχολογική αγωγή με μεγαλύτερη ακρίβεια. a
Νοέμβριος 2011
ευ ζην
Καρκίνος
Ν
έα έρευνα παρουσιάζει εντυπωσιακά αποτελέσματα για τη σχέση μεταξύ του καρκίνου και της
βιταμίνης D. Τα αποτελέσματα δείχνουν
πως σχεδόν το ένα τρίτο των ασθενών
με καρκίνο διαγνώστηκαν με χαμηλά
επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό
τους. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάστηκαν
τον Οκτώβριο στο 53ο ετήσιο συνέδριο
της Αμερικανικής Ένωσης Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και σύμφωνα με
τον επικεφαλή της έρευνας, Thomas
Churilla, του Commonwealth Medical
College, στο Scranton, ήταν η πρώτη
φορά που μία έρευνα ασχολήθηκε με τη
σύνδεση της βιταμίνης D και την πρόγνωση και εξέλιξη τοιυ καρκίνου.
Στη μελέτη αυτή, συμμετείχαν 160
artion magazine - τεύχος 3
και βιταμίνη
ασθενείς, μισοί άντρες και μισές γυναίκες, με ηλικία κατά μέσο όρο 64 έτη. Οι
πιο συχνοί τύποι καρκίνου των εθελοντών ήταν μαστού, προστάτη, πνευμόνων, θυρεοειδούς και παχέος εντέρου.
Τα στοιχεία έδειξαν πως το 77% των
ασθενών είχαν είτε ανεπαρκή (λιγότερα
από 20 ng/mL) είτε κάτω του επιθυμητού ορίου (20-30 ng/mL) επίπεδα βιταμίνης D, ενώ ο μέσος όρος του επιπέδου
ήταν 23.5 ng/mL.
Το επόμενο βήμα ήταν να δοθεί θεραπεία αποκατάστασης στους ασθενείς
που είχαν έλλειψη βιταμίνης D στο αίμα
τους, αυξάνοντας τα επίπεδα βιταμίνης
D κατά περίπου 14.9 ng/mL. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες θα ελέγξουν αν
αυτή η θεραπεία θα βελτιώσει τη συνο-
D
λική θεραπευτική αγωγή του καρκίνου
και αν θα έχει θετικά αποτελέσματα στην
αντιμετώπιση της ασθένειας μακροπρόθεσμα.
Τα νέα αυτά δεδομένα φαίνονται ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για την πρόληψη
του καρκίνου και την πιθανή του αντιμετώπιση, ωστόσο η βιταμίνη D μπορεί
γενικά να έχει αντιφατικά αποτέλεσματα
στον οργανισμό. Ο Thomas Churilla τόνισε πως υπάρχει η ανάγκη για περισσότερες έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο
πεδίο. a
1 www.iatronet.gr
1 www.upi.com
11
ευ ζην
6 απλές
κινήσεις
που θα ανακουφίσουν από τη
δυσκοιλιότητα
γράφει o Αναστάσιος Παπαλαζάρου,
Επιστημονικός Διευθυντής της nutrimed
Η
φυτικές ίνες (όπως δημητριακά ολικής
άλεσης, λαχανικά, σιτάρι, δαμάσκηνα
και άλλα φρούτα). Αν συνυπολογίσετε
το γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος
σπάνια ξεπερνά τα 10-12 γρ ημερησίως, τότε εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι
οι αλλαγές στη διατροφή μας θα πρέπει
να είναι περισσότερο δραστικές. Σε περιόδους που το πρόβλημα της δυσκοιλιότητας είναι έντονο, καθιερώστε τα
δημητριακά ολικής άλεσης στο πρωινό
σας, τουλάχιστον 5 μερίδες φρούτων
και λαχανικών την ημέρα και όσπρια
τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα.
4. Βρείτε έναν χρήσιμο σύμμαχο
στον βασιλικό
2. Καταναλώστε αρκετά υγρά
5. Χρησιμοποιείτε ελαιόλαδο
δυσκοιλιότητα αποτελεί ένα πρόβλημα χρόνιο για πολλούς ανθρώπους, αλλά και παροδικό
όπως στις εγκύους, σε άτομα που έχουν
ξεκινήσει κάποιο πρόγραμμα αδυνατίσματος ή λόγω της χρήσης συγκεκριμένων φαρμάκων. Ανεξάρτητα όμως
από το αίτιο, το πρόβλημα αυτό είναι
αποδεδειγμένα αρκετά ενοχλητικό και
επηρεάζει την καθημερινή μας διάθεση
και ενέργεια. Ας δούμε μερικούς εύκολους, φυσικούς και αποτελεσματικούς
τρόπους αντιμετώπισής της.
Μεταφέρουν τις άχρηστες ουσίες και
κάνουν τα κόπρανα πιο μαλακά. Παράλληλα ενισχύουν την κινητικότητα
του εντέρου, βοηθώντας το να κάνει
περισταλτικές κινήσεις, ενεργοποιώντας έτσι την κένωση. Να θυμάστε ότι
το σώμα μας χρειάζεται περίπου 2-2,5
λίτρα υγρών ημερησίως, τα οποία
μπορείτε να προσλάβετε τόσο από το
νερό όσο και από όλα τα μη αλκοολούχα ροφήματα και ποτά, όπως ο καφές,
το γάλα, το τσάι, οι χυμοί και τα αναψυκτικά.
1. Αυξήστε τις φυτικές σας ίνες
3. Βάλτε το μέλι στη διατροφή σας
Είναι απαραίτητες για την υγεία του
γαστρεντερικού συστήματος, καθώς
βοηθούν στην αποκατάσταση της εντερικής λειτουργίας. Καταναλώνετε καθημερινά τροφές πλούσιες σε διαλυτές φυτικές ίνες (όπως μήλα, καρότα,
φράουλες, εσπεριδοειδή, όσπρια, βρώμη), οι οποίες φαίνεται να συμβάλλουν
ως ένα βαθμό στην αντιμετώπιση του
προβλήματος και κυρίως αδιάλυτες
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα πρεβιοτικά συστατικά που περιέχει (ολιγοσακχαρίτες και ινουλίνη) συμβάλλουν
στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.
Για να επωφεληθείτε από τις ευεργετικές του ιδιότητες, πίνετε κάθε πρωί ένα
ποτήρι ζεστό (σχεδόν καυτό) νερό στο
οποίο θα έχετε προσθέσει μισή κουταλιά
του γλυκού μέλι.
12
Είναι ευεργετικός ενάντια σε όλες τις παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος,
γιατί περιέχει φλαβονοειδή συστατικά
και αιθέρια έλαια που φαίνεται να ενεργοποιούν την κινητικότητα του εντέρου.
Φτιάξτε ένα θεραπευτικό ρόφημα, κόβοντας μερικά φρέσκα φύλλα βασιλικού σε
μικρά κομμάτια και προσθέτοντάς τα σε
ένα φλιτζάνι με ζεστό νερό. Εναλλακτικά,
καταναλώστε μερικά τρυφερά φρέσκα
φύλλα του με λίγο λάδι.
Το ελαιόλαδο συμβάλλει στην καλή λειτουργία του εντέρου. Μην το παραλείπετε, λοιπόν, από το διαιτολόγιό σας, ακόμα
και αν ακολουθείτε δίαιτα αδυνατίσματος.
Προσθέστε τουλάχιστον μια κουταλιά της
σούπας ελαιόλαδο στη σαλάτα σας και θα
εξασφαλίσετε ακόμη καλύτερη εντερική
λειτουργία.
6. Αυξήστε την πρόσληψη προβιοτικών
Το γιαούρτι, και ακόμα περισσότερο το
ξυνόγαλο, περιέχει προβιοτικούς οργανισμούς (κυρίως μπιφιδοβακτήρια και
λακτοβάκιλλους) που συμμετέχουν καθοριστικά στη διατήρηση της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας. Συνδυάστε
το με λίγο μέλι και ωμά αμύγδαλα ή με
δημητριακά ολικής άλεσης και σύντομα
θα αισθανθείτε τη βελτίωση. Εναλλακτικά, μπορείτε να προσλάβετε συνδυασμό
προβιοτικών συστατικών με ακόμη πιο
αποτελεσματικό τρόπο, επιλέγοντας συμπληρώματα προβιοτικών που βοηθούν
στη βελτίωση της κινητικότητας του
εντέρου και στην επαναφορά της εντερικής χλωρίδας. a
Νοέμβριος 2011
Διαβήτης
και
υγιεινός
τρόπος
ζωής
Ν
έα επιστημονικά δεδομένα φέρνουν στο φως πληροφορίες για
τη σύνδεση της εμφάνισης του
διαβήτη με το συγκεκριμένο τρόπο ζωής.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, υπάρχουν πέντε σημαντικά στοιχεία που σχετίζονται με τον διαβήτη, το καθένα ξεχωριστά: σωματικό βάρος, άσκηση, διατροφή,
αλκοόλ και κάπνισμα.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας,
200.000 Αμερικανοί συμπλήρωσαν
ερωτηματολόγια απαντώντας για τον
τρόπο ζωής και την κατάσταση της
υγείας τους στο διάστημα 1995-1996,
κατά το οποίο το μεγαλύτερο μέρος
από αυτούς ήταν πάνω από την ηλικία
των 50 ετών. Όταν ξεκίνησε η έρευνα,
κανείς από τους εθελοντές δεν έπασχε
από διαβήτη, ενώ μετά από 10 χρόνια
που τους ζητήθηκε να απαντήσουν αν
διαγνώστηκαν με τη νόσο, τα αποτελέ-
artion magazine - τεύχος 3
σματα ήταν 1 στους 10 για τους άντρες
και 1 στις 13 για τις γυναίκες.
Χωρίζοντας τις αρχικές ερωτήσεις
σε πέντε κατηγορίες: σωματικό βάρος,
άσκηση, διατροφή, αλκοόλ και κάπνισμα, οι ερευνητές διαπίστωσαν πως
κάθε υγιεινή συνήθεια που είχαν υιοθετήσει οι ερωτηθέντες, μείωνε μελλοντικά τον κίνδυνο να παρουσιάσουν
διαβήτη, ανεξάρτητα από τους άλλους
παράγοντες του τρόπου ζωής. Τέτοιες
δραστηριότητες μπορεί να ήταν άσκηση
20 λεπτών την ημέρα και 3 φορές την
εβδομάδα, διακοπή καπνίσματος κ.ά.
Συγκεκριμένα, άτομα που κατανάλωναν μεγάλη ποσότητα αλκοόλ και δεν
περιελάμβαναν την άσκηση στην καθημερινότητά τους, είχαν λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν τη νόσο αν
διατηρούσαν μία σωστή διατροφή. Το
ίδιο ίσχυε και για τους εθελοντές που
είχαν οικογενειακό ιστορικό με περιπτώσεις διαβήτη.
Η έρευνα έδειξε ακόμα πως γυναίκες
που δεν ήταν υπέρβαρες και ακολουθούσαν έναν γενικότερο υγιεινό τρόπο
ζωής με ισορροπημένη διατροφή, άσκηση, μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ και
μη καπνίστριες, είχαν 84% λιγότερες
πιθανότητες να νοσήσουν από διαβήτη
από τις γυναίκες με πολλά περιττά κιλά.
Όσον αφορά τους άντρες, ο κίνδυνος να
υποφέρουν από διαβήτη αυτοί που υιοθέτησαν μία υγιεινή ζωή μειωνόταν στο
72% σε σχέση με τους άντρες που ήταν
υπέρβαροι, δεν ασκούνταν, έπιναν και
κάπνιζαν σε μεγάλες ποσότητες.
Ωστόσο, σε σχέση με τον τρόπο που
διεξήχθη η έρευνα, προσοχή πρέπει να
δοθεί στο γεγονός ότι δεν λαμβάνεται
υπόψη ότι πιθανόν οι συμμετέχοντες να
άλλαξαν τρόπο ζωής κατά τη διάρκεια
της δεκαετίας που μεσολάβησε μεταξύ
του πρώτου και δεύτερου ερωτηματολογίου, και αυτό να επηρέασε με τη
σειρά του την εμφάνιση του διαβήτη.
Τέλος, δεν αποδεικνύεται οριστικά ότι η
μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ ή η μείωση του τσιγάρου και των κορεσμένων
λιπών στη διατροφή αποτελούν ικανές
προϋποθέσεις να ελαττώσουν τον κίνδυνο της νόσου. a
1 www.real.gr
1 www.iatronet.gr
13
Η άσκηση
όπλο
κατά του άγχους
των χρόνιων νόσων
Ο
ι άνθρωποι που υποφέρουν από
άγχος, που τις περισσότερες φορές
συνοδεύει τις χρόνιες ασθένειες,
μπορούν να βρουν κάποια ανακούφιση
μέσω της συστηματικής άσκησης. Αυτό
αναφέρουν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Georgia στις Η.Π.Α.
Το άγχος είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο
σύμπτωμα ασθενών με χρόνιες αρρώστιες, όπως είναι ο διαβήτης ή οι καρδιοπάθειες και η συνεχής αυτή ένταση μπορεί
να εμποδίσει την επιτυχία της θεραπείας.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο οργανισμός φαίνεται να αδυνατεί να ανταπεξέλ-
θει πλήρως στη θεραπευτική αγωγή.
Ο Matthew Herring, επικεφαλής της έρευνας, σημείωσε επιπλέον πως παρά το γεγονός ότι περιμένουμε το άγχος των ασθενών
που βρίσκονται σε μία τέτοια κατάσταση να
αυξάνεται με το πέρας των χρόνων, τα συμπτώματά τους συχνά δεν αναγνωρίζονται
και δεν θεραπεύονται. Παράλληλα, ενώ τα
οφέλη της άσκησης σε άτομα που πάσχουν
από κατάθλιψη έχουν μελετηθεί ιδιαίτερα, η
επίδρασή της στο ανθρώπινο στρες έχει λάβει λιγότερη προσοχή.
Η ερευνητική ομάδα του Herring μελέτησε 40 προηγούμενες έρευνες που είχαν
γίνει σε 2.914 ανθρώπους με διάφορες
χρόνιες νόσους, όπως καρδιοπάθειες,
αρτηριοσκλήρωση, καρκίνο και αρθρίτι-
δα. Σε ποσοστό 90% των ερευνών αυτών, τα άτομα που συνόδευσαν την ασθένειά τους με κάποιο πρόγραμμα άσκησης
είχαν λιγότερα συμπτώματα άγχους,
συμπεριλαμβανομένων των αισθημάτων
ανησυχίας, φόβου και νευρικότητας, σε
σχέση με αυτούς που δεν είχαν καμία
αθλητική δραστηριότητα.
Επιπλέον, τα στοιχεία έδειξαν πως η
άσκηση μισής ώρας ήταν πιο αποτελεσματική στη μείωση τους στρες από την
άσκηση λιγότερης διάρκειας. Ωστόσο, τα
προγράμματα άσκησης που διήρκησαν 3
με 12 εβδομάδες βοήθησαν παραπάνω
στην ανακούφιση των ασθενών από το
άγχος από ότι τα προγράμματα άσκησης
με διάρκεια πάνω από 12 εβδομάδες.
Οι επιστήμονες τόνισαν, επίσης, πως
ακόμα και οι ασθενείς που υπόκεινται ήδη
σε αγχολυτική θεραπεία θα δουν βελτίωση της κατάστασής τους από την άσκηση,
ενώ για αυτούς που δεν επιθυμούν να αρχίσουν θεραπευτική αγωγή για το στρες,
η άσκηση είναι η καλύτερη εναλλακτική
λύση. a
1 University of Georgia
1 www.health.com
Κάντε ποδήλατο για να χαλαρώσετε!
Ο
ι ευεργετικές ιδιότητες της
άσκησης είναι γνωστές, ίσως
όμως δεν είναι τόσο γνωστό
ότι η ποδηλασία μπορεί να μειώσει
το άγχος. Αυτό έδειξαν τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποίησε το Αθλητικό Πανεπιστήμιο της
Κολωνίας, στη Γερμανία.
Σύμφωνα με την έρευνα, όσοι
χρησιμοποιούν το ποδήλατο αντί για
τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς για να
φτάσουν στη δουλειά τους αρχίζουν
τη μέρα τους με πιο χαλαρή διάθεση
14
και επιπλέον τους είναι πιο εύκολο
να χαλαρώσουν το βράδυ.
Επιπλέον, στην έρευνα σημειώνεται πως ακόμα και 10 λεπτά ποδηλασίας βελτιώνουν το κυκλοφορικό
σύστημα και δυναμώνουν τους μυς,
ενώ οι ποδηλάτες παρουσιάζουν πιο
σπάνια προβλήματα πίεσης, καθώς
και πόνους στη μέση. a
1 www.ert.gr
Νοέμβριος 2011
άσκηση
Χορέψτε,
κάνει καλό!
Α
ν δεν είστε ιδιαίτερα αθλητικός
τύπος, τότε μπορείτε να δοκιμάσετε το χορό! Τα οφέλη που προσφέρει ο χορός στον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλαπλά και αφορούν
σώμα και πνεύμα. Επιπλέον, ο χορός
είναι μία μορφή άσκησης λιγότερο βαρετή και περισσότερο διασκεδαστική,
μπορεί να γίνει και ομαδικά, ενώ συνδυάζει πολλά πλεονεκτήματα μεμονωμένων μορφών γυμναστικής.
Πιο συγκεκριμένα, ο χορός:
• δυναμώνει τα κόκκαλα και τους
μυς δίχως να πληγώνει τις αρθρώσεις
• τονώνει ολόκληρο το σώμα
• βελτιώνει τη στάση και την ισορροπία του σώματος και έτσι αποφεύγονται οι πτώσεις
• αυξάνει την αντοχή και τη ευκινησία
•
•
•
μειώνει το άγχος και το στρες
χαρίζει αυτοπεποίθηση
προσφέρει τη δυνατότητα να
γνωρίσετε νέα άτομα
• προλαμβάνει ασθένειες, όπως
ο διαβήτης, η υπέρταση, οι καρδιακές παθήσεις, η οστεοπόρωση και η κατάθλιψη.
Επιπλέον, ο χορός είναι μία πολύ καλή
αθλητική δραστηριότητα για ανθρώπους άνω των 50 ετών, καθώς είναι
πολύ εύκολο να αυξομειώσει κανείς το
βαθμό έντασης της άσκησης. Έτσι, άτομα που απείχαν από την άσκηση για χρόνια μπορούν να ξεκινήσουν να χορεύουν
με αργούς ρυθμούς και στη συνέχεια να
επιταχύνουν, ανάλογα με την κατάσταση
της υγεία τους και τη διάθεσή τους. a
1 www.aarp.org
Βοηθάει ή κουράζει το μυαλό η άσκηση;
Α
ν θέλετε να διατηρήσετε τη μνήμη
σας σε άριστη κατάσταση, τότε η
λύση είναι να γυμνάζεστε συστηματικά. Αν όμως είστε γυναίκες, η υπερβολική άσκηση μπορεί να φέρει τα αντίθετα
αποτελέσματα στη νοητική σας λειτουργία. Δύο σημαντικές έρευνες από το αρχείο
του 2009 της Ένωσης για το Αλτσχάιμερ
(Alzheimer’s Association) επιβεβαιώνουν
τα παραπάνω συμπεράσματα.
Η πρώτη μελέτη πραγματοποιήθηκε από
το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν
Φραντσίσκο και είχε διάρκεια επτά χρόνια.
Μέσα σε αυτό το διάστημα, παρακολουθήθηκαν 3.000 εθελοντές μεγάλης ηλικίας.
Τα στοιχεία έδειξαν πως όσοι από αυτούς
υιοθετούσαν έναν καθιστικό τρόπο ζωής,
είχαν τα περισσότερα νοητικά προβλήματα
στην έναρξη της έρευνας και παρουσίαζαν
χειροτέρευση της κατάστασής τους με το
πέρασμα του χρόνου.
Η δεύτερη μελέτη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς τα συμπεράσματά
της διαφέρουν από τα συνηθισμένα. Η
καθηγήτρια Οικογενειακής Ιατρικής από
το Πανεπιστήμιο του Τορόντο, Dr Tierney,
artion magazine - τεύχος 3
μελέτησε δείγμα 90 γυναικών, ηλικίας 50
ως 63 ετών και κατέγραψε στοιχεία για τη
νοητική τους λειτουργία.
Ανάμεσα στις εθελόντριες, άλλες έκαναν έντονη και άλλες ήπια άσκηση στην
καθημερινότητά τους. Στην έντονη άσκηση
συμπεριλήφθηκε το κολύμπι στην πισίνα,
το aerobic, το τζόγκινγκ, το τρέξιμο, το
μπάσκετ, η ποδηλασία σε ανώμαλο δρόμο
και οι ρακέτες, ενώ στην ήπια το βάδισμα
με γρήγορο ρυθμό, το γκολφ, το βόλεϊ, η
ποδηλασία σε ίσιο δρόμο, το τένις και το
σόφτμπολ.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά:
Και στις δύο κατηγορίες άσκησης, οι γυναίκες που είχαν τους πιο εντατικούς ρυθμούς γυμναστικής είχαν και τις χειρότερες
επιδόσεις στα τεστ νοητικής λειτουργίας.
Μία εξήγηση για αυτό το αποτέλεσμα
είναι ότι καθώς τα οιστρογόνα συνδέονται με την καλή νοητική λειτουργία στις
γυναίκες, η εντατική άσκηση ελαττώνει τα
επίπεδά τους στο σώμα και κατά συνέπεια
μειώνει τις νοητικές δυνατότητες. a
1 www.tanea.gr
1 www.webmd.com
15
Η Ανάληψη
(δεύτερο μισό 15ου αιώνα)
Ο Χριστός με ενδύματα απαστράπτοντα από φως ανεβαίνει στον ουρανό, μέσα σε στρογγυλή δόξα, που κρατούν
δύο άγγελοι. Στο έδαφος βρίσκονται οι απόστολοι σε δύο ομάδες γύρω από τη Θεοτόκο, την οποία πλαισιώνουν
δύο λευκοντυμένοι άγγελοι. Στο βάθος εικονίζεται το όρος των Ελαιών.
16
Νοέμβριος 2011
ιατρικά νέα
Μεγάλη απειλή
οι καρδιακές παθήσεις
Δ
υσάρεστα νέα για την υγεία
των Ελλήνων έρχονται από νέα
έρευνα. Ανάμεσα στις χώρες της
Μεσογείου η χώρα μας είναι η πρώτη
στον κίνδυνο εμφράγματος, καθώς οι
Έλληνες διατηρούν έναν ανθυγιεινό
τρόπο ζωής.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα
Καρδιάς οι επιστήμονες τόνισαν πως η
εγκατάλειψη στην Ελλάδα της σωστής
διατροφής και των υγιεινών συνηθειών
έχει οδηγήσει σε μεγάλα ποσοστά καρδιακών προβλημάτων. Πιο συγκεκριμένα, το 45-50% των Ελλήνων είναι καπνιστές, το 1/3 περίπου του πληθυσμού
είναι παχύσαρκοι, το 10% πάσχει από
διαβήτη και το 1/3 έχει αυξημένη αρτηριακή πίεση. Αποτέλεσμα όλων αυτών,
είναι η καταγραφή 20.000 νέων εμφραγμάτων ετησίως και πάνω από 15.000 νέα
περιστατικά στεφανιαίας νόσου, αρκετά
από τα οποία οδηγούν στο θάνατο.
Επιπλέον, πρώτη αιτία θανάτου
που σχετίζεται με πάθηση της καρδιάς στους νέους κάτω των 35 ετών
στη χώρα μας είναι η καρδιακή ανεπάρκεια, που οφείλεται κυρίως στη
β-μεσογειακή αναιμία. Δυσάρεστο είναι
και το γεγονός ότι κάθε χρόνο γεννιούνται στην Ελλάδα 1.200 παιδιά με καρδιακές νόσους.
Και σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως, τα
καρδιακά νοσήματα φαίνεται να αποτελούν μία τεράστια απειλή. Σύμφωνα με
τις μετρήσεις, ένας θάνατος από καρδιαγγειακή νόσο καταγράφεται κάθε 2 δευτερόλεπτα, μία καρδιακή προσβολή κάθε
5 δευτερόλεπτα και ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κάθε 6 δευτερόλεπτα.
Έτσι, φανερώνεται πως οι παθήσεις
της καρδιάς είναι μέσα στις κυριότερες
αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Τα στοιχεία δείχνουν πως εξαιτίας αυτής της
νόσου σημειώνονται 17 εκατομμύρια
θάνατοι ετησίως και στο μέλλον τα
πράγματα θα είναι ακόμα χειρότερα.
artion magazine - τεύχος 3
Υπολογίζεται πως το 2050 οι θάνατοι
από καρδιακή νόσο και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο θα φτάσουν τους
25.000.000 το χρόνο.
Για αυτούς τους λόγους, το χρόνο
αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Καρδιάς
προωθούν 4 κανόνες που μπορούν να
εφαρμοστούν μέσα σε κάθε σπίτι για
την υιοθέτηση καλύτερων συνηθειών
και την πρόληψη καρδιακών προβλημάτων. Αυτές οι δράσεις είναι:
• Όχι κάπνισμα μέσα στο σπίτι. Για
κάθε παράβαση να εφαρμόζεται
μια ποινή, όπως για παράδειγμα
κάποια μικροδουλειά στο σπίτι.
• Εφαρμόστε την υγιεινή διατροφή
παρασκευάζοντας οι ίδιοι το φαγητό
που θα είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά με ελάχιστο ή καθόλου αλάτι και πλούσιο σε
λαχανικά και φρούτα.
• Σωματική άσκηση. Η οικογένεια περνά, συνήθως, πολλές
ώρες μπροστά στην τηλεόραση. Οργανώστε οικογενειακές δραστηριότητες,
όπως ποδηλασία, κηπουρική, βάδισμα κ.ά.
Αφήστε το αυτοκίνητο, αν αυτό είναι
εφικτό. Μόνο 30
λεπτά άσκησης
τις περισσότερες
ημέρες της εβδομάδας, αν όχι
όλες, μπορούν
να βοηθήσουν
στην πρόληψη
των εμφραγμάτων και των
εγκεφαλικών
επεισοδίων.
•
Να γνωρίζετε τους δείκτες σας,
όπως χοληστερόλη, γλυκόζη αίματος, αρτηριακή πίεση, βάρος μάζας
σώματος κ.λπ. και προσπαθήστε να
διατηρείτε τις τιμές στα φυσιολογικά όρια με τη βοήθεια των ειδικών,
αν αυτό απαιτείται. a
1 www.kathimerini.gr
1 www.ethnos.gr
17
ιατρικά
νέα
Σύνδεση μεταξύ ψωρίασης
και καρδιακών παθήσεων
Π
ρόσφατη έρευνα από τη Δανία
φέρνει στο φως νέα δεδομένα
για τη σχέση ψωρίασης, εγκεφαλικού επεισοδίου και κολπικής μαρμαρυγής. Τα στοιχεία δείχνουν πως οι
ασθενείς με ψωρίαση έχουν 3 φορές
αυξημένες πιθανότητες να πάθουν
εγκεφαλικό και κολπική μαρμαρυγή
σε σχέση με άτομα που δεν πάσχουν
από ψωρίαση.
Ο ερευνητής του πανεπιστημιακού
νοσοκομείου Gentofte της Κοπεγχάγης μέτρησε τα περιστατικά μαρμαρυγής και ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου στον πληθυσμό της Δανίας σε
ασθενείς κάθε ηλικίας στο διάστημα
1995-2006. Τα αποτελέσματα έδειξαν
περίπου 36.700 ασθενείς με ελαφρά
ψωρίαση και περίπου 2.800 με σοβαρή
ψωρίαση.
Τα στοιχεία φανέρωσαν ότι ασθενείς
κάτω από 50 ετών με ψωρίαση παρουσίασαν τριπλάσιο κίνδυνο κολπικής
μαρμαρυγής και κατά 2,8 φορές με-
18
γαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι γηραιότεροι
από αυτούς και όσοι είχαν πιο ελαφριά
ψωρίαση διέτρεχαν μικρότερη, αλλά
ωστόσο σημαντική αύξηση του κινδύνου εγκεφαλικού επεισοδίου και κολπικής μαρμαρυγής. Τα ευρήματα αυτά
ίσχυαν στον ίδιο βαθμό όταν λήφθηκαν
υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως είναι η ηλικία, το φύλο, η ιατρική αγωγή
και το επίπεδο εισοδήματος.
Ο Ahlehoff δήλωσε πως «η ψωρίαση είναι χρόνια φλεγμονώδης νόσος ή
κατάσταση στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα είναι σε διαρκή κατάσταση
συναγερμού. Αυτό το είδος φλεγμονής
εκτιμάται, επίσης, ότι παίζει ρόλο στο
εγκεφαλικό επεισόδιο και την κολπική μαρμαρυγή». Ο ίδιος συμπλήρωσε
πως «τα τελευταία χρόνια η ψωρίαση
προχώρησε από μια νόσο που επηρεάζει την εμφάνιση σε συστημική νόσο
και παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα», ενώ πρόσθεσε ότι
οι ασθενείς που πάσχουν από ψωρίαση θα πρέπει να ελέγχουν τυχόν συμπτώματα καρδιαγγειακής νόσου. Με
αυτόν τον τρόπο, αυτά τα άτομα θα
έχουν τη δυνατότητα της πρόληψης
υιοθετώντας συνήθειες που θα μειώσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής
πάθησης, όπως αλλαγές στον τρόπο
ζωής, διακοπή καπνίσματος, περισσότερη άσκηση και συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή.
Ο Dr. Robert Kirsner του πανεπιστημίου του Μαϊάμι, που δεν έλαβε μέρος
στην έρευνα, έκανε λόγο για δύο αιτίες
της σύνδεσης ψωρίασης και κινδύνου
εμφάνισης καρδιαγγειακών νόσων:
Πρώτον, ως ομάδα τείνουν να έχουν
περισσότερους παράγοντες κινδύνου
για καρδιαγγειακές νόσους, όπως παχυσαρκία, κάπνισμα και υπερλιπιδιαμία
και δεύτερον, μια αύξηση της φλεγμονής συνδέει τις δύο νόσους. a
1 www.in.gr
Νοέμβριος 2011
Νέο φάρμακο
για τον καρκίνο
στο πάγκρεας
Έ
να νέο φαρμακευτικό σκεύασμα για τη θεαραπεία του καρκίνου του παγκρέατος είναι
γεγονός. Το everolimus εγκρίθηκε από
την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό τη
θεραπεία των μη χειρουργήσιμων ή
μεταστατικών, καλώς ή μετρίως διαφοροποιημένων, νευροενδοκρινών
όγκων (NET) του παγκρέατος σε ενήλικες με προοδευτική νόσο.
Η έγκριση βασίστηκε σε δεδομένα
φάσης III από τη μεγαλύτερη έως σήμερα κλινική μελέτη για τους προχωρημένους παγκρεατικούς NET. Η μελέτη RADIANT-3 (RAD001 In Advanced
Neuroendocrine Tumors) φανέρωσε
ότι το everolimus υπερδιπλασίασε το
διάμεσο χρόνο, χωρίς επιδείνωση της
νόσου (από τους 4,6 στους 11,0 μήνες), ενώ παράλληλα μείωσε τον κίνδυνο εξέλιξης της νόσου κατά 65% σε
σύγκριση με το εικονικό φάρμακο σε
artion magazine - τεύχος 3
ασθενείς με προχωρημένους παγκρεατικούς ΝΕΤ (p<0,001). Το everolimus
επέδειξε σταθερή βελτίωση στην επιβίωση, χωρίς να επιδεινώνεται η νόσος σε όλες τις υποομάδες ασθενών
που εξετάστηκαν, συμπεριλαμβανομένων και των ασθενών που δεν είχαν
υποβληθεί παλαιότερα σε χημειοθεραπεία.
Τα στοιχεία φέρνουν στο φως πως
το 60% των ασθενών με παγκρεατικoύς NET διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο του καρκίνου του
παγκρέατος, γεγονός που δείχνει πως
η νόσος έχει ήδη εξαπλωθεί σε άλλα
μέρη του σώματος και θεωρείται επιθετική και δύσκολα θεραπεύσιμη. Επιπλέον, το ποσοστό 5ετούς επιβίωσης
για τους συγκεκριμένους ασθενείς
είναι 27%.
Το νέο αυτό σκεύασμα έχει ως στόχο του μια πρωτεΐνη, η οποία έχει την
ικανότητα να ρυθμίζει την κυτταρική
διαίρεση του όγκου, καθώς και την
ανάπτυξη των αγγείων και του κυτταρικού μεταβολισμού και ονομάζεται
mTOR. Αυτές οι ιδιότητες της mTOR
είναι κλινικά αποδεδειγμένες, φανερώνοντας τη συμβολή της συγκεκριμένης πρωτεΐνης στην ανάπτυξη και
την εξέλιξη πολλών μορφών καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων των
παγκρεατικών NET προχωρημένου
σταδίου.
Οι νευροενδοκρινείς όγκοι μπορεί
να διαγνωστούν σε οποιδήποτε σημείο του σώματος. Οι περισσότεροι
από αυτούς εμφανίζονται στο πάγκρεας (παγκρεατικοί NET), στο γαστρεντερικό σωλήνα και στους πνεύμονες
(καρκινοειδείς όγκοι). Συγκεκριμένα,
οι παγκρεατικοί NET, γνωστοί και ως
όγκοι κυττάρων των νησιδίων, αποτελούν μία όχι τόσο συνηθισμένη μορφή
καρκίνου.
Το everolimus εγκρίθηκε για όλα
τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
όπως και για την Ισλανδία και τη Νορβηγία, και προβλέπεται ότι σύντομα η
έγκριση του θα απλωθεί σε παγκόσμιο
επίπεδο. a
1 www.tanea.gr
1 www.worldpharmanews.com
19
ιατρικά νέα
AIDS
Τ
ο πρόβλημα των μεταδιδόμενων
ασθενειών στη χώρα μας φαίνεται
να έχει πάρει επικίνδυνη τροπή τα
τελευταία χρόνια. Ο Υπουργός Υγείας,
Ανδρέας Λοβέρδος, κατά τη διάρκεια των
εγκαινίων του Ευρωπαϊκού Γραφείου
για τα Μη Μεταδιδόμενα Νοσήματα του
Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ),
δήλωσε πως αρρώστιες που είχαν ξεχαστεί, όπως η φυματίωση και η ελονοσία,
εμφανίζονται ξανά, ενώ το AIDS αριθμεί
ανησυχητικά πολλά θύματα.
Τα ποσοστά προκαλούν τουλάχιστον
ανατριχίλα. Σύμφωνα με τον κ. Λοβέρδο,
το 2010 ο αριθμός των κρουσμάτων AIDS
αυξήθηκε κατά 580%, ενώ το 2011 η αύξηση αγγίζει μέχρι στιγμής το 1.000%.
Κάποιες από τις αιτίες των αυξημένων
κρουσμάτων φαίνεται να είναι η πορνεία
από μη νόμιμα εκδιδόμενες αλλοδαπές
και οι σύριγγες των ναρκωτικών.
Εν τω μεταξύ, ο Υπουργός Υγείας έχει
ενημερώσει τους Διεθνείς Οργανισμούς
για την κατάσταση και για το πρόβλημα της
παράνομης μετανάστευσης. «Εδώ έχουμε εμφάνιση του προβλήματος, το οποίο
θα περάσει στην ελληνική οικογένεια και
από την Ελλάδα με τη μεταφορά αυτών
20
κρούεται ο κώδωνας
του κινδύνου!
των ανθρώπων, που είναι ο στόχος τους η
υπόλοιπη Ευρώπη» σημείωσε ο ίδιος.
Επιπλέον, ο πρόεδρος της Επιτροπής
Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής,
Καθηγητής Δημήτρης Κρεμαστινός, είπε
σχετικά πως ο υγειονομικός χάρτης της
Ευρώπης θα αλλάξει και αυτή η αλλαγή
θα περάσει από την Ελλάδα. Ο κ. Λοβέρδος συμπλήρωσε: «Χτυπάμε μία καμπάνα
κινδύνου, καθώς οι μεταδιδόμενες με τις
μη μεταδιδόμενες ασθένειες συνδέονται
και χρειάζεται απαραίτητα πάνω απ’ όλα
η ευρωπαϊκή αλλά και η διεθνής συνεργασία για να αντιμετωπίσουμε το θέμα.»
Το νέο γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ωστόσο, δίνει ελπίδες για
την καλύτερη αντιμετώπιση του ζητήματος.
Ιδρύθηκε στην Αθήνα και η δράση του θα
αφορά στην πρόληψη και τον έλεγχο των
Μη Μεταδιδόμενων Νοσημάτων (ΜΜΝ)
στην Ευρώπη. Τα Μη Μεταδιδόμενα Νοσήματα αποτελούν την σημαντικότερη αιτία
θανάτου ανάμεσα στους Ευρωπαίους. Η
πρόεδρος του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), Τζένη
Κρεμαστινού, επεσήμανε πως «είναι υπεύθυνα για το 86% του συνόλου των θανάτων και για το 77% της συνολικής νοσηρό-
τητας του ευρωπαϊκού πληθυσμού».
Όσον αφορά τα παγκόσμια δεδομένα,
κάθε χρόνο 36 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν την ζωή τους από Μη Μεταδιδόμενα
Χρόνια Νοσήματα. Στην Ελλάδα, 40% του
πληθυσμού πάσχουν από χρόνια νοσήματα (καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη
διαβήτη, καρκίνο, χρόνια αναπνευστικά
νοσήματα και ψυχικές ασθένειες) και περισσότερο από 50% των χαμένων χρόνων
ζωής αποδίδονται σε αυτά.
«Οι μεταδιδόμενες ασθένειες είναι η μάστιγα της εποχής μας» δήλωσε επιπλέον
ο Υπουργός, «γι’ αυτό οι πολιτικές Υγείας
στην Ελλάδα δίνουν ιδιαίτερη σημασία σήμερα στην πρόληψη. Στην Ελλάδα, όπως
και σε άλλες χώρες, υπήρχε η καταστροφική συνήθεια να θεωρείται ο Υπουργός
Υγείας Υπουργός της ασθένειας και των
νοσοκομείων. Οι μείζονες διεθνείς πολιτικές δημόσιας υγείας είναι μη νοσοκομειακές - ιατρικές», πρόσθεσε. a
1 www.skai.gr
1 www.kathimerini.gr
Νοέμβριος 2011
εναλλακτική ιατρική
Βασικές Γνώσεις
για την ιχθυοθεραπεία
Η
περιποίηση άκρων με τα ψάρια του είδους Garra Rufa
είναι μια νέα μέθοδος περιποίησης για την Ελλάδα και την
Ευρώπη και ίσως άγνωστη ακόμα
σε περιοχές όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Αμερική.
Στην Ασία ξεκίνησε πριν 3 χρόνια
περίπου σε χώρες όπως η Ταυλάνδη, η Μαλαισία και η Ιαπωνία, αλλά
ήταν τέτοια η ανταπόκριση του κόσμου που γρήγορα εξαπλώθηκε
έξω από αυτές.
Η ιδέα ξεκίνησε από την πόλη
Κανγκάλ της Τουρκίας, όπου ψάρια- κυπρίνοι σε λίμνες της περιοχής
φανέρωσαν την ικανότητα τους να
artion magazine - τεύχος 3
καθαρίζουν από τα νεκρά κύτταρα τα
μέλη του σώματος που πλησίαζαν.
Τα ψάρια απομακρύνουν πιπιλώντας και όχι δαγκώνοντας, νεκρά
κύτταρα και σκληρύνσεις από τα
πόδια και ταυτόχρονα απελευθερώνουν με το σάλιο τους ένα ειδικό
ένζυμο που, όπως έχει παρατηρηθεί, έχει επουλωτικές και μαλακτικές δράσεις στο ανθρώπινο δέρμα.
Το αποτέλεσμα μετά από την θεραπεία είναι το δέρμα να έχει πιο
βελούδινη αίσθηση στην αφή και σε
περιπτώσεις δερματολογικών προβλημάτων τα αποτελέσματα είναι
ακόμα πιο θεαματικά.
Η πόλη έγινε γνωστή παγκοσμί-
ως, καθώς άνθρωποι με ψωρίαση
και άλλα δερματικά προβλήματα
αναζητούν εκεί ανακούφιση των
συμπτωμάτων τους.
Από την Τουρκία εξαπλώθηκε σε
χώρες με παράδοση στις υπηρεσίες
ευεξίας όπως η Ταϊλάνδη, και από
εκεί έγινε το μεγάλο μπαμ προς την
Ευρώπη και προς όλο τον κόσμο.
Το φαινόμενο εξάπλωσης είναι σε
πλήρη ένταση και στο μέλλον όλο
και περισσότερα κέντρα ιχθυοθεραπείας θα βρίσκονται όλο ένα και πιο
κοντά μας. a
1 www.fishspa.gr
21
εναλλακτική ιατρική
Αυχενικό
σύνδρομο
γράφει ο Ευάγγελος
Χριστακόπουλος,
χειροπρακτικός οστεοπαθητικός
Το αυχενικό σύνδρομο περιγράφει μια σειρά από συμπτώματα στην περιοχή του αυχένα αλλά και στην εν γένει γύρω περιοχή (ώμοι, ωμοπλάτες, άνω κορμός), που προκαλούνται από παθήσεις της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Δεν αποτελεί το
ίδιο πάθηση λοιπόν, αλλά περισσότερο έναν περιγραφικό όρο των συμπτωμάτων που
μπορεί να προκαλούνται από μια σειρά παθήσεων, που θα αναλυθούν στη συνέχεια.
΄Έτσι, στο αυχενικό σύνδρομο ουσιαστικά παραβλάπτεται η φυσιολογική λειτουργικότητα και κινητικότητα της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης.
22
Νοέμβριος 2011
Αυχενικό σύνδρομο
Τ
α κλινικά συμπτώματα με τα οποία
εκδηλώνεται είναι τα παρακάτω:
πόνος στον αυχένα, κεφαλαλγίες, πόνοι στον ώμο, στο βραχίονα ή/
και στο χέρι, περιορισμένη κινητικότητα της αυχενικής μοίρας, αδυναμία και
μειωμένα αντανακλαστικά στα άνω και
κάτω άκρα, προβλήματα στο βάδισμα
(«σπαστικό βάδισμα»), μουδιάσματα
και μυϊκή αδυναμία στα άκρα.
Τα κυριότερα συμπτώματα του αυχενικού συνδρόμου:
• άλγος στην περιοχή του αυχένα
• κεφαλαλγίες
• άλγος στον ώμο
• άλγος στο βραχίονα ή / και στο
χέρι
• περιορισμός της κινητικότητας
της αυχενικής μοίρας
• μείωση της μυϊκής ισχύος στα
άνω και κάτω άκρα
• διαταραχή στη βάδιση («σπαστικό βάδισμα»)
• αιμωδίες (μουδιάσματα) στα
άνω άκρα
• μυϊκή αδυναμία στα κάτω άκρα
• ζάλη, αστάθεια
• καρηβαρία (βαρύ κεφάλι)
• ίλιγγος με έμετο
Αίτια που προκαλούν
Αυχενικό Σύνδρομο
Τα αίτια που μπορούν να προκαλέσουν
αυχενικό σύνδρομο παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία.
1. Δισκοπάθεια - κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου:
2. Αρθρίτιδα των αυχενικών σπονδύλων
3. Δισκοπάθειες Αυχενικών μεσοσπονδυλίων δίσκων
4. Σπασμός των μυών της περιοχής του αυχένα -από κακή στάση
ή ψύξη κ.λπ.
Διάγνωση του Αιτίου του
Αυχενικού συνδρόμου
Η τελική διάγνωση και η εκτίμηση της
σοβαρότητας του συνδρόμου γίνεται με
απεικονιστικές μεθόδους, οι οποίες με
σειρά φθίνουσας σπουδαιότητας είναι
οι ακόλουθες: απλές ακτινογραφίες,
μαγνητική και αξονική τομογραφία,
ηλεκτρομυογράφημα, σπινθηρογράφημα οστών και εργαστηριακές εξετάσεις.
Θεραπεία, Συντηρητική (Φάρμακα,
artion magazine - τεύχος 3
Εκδηλώνεται ως πόνος
στον αυχένα, κεφαλαλγίες, πόνοι στον ώμο,
στο βραχίονα ή/ και στο
χέρι, περιορισμένη κινητικότητα της αυχενικής
μοίρας, αδυναμία και
μειωμένα αντανακλαστικά στα άνω και κάτω
άκρα, προβλήματα στο
βάδισμα («σπαστικό
βάδισμα»), μουδιάσματα και μυϊκή αδυναμία
στα άκρα.
Φυσικοθεραπεία, Βελονισμός, Θεραπευτική Άσκηση, Χειρουργική Αντιμετώπιση.
Συντηρητική Θεραπεία
Συνίσταται στη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής (κατά κύριο λόγο
μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών
φαρμάκων), την τοποθέτηση αυχενικού κολλάρου (σκληρού ή μαλακού,
ανάλογα με την σοβαρότητα της κατάστασης), τη χρήση αυχενικού ορθοπεδικού μαξιλαριού κατά την κατάκλιση (για ασθενείς με εντονότερα
συμπτώματα κατά τη διάρκεια της νύχτας) και την εκτέλεση προγράμματος
φυσιοθεραπειών.
Φυσικοθεραπευτική
Αντιμετώπιση του
Αυχενικού συνδρόμου
Σε ασθενείς με αυχενικό σύνδρομο, τα
φυσικοθεραπευτικά μέσα που χρησιμοποιούνται έχουν σαν σκοπό:
1. τη μείωση του πόνου
2. τη Λύση του επώδυνου μυϊκού
σπασμού στην περιοχή,
3. την ανακούφιση από τα λοιπά
συμπτώματα (κεφαλαλγία, ίλιγγος κτλ), καθώς και
4. την αποκατάσταση της μειωμέ-
νης κινητικότητας - λειτουργικότητας της αυχενικής μοίρας.
Χρησιμοποιούνται τα εξής μέσα:
1. Θέρμο ή και κρύο Θεραπεία
2. Laser χαμηλής ισχύος
3. Διάφορες μορφές ηλεκτροθεραπείας και κυρίως TENS με πολύ
καλά αποτελέσματα
4. Τα μαλακά περιλαίμια (κολλάρα)
βοηθούν, επίσης, σε περιπτώσεις
που χρειάζεται προσωρινή μείωση
της κινητικότητας της αυχενικής
μοίρας, για να μειωθεί ο πόνος ή
άλλα συμπτώματα, όπως ζαλάδες
και ίλιγγοι
5. Οι διαθερμίες ή τα μικροκύματα,
βοηθούν στην αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος, την απορρόφηση του οιδήματος και τη λύση
του μυϊκού σπασμού
6. Άλλη μορφή ηλεκτροθεραπείας είναι η Ιοντοφόρεση (διαδερμική χορήγηση αντιφλεγμονώδους φαρμάκου, με τη χρήση γαλβανικού
ρεύματος, απευθείας στη νευρική
ρίζα που έχει τη φλεγμονή)
7. Συνδυασμός τεχνικών κινητοποίησης και χειρισμών, οι ασκήσεις αποκατάστασης, καθώς και
η εφαρμογή μάλαξης μπορούν
να βοηθήσουν άμεσα και αποτελεσματικά, τόσο στη μείωση του
πόνου, όσο και στην εξάλειψη των
υπολοίπων συμπτωμάτων που ταλαιπωρούν τον ασθενή, έτσι ώστε
να επανέλθει στις φυσιολογικές
καθημερινές του δραστηριότητες,
χωρίς προβλήματα.
Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση
και θεραπεία του συνδρόμου παίζει η
Άσκηση:
Μακράν καλύτερη άσκηση για τέτοιες
περιπτώσεις είναι η κολύμβηση (μόνο
ύπτιο και ελεύθερο), αφού το σωματικό
βάρος αντισταθμίζεται από την άνωση
του νερού. Έτσι, οι αρθρώσεις δέχονται σαφώς μικρότερη φόρτιση. Άξια
αποφυγής θεωρούνται όλα εκείνα τα
αγωνίσματα που η μεταβολή της στάσης του σώματος και του κέντρου βάρους αυτού μετατοπίζονται (πχ. τένις).
O πόνος είναι ένας «σύμβουλος» για το
τι πρέπει να αποφεύγει κανείς. a
23
υγεία
Ο σακχαρώδης
διαβήτης
υπ’ αριθμόν Ένα
εχθρός των νεφρών
γράφει η
Δομινίκη
Οικονομίδου,
νεφρολόγος
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι νόσημα που οφείλεται σε έλλειψη ικανότητας του οργανισμού να μεταβολίσει το σάκχαρο. Το σάκχαρο, που προσλαμβάνουμε με τις τροφές,
είναι η κύρια πηγή ενέργειας για τον οργανισμό. Εισέρχεται στα κύτταρα με την βοήθεια μιας ορμόνης της ινσουλίνης και μέσα στα κύτταρα μετατρέπεται σε πρωτεΐνες
που αποθηκεύουν ενέργεια για τον οργανισμό. ΄Όταν λείπει η ινσουλίνη, το σάκχαρο
δεν μπορεί να μεταβολιστεί και η συγκέντρωσή του στο αίμα είναι υψηλή.
24
Νοέμβριος 2011
Ο σακχαρώδης διαβήτης υπ’ αριθμόν Ένα εχθρός των νεφρών
Σ
τον σακχαρώδη διαβήτη έχουμε
είτε έλλειψη ινσουλίνης (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1) είτε
αντίσταση του οργανισμού στη δράση
της (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2).
Η διάγνωση της νόσου γίνεται από
τις αυξημένες τιμές του σακχάρου
στο αίμα. Η μέτρηση πρέπει να γίνει
το πρωί νηστικός και να επαναληφθεί
δύο φορές. Συνήθως, ο τύπου 1 σακχαρώδης διαβήτης αρχίζει αιφνίδια και
προσβάλλει νεαρά άτομα. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 αφορά άτομα
μεγάλης ηλικίας, αν και τα τελευταία
χρόνια λόγω της διατροφής, της έλλειψης άσκησης και της αύξησης του ποσοστού παχυσαρκίας σε νέα άτομα, όλο
και περισσότερα άτομα νεαρής ηλικίας
εκδηλώνουν τη νόσο. Οι παραπάνω
λόγοι οδήγησαν σε ταχεία αύξηση του
ποσοστού των διαβητικών.
Τα συμπτώματα της νόσου είναι πολυουρία που μπορεί να οδηγήσει σε
αφυδάτωση, πολυδιψία, πολυφαγία
και απώλεια βάρους. Επίσης, μπορεί
να εμφανιστούν διαταραχές στην όραση, καταβολή δυνάμεων και συχνές
λοιμώξεις, κυρίως ουρολοιμώξεις και
δερματίτιδες.
Οι υψηλές τιμές σακχάρου στο αίμα
μακροχρόνια έχουν ως αποτέλεσμα τη
βλάβη των αγγείων.
Διαβητική νεφροπάθεια
Οι νεφροί μας είναι όργανα που αποτελούνται κυρίως από αγγεία μικρά
(τριχοειδικά) και μεγάλα (αγγεία αιμάτωσης). Η βλάβη των νεφρών στα
άτομα με σακχαρώδη διαβήτη είναι
συχνή, ενώ 30% των διαβητικών
εμφανίζει νεφρική ανεπάρκεια. Στις
ανεπτυγμένες χώρες τα τελευταία
χρόνια, ο σακχαρώδης διαβήτης είναι
η συχνότερη αιτία νεφρικής ανεπάρκειας στα άτομα που υποβάλλονται
σε αιμοκάθαρση. Η πιθανότητα ενός
διαβητικού ατόμου να εκδηλώσει νεφρική βλάβη είναι μεγαλύτερη εάν
πάσχει από αρρύθμιστη αρτηριακή
υπέρταση, είναι καπνιστής, έχει οικογενειακό ιστορικό με νεφρική νόσο
ή πάσχει από κάποιο άλλο νεφρικό
νόσημα. Καθένας από αυτούς τους
προδιαθεσικούς παράγοντες αυξάνει
τις πιθανότητες να εκδηλώσει ένας
διαβητικός ασθενής νεφρική νόσο.
Η νεφρική βλάβη εκδηλώνεται στα
πρώτα στάδια με εμφάνιση λευκώ-
artion magazine - τεύχος 3
Τα συμπτώματα της
νόσου είναι η πολυουρία
που μπορεί να οδηγήσει
σε αφυδάτωση, πολυδιψία, πολυφαγία και
απώλεια βάρους. Επίσης
μπορεί να εμφανιστούν
διαταραχές στην όραση,
καταβολή δυνάμεων και
συχνές λοιμώξεις κυρίως
ουρολοιμώξεις και δερματίτιδες.
ματος στα ούρα. Στα αρχικά στάδια,
η λευκωματουρία είναι πολύ μικρού
βαθμού ( μικρολευκωματινουρία) και
χρειάζεται ανίχνευση του λευκώματος με ειδικές εξετάσεις. Καθώς η
νόσος εξελίσσεται σταδιακά, το λεύκωμα αυξάνεται στα ούρα και μπορεί
να διαγνωστεί και σε απλές εξετάσεις
ούρων. Κατά μέσο όρο 5 έτη μετά την
εμφάνιση της λευκωματουρίας έχει
προχωρήσει η βλάβη των νεφρών
σε τέτοιο στάδιο, ώστε να χρειάζεται
υποστήριξη με αιμοκάθαρση. Για το
λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να
διαγιγνώσκεται έγκαιρα η λευκωματουρία και να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να ανακόπτεται ή να
επιβραδύνεται η εξέλιξη της νεφρικής
βλάβης. Η πρόληψη της νεφροπάθειας
στους διαβητικούς εξασφαλίζει καλύτερη ποιότητα ζωής και μεγαλύτερη
επιβίωση, ενώ για το κοινωνικό σύνολο το οικονομικό όφελος είναι τεράστιο. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι το
τελικό στάδιο της νεφρικής ανεπάρκειας κοστίζει στις ΗΠΑ 2.400.000.000
δολάρια το χρόνο.
Συμπτώματα
διαβητικής νεφροπάθειας
Δυστυχώς, η νεφροπάθεια δεν έχει
θορυβώδη συμπτώματα. Οι πρώτες
κλινικές εκδηλώσεις μπορεί να είναι
οιδήματα στα βλέφαρα και στα κάτω
άκρα, νυκτουρία και απορρύθμιση της
αρτηριακής πίεσης. Στην πλειονότητά
τους οι ασθενείς με χρόνια νεφρική
νόσο παραμένουν μη διαγνωσμένοι
ιδιαίτερα στις χώρες που βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Εάν κάποιος εμφανίσει τα ακόλουθα συμπτώματα:
πολυουρία, αυξημένη δίψα, υπερβολική πείνα, ασυνήθιστη απώλεια
βάρους, υπερβολική κόπωση, αδυναμία, εκνευρισμό, οξυθυμία, συχνές
και επίμονες λοιμώξεις στο δέρμα,
στα ούλα ή ουρολοιμώξεις, θόλωση της όρασης, αργή επούλωση των
πληγών, μούδιασμα ή τσιμπήματα στα
χέρια ή στα πόδια θα πρέπει να ανησυχήσει και να επισκεφτεί τον γιατρό
του. Θα πρέπει να γίνει έλεγχος του
σακχάρου και της νεφρικής λειτουργίας, διότι τα συμπτώματα αυτά μπορεί να οφείλονται σε σακχαρώδη διαβήτη και διαβητική νεφροπάθεια.
Προκειμένου να προληφθεί η εμφάνιση νεφρικής νόσου στους διαβητικούς θα πρέπει
1. να είναι καλά ρυθμισμένα τα σάκχαρα και η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη να μη ξεπερνά το 7%
2. η αρτηριακή πίεση να ρυθμίζεται
σε επίπεδα 130/80mmHg
3. να γίνει διακοπή του καπνίσματος
4. να ελαττωθεί το σωματικό βάρος
σε περίπτωση παχυσαρκίας
5. να αυξηθεί η σωματική άσκηση
6. να γίνονται κάθε είδους εξετάσεις αίματος για ουρία, κρεατινίνη και ούρων για ανίχνευση
λευκώματος.
Σε εμφάνιση αυξημένων τιμών ουρίας
κρεατινίνης και λευκώματος στα ούρα
θα πρέπει να γίνεται νεφρολογική εκτίμηση. a
Είναι πολύ σημαντικό να διαγιγνώσκεται
έγκαιρα η λευκωματουρία και να λαμβάνονται
τα κατάλληλα μέτρα,
ώστε να ανακόπτεται
ή να επιβραδύνεται η
εξέλιξη της νεφρικής
βλάβης.
25
υγεία
Σκλήρυνση
κατά πλάκας
γράφει ο
Γιώργος
Βασιλειάδης,
Νευρολόγος
Η πολλαπλή σκλήρυνση ή σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια χρόνια, αυτοάνοσης αρχής νόσος, που προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα (Κ.Ν.Σ.), προκαλώντας απομυελίνωση (βλάβη στη μυελίνη που περιβάλλει τους νευρώνες) σε διάφορα σημεία
του. Αφορά κυρίως σε άτομα ηλικίας 20-40 ετών, χωρίς να αποκλείονται μικρότερες ή
μεγαλύτερες ηλικίες.
26
Νοέμβριος 2011
Σκλήρυνση κατά πλάκας
Η
συχνότητα εμφάνισής της νόσου
αυξάνεται με την αύξηση του γεωγραφικού πλάτους (μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στις βόρειες χώρες).
Προσβάλλονται σχετικά συχνότερα οι γυναίκες (γυναίκες : άνδρες, 2 : 1). Τα σαφή
αίτιά της δεν έχουν ακόμη αποσαφινιστεί,
αλλά υπάρχουν στοιχεία που συσχετίζουν
την κληρονομικότητα (γονίδια) με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες
(ιογενείς λοιμώξεις, αλλεργιογόνα κ.λπ.).
Προσπάθειες να αποδείξουν τη σχέση της
με συγκεκριμένες διατροφικές συνήθειες
δεν έχουν δώσει σίγουρα αποτελέσματα.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν έρευνες
που συσχετίζουν την όλο και αυξανόμενη
εμφάνισή της με τη διαρκώς αυξανόμενη
προσβολή του ανοσοποιητικού μας συστήματος (μόλυνση περιβάλλοντος, συστηματικοί εμβολιασμοί, αύξηση αλλεργιογόνων).
Η κλινική της εικόνα παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, καθιστώντας τη σκλήρυνση
κατά πλάκας ένα αρκετά δύσκολο διαγνωστικό πρόβλημα. Τα πρώτα συμπτώματα μπορεί να είναι θορυβώδη, όπως
θάμβος όρασης από τον ένα οφθαλμό,
μουδιάσματα στο μισό του κορμού, του
προσώπου ή στο σύστοιχο χέρι και πόδι,
μυική αδυναμία σε κάποιο άκρο, αστάθεια
βάδισης, αίσθημα ζάλης - επίμονος ίλιγγος. Κάποιες φορές, όμως, μπορεί να διαλάθουν της προσοχής, γιατί παραμένουν
αβληχρά, ενώ άλλες φορές δεν έχουν
σαφή «εστιακό» χαρακτήρα (αίσθημα εύκολης κόπωσης, ακαθόριστο αίσθημα ζάλης, δυσθυμία). Στο σημείο αυτό θα πρέπει
να σημειωθεί ότι τα συμπτώματα έχουν
κάποια διάρκεια (συνήθως κάποιες ημέρες
και πάντα παραπάνω από ένα 24ωρο) και
δε θα πρέπει το παραμικρό ενόχλημα να
ερμηνεύεται βιαστικά ως σίγουρη νόσηση.
Η πορεία της πολλαπλής σκλήρυνσης
παρουσιάζει επίσης ποικιλία, δημιουργώντας τους διάφορους υποτύπους της.
Έτσι, έχουμε τη μορφή με εξάρσεις και
υφέσεις (τη γνωστότερη και πλέον διαδεδομένη μορφή με ποσοστό 85%), που
αργότερα σε ένα υψηλό ποσοστό (50% σε
10 χρόνια από την έναρξη) μεταπίπτει στη
δευτεροπαθώς προϊούσα μορφή. Είναι η
μορφή που συγκεντρώνει και το περισσότερο ενδιαφέρον από πλευράς έρευνας
με αρκετές εξελίξεις στη διάγνωση και
αντιμετώπισή της τα τελευταία χρόνια.
Το υπόλοιπο ποσοστό (15%) μοιράζονται
η πρωτοπαθώς προϊούσα και η προϊούσα
με εξάρσεις και υφέσεις μορφή. Το τελευταίο χρονικό διάστημα αναγνωρίζονται
και ξεχωριστές νοσολογικές οντότητες
που ως τώρα εντάσσονταν στην πολλαπλή σκλήρυνση. Είναι πλέον διακριτές
artion magazine - τεύχος 3
νόσοι που έχουν ξεχωριστή θεραπεία και
χαρακτηρίζονται από διαφορετική πορεία
(πρόγνωση), όπως για παράδειγμα η νόσος του Devic ή οπτική νευρομυελίτιδα
(Devic’s disease, Neurolyelitis Optica).
Τα τελευταία χρόνια, τονίζεται η ανάγκη για έγκαιρη διάγνωση με στόχο την
έγκαιρη αντιμετώπιση (πρόσφατη αναθεώρηση των διαγνωστικών κριτηρίων
της νόσου έγινε το 2010). Μάλιστα, οι
περισσότεροι γιατροί που ασχολούνται
με την πολλαπλή σκλήρυνση, προτείνουν έναρξη της θεραπείας από το πρώτο απομυελινωτικό επεισόδιο και προτού η κατάσταση μεταπέσει στη βέβαιη
νόσο (καθυστερόντας με τον τρόπο αυτό
την μετάπτωση ή και εμποδίζοντάς την).
Με την πρωιμότερη διάγνωση, όμως,
εγείρονται ζητήματα σε σχέση με την
εγκυρότητά της (αυξημένος κίνδυνος
διαγνωστικού λάθους). Τελικός στόχος,
πάντως, παραμένει η έγκαιρη και αρτιότερη αντιμετώπιση των ασθενών και η
βελτίωση της πρόγνωσης της νόσου.
Η θεραπεία της νόσου περιλαμβάνει ένα
πλήθος επιλογών, επίτευγμα και αυτό της
εντατικής έρευνας των τελευταίων ετών
(οι πρώτες ανοσοτροποιητικές θεραπείες έκαναν την εμφάνισή τους μόλις στις
αρχές της δεκαετίας του 1990). Έτσι, στις
ημέρες μας, διατίθενται για τη θεραπεία
της πολλαπλής σκλήρυνσης περισσότερες της μιας κατηγορίας φαρμακευτικών
σκευασμάτων. Άλλες από αυτές είναι ενέσιμες και γίνονται από τον ίδιο τον ασθενή
(μετά από σχετική υπόδειξη και εκπαίδευση, π.χ. ιντερφερόνες, Copaxone), άλλες γίνονται ενδοφλέβια και στα πλαίσια
οργανωμένου νοσηλευτικού ιδρύματος
Τα πρώτα συμπτώματα
μπορεί να είναι θορυβώδη, όπως θάμβος
όρασης από τον ένα
οφθαλμό, μουδιάσματα
στο μισό του κορμού,
του προσώπου ή στο
σύστοιχο χέρι και πόδι,
μυική αδυναμία σε
κάποιο άκρο, αστάθεια
βάδισης, αίσθημα
ζάλης - επίμονος ίλιγγος.
Η θεραπεία της νόσου περιλαμβάνει ένα
πλήθος επιλογών, επίτευγμα και αυτό της
εντατικής έρευνας των
τελευταίων ετών.
(Tysabri, Novantrone), ενώ το τελευταίο
έτος κυκλοφόρησαν και υπό του στόματος
δισκία (Gilenya). Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονιστεί ότι η επιλογή της θεραπείας
γίνεται πάντα με τη συμβουλή του ειδικού,
βάσει της κλινικής εικόνας και της μορφής
της νόσου και υπό τακτική ιατρική παρακολούθηση προκειμένου να αποφευχθούν
ανεπιθύμητες ενέργειες και μελλοντικά
αναπότρεπτες συνέπειες. Πέρα από τη
βασική θεραπεία, οι υποτροπές της νόσου
αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση κορτιζόνης (συνήθως ενδοφλέβια και σε μεγάλες
δόσεις, αν και ενίοτε - σε μικρότερης έντασης υποτροπές - χορηγούνται μικρότερες
δόσεις υπό του στόματος). Σε ό,τι αφορά
την υπόλοιπη συμπτωματολογία της πάθησης χρησιμοποιείται πλήθος άλλων
φαρμακευτικών σκευασμάτων (μυοχαλαρωτικά, αντικαταθλιπτικά, διεγερτικά του
ΚΝΣ, αντλία μπακλοφαίνης) αλλά και μη
φαρμακευτικών παρεμβάσεων (φυσικοθεραπεία, γυμναστική, εργασιοθεραπεία,
κολύμβηση, εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση με ηλεκτρόδια), με στόχο τη βελτίωση των επιμέρους προβλημάτων, όπως
αυτό της σπαστικότητας, του τρόμου, της
διαταραχής της ούρησης κ.λπ.
Όμως, η αντιμετώπιση της πολλαπλής
σκλήρυνσης συνεχίζει να προκαλεί την ιατρική έρευνα και τους επιστήμονες. Έτσι,
όλο και νεότερες θεραπείες μπαίνουν σε
δοκιμασία και κάποιες από αυτές είναι
σε διαδικασία έγκρισης από τις αρμόδιες
αρχές για να κυκλοφορήσουν στο ευρύ
κοινό (Teroflunomide, Alemtuzumab,
Rituximab, Laquinimode), ενώ άλλες
από αυτές ήδη κυκλοφορούν σε χώρες
της Ευρώπης και της Αμερικής (Sativax,
Fampyra). Τέλος, αξίζει να γίνει αναφορά
και στις λεγόμενες κυτταρικές θεραπείες
(βλαστοκύτταρα, αιμοποιητικά στελεχιαία
κύτταρα, μεσεγχυματικά κύτταρα) που
τον τελευταίο καιρό φαίνεται να παίρνουν
δειλά το χώρο που τους αρμόζει στο φάσμα της θεραπευτικής αντιμετώπισης της
σκλήρυνσης κατά πλάκας. a
27
γράφει το κέντρο
«ΑΥΤΕΠΙΓΝΩΣΗ»,
Θεσσαλονίκη *
Στις μέρες μας η κατάθλιψη αποτελεί μια από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες ψυχικές διαταραχές. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Είναι μια
πολυπαραγοντική νόσος και οφείλεται στην αλληλεπίδραση γενετικών, βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων.
28
Νοέμβριος 2011
Η Κατάθλιψη Ξαναχτυπά! Μία παλιά διαταραχή ξανά στη μόδα
Α
πό επιδημιολογικές έρευνες υπολογίζεται ότι το 6% περίπου του
γενικού πληθυσμού πάσχει από
κατάθλιψη, δηλαδή περισσότεροι από
350 εκατομμύρια άνθρωποι σ’ όλο τον
κόσμο και 550 χιλιάδες στη χώρα μας.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης
Το άτομο νιώθει σα να βρίσκεται μέσα
σε ένα σκοτεινό σύννεφο, δεν θέλει
τίποτα να κάνει, σα να έχει σταματήσει
το ρολόι που υπάρχει στο μυαλό του,
νιώθει εκτός τόπου και χρόνου. Επίσης,
παρατηρείται έλλειψη συγκέντρωσης
και αδυναμίας να παρακολουθήσει μία
συζήτηση και να συμμετάσχει σ’ αυτή.
Τις πιο πολλές φορές κλείνεται στον
εαυτό του και απομακρύνεται από το
κοινωνικό του περιβάλλον. Ταυτόχρονα, συναντά πολλά προβλήματα στον
ύπνο και δεν μπορεί να αποδώσει στη
δουλειά ή το σχολείο. Την κατάσταση
δυσχεραίνουν οι πολλές ακατάστατες και αρνητικές σκέψεις που κάνει,
καθώς επίσης και η απαισιοδοξία. Τα
πάντα γύρω του μεγεθύνονται, ακόμα
και η πιο μικρή λεπτομέρεια. Αυτός που
βιώνει την κατάθλιψη περιτυλίγεται από
μια αίσθηση ανημπόριας, λόγω του ότι
αισθάνεται ανίκανος για οποιαδήποτε
πράξη. Συχνά, η κατάθλιψη συνοδεύεται
από σειρά ψυχοσωματικών συμπτωμάτων όπως μυϊκή κόπωση, αίσθηση
κούρασης κ.λπ. και σχεδόν πάντα παρατηρείται σημαντική ελάττωση της
σεξουαλικής διάθεσης. Μελέτες έχουν
δείξει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των
ατόμων που αντιμετωπίζει την κατάθλιψη έχει αυτοκτονικές τάσεις.
Εάν τα παραπάνω συμπτώματα επιμένουν για παραπάνω από δύο εβδομάδες,
ενδέχεται το άτομο να πάσχει από κατάθλιψη και πρέπει να απευθυνθεί οπωσδήποτε σε κάποιον ειδικό προκειμένου
την έγκυρη διάγνωση και αντιμετώπιση
της διαταραχής.
Γιατί το άτομο
οδηγείται στην κατάθλιψη;
Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή της ζωής
τους περνάνε από διάφορες φάσεις ή καταστάσεις που μπορεί να τους οδηγήσουν
artion magazine - τεύχος 3
στην κατάθλιψη. Αυτές μπορεί να είναι: ο
χαμός ενός αγαπημένου προσώπου, κάποια σοβαρή ασθένεια, διάφορα προβλήματα ανάμεσα στο ζευγάρι, χωρισμός,
ανεργία, οικονομικές δυσχέρειες και
πολλά άλλα. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε
άτομο που περνάει μία από τις παραπάνω
καταστάσεις θα εμφανίσει κατάθλιψη. Είναι πολλοί οι παράγοντες που συμβάλουν
στην εμφάνιση αυτής της διαταραχής,
όπως η κληρονομικότητα, ευαισθησία
του ατόμου και άλλα. Η απώλεια αντικειμενικού στόχου, δηλαδή η αδυναμία
του ατόμου να πετύχει κάτι που θεωρεί
σημαντικό στόχο της ζωής του, η απώλεια της αυτοεκτίμησης του ατόμου και
η αμφισβήτηση των ικανοτήτων του, η
απώλεια του προσωπικού ρόλου καθώς και η απώλεια του ενδιαφέροντος
για τη ζωή είναι μόνο μερικές από τις πιθανές αιτίες εμφάνισης της κατάθλιψης.
Επίσης, το ΑΓΧΟΣ οδηγεί το άτομο στην
κατάθλιψη αλλά και σε άλλα ψυχικά και
σωματικά νοσήματα.
Πως αντιμετωπίζεται;
Οπωσδήποτε το άτομο που πάσχει από
κατάθλιψη ή αναγνωρίζει κάποια από τα
συμπτώματα της κατάθλιψης πρέπει να
απευθυνθεί αμέσως σε κάποιον ειδικό,
γιατί η κατάθλιψη θεραπεύεται. Η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται μη φαρμακευτικά, φαρμακευτικά ή και συνδυαστικά.
Η κατάθλιψη είναι μία «αόρατη ασθένεια» που ίσως το περιβάλλον αλλά
πολλές φορές και το ίδιο το άτομο δεν
είναι σε θέση να διακρίνει. Αυτό είναι
και το μεγάλο πρόβλημα της διαταραχής αυτής, επειδή και το περιβάλλον
του ατόμου αλλά και τα ίδια τα άτομα
που πάσχουν προσδοκούν και απαιτούν πράγματα από το εαυτό τους, στα
οποία δεν μπορούν να ανταποκριθούν
με επιτυχία και αυτό χειροτερεύει την
κατάστασή τους. Σημαντικό ρόλο παίζει
το περιβάλλον του ατόμου. Το χειρότερο που μπορεί να ακούσει ένα άτομο με
κατάθλιψη είναι κάποιες συνηθισμένες
φράσεις όπως: «δεν έχεις τίποτα», «όλα
στο μυαλό σου είναι», «πώς είσαι έτσι,
πάρε τον έλεγχο στα χέρια σου», «μπορείς να τα καταφέρεις και μόνος σου»,
«μην το σκέφτεσαι», «δεν είναι τίποτα,
σιγά και τι θα γίνει;» Συχνά το περιβάλλον του ατόμου, οικογενειακό ή φιλικό,
μπορεί άθελά του να χειροτερέψει την
κατάσταση.
Η κατάθλιψη είναι μία διαταραχή
που χρειάζεται οπωσδήποτε θεραπεία.
Αν κάποιος προσπαθήσει να την αντιμετωπίσει μόνος του, το πιο πιθανόν είναι
να δυσκολέψει ακόμα πιο πολύ τη ζωή
του. Η κατάθλιψη δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αντίθετα εμφανίζεται πιο συχνά
σε κάποια άτομα που έχουν πολλές ευθύνες ή έχουν τελειομανία.
Γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω
ότι στην περίπτωση της κατάθλιψης το
άτομο έχει μεγάλη ανάγκη από θεραπεία,
ώστε να βγει σιγά σιγά από το «μαύρο
τούνελ» στο οποίο βρίσκεται. Πολλές
μορφές της κατάθλιψης μπορούν να
αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μη
φαρμακευτικά. Σήμερα, η ψυχολογία
προσφέρει σύγχρονες, άμεσες και αποτελεσματικές θεραπείες για την κατάθλιψη.
Για παράδειγμα, η ΒΙΟΑΝΑΔΡΑΣΗ σε
συνδυασμό με την Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία προσφέρουν άμεση ανακούφιση από τα συμπτώματα και
αποτελεσματική και οριστική αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε πολύ σύντομο
χρονικό διάστημα. Πολλές φορές με 10
μόνο συνεδρίες το άτομο είναι σε θέση
να αρχίσει να βλέπει να πράγματα πιο
αντικειμενικά και ρεαλιστικά και καταφέρνει να ενεργοποιηθεί, γεγονός που θα
τον οδηγήσει στην οριστική αντιμετώπιση
της διαταραχής. Η ΝΕΥΡΟΑΝΑΔΡΑΣΗ,
επίσης, μπορεί να συμβάλλει σημαντικά
στην ρύθμιση της συχνότητας των εγκεφαλικών κυμάτων. Παρατηρείται ότι τα
άτομα με κατάθλιψη παρουσιάζουν ανισορροπία στην λειτουργία του δεξί ημισφαιρίου του εγκεφάλου σε σχέση με το
αριστερό. Η διαδικασία των θεραπειών
αυτών απαιτεί τη ενεργή συμμετοχή του
ατόμου προκειμένου να ξεπεράσει την
δυσάρεστη κατάσταση που βιώνει.
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε όλοι ότι η κατάθλιψη είναι απλώς μια
ασθένεια, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η πνευμονία και τόσες άλλες και πως
σήμερα υπάρχουν τρόποι και θεραπείες
που μπορούν να την αντιμετωπίσουν
αποτελεσματικά, ανώδυνα και γρήγορα.
Η απόφαση είναι δική σου!!! a
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Οι ψυχολόγοι Ιωάννα Τσέντζου,
Μαριάνα Τσάκοβα και Μεράλ
Ισμαήλ αποτελούν μέλη του κέντρου «ΑΥΤΕΠΙΓΝΩΣΗ» στην
Καλαμαριά Θεσσαλονίκης.
29
ψυχολογία
Ανησυχία
για τα ποσοστά των
ψυχικών παθήσεων
στην Ευρώπη
Σ
χεδόν 4 στους 10 Ευρωπαίους
πάσχουν από κάποια ψυχική πάθηση. Το ανησυχητικό αυτό συμπέρασμα βγήκε έπειτα από έρευνα που
πραγματοποιήθηκε σε κατοίκους όλης
της Ευρώπης και δείχνει πως εκατομμύρια από αυτούς υποφέρουν από κάποια ψυχική ή νευρολογική νόσο.
Την έρευνα ανέλαβε το Ευρωπαϊκό
Κολλέγιο Νευροψυχοφαρμακολογίας και έλαβε χώρα σε 30 ευρωπαϊκά
κράτη, 27 από τα οποία ανήκουν στην
Ευρωπαϊκή Ένωση, σε συνολικό πληθυσμό 514 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Επιπλέον, αφορούσε περίπου 100
ασθένειες, ανάμεσά τους άτομα με ψυχολογικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η αϋπνία και νευρολογικές παθήσεις, όπως το Πάρκινσον και
η σχιζοφρένεια.
«Τα ποσοστά είναι πολύ μεγάλα» δήλωσε ο Hans-Ulrich Wittchen, ένας
από τους επικεφαλείς της έρευνας. Πιο
συγκεκριμένα, έπειτα από τρία χρόνια
μελέτης, τα στοιχεία έδειξαν πως το
38% των Ευρωπαίων υποφέρει από
κάποια εγκεφαλική διαταραχή, ποσο-
30
στό που αντιστοιχεί σε 165 εκατομμύρια άτομα. Από άγχος υποφέρουν οι
περισσότεροι Ευρωπαίοι με ποσοστό
14%, ενώ ακολουθεί η αϋπνία με 7%, η
κατάθλιψη με 6,9% και η σχιζοφρένεια
με 5,4%.
Τα αποτελέσματα, όμως, έφεραν
στο φως κι άλλα δυσάρεστα δεδομένα: Μόνο το ένα τρίτο των νοσούντων
υπόκειται σε κατάλληλη θεραπεία και
του παρέχεται η ενδεικνυόμενη θεραπευτική αγωγή. Μόνο ένα 30-52% αυτών που πάσχουν από κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα βρίσκεται σε επαφή με
ειδικό θεραπευτή, ενώ μόνο ένα 2-9%
λαμβάνει την ελάχιστη θεραπευτική
αγωγή. Αντίθετα, οι ασθενείς με νευρολογικές παθήσεις λαμβάνουν θεραπεία
σε ποσοστό 80%, αν και σύμφωνα με
τα στοιχεία, η θεραπεία αυτή δεν είναι
τόσο αποτελεσματική όσο θα έπρεπε.
Επίσης, η έρευνα έδειξε πως ενώ τα
προβλήματα είναι παρόμοια σε κάθε
χώρα, οι μεγάλες διαφορές έγκεινται
μεταξύ των δύο φύλων. Οι άντρες
έχουν περισσότερες πιθανότητες από
τις γυναίκες να γίνουν αλκοολικοί, ενώ
την ίδια στιγμή οι γυναίκες είναι αυτές
που υποφέρουν περισσότερο από κατάθλιψη, μία ασθένεια που έχει αυξήσει
ιδιαίτερα τα ποσοστά της τα τελευταία
40 χρόνια. Η κατάθλιψη βασανίζει περισσότερο τις γυναίκες μεταξύ 16 και
42 ετών. «Έχουμε διαπιστώσει σε σχέση με το 1970 έναν διπλασιασμό καταθλιπτικών επεισοδίων στις γυναίκες»
εξηγεί ο Wittchen.
Τέλος, πολλά από τα πάσχοντα άτομα, πέρα από τη διαταραχή των διαπροσωπικών τους σχέσεων, δεν είναι
σε θέση να εργαστούν με συνέπεια
κρατική οικονομική επιβάρυνση δισεκατομμυρίων ευρώ. Ο Wittchen δήλωσε σχετικά πως επειδή οι ψυχικές διαταραχές συχνά ξεκινούν νωρίς, έχουν
μεγάλη αρνητική επίδραση στην μετέπειτα ζωή του ατόμου. Επομένως, την
λύση αποτελεί η έγκαιρη διάγνωση και
θεραπεία, ώστε να σταματήσουν οι αρνητικές τάσεις των ψυχικών παθήσεων
του πληθυσμού στο μέλλον. a
1 www.guardian.co.uk
1 www.telegraph.co.uk
Νοέμβριος 2011
Ο Άγιος Νικόλαος και σκηνές από τον βίο του
(δεύτερο μισό του 17ου αιώνα)
Στο κεντρικό τμήμα της εικόνας βρίσκεται ο άγιος Νικόλαος καθισμένος σε μαρμάρινο θρόνο.
Στο χρυσό βάθος ο Χριστός και η Παναγία του προσφέρουν ευαγγέλιο και ωμοφόριο, σύμφωνα
με την παράδοση που βασίζεται στον βίο του αγίου. Γύρω του υπάρχουν δέκα εικονίδια με
επεισόδια από τη ζωή του και τα θαύματα του αγίου.
artion magazine - τεύχος 3
31
επιστήμη
Ξαναβρήκε
την όραση του
μετά από
55 χρόνια!
Μ
πορεί κάποιος τυφλός να
επανακτήσει την όρασή
του; Κι όμως, αυτό το ιατρικό θαύμα συνέβη σε έναν άντρα
από τις Η.Π.Α., ο οποίος δεν έβλεπε
από το ένα του μάτι τα τελευταία
55 χρόνια. Μετά από μία δύσκολη
επέμβαση, οι επιστήμονες πέτυχαν
να επαναφέρουν πλήρως την όραση του ασθενούς.
Ο άντρας αυτός είχε χτυπηθεί στα 8
του χρόνια με μία πέτρα στο δεξί του
μάτι με αποτέλεσμα την αποκόλληση
του αμφιβληστροειδούς του. Όταν ο
αμφιβληστροειδής του ματιού μείνει
αποκολλημένος για μεγάλο χρονικό
διάστημα, μπορεί να υποστεί μόνιμη
βλάβη και έτσι, όταν επανακολληθεί,
η όραση έχει λίγες πιθανότητες να
επανέλθει.
Ο συγκεκριμένος, όμως, ασθενής
σε ηλικία πλέον 63 ετών επισκέφτηκε το Νοσηλευτηρίο Eye
and Ear της Νέας Υόρκης,
όταν ένιωσε έντονο πόνο
στο τραυματισμένο του
μάτι. Οι γιατροί του
συνέστησαν φαρμακευτική αγωγή για
το πρήξιμο, την
αιμορραγία
και την πίε-
32
ση στο μάτι και σταδιακά, ενώ ήταν
εντελώς τυφλό, άρχισε να διακρίνει
μία πηγή φωτός.
Μετά από αυτό το άκρως ενθαρρυντικό στοιχείο, οι γιατροί αποφάσισαν να χειρουργήσουν τον ασθενή.
Ο 63χρονος άντρας βλέπει σήμερα
και πάλι φυσιολογικά. Οι χειρούργοι
πιστεύουν πως η επιτυχία της επέμβασης έγκειται στο γεγονός ότι ο
αμφιβληστροειδής είχε αποκολληθεί
αρκετά χαμηλά στο χιτώνα του ματιού.
Οι επιστήμονες είναι πολύ αισιόδοξοι λόγω της έκβασης της επέμβασης και έχουν ελπίδες πως και
άλλοι ασθενείς με παρόμοιο πρόβλημα θα μπορέσουν να επανακτήσουν την όρασή τους στο μέλλον. Η
Δρ Olusola Olawoye, ερευνήτρια του
Νοσηλευτηρίου, δήλωσε σχετικά:
«Αυτό δεν είναι ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα μόνο για τον ασθενή μας,
αλλά μπορεί να έχει θετική επίδραση
για επανάκτηση του αμφιβληστροειδούς και σε άλλους ασθενείς». a
1 Journal of Medical Case Reports
1 www.bbc.co.uk
1 www.tovima.gr
Νοέμβριος 2011
Νέα επαναστατική μέθοδος
για τον εντοπισμό
καρκινικών κυττάρων
Η
πρώτη χειρουργική επέμβαση
αφαίρεσης καρκινικών κυττάρων από τις ωοθήκες με μεγάλη ακρίβεια είναι γεγονός. Το λαμπρό
αυτό επίτευμα έγινε πράξη χάρη σε μία
νέα τεχνική, η οποία κάνει τα καρκινικά
κύτταρα να φωσφορίζουν και έτσι καθιστάται πολύ εύκολο να ξεχωρίζουν.
Χωρίς αυτή τη νέα μέθοδο, τα καρκινικά κύτταρα συχνά δεν ξεχωρίζουν
από τα υγιή και έτσι πολλά παραμένουν
στις ωοθήκες μετά την επέμβαση. Αυτό
μπορεί να προκαλέσει την επανεμφάνιση του καρκίνου στο μέλλον.
Η τεχνική των φωσφοριζόντων
κυττάρων πραγματοποιήθηκε από την
ομάδα του Δρα Βασίλη Ντζιαχρήστου,
επικεφαλής του Ινστιτούτου Βιολογικής και Ιατρικής Απεικόνισης του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου και
του Κέντρου Helmholtz στη Γερμανία.
Η παρουσίασή της έγινε στο επιστημονικό έντυπο Nature Medicine, σύμφωνα με το Nature και το New Scientist
και οι επιστήμονες πιστεύουν ότι άνοιξε το δρόμο για πιο αποτελεσματικές
αφαιρέσεις καρκινικών ιστών και για
artion magazine - τεύχος 3
καλύτερη εκκαθάριση του καρκίνου.
Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες της
ερευνητικής ομάδας είναι οι Γιώργος
Θέμελης και Αθανάσιος Σαραντόπουλος (και οι δύο συνεργάτες του Δρ.
Ντζιαχρήστου στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου), ενώ ιδιαίτερα
σημαντικό ήταν το έργο του καθηγητή
και χειρούργου Gooitzen van Dam του
Πανεπιστημίου του Groningen και του
καθηγητή Χημείας, Philip Low. του Πανεπιστημίου Purdue.
Αυτό που προσπάθησα και πέτυχαν
οι επιστήμονες ήταν να προσδώσουν
στα καρκινικά κύτταρα ένα μόριο μίας
φθορίζουσας ουσίας, την οποία χορήγησαν σε ασθενείς με ενδοφλέβεια ένεση. Το αποτέλεσμα ήταν η νέα ιδιότητα
των καρκινικών κυττάρων να λάμπουν,
όταν βρίσκονται υπό το φως μίας ειδικής κάμερας. Έτσι, οι χειρούργοι
θα μπορούν να ελέγχουν με απόλυτη
ακρίβεια ποια κύτταρα είναι καρκινικά
και ποια υγιή.
Ο Δρ. Ντζιαχρήστος μίλησε για
«πραγματικό άλμα προόδου στη χειρουργική απεικόνιση» και σημείωσε
ότι «μέχρι τώρα έπρεπε να βασιστούμε μόνο στο ανθρώπινο μάτι για να
εντοπίσουμε τον καρκινογόνο ιστό ή
σε μη εξειδικευμένες χρωστικές ουσίες που χρωμάτιζαν τόσο τα επιμέρους
καρκινικά κύτταρα όσο και τον (υγιή)
αγγειακό ιστό. Τώρα πια, ακολουθούμε ακριβείς μοριακές ενδείξεις και όχι
απλώς την φυσιολογία. Αυτό παρέχει
μεγαλύτερη ακρίβεια και βεβαιότητα
στους γιατρούς για να αφαιρέσουν τα
καρκινικά κύτταρα στο χειρουργείο σε
πραγματικό χρόνο».
Σύμφωνα με τον ίδιο, η τεχνική βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο, αφού
τα αποτελέσματα έδειξαν πως έχει
εφαρμογή στους ασθενείς. Ωστόσο,
υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και
στο μέλλον η μέθοδος πρέπει να διασφαλίσει ότι τα καρκινικά κύτταρα
θα φωσφορίζουν σε κάθε έναν νοσούντα. a
1 www.real.gr
1 www.kathimerini.gr
1 www.in.gr
33
επιστήμη
Οι τεχνητοί
μύες είναι
γεγονός!
Μ
ία διεθνής ερευνητική ομάδα
κατάφερε να κατασκευάσει
τεχνητούς μύες. Οι μηχανικοί
επιστήμονες από την Αμερική, την Αυστραλία, τον Καναδά και τη Νότια Κορέα πέτυχαν να υφάνουν πολύ λεπτά
νήματα από νανοσωλήνες με την ελπίδα το νέο επίτευμα να βρει εφαρμογή
στη νανομηχανική.
Τα νήματα αυτά έχουν τη δυνατότητα να κάνουν περιστροφικές κινήσεις παρόμοιες με αυτές των μυών
στα πλοκάμια των χταποδιών και στις
προβοσκίδες των ελεφάντων. Παρά
το γεγονός ότι μετά βίας μπορούν να
γίνουν αντιληπτά από το ανθρώπινο
μάτι, είναι ικανοί να περιστρέφουν
αντικείμενα 1.000 φορές πιο βαριά
από αυτά.
Είναι κατασκευασμένα από φύλλα
ελεύθερων νανοσωλήνων και η τεχνική της ύφανσής τους είναι ακριβώς
ίδια με αυτή της ύφανση μάλλινων
ρούχων. Στο εσωτερικό τους αποτελούνται από χιλιάδες λεπτότερες ίνες
σε ελικοειδή διάταξη, γεγονός που
όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες
34
μοιάζει με τους ελικοειδείς μύες που
βρίσκονται στην προβοσκίδα του ελέφαντα και στα πλοκάμια των κεφαλόποδων μαλακίων.
Η λειτουργία τους είναι απλή. Τα νήματα αυτά αποτελούνται από περιελιγμένες ίνες νανοσωλήνων - κυλίδρων
από άνθρακα που έχουν τοιχώματα
με πάχος ενός μόλις ατόμου. Καθώς
οι νανοσωλήνες αυτοί συστέλλονται
και διαστέλλονται, το νήμα με τη σειρά
του «τυλίγεται» και «ξετυλίγεται».
Οι νανοσωλήνες είναι μία ανακάλυψη που δεν ήρθε στο φως της δημοσιότητας παρά μόνο μέχρι πρόσφατα.
Μπορούν να έχουν πολλές εφαρμογές
χάρη στην ισχύ του υλικού τους και
παρά το μικρό τους μέγεθος. Σύμφωνα
με τους επιστήμονες, οι νανοσωλήνες
θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε
μικροσκοπικές βαλβίδες αντλίες, προπέλες για νανομηχανές που θα κινούνται μέσα στα αγγεία.
Επιπλέον, είναι άριστοι αγωγοί του
ηλεκτρισμού και της θερμότητα και
θα μπορούσαν να διαδεχτούν το πυρίτιο στη βιομηχανία ημιαγωγών. Οι
τελευταίες εξελίξεις δείχνουν πως θα
μπορούσαν ακόμη να βρουν εφαρμογή
στην κίνηση μικροσκοπικών μηχανών,
ή τουλάχιστον αυτών που λειτουργούν με περιστροφικές κινήσεις. a
1 www.sciencemag.org
1 www.tovima.gr
Νοέμβριος 2011
τεχνολογία
Φωτογραφική
μηχανή
μιας
ίντσας!
Μ
ία μικροσκοπική φωτογραφική
που έχει το μέγεθος της άκρης
των δαχτύλων μας δημιούργησε αμερικανική εταιρία. Η συσκευή
αυτή της μίας ίντσας και των 28 γραμμαρίων, παρά το μέγεθός της, μπορεί
να τραβήξει υπέροχες φωτογραφίες,
αλλά την ίδια στιγμή να πέσει κάτω και
να την ψάχνετε για πολλή ώρα.
Η εταιρεία Hammacher Schlememr,
δημιουργός του μικροσκοπικού gadget,
υποστηρίζει πως κατασκεύασε την πιο
μικρή μηχανή του κόσμου και είναι αισιόδοξη ότι οι πωλήσεις θα την ανταμείψουν. Το κόστος της είναι 99.95 δολάρια
και λειτουργεί όπως ακριβώς μία κανονικού μεγέθους φωτογραφική μηχανή.
Επιπλέον, τραβάει φωτογραφίες
JPEG με ανάλυση 1600 x 1200 και έχει
αυτόματη εστίαση. Μπορεί να συνδεθεί
με ηλεκτρονικό υπολογιστή μέσω κα-
Βλάπτουν
τελικά τα
κινητά τον
εγκέφαλο;
artion magazine - τεύχος 3
λωδίου USB και να κάνει όλες τις συνηθισμένες λειτουργίες που θα έκανε
μία άλλη μηχανή.
Ο Fred Berns, γενικός διευθυντής
της Hammacher Schlememr, δήλωσε
σχετικά πως «Η μικρότερη φωτογραφική μηχανή στον κόσμο, παίρνει φωτογραφίες και βίντεο όπως ακριβώς και
οι πολύ μεγαλύτερες μηχανές. Πρόκει-
Μ
ία πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που
διεξήχθη από Δανούς επιστήμονες
καταρρίπτει τις πεποιθήσεις μας
περί της βλαβερής επίδρασης των κινητών τηλεφώνων στον ανθρώπινο οργανισμό. Η νέα μελέτη φέρνει στο φως
στοιχεία που δείχνουν ότι δεν υπάρχει
σύνδεση μεταξύ της χρήσης κινητών και
της εμφάνισης καρκίνου.
Συγκερκιμένα, το Ινστιτούτο Επιδημιολογίας Καρκίνου της
Δανίας (Institute
of Cancer Epidemiology)
διερεύνησε
τον κίνδυνο εμφάνισης
όγκων του κεντρικού νευρικού συστήματος σε φανατικούς
χρήστες κινητής τηλεφωνίας.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας,
δηλαδή τα χρόνια 1990-2007
εξετάστηκαν πάνω από 350.000
εθελοντές και των δύο φύλων.
ται για ένα αξιόλογο κομμάτι και αναμένεται να αποδειχθεί πολύ δημοφιλής
με το κοινό. Έρχεται στα ράφια των
καταστημάτων με ένα κορδόνι καρπού
και σας δίνει τη δυνατότητα να μεταφέρεται εύκολα». a
1 www.hammacher.com
1 www.pcworld.com
Έπειτα, έγινε η σύγκριση των ποσοστών
εμφάνισης όγκου στον εγκέφαλο μεταξύ χρηστών της κινητής τηλεφωνίας και
ατόμων που δεν χρησιμοποιούσαν κινητά.
Τα αποτελέσματα της μελέτης φανέρωσαν πως τα ποσοστά αυτά δεν επηρεάζονταν από τον παράγοντα της χρήσης του
κινητού τηλεφώνου. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες βρήκαν πως ακόμα και στην περίπτωση συχνής χρήσης κινητού για πάνω
από 13 χρόνια, δεν υπήρξε μεγαλύτερος
κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου.
Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός
Υγείας (Π.Ο.Υ.) φαίνεται ιδιαίτερα επιφυλακτικός και δεν αποκλείει ακόμα το
ενδεχόμενο η ακτινοβολία των κινητών
τηλεφώνων να είναι καρκινογόνος. Έτσι,
το Βρετανικό Υπουργείο Υγείας συνιστά
προληπτικά τη χρήση κινητών τηλεφώνων σε άτομα μόνο από 16 ετών και πάνω.
Σε άλλη περίπτωση, όταν υπάρχει ανάγκη,
τα τηλεφωνήματα να μην είναι μεγάλης
διάρκειας. a
1 www.bbc.co.uk
35
τεχνολογία
Αυτοκίνητο
χωρίς
οδηγό;
Τ
ο πρώτο αυτοκίνητο που δεν χρειάζεται οδηγό είναι γεγονός! Πρόκειται για ένα εντελώς αυτοποιημένο όχημα που έχει την ικανότητα να
κινείται όπως ένα κανονικό αυτοκίνητο,
με μόνη διαφορά ότι δεν έχει ανάγκη από
κάποιον να του κρατά το τιμόνι.
Το πρωτοποριακό αυτοκίνητο κατασκευάστηκε από τους επιστήμονες του
Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, στο εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης AutoNOMOs Labs. Είναι ένα
διασκευασμένο Volkswagen Passat, η
κατασκευή του οποίου διήρκησε 4 χρόνια. Οι διαδικασίες της κατασκευής του
χρηματοδοτήθηκαν από το γερμανικό
Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας και το
κόστος του αυτή τη στιγμή ανέρχεται στα
400.000 ευρώ.
Αυτό το αυτοκίνητο έχει ό,τι ένα συνηθισμένο αυτοκίνητο συν τις ιδιότητες
του οδηγού του. Συγκεκριμένα, μπορεί να
δει τα υπόλοιπα αυτοκίνητα στο δρόμο,
τους πεζούς, τα κτίρια και άλλα μεγάλα
αντικείμενα σε απόσταση 70 μέτρων και
πεδίο 360 μοιρών. Ακόμη, διακρίνει πότε
ένα φανάρι είναι κόκκινο και πότε πράσινο, ενώ παράλληλα εφαρμόζει το γκάζι
και το φρένο με απόλυτη ακρίβεια.
Τέλος, μπορεί να παρέχει μία
36
άνετη διαδρομή στρίβοντας και αλλάζοντας λωρίδα όπου χρειάζεται...
Όλα αυτά καθίστανται εφικτά μέσω
μίας εξαιρετικά προηγμένης τεχνολογίας. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές, δορυφορικό σύστημα πλοήγησης μεγάλης
ακρίβειας, βιντεοκάμερες και αισθητήρες λέιζερ αόρατου υπέρυθρου φωτός
εξασφαλίζουν ένα άνετο ταξίδι. «Στην
πραγματικότητα, η αναγνώριση και η
αντίδραση του αυτοκινήτου στο περιβάλλον του είναι πολύ ταχύτερες από τις
αντιδράσεις ενός ανθρώπου», όπως είπε
ο Raúl Rojas, επικεφαλής της ομάδας
των κατασκευαστών του.
Αφού, λοιπόν, οι επιστήμονες δοκίμασαν το αυτόματο αυτοκίνητο πρώτα σε
ασφαλείς δρόμους, στη συνέχεια έκαναν
το απαραίτητο test drive στο κέντρο της
γερμανικής πρωτεύουσας. Η απόσταση
που κάλυψε κατά τη διάρκεια της βόλτας
του ήταν 20 χιλιόμετρα μεταξύ Διεθνούς
Συνεδριακού Κέντρου και Πύλης του
Βραδεμβούργου. Μπορεί η μεγάλη κίνηση να ήταν αρνητικός παράγοντας, αλλά
το αυτόματο αυτοκίνητο πραγματοποίησε τη διαδρομή με απόλυτη επιτυχία.
Ωστόσο, οι τοπικές Αρχές χρειάστηκε
να πάρουν μερικά μέτρα προτού δώσουν
την άδεια για τη συγκεκριμένη βόλτα.
Ανάμεσα σε αυτά, ήταν η εξασφάλιση ότι
θα υπάρχει ένα άτομο πίσω από το τιμόνι. Στην πραγματικότητα, ο ρόλος του
ήταν περιττός, αφού δεν άγγιξε το τιμόνι.
Παρ’ όλα αυτά, σε περίπτωση κινδύνου
θα μπορουσε να αποκτήσει αμέσως τον
έλεγχο του αυτοκινήτου και το αυτόματο
σύστημα θα απενεργοποιούταν.
Οι ελπίδες για πολύ πιο εύκολη μετακίνηση από τα αυτόματα αυτοκίνητα στο
μέλλον είναι πάρα
πολλές και οι επιστήμονες αισιόδοξοι. Μιλούν ήδη για το αυτόματο όχημα που θα
είναι ικανό να έρχεται να μας παραλάβει
από όποιο σημείο θέλουμε μόνο με το πάτημα ενός κουμπιού σε ένα ειδικό κινητό
τηλέφωνο ή σε φορητό υπολογιστή. Στη
συνέχεια, θα μας μεταφέρει σε όποιο μέρος επιθυμούμε χωρίς να χρειάζεται να
κάνουμε το παραμικρό.
Αν και το εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης AutoNOMOs Labs που δημιούργησε το συγκεκριμένο αυτοκίνητο δεν
είναι η μόνη εταιρεία που ασχολείται με
τα αυτόματα αυτκίνητα, είναι δύσκολο να
διακρίνει κανείς ποια ερευνητική ομάδα
βρίσκεται στο πιο προχωρημένο στάδιο.
Ωστόσο, ενώ ο Rojas εμφανίζεται ακόμα
αρκετα επιφυλακτικός λέγοντας πως τέτοια οχήματα θα είναι έτοιμα για την αγορά σε 30 με 40 χρόνια, άλλοι επιστήμονες παρουσιάζονται πιο θετικοί μιλώντας
για μία δεκαετία.
Τέλος, παρά το γεγονός ότι οι ειδικοί
αισιοδοξούν ότι η τεχνολογία των αυτόματων οχημάτων θα είναι τόσο προηγμένη στο μέλλον, ώστε αυτά να είναι
πιο ασφαλή από τα κανονικά αυτοκίνητα, πρέπει να ληφθούν υπόψιν και άλλα
θέματα που προκύπτουν από τη διανομή
και τη χρήση των μηχανημάτων αυτών.
Τέτοια ζητήματα είναι νομικής φύσεως,
όπως για παράδειγμα στην περίπτωση
που συμβεί κάποιο ατύχημα όπου θα
εμπλακεί ένα τέτοιο αυτοκίνητο, ποιον
θα βαραίνει η ευθύνη; Τον κατασκευαστή
ή τον κάτοχό του; a
1 autonomos.inf.fu-berlin.de
1 www.dailymail.co.uk
Νοέμβριος 2011
οικολογία
Επέκταση πόλεων:
ένα μεγάλο πρόβλημα
Η
ραγδαία επέκταση των πόλεων
θα επιβαρύνει ιδιαίτερα το φυσικό περιβάλλον και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων τα επόμενα
20 χρόνια. Αυτό δήλωσαν ερευνητές
από το Πανεπιστήμιο του Yale, το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνας,
το Πανεπιστήμιο του Texas A&M και το
Πανεπιστήμιο του Stanford.
Εξειδικευμένη ομάδα ερευνητών,
μετά την πρώτη συνολική μελέτη της
επέκτασης των αστικών περιοχών
που διεξήχθη από τα παραπάνω Πανεπιστήμια, κατέληξε στο συμπέρασμα πως μέχρι το 2030 οι πόλεις του
κόσμου θα έχουν επεκταθεί κατά περίπου 1.528.092 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός
ότι πρέπει να καλυφτούν οι ανάγκες
του 1,47 δισεκατομμυρίου ανθρώπων που θα εγκατασταθεί επιπλέον
σε αστικά κέντρα.
Μέχρι στιγμής δεν ήταν λίγες οι μελέτες που αφορούσαν στην ανάπτυξη
των πόλεων, καθώς και στην κατανομή των κατοίκων σε αυτές. Ωστόσο, η
artion magazine - τεύχος 3
πρωτοποριακή αυτή μελέτη εξετάζει
για πρώτη φορά την συνολική εξέλιξη
των αστικών κέντρων παγκοσμίως και
προβλέπει την επέκτασή τους στο μέλλον. Επιπλέον, δίνεται σημασία στην
ταχύτητα επέκτασής τους και στην επιβάρυνση που θα προκαλέσει αυτό στο
περιβάλλον.
Αναλύοντας δεδομένα προηγούμενων ερευνών και δημοσιευμένων
μελετών, οι επιστήμονες βρήκαν πως
από το 1970 ως το 2000 η έκταση των
πόλεων του πλανήτη αυξήθηκε περισσότερο από 70.965 τετραγωνικά χιλιόμετρα, έκταση ίση με τη χώρα της Φιλανδίας. Η Karen Seto επικεφαλής της
έρευνας από το Πανεπιστήμιο του Yale
δήλωσε πως «το νούμερο αυτό είναι
τεράστιο, αλλά στην πραγματικότητα η
επέκταση της αστικής γης υπήρξε μεγαλύτερη από αυτή που δείχνει η ανάλυσή μας, επειδή εμείς ελέγξαμε μόνο
δημοσιευμένες μελέτες που χρησιμοποίησαν στοιχεία από δορυφόρους.
Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε ανιχνεύσει την επέκταση περισσότερων από
τις μισές από τις μεγαλύτερες πόλεις
του κόσμου».
Οι καταστροφικές για το περιβάλλον
συνέπειες από την τεράστια αυτή επέκταση των άστεων δεν θα λείψουν. Η
Karen Seto τόνισε σχετικά πως «από
όλα τα μέρη στα οποία μπορούν να
αναπτυχθούν οι πόλεις, οι ακτές είναι
οι πιο ευάλωτες. Οι άνθρωποι και οι
υποδομές κινδυνεύουν εκεί από πλημμύρες, τσουνάμι, τυφώνες και άλλες
περιβαλλοντικές καταστροφές».
Επιπλέον, καθώς η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι οι πόλεις αυτές να επεκταθούν σε δασικές περιοχές, βιοτόπους,
ακτές και άλλα ευάλωτα μέρη, θα
υπάρξουν πολλά προβλήματα: θα κινδυνέψει ιδιαίτερα η βιοποικιλότητα των
τόπων αυτών, θα μειωθούν τα αποθέματα του άνθρακα και θα υπάρξει κακή
χρήση της ενέργειας. a
1 www.yale.edu
1 www.tovima.gr
37
οικολογία
Οικολογικό σπίτι:
Τολμήστε το!
Είναι το σπίτι του μέλλοντος κι όμως επιστρέφει στο παρελθόν. Πρόκειται για το οικολογικό
σπίτι φτιαγμένο από όσο το δυνατόν πιο φυσικά υλικά, με βιοκλιματικό σχεδιασμό και χρήση
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. ΄Ένα «πράσινο» σπίτι, όπου θα γίνεται χρήση των βιολογικών
καθαριστικών και της ανακύκλωσης και τα επίπεδα ρύπανσης θα είναι τόσο χαμηλά που θα
ωφεληθούν οι ένοικοι, οι γείτονες και φυσικά το περιβάλλον.
38
Νοέμβριος 2011
Οικολογικό σπίτι: Τολμήστε το!
Α
ν κάποιος σκοπεύει να χτίσει ένα
βιολογικό σπίτι, το πρώτο πράγμα
που πρέπει να έχει υπόψη του είναι
ο σχεδιασμός. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική μελετάει προσεκτικά το τοπικό κλίμα
και αξιοποιεί τη φύση της περιοχής, ώστε
να εκμεταλλευτεί πλήρως τα στοιχεία
του περιβάλλοντος. Έτσι, εξοικονομείται
ενέργεια, αφού με τον σωστό βιοκλιματικό σχεδιασμό το καλοκαίρι το σπίτι θα
δροσίζεται φυσικά και το χειμώνα θα ζεσταίνεται μέχρι και 70% από τον ήλιο.
Είναι γεγονός πως ένα βιολογικό σπίτι
είναι πιο εύκολο να κατασκευαστεί στα
προάστια των πόλεων ή στην ύπαιθρο,
καθώς η ρυμοτομία των πόλεων συνήθως
δεν βοηθάει. Σε μία πιο «ανοιχτή» περιοχή,
λοιπόν, ένα τέτοιο σπίτι προτιμάται να έχει
προσανατολισμό προς το Νότο. Με αυτό
τον τρόπο, διεισδύει περισσότερη ζέστη
το χειμώνα από τον ήλιο. Για να έχουμε,
όμως, και δροσιά το καλοκαίρι, προτιμάται να χρησιμοποιούμε φυσικούς τρόπους
σκίασης, όπως φυτικά προστεγάσματα και
φύτευση φυλλοβόλων και πλατύφυλλων
δέντρων σε περίπτωση που έχουμε κήπο.
Ένας τέτοιος σχεδιασμός μπορεί να
φαντάζει ιδιαίτερα ακριβός, όμως στην
πραγματικότητα οι τιμές είναι παρόμοιες
με ένα κανονικό σπίτι, με παράγοντα πά-
artion magazine - τεύχος 3
ντα το ποσό που προτίθεται να ξοδέψει ο
καθένας. Επιπλέον, ακόμα και να κοστίσει αρκετά, η απόσβεση θα γίνει γρήγορα
μέσω της εξοικονόμησης της ενέργειας
από τη μειωμένη χρήση κλιματιστικών
και μονάδων θέρμανσης.
Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας για ένα βιολογικό σπίτι είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η καλύτερη
λύση είναι να αναλάβει αυτόν τον τομέα
ένας ειδικός στα συστήματα ανανεώσιμων πηγών και να μελετήσει τις ανάγκες
και τις δυνατότητες της συγκεκριμένης
κατοικίας. Έτσι, αν στην περιοχή φυσούν
ισχυροί άνεμοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ανεμογεννήτριες, ενώ αν
επικρατεί ηλιοφάνεια, τα φωτοβολταϊκά
πάνελ είναι η καλύτερη λύση.
Τα θερμικά ηλιακά συστήματα είναι,
επίσης, ιδιαίτερα πρακτικά. Χρησιμοποιώντας τη θερμότητα του ήλιου για να ζεστάνουν νερό και να το μεταφέρουν στο
σύστημα θέρμανσης, διατηρούν ένα ζεστό
σπίτι με τον πιο φυσικό τρόπο. Ακόμη, η
χρήση της γεωθερμίας είναι ένας εναλλακτικός τρόπος που εκμεταλλεύεται τη
φυσική ιδιότητα του υπεδάφους για να
διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του σε
όλες τις εποχές. Με αυτή την τεχνολογία
το σπίτι θερμαίνεται και ψύχεται φυσικά
έχοντας πάντα μία σωστή θερμοκρασία.
Η ανακύκλωση αποτελεί φυσικά μία
πάγια τακτική των οικολογικών σπιτιών.
Όπως σημειώνει η Greenpeace στον
οδηγό της για Πράσινη Κατανάλωση,
κάθε προϊόν που αγοράζουμε παράγεται
με τη χρήση ενέργειας και κάθε επιπλέον
κιλοβατώρα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα
με ένα κιλό διοξειδίου του άνθρακα. Η
παραγωγή προϊόντων από ανακυκλωμένο υλικό απαιτεί λιγότερη ενέργεια από
ότι η παραγωγή τους από πρώτες ύλες.
Συνεπώς, ένα από τα πολλαπλά οφέλη
της ανακύκλωσης είναι ότι εξοικονομεί
ενέργεια. Η ενέργεια που μπορεί να εξοικονομηθεί με την ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας και χάρτου αντιστοιχεί
στην ενέργεια που καταναλώνει η πόλη
της Αθήνας σε τέσσερις μήνες.
Οι συνήθειες ανακύκλωσης που μπορεί
να υιοθετήσει ένα «πράσινο» σπίτι είναι
πολλές, εύκολες και αποτελεσματικές.
Αρχικά, μπορούμε να αγοράζουμε προϊόντα που η συσκευασία τους είναι φιλική
προς το περιβάλλον, αναζητώντας για
μεγαλύτερη ευκολία το ειδικό
σήμα της ανακύκλωσης
πάνω στις συσκευασίες. Προτιμάμε να
χρησιμοποιούμε
μία πάνινη ή
χάρτινη σακούλα για τα ψώ-
Αν κάποιος σκοπεύει να
χτίσει ένα βιολογικό σπίτι, το πρώτο πράγμα που
πρέπει να έχει υπόψη του
είναι ο σχεδιασμός. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική
μελετάει προσεκτικά το
τοπικό κλίμα και αξιοποιεί τη φύση της περιοχής,
ώστε να εκμεταλλευτεί
πλήρως τα στοιχεία του
περιβάλλοντος.
νια μας, αντί για πλαστική, διαχωρίζουμε
τα διάφορα απορρίμματα και επαναφορτίζουμε τις μπαταρίες μας.
Επιπλέον, η εξελιγμένη μέθοδος της
ανακύκλωσης των λυμάτων του σπιτιού
μας επιτρέπει το φιλτράρισμα τους και
τη χρήση του νέου καθαρού νερού για το
πότισμα του κήπου μας. Ο βιολογικός αυτός καθαρισμός έχει ως προϋπόθεσή του
τη χρήση βιοδιασπώμενων ουσιών στα
καθαριστικά και τα απορρυπαντικά μας.
Επίσης, είναι μία διαδικασία που δεν προκαλεί ανεπιθύμητες οσμές και έχει σχετικά χαμηλό κόστος.
Τα οικοδομικά υλικά που θα χρησιμοποιήσουμε για το οικολογικό μας σπίτι παίζουν
κι αυτά έναν σημαντικότατο ρόλο. Υπάρχουν άφθονα υλικά στην αγορά, φιλικά
προς το περιβάλλον, φυσικά και χρήσιμα
για τους ενοίκους του σπιτιού. Τέτοια υλικά είναι τα φυσικά βερνίκια συντήρησης
ξύλου, οι οικολογικές μπογιές και σοβάδες, τα οικολογικά υλικά για μόνωση και
κουφώματα και φυσικά τα υλικά ξυλείας.
Τα παραπάνω προϊόντα είναι πολύ πιο υγιεινά από τα κλασικά συνθετικά οικοδομικά
υλικά και φαίνεται να προτιμούνται όλο και
περισσότερο από τους καταναλωτές.
Τέλος, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να
δώσει κανείς στους «οικιακούς ρυπαντές», δηλαδή σε υλικά ακατάλληλα για
το σπίτι μας και επικίνδυνα για την υγεία
μας. Υλικά, όπως το ραδόνιο, ο αμίαντος, ο μόλυβδος, η φορμαλδεΰδη και οι
υδροχλωροφθοράνθρακες, μπορούν να
προκαλέσουν μόλυνση του εσωτερικού
αέρα του σπιτιού και κατά συνέπεια μπορούν να αποδειχτούν επικίνδυνα για τους
πνεύμονες, το δέρμα, τα μάτια μας και τη
συνολική μας υγεία. a
1 www.greenpeace.org
1 www.tanea.gr
39
οικολογία
Φωτοβολταϊκά χωρίς ηλιακό φως!
Ε
πιστήμονες από το Massachusetts
Institute of Technology (MIT) κατάφεραν κάτι εκπληκτικό: φωτοβολταϊκά που δεν χρειάζονται ηλιακό
φως! Αυτή η νέα τεχνολογία επιτρέπει
στα γνωστά σε όλους μας φωτοβολταϊκά
να παράγουν ηλεκτρισμό χωρίς ηλιακό
φως, αλλά με τροφοδότηση θερμότητας.
Το καινοτόμο αυτό σύστημα αποτελείται από μία επιφάνεια κατασκευασμένη
από ένα ειδικό υλικό με μικροπόρους.
Όταν η επιφάνεια αυτή απορροφά θερμότητα από κάποια πηγή, όπως κάποιο
ραδιοϊσότοπο, τότε εκπέμπει την καθορισμένη ενέργεια, μετατρέποντας τη
θερμότητα σε φωτεινά κύματα ίδια με
αυτά που χρησιμοποιούν τα συνηθισμένα φωτοβολταϊκά συστήματα. Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο της συσκευής
αυτής είναι η απευθείας μετατροπή θερμικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Με αυτό
τον τρόπο, αποφεύγονται οι ενδιάμεσες
μετατροπές ενέργειας, καθώς και οι σχετικές απώλειες.
Οι επιστήμονες τονίζουν, ακόμη, πως
αν το καύσιμο που χρησιμοποιούμε για τις
συσκευές μας ήταν κάποιο ραδιοϊσότοπο,
όπως είναι σε θέση να κάνουν τα συγκεκριμένα φωτοβολταϊκά, τότε θα μπορούσαμε να τροφοδοτήσουμε διαστημόπλοια
για αποστολές που θα φτάνουν ακόμα και
πέρα από τον ήλιο. Αυτό θα συμβεί γιατί
καύσιμα, όπως τα ραδιοϊσότοπα, έχουν
δυνατότητα παράγωγης ηλεκτρισμού
έως 30 χρόνια, χωρίς να χρειάζονται
επαναφόρτιση ή συντήρηση. a
1 www.real.gr
1 www.econews.gr
Πόσο ασφαλή είναι
τα ασύρματα δίκτυα;
Τ
α ασύρματα δίκτυα έχουν εγκατασταθεί στην καθημερινή μας ζωή
εδώ και μία δεκαετία, καθώς το
μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού χρησιμποιεί ασύρματες συσκευές για την επικοινωνία του. Το ερευνητικό έργο SEAWIND
στοχεύει στην επίλυση των ζητημάτων
που αφορούν στην έκθεση από ασύρματα
δίκτυα και τους ενδεχόμενους κινδύνους
για την υγεία.
Το SEAWIND χρηματοδοτείται από την
Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει διάρκεια 3
ετών. Υλοποιείται από οκτώ παγκοσμίως
διακεκριμένες ομάδες ειδικών επιστημόνων, οι οποίες περιλαμβάνουν ένα μεγάλο
εύρος ειδικοτήτων από τη μηχανική μέχρι
τη βιολογία, σε πέντε Ευρωπαϊκές χώρες,
την Ελβετία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη
Δανία και την Ελλάδα.
40
Στη χώρα μας το έργο ανέλαβε
το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια της
δράσης αυτής, έχουν γίνει μέχρι
στιγμής 26 λεπτομερείς μετρήσεις
σε 15 θέσεις, όπως σε χώρους εργασίας,
σπίτια και σχολεία σε όλη την περιοχή της
Θεσσαλονίκης για την εκτίμηση της έκθεσης σε μη-ιοντίζουσα ηλεκτρομαγνητική
ακτινοβολία.
Τα πρώτα αποτελέσματα, σύμφωνα με
τον επικεφαλή της ερευνητικής ομάδας
του Εργαστηρίου Ραδιοεπικοινωνιών του
Τμήματος Φυσικής του Α.Π.Θ., Θεόδωρο
Σαμαρά, δείχνουν ότι η ακτινοβολία από
ασύρματες συσκευές (ασύρματο τηλέφωνο ή δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών)
είναι συγκρίσιμη ή μεγαλύτερη από την
ακτινοβολία που φθάνει στους εσωτερι-
κούς χώρους από τους σταθμούς βάσης
κινητής τηλεφωνίας στον αστικό ιστό,
αλλά πάντα πολλές φορές χαμηλότερη
από τα νομοθετημένα όρια.
Το ερευνητικό έργο «The SEAWIND
Project - Ασφαλής Εκτίμηση της Έκθεσης
και της Επικινδυνότητας από Συσκευές
Ασύρματων Δικτύων» παρουσιάστηκε
στο περίπτερο 13 (Stand 79) της Επιτροπής Ερευνών του Α.Π.Θ., στην 76η Δ.Ε.Θ.,
από 10 έως 18 Σεπτεμβρίου 2011. a
1 Δελτίο Τύπου Α.Π.Θ.
Νοέμβριος 2011
διακρίσεις
Νόμπελ
για την
κατανόηση
του
ανοσοποιητικού
Τ
ο βραβείο Νόμπελ Ιατρικής
και Φυσιολογίας για το 2011
μοιράστηκε φέτος σε τρεις
ανθρώπους για τη σημαντικότατη
συμβολή τους στην κατανόηση
του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι λαμπροί αυτοί επιστήμονες είναι ο Αμερικανός Bruce Beutler
και ο Jules Hoffmann από το
Λουξεμβούργο, οι οποίοι μοιράζονται το πρώτο μισό του βραβείου για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τη μη ειδική ανοσία και ο
Ralph Steinman από τον Καναδά
που έλαβε το υπόλοιπο μισό για
την ανακάλυψη των δενδριτικών
κυττάρων και το ρόλο τους στην
ειδική ανοσία.
Σε ανακοίνωση της Επιτροπής
αναφέρεται ότι οι μελέτες και οι
artion magazine - τεύχος 3
ανακαλύψεις των τριών βραβευθέντων πέτυχαν την «έμφυτη
αντίδραση του ανοσοποιητικού
συστήματος στην αναγνώριση
των εισβολέων που προκαλούν
ασθένειες και τον τρόπο βελτίωσής του, ώστε να τις αντιμετωπίζει». Επιπλέον, τονίζει πως οι
ερευνητές αυτοί «έφεραν επανάσταση στην κατανόηση του ανοσοποιητικού συστήματος ανακαλύπτοντας αρχές - «κλειδιά» της
λειτουργίας του».
Οι πρωτοποριακές ανακαλύψεις των ερευνητών λέγεται ότι
θα έχουν σύντομα πολύ θετικά
αποτελέσματα στις ιατρικές εξελίξεις, αφού ορισμένες μέθοδοι
βρίσκονται ήδη σε πολύ ώριμο
στάδιο. Προβλέπεται η δημιουρ-
γία νέων εμβολίων που θα αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά
μορφές του καρκίνου, τον διαβήτη, τη σκλήρυνση κατά πλακάς,
τη χρόνια φλεγμονή και άλλες
ασθένειες.
Μετά την ανακοίνωση της Ακαδημίας των βραβείων Νόμπελ,
ο Ralph Steinman απεβίωσε χάνοντας τη μάχη με τον καρκίνο.
Παρ’ όλο που, όπως είναι γνωστό, δεν απονέμονται Νόμπελ σε
αποθανόντες, στη συγκεκριμένη
περίπτωση η Επιτροπή έκανε μία
εξαίρεση στους κανόνες του καταστατικού και απένειμε το βραβείο χωρίς πρόβλημα. a
1 www.nobelprize.org
1 www.nytimes.com
41
διακρίσεις
“ Με τη δύναμη
της Ελλάδας”
Τ
ο 1997, έβαλε στοίχημα με τον εαυτό
του και με τα στοιχειά της φύσης και
το κέρδισε, διεκπεραιώνοντας με την
ιστιοσανίδα του τον υπερδιάπλου από το
Σούνιο έως την Κρήτη, μέσα σε δύο μέρες.
Τότε ο Νικόλας Κακλαμανάκης ήθελε να
δοκιμάσει τα όρια του και συνάμα να προβάλλει την πατρίδα του, τον ελληνικό τουρισμό και την προσπάθεια διεκδίκησης των
Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Δέκα τέσσερα χρόνια αργότερα ο δις Ολυμπιονίκης της ιστιοπλοΐας ανεβαίνει πάλι
πάνω στην ιστιοσανίδα του και βάζει πλώρη
για μια ακόμη μεγαλύτερη υπέρβαση: να διαπλεύσει το Αιγαίο διανύοντας 320 ναυτικά
μίλια μέσα σε δύο μέρες!
Με σύμμαχο τον αέρα και αντλώντας οίστρο, ενέργεια, δύναμη και κίνητρα από τα
εσώψυχα του αλλά και από την εσωτερική
ανάγκη του να αποδείξει πως η Ελλάδα
ξέρει να αγωνίζεται και μπορεί να νικά, ο
43χρονος πρωταθλητής θα εκκινήσει με το
σκάφος του από την Άνδρο, στα νερά της
οποίας τον πέταξε μωρό ο πατέρας του και
τον βάφτισε ιστιοπλόο, θα περάσει διαδοχικά από τη Μύκονο, από το ιερό νησί της
Δήλου και από την Αμοργό, εν συνεχεία θα
διασχίσει τις μικρές Κυκλάδες (Δονούσα,
Κουφονήσια) και μετά από μια στάση στην
Τήλο θα λύσει το πανί του στην Κάρπαθο.
42
Εκεί στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου, ο
Νικόλας θα δώσει άλλη μια μεγάλη μάχη,
την οποία ο ίδιος θεωρεί χρέος του απέναντι στην Ελλάδα και στους Έλληνες, που
ασφυκτιούν από την οικονομική κατάσταση, πιέζονται, βασανίζονται και διασύρονται
διεθνώς...
«Οι αθλητές και δη οι Ολυμπιονίκες δεν
μπορούν να είναι αποκομμένοι από την κοινωνία. Φιλτράρω μέσα μου εδώ και πολύ
καιρό αυτά τα μηνύματα και αποφάσισα να
κάνω κάτι που αφενός με ευχαριστεί, διότι
είναι όλη μου η ζωή, και αφετέρου προσδοκώ
να γίνει όχημα όλων των υπερήφανων Ελλήνων, να συσπειρώσουμε τις υγιείς δυνάμεις
του τόπου», εξηγεί ο Νικόλας Κακλαμανάκης.
Και συμπληρώνει: «Το εγχείρημα μου είναι
ένα σύνθημα προς όλον τον ελληνικό λαό.
Θα δώσω μια μάχη στο δικό μου πεδίο, όπως
αυτή που δίνουμε καθημερινά όλοι μας για να
επιβιώσουμε και να σταθούμε όρθιοι. Παράλληλα, θέλω να μεταλαμπαδεύσω σε όλους
και κυρίως στη νεολαία το μήνυμα ότι έχουμε
χρέος, αλλά μας αξίζει κιόλας να κυνηγάμε
την υπέρβαση. Γι’ αυτό σε κάθε στάση αυτού
του διάπλου, έχω προγραμματίσει να συνομιλώ με τους κατοίκους εκεί, για να μοιραστούμε τις εμπειρίες, τις εικόνες και κυρίως τα μαθήματα ζωής, τα οποία πήρα και τα κρατώ ως
ανεκτίμητα φυλακτά όλα αυτά τα χρόνια που
βρέχομαι, δέρνομαι και... κοπανιέμαι στα νερά
όλης της υφηλίου».
Για τον Νικόλα αυτό το τολμηρό εγχείρημα είναι (άλλη μια) στάση ζωής. Πιστός
στην αποφθεγματική φράση του Νίκου Φώσκολου ότι «κάθε φορά που φτάνω σε μια
Ιθάκη, θέλω την Ιλιάδα από την αρχή», ο
αναγνωρισμένος ως ο κορυφαίος αθλητής
στα παγκόσμια χρονικά της ιστιοσανίδας,
παίρνει δύναμη από το Αιγαίο και από την
αγάπη αλλά και την εμπιστοσύνη που του
έδειξαν από την πρώτη στιγμή οι Έλληνες.
«Είναι μια μορφή αντιπαροχής: πήρα πολλά
και σπουδαία πράγματα από τον αθλητισμό
και θέλω να δώσω πίσω και να μοιραστώ με
τον κόσμο όλα όσα εισέπραξα και εκτός από
πρωταθλητή με έκαναν καλύτερο άνθρωπο.
Φιλοδοξώ επίσης να προσφέρω με αυτή την
προσπάθεια μου ένα επιχείρημα στη νέα γενιά και ένα όπλο για να παλέψει κόντρα σε
θεούς και δαίμονες, όπως συμβαίνει σε έναν
ιστιοπλοϊκό αγώνα. Η γοητεία του ταξιδιού
μέσα στη θάλασσα είναι ακαταμάχητη και
νιώθω πώς η φλόγα μου παραμένει άσβεστη, γι’ αυτό, λοιπόν, θέλω να την μοιραστώ
με όλο τον κόσμο».
Οι τέσσερις βασικοί άξονες στους οποίους κινείται το εγχείρημα του Νικόλα Κακλαμανάκη και αποτελούν τα συνθήματα
του στον Διάπλου του 2011 είναι οι εξής:
• Ο Έλληνας που πιστεύει και θέλει να
αγωνιστεί και να νικήσει.
• Το κατάγαλανο Αιγαίο που υπήρξε
το δικό του λίκνο και αποτελεί μια
διαχρονική ζωοφόρα δύναμη.
• Η μεταλαμπάδευση συγκλονιστικών
παραστάσεων και ανεξίτηλων μηνυμάτων προς τη νέα γενιά.
• Με τη δύναμη της Ελλάδας, σε πείσμα
των καιρών, ονειρεύεσαι, στοχεύεις,
προσπαθείς, πετυχαίνεις! a
1 www.kaklamanakis.gr
Νοέμβριος 2011
διακρίσεις
Ολοκλήρωσε τον
διάπλου του Αιγαίου!
Μ
ετά από 72 ώρες ταξιδιού κι
αφού διένυσε με την ιστιοσανίδα του 320 ναυτικά μίλια, ο
Νίκος Κακλαμανάκης ολοκλήρωσε τον
διάπλου του Αιγαίου.
Σε κάθε του σταθμό, μίλησε στα παιδιά και τους κατοίκους των νησιών με
στόχο να τους περάσει τα 4 συνθήματα
- άξονες στους οποίους κινείται το εγχείρημα αυτό.
Ο χρυσός Ολυμπιονίκης της Ατλάντα
και αργυρός της Αθήνας έτυχε θερμής
artion magazine - τεύχος 3
υποδοχής από τους κατοίκους των νησιών που επισκέφθηκε, λαμβάνοντας
παραδοσιακά δώρα σε κάθε σταθμό
του από τους κατοίκους, αλλά και ζωγραφιές των παιδιών στα σχολεία που
επισκέφθηκε.
Σημειώνεται πως ο Νίκος Κακλαμανάκης, ως Αξιωματικός της Πολεμικής
Αεροπορίας, είχε σε ολόκληρο το ταξίδι του στο στήθος και στο πανί του τον
αετό - έμβλημα της Π.Α., ενώ δεν είναι
τυχαία η επιλογή του να ολοκληρώ-
σει την προσπάθειά του ακριβώς στο
σημείο που βρίσκεται το μνημείο του
Κώστα Ηλιάκη, καταθέτοντας ένα λιτό
στεφάνι και κρατώντας ενός λεπτού
σιγή στη μνήμη του ηρωικού πιλότου
που έδωσε τη ζωή του «φυλάττοντας
Θερμοπύλες» στα νερά του Καρπαθίου
Πελάγους. a
1 zougla.gr
43
ματιές
στον κόσμο
Η ευφυΐα
των ζώων
Π
οια είναι τα πιο έξυπνα ζώα στη Γη;
Στην απλή αυτή απορία απαντούν
οι επιστήμονες έπειτα από έρευνα
της συμπεριφοράς τους. Πρόκειται για
ζώα γνωστά σε όλους μας, οι συνήθειες και οι αντιδράσεις των οποίων, όμως,
δείχνουν πόσο ανεπτυγμένα νοητικά είναι. Για να το διαπιστώσετε, ρίξτε μια ματιά στην παρακάτω λίστα με τα πιο ευφυή
ζώα στον πλανήτη:
Ελέφαντες
Οι ελέφαντες φαίνεται να είναι τα πιο
καλλιτεχνικά ζώα, αφού μπορούν να
ζωγραφίσουν πίνακες και να παίξουν
μουσική. Έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη
ακοή και με αυτό τον τρόπο έχουν τη
δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ
τους από τεράστιες αποστάσεις. Η μνή-
»
»
Κόλεϊ
μη τους είναι θαυμαστή,
αφού, όπως και ο άνθρωπος, έχουν την ικανότητα να
θυμούνται μέρη και ανθρώπους
που έχουν συναντήσει. Τέλος, είναι πιθανότατα τα πιο ευαίσθητα ζώα, βιώνοντας έντονα τη θλίψη και τον πόνο.
Πίθηκοι
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το μυαλό των πιθήκων φτάνει σε ανάπτυξη το
μυαλό ενός ανθρώπου σε ηλικία 3 ετών.
Η ευφυΐα τους δεν αυξάνεται παραπάνω, όμως έχουν οργανωμένη σκέψη
και είναι ικανοί να χειριστούν μέχρι και
ηλεκτρονικό υπολογιστή. Επίσης, αποτελεί πρότυπο κοινωνικού ζώου, αφού
διατηρεί ομάδες μέσα στις οποίες χρησιμοποιείται συγκεκριμένη γλώσσα και
κοινωνικοί κανόνες.
Παπαγάλοι
Ανάμεσα στα πουλιά, ο παπαγάλος αποτελεί το ευφυέστερο. Όπως είναι γνωστό,
συγκεκριμένα είδη παπαγάλων μπορούν
44
να αναπαράγουν ήχους, φωνές και ανθρώπινες λέξεις σε τέτοιο σημείο ώστε να
συντάσσουν και μικρές προτάσεις. Ακόμα,
μπορούν να αντιλαμβάνονται χρώματα και
μεγέθη σε εντυπωσιακό βαθμό.
Δελφίνια
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως τα
δελφίνια διαθέτουν μεγαλύτερους εγκεφάλους από τον άνθρωπο. Φημίζονται
για τον έντονο συναισθηματισμό τους,
γι’ αυτό το λόγο μπορούν να αναπτύξουν
στενούς δεσμούς με τους εκπαιδευτές
τους. Επιπλέον, είναι ικανά να εκτελούν
πολύπλοκες ασκήσεις στο νερό μαθαίνοντας τις κινήσεις.
Η πιο έξυπνη ράτσα σκύλων είναι πιθανότατα τα κόλεϊ, αφού χρησιμοποιούνται
από την Αστυνομία και την Πυροσβεστική. Η πολύ ανεπτυγμένη τους όσφρηση
βοηθά στις έρευνες για την ανίχνευση
ναρκωτικών και χημικών ουσιών, ενώ η
έντονή τους αντίληψη βοηθά στον εντοπισμό αγνοουμένων κάτω από ερείπια
μετά από σεισμό. Επιπρόσθετα, είναι ιδιαίτερα αθλητικοί τύποι και διακρίνονται
στο χορό!
Χταπόδια
Τα χταπόδια είναι στην κορυφή της λίστας των εξυπνότερων ασπόνδυλων
οργανισμών, έχοντας ως πιο δυνατό
«όπλο» το νευρικό τους σύστημα. Χαρακτηριστική είναι ακόμη η ικανότητά του
να μιμείται τις κινήσεις άλλων θαλάσσιων ζώων. Τέλος, έχει πολύ καλή ταχύτητα, με αποτέλεσμα να ξεφεύγει πολύ
σύντομα από κινδύνους. a
1 www.real.gr
Νοέμβριος 2011
ματιές
στον κόσμο
Κατασκευάστηκε το πρώτο
ανθρώπινο ρομπότ - αστροναύτης
Ν
ιώθω καλά μέσα σε αυτά τα ηλεκτρόνια. Μόλις έγινε ένα μικρό
βήμα για τον άνθρωπο και ένα
γιγαντιαίο άλμα για τα ρομπότ». Αυτό
ήταν το πρώτο μήνυμα που ανάρτησε στο
tweeter το πρώτο ανθρώπινο ρομπότ
(@astrorobonaut), το οποίο έφτασε ήδη
τους 40.000 οπαδούς!
Το Robonaut2 ή αλλιώς R2 είναι το
πρώτο ρομπότ που μοιάζει με αστροναύτη
και κατασκευάστηκε στον Διεθνή Διαστη-
μικό Σταθμό (ISS). Το βάρος του φτάνει
τα 136 κιλά και το σώμα του αποτελείται
από κορμό, κεφάλι και χέρια κρατώντας
το προς το παρόν σταθερό. Οι επιστήμονες, ωστόσο, θα προσπαθήσουν σύντομα
να του τοποθετήσουν τουλάχιστον ένα
κάτω άκρο, ώστε να είναι ικανό να κάνει
τους διαστημικούς του περιπάτους.
Ο αρχικός σκοπός των κατασκευαστών
του ήταν να χρησιμοποιηθεί για να βοηθάει τους υπαλλήλους του σταθμού, όμως η
ΝΑSΑ σκοπεύει, πλέον, να το στείλει στο
διάστημα, με στόχο να φανεί κατά πόσο
μπορεί να ανταπεξέλθει σε περιβάλλον
μειωμένης βαρύτητας. Υπάρχουν ελπίδες
ότι σύντομα θα είναι ικανό να συνοδεύσει τους αστροναύτες στα ταξίδια τους
στο διάστημα, όμως προς το παρόν «δεν
υπάρχουν σχέδια επιστροφής του R2 στη
γη», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στην
ιστοσελίδα της η NASA. a
1 www.nasa.gov
7 δις ο ανθρώπινος πληθυσμός το 2011
Σ
τις 31 Οκτωβρίου του 2011, το ανθρώπινο είδος θα έχει φτάσει τα
7 δισεκατομμύρια». Αυτή ήταν η
πρόβλεψη του Τμήματος Πληθυσμού του
Ο.Η.Ε., ενώ πρόσθεσε ότι ο πληθυσμός
της Γης θα αγγίξει τα 10 δισεκατομμύρια
ως το τέλος του αιώνα. Αυτή η εκτίμηση
δείχνει μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού
σε σχέση με τον προηγούμενο αντίστοιχο
υπολογισμό που πραγματοποιήθηκε πριν
δύο χρόνια.
artion magazine - τεύχος 3
Ενώ βρισκόμαστε μόνο στο δωδέκατο
έτος του 2000, οι δημογράφοι εξηγούν πως
υπάρχουν ήδη 1 δισεκατομμύριο επιπλέον
άνθρωποι στη Γη απ’ ότι τον Οκτώβριο του
1999. Ενώ η ανθρωπότητα χρειάστηκε να
φτάσει στον 19ο αιώνα για να αποκτήσει
το πρώτο της δισεκατομμύριο ανθρώπων,
σε μόλις ενάμιση ακόμα αιώνα προστέθηκε
1,5 δισεκατομμύριο. Μόλις τα τελευταία 60
χρόνια προστέθηκε ο εντυπωσιακός αριθμός των 4,5 δισεκατομμυρίων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι προβλέψεις
που αφορούν τις ήδη πολυπληθείς χώρες
του πλανήτη. Ενώ τα σημερινά ποσοστά για
την Κίνα και την Ινδία φτάνουν τα 1,33 και
1,17 δισεκατομμύρια άτομα αντίστοιχα, το 2050 εκτιμάται ότι η Ινδία θα
έχει την πρώτη θέση με 1,69
δισεκατομμύρια κατοίκους
έναντι των 1,31 της Κίνας. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός
ότι τρίτη στην
κατάταξη θα είναι η Νιγηρία με πληθυσμό 433
εκατομμύρια, γεγονός που δείχνει πως, παρά
τα μεγάλα ποσοστά του AIDS και της παιδικής
θνησιμότητας, η αφρικανική ήπειρος αυξάνει
συνεχώς τον πληθυσμό της.
Τα ποσοστά της αύξησης του πληθυσμού
φαίνονται ανησυχητικά λόγω των αποθαρρυντικών στοιχείων για τα αποθέματα
ενέργειας και τροφής στον πλανήτη, αλλά
κυρίως λόγω των επικίνδυνων πολιτικών
που ακολουθούν τα ισχυρά κράτη. Ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε. δήλωσε σχετικά πως «έχουμε αρκετά τρόφιμα για όλους,
αλλά σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι εξακολουθούν να πεινούν. Οι ασθένειες συνεχίζουν να εξαπλώνονται παρά τις
ιατρικές και επιστημονικές προόδους, οι
πολεμικές συγκρούσεις και οι δαπανηροί
στρατιωτικοί εξοπλισμοί συνεχίζουν να
προκαλούν δυστυχία, ενώ όλοι οι άνθρωποι ονειρεύονται την ειρήνη». a
1 United Nations (www.un.org)
45
Άγιον Όρος
αρθρογραφία
«Εμείς την Παναγία την έχουμε Αρχιστράτηγο...»
Η Ελλάδα ποτέ
δεν πεθαίνει!
γράφει η
Λιάνα Κανέλλη
Το ΄Άγιον ΄Όρος, την τύχη την αγαθή είχα να το πρωταντικρίσω εγώ πετώντας μ’ ένα «Μιράζ
2000» πάνω απ’ τον ΄Άθω, πέρυσι τέτοιες μέρες. ΄Ήταν το δώρο των φρουρών του Αιγαίου,
όπως έκτοτε αποκαλώ τους πιλότους της πολεμικής μας αεροπορίας, για τη γιορτή των αρχαγγέλων, τη δική τους, προς μία δημοσιογράφο που επιμένει να μετράει τις αναχαιτίσεις
των απέναντι κι όχι τις παραβιάσεις τους...
Λ
έγω «τύχη αγαθή», κι ας με
πουν μελοδραματική όσοι
δεν ένιωσαν το προνόμιο
να αεροζυγιάζονται με τα σύννεφα. Να περιδιάβαιναν τις κατοικίες
των αγγέλων. Να βλέπουν μ’ όλα
τα κύτταρα του φθαρτού σώματος
τους, την προσευχή, ως αύρα χαρμολύπης, να εγκολπώνεται σκήτες
και μοναστήρια, τις κατοικίες των
εραστών μιας ταπεινότητας, που
αντέχει χίλια χρόνια τώρα να υπερασπίζεται με πίστη κι αγάπη τους
πολλούς και άπιστους.
Όταν διάβασα στις εφημερίδες
πως δύο κοινοτικές κυρίες αξιωματούχοι βγήκαν να μας επιτιμήσουν
που επιμένουμε στο Άβατον του
«Περιβολιού της Παναγιάς» μας,
46
ανάμεσα σε κάτι φληναφήματα περί
ισότητας των δύο φύλων, διακρίσεις κι άλλα τέτοια εκ του πονηρού,
όταν τα έργα απάδουν των μεγαλοστομιών, στην αρχή γέλασα. Ύστερα
δημοσιογραφικώς πονηρεύτηκα,
ανησύχησα, για να οργιστώ εντέλει από το ενδεχόμενο να πρέπει να
είμαι συνεχώς σε... αγιορείτικη επιφυλακή.
Ήθελα να τις έχω μπροστά μου με
ελληνικό κρασί και ψωμοτύρι, σε
άγιες νύχτες ανοιξιάτικες, να μυρίζει αγιόκλημα και θυμάρι, να σκάνε
μέσα στα ρούχα του ορθολογισμού
τους και να τις μιλάω ώρες για τον
έρωτα της ελευθερίας. Να προσπαθώ να τις πω πως για μας εδώ, τους
εναπομείναντες και τις εναπομείνα-
σες, ρωμιούς και ρωμιές, ο έρωτας είναι που έφερε το Άβατον του
Όρους. Και πως στην κλίμακα των
δικών μας αξιών, όπου θα βρεις κομουνιστή να κάνει το σταυρό του και
παπά με το ντουφέκι να υπερασπίζεται τα ντουβάρια του και ελεύθερους πολιορκημένους και γυναίκες
να χορεύουν κατά γκρεμού και μιαν
Ανάσταση ακατανόητη, αφού πεθαίνεις με την πίστη πως ο θάνατος με
θάνατο νικιέται.
Πώς να τους πω, όμως, πως εμείς
μαθημένοι να πληρώνουμε περατατζίδικα στο Χάρο, με τραγούδια
σαν το «έβαλε ο θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά κι ο πατέρας του
στον Άδη άκουσε μια ντουφέκια»,
έχουμε μια Παναγιά που δεν είναι
Νοέμβριος 2011
Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει - Άγιον Όρος
σαν τη Μαντόνα τους και κηδεύει
το παιδί της με «Ω γλυκύ μου έαρ
γλυκύτατον μου τέκνον πού έδυ
σου το κάλλος...». Τι να τους πω;
Πως το Άβατον το σεβάστηκαν επί
τετρακόσια χρόνια οι μουσουλμάνοι
κατακτητές μας; Πως, όποτε κατατρεγμένος, διωγμένος λαός, γυναικόπαιδα, έτρεξαν να κρυφτούν στο
Άγιον Όρος. Το Άβατον ήρθη, όπως
με την Αγάπη και για την Αγάπη αίρεται ως και η ελευθερία;
Θα με κοίταζαν ωσάν κάτοικο άλλου πλανήτη, αν τους έλεγα πως,
όποιος προσπαθήσει να παραβιάσει
το Άβατον, θα βρει σ’ αυτό το τρίτο πόδι της Χαλκιδικής ως άπαρτο
ανάχωμα, πρώτες και καλύτερες
τις γυναίκες αυτού του τόπου, που
δεν μετράνε την «ελευθερία» και τα
«δικαιώματά τους» με το μέτρο που
κονταίνει την πίστη των ανδρών
τους. Πως δεν συλλογίζονται με
το μέτρο των δήθεν δημοκρατών
που καμώνονται τους υπερασπιστές
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και
αποδέχονται την αποικιοκρατική
πολιτική, τα στρατηγικά συμφέροντα με χώρες βαφτισμένες «χώρες
του τρίτου κόσμου» και το εμπάργκο στα παιδάκια του Ιράκ, ως το
απαραίτητο μέτρο συνετισμού της
ηγεσίας τους.
Ποιος θα τολμήσει, και κυρίως
ποια γυναίκα πολιτικός, να αντιπαρατεθεί σε μια στάση ζωής ελληνίδας γυναίκας, που ακόμη κι όταν
πονάει και δεν καταλαβαίνει γιατί
ο γιος της αφιερώνεται στο Χριστό
και χάνεται στο «Περιβόλι της Παναγιάς», το μόνο που δε σκέφτεται
είναι να αντιπαρατεθεί στη βούληση του Άλλου, πατώντας εκεί όπου
η ίδια δοξάζεται ως γυναίκα όσο
πουθενά αλλού. Είναι παράλογο,
λοιπόν, το Άβατον; Πόσο; Ίσως όχι
τόσο για μας όσο το... πολιτισμένο γεγονός να υπάρχουν κέντρα
διασκέδασης στη Δύση, όπου οι
πορτιέρηδες αποφασίζουν ποιος
μπαίνει μέσα και ποιος όχι, με μόνο
κριτήριο την όψη, τα ρούχα και τον...
αέρα κοσμικότητας που αποπνέουν.
Πώς να το καταλάβει το Άβατον
αυτή η Δύση; Που ό,τι δεν κατανο-
artion magazine - τεύχος 3
εί, όπου αδυνατεί να αισθανθεί τον
όποιο Άλλο με συγκατάβαση, όταν
δεν μπορεί να ηθικολογήσει κατά
τα καλά και συμφέροντα της, επεμβαίνει, κατακτά, καταπιέζει, βιαίως
«εκπολιτίζει», πλούσια σε προσχήματα και λογικοφανή τεχνάσματα,
χρήματα και όπλα, βέτο σε διεθνείς
οργανισμούς κι άλλα πολλά παρόμοια.
Όσο η Κύπρος θα χωρίζεται από
μια γραμμή αίματος, βαφτισμένη
πράσινη για τις δυτικές συμμαχικές
ανάγκες. Όσο οι πλούσιοι δυτικοευρωπαίοι θα αναζητούν σεξουαλικό
τουρισμό ανήλικων στη Άπω Ανατολή ως... διάλειμμα στις μπίζνες.
Όσο ένα κεφάλι κυανοκράνου θα
βαραίνει όσο μια χιλιάδα ανώνυμοι
νεκροί σε μαύρη, άσπρη, κίτρινη,
χώρα επιρροής τους. αυτοί οι υπερασπιστές δήθεν, των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και της ισότητας δήθεν των φύλων, ούτε να μιλούν
επιτρέπεται για το Άβατον του Άθω.
Νισάφι πια! Εκτός κι αν αληθεύουν
οι πληροφορίες πως τάχαμου η Ουνέσκο για να πατήσει πόδι εκεί όπου
της λένε πως υπάρχουν θησαυροί,
με σταυροψυχάρεια τερτίπια και
κατάλληλη διπλωματική εκμετάλλευση της βαλκανικής πολυεθνικότητας των Μονών, μηχανεύεται
να θέσει υπό την προστασία της το
Άγιον Όρος. Στον τόπο μας κάποιος
πρέπει να τους πει όλων αυτών των
προστατών πως την προστασία αυτήν εμείς, άνδρες και γυναίκες, τη
λέμε νταβατζιλίκι, την απεχθανόμαστε και την πατρίδα ακόμη και με
Εφιάλτες δικούς μας, δεν την βγάζουμε στο κλαρί. Τη δε πίστη μας
που δεν ξέπεσε ποτέ στην κοσμικότητα των συγχωροχαρτιών, την
υπερασπιζόμαστε με αίμα.
Άλλωστε, πως να κατανοήσουν
όλοι αυτοί οι προστάτες και οι
προστάτιδες δυνάμεις πως εμείς
την Παναγιά την έχουμε Αρχιστράτηγο, Υπέρμαχο και τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια και
την έργω αγάπη μας καταθέτουμε
πανηγυρικώς, ψάλλοντας «Χαίρε
Νύμφη Ανύμφευτε».
Σ’ αυτήν την Ορθόδοξη «πόρτα»
Θα με κοίταζαν ωσάν
κάτοικο άλλου πλανήτη, αν τους έλεγα πως,
όποιος προσπαθήσει να
παραβιάσει το ΄Άβατον,
θα βρει σ’ αυτό το τρίτο πόδι της Χαλκιδικής
ως άπαρτο ανάχωμα,
πρώτες και καλύτερες
τις γυναίκες αυτού του
τόπου...
του Ουρανού, οι δικοί μας άντρες
μάς αφήνουν εμάς τις αγαπημένες
τους κέρβερους. Και βρυχώμεθα
κάθε που κάποιος ή κάποια βαφτίζει «πολιτική», το ανίερο δικαίωμα
να παρεμβαίνει στην ιερότητα της
προσευχής που δεν καταλαβαίνει.
Αν δε, προσπαθήσει να την... εφαρμόσει κιόλας, δαγκώνουμε. a
το περιοδικό ΄Άρδην
1 Από
τεύχος 11, 1997.
1 agioros.blogspot.com
47
Ο Άγιος Γεώργιος έφιππος δρακοντοκτόνος
(τέλη 15ου αιώνα)
Στην εικόνα αυτή παριστάνεται ο άγιος Γεώργιος με στρατιωτική εξάρτυση και έφιππος, τη
στιγμή που σκοτώνει τον φτερωτό δράκοντα με το δόρυ του. Από το τεταρτοκύκλιο του ουρανού
προβάλλει το χέρι του Θεού που τον ευλογεί. Πρόκειται για το πιο δημοφιλές θαύμα του αγίου.
48
Νοέμβριος 2011
Είκοσι έτη από την εκλογή
του κ.κ. Βαρθολοµαίου
γράφει ο Ιωάννης Μ. Κονιδάρης *
Η
συµπλήρωση εικοσαετίας
από την εκλογή (22.10.1991)
του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώµης και Οικουµενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολοµαίου Α’ δεν αποτελεί µία τυχαία
επέτειο. Συνιστά ένα πολυσήµαντο
και αρκούντως σπάνιο γεγονός, το
οποίο αξίζει, και µάλιστα σε καιρούς
artion magazine - τεύχος 3
χαλεπούς για τη χώρα µας, να εξαρθεί ως σταθµός.
Είναι σπάνιο γεγονός, διότι,
όντως, ελάχιστοι Πατριάρχες ευτύχησαν να εορτάσουν στον Θρόνο
της Κωνσταντινουπόλεως εικοσαετή, και µάλιστα ευκλεή, Πατριαρχία. Είναι, δε, και πολυσήµαντο,
διότι η διακονία του Πρώτου της
Ορθοδοξίας και Πατριάρχη του Γένους είναι σπουδαίας εκκλησιαστικής, αλλά, ταυτοχρόνως, και εθνικής σηµασίας.
Η αποτίµηση της εικοσαετούς αυτής περιόδου δεν είναι δυνατή στο
σηµείωµα αυτό. ∆εν είναι, όµως,
και αναγκαία, διότι συνεχίζεται,
ακριβώς ειπείν κορυφούται, καθώς φαίνεται να ωριµάζουν, πλέον,
ολονέν και περισσότεροι οι αγλαοί
καρποί της µακράς και εργώδους
αυτής πορείας.
Επιθυµώ, όµως, να αναδείξω
εδώ δύο λιγότερο γνωστά, ιδιαιτέρως όµως ουσιαστικά, επιτεύγµατα: Το πρώτο, η ίδρυση, τον
Φεβρουάριο 1992, της Αδελφότητος των Οφφικιάλων της Αγίας
του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας·
το δεύτερο, η επανέκδοση, από το
1993/1994, του ιστορικού περιοδικού και επισήµου οργάνου του Οικουµενικού Πατριαρχείου «Ορθοδοξία», το οποίο είχε διακόψει την
έκδοσή του το έτος 1963.
Η διαζωγράφιση της πολυσχιδούς
προσωπικότητος του Πατριάρχη µε
υποχρεώνει να δανεισθώ τους λόγους του Γρηγορίου του Θεολόγου
για τον Μέγα Αθανάσιο: «...Υψηλός
µεν τοις έργοις, ταπεινός δε τω φρονήµατι· και την µεν αρετήν απρόσιτος, την εντυχίαν δε και λίαν ευπρόσιτος, πράος, αόργητος, συµπαθής,
ηδύς τον λόγον, ηδίων τον τρόπον,
αγγελικός το είδος, αγγελικώτερος
την διάνοιαν...».
Παράµενε, λοιπόν, Παναγιώτατε ∆έσποτα, επί έτη πολλά, «χαρµονή της Εκκλησίας και γλυκασµός εν
τω λάρυγγι Αυτής». a
1 tovima.gr
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Ο κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης είναι
καθηγητής της Νομικής Σχολής
του Πανεπιστημίου Αθηνών, ‘Αρχων Μ. Δικαιοφύλαξ της Αγίας του
Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.
49
ιστορία
Μακεδονικός Αγώνας:
Η Συμβολή του
Αγίου ‘Όρους
γράφει ο
Βασίλειος Ν. Πάππας *
Μερική άποψη της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας. Εδώ διεξήχθη η μεγάλη
μάχη από το Σώμα του Ιωάννη Νταφώτη κατά των Τούρκων (Μάιος 1905).
Είναι γνωστή η προσφορά του Αγίου ΄Όρους κατά την Επανάσταση του 1821 στην ευρύτερη περιοχή
της Χαλκιδικής, όπου ηγείτο ο γενναίος αρχιστράτηγος Εμμανουήλ Παπάς. Στο εγερτήριο σάλπισμα
της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ανταποκρίθηκαν πολλά λαμπρά παλικάρια της Χαλκιδικής (Καπετάν
Χάψας, Μηνιώτης, Παπαγεωργάκηδες από τον Πολύγυρο) αλλά και πολλοί μοναχοί και εθελοντές. Η
επανάσταση στη Χαλκιδική άρχισε από τον Πολύγυρο την 17η Μαΐου 1821.
Ο
ι Αγιορείτες Πατέρες δεν ήταν δυνατόν να μείνουν αμέτοχοι στον
αγώνα για τη διατήρηση της Ελληνικότητας της Μακεδονίας, τη στιγμή,
μάλιστα, που διέβλεπαν τον επικείμενο
κίνδυνο της βουλγαρικής διείσδυσης.
Άλλωστε, «… ο ελληνικός κλήρος ήτο
προορισμένος άνωθεν διά να ευρεθεί τόσον φιλόπατρις και να σώσει ολόκληρον
το έθνος˙…άμα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία εχάθη… Άλλην παρηγορίαν, είμι μόνον την θρησκείαν… Το ιερόν Ευαγγέλιον
ρητώς διδάσκει ότι ο μοναχός χρεωστεί
να θυσιάσει την ζωήν του διά την σωτηρίαν ενός και μόνον ανθρώπου, πολλώ
50
δε μάλλον διά την ύπαρξιν και σωτηρίαν
ολοκλήρου του έθνους του».
Ο δε αείμνηστος Καθηγούμενος της
Ιεράς Μονής Διονυσίου Γέρων Γαβριήλ
έλεγε για τον Αγιορείτη Μοναχό: «… Και ο
Αγιορείτης Έλλην μοναχός πάντα δύναται
ν’ απαρνηθεί γονείς, αδελφούς κ.λπ., έχει
όμως μεθ’ εαυτού πάντοτε την φιλτάτην
Πατρίδα Ελλάδα, την αθάνατον, το καύχημα της Οικουμένης».
Σ’ αυτήν την καθολική προσπάθεια των
μοναχών να στηρίξουν την αγωνιζόμενη Μακεδονία, τα Μοναστήρια του Αγίου Όρους τήρησαν μια στάση αυστηρής
πειθαρχίας προς το Οικουμενικό Πατρι-
αρχείο, με μοναδική εξαίρεση μια μικρή
ομάδα «Εξαρχικών», οι οποίοι ήσαν ξένης
καταγωγής και μνημόνευαν το Βούλγαρο
Έξαρχο της Κωνσταντινούπολης και όχι
τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Ο ασκητικός
τρόπος διαβίωσης των μοναχών που διέμεναν στα Κελλιά, η ελεύθερη μετακίνησή τους, η γεωγραφική απομόνωση του
τόπου όπου ήταν κτισμένα, καθώς και το
απρόσιτο του μέρους, συνετέλεσαν στην
κατά το πλείστον κρυφή συμβολή των
μοναχών αυτών στον Αγώνα. Ο μοναχός
Μάξιμος Ιβηρίτης περισυνέλεξε αφηγήσεις για τις δράσεις Αγιορειτών Πατέρων
σε Μονές, Κελλιά και Σκήτες του Αγίου
Νοέμβριος 2011
Μακεδονικός Αγώνας: Η Συμβολή του Αγίου Όρους
Όρους στην περίοδο του Μακεδονικού
Αγώνος. Διαχωρίζει την προσφορά των
κελλιών σε όσα παρείχαν πολεμοφόδια,
συνεργαζόμενα με τα αντάρτικα Σώματα
και με τον “έξω” κόσμο, και σε όσα η συνεισφορά τους περιοριζόταν εντός των
ορίων του Αγίου Όρους (παροχή φιλοξενίας, περίθαλψη τραυματιών, συγκέντρωση χρημάτων, τροφίμων κ.λπ.). Όλα
όμως ανεξαρτήτως, προσέφεραν ύψιστη
υπηρεσία στο Μακεδονικό Αγώνα.
Δεν κρίνεται σκόπιμη η λεπτομερής
καταγραφή περιοχών και μοναχών που
μνημονεύει ο Ιβηρίτης μοναχός Μάξιμος.
Ωστόσο, αξίζει να αναφερθούν κάποιες
δράσεις σημαντικές για την ιστορία. Όπως
λ.χ. του μοναχού Γρηγορίου (Στύλιος) από
το Διονυσιατικό Κελλί του Αγ. Ευσταθίου
Καρυών, στο οποίο ευρέθησαν πολλές
κρύπτες όπλων και πολεμοφοδίων που
προέρχονταν από την Χαλκίδα, την Σκόπελο και την Αλόννησο, και προωθούνταν
στους Αγωνιστές. Ακόμη, σε Κελλιά των
Ιερών Μονών Λαύρας, Καρακάλλου, Φιλοθέου, Βατοπεδίου, Παντοκράτορος κ.α.
αλλά και σε Σκήτες, όπως της Αγ. Άννης
και των Καυσοκαλυβίων, μοναχοί διακινούσαν, επίσης, πολεμοφόδια, συμβάλλοντας ουσιαστικά στον Αγώνα.
Υπήρχαν, όμως, και Κελλιά, όπως προαναφέραμε, που η δράση τους απαντάται
μόνο στα όρια της Αθωνικής Πολιτείας,
όπως το Ιβηρίτικο Γενέσιο του Τιμίου
Προδρόμου, άλλα πλησίον των Καρυών, κελλιά των Ιερών Μονών Ιβήρων,
Παντοκράτορος, Κουτλουμουσίου, Βατοπεδίου, Λαύρας, στα οποία ολοκληρώθηκαν αποστολές με καθοριστικά αποτελέσματα. Σε κάποιο, μάλιστα, Χιλανδαρινό
Κελλί εγένετο και έρανος για τον Μακεδονικό Αγώνα.
Μέχρι που κάποια ποσότητα από λεπτοκάρυα κρατούντο, οιονεί φόρος από
τις σοδειές, τα οποία στη συνέχεια πωλούνταν, για να ενισχυθεί ο Αγώνας.
Άλλη μορφή εσόδων, αναφέρει ο Ιβηρίτης μοναχός Μάξιμος για ένα μοναχό
Γ. Θεοδόσιον (Κελλί Αγ. Άννης Ιβήρων),
ο οποίος προσέφερε το πλεονάζον του
ημερομισθίου των ιδιωτών εργαζομένων
(που επίτηδες ετίθετο επ’ αυτού), για να
ενισχυθεί οικονομικά η όλη προσπάθεια.
Σ’ ένα άλλο Ιβηριτικό Κελλί (Αναλήψεως του Σωτήρος) ο Γ. Βαρθολομαίος ήτο
υιός κατά σάρκα του οπλαρχηγού Ιωάννη
Παρλιάρη από τον Ταξιάρχη Χαλκιδικής.
Ο ίδιος αφηγείται ότι ο πατέρας του έδρασε κυρίως στην Ι. Μ. Διονυσίου (Μονοξυλίτη, όπου οι αμπελώνες) και μάλιστα
εφόνευσεν και Βούλγαρον κομιτατζή,
που εβασάνιζε τον τόπο.
Γεγονός που αποδίδεται και από τοπικό άσμα: «….Ο Άθως σε ευγνωμονεί
artion magazine - τεύχος 3
Μεταφορά ενόπλων με ατμόπλοια στο εσωτερικό της Μακεδονίας με πύλη εισόδου από
τα νησιά της Χαλκιδικής.
ανδρείο παλληκάρι, σε εύχεται να ζήσεις
της Χαλκιδικής καμάρι, γιατί την εκαθάρισες από εχθρούς Τούρκους, Βουλγάρους…». Αξίζει, ακόμη, να αναφερθεί το
Βατοπεδινό Κελλί των Αγ. Αναργύρων
στην περιοχή «Κολιτσού», η ανακαίνιση
του οποίου περατώθηκε με δαπάνες του
Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, όταν περιόδευε το Άγιον Όρος για να επιστρατεύσει μοναχούς για τον Αγώνα. Για το λόγο
αυτό και μνημονεύεται από το 1904 εις το
Κελλί ως ιδρυτής και ευεργέτης του. Στα
εγκαίνια, μάλιστα, του ναού (1904) κοινώνησαν 130 μοναχοί εθελοντές και ορκίστηκαν να πολεμήσουν στο πλευρό των
Μακεδονομάχων κατά των κομιτατζήδων.
Στο κελλί αυτό (κτήτορας της εκκλησίας
ο ιερομόναχος Κοσμάς) ασκείτο ο γέροντας ιερομόναχος Ιωάννης (κατά κόσμο
Δημήτριος Ψιλογιώργος από τη Νικήτη)
και μετέπειτα ο υποτακτικός του Βασίλειος, (κατά κόσμο Κωνσταντίνος Τούμπελης
από την Ιερισσό). Όταν οι Βούλγαροι πήραν την άδεια από τους Τούρκους (1870)
να διατηρούν δικό τους εκκλησιαστικό και
εθνικό αντιπρόσωπο στην Κωνσταντινούπολη, οι Ζωγραφίτες μοναχοί έπαυσαν να
μνημονεύουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη
και αντ’ αυτού αναφέρονταν στο Βούλγαρο Έξαρχο. Τότε, μάλιστα, στην Ι. Μ.
Ζωγράφου συγκεντρώνονταν πράκτορες
και ένοπλοι κομιτατζήδες, που δρούσαν
εις βάρος του Αγίου Όρους. Χρονικά βρισκόμαστε στα 1908, και σε σχέση με τα
συμβαίνοντα στο Σαντζάκι Σερρών, η ελληνική άμυνα στηριζόταν στη διατήρηση
των γραμμών εφοδιασμού και επικοινωνίας μέσω της Χαλκιδικής. Και τούτο, διότι δεν υπήρχε ποτέ -μέχρι τότε- κίνδυνος
για τα ελληνικά συμφέροντα εκεί. Αυτό το
διάστημα μετέβησαν περί τους 300 εξαρχικούς στο Άγιο Όρος και σχηματίσθηκαν
ένοπλες ομάδες, που εφοδιάζονταν με
όπλα και τρόφιμα από τους Βουλγάρους
μοναχούς. Και ενώ ο Μακεδονικός Αγώνας στη Μακεδονία, τη Θεσσαλονίκη και
τη Χαλκιδική είχε ουσιαστικά κριθεί, στη
Μονή Ζωγράφου υπήρχε στρατός και τελούσε υπό βουλγαρική κατοχή.
Τότε, λοιπόν, προέκυψε ανάγκη οι Έλληνες να ανασυντάξουν τις δυνάμεις και
την οργάνωσή τους στη Χαλκιδική. Για
το σκοπό αυτό, στις 2 Μαΐου 1908, με
εντολή του Μακεδονικού Κομιτάτου της
Αθήνας, κατέφθασε στη Χαλκιδική ο Αριστόβουλος Κόης (Καπετάν Βάλτσας), ο
οποίος αναδιοργάνωσε τα Σώματα που
δρούσαν στην περιοχή, όπως των Γ. Γαλανόπουλου, Ηρ. Πατίκα, Β. Παπακώστα,
Αναπαράσταση των αγώνων του Καπετάν Χάψα με τα γενναία παλικάρια του στην Επανάσταση
του 1821 στη Χαλκιδική. Το μνημείο βρίσκεται στο δρόμο που οδηγεί στην είσοδο της Ιεράς Μονής
της Αγίας Αναστασίας. Ανάλογες παραστάσεις κοσμούν τον Πολύγυρο (προ της Νομαρχίας) και την
κεντρική πλατεία της Συκιάς (Δήμου Σιθωνίας).
51
Μακεδονικός Αγώνας: Η Συμβολή του Αγίου Όρους
I.M. Ιβήρων. Εξωτερική άποψη. Από τις μονές που συμμετείχαν ενεργά στον Αγώνα. Σε
κελλί της «κοιμήθηκε» ο Καπετάν Γιαγλής ως Μοναχός.
Ο Εμμανουήλ Παπάς, Φιλικός από τις Σέρρες εμψυχωτής και αρχηγός της Επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική.
Παν. Παπατζανετέα και του Αθ. Μινόπουλου. Στο έργο του είχε τη βοήθεια του μητροπολίτη Κασσανδρείας Ειρηναίου (που
είχε φιλικές σχέσεις με τους Ρώσους αξιωματικούς της χωροφυλακής) αλλά και
τοπικών δασκάλων, ιερέων και ιατρών.
Σ’ αυτές τις περιστάσεις, ιερολοχίτες μοναχοί πήραν την πρωτοβουλία να απαρτίσουν ένα Σώμα, στο οποίο συμμετείχαν
Πότουρες (ένοπλα Σώματα), Σεϊμένηδες, Σερδάρηδες, Μακεδονομάχοι. Με
«μπροστάρη» (που δεν ήταν δυνατόν να
απουσιάζει αλλ’ αντιθέτως να έχει προβάδισμα), τον Καπετάν Γιώργη Γιαγλή, το
Σώμα κατέφθασε στη Μονή Ζωγράφου. Η
κίνηση αυτή θορύβησε τους Βούλγαρους
αξιωματικούς, οι οποίοι, για να αποφευχθούν τα χειρότερα, αποφάσισαν να παραδοθούν άνευ όρων. Ο εκπαιδευτικός Α.
Ψαθάς μας εμπλουτίζει τις γνώσεις επί
του θέματος.
«Σύμφωνα με το πατριαρχικό βεράτιο
του Ιωακείμ Β΄ (1860), το Άγιον Όρος
πνευματικά διατελούσε υπό την άμεση
δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Σ’ αυτό αναγράφεται: «Το Άγιον
Όρος θέλει εξακολουθή ν’ αναγνωρίζη
της Βογορόδιτσας, αλλά δεν το κατόρθωσε. Σιωπηρά, βέβαια, οι μοναχοί αυτοί
δεν έπαυαν να τιμούν το πρόσωπο του
Βουλγάρου Εξάρχου, μνημονεύοντας τ’
όνομά του στην προσκομιδή και έχοντας
τη φωτογραφία του στις αίθουσες. Οι
Πατριαρχικοί μοναχοί, εφαρμόζοντας τις
εντολές του Οικουμενικού Πατριαρχείου,
δεν βοήθησαν ανοιχτά στον Μακεδονικό
Αγώνα. Βοήθησαν κυρίως έξω από το
Άγιον Όρος ως ομιλητές για την εθνική
υπόθεση, ως αγγελιοφόροι, ως νοσοκόμοι και τέλος ως φιλόξενοι μοναχοί.
Το Άγιον Όρος χαρακτηρίζεται για την
πνευματική εμμονή του στα πάτρια και την
Ορθοδοξία. Ο Ν.Α. Βέης έγραψε χαρακτηριστικά ότι «το αίσθημα της εθνότητας,
το οποίον κατά τους τελευταίους αιώνες
κατέκτησεν όλον τον πεπολιτισμένον κόσμον, αφύπνισε και τους Αθωνίτας αρνητάς του κόσμου... Εκ των κελλίων του
Άθω εξέρχονται εθναπόστολοι και αφυπνισταί λαών». Αυτό ήταν συνηθισμένο,
διότι μετά την εμφάνιση στο Άγιον Όρος
του μοναχού Παϊσίου, ο οποίος έγραψε
το 1762 τη Σλαβοβουλγαρική Ιστορία, και
ύστερα από τις συνεχείς απόπειρες εκρωσισμού του Αγίου Όρους στα τέλη περίπου του 19ου αιώνα, οι Έλληνες μοναχοί
της Αθωνικής Πολιτείας αισθάνθηκαν
τον επερχόμενο εθνικό κίνδυνο και άρχισαν να οργανώνουν τις αμυντικές τους
προσπάθειες για τη ματαίωση του διπλού
σλαβικού σκοπού, που παρουσιαζόταν με
τη μορφή της χειραφετήσεως της Βουλγαρικής Εκκλησίας και με την επεκτατική
πολιτική του Πανσλαβισμού. Στη Μακεδονία ο ελληνοσλαβικός ανταγωνισμός
άρχισε με την εμφάνιση της βουλγαρικής
εθνικής κινήσεως και κυρίως μετά την
ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Στο
τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως,
απευθυνόμενον προς αυτόν δι’ απάσας
τας αφορώσας εις την πατριαρχικήν δικαιοδοσίαν υποθέσεις του και μηδόλως
παρακούον εις τους έμφρονας αυτού
λόγους αλλ’ υπείκον και αφοσιωμένον
τω Πατριάρχη, καθ’ α υπαγορεύει και το
θρησκευτικόν αυτού καθήκον».
Ύστερα από την εμφάνιση της Βουλγαρικής Εξαρχίας (1870), το Οικουμενικό
Πατριαρχείο με Σύνοδο που πραγματοποίησε (1872) καταδίκασε τις φυλετικές
διακρίσεις, τις εθνικές έριδες, αντιζηλίες
και διχοστασίες στην Εκκλησία του Χριστού, γιατί είναι αντίθετες προς τη διδασκαλία του Ευαγγελίου και των ιερών
κανόνων των Αγίων Πατέρων, και αποκήρυξε ως σχηματικούς εκείνους που τις
παραδέχονται και τις επιδιώκουν.
Βέβαια, και στο Άγιον Όρος διαιρέθηκαν οι μοναχοί σε Πατριαρχικούς και
Εξαρχικούς, όπως συνέβη και με τους
κατοίκους της Μακεδονίας. Η Βουλγαρική Εξαρχία στην Κωνσταντινούπολη,
από το 1870 και μετά, προσπάθησε ν’
αποσπάσει στους κόλπους της τις μονές
Χιλανδαρίου και Ζωγράφου και τη σκήτη
ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ του Αγίου Όρους Άθω.
52
Νοέμβριος 2011
Μακεδονικός Αγώνας: Η Συμβολή του Αγίου Όρους
Άγιον Όρος, όμως, το αίσθημα της ελληνικής εθνότητας το γεννά η ανάγκη της
άμυνας στο πλήθος των Ρώσων μοναχών που φθάνουν κατά το δεύτερο ήμισυ
του 19ου αιώνα και πολλαπλασιάζονται
στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι πληροφορίες μας, από τη μελέτη της ιστορίας και
από την έρευνα των αρχείων σχετικά με
το Άγιον Όρος, είναι πενιχρές για την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.
Σε έγγραφο της μονής Εσφιγμένου
προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος Ε.
Βενιζέλο (1912) υποβάλλεται η παράκληση να βοηθηθεί οικονομικώς η μονή, γιατί
υπήρχε κίνδυνος εκρωσισμού της, αφού
λόγω οικονομικής ανάγκης θα πουλούσαν αναγκαστικά μέρος της ακίνητης περιουσίας της μονής στους Ρώσους. Στα
επιχειρήματά τους οι Εσφιγμενίτες μοναχοί, αφού ανέφεραν την τεράστια συμβολή τους στην Επανάσταση του Ε. Παπά
στη Χαλκιδική το 1821, υπενθύμισαν, ότι
η μονή βοηθούσε πάντοτε τον αγώνα του
Ελληνισμού:
«Η Μονή ζη γλισχρότατα, συντηρουμένη το πλείστον εκ συνδρομών και
πληρώνουσα βαρείς τόκους, αλλά πάντοτε ακμαίον το πύρ του Ελληνισμού
διατηρούσα. Μαρτύριον τούτου έστω και
η κατά τον από του 1903-1908 αγώνα
στάσις της, καθ’ ον πάσαν δυνατήν υπηρεσίαν προσέφερε και άσυλον πάντοτε
τοις ημετέροις παρέσχε - διότι ως εκ του
επικαίρου της θέσεως το κατά προτίμησιν
ορμητήριόν των υπήρξε - και υλικώς το
κατά δύναμιν εβοήθησε και ζημίας ένεκα
τούτου υπέστη. Ταύτα πασίγνωστα τυγχάνουσι και αρμοδίως δύναται η Υμετέρα Εξοχότης περί της αληθείας τούτων
να πληροφορηθή. Απλώς δε αρκείται η
Μονή να υπομνήση την το 1904 του σώματος Νταφώτη με προφανή κίνδυνον
επ’ αρκετόν απόκρυψιν και την μεταφοράν δια πλοιαρίων εις Σκόπελον».
Στη μονή Γρηγορίου, όταν ανέλαβε
ηγούμενος το 1905 ο Ιάκωβος (Γιαννούλης), άρχισε να πνέει νέος άνεμος. Ο Ιάκωβος έθεσε σε κίνηση όλες τις υπηρεσίες
της μονής στη διάθεση του Μακεδονικού
Αγώνα. Η ιστορία της μονής διασώζει
μαρτυρίες και πληροφορίες ότι τα μετόχια
της μονής «Βούλτσιστα» ή «Βούλτιστα»
κοντά στον Κολινδρό και «Παρθενών» στη
Σιθωνία της Χαλκιδικής, μετεβλήθηκαν
σε ορμητήρια των Ελλήνων ανταρτών
και οι μοναχοί σε αγγελιοφόρους μεταξύ
του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στη
Θεσσαλονίκη και οπλαρχηγών, αλλά και
σε νοσοκόμους τραυματιών. Στη Βούλτσιστα οι Έλληνες οπλαρχηγοί διοργάνωσαν
κέντρο εκπαιδεύσεως των νέων της περιοχής. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι ο οπλαρ-
artion magazine - τεύχος 3
Βαρθολομαίος, Ιβηρίτης Μοναχός.
Πρωτεπιστάτης του Αγ. Όρους με
ακόλουθο τον Πολιτάρχη Καραμήτσο.
«ΣΕΪΜΕΝΗΣ» Η Φρουρά του Αγ. Όρους επί
10 αιώνες μέχρι της απελευθέρωσής του.
(2.11.1912)
«ΣΕΡΔΑΡΗΣ». Η δόξα του Άθω.
«ΠΟΤΟΥΡΕΣ» του Αγ. Όρους. Ομάδα κρούσης και δίωξης ληστών.
53
Μακεδονικός Αγώνας: Η Συμβολή του Αγίου Όρους
Σπάνια φωτογραφία, -με την υπογραφή μάλιστα του Γεωργίου Δημητρίεβιτς αξιωματικού
εκείνου του αποσπάσματος (23 Μαρτίου 1913)- που τις παραχώρησε στον συγγραφέα ο
μοναχός Μάξιμος (Νικολόπουλος) Ιβηρίτης.
χηγός Μανούσος διοργάνωσε παρέλαση
προς τιμή του ηγουμένου Ιακώβου και του
προκρίτου από τη Θεσσαλονίκη Κ. Αντωνιάδη, οι οποίοι επισκέφθηκαν το μετόχι.
Το μετόχι «Παρθενών» έγινε κέντρο ανεφοδιασμού των ελληνικών ανταρτικών
ομάδων της Χαλκιδικής και της Αν. Μακεδονίας. Εκεί φιλοξενήθηκαν ή βρήκαν καταφύγιο οι οπλαρχηγοί Δ. Κοσμόπουλος,
Β.Παπακώστας, Γ. Γαλανόπουλος, Π. Παπατζανετέας, Α. Κώνης κ.α. Περισσότερες
πληροφορίες για το Μετόχι «Παρθενών»,
που αναφέρει παραπάνω ο Α. Δ. Ψαθάς,
αντλούμε από τον Μοναχό Βαρλαάμ Αγγελάκου Γρηγοριάτη: «… Η ιστορία του
Μακεδονικού Αγώνος θα μιλήσει λίαν
ευφήμως δια το Μετόχιον “Παρθενών”,
διότι Οικονόμου αυτού όντως τότε, ενθουσιώδους πατριώτου, του επιζώντος
της Μονής Γέροντος Στεφάνου του Επιτρόπου ταύτης, έχει καταστεί το Μετόχιον
Νοσοκομείον διά τους τραυματίας, αναπαυτήριον δια τους αποκαμόντας, καταφύγιον και κρύπτη των διωκομένων και
εν ενί λόγω κέντρον και ορμητήριον των
Οπλαρχηγών και οπλιτών των δρώντων
εν Χαλκιδική και από ταύτης εξορμόντων
προς την Ανατολικήν Μακεδονίαν….» Από
άλλες πληροφορίες του ιδίου, αξίζει ν’
αναφέρουμε ότι το Μετόχι τούτο καλείται
και «Γρηγοριάτικο», στην περιοχή του περιλαμβάνεται και ο λιμήν «Μπαλαμπάνη»,
η έκτασή του υπερβαίνει τα 25 χιλ. τουρκικά στρέμματα, διαιρείται σε δάσος εκ πεύκων, σε καλλιεργήσιμες γαίες και λιβάδια
και αναπτύσσεται εδώ η ελαιουργία, η
σηροτροφία και η κτηνοτροφία. Ακόμη, σε
τοποθεσίες του Μετοχίου («Παληόχωρα»,
«Άγιος Ιωάννης» και «Γκινέγκελι») υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα. Αναφέρονται, επίσης, το Ναΐδριο «Κοίμηση της Θεοτόκου» (1865) και το Κάθισμα του Αγίου
Αρτεμίου. Σήμερα, το χωριό Παρθενώνας
επισκέπτονται πολλοί τουρίστες.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει
η αφήγηση του Γεροδημήτρη Ξαριά από
τη Νικήτη Χαλκιδικής, για τον τρόπο μεταφοράς όπλων και πολεμοφοδίων στο
Μπαλαμπάνι από μικρές ομάδες στήριξης
του Αγώνα. Η διαδρομή και η διαδικασία
οπλισμού, που προαναφέρθηκε, δεν είναι η μοναδική στην ιστορική παράδοση
ΙΕΡΑ ΚΟΙΝΟΤΗΣ: Ιερά Σύναξη Αγίου Όρους Άθω με τους Γραμματείς και τους Άνδρες της
τοπικής Φρουράς Της.
54
της Νικήτης. Έχει καταγραφεί και άλλη
αντίστοιχη, στην οποία έλαβε μέρος ο
Δημήτριος Χονδρογιώργης (Γιάννης Κανατάς, Παλιά Νικήτη. Χ.τ., Ε.Ε.Ν. Νικήτης
“Ο Σιθών”, 2000). Τέλος, θα αποτελούσε
παράλειψη εάν δεν αναφερθεί ότι υπάρχουν και πολλά άλλα Μετόχια στη Χαλκιδική που αποτέλεσαν καταφύγιο για
τους αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα. Εξάλλου, οι φυλακές Επταπυργίου
Θεσσαλονίκης φιλοξένησαν Γρηγοριάτες μοναχούς, γιατί βοήθησαν ελληνικές
ομάδες, όπως τον Γέροντα Ανανία Γρηγοριάτη, που καταδικάσθηκε το 1906 σε
τριετή φυλάκιση, αλλά απελευθερώθηκε
το 1908 με την ανακήρυξη του τουρκικού
συντάγματος, και τον Γέροντα Στέφανο
Γρηγοριάτη, που σώθηκε από βέβαιο θάνατο, αλλά καταδικάσθηκε μόνο σε τρίμηνη φυλάκιση χάρη στην επέμβαση Ελλήνων και Τούρκων προκρίτων και του
μητροπολίτου Κασσανδρείας Ειρηναίου.
Ακόμη, από τα αυστριακά αρχεία παίρνουμε την πληροφορία ότι το 1907 τουρκικά πολεμικά πλοιάρια για τη φρούρηση
των ακτών της Χαλκιδικής συνέλαβαν
τρεις ελληνικές βάρκες στη μονή Παντοκράτορος με πλούσιο πολεμικό υλικό.
Από την ίδια πηγή πληροφορούμαστε ότι
αυτό προοριζόταν για τον ανεφοδιασμό
των ελληνικών ανταρτικών ομάδων του
Σαντζακίου Σερρών. Δεν αναφέρονται
Έλληνες μοναχοί. Παρ’ όλο που οι πληροφορίες μας για την προσφορά των
Αγιορειτών πατέρων στον Μακεδονικό
Αγώνα είναι φτωχές, από την έρευνα των
αρχείων (ελληνικών και ξένων) εξάγεται
ότι στο Άγιον Όρος οι μοναχοί διαιρέθηκαν σε Εξαρχικούς και Πατριαρχικούς,
αλλά δεν σημειώθηκαν εκεί ένοπλες
συγκρούσεις, όπως στην υπόλοιπη Μακεδονία. Τέλος, είναι φανερό ότι πολλές
φορές οι Έλληνες μοναχοί της Αθωνικής
Το ΄Αγιον ΄Όρος χαρακτηρίζεται για την
πνευματική εμμονή
του στα πάτρια και την
Ορθοδοξία. Ο Ν.Α. Βέης
έγραψε χαρακτηριστικά ότι «το αίσθημα της
εθνότητας [...] αφύπνισε και τους Αθωνίτας
αρνητάς του κόσμου...»
Νοέμβριος 2011
Μακεδονικός Αγώνας: Η Συμβολή του Αγίου Όρους
Αγιορείτες Στρατιωτικοί Ιερείς στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Βασίλειος Παπακώστας.
Διετέλεσε οπλαρχηγός Χαλκιδικής.
Πολιτείας εργάζονταν για τον κοινό Αγώνα, ταπεινά και αθόρυβα, χωρίς τυμπανοκρουσίες». Aπό το αρχείο του Αριστόβουλου Κόη (Βάλτσας) καταθέτουμε άλλη
μια αξιοσημείωτη πληροφορία, σχετικά
με την προσφορά του Αγίου Όρους αλλά
και των Χαλκιδικιωτών στο Μακεδονικό
Αγώνα: «...Δηλούμεν ότι μεγάλας υπηρεσίας προσέφεραν οι μοναχοί του Αγίου
Όρους δια μέσου των οποίων και εκ της
νήσου Σκοπέλου, εφοδιάζοντο τόσον τα
σώματα όσον και τα διάφορα χωρία οπλισμού και πολεμοφοδίων. Επίσης, ο λαός
της Χαλκιδικής απέδειξε απαράμιλλον
πατριωτισμόν και αφοσίωσιν προς τον
αρχηγόν Βάλτσαν και εκτέλεσιν πάσης
εντολής». Η προσφορά του Αγίου Όρους
υπήρξε ανεκτίμητη στον Μακεδονικό
Αγώνα. Πάντοτε, μηνύματα υψηλού εθνικού φρονήματος εκπέμπονταν και εκπέμπονται από τούτον το μοναδικό φάρο
της Ορθοδοξίας, με τον οποίο εμείς οι
Χαλκιδικιώτες έχουμε την “ευλογία” και
το προνόμιο να γειτνιάζουμε. a
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Το Μετόχι «ΠΑΡΘΕΝΩΝ» στη Σιθωνία. Εδώ κατέφευγαν ή φιλοξενούνταν Οπλαρχηγοί που
κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα έδρασαν στη Χαλκιδική.
Ο Βασίλειος Ν. Πάππας γεννήθηκε το 1951 και κατάγεται από την
Ιερισσό της Χαλκιδικής. Υπηρέτησε ως έφεδρος Ανθυποσμηναγός Δικαστικού. Πήρε τα πτυχία
Νομικής και Δημοσίου Δικαίου
– Πολιτικών Επιστημών. Συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στις
Πολιτικές Επιστήμες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Λονδίνο. Δικηγόρος
(παρ’ Αρείω Πάγω) Θεσσαλονίκης από το 1975. Επί σειρά ετών
πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής
και μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας
Μακεδονικών Σπουδών. Εξελέγη
βουλευτής Χαλκιδικής το 1996,
2000, 2004 και 2007, διετέλεσας
επί μακρόν Γραμματέας Αποδήμου Ελληνισμού.
Μέρος της ευχαριστήριας επιστολής του Γενικού Αρχηγού Χαλκιδικής – Λαγκαδά – Σερρών
Βασιλείου Παπακώστα προς την Ιερά Μονή Αγίου Γρηγορίου για παρασχεθείσα περίθαλψη
σε τραυματίες. (Το κείμενο της επιστολής προέρχεται από το βιβλίο του Μοναχού Βαρλαάμ
Αγγελάτου, όπου και τα λεχθέντα για το Μετόχι «Παρθενών»)
artion magazine - τεύχος 3
55
ιστορία
Κατακόμβες &
Χριστιανισμός
γράφει ο
Γεώργιος
Αναγνωσταράς,
συγγραφέας *
Η μαγεία και το μυστήριο, που κάλυπτε τις κατακόμβες τους προηγούμενους αιώνες, συνέπαιρναν τους επισκέπτες τους και οδήγησαν στο να δημιουργηθούν διάφοροι μύθοι γύρω από την
ύπαρξή τους. Βέβαια, οι θρύλοι αυτοί απέχουν αρκετά από τα αποτελέσματα της συστηματικής
έρευνας των κατακομβών από τους αρχαιολόγους.
56
Νοέμβριος 2011
Κατακόμβες & Χριστιανισμός - Άγιον Όρος
Τ
ο άκουσμα της λέξης κατακόμβη
οδηγεί απευθείας τη σκέψη στην
πόλη της Ρώμης, διότι εκεί γεννήθηκε το συγκεκριμένο όνομα. Το όνομα
κατακόμβη (από την ελληνική έκφραση κατά κύμβην) εμφανίζεται ως γενικός όρος τον 9ο αι. μ.Χ. και προέρχεται
από τον τοπογραφικό χαρακτηρισμό «ad
catacumbas». Έτσι ονομαζόταν η περιοχή μπροστά από το τσίρκο του Μαξεντίου στην via Appia, ανάμεσα στους
δύο λόφους όπου σήμερα βρίσκονται το
κοιμητήριο του Καλλίστου και ο τάφος
της Cecilia Metella. Στην περιοχή αυτή
δημιουργείται ο πυρήνας του πιο παλιού
artion magazine - τεύχος 3
και επισκέψιμου κοιμητηρίου, του Αγίου
Σεβαστιανού. Τον μεσαίωνα ο όρος χάνει
τη σημασία του ως τοπωνύμιο και αποδόθηκε γενικά στα υπόγεια κοιμητήρια.
Από τα μέχρι τώρα γνωστά στοιχεία,
κανένα υπόγειο κοιμητήριο δεν μπορεί να
χρονολογηθεί στο πρώτο μισό του 2ου αι.
μ.Χ. Πριν οι χριστιανοί ξεκινήσουν να δημιουργούν τα υπόγεια κοιμητήρια, θάβονταν
σε υπέργεια μαζί με τους ειδωλολάτρες.
Εδώ, πρέπει να αναφερθεί ότι η ταφή
νεκρών σε υπόγειους θαλάμους ήταν
γνωστή από την εποχή των Ετρούσκων
και σε πολλούς λαούς της Μεσογείου. Η
επιστροφή της συνήθειας αυτής στη Ρώμη
πρέπει να έγινε ανάμεσα στον 1ο και 2ο αι
μ.Χ. με την κατασκευή στοών κάτω από
τα μαυσωλεία στην ύπαιθρο. Έχοντας ως
υπόβαθρο αυτά, τις πρώτες δεκαετίες του
2ου αι. μ.Χ. κάνουν την εμφάνισή τους σε
διάφορα σημεία της ρωμαϊκής υπαίθρου
οι πρώτοι ανεξάρτητοι πυρήνες με σαφή
τα στοιχεία του χριστιανισμού.
Η ανάπτυξη των κατακομβών της Ρώμης ενισχύθηκε, ακόμη, από τις συνθήκες.
Ήταν η πολυπληθέστερη πόλη της αυτοκρατορίας στην οποία ο χριστιανισμός
διαδόθηκε με ταχύτατους ρυθμούς στα
κατώτερα στρώματα αλλά και στις τάξεις
των πατρικίων. Ταυτόχρονα με την εξάπλωση της νέας θρησκείας διαδίδεται η
συνήθεια της ταφής των νεκρών, διότι μέχρι τότε οι Ρωμαίοι έκαιγαν τους νεκρούς
τους. Ήταν αναγκαίο να ληφθεί μέριμνα
για την ταφή των νεκρών και ιδίως των
φτωχών. Τότε άρχισαν να δημιουργούνται,
σποραδικά, τα πρώτα υπόγεια κοιμητήρια
σε οικόπεδα, τα οποία άνηκαν σε πλούσια μέλη της χριστιανικής κοινότητας και
δωρήθηκαν σε χριστιανικές αδελφότητες
(collegia funeratia), που είχαν αναλάβει
την ευθύνη του ενταφιασμού. Παρόλο που
ο χριστιανισμός δεν ήταν αναγνωρισμένη
θρησκεία, η ρωμαϊκή νομοθεσία έδειχνε
ιδιαίτερη ευαισθησία για το ιερό χρέος της
ταφής των νεκρών και προστάτευε την
ιδιοκτησία των κοιμητηρίων. Κάτω από
αυτές τις συνθήκες οι χριστιανοί είχαν την
δυνατότητα να δημιουργήσουν τα πρώτα
κοινοτικά κοιμητήρια σε εκκλησιαστική
ιδιοκτησία.
Επίσημα, τα πρώτα υπόγεια κοινοτικά
κοιμητήρια αρχίζουν να οργανώνονται
στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. Όταν ο πάπας
Ζεφυρίνος (199-217) ανέθεσε στο διάκονο Κάλλιστο (217-222), και μετέπειτα
πάπα, την οργάνωση και διοίκηση της
ομώνυμης κατακόμβης που βρίσκεται
πάνω στη via Appia. Τον 4ο αι. ο Πάπας
Δάμασος έδωσε ένα πιο μνημειώδη χαρακτήρα στους τάφους των μαρτύρων
και τοποθέτησε έμμετρες επιγραφές προς
τιμή τους. Τον 5ο αι. οι κατακόμβες έπαψαν να έχουν το χαρακτήρα κοιμητηρίου και έγιναν τόποι λατρείας. Τον 6ο αι.
οι πάπες περιορίζονται στη συντήρηση
και στη διατήρηση των κοιμητηρίων, τα
οποία καταστρέφονται και λεηλατούνται
από τις ορδές των βαρβάρων. Οι κατακόμβες συνεχίζουν αυτή την εποχή να
δέχονται τους προσκυνητές, οι οποίοι
επισκέπτονται αποκλειστικά τους τάφους
των μαρτύρων. Με τη μεταφορά των λειψάνων των μαρτύρων από τις κατακόμβες στις εκκλησίες εντός των τειχών, οι
κατακόμβες εγκαταλείπονται. Από το 10ο
αι. ως τον 15ο αι. λησμονήθηκαν τελείως
και οι μόνες γνωστές στη Ρώμη ήταν οι
κατακόμβες του Αγίου Σεβαστιανού.
Βασικό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής των υπόγειων κοιμητηρίων είναι η
σκάλα εισόδου. Τα σκαλοπάτια ήταν λαξευμένα στον tuffo, όπως οι στοές και οι
καμάρες. Βέβαια, η αρχή της κλίμακας από
την επιφάνεια του εδάφους και τα πρώτα
σκαλοπάτια ήταν χτισμένα.
Η στοά είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει
τις κατακόμβες. Στο τέλος της σκάλας εσόδου ξεκινά η πρώτη κεντρική στοά, κάθετα
στην οποία διάνοιγαν άλλες παράλληλες
μεταξύ τους. Το ύψος των στοών φτάνει
τα 3 μέτρα και το πλάτος τους το 1 μέτρο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις το πλάτος τους
υπερέβαινε το ένα μέτρο, όταν το επέτρεπε η σύσταση του tuffo, για να τις δώσουν
πιο μνημειώδη χαρακτήρα. Κατά την κατασκευή τους λαμβανόταν πρόνοια οι στοές
του κάθε ορόφου να μην συμπίπτουν με
τους υπερκείμενους, ώστε να αποφευχθούν καταρρεύσεις των ορόφων.
Στη συνέχεια, τα υπόγεια κοιμητήρια
είναι δεμένα με μία μικρή κοιλότητα, το
loculo. Πρόκειται για μία κοιλότητα που
έχει τη μορφή παραλληλόγραμμου στον
τοίχο, η οποία κλείνεται μετά την τοποθέτηση του νεκρού. Είναι ο πιο κοινός και διαδεδομένος τάφος μέχρι την εγκατάλειψη
των κατακομβών. Τα loculi των κατακομβών της Ρώμης ήταν προορισμένοι να δεχτούν ένα νεκρό (loculi monosomi) ή δύο
(loculi bisomi), είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις με τρεις (loculi trisomi) και τέσσερις (loculi quadrisomi). Όταν τα loculi
της πρώτης σειράς του διαδρόμου γέμιζαν
με ταφές, προχωρούσαν στη δημιουργία
της δεύτερης σειράς loculi φτάνοντας
μέχρι τις έξι και επτά σειρές. Συνήθως,
τα σφραγίζανε με πλίνθους (σε παλαιότερα χρόνια με κεραμίδια). Ένας μεγάλος
αριθμός loculi ήταν κλειστός με μαρμάρινες πλάκες, οι οποίες ήταν εγχάρακτες.
Πάνω στις πλάκες αναφερόταν το όνομα,
η ηλικία, μία ευχή για ανάπαυση. Πολλές
φορές αναφερόταν και το επάγγελμα του
57
Κατακόμβες & Χριστιανισμός
Άποψη από τις κατακόμβες της Θεσσαλονίκης, κάτω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
νεκρού. Εκτός από τις επιγραφές, πολλοί
τάφοι για να είναι αναγνωρίσιμοι, είχαν
τοποθετημένα στο κονίαμα που έκλεινε το
στόμιο τους προσωπικά αντικείμενα του
νεκρού ή της οικογένειάς του, όπως λυχνάρια, νομίσματα, μεταλλικά αντικείμενα
και χρυσοποίκιλτους πυθμένες γυάλινων
αγγείων, στους οποίους εικονίζονταν διάφορα θέματα κοσμικά ή θρησκευτικά.
Η κατασκευή των υπόγειων κοιμητηρίων ήταν αδύνατον να είναι το αποτέλεσμα
της εργασίας ενός μόνο ανθρώπου, αλλά
μιας συντεχνίας τεχνιτών, των fossorum,
διότι έσκαβαν τις fossae, δηλαδή ορύγματα. Η πρώτη αναφορά του ονόματος
fossores γίνεται το 303 μ.Χ. σε μία αίτηση
που υπογράφουν μεταξύ των άλλων και
fossores για την αγορά εκκλησιαστικών
επίπλων της εκκλησίας της Cirta, με την
ευκαιρία του Εδίκτου του Διοκλητιανού.
Αυτοί, στη διαδικασία δημιουργίας των
κατακομβών, ήταν υπεύθυνοι για τη διάνοιξη των στοών, την κατασκευή των
loculi, την εκταφή των νεκρών και τη
συντήρηση των κοιμητηρίων. Για αρκετό καιρό ήταν υπεύθυνοι για την αγο-
ροπωλησία τάφων, όπως απαντάται σε
επιγραφές. Πιθανότατα ο σύλλογος των
τεχνιτών είχε ιδιαίτερες σχέσεις με την
εκκλησία, από τη στιγμή την οποία η τελευταία ανέλαβε τη διαχείριση των κοιμητηρίων. Από διάφορες απεικονίσεις
είναι γνωστά τα εργαλεία των fossorum
που χρησιμοποιούσαν για την εκσκαφή
και το φωτισμό.
Κλείνοντας, πρέπει να γίνει αναφορά σε
ποιες περιοχές της Ιταλίας και της Μεσογείου συναντώνται κατακόμβες. Το μεγαλύτερο μέρος των κατακομβών βρίσκονται
στη Ρώμη, οι οποίες φτάνουν τον αριθμό
των εβδομήντα, ενώ άλλες τόσες βρίσκονται στο Λάτσιο. Στην Ιταλία, οι κατακόμβες
αναπτύσσονται κυρίως νότια, όπου το έδαφος είναι σκληρό, αλλά την ίδια στιγμή, εύκολο στο σκάψιμο. Η πιο βόρεια κατακόμβη
βρίσκεται στο νησί της Πιανόσα, ενώ τα νοτιότερα υπόγεια κοιμητήρια βρίσκονται στη
βόρεια Αφρική. Στον υπόλοιπο μεσογειακό
χώρο, κατακόμβες βρίσκονται στην Ελλάδα (Μήλος), Αίγυπτο (Αλεξάνδρεια), Μάλτα
και Τυνησία. a
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Ο Γεώργιος Αναγνωσταράς,
απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας
& Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., με μεταπτυχιακό στο Pontificio Istintuto
di Archeologia Cristiana.
1
Γ. Σωτηρίου, Χριστιανική και
Βυζαντινή Αρχαιολογία
1
Γ. Γούναρης, Εισαγωγή στην
Παλαιοχριστιανική Αρχαιολογία
1
1
P. Testini, Archeologia Cristiana
1
Ph. Pergola, Le catacombe romane
V. Fiocchi Nicolai, Strutture funerarie
ed edifici di culto paleocristiani di
Roma dal IV al VI secolo
Επίσημα τα πρώτα υπόγεια κοινοτικά κοιμητήρια αρχίζουν να οργανώνονται στα τέλη
του 2ου αι. μ.Χ.
58
Νοέμβριος 2011
Μέγας Ει Κύριε
του αγιογράφου Ιωάννη Κορνάρου (1770)
(Φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Τοπλού.)
artion magazine - τεύχος 3
59
ιστορία
Λεπτομέρεια από ψαλτήρι του Χλουντώφ (αγγλ, Chludov, 9ος αιώνας) με σκηνή εικονομαχίας.
Εικονομαχία
και Βυζάντιο
γράφει ο Κλεάνθης Δ. Δούκας,
αρχαιολόγος ΥΠ.ΠΟ.Τ.
Από την πρώτη στιγμή των συνάξεων για την κοινή λατρεία, οι πρώτοι χριστιανοί αισθάνθηκαν
την ανάγκη να ζωγραφίσουν τα πρόσωπα και τα θέματα γύρω από τα οποία επικεντρωνόταν η
διδασκαλία. Τα παλαιότερα δείγματα της ζωγραφικής έχουν ήδη επισημανθεί στις κατακόμβες
της Ρώμης και στο βαπτιστήριο της Δούρα – Ευρωπού της Συρίας κατά τον 3ο αι. Σιγά-σιγά η
εικονογραφία θεωρήθηκε αναπόσπαστο τμήμα της λατρευτικής πράξης.
60
Νοέμβριος 2011
Εικονομαχία και Βυζάντιο
Υ
πολογίζεται από την έρευνα ότι
μετά το β΄ μισό του 6ου αιώνα παρουσιάζονται τα πρώτα φαινόμενα
της υπέρμετρης λατρείας των εικόνων.
Είναι γεγονός, ότι με το πέρασμα του
χρόνου πλήθαιναν τα συμπτώματα των
υπερβολών, των καταχρήσεων και των
ακροτήτων ως προς τη χρήση των εικόνων, και δεν είναι λίγες οι σωζόμενες
μαρτυρίες των πηγών για περιπτώσεις
άγνοιας, παρερμηνείας, υποτίμησης και
υποβιβασμού της αξίας αυτών. Αν προστεθούν και τα παγανιστικά στοιχεία που
ανακατεύθηκαν με λαϊκές δοξασίες, θα
προκύψει η γενική εκτίμηση της κατάστασης. Την κατάκτηση των αφρικανικών και
των ασιατικών, εκτός από την Μ. Ασία,
επαρχιών του κράτους από τους Άραβες,
artion magazine - τεύχος 3
οι εχθροί των εικόνων την θεώρησαν σαν
τιμωρία των Βυζαντινών από τον Θεό.
Πίστευαν ότι ο Θεός ευνοούσε πλέον
τους μωαμεθανούς, γιατί αυτοί σέβονταν
την απαγόρευση του Δεκαλόγου την σχετική με την εκτέλεση και τη λατρεία των
εικόνων του Θεού.
Με αφορμή όλα αυτά τα φαινόμενα
και ενώ οι αιτίες ήταν άλλες και βαθύτερες, άρχισε η κρίση που δίχασε τη
Βυζαντινή Αυτοκρατορία για εκατό και
πλέον χρόνια, επέφερε την σύγκρουση
κράτους και εκκλησίας, προκάλεσε το
λαϊκό αίσθημα και γενικά συγκλόνισε
την κοινωνία με βαθύτατες επιπτώσεις
όχι μόνο στο θρησκευτικό χώρο, αλλά
και στον πολιτικό, τον οικονομικό και
τον στρατιωτικό. Άρχισε έτσι μια πάλη
που είχε γενικότερα πολιτικά, κοινωνικά
και φιλοσοφικά ελατήρια και έθεσε επί
τάπητος το πρόβλημα που προϋπήρχε,
αλλά μόλις τον 8ο αι. πήρε συγκεκριμένες διαστάσεις. Η εικόνα και η λατρευτική της ιδιότητα προκάλεσε το ερώτημα
του δυνατού ή όχι της απεικόνισης του
Θείου και σε τελευταία ανάλυση εάν το
υπεραισθητό χωράει μέσα στο αισθητό ή εάν μπορούμε να συλλάβουμε και
να απεικονίσουμε την αιώνια αλήθεια,
χρησιμοποιώντας υλικά χειροπιαστά και
εφήμερα.
Η διαμάχη γύρω από τις εικόνες, που
εξελίχθηκε σε θρησκευτική κρίση, καλύπτει το χρονικό διάστημα από το 726
μέχρι το 843 με μια ανάπαυλα από το 780
ως το 813. Διαιρείται σε δύο φάσεις, η
πρώτη 726 - 787 και η δεύτερη 813 - 843.
Την πρώτη φάση ξεκίνησε ο αυτοκράτωρ
Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος το 726, συνέχισε με
πρωτοφανή σκληρότητα ο διάδοχός του
Κωνσταντίνος Ε΄ και τερμάτισε η αυτοκράτειρα Ειρήνη με την Ζ΄ Οικουμενική
σύνοδο το 787. Η δεύτερη φάση άρχισε
με τον αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄ το 813 και
τερματίστηκε με την επέμβαση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας επί της οποίας αποκαταστάθηκε η προσκύνηση των εικόνων
στις 11 Μαρτίου του 843.
Τα βαθύτερα αίτια της εικονομαχίας
πρέπει ν’ αναζητηθούν στον ευρύτερο
πολιτικο-θρησκευτικό χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι θρησκείες του
Ιουδαϊσμού και του Μωαμεθανισμού, οι
οποίες από τη φύση τους ήταν ανεικονικές, επέδρασαν και επηρέασαν τη δημιουργία κλίματος εναντίων των εικόνων,
αφού κατηγορούσαν τους χριστιανούς
για ειδωλολατρεία. Εξάλλου, η νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε με τον αραβικό επεκτατισμό, διευκόλυνε την άνθηση
και αποδοχή σε μεγάλες περιοχές περί
την Μεσόγειο της πλούσιας διακοσμητι-
κής τέχνης, που ήταν σαφώς ανεικονική.
Στις εξωτερικές αυτές παρεμβάσεις, που
σχημάτιζαν μια νέα νοοτροπία γύρω από
τη λατρεία και την τέχνη, είναι ανάγκη να
προστεθούν οι ισχυρές πιέσεις των αιρετικών και ιδιαίτερα των μονοφυσιτών, οι
οποίοι, αφού δεν δέχονταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού, δεν μπορούσαν να
συμβιβαστούν και με την ιδέα της απεικόνισής του.
Κοντά σ’ αυτούς, αιρετικές παραφυάδες με πρώτους τους μανιχαϊστές και
τους παυλικιανούς δημιουργούσαν συνεχώς προβλήματα και τάραζαν τις συνειδήσεις, όχι μόνο των απλών πιστών
αλλά συχνά και υπευθύνων ιεραρχών. Οι
περισσότεροι από τους αιρετικούς ζούσαν διάσπαρτοι στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας και, βέβαια, στην
περιοχή Ισαυρίας και Αρμενίας απ’ όπου
προέρχονται οι δύο Λέοντες, που πρώτοι
πυροδότησαν επίσημα την κατάσταση,
αλλά και στο θέμα της Θράκης όπου, ως
στρατηγός πρώτα εκεί, ο μετέπειτα αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ ήρθε σ’επαφή μαζί τους
και φυσικά επηρεάστηκε.
Ένας επιπλέον λόγος ακόμα μπορεί να
καθόρισε την εικονοκλαστική πολιτική
του Λέοντος Γ΄. Ο αυτοκράτορας αυτός
είχε καταλάβει την εξουσία με την υποστήριξη στρατιωτών-χωρικών από την
περιοχή της Φρυγίας, με τους οποίους
είχε τις ίδιες επιδιώξεις, έβλεπε με τρόμο
την επέκταση του μοναχικού κόσμου. Ένα
οξύτατο πρόβλημα έφερε την αναμενόμενη σύγκρουση. Πρόκειται για την διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας,
αλλά και τη χρησιμοποίηση των εικόνων
από τους μοναχούς για περισυλλογή χρημάτων. Οι συχνά θαυματουργές εικόνες
που κατείχαν τα μοναστήρια ήταν ένας
από τους κυριότερους συντελεστές της
επιρροής τους στον εύπιστο λαό. Η δύναμη των μοναστηριών και κατ’ επέκταση της εκκλησίας ήταν τεράστια, ενώ η
πολιτική του κράτους αποσκοπούσε στην
αποδυνάμωσή τους με κάθε μέσο. Μέσω
των εικόνων, λοιπόν, θα θίγονταν και οι
μοναχοί, γι’ αυτό είπαν ότι η Εικονομαχία
ήταν μια «Μοναχομαχία». Ο P. Uspenski
αποδίδει στον αυτοκράτορα την πρόθεση
να πλήξει με την αγροτική μεταρρύθμιση
τις πηγές πλούτου των μοναστηριών,
δηλαδή τις μεγάλες εκτάσεις γης και την
εκμετάλλευση των εικόνων για χρηματισμό. Ωστόσο, ορθά κατά τον Laurent, κανένα απ’ αυτά τα αίτια δεν είναι δυνατόν
να εξηγήσει την αιφνίδια έκρηξη της κρίσης. Όλα μαζί, και το καθένα σε διαφορετικό βαθμό, συνέβαλαν στη δημιουργία
της νέας κατάστασης κατά των εικόνων.
61
Εικονομαχία και Βυζάντιο
Πρώτη φάση της
Εικονομαχίας (726-787)
Τα γεγονότα άρχισαν το 726, όταν σε λόγο
του ο Λέων Γ΄ ταύτισε την εικονολατρεία
με την ειδωλολατρεία. Διατάχθηκε η αφαίρεση των εικόνων από τους ναούς. Πρώτη
η μεγάλη ψηφιδωτή εικόνα του Χριστού,
πάνω από την Χαλκή Πύλη, καταστράφηκε
με την επέμβαση της ανακτορικής φρουράς παρά τις προσπάθειες ομάδας γυναικών μοναχών να αποτρέψουν το μοιραίο,
με πρώτη την αγία Θεοδοσία. Οι τολμηρές
μοναχές συγκρούστηκαν με τους στρατιώτες, ενώ έφθασαν στο σημείο να ρίξουν
από τη σκάλα τον σπαθάριον που ανέβηκε να κατεβάσει και να καταστρέψει την
εικόνα του Χριστού. Ο σπαθάριος σκοτώθηκε και οι εξαγριωμένοι στρατιώτες
αποκεφάλισαν τις άγιες γυναίκες με τα
ξίφη τους. Προς τιμή της αγίας Θεοδοσίας
υψώθηκε ο ομώνυμος ναός, που σώζεται
μέχρι σήμερα στην Κωνσταντινούπολη
(το σημερινό Γκιουλ Τζαμί). Ο Λέων Γ΄
έκαψε τελικά την εικόνα του Χριστού και
την αντικατέστησε μ’ ένα μεγάλο σταυρό.
Στα χρόνια που ακολούθησαν έκανε προπαγάνδα κατά των εικόνων. Έτσι, αφού
σιγά-σιγά σταθεροποίησε τις θέσεις του,
το 730 εξέδωσε, με την έγκριση του αυτοκρατορικού συμβουλίου, ένα διάταγμα
περί καταστροφής των ιερών εικόνων.
Εκθρόνισε τον πατριάρχη Γερμανό, γιατί
δεν ήθελε να υπογράψει το έγγραφο και
τον αντικατέστησε με τον έμπιστό του σύγκελλο Αναστάσιο. Ο ανώτερος κλήρος
στο σύνολό του τάχθηκε με το μέρος του
αυτοκράτορα.
Στη Δύση, η Εικονομαχία καταπολεμήθηκε με σειρά αποφάσεων των παπών
Γρηγορίου Β΄ (715-731) και Γρηγορίου Γ΄
(731-741), αλλά ο αυτοκράτωρ απάντησε
αποσπώντας από το ρωμαϊκό πατριαρχείο όλες τις επισκοπές που βρίσκονταν
επί βυζαντινού εδάφους και προσαρτώντας το Ιλλυρικό με τη Σικελία και την
Καλαβρία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Στην Ανατολή, η αντίδραση εκδηλώθηκε κυρίως από τον Άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό (675-741), ο οποίος είχε καταλάβει
ανώτερα αξιώματα στην αυλή του χαλίφη
της Δαμασκού και αργότερα αποσύρθηκε
στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα, κοντά
στην Ιερουσαλήμ. Το 727 και τα επόμενα
χρόνια, Ο Ιωάννης Δαμασκηνός συνέθεσε τρεις ομιλίες, όπου διατύπωσε μια
αληθινή θεολογία της εικόνας. Θεμελίωσε την ορθόδοξη διδασκαλία και τοποθέτησε στις σωστές του διαστάσεις το θέμα
της γνήσιας προσκύνησης των εικόνων.
Δικαιολογούσε τη λατρεία των εικόνων
με το δόγμα των δύο φύσεων του Χριστού, της ανθρώπινης και της θεϊκής και
κατήγγειλε ότι στη βάση της εικονοκλαστικής θεωρίας επιβίωνε η μονοφυσιτική
αντίληψη σχετικά με το μυστήριο αυτό.
Κατά την διδασκαλία του, οι απεικονίσεις
του Χριστού επιβεβαίωναν την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης του.
Επιπλέον, οι εικόνες, ως σύμβολα των
αρχετύπων, επέτρεπαν στους πιστούς μια
σύλληψη του θείου.
Ο διάδοχος του Λέοντος, Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775), που ονομάστηκε
από τους εικονόφιλους «Κοπρώνυμος»,
υπήρξε ο φανατικότερος διώκτης. Συνεκάλεσε το 754 στην Κωνσταντινούπολη,
στο ανάκτορο της Ιέρειας, τη λεγόμενη
εν Ιερεία ληστρική σύνοδο, στην οποία
έλαβαν μέρος μόνο εικονομάχοι επίσκοποι, λαμβάνοντας αποφάσεις καταλυτικές, παράλληλα με το κλίμα τρομοκρατίας που ενέσπειρε. Μετέτρεψε, λοιπόν,
τους κανόνες της εκκλησίας σε νόμους
του κράτους και καταδίκασε τις εικόνες,
απαγορεύοντας την κατασκευή και κατοχή των αγίων εικόνων από τους πιστούς.
Επίσης, διακήρυξε ότι είναι αδύνατη η
απεικόνιση του Χριστού, υποστηρίζοντας
ότι οι εικονόφιλοι αναπόφευκτα έρρεπαν
προς μία αίρεση. Είτε τον Νεστοριανισμό εάν πίστευαν ότι εικονιζόταν μόνο
η ανθρώπινη φύση του Χριστού, είτε
τον Μονοφυσιτισμό, εάν θεωρούσαν ότι
παριστανόταν μόνο η θεϊκή φύση. Ταυτόχρονα, αναθεμάτισε τους δύο υπέρμαχους των εικόνων, τον καθαιρεθέντα
πατριάρχη Γερμανό Α΄ και ιδιαίτερα τον
Ιωάννη Δαμασκηνό. Οι πατριάρχες της
Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας και της Ιε-
Τα γεγονότα άρχισαν το 726, όταν σε λόγο
του ο Λέων Γ΄ ταύτισε την εικονολατρεία με
την ειδωλολατρεία. Διατάχθηκε η αφαίρεση
των εικόνων από τους ναούς.
62
ρουσαλήμ αρνήθηκαν να στείλουν αντιπροσώπους στη σύνοδο αυτή.
Επί δέκα χρόνια, ο Κωνσταντίνος
προσπάθησε να επιβληθεί με την πειθώ.
Όταν, όμως, είδε την αποτυχία των προσπαθειών του, αποφάσισε να καταφύγει
στη βία, για να επιβάλει τις αποφάσεις
της συνόδου. Οι εικόνες, είτε ήταν ψηφιδωτά είτε τοιχογραφίες είτε φορητές
εικόνες, καταστρέφονταν απ’ άκρου σ’
άκρο της αυτοκρατορίας. Ακόμα και τα
εικονογραφημένα χειρόγραφα τα έσκιζαν
ή τα έκαιγαν. Ακρωτηριασμοί, φυλακίσεις, εξορίες ή ακόμη και θάνατος ήταν οι
ποινές για τους αντιφρονούντες. Πολλά
μοναστήρια κλείστηκαν ή μετατράπηκαν
σε στρατώνες και σε λουτρά. Καλόγεροι
προπηλακίστηκαν και αναγκάστηκαν να
ξαναγυρίσουν στον κοσμικό βίο.
Ο «Βίος του αγίου Στεφάνου του Νέου»
αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή για την
πρώτη φάση της εικονομαχίας. Ο Στέφανος, το 764 σε ηλικία 53 ετών, διάσημος
για την ευσέβειά του μοναχός, ηγούμενος
μιας μονής στο όρος Αυξέντιο, ύστερα
από φρικτά βασανιστήρια, θανατώθηκε
για τους αγώνες του υπέρ των εικόνων
και της ορθοδοξίας. Την ίδια τύχη είχε
και ο πατριάρχης Κωνσταντίνος, που τελικά, ύστερα από εξορία στην Χερσώνα,
αποκεφαλίστηκε, το 767. Ο διωγμός είχε
φθάσει στο αποκορύφωμα. Τα λείψανα
της αγίας Ευφημίας ρίχτηκαν στη θάλασσα, μοναστήρια και ναοί κατεδαφίστηκαν.
Σε πολλούς ναούς αντικαταστάθηκαν
τα εικονογραφικά προγράμματα. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν για το σύμβολο
του σταυρού, ψηφιδωτό που σώζεται
από εκείνη την εποχή μέχρι σήμερα στην
κόγχη του ιερού, στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, στην Κοίμηση της Θεοτόκου
στην Νίκαια και στην Αγία Ειρήνη στην
Κωνσταντινούπολη.
Επόμενο ήταν να επέλθει μια κόπωση
σ’ αυτή τη διαμάχη. Ο Λέων Δ΄ (775780), ο γιος του Κωνσταντίνου Ε΄, μολονότι καταδίωκε ακόμα τους εικονολάτρες, φάνηκε γενικά πιο μετριοπαθής
από τον πατέρα του και δεν δίστασε να
χρησιμοποιήσει μοναχούς σε σημαντικές
επισκοπικές έδρες. Η χήρα του Ειρήνη η
Αθηναία που ασκούσε την αντιβασιλεία
(το διάστημα μεταξύ 780-788) στο όνομα
του γιου τους Κωνσταντίνου ΣΤ΄, εξαιτίας της ελληνικής καταγωγής της ήταν
πολύ συνδεδεμένη με τη λατρεία των εικόνων.
Το 787, η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος της
Νίκαιας, στην οποία αντιπροσωπεύθηκαν
οι πατριάρχες Αλεξάνδρειας, Αντιόχειας,
Ιεροσολύμων και ο πάπας Αδριανός Α΄,
Νοέμβριος 2011
Εικονομαχία και Βυζάντιο
αποκατέστησε επίσημα την λατρεία των
εικόνων, με τη διευκρίνιση ότι στις εικόνες
δεν έπρεπε ν’ απονέμεται αληθινή λατρεία,
αλλά ασπασμός και τιμητική προσκύνηση.
Εκτός από την αναστήλωση των εικόνων,
η σύνοδος καταδίκασε την Εικονομαχία
ως αίρεση, διέταξε την καταστροφή των
συγγραμμάτων που πολεμούσαν τις εικόνες και τίμησε ιδιαίτερα τους μοναχούς
για τις θυσίες και τους αγώνες τους. Σαν
επιστέγασμα της νίκης της, η Ειρήνη τοποθέτησε μια καινούρια εικόνα του Χριστού
πάνω από την πύλη της Χάλκης.
Δεύτερη φάση της
Εικονομαχίας (813-843)
Η δεύτερη φάση της εικονομαχίας (813843) είχε, ως πρωταγωνιστές, τους αυτοκράτορες Λέοντα Ε΄ τον Αρμένιο (813820) και τον Θεόφιλο (829-842). Το 815
ο Λέων Ε΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Αγία
Σοφία και οι αποφάσεις ήταν κατά των
εικόνων.
Τα μεγάλα αναστήματα που αγωνίστηκαν για την Ορθοδοξία και την αποκατάσταση της τιμής των εικόνων ήταν σ’ αυτή
τη φάση, ο πατριάρχης Νικηφόρος και ο
δυναμικός ηγούμενος Θεόδωρος Στουδίτης, που γνώρισαν, γι’ αυτό, διωγμούς
και εξορίες. Ο Θεόφιλος θέλησε να βάλει
τέρμα στη διαμάχη, που θα χάριζε, όμως,
τη νίκη στην εικονοκλαστική παράταξη
στην οποία ανήκε ο ίδιος. Ο Θεόφιλος είχε
επηρεαστεί πολύ από τον παλιό διδάσκαλό του Ιωάννη τον Γραμματικό, έναν από
τους σημαντικότερους θεωρητικούς των
εικονομάχων και τον ανακήρυξε πατριάρχη. Επαναλήφθηκαν τότε νέες διώξεις
των εικονολατρών και κυρίως των μοναχών. Φαίνεται, όμως, πως αυτή τη φορά
περιορίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη
και δεν ήταν τόσο σκληροί.
Αλλά τα πράγματα είχαν πλέον αλλάξει.
Ο Θεόφιλος πέθανε στις 20 Ιανουαρίου
του 842. Η χήρα του Θεοφίλου, Θεοδώρα, που με τις κόρες της δεν είχε παύσει
να τιμά τις εικόνες στα γυναικεία διαμερίσματα του παλατιού, σε συνεννόηση
με τον πατριάρχη Μεθόδιο, συγκάλεσε
σύνοδο για ν’ αποκαταστήσει τη λατρεία
των εικόνων. Η σύνοδος αποφάσισε την
οριστική αναστήλωση των εικόνων στις
11 Μαρτίου του 843, πρώτη Κυριακή της
Τεσσαρακοστής, που σήμαινε και τον
θρίαμβο της Ορθοδοξίας. Η αποκατάσταση των εικόνων γιορτάστηκε με μεγάλη
λαμπρότητα στην Αγία Σοφία. Παρευρέθηκαν πολλοί μοναχοί, που είχαν κατέβει
από τα όρη της Βιθυνίας και ύστερα παρέλασαν σαν νικητές στους δρόμους της
Βασιλεύουσας.
artion magazine - τεύχος 3
Παράδειγμα εικονοκλαστικής διακόσμησης στο ναό της Αγίας Ειρήνης, στην Κωνσταντινούπολη: Ένας απλός σταυρός.
Η Εικονομαχία έσβησε ως κίνημα. Επανήλθαν τα εικονογραφικά θέματα στους
ναούς, οι εικόνες τοποθετήθηκαν ξανά
στους πεσσούς, στους κίονες, στους
τοίχους αλλά και στα εικονοστάσια των
σπιτιών. Επαναφέρθηκαν οι αποφάσεις
της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Σήμερα,
η αναστήλωση των εικόνων εορτάζεται
στην ίδια αυτή κινητή ημερομηνία, την
πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. a
ΠΗΓΕΣ
G.Ostrogorsky Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, Τόμος δεύτερος, Αθήνα 1993
Martin, A History of the Iconoclastic
Controversy, London 1930
The Context of Iconoclast Reform, στο έργο
Iconoclasm, Birmingham 1977
Cambr. Med. Hist., Part I, 1966
Ι. Ε. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία Βυζαντινού
Κράτους, Τόμος Β΄, Θεσσαλονίκη 1993
63
ιστορία
αφιέρωμα
Βυζάντιο και
Ορθοδοξία
γράφει ο Αγαμέμνων Αποστόλου,
Διεθνολόγος
(μέρος δεύτερο)
Τα πνευματικά θεμέλια και η ιδιαιτερότητα του Βυζαντίου
Η αξία του Βυζαντίου διαφαίνεται μέσα από το επίτευγμα της μοναδικότητάς του. Η σημασία, που εύλογα
αναρωτιέται κανείς σήμερα σε μια κοσμική κοινωνία που αποστρέφεται τον δεσποτισμό ή αμφισβητεί την
θρησκευτικότητα, πηγάζει από τη μεγάλη του συμβολή τόσο στην ύπαρξη των Νεοελλήνων, όσο και στη
δημιουργία ενός μεταβυζαντινού Ορθόδοξου τόξου κοινής πνευματικής και καλλιτεχνικής παράδοσης, καθώς
και της μεταλαμπάδευσης της αρχαιοελληνικής τέχνης και παράδοσης. Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτουν την
ιστορική συνέχεια ενός μεν μεσαιωνικού κράτους, αλλά και ενός διαχρονικού πολιτισμού που, αν και πολιτικά
έχει χαθεί, ενυπάρχει ακόμη μέσα από τους λαούς των χωρών που κυριάρχησε ή επηρέασε· και όχι απαραίτητα
μόνο ορθοδόξων κρατών, αλλά επίσης ισλαμικών και, σχεδόν, όλων των ευρωπαϊκών.
Ω
στόσο, έχοντας συμβάλει τόσο
στη Δυτική ιστορία, διερωτάται
κανείς ποια είναι η μοναδικότητα αυτή του Βυζαντίου. Το άρθρο
αυτό έχει σκοπό να εκθέσει τη Βυζαντινή αυτή μοναδικότητα με στόχο
να εκτιμηθεί με ευλάβεια η παρουσία
του και η επιρροή του στην παγκόσμια
64
ιστορία. Σε ένα από τα πιο νευραλγικά και στρατηγικά σημεία της παγκόσμιας ιστορίας, το Βυζάντιο υπήρξε ο
αγωγός του ελληνιστικού κόσμου και
του ελληνικού πνεύματος μέσω της
ρωμαϊκής τάξης και δικαιοσύνης, υιοθετώντας τη χριστιανική Πίστη, που
μετέπλασε το ύφος του με έναν μονα-
δικό τρόπο, που μοιράζεται σε μεγάλο
βαθμό με το σύνολο του Ορθόδοξου
κόσμου.
Οι βάσεις του Βυζαντίου
Ελληνισμός
Το Βυζάντιο αποτελεί έναν νέο ιδιαίτερο πολιτισμό, ο οποίος, διατηρώντας
Νοέμβριος 2011
Βυζάντιο και Ορθοδοξία - Άγιον Όρος
πάντα την πολιτική, γλωσσολογική και
κοινωνική συνέχειά του, καταφέρνει να
συντονίσει τους λαούς της ευρύτερης
περιοχής της Μεσογείου σε έναν κοινό
παρανομαστή πνευματικής και καλλιτεχνικής αναζήτησης. Αυτό το γεγονός
δεν ήταν το επίτευγμα της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, αλλά του “παππού”
της, της Μακεδονικής Αυτοκρατορίας.
Πράγματι, η ελληνιστική εποχή, που
ξεκίνησε από το θάνατο του Μεγάλου
Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) ως την κατάκτηση της Ελλάδος από τις λεγεώνες της
Res Publica Romana, δηλαδή της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (146 π.Χ.), σηματοδότησε την έναρξη μιας ενοποίησης
διαφόρων εθνοτικών ομάδων σε όλα
τα μήκη και πλάτη της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό επετεύχθη κυρίως μέσα
από την ένταξη στις διάφορες τοπικές
ελίτ της ελληνικής παιδείας των νέων
κατακτητών και, βεβαίως, μέσα από την
έντονη μετανάστευση πληθυσμών από
τις πατρίδες των Ελλήνων (δηλαδή από
την ευρύτερη λεκάνη του Αιγαίου Πελάγους). Η έννοια Έλλην άλλαζε νόημα·
η παλαιότερη, Ηροδότεια αντίληψη του
Ομόαιμον έχανε τη σημασία της, καθώς
όλο και περισσότεροι λαοί γίνονταν ελληνίζοντες. Έτσι, οι δύο αυτές έννοιες
άρχισαν να συγχέονται. Η Μακεδονική
Αυτοκρατορία, λοιπόν, λειτούργησε ως
το εναρκτήριο λάκτισμα για τον εξελληνισμό της Ανατολικής Μεσογείου, τη
δημιουργία αυτοκρατορικών παραδόσεων και αριστοκρατικών τάξεων που
δεν τους ένωνε τόσο η φυλή, αλλά η
συμμετοχή τους σε μια πίστη, παιδεία ή
συγκεκριμένη κοινωνική και εξουσιαστική ευταξία.
Ρώμη
Ωστόσο, η ακτινοβολία της ισχύος του
ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής παιδείας επηρέασε και περιοχές
οι οποίες δεν είχαν κατακτηθεί από
τη μακεδονική φάλαγγα, αλλά που
δέχθηκαν, εξίσου σε μεγάλο βαθμό,
το ήθος και την παιδεία των Ελλήνων. Την περίοδο που τα ελληνιστικά βασίλεια άνθιζαν στα ανατολικά,
η Ρώμη αναπτυσσόταν και έχτιζε μια
υπερπόντια αυτοκρατορία στη δυτική
Μεσόγειο, μέσα από τον ανταγωνισμό
της με τη φοινικική Αυτοκρατορία της
Καρχηδόνας και την απορρόφηση των
ελληνόφωνων περιοχών της λεγομέ-
artion magazine - τεύχος 3
Μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 150 μ.Χ., η οποία κατάφερε να επιβάλλει την περίφημη Pax Romana κατά τον 1ο και 2ο μ.Χ. αιώνα.
νης Μεγάλης Ελλάδος, στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία· κι η εν λόγω Ανατολή την εμπλούτιζε με τις αρχές και τα
ιδανικά της ελληνικής παιδείας.
Ας ανοίξουμε εδώ μια παρένθεση.
Η Ρώμη, που είναι αυτή ο πραγματικός πολιτικός πατέρας της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, συνέβαλε στην ενοποίηση περιοχών που προηγουμένως
διαμάχονταν και τα έβαλε υπό την αιγί-
Το Βυζάντιο υπήρξε
ο αγωγός του ελληνιστικού κόσμου
και του ελληνικού
πνεύματος μέσω
της ρωμαϊκής τάξης
και δικαιοσύνης...
δα ενός ιδιαίτερου διοικητικού συστήματος. Η ηγεσία της Ρώμης, παρά τον
καταστροφικό, επεκτατικό και βίαιο
τρόπο εισβολής της σε νέες περιοχές,
καταφέρνει να δημιουργήσει μια ασπίδα προστασίας σε όλο το φάσμα των
πολιτισμένων (ας επιτραπεί ο όρος)
περιοχών της δυτικής Ευρασίας και
βορείου Αφρικής ως τις παρυφές της
ισοδύναμης και παρόμοια επεκτατικά
διαθέσιμης Περσικής Αυτοκρατορίας.
Η ειρήνη που επικρατεί, γνωστή και ως
Ρωμαϊκή Ειρήνη (Pax Romana), εγκαθιδρύει μια ζώνη πολιτιστικής, εμπορικής, επιστημονικής και τεχνολογικής
άνθισης, που επιτρέπει την ανταλλαγή
ιδεών και τη μεταφορά τους σε όλες
τις άκρες της Αυτοκρατορίας. Με τη
δική της εξελληνισμένη ελίτ αλλά και
την επαφή με τους νέους, κατακτημένους, εξελληνισμένους λαούς της
Ανατολής, η Ρώμη δημιουργούσε μια
αυτοκρατορία βασισμένη στο όραμα της παγκόσμιας κυριαρχίας, στην
οποία επικρατούσε ο ελληνικός πο-
65
Άγιον Όρος - Βυζάντιο και Ορθοδοξία
Ο Ιουστινιανός Α’, γνωστός και ως Μέγας Ιουστινιανός, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες της Ανατολής,
κυβερνώντας από το 527 έως το 565.
λιτισμός. Ας μην ξεχνάμε τον Οράτιο
που είχε πει: “Graecia capta ferum
victorem cepit, et artes intulit agresti
Latio” (= “Η αιχμάλωτη Ελλάδα κατέκτησε τον άγριο νικητή και έφερε τις
τέχνες στο αγροτικό Λάτιο”). Επίσης,
να επισημανθεί ότι οι εκστρατείες του
Ιουλίου Καίσαρα στη Γαλατία και η
ιδέα της παγκόσμιας κυριαρχίας είναι
απόρροια των αντιστοίχων εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ρωμαίος ή Έλλην;
Κλείνοντας την παρένθεση, καταλαβαίνουμε την πολιτιστική ενοποίηση,
αυτό που αποκαλείται σήμερα Ελληνορωμαϊκός Πολιτισμός. Ο Ελληνορωμαϊκός Πολιτισμός διακρίνεται στην
προαναφερθείσα ελληνιστική παράδοση και παιδεία, και στην προσφορά
της ρωμαϊκής πολιτικής οντότητας και
ενότητας, του Ρωμαϊκού Δικαίου και,
φυσικά, της Pax Romana. Συνδυάζοντας αυτές τις ιδιότητες, το Βυζάντιο
έρχεται να δώσει τη δική του νότα πολιτισμικής και πολιτιστικής ταυτότητας, εμπλουτισμένο με ένα νέο πνευματικό κίνημα, προερχόμενο κι αυτό
από την εξελληνισμένη, ρωμαιοκρατούμενη Ανατολή: τον Χριστιανισμό.
Η ελληνοφωνία ήταν κύριο εργαλείο της μετάδοσης του Χριστιανισμού ακόμα και από
τους πρώτους Χριστιανούς, καθώς η Ελληνική κυριαρχούσε ως η lingua franca της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας...
66
Το Βυζαντινό γίγνεσθαι, παρά την
αντίθεσή του με τις παλαιότερες δωδεκαθεϊστικές δοξασίες, παρουσιάζει ένα ακατάπαυστο ενδιαφέρον για
την αρχαιοελληνική γραμματεία και
την παιδεία της αρχαιότητας. Με την
ταύτιση της έννοιας Έλλην ως δωδεκαθεϊστής, και της λέξης Ρωμαίος
ως κάτοικος όλης της Αυτοκρατορίας, άρα και Χριστιανός, άρχισε μια
πορεία σύγχυσης των εννοιών που
συνεχίστηκαν και στους μεταβυζαντινούς αιώνες. Σήμερα, στην Τουρκία οι (Χριστιανοί) Έλληνες λέγονται
Rumlar, δηλαδή Ρωμαίοι. Το δέκατο
όγδοο αιώνα, ο Ρήγας Φερραίος διακήρυττε μια επανάσταση των λαών
των Χριστιανικών Βαλκανίων, δηλαδή της Ρούμελης, εναντίων των
Οθωμανών με στόχο την απελευθέρωση των “Ρωμαίων” για την ίδρυση ενός ελληνόφωνου, “ρωμαϊκού”,
χριστιανικού κράτους. Πριν το βαλκανικό εθνικισμό του δεκάτου ενάτου
αιώνα, Ρωμαίος ή Ρωμιός σήμαινε
Χριστιανός, που βέβαια είχε την παρά-
Νοέμβριος 2011
Βυζάντιο και Ορθοδοξία - Άγιον Όρος
δοση της ελληνοβυζαντινής παιδείας·
σπάνια σήμαινε μόνο Έλληνας, αν και
ίσως να συνέβαινε το αντίθετο.
Το Ιδιαίτερο του Βυζαντίου
Η συσχέτιση του Χριστιανισμού με την
ελληνιστική παράδοση παίζει σημαντικό ρόλο τόσο για το Βυζάντιο όσο και
για την ιστορία αυτής της θρησκείας.
Για τους ελληνίζοντες «εθνικούς» λαούς ο Χριστιανισμός σημαίνει την ανάμειξη μιας ιουδαϊκής μυθολογικής και
θεολογικής παράδοσης με την εικονοκλαστική της διάθεση και την εικονολατρευτική πρακτική των «εθνικών»
δωδεκαθεϊστών· δύο αντιφατικά σχήματα που θα σημαδέψουν την πορεία
του Βυζαντίου και της Ορθοδοξίας για
πολλά έτη.
Η ελληνοφωνία, όμως, ήταν κύριο
εργαλείο της μετάδοσης του Χριστιανισμού ακόμα και από τους πρώτους
Χριστιανούς, καθώς η Ελληνική κυριαρχούσε ως η lingua franca της
Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, καθιστώντας την ως τον κύριο
μοχλό για την κωδικοποίηση της θεολογίας της. Η Ορθοδοξία της Κωνσταντινούπολης, αν διεκδικεί κάποιο
πρωτείο, το οφείλει στη σύνδεσή της
με αυτήν την αδιάκοπη γλωσσολογική παράδοση της ελληνοφωνίας
της (με την ανοχή, βέβαια, των διαφόρων εθνικών της Εκκλησιών),
διότι ανταποκρίνεται πιο κοντά και
χωρίς παραποιήσεις μεταφράσεων
στα αρχαιότερα κείμενα και στις πιο
αυθεντικές διατυπώσεις τόσο των
Ευαγγελίων όσο και των φιλοσοφικών και θεολογικών διατυπώσεων
της Πίστης.
artion magazine - τεύχος 3
Αν και το Βυζάντιο διεκδικούσε
τον αυτοκρατορικό τίτλο της Ρώμης,
διέφερε από το δυτικό Λάτιο, από τη
στιγμή της γέννησής του. Η διαφοροποίηση αυτή, πέρα από την εξουσιαστική και δογματική διαφωνία
μεταξύ των ιεραρχιών της Ρώμης και
της Κωνσταντινούπολης, διαφαινόταν και διαφαίνεται στο ιδιαίτερο της
πνευματικής αναζήτησης της Ορθόδοξης Βυζαντινής Πίστης σε σχέση με
αυτήν της Ρωμαικαθολικής Δύσης.
Για παράδειγμα, η ρεαλιστική εικαστική εικονογραφία της Ρωμαιοκαθολικής τέχνης παρουσιάζει ιδιαίτερη
αντίθεση με την αντίστοιχη αλληγορική αποτύπωση των βυζαντινών
εικόνων. Ενώ οι Ρωμαιοκαθολικοί
εξυμνούν τις θείες και άγιες παρουσίες με την ιδεαλιστική απεικόνισή τους
(στοιχείο της δωδεκαθεϊστικής αρχαιότητας), η βυζαντινή τέχνη αποτυπώνει την εσωτερική διευκρίνιση των
νοημάτων της χριστιανικής πνευματικής αναζήτησης, ώστε να επιτευχθεί η
ενστάλαξή τους στον ψυχισμό και συναισθηματισμό του θεατή. Ο πνευματικός προβληματισμός που προέκυψε
από την ιδεολογική αντίθεση των
ιουδαϊκών ριζών του Χριστιανισμού
με την κοινή πρακτική των μέχρι τότε
ελληνιζόντων εθνικών έδωσε το κί-
νητρο για τη δημιουργία μιας μοναδικής καλλιτεχνικής σύντηξης. Η εικονοκλαστική παράδοση της Παλαιάς
Διαθήκης και η αγάπη για την πλούσια
εικονογράφηση που είχαν οι αρχαίοι
Ελλήνες δημιούργησαν το αμάλγαμα
που λέγεται βυζαντινή τέχνη. Η εικόνα των θείων και των αγίων παύει να
έχει αποκλειστικά στόχο την τέρψη
ή την εξύμνηση, αλλά βάζει ως επιπλέον στόχο του την αποτύπωση και
αποκρυστάλλωση αλληγορικών νοημάτων μέσα από μια μυστηριακή και
συγκινησιακή δράση.
Η αναζήτηση του αλληγορικού εσωτερικού γίγνεσθαι των νοημάτων χαρακτηρίζει το βυζαντινό πνεύμα και το
Ορθόδοξο χριστιανικό ιδεώδες σε σχέση με αυτό της μεν Δύσης και του δε
δωδεκαθεϊστικού παρελθόντος. Ο στόχος της βυζαντινή τέχνης και της Ορθόδοξης παράδοσης αναφερόταν στον
ειλικρινή εξαγνισμό του ατόμου έξω
από την νομοτυπική φόρμα ενοχικών,
δογματικών αντιλήψεων και απευθυνόταν στην αληθινή ευλαβικότητα της
ψυχής του ανθρώπου. Η ιδιαιτερότητα
αυτή χαρακτηρίζει και τη μοναδικότητα
του μεγάλου και σπουδαίου κεφαλαίου
που λέγεται Βυζάντιο και Ορθοδοξία·
μιας ολόκληρης πολιτισμικής σφαίρας
που, ενώ συνέβαλε κρίσιμα στην εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας, προσπερνάται ως παρωχημένη και αγνοείται.
Βέβαια, η αξία της σήμερα είναι ζήτημα
και της συγκινησιακής ευρύτητας του
καθενός μας. Ο πλούτος υπάρχει, αρκεί να τον αξιοποιήσουμε εμείς. a
67
πηγή εικόνας: eikonografos.com
Άγιον Όρος
68
Νοέμβριος 2011
Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία - Άγιον Όρος
Η βυζαντινή
ορθόδοξη
αγιογραφία
Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι απλά μια «τέχνη», είναι ιερή τέχνη. Δεν είναι «ζωγραφική», είναι θεολογία. Δεν είναι «καλλιτεχνική έκφραση», είναι προσδοκία σωτηρίας. Δεν είναι «στολίδι», είναι συνάντηση με το θείο. Δεν είναι «φωτογραφία», είναι «εις Χριστόν παιδαγωγία». Δεν
είναι «αντικείμενο», είναι ιερό σκεύος. Δεν είναι «υλική αξία», είναι υπέρβαση. Δεν είναι «συλλεκτικό είδος», είναι παρηγοριά, παραμυθία και ανάπαυση των Ορθοδόξων Χριστιανών κοντά στον
Τριαδικό Θεό.
Χαρακτηριστικά της
Βυζαντινής Αγιογραφίας
Ο Βυζαντινός αγιογράφος, έτσι όπως
διαμορφώθηκε από τη μακραίωνη αναζήτηση του ορθού τρόπου απεικόνισης
του υπερβατικού, αγιογραφεί έχοντας
πλήρη συναίσθηση του διακονήματος
του μέσα στην Εκκλησία.
Η Εικόνα αποτελεί λατρευτικό μέσο.
Αντικείμενο όχι λατρείας, αλλά σεβασμού. Η τιμή μεταβαίνει στο εικονιζόμενο πρόσωπο και όχι, φυσικά, στο
ξύλο. Κατά τον εικονισμό ενός ιερού
προσώπου αναπαρίσταται η υπόσταση
του και όχι η φύση του, που είναι μοναδική. Με περισσότερο λυρισμό θα
λέγαμε ότι ο πιστός τιμά και σέβεται το
Εικόνισμα, όπως η μάνα φιλά και χαϊδεύει τη φωτογραφία του ξενιτεμένου
της παιδιού -σα να μπορούσε να το
σφίξει στην αγκαλιά της- και την κρύβει στον κόρφο της με τη γλυκιά προσμονή του ανταμώματος.
Σκοπός του είναι να παρουσιάσει τα
σεβάσματα και τις ευαγγελικές ρήσεις
της Ορθοδοξίας απλά, κατανοητά, σεβαστικά. Χαλιναγωγεί τη φαντασία του
όταν ζωγραφίζει, γιατί αυτή εγκυμονεί
πλάνες και αιρέσεις. Διδάσκει ορθά
artion magazine - τεύχος 3
τους αγράμματους και παροτρύνει τους
μορφωμένους σε προσευχή, κατάνυξη
και λατρεία λογική. Επιχειρεί να μαλακώσει, να γλυκάνει, να χαλαρώσει
την ψυχή από τη νεύρωση της καθημερινής βιοπάλης και να την οδηγήσει
στην αυθόρμητη αναζήτηση του Θείου.
Αναπαριστά τις μορφές των Αγίων με
τρόπο απλό και εύστοχο. Αποφεύγει να
κραυγάσει με λαμπρά και φανταχτερά
χρώματα, με ανατομικά άρτιο σχέδιο
και περίγραμμα, ρεαλιστικές φωτοσκιάσεις και όμορφα πλασίματα.
Επιχειρεί να γεφυρώσει τον κόσμο
Ο Βυζαντινός
αγιογράφος [...]
αγιογραφεί έχοντας
πλήρη συναίσθηση
του διακονήματος
του μέσα στην
Εκκλησία.
του με αυτόν του πνευματικού. Βρίσκεται μετέωρος ανάμεσα στους δύο και
καλεί τον πιστό να μεταμορφώσει τη
ζωή του από θνητή, υλική και πεπερασμένη σε αθάνατη και αληθινή.
Ο χαρακτήρας της Ορθόδοξης αγιογραφίας είναι σεμνός, κατανυκτικός,
με πνευματικό και όχι σωματικό κάλλος. Τα άγια πρόσωπα εικονίζονται «εν
αφθαρσία», με πνευματική και σωματική ρωμαλεότητα, με ανδρείο και γενναίο φρόνημα, με ευθύτητα. Η εικόνα
είναι η σκάλα που μας ανεβάζει στον
Ουρανό, αλλά και κατεβάζει τον Ουρανό στη γη. Είναι ένα σημείο συναντήσεως κτιστού και ακτίστου, παρελθόντος,
παρόντος και μέλλοντος, του «νυν» και
«αεί».
Ιδιότητες της
Βυζαντινής Αγιογραφίας
Η Βυζαντινή αγιογραφία:
1. Καταργεί το κοσμικό φως. Σε
καμία Ορθόδοξη εικόνα δεν αποδίδεται σκιά. Όλα ειναι φωτεινά και
ευδιάκριτα, επειδή φωτίζονται από
τον Ανέσπερο Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον Χριστό.
2. Καταργεί τον κοσμικό χώρο και
69
Άγιον Όρος - Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία
χρόνο. Η εικόνα διατηρεί τα ιστορικά στοιχεία και πλαίσια αυτού
που απεικονίζει, αλλά δεν δεσμεύεται από αυτό. Ο Τριαδικός Θεός
είναι άχρονος και αχώρητος. Ο
χώρος και ο χρόνος είναι ανθρώπινα μεγέθη. Έτσι, η ορθόδοξη
αγιογραφία δεν διστάζει να αποδεσμευτεί από τη φυσιοκρατική αντίληψη της κοσμικής τέχνης.
3. Καταργεί την προοπτική. Δεν τηρείται η φυσική τάξη των πραγμάτων. Αυτή η αντίστροφη προοπτική δηλώνει το μυστικό βάθος της
εικόνας, που είναι το σωτηριώδες
έργο του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού.
Σχολές της
Βυζαντινής Αγιογραφίας
H βυζαντινή αγιογραφία περιλαμβάνει
τη φορητή εικόνα, την τοιχογραφία, το
ψηφιδωτό και τη μικρογραφία που κοσμεί χειρόγραφους κώδικες και βιβλία.
Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες χρησιμοποιήθηκαν κυρίως κηρόχυτες και εγκαυστικές φορητές εικόνες
και ψηφιδωτά.
Τα ψηφιδωτά, μέχρι την Εικονομαχία, κυριαρχούσαν στην ιστόρηση των
ιερών ναών, επειδή οι μικροσκοπικές
ψηφίδες της χρωματισμένης υαλόμαζας, με την ανακύκλιση και αντανάκλα-
70
ση του φωτός, αναδείκνυαν τα χρώματα λαμπερά και ζωηρά, δημιουργώντας
μίαν υπερβατική ατμόσφαιρα.
Σταδιακά, όμως, αυξάνεται ή χρήση
της φορητής εικόνας και της τοιχογραφίας, είτε με τη μορφή της υδατογραφίας είτε με τη μορφή της ξηρογραφίας
Σπουδαία έργα παρουσιάστηκαν την
εποχή της Μακεδονικής Δυναστείας
(867-1056 μ.Χ.), των Κομνηνών (10811185 μ.Χ.) και των Αγγέλων (11851204 μ.Χ.). Μετά την Φραγκοκρατία
(1204-1061 μ.Χ.), κατά τη δυναστεία
των Παλαιολόγων, η Βυζαντινή τέχνη
έφτασε στο απόγειό της με τις τοιχογραφίες του Εμμανουήλ Πανσέληνου.
Αργότερα, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453 μ.Χ.) διέπρεψε
ο Θεοφάνης ο Κρής. Από αυτόν και
έπειτα (περίπου), οι υπόλοιποι αγιογράφοι επηρεάστηκαν από τη ζωγραφική
της Δύσης, όπως ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, για να περάσουμε σε μια
περίοδο στασιμότητας μέχρι τον Φώτη
Κόντογλου (+1965), που ανασκάλισε
τις παλιές στάχτες της βυζαντινής παράδοσης και ξαναέφερε την πατροπαράδοτη ιερή τέχνη στην επιφάνεια.
Την εποχή αυτή διαμορφώνονται δύο
Σχολές - τεχνοτροπίες: η Μακεδονική,
που κυριαρχεί μέχρι τα μέσα του 15ου
αιώνα και η Κρητική, που ανθεί κατά
τον 16° αιώνα.
Η Μακεδονική τεχνοτροπία χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα με πλατιά
σαρκώματα και φωτίσματα. Τα σώματα
διαγράφονται κάτω από τα ενδύματα.
Η πτυχολογία είναι πλούσια και διακοσμείται με θεαματική λεπτομέρεια, ενώ
παρατηρούνται ένταση, κίνηση, ελευθερία, πλούσια χρώματα και έντονη έκφραση της ψυχολογικής καταστάσεως
των εικονιζομένων προσώπων. Κύριος εκφραστής αυτής της τεχνοτροπίας
υπήρξε ο Μανουήλ Πανσέληνος, που
ανεδείχθη στο πρώτο ήμισυ του 14ου
αιώνα.
Τέλη του 14ου αιώνα, καλλιεργείται η Κρητική τεχνοτροπία. Κύρια χαρακτηριστικά είναι οι σκοτεινότεροι
προπλασμοί, κυρίως στα πρόσωπα,
όπου χρησιμοποιείται το καφέ και όχι
το πράσινο χρώμα της μακεδονικής
σχολής. Η τέχνη είναι απλή, λιτή, με
μυστικό ασκητικό χαρακτήρα. Το φως
είναι πλέον λιγοστό και μοιάζει να πηγάζει από κάποιο βάθος, στοιχείο που
υποβάλλει στον θεατή αποφατισμό και
βαθιά κατάνυξη. Κύριος εκπρόσωπος
αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο Θεοφάνης ο Κρής. a
1
1
orthodox-world.pblogs.gr
Users.otenet.gr/~mystakid/
icons.htm
Νοέμβριος 2011
Παναγία η Γλυκοφιλούσα
Βυζαντινή αγιογραφία του δεύτερου μισού του 15ου αιώνα.
artion magazine - τεύχος 3
71
Άγιον Όρος
αφιέρωμα
Τα Αγιορείτικα
Μοναστήρια
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το ‘Άγιον ΄Όρος ναι μεν ανήκει στο Ελληνικό κράτος, αποτελεί όμως ανεξάρτητο τμήμα αυτού. ΄Έτσι, πολιτικά υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών, ενώ θρησκευτικά στη Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της
Κωνσταντινούπολης.
Ε
πιπλέον, το Άγιον Όρος διαιρείται σε είκοσι αυτοδιοίκητες
περιοχές, στις οποίες υπάρχει
μία κυρίαρχη Ι. Μονή και κάποιοι μοναστικοί οικισμοί γύρω από
αυτήν όπως σκήτες, κελλιά, καλύβες,
καθίσματα και ησυχαστήρια. Την ευθύνη κάθε Ιεράς Μονής έχει ο εκάστοτε
Ηγούμενος, το αξίωμα του οποίου είναι
ισόβιο.
Ο αριθμός των Ι. Μονών του Αγίου
Όρους είναι είκοσι, δίχως να υπάρχει το
δικαίωμα αυτές να αυξηθούν ή να μειωθούν. Εξ αυτών οι δεκαεπτά είναι Ελληνικές, μία είναι Σερβική, μία Ρωσική
και μία Βουλγαρική. Διοκητικά χωρίζονται σε πέντε ομάδες των τεσσάρων, με
την κυρίαρχη κάθε ομάδας να αναλαμβάνει εκ περιτροπής και για ένα χρόνο
την Ιερά Επιστασία του Αγίου Όρους, με
έδρα το Πρωτάτο στις Καρυές.
Παρακάτω θα επιχειρήσουμε μία
σύντομη αναφορά στις είκοσι Αγιορείτικες Μονές εγκαινιάζοντας ένα
μεγάλο αφιέρωμα στο Άγιον Όρος. Σε
κάθε τεύχος θα επιλέγουμε και θα σας
παρουσιάζουμε μία Ι. Μονή, ώστε να
γνωρίσετε το έργο, την ιστορία και τη
72
μοναστική της κοινότητα.
Στο τεύχος αυτό σας παρουσιάζουμε
την Ι. Μ. Ιβήρων.
Ιερά Μονή Μεγ. Λαύρας
Είναι η πρώτη τη τάξει Ιερά Μονή του
Αγίου Όρους, ιδρύθηκε το 963 από τον
Άγιο Αθανάσιο Αθωνίτη με την συνδρομή του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά
και βρίσκεται στην Ν.Α πλευρά της χερσονήσου του Άθω.
Στην Ιερά Μονή υπάρχουν οι θαυματουργές εικόνες της Παναγίας Οικονόμισσας και της Κουκουζέλισσας, ο τάφος του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη
και το πλούσιο σκευοφυλάκιο, το εικονοφυλάκιο, καθώς και η Σιδηρά Ράβδος
του ιδρυτού της Ι. Μονής.
Σημαντικός για την Ιερά Μονή θεωρείται ο 14ος αιώνας, καθώς κατά
τη διάρκεια του μόνασαν πολλοί Άγιοι
Πατέρες, όπως ο Μεγάλος ησυχαστής,
Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Ιερά Μονή Βατοπαιδίου
Τρείς πλούσιοι άρχοντες, ο Αθανάσιος ,
ο Νικόλαος και ο Αντώνιος που μόνασαν εκεί, είναι και οι ιδρυτές της περί
το 972. Κατέχει τη δεύτερη θέση στην
ιεραρχική κατάταξη του Αγίου Όρους.
Μόνασαν εδώ οι εθναρχικές μορφές
των Σέρβων, Άγιοι Σάββας και Συμεών
καθώς και ο φωτιστής των Ρώσων,
Άγιος Μάξιμος ο Γραικός.
Εδώ ιδρύθηκε η περίφημη Αθωνιάς
Σχολή το 17ο αιώνα. Εδώ φυλάσσεται
η Τίμια Άγια Ζώνη, οι θαυματουργές
εικόνες της Παναγίας Παραμυθίας, της
Ελαιοβρύτισσας, της Εσφαγμένης, της
Πυροβοληθείσας και της Βηματάρισσας, μοναδικά κειμήλια και πλούσια
βιβλιοθήκη.
Ιερά Μονή Ιβήρων
Πήρε την ονομασία της από τον ιδρυτή
της περί το 980, τον Γεωργιανό αξιωματούχο Ιωάννη τον Ίβηρα. Κτισμένη
επάνω σε έναν μικρό όρμο της Β. Α.
πλευράς της χερσονήσου του Άθω,
ευνοήθηκε από πολλούς Βυζαντινούς
αυτοκράτορες και Γεωργιανούς ηγεμόνες.
Ήταν η πρώτη μη Ελληνική Ιερά
Νοέμβριος 2011
Τα Αγιορείτικα Μοναστήρια - Άγιον Όρος
Μονή, με σπουδαία πνευματική ανάπτυξη κατά τον 16ο αιώνα. Σήμερα, είναι
Ελληνική ενώ ο τελευταίος Γεωργιανός
μοναχός εξέλιπε το 1955.
Ο πολυτιμότερος θησαυρός της Ιεράς Μονής είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Πορταϊτισσας και
εκτός των άλλων πλουσίων κειμηλίων κατέχει και τον «Σάκο» του Ιωάννη
Τσιμισκή.
Ιερά Μονή Χιλανδαρίου
Οφείλει την ονομασία της στον μοναχό που την ίδρυσε στα τέλη του 10ου
αιώνα, ο οποίος ήταν ναυτικός στο Χελάνδιον, βυζαντινό μεταγωγικό πλοίο.
Με απόφαση του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’, το 1198, αφού είχε ερημωθεί,
παραχωρήθηκε από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, όπου αρχικά ανήκε, στους
Σέρβους ηγεμόνες Στέφανο Νεμάνια
και τον γιό του Ράτσκο που μόναζαν
εκεί, δηλαδή τους Αγίους Σάββα και
Συμεών.
Αποτελεί πνευματικό κέντρο των
Σέρβων έως σήμερα. Πλουσιότατη είναι
η βιβλιοθήκη της και έχει στην κατοχή
της πλήθος κειμηλίων, με ξεχωριστή τη
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας, όπου εικονίζεται η Παναγία
με τρία χέρια.
Ιερά Μονή Διονυσίου
Κτισμένη σε απόκρημνο παραθαλάσσιο βράχο, ύψους 80μ από την επιφάνεια της θαλάσσης θυμίζει απόρθητο
φρούριο.
Η ίδρυση της οφείλεται στον Όσιο
Διονύσιο από την Κορησσό Καστοριάς,
προς τα τέλη του 14ου αιώνα και αποπερατώθηκε η ανέγερσή της, με την
βοήθεια του Αλεξίου Γ’ Κομνηνού, αυτοκράτορα της Τραπεζούντας.
Στην Ιερά Μονή βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας των Χαιρετισμών ή του Ακάθιστου, φυλάσσονται η Δεξιά του Τιμίου Προδρόμου και
τα λείψανα του Αγίου Νήφωνα, καθώς
και πλούσια βιβλιοθήκη και άλλα σημαντικά κειμήλια.
Στο παρεκκλήσι της Φοβεράς Προστασίας υπάρχει η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Στην Ιερά Μονή φυλάσσονται λείψανα αγίων, κειμήλια και πολλά χειρόγραφα και έντυπα βιβλία.
Ιερά Μονή Παντοκράτορος
Οι αδελφοί Αλέξιος στρατοπεδάρχης
και Ιωάννης πριμικήριος, στα μέσα του
14ου αιώνα, ιδρύουν την Ιερά Μονή με
τη βοήθεια των αυτοκρατόρων Ιωάννη
Ε’ και Μανουήλ Β’ Παλαιολόγων, και
την προικίζουν με μεγάλη περιουσία.
Τον 16ο αιώνα ανακαινίζεται και επεκτείνεται με δωρεές ηγεμόνων παραδουνάβιων περιοχών.
Στην Ιερά Μονή φυλάσσονται λείψανα Αγίων, όπως των Αγίων Κοσμά και
Δαμιανού, τεμάχιο του Τίμιου Ξύλου,
μοναδικά κειμήλια και σπάνια βιβλία.
Εδώ υπάρχει η μοναδική ολόσωμη,
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της
Γερόντισσας.
Ιερά Μονή Ξηροποτάμου
Βρίσκεται πάνω από τον κόλπο της
Δάφνης, χτίστηκε στα τέλη του 10ου
αιώνα, από τον μοναχό Παύλο Ξηροποταμηνό. Σημαντική βοήθεια είχε από
τους αυτοκράτορες Παλαιολόγους, καθώς και από ηγεμόνες της Βλαχίας και
Ουγγροβλαχίας.
Ευεργετήθηκε και από τον Σουλτάνο
Σελήμ Β’, ο οποίος απέδωσε τη νίκη
του εναντίον των Μαμελούκων της Τυνησίας, κατόπιν θαυματουργού εμφάνισης σαράντα πολεμιστών, στους Αγίους
Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, προστάτες
της Ιεράς Μονής.
Στην Ιερά Μονή φυλάσσονται τα μεγαλύτερα τεμάχια του Τιμίου Ξύλου που
υπάρχουν στον κόσμο, μέρος από τα
Δώρα των Μάγων που προσκύνησαν
στη Γέννηση του Χριστού, τμήμα του
Ακάνθινου Στεφάνου, τον Σπόγγο και
τη Χλαμύδα του Κυρίου και λείψανα
Αγίων.
Ιερά Μονή Ζωγράφου
Στην Ιερά Μονή ασκητεύουν Βούλγαροι
μοναχοί, που άρχισαν να έρχονται το
1192 και πολλαπλασιάστηκαν τον 13ο
αιώνα.
Ιδρυτές της υπήρξαν τρείς μοναχοί
από την Αχρίδα, που μόνασαν στον Άθω
τον 10ο αιώνα.
Επειδή οι ιδρυτές της διαφωνούσαν
για την ονομασία της, επαναπόθεσαν
το θέμα στην Θεία Θέληση, κλείνοντας
μια ξύλινη πλάκα μέσα στο καθολικό
και αφού προσευχήθηκαν για το θαύμα,
βρήκαν ζωγραφισμένο τον Άγιο Γεώργιο επάνω της.
Έτσι, έδωσαν το όνομα Ι. Μ. Ζωγράφου προς τιμήν του Ζωγράφου της
Αχειροποίητου εικόνας και αφιέρωσαν
την Ιερά Μονή στον Άγιο Γεώργιο.
Αυτοκράτορες του Βυζαντίου αλλά
Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου
Βρίσκεται σε απόσταση 500 περίπου
μέτρων από την πρωτεύουσα του Αγίου
Όρους, τις Καρυές. Οφείλει την ονομασία της σε έναν Σελτζούκο Τούρκο,
ονομαζόμενο Κουτλουμούς, ο οποίος
έγινε χριστιανός.
Ιερά Μονή Γρηγορίου.
artion magazine - τεύχος 3
73
Άγιον Όρος - Τα Αγιορείτικα Μοναστήρια
και Βούλγαροι, Σέρβοι και Μολδοβλάχοι ηγεμόνες την ενίσχυσαν σημαντικά.
Φιλοξενεί τις θαυματουργές εικόνες
της Παναγίας της Επακούουσας και του
Ακάθιστου ή Προαναγγελομένης.
Στη βιβλιοθήκη φυλάσσεται το χειρόγραφο της πρώτης ιστορίας της Βουλγαρίας, γραμμένης από τον μοναχό ΠαϊσιοΧελανδαρινό (18ος αιώνας).
Ιερά Μονή Δοχειαρίου
Δημιουργήθηκε τον 10ο αιώνα από τον
μοναχό Ευθύμιο, μαθητή και συνασκητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη,
ο οποίος είχε την υπηρεσία του Δοχειάριου, δηλαδή αποθηκάριου στην Ιερά
Μονή Μεγίστης Λαύρας.
Δυστυχώς, τα πλούτη που απέκτησε
με τις γενναίες χορηγίες των Μολδοβλάχων ηγεμόνων, τα άρπαξαν όλα οι
Οθωμανοί κατά τις επιδρομές τους.
Εδώ βρίσκεται η τοιχογραφημένη
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της
Γοργοεπηκόου, φυλάσσονται τεμάχιο
του Τιμίου Ξύλου, λείψανα Αγίων και
βιβλιοθήκη με έντυπα βιβλία και χειρόγραφα.
Ιερά Μονή
Καρακάλλου
Ιδρύθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα ή
στις αρχές του 11ου αιώνα από τον μοναχό Νικόλαο Καρακάλλα.
Μετά από περίοδο παρακμής και κατά
τη διάρκεια του 16ου αιώνα, ακμάζει
και πάλι με τη βοήθεια ηγεμόνων της
Μολδοβλαχίας και μάλιστα φιλοξενεί
μέχρι και 500 μοναχούς.
Υπάρχουν τοιχογραφίες και κειμήλια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Επίσης,
φυλάσσονται τα άγια λείψανα του Αγίου Οσιομάρτυρος Γεδεών, οι κάρες του
Αγίου Αποστόλου Βαρθολομαίου και
του Αγίου Χριστοφόρου και τεμάχιο του
Τίμιου Ξύλου.
Ιερά Μονή Φιλοθέου
Ιστορικά φαίνεται να προϋπάρχει του
1015. Κτίστηκε από τον Όσιο Φιλόθεο
σύγχρονο του Αγίου Αθανασίου του
Αθωνίτη, σε ένα πανέμορφο τόπο που
«αγκαλιάζεται» από πυκνό καστανόδασος και έχει θέα προς την θάλασσα.
Βυζαντινοί αυτοκράτορες της προσέφεραν βοήθεια με τον Νικηφόρο Βοτανειάτη, τον πιο γενναιόδωρο.
Εδώ ασκήθηκε ο ισαπόστολος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, μόνασε ο Άγιος
Θεοδόσιος και υπήρξε ηγούμενος της ο
Όσιος Διονύσιος, ο εν Ολύμπω.
Στην Ιερά Μονή βρίσκονται, εκτός
των άλλων, το Άφθαρτο Δεξί Χέρι του
Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, τεμάχιο του Τίμιου Ξύλου, καθώς και η
θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της
Γλυκοφιλούσας.
ντα ανέκαμπτε με τη βοήθεια ηγεμόνων
της Βλαχίας. Κατέχει μεταβυζαντινό
αρχειακό υλικό, κειμήλια, με σπουδαιότερο το Άφθαρτο Αριστερό Χέρι της
Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, της
Μυροφόρου.
Ιερά Μονή Αγίου Παύλου
Ο Άγιος Παύλος, ο Ξηροποταμηνός, φέρεται ως ιδρυτής της, ο οποίος αρχικά
είχε ιδρύσει την Μονή Ξηροποτάμου,
κοντά στην Δάφνη.
Αρχικά, η ονομασία της ήταν Ξηροποτάμου επίσης, αλλά από το 1108 μετονομάστηκε σε Ιερά Μονή Αγίου Παύλου.
Μετά από καταστροφές και φοροεπιδρομές των Τούρκων ανέκαμπτε με
τη βοήθεια Βυζαντινών Αυτοκρατόρων
και Παραδουνάβιων ηγεμόνων.
Κατέχει πλούσια βιβλιοθήκη και στα
κειμήλια της περιλαμβάνονται τα πολύτιμα δώρα των τριών Μάγων, τμήμα
του Τίμιου Ξύλου, το Πόδι του Αγίου
Γρηγορίου του Θεολόγου και η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Μυροβλήτισσας.
Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας
Ιερά Μονή Σταυρονικήτα
Η Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας, λεγόμενη και Σιμωνόπετρα, αναμφίβολα αποτελεί το τολμηρότερο κτίσμα στο Άγιον
Όρος. Ορθώνεται σε απόκρημνο βράχο,
πάνω από 300 μέτρα από τη θάλασσα,
και μοιάζει με έργο τέχνης.
Ιδρύθηκε από τον Όσιο Σίμωνα, μετά
από όραμά του, ο οποίος ασκήτευε σε
σπήλαιο κοντά στην Ι. Μονή, στα μέσα
του 13ου αιώνα.
Καταστράφηκε πολλές φορές από
πυρκαγιές, υπέστη δυσβάσταχτη φορολόγηση από τους Tούρκους, αλλά πά-
Πρόκειται για την νεότερη, αναγνωρίστηκε το 1536, και την μικρότερη του
Αγίου Όρους. Φέρεται να πήρε το όνομά της από δύο μοναχούς, τον Σταύρο
και τον Νικήτα. Μεγάλος χορηγός της
υπήρξε ο Πατριάρχης Ιερεμίας Α’ και
πολλοί ηγεμόνες της Βλαχίας.
Κατέχει πολλά κειμήλια, με σημαντικότερο την εικόνα του Αγίου Νικολάου,
του Στρειδά επονομαζόμενη, διότι ανεσύρθη από την θάλασσα με ένα στρείδι
κολλημένο στο μέτωπο του Αγίου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια περίοδος
Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος.
74
Νοέμβριος 2011
Τα Αγιορείτικα Μοναστήρια - Άγιον Όρος
Η Ιερά Μονή Αγίου Παύλου.
παρακμής της αποκαταστάθηκε με τη βοήθεια μοναχών υπό τον Γέροντα Παΐσιο.
Ιερά Μονή Ξενοφώντος
Η ίδρυση της έγινε το 998 από τον Άγιο
Ξενοφώντα, ο οποίος υπήρξε και ηγούμενος της.
Ως παράλια μονή ήταν εύκολος στόχος των πειρατών. Ανάκαμψη μετά από
τις καταστροφές είχε με τις γενναιόδωρες προσφορές ηγουμένων της Βλαχίας.
Έχει αξιόλογες τοιχογραφίες του
Κρητικού ζωγράφου Αντωνίου (1544),
καθώς και ένα ξυλόγλυπτο τέμπλο του
17ου αιώνα.
Επίσης, υπάρχουν εξαιρετικές εικόνες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου
Δημητρίου, καθώς και η θαυματουργή
εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας.
Τέλος, στην βιβλιοθήκη της Ιεράς
Μονής φυλάσσονται 600 περίπου χειρόγραφα και πάνω από 7000 βιβλία.
Ιερά Μονή Γρηγορίου
Κτισμένη πάνω στα απότομα βράχια της
ακτής, σε ένα από τα ομορφότερα σημεία του Αγίου Όρους. Ιδρύθηκε γύρω
στο 1310 από τον ασκητή Όσιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη. Ηγεμόνες από τις Παραδουνάβιες χώρες την βοήθησαν να
ορθοποδήσει από διάφορες καταστροφές που υπέστη.
Η Ιερά Μονή κατέχει τη θαυματουργή
εικόνα της Παναγίας της Παλαιολογίνας. Το όνομά της ήταν Οδηγήτρια
Παντάνασσα και αργότερα ονομάστηκε
Παλαιολογίνα, σε αντιδιαστολή με άλλες ομώνυμες.
artion magazine - τεύχος 3
Ιερά Μονή Εσφιγμένου
Σύμφωνα με την παράδοση, η Ιερά
Μονή πρωτοιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Πουλχερία τον 5ο αιώνα και
αργότερα υπέστη φυσική καταστροφή
από βράχο που έπεσε επάνω της.
Με σχετική βεβαιότητα, η ίδρυση
της Ιεράς Μονής τοποθετείται στο
τέλος του 10ου αιώνα με αρχές του
11ου αιώνα.
Η ονομασία της πιθανόν να σχετίζεται με την τοποθεσία, αφού «περισφίγγεται» από τρείς λόφους. Κατά άλλη
εκδοχή, ο ιδρυτής της ήταν μοναχός, ο
οποίος συνήθιζε να σφίγγει υπερβολικά
το ράσο του με μια ζώνη.
Οι πειρατές και οι Τούρκοι κατακτητές λεηλάτησαν αρκετές φορές την Ιερά
Μονή στην πολύχρονη ιστορία της, με
τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες να την
στηρίζουν πάντα.
Εδώ εγκαταβίωσαν προσωπικότητες
μεγάλου πνευματικού κύρους, όπως ο
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και ο
Άγιος Αθανάσιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Ανάμεσα στα σπουδαία κειμήλια ξεχωρίζει ο Σταυρός της Πουλχερίας.
Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος
(ή Ρωσικό)
Κτισμένη με την αρχιτεκτονική μικρής
πολιτείας, με πολυώροφες οικοδομές
και πολλούς τρούλους, ιδρύθηκε λίγο
μετά τον 10ο αιώνα. Από πολύ νωρίς
κατέφθασαν για να μονάσουν αρκετοί
Ρώσοι.
Το 1765 ιδρύθηκε η νέα Ιερά Μονή
στην όμορφη παραλία, μετά την εγκατάλειψη της παλαιάς.
Το βασικό κτιριακό συγκρότημα οικοδομήθηκε περί τις αρχές του 19ου αιώνα, με χρηματοδότηση του ηγεμόνα της
Μολδοβλαχίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη.
Εδώ βρίσκεται το μεγάλο καμπαναριό
του 1893, με τη μεγαλύτερη Αγιορείτικη
καμπάνα, βάρους 13 τόνων, και εκτός
των άλλων αξιόλογων κειμηλίων,
υπάρχουν δύο μαρμάρινες εικόνες του
Ευαγγελιστή Λουκά και του Αγίου Παντελεήμονα.
Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου
Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Μέγα
Κωνσταντίνο και ολοκληρώθηκε από
τον υιό του Κώνσταντα. Κατ’ άλλη εκδοχή από μοναχό, καταγόμενο από τον
Κασταμώνα της Παφλαγονίας. Βρίσκεται μέσα στο υπέροχο δάσος του Κρεοβουνίου.
Πυρπολήθηκε κατά τον 14ο αιώνα
από πειρατές και ανασυγκροτήθηκε
από τις ενέργειες της πριγκίπισσας της
Σερβίας, Άννας της Φιλανθρωπινής και
άλλων ηγεμόνων.
Από το 1818 ανακαινίζεται με την
υποστήριξη της γυναίκας του Αλή Πασά
των Ιωαννίνων, την κυρά Βασιλική.
Εδώ φυλάσσεται, εκτός των άλλων
σπουδαίων κειμηλίων, η θαυματουργή
εικόνα της Παναγίας της Αντιφωνήτριας, καθώς και το δώρο της κυρά Βασιλικής, ένα καλοδεμένο Ευαγγέλιο ντυμένο από Ηπειρώτες τεχνίτες. a
75
Άγιον Όρος
αφιέρωμα
Ιερά Μονή
Ιβήρων
γράφει ο Κλεάνθης Δ. Δούκας,
αρχαιολόγος ΥΠ.ΠΟ.Τ.
Η μονή Ιβήρων κτισμένη στην πλατιά παραλία που σχηματίζει ο χείμαρρος του Ιβηρίτικου λάκκου, απέχει οδοιπορικώς μιάμιση ώρα από τις Καρυές. Στο σημείο της εκβολής
εικάζεται ότι πρέπει να ήταν ο λιμήν του Κλήμεντος, όπου σύμφωνα με την αγιορείτικη
παράδοση, αποβιβάστηκε η Θεοτόκος και ζήτησε από τον Χριστό τη χερσόνησο του ΄Άθω
ως επίγειο κλήρο της. Στην ίδια θέση βρισκόταν και το αρχαίο πόλισμα Κλεωναί.
76
Νοέμβριος 2011
Ιερά Μονή Ιβήρων - Άγιον Όρος
Σ
την παραλία βρίσκεται ο εντυπωσιακός πύργος του αρσανά, ο
οποίος διατηρεί ακέραια τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία. Στο κάτω μέρος
του βρίσκονται οι θέσεις για τα πλοιάρια, ενώ στην κορυφή του υπάρχει
παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Τρείς
Παίδας εν καμίνω και στον Προφήτη
Δανιήλ. Τη δαπάνη για την οικοδόμησή
του (1626) ανέλαβε ο Γαλακτίων, πρώην μητροπολίτης Ελασσώνος. Λέγεται,
ότι ο πύργος επικοινωνούσε με τη μονή
μέσω υπόγειας σήραγγας, που κατέληγε κάτω από το παρεκκλήσι του Τιμίου
Προδρόμου. Στην δυτική είσοδο του
πύργου χτίστηκε αργότερα παρεκκλήσι
artion magazine - τεύχος 3
αφιερωμένο στους κτήτορες της μονής.
Σήμερα ο πύργος έχει αποκατασταθεί
και στο ισόγειο στεγάζει το ξυλουργείο
της μονής.
Η κάτοψη της μονής σχηματίζει τετράπλευρο. Οι πτέρυγες ανάγονται σε
διάφορες χρονικές περιόδους. Ο έντονος οχυρωματικός χαρακτήρας του οικοδομικού συγκροτήματος διασκεδάζεται από τους εξώστες και τα σαχνισιά
της ανατολικής όψης προς τη θάλασσα.
Αντίθετα, στη δυτική όψη (1804) και στα
δυτικά τμήματα της βόρειας και νότιας
όψης, που δεν έχουν εξώστες, η συμμετρική ομοιομορφία των παραθύρων
με τα αετώματά τους παραπέμπει στον
νεοκλασικισμό.
Η είσοδος της μονής είναι στη βόρεια πτέρυγα. Ο επισκέπτης εισέρχεται
σε μια ευρύχωρη αυλή, στο μέσο της
οποίας περίπου βλέπει το καθολικό,
αριστερά του το παρεκκλήσιο της Πορταΐτισσας, και ανατολικότερα το παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου, εμπρός
του δεξιά το παλαιό σκευοφυλάκιο και
τη βιβλιοθήκη, στη συνέχεια την τράπεζα και το κωδωνοστάσιο και στο
βάθος τον μεγάλο Πύργο. Τα κεντρικά
αυτά κτήρια περιβάλλονται από τετραώροφο τετράπλευρο οικοδόμημα, στο
οποίο υπάρχουν κατά ζώνες τα κελλιά
των μοναχών.
Το καθολικό είναι αφιερωμένο στην
Κοίμηση της Θεοτόκου. Θεμελιώθηκε στα τέλη του 10ου αι. και ολοκληρώθηκε το 1030 με τη φροντίδα ενός
από τους τέσσερις Ίβηρες ιδρυτές του
Γεωργίου Βαρασβάτζε, που χρημάτισε
πολλά χρόνια ηγούμενος της μονής και
ανακαινίσθηκε το 1513. Ακολουθεί τον
τύπο του καθολικού της Λαύρας. Έχει,
δηλαδή, διπλό νάρθηκα, εξωνάρθηκα
και εσωνάρθηκα (λιτή) και αργότερα
προστέθηκε και ένας τρίτος υαλόφρακτος νάρθηκας με τοιχογραφίες του
1795 από τον αγιογράφο Νικηφόρο εξ
Αγράφων που επιζωγραφίστηκαν το
1888 από τον Μιχαήλ Προδρομίτη. Εικονίζονται η Αποκάλυψη, ο Ακάθιστος
ύμνος, Αγιορείτες Άγιοι, καθώς και οι
κτήτορες, Βυζαντινοί αυτοκράτορες και
Γεωργιανοί ηγεμόνες.
Η είσοδος του πρώτου νάρθηκα πλαισιώνεται από μεγάλες εικόνες των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Στους τοίχους εικονίζονται μαρτύρια
Αγίων. Η πύλη που οδηγεί από τον εξωνάρθηκα στην λιτή είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο, ταρταρούγα
και έβενο και έχει διακοσμητικά σχέδια
Το παρεκκλήσιον του Τιμίου Σταυρού,
στην Ιερά Μονή Ιβήρων.
λεπτότατης τέχνης (16ος αι.). Στον δυτικό τοίχο της λιτής, σε τοξωτές κόγχες
βρίσκονται τα κενοτάφια των κτητόρων,
των οποίων τα λείψανα, σύμφωνα με
την παράδοση, αφαιρέθηκαν από τους
λατινόφρονες οπαδούς του πατριάρχη
Ιωάννη Βέκκου το 1274.
Στην νότια πλευρά της λιτής βρίσκεται
το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου,
με τοιχογραφίες του 1674, που έχουν
επιζωγραφιστεί αργότερα και περίτεχνο
τέμπλο (1846). Στη βόρεια πλευρά της
λιτής βρίσκεται το επίσης αγιογραφημένο παρεκκλήσιο των Αρχαγγέλων
(1812), όπου φυλάσσονται ευλαβώς, σε
πολύτιμες λειψανοθήκες, τεμάχια ιερών
Η είσοδος του πρώτου νάρθηκα πλαισιώνεται από μεγάλες εικόνες των
Αγίων Αποστόλων
Πέτρου και Παύλου. Στους τοίχους
εικονίζονται μαρτύρια Αγίων.
77
Άγιον Όρος - Ιερά Μονή Ιβήρων
λειψάνων 150 περίπου Αγίων, τμήμα
της ιεράς Χλαμύδας, του Σπόγγου και
του Καλάμου της Σταύρωσης, καθώς
και μύρο του Αγίου Δημητρίου.
Από το αρχικό κτητορικό καθολικό
σώζεται στο κέντρο του δαπέδου εξαιρετικής τέχνης μαρμαροθέτημα (10ος
– 11ος αι.) με γεωμετρικά σχήματα
και μεγαλογράμματη κυκλική επιγραφή «ΕΓΩ ΕΣΤΕΡΕΩΣΑ ΤΟΥΣ ΣΤΥΛΟΥΣ
ΑΥΤΗΣ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΟΥ ΣΑΛΕΥΘΗΣΕΤΑΙ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ Ο
ΙΒΗΡ ΚΑΙ ΚΤΗΤΩΡ». Από την ίδια εποχή φαίνεται να είναι η ορθομαρμάρωση
των τοιχών, καθώς και οι τέσσερις κίονες στις γωνίες των χορών. Αξιόλογα
είναι εδώ τα δίζωνα κιονόκρανα, σε
δεύτερη χρήση, με φύλλα ακάνθου και
κεφάλια κριών.
Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού
χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου
αι. αλλά έχουν επιζωγραφιστεί τον
19ο αι. κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να
μην διακρίνονται οι παλαιές γραμμές
και τα χρώματα. Πριν μερικά χρόνια
καθαρίστηκαν, όπως και το εξαιρετικής τέχνης μεταβυζαντινό ξυλόγλυπτο τέμπλο. Εντός του καθολικού φυλάσσεται ένα περίφημο καύχημα της
μονής, η επτάφωτη λυχνία σε σχήμα
λεμονιάς, ύψους περίπου 1,5 μ. με 30
επίχρυσα λεμόνια και 7 κηροπήγια.
Σύμφωνα με την επιγραφή της, που
φέρει ημερομηνία 30 Απριλίου 1818,
είναι δώρο των κατοίκων της Μόσχας
προς τον εκπρόσωπο της μονής
αρχιμανδρίτη Κύριλλο. Η επιγραφή είναι δίγλωσση στα ελληνικά σε ιαμβικούς στίχους και
στα ρώσσικα. Όταν η εικόνα της
Παναγίας της Πορταΐτισσας μεταφέρεται από το παρεκκλήσιο στο καθολικό (Χριστούγεννα, Πάσχα, Κοίμηση
της Θεοτόκου) η λυχνία τοποθετείται
μπροστά στην εικόνα.
Απέναντι από το καθολικό βρίσκεται
η τράπεζα, που ανακαινίσθηκε το 1848
από τον αρχιμανδρίτη Αθανάσιο Ακαρνάνα. Το ίδιο έτος ανακαινίσθηκε και το
νέο κωδωνοστάσιο πάνω από την είσοδό της.
Εντός των τειχών της μονής υπάρχουν άλλα 14 παρεκκλήσια, από τα
οποία αξιομνημόνευτα είναι δύο και τα
υπόλοιπα 12 έχουν μόνο φορητές εικόνες, δίχως τοιχογραφίες. Πρώτο είναι
αυτό της Παναγίας Πορταΐτισσας, δίπλα στην παλαιά είσοδο του μοναστηριού. Έλαβε το όνομα από την εικόνα
φύλακα, το παλλάδιο της μονής Ιβήρων.
Η προσωνυμία οφείλεται στο γεγονός,
ότι η εικόνα είχε τοποθετηθεί στο καθολικό αλλά με τρόπο θαυματουργικό
έφευγε και βρισκόταν δίπλα στην πόρτα
της μονής. Σε προσκυνητάρι μπροστά
από το τέμπλο φυλάσσεται η θαυματουργός εφέστια εικόνα. Είναι μαυρισμένη από την πολυκαιρία, φέρει επιχρυσωμένο πουκάμισο με πολύτιμους
λίθους και επιγραφή πάνω στο πουκάμισο στα γεωργιανά. Κατά την παράδοση ταξίδεψε από την
Πόλη πάνω στα
κύματα και βγήκε
από τη θάλασσα
σε κάποιο σημείο κοντά στο
μοναστήρι, στο σημείο που βρίσκεται
σήμερα το αγίασμα της Παναγίας Πορταΐτισσας.
Το παρεκκλήσι ανακαινίσθηκε εκ
βάθρων το 1680, από τον Γεωργιανό
ηγεμόνα Ασοτάν. Η τοιχογράφηση του
παρεκκλησίου έγινε το 1683 με δαπάνη
του οσποδάρου Ουγγροβλαχίας, Σερμπάν Καντακουζηνού. Στο νάρθηκα που
τοιχογραφήθηκε το 1774 εικονίζονται ο
ηγεμόνας Ασοτάν και ο γιος του Ιεσσαί,
καθώς και οι Έλληνες σοφοί, Σόλων,
Χίλων, Σοφοκλής, Θουκυδίδης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος και οι
βασιλείς Αλέξανδρος και Δαρείος και ο
φαραώ Θούλις. Ο καθένας κρατά ανοιχτό ειλητάριο με φράσεις σχετικές με
την εμφάνιση του Χριστού. Εικονίζεται,
επίσης, ο πειρατής Ραχάι, ο οποίος σε
μια επιδρομή χτύπησε με μαχαίρι την
εικόνα και όταν είδε ν’ αναβλύζει αίμα,
μετανόησε, εκάρη μοναχός και τιμάται
ως Άγιος με το όνομα Βάρβαρος.
Ανατολικά του προηγουμένου βρίσκεται το δεύτερο αξιόλογο παρεκκλήσι, του Τιμίου Προδρόμου. Ανακαινίσθηκε εκ βάθρων το 1710 από τον
προηγούμενο Αγάπιο εκ Βεροίας. Τοιχογραφήθηκε λίγα χρόνια αργότερα το
1714. Το τέμπλο του αποτελεί εξαιρετικό έργο ξυλογλυπτικής τέχνης (1711).
Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως προκάτοχος της μονής Ιβήρων σ’ αυτή τη
θέση ήταν η Μονή του Κλήμεντος. Η
ίδρυσή της ανάγεται στον 8ο αι. και ήταν
αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Πρόδρομο και εδώ είναι η θέση του πρώτου
καθολικού της. Το μονύδριο χτίστηκε
γύρω από τον
Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Ιβήρων, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
78
Νοέμβριος 2011
ναό (σημερινό παρεκκλήσιο του Τιμίου
Προδρόμου), ο οποίος κατά την παράδοση είναι ένας από τους αρχαιότερους
ναούς του Αγίου Όρους.
Τα εξαρτήματα της μονής περιλαμβάνουν την ιδιόρρυθμη σκήτη του Τιμίου
Προδρόμου, 11 καθίσματα, 3 κελλιά
προς την κατεύθυνση της μονής Φιλοθέου, 13 κελλιά στις πλαγιές του Ιβηρίτικου
λάκκου προς τις Καρυές και 10 μέσα στις
Καρυές. Ένα από αυτά, του Αγίου Δημητρίου, χρησιμεύει για αντιπροσωπείο,
ενώ σ’ ένα από τα πλησιέστερα κελλιά
του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που
λειτούργησε ως θεολογική σχολή για
Γεωργιανούς, ζούσαν ως τις αρχές του
περασμένου αιώνα περισσότεροι από 50
Γεωργιανοί μοναχοί.
Το σκευοφυλάκιο της μονής Ιβήρων
είναι ένα από τα σπουδαιότερα και πιο
αξιόλογα του Αγίου Όρους. Στεγάζεται μαζί με το εικονοφυλάκιο σε ειδικά
διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο στο
πρόσφατα ανακαινισμένο κεντρικό τμήμα της νότιας πτέρυγας. Φυλάσσονται
ανεκτίμητοι θησαυροί, χρυσοκέντητα
άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, σταυροί,
δισκοπότηρα, εγκόλπια, μίτρες, η πατριαρχική στολή του πατριάρχη Διονυσίου
Δ΄, ο μανδύας του πατριάρχη Γρηγορίου
artion magazine - τεύχος 3
Ε΄, μια θαυμάσια χρυσοκέντητη πύλη
(παραπέτασμα της πύλης του ιερού
βήματος) με παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έργο της κεντήτριας
Κοκκόνας Ωρολογά από τη Θεσσαλονίκη. Φυλάσσεται, επίσης, ο λεγόμενος
σάκκος του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, που κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για αρχιερατικό ένδυμα του 15ου αι.
και τμήμα της πανοπλίας του στρατηγού
Ιωάννη Τορνικίου. Φυλάσσεται επίσης
επίχρυσο δισκοπότηρο (1587 – 88) με
παραστάσεις του Δωδεκάορτου. Παραστάσεις του Δωδεκάορτου συναντάμε
επίσης στο επίχρυσο κάλυμμα ευαγγελί-
ου (1578 – 1605), δώρο του καθολικού
(πατριάρχη) Αμπχαζίας Ευθυμίου.
Στην πλούσια και καλά οργανωμένη
βιβλιοθήκη, που στεγάζεται σε ισόγειο
αυτοτελές κτίσμα δίπλα στην τράπεζα,
φυλάσσονται περίπου 2500 ελληνικά
χειρόγραφα και 15 λειτουργικά ειλητάρια. Περγαμηνοί είναι 123 κώδικες και
οι υπόλοιποι βομβύκινοι ή χαρτώοι. Περίπου 100 κώδικες είναι γεωργιανοί του
10ου και 11ου αιώνος. Εκτός, όμως, από
το τμήμα των χειρογράφων, η βιβλιοθήκη περιέχει και πάνω από 20.000 έντυπα,
όπου βρίσκει κανείς μερικά σπουδαία
αρχαιότυπα και παλαιότυπα βιβλία. Στο
Φυλάσσονται ανεκτίμητοι θησαυροί, χρυσοκέντητα άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη,
σταυροί, δισκοπότηρα, εγκόλπια, μίτρες, η
πατριαρχική στολή του πατριάρχη Διονυσίου Δ΄, ο μανδύας του πατριάρχη Γρηγορίου
Ε΄, μια θαυμάσια χρυσοκέντητη πύλη [...]
79
Το κελλί του «αγιάσματος», κτισμένο στην παραλία στα νοτιοανατολικά της Ιεράς Μονής Ιβήρων.
χώρο της βιβλιοθήκης φυλάσσονται,
ακόμη, πολύτιμα αυτοκρατορικά και πατριαρχικά έγγραφα και κυρίως τα χρυσόβουλλα των αυτοκρατόρων.
Ιστορία
Η ίδρυση της μονής ανάγεται στην περίοδο 980-985 και συνδέεται με δύο
μοναχούς από την Ιβηρία, τον Ιωάννη
Βαρασβάτζε και τον γιο του Ευθύμιο.
Ο Ιωάννης Ίβηρ, όπως είναι γνωστός
στις πηγές, ήταν τοπάρχης της Ιβηρικής
Μεσχίας, σύμβουλος του Βασιλιά της
Γεωργίας Δαβίδ, και είχε τον τίτλο του
Κουροπαλάτη. Απογοητευμένος από τα
εγκόσμια αποσύρεται για να μονάσει
στον Όλυμπο της Βιθυνίας. Αργότερα επί βασιλείας Νικηφόρου Β΄ Φωκά
(963-969), θέλοντας ν’ αποφύγει την
αυξανόμενη φήμη του στον Όλυμπο,
αφού παρέλαβε από την Κωνσταντινούπολη τον νεαρό γιο του Ευθύμιο,
που είχε παραδοθεί από τον ηγεμόνα
της Ιβηρίας Δαβίδ ως όμηρος, πήγε
στον Άθωνα μαζί με μερικούς ομοεθνείς
του και παρακάλεσε τον Όσιο Αθανάσιο
να του επιτρέψει να μείνει κοντά του.
Ο Αθανάσιος τους παραχώρησε έναν
80
έρημο τόπο στην περιοχή της Λαύρας,
σε απόσταση χιλίων βημάτων από την
μονή, για να χτίσει κελλιά και να μονάσει η αναχωρητική ομάδα των Ιβήρων.
Ο Όσιος Αθανάσιος διατηρούσε μεγάλη
εκτίμηση προς αυτούς και στην διαθήκη
του όριζε έναν από τους δύο επιτρόπους
της Λαύρας, τον Ιωάννη και μετά τον
θάνατο αυτού, τον Ευθύμιο. Ο άλλος
επίτροπος ήταν ο πατρίκιος Νικηφόρος
Ουρανός. Ήταν, άλλωστε, υποχρεωμένος στον Ιωάννη για τη βοήθεια που του
πρόσφερε με τη μεσολάβησή του στον
Ιωάννη Τσιμισκή, πετυχαίνοντας να διπλασιάσει την επιδότηση της Λαύρας
από 244 χρυσά νομίσματα σε 488. Είναι
επίσης πολύ πιθανόν, ο Ιωάννης ο Ίβηρας να μεσολάβησε υπέρ του Αθανασίου, όταν οι άλλοι Αθωνίτες πήγαν στην
Κωνσταντινούπολη κατηγορώντας τον
Αθανάσιο στον Τσιμισκή.
Στην ίδρυση, όμως, της μονής παρεμβάλλεται από τον Ιβηρικό Βίο Ευθυμίου
ένα άλλο πρόσωπο, ο στρατηγός Ιωάννης Τορνίκιος, γυναικάδελφος του Ιωάννη Ίβηρος. Σύμφωνα με αυτόν τον Βίο
κάποια στιγμή ήρθε στην ομάδα ο Τορνίκιος, ένδοξος ήδη στρατηγός που τους
αναζητούσε για πολύ καιρό.
Όταν ξέσπασε η ανταρσία του στρατηγού Βάρδα Σκληρού εναντίων των νεαρών αυτοκρατόρων Βασιλείου Β΄ και
Κωνσταντίνου Η΄, η μητέρα τους Θεοφανώ έστειλε τον Ιωάννη Ίβηρα στον
βασιλιά Δαβίδ της Ιβηρίας για να ζητήσει βοήθεια. Η καταστολή της ανταρσίας ανατέθηκε στον Τορνίκιο και εκείνος
υπακούοντας στην πρόσκληση του αυτοκράτορα έβγαλε το ράσο, φόρεσε την
πανοπλία και επικεφαλής 12.000 Ιβήρων και Αρμενίων συνέτριψε τον Βάρδα
Σκληρό κοντά στον Άλυ ποταμό (979).
Ο Τορνίκιος, μετά την επιτυχή έκβαση της αποστολής του, γυρνά πίσω στο
Όρος και με την συγκατάθεση του Βασιλείου Β΄ αρχίζει την οικοδόμηση του
σημερινού μοναστηριού. Ο Βασίλειος
Β΄ επέτρεψε στον Τορνίκιο να πάρει
μαζί του πλούσια λάφυρα και έλαβε
πρόνοια για τη νέα μονή των Ιβήρων
με χρυσόβουλλο του 980. Παραχώρησε
στους Ίβηρες την μονή του Κλήμεντος,
το μονύδριο του Ιωάννη Κολοβού στην
Ιερισσό, του Λεοντίου στη Θεσσαλονίκη,
του Χάλδου κατοπινό κελλί Μαγουλά,
του Κάσπακος κατοπινό κελλί Ονουφρίου και άλλα. Έτσι, χάρη στα λάφυρα
του Τορνικίου και τις γενναιόδωρες αυ-
Νοέμβριος 2011
Ιερά Μονή Ιβήρων - Άγιον Όρος
τοκρατορικές χορηγίες, το 985 η λαύρα
των Ιβήρων είχε ολοκληρωθεί και είχε
αποκτήσει με χρυσόβουλλο το προνόμιο
να κατέχει μεγάλο ιδιόκτητο πλοίο. Η
μονή έλαβε το όνομα των Ιβήρων από
την καταγωγή των ιδρυτών και των
πρώτων μοναχών που μόνασαν σ’ αυτό,
αλλά τουλάχιστον έως το 1015 διατήρησε επίσης το παλαιό της όνομα «του
Κλήμεντος».
Τον Ιωάννη διαδέχτηκε στην ηγουμενία ο γιος του Ευθύμιος και αυτόν ο ξάδερφος του Γεώργιος. Η μονή γνώρισε
την μεγαλύτερη ακμή της την περίοδο
1051 – 1072, επί ηγουμενίας Γεωργίου
Β΄ Μπατσμιντέλι και Γεωργίου Γ΄ Ολτισέλι, που μετέφρασαν την Αγία γραφή
και πολλά εκκλησιαστικά βιβλία στα γεωργιανά και ίδρυσαν σχολή, όπου φοίτησαν επιφανείς Γεωργιανοί. Κατά την
διάρκεια της διοικήσεως των προικισμένων αυτών προσώπων, η μονή έγινε
πνευματικό κέντρο του ιβηρικού έθνους
και πρόσφερε πολλά στην ανάπτυξη του
πολιτισμού στην μακρινή χώρα τους.
Το μοναστήρι υπέστη καταστροφές
την εποχή του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου
και του λατινόφρονα πατριάρχη Ιωάννη
Βέκκου. Οι μοναχοί αντιτάχθηκαν στην
ένωση με την εκκλησία της Ρώμης που
επιδίωκε ο αυτοκράτορας και πολλοί
θανατώθηκαν μαρτυρικά. Λεηλατήθηκε
και υπέστη σοβαρές ζημιές από Καταλανούς επιδρομείς στις αρχές του 14ου
αι. Στην ανοικοδόμησή της, μετά την
καταστροφή, συνέβαλε ο κράλης της
Σερβίας Στέφανος Δουσάν και κυρίως
ο ηγεμόνας της Γεωργίας Γοργοράνης
(1462) και οι διάδοχοί του.
Έως τα μέσα του 14ου αι. υπερτερούσε το ιβηρικό στοιχείο, αλλά βαθμιαία οι
Έλληνες μοναχοί υπερτέρησαν αριθμητικά των Γεωργιανών και ο πατριάρχης
Κάλλιστος Α΄ όρισε με σιγίλλιό του το
1357 ο εκάστοτε ηγούμενος να είναι Έλληνας, στο καθολικό οι ακολουθίες να
ψάλλονται στα ελληνικά και στο παρεκκλήσιο της Πορταΐτισσας στα ιβηρικά.
Η πολιτική του Καλλίστου πάντως εξέφραζε μια πραγματικότητα, ότι δηλαδή
η μονή είχε διακόψει την επαφή με την
Ιβηρία, που από πολύ καιρό βρισκόταν
υπό μογγολικό ζυγό, και η πλειονότητα
των μοναχών της ήταν πλέον Έλληνες.
Την ανοικοδόμηση του 14ου αι. ακολούθησε περίοδος ακμής μέχρι το τέλος του
16ου αι., οπότε εμφανίστηκαν σοβαρές
οικονομικές δυσκολίες. Χάρη στη γενναιόδωρη συνδρομή του ηγεμόνα της
Γεωργίας Αλεξάνδρου ΣΤ΄, κατόρθωσε
artion magazine - τεύχος 3
να ξεπεράσει τις δυσχέρειες, να επεκταθεί κτηριακά και να αυξήσει τον αριθμό
των μοναχών της.
Στα μέσα του 17ου αι., μετά από σχετική παράκληση του Τσάρου Αλεξίου
(1645 – 1677), ιβηρίτες μοναχοί πήγαν
στη Μόσχα φέρνοντας μαζί τους ως
δώρο ένα αντίγραφο της εικόνας της
Παναγίας της Πορταΐτισσας, χάρη στην
οποία θεραπεύθηκε θαυματουργικά η
κόρη του Τσάρου. Ο Αλέξιος από ευγνωμοσύνη παραχώρησε στη Μονή Ιβήρων
τη Μονή Αγίου Νικολάου, κοντά στο
Κρεμλίνο της Μόσχας. Η μονή Ιβήρων
μετέτρεψε το μετόχι του Αγίου Νικολάου
σε πραγματικό μοναστήρι και το ανέπτυξε σε κέντρο εθνικής και πνευματικής
ακτινοβολίας. Σ’ αυτό εγκαταστάθηκαν,
μεταξύ άλλων, και οι μεγάλοι ευεργέτες
του Γένους, αδελφοί Ζωσιμάδες. Σημαντική υπήρξε, επίσης, η βοήθεια την εποχή αυτή ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας,
όπως ο Σερμπάν Καντακουζηνός, καθώς
και πολλών πατριαρχών.
Εδώ έμεινε για λίγο χρόνο και
ο εθνομάρτυρας πατριάρχης
Γρηγόριος Ε΄. Κατά την επανάσταση του 1821, η Μονή
των Ιβήρων βρέθηκε πάλι σε
δύσκολη θέση οικονομικά,
κυρίως λόγω των μεγάλων
προσφορών της στον αγώνα. Το 1845 και το 1865 ένα
μεγάλο μέρος του μοναστηριού καταστράφηκε από
δύο φοβερές πυρκαγιές.
Βρίσκεται στη τρίτη θέση
κατά τη σειρά ιεραρχίας. Η
μονή για πολλούς αιώνες
ήταν ιδιόρρυθμη. Επανέκαμψε στο κοινοβιακό σύστημα το 1990 με σιγίλλιο
του πατριάρχη Δημητρίου
Α΄, όταν επανδρώθηκε από μια συνοδεία
Σταυρονικητιανών μοναχών
υπό τον αρχιμανδρίτη Βασίλειο. a
ΠΗΓΕΣ
ΣΩΤΗΡΗ ΚΑΔΑ, ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ,
Τα μοναστήρια και οι θησαυροί
τους
ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ, ΤΟ ΑΓΙΟΝ
ΟΡΟΣ ΑΘΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗ ΖΩΗ
ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΠΑΠΑΧΡΥΣΑΝΘΟΥ, Ο
ΑΘΩΝΙΚΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ
81
Άγιον Όρος
Η Ιστορία της
Αγίας Ζώνης
γράφει ο
Κωνσταντίνος
Σύγγελης
Αποτελεί το μοναδικό ιερό κειμήλιο που σχετίζεται με τον επίγειο βίο της Θεοτόκου και διασώζεται μέχρι σήμερα στην Ιερά Μονή του Βατοπαιδίου στο ΄Άγιον ΄Όρος, στο Περιβόλι της Παναγίας.
Η ίδια η Θεοτόκος την ύφανε από τρίχες καμήλας.
Ο
ι πληροφορίες για τον επίγειο βίο
της Θεοτόκου είναι λιγοστές και
προέρχονται από την Καινή Διαθήκη και από την παράδοση που διασώθηκε
από τους αποστολικούς ακόμη χρόνους.
Η Θεοτόκος μέχρι την Κοίμησή της παρέμεινε στα Ιεροσόλυμα και ήταν μέλος της
πρώτης Εκκλησίας. Την φροντίδα της είχε
αναλάβει ο αγαπημένος μαθητής του Κυρίου, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Οι τελευταίες
στιγμές της επίγειας ζωής Της, είναι θαυμαστές και συγκινητικές. Κοντά της βρέθηκαν οι Απόστολοι οι οποίοι έφτασαν από τα
πέρατα της οικουμένης στα Ιεροσόλυμα με
82
τρόπο θαυμαστό, «επί νεφελών». Και τότε
ο ίδιος ο Κύριος εμφανίστηκε θριαμβευτικά
«επί νεφελών», με την συνοδεία πλήθους
αγγέλων. Η Θεοτόκος προσευχήθηκε στον
Υιό της, παρηγόρησε τους Αποστόλους και
υποσχέθηκε ότι θα είναι πάντα κοντά στην
Εκκλησία για να μεσιτεύει στον Υιό Της και
παρέδωσε την πανάμωμη ψυχή Της στον
Κύριο.
Οι Απόστολοι εναπόθεσαν την Αγία Σορό
της Θεοτόκου σε «καινόν μνημείον» στη
Γεσθημανή. Εκεί η Αγία Ελένη αργότερα
έκτισε το ναό της Κοιμήσεως. Τρείς μέρες
μετά την κοίμηση κατέβηκε ο Κύριος με την
συνοδεία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και πλήθους αγγέλων. Ο Αρχάγγελος
Μιχαήλ με εντολή του Κυρίου παρέλαβε
την Αγία Σορό της Θεοτόκου και όλοι μαζί
ανήλθαν στους ουρανούς. Η θαυμαστή Μετάσταση της Θεομήτορος είχε συντελεστεί.
Το Ιερό Σώμα της ενώθηκε πάλι με την
αγνή ψυχή της.
Ο Απόστολος Θωμάς ήταν ο μόνος από
τους Αποστόλους που είδε την θαυμαστή
Μετάσταση της Θεοτόκου. Δεν είχε μπορέσει να παρευρεθεί στην κηδεία της ευρισκόμενος στις Ινδίες. Εκεί μετά από τρείς
ημέρες, και ενώ τελούσε Θεία Λειτουργία,
Νοέμβριος 2011
Η Ιστορία της Αγίας Ζώνης
βρέθηκε στην Γεσθημανή με θαυμαστό
τρόπο και είδε όλα όσα συνέβησαν. Τότε
παρακάλεσε την Παναγία να του δώσει για
ευλογία τη Ζώνη της. Και Εκείνη, καθώς
ανέβαινε στους ουρανούς, του έριξε το Ιερό
κειμήλιο «προς δόξαν ακήρατον, ανερχομένη Αγνή, χειρί σου δεδώρησαι τω αποστόλω Θωμά την πάνσεπτον Ζώνην σου»,
ψάλλουμε στο απολυτίκιο της εορτής της
Καταθέσεως της Τιμίας Ζώνης.
Ο Απόστολος Θωμάς στη συνέχεια πληροφόρησε και τους υπόλοιπους Αποστόλους για τα θαυμαστά αυτά γεγονότα και
τους έδειξε την Αγία Ζώνη της Παναγίας.
Εκείνοι δοξολόγησαν τον Θεό και του ζήτησαν να τους ευλογήσει, καθώς ήταν ο
μόνος που αξιώθηκε να δει την ένδοξη Μετάσταση της Θεοτόκου.
Τη διαφύλαξη της Αγίας Ζώνης ανέλαβαν δύο φτωχές και ευσεβείς γυναίκες
στα Ιεροσόλυμα, οι οποίες φρόντιζαν τη
Θεοτόκο. Παρέλαβαν με ευλάβεια το ιερό
κειμήλιο και από τότε το έργο της διαφύλαξης του συνέχιζε από γενιά σε γενιά μία
ευλαβής παρθένος καταγόμενη από την οικογένεια αυτή.
Η ανακομιδή της Τιμίας Ζώνης και η μεταφορά της στην Κωνσταντινούπολη, έγινε
από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο (395-408).
Η υποδοχή του ιερού λειψάνου στη Βασιλεύουσα ήταν λαμπρότατη. Ο αυτοκράτορας κατέθεσε την Τίμια Ζώνη της Θεοτόκου
σε λειψανοθήκη που ονόμασε «αγίαν σορόν». Η κατάθεση έγινε στις 31 Αυγούστου,
τελευταία μέρα του εκκλησιαστικού έτους.
Στην πόλη του Αγίου Κωνσταντίνου, της
οποίας Υπέρμαχος Στρατηγός και Προστάτις ήταν η Θεοτόκος, θα διαφυλασσόταν
πλέον η Αγία Ζώνη της Θεομήτορος.
Η κόρη του Αρκάδιου, η αυτοκράτειρα
Πουλχερία, ανήγειρε λαμπρό ναό προς τιμή
της Παναγίας, τον περίφημο ναό της Θεοτόκου των Χαλκοπρατείων (Χαλκοπράτεια
ονομαζόταν η συνοικία όπου κτίστηκε ο
ναός· το όνομά της η συνοικία το έλαβε
από το γεγονός ότι εκεί πριν κατασκευαζόταν και πωλούνταν χάλκινα αντικείμενα).
Στο ναό αυτό η αυτοκράτειρα κατέθεσε την
Αγία Ζώνη της Παναγίας. Η ίδια μάλιστα η
Πουλχερία κέντησε με χρυσή κλωστή την
Τίμια Ζώνη διακοσμώντας την. Η χρυσή
αυτή κλωστή είναι ευδιάκριτη και σήμερα
στο τμήμα που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή
Βατοπαιδίου.
Ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Β’ και η σύζυγός του Σοφία ανακαίνισαν τον ιερό ναό
των Χαλκοπρατείων και ανήγειραν εκεί
και το παρεκκλήσιο της Αγίας Σορού· εκεί
μέσα σε λειψανοθήκη και πάνω στην Αγία
Τράπεζα, φυλασσόταν η Τίμια Ζώνη της
Θεοτόκου.
Πλήθος πιστών συνέρρεαν για να την
προσκυνήσουν με ευλάβεια ζητώντας από
artion magazine - τεύχος 3
την Παναγία να μεσιτεύσει με τις πρεσβείες
της στον Κύριο. Πλήθος θαυμάτων επιτέλεσε η Τιμία Ζώνη. Άνθρωποι δυστυχισμένοι και πονεμένοι βρήκαν λύτρωση με την
θαυματουργή δύναμη του αγίου λειψάνου.
Για το λόγο αυτό υμνήθηκε από φημισμένους ανθρώπους της εποχής· με τη χάρη
της Παναγίας καθαγιάζει τους πιστούς που
προσέρχονται ευλαβικά για να το προσκυνήσουν· τους ανυψώνει από τη φθορά,
τους απαλλάσει από ασθένειες και θλίψεις.
Στη συνέχεια η Αγία Ζώνη τεμαχίστηκε
και τεμάχιά της μεταφέρθηκαν σε διάφορους ναούς της Κωνσταντινούπολης. Μετά
την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 κάποια τεμάχια αρπάχτηκαν από τους βάρβαρους και απολίτιστους
κατακτητές και μεταφέρθηκαν στη Δύση.
Ένα μέρος όμως διασώθηκε και παρέμεινε
στην Κωνσταντινούπολη και μετά την απελευθέρωση της Πόλης από τον Μιχαήλ Η’
Παλαιολόγο.
Φυλασσόταν στον ιερό ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών. Η τελευταία αναφορά
για το άγιο λείψανο είναι ενός ανώνυμου
Ρώσου προσκυνητή στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του 1424 και 1453.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453, είναι
άγνωστο τι απέγινε το υπόλοιπο μέρος της
Αγίας Ζώνης στη συνέχεια. Έτσι το μοναδικό σωζόμενο τμήμα είναι αυτό που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου· με εξαιρετικά περιπετειώδη τρόπο έφτασε εκεί.
Ο Άγιος Κωνσταντίνος είχε κατασκευάσει έναν χρυσό σταυρό για να τον προστατεύει στις εκστρατείες. Στη μέση του
σταυρού είχε τοποθετηθεί τεμάχιο Τιμίου
Ξύλου· ο σταυρός έφερε επίσης θήκες με
άγια λείψανα Μαρτύρων, και ένα τεμάχιο
της Τιμίας Ζώνης. Όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες έπαιρναν αυτόν τον σταυρό στις
εκστρατείες. Το ίδιο έπραξε και ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1185-1195)
σε μία εκστρατεία εναντίον του ηγεμόνα
των Βουλγάρων Ασάν. Νικήθηκε όμως και
μέσα στον πανικό ένας ιερέας τον πέταξε
στο ποτάμι για να μην τον βεβηλώσουν οι
εχθροί. Μετά από μερικές μέρες όμως οι
Βούλγαροι τον βρήκαν· έτσι πέρασε στα
χέρια του Ασάν.
Οι Βούλγαροι ηγεμόνες μιμούμενοι τους
Βυζαντινούς αυτοκράτορες έπαιρναν μαζί
τους στις εκστρατείες το σταυρό. Σε μία
μάχη όμως εναντίον των Σέρβων ο βουλγαρικός στρατός νικήθηκε από τον Σέρβο
ηγεμόνα Λάζαρο (1371-1389). Ο Λάζαρος
αργότερα δώρισε το σταυρό του Αγίου
Κωνσταντίνου στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου μαζί με το τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης. Οι
Άγιοι Πατέρες της Ιεράς Μονής διασώζουν
και μία παράδοση σύμφωνα με την οποία
η Τιμία Ζώνη της Θεοτόκου αφιερώθηκε
στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου από τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ’ Κατακουζηνό (13411354), ο οποίος στη συνέχεια παραιτήθηκε
από το αξίωμα, εκάρη μοναχός με το όνομα
Ιωάσαφ και μόνασε στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου.
Τα θαύματα που πραγματοποίησε και
πραγματοποιεί η Τιμία Ζώνη είναι πολλά.
Βοηθά ειδικά τις στείρες γυναίκες να αποκτήσουν παιδί. Αν ζητήσουν με ευλάβεια τη
βοήθεια της Παναγίας, τους δίδεται τεμάχιο
κορδέλας που έχει ευλογηθεί στην λειψανοθήκη της Αγίας Ζώνης· αν έχουν πίστη,
καθίστανται έγκυες.
Tην Κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου, την εορτάζουμε κάθε χρόνο στις
31 Αυγούστου. a
1
agiazoni.gr
83
Παναγία του Πάθους
(τέλη 16ου - αρχές 17ου αιώνα)
84
Στην εικόνα παριστάνεται η Παναγία μέχρι τη μέση που κρατεί τον Χριστό με το
αριστερό της χέρι. Ο Χριστός γέρνει προς το μέρος της και στηρίζεται με τα δύο του
χέρια στο δεξί χέρι της μητέρας του, ενώ παράλληλα στρέφει το κεφάλι και κοιτάζει
προς τα πίσω και ψηλά, τον άγγελο που εικονίζεται ημίσωμος και φέρει τον σταυρό
του πάθους του. Άλλος ένας άγγελος με τη λόγχη και το ποτήριο παριστάνεται
επίσης ημίσωμος από την άλλη πλευρά.
Νοέμβριος 2011
απέριττοι
στοχασμοί
Το Περιβάλλον και το
Χάσμα με την Ατομικότητα
Η
ανθρώπινη φύση αφιερώνει το
μείζον μέρος της Υπόστασης της
στην προσδοκία να καταλάβει και
να συνδεθεί με το περιβάλλον της.
Το περιβάλλον, ως ένα σύνολο συντελεστών που καθιερώνουν την ατομικότητα μέσα σ’ αυτό, δεν είναι ολοκληρωμένο
στο βαθμό που θα προσέφερε στο άτομο
την απόδοση των δυνατοτήτων του.
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος αρχίζει
να συμμετέχει στο περιβάλλον του, δηλαδή να παίρνει θέσεις σύμφωνα με την
προσωπική του συναίσθηση, τότε αρχίζει
να διαμορφώνεται το περιβαλλοντικό
του ψηφιδωτό.
Ο εσωτερικός κόσμος κάθε ανθρώπου
περιέχει την ανάγκη της περιβαλλοντικής
ασφάλειας που ξεκινά από τις πρώτες
στιγμές της ζωής του.
Η έμφαση της ανάγκης για προστασία,
που εγείρει και το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, είναι γιατί εισπράττει την περιβαλλοντική διαφορετικότητα από την
ευπαθή φύση του.
Το μέλημα του ανθρώπινου περιβάλλοντος, ως εκ τούτου, είναι να διευκολύνει το νέο μέλος να αποκτήσει δυνατότητες, ώστε να μην είναι ανεπιθύμητο από
τον κόσμο του· αυτό χαρακτηρίζεται ως
προσαρμογή.
Τότε, σημαίνει ότι η απόσταση που
υπάρχει μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος, που καθιστά αγεφύρωτο
το διάστημα, δεν διευκολύνει καμιά συνταγή και θεωρία να επιτευχθεί η δέουσα
συνύπαρξη.
artion magazine - τεύχος 3
Πώς όμως προσδιορίζεται ένα περιβάλλον άρτιο;
1. Από την ξεκάθαρη θέληση των ιθυνόντων για την εγκαθίδρυση της
ανεξαρτησίας της ατομικότητας. Δηλαδή, όλοι οι συντελεστές να είναι
στρατευμένοι να μεταγγίσουν στο
άτομο πνευματική και συναισθηματική αυτοδυναμία.
2. Από την ακατάπαυστη παροχή προοπτικών. Δηλαδή, να παράσχεται
πλειάδα κινήτρων, για να γνωρίζει
ιδέες και στοιχεία ψυχοπνευματικής
ανάτασης του.
3. Από ΑΡΧΕΣ που διέπουν τις σχέσεις
αλλήλων με γνώμονα τη σύμπνοια
4. Τη σημαντικότητα της αποδοχής του
σοφότερου. Δηλαδή, ένα περιβάλλον που βρίσκεται σε εγρήγορση
για την αναζήτηση και κυριαρχία του
προοπτικότερου.
Τι είναι αυτό, όμως, που καθιστά το περιβάλλον μαρτυρικό για την ατομικότητα;
1. Η ανύπαρκτη διάθεση διαλόγου, με
αποτέλεσμα να διαιωνίζονται δεσποτικές νοοτροπίες.
2. Η προτροπή για εγωκεντρική έκφραση του ατόμου και όχι η κοινωνική
έκφραση.
3. Η απογοήτευση του ανθρώπου από
τη μερίδα του περιβάλλοντος με
αποκαρδιωτικές διαθέσεις.
Μέσα από αυτές τις ακραίες εκδοχές, μεταξύ του καταλληλότερου και του καταστροφικού περιβάλλοντος, υπάρχει ένα
γράφει ο
Πέτρος Αποστόλου,
Συντονιστής Ενδοσκόπησης
τεράστιο χάσμα που καλείται η ατομικότητα να το γεφυρώσει.
Ο καθένας συντελεί με την ατομική του
ισχύ.
Έλάχιστοι επιδιώκουν να συνειδητοποιήσουν το ατομικό τους σθένος, για
να αντεπεξέλθουν στην πικρία της περιβαλλοντικής ανεπάρκειας. Λίγοι πάλι
προσπαθούν να βρουν τη δύναμη να είναι
ανεπηρέαστοι. Η πλειονότητα απλά ελπίζει με μοιρολατρική απάθεια. Και κάποιοι
πάλι βρίσκουν ευκαιρία να καταστρώνουν σχέδια υπεροχής.
Θα ήταν πολύ προσβλητικό να θεωρούσαμε την ατομικότητα υπεύθυνη για
το περιβάλλον της και πολύ ανεύθυνο
και εντελώς απαλλακτικό από το άτομο
να θεωρούσαμε το περιβάλλον το μόνο
καθοριστικό για τον άνθρωπο.
Εκεί που πρέπει, λοιπόν, να εστιάσουμε
το έργο μας, είναι να περισώσουμε την
ατομικότητα και το περιβάλλον χωριστά,
και όταν λέμε να περισώσουμε, εννοούμε
να αποτανθούμε κατ’ αρχάς στο άμεσο
χώρο της.
Άμεσο χώρο θα χαρακτηρίσουμε ό,τι
άπτεται με την ηθοπλαστική κινητοποίηση μιας προσωπικότητας και θα αναζητήσουμε τα προαναφερόμενα.
Είναι ευτύχημα να συναισθανθεί η ατομικότητα, όσο γίνεται πιο συθέμελα, τι
σημαίνει συνάνθρωπος και ας ελπίσουμε
ότι η ανθρώπινη κοινωνία θα τολμήσει να
εμπιστευθεί την ισχύ της θέλησης κάθε
ανθρώπου να βρει την ελπίδα να κάμψει
κάθε απάνθρωπη λογική. a
85
αγιορείτικα
νέα
Η Μονή Βατοπαιδίου
στο πλευρό των
δοκιμαζομένων Ελλήνων
Έ
να ευρύ φάσμα φιλανθρωπικών δράσεων με την υποστήριξη σημαντικών προσωπικοτήτων και φορέων θα αναπτύξει σύντομα
η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, ενεργοποιώντας το ίδρυμα με την επωνυμία «Άγιος
Γρηγόριος ο Παλαμάς».
Το εν λόγω ίδρυμα παρέμενε ανενεργό από το 2007, έτος ίδρυσής του,
λόγω των εμποδίων που είχε προκαλέσει το «σκάνδαλο» Βατοπαιδίου. Ο
θόρυβος, που είχε ξεσπάσει, είχε ως
αποτέλεσμα να μην εγκριθεί η σύσταση του ιδρύματος από τη Βουλή, με
συνέπεια να στερηθούν για τέσσερα
ολόκληρα χρόνια σημαντική βοήθεια
ευπαθείς ομάδες της ελληνικής κοινωνίας. Τα προβλήματα πια ξεπεράστηκαν
και το ίδρυμα με έδρα στο εξωτερικό
Η Αγία Ζώνη στην Ρωσία
Μ
ε ιδιαίτερη λαμπρότητα υποδέχθηκαν στις 20 Οκτωβρίου την
Αγία Ζώνη στο αεροδρόμιο της
Αγίας Πετρούπολης, ο Πρωθυπουργός
της Ρωσίας κ. Βλαντιμίρ Πούτιν, παρουσία Υπουργών και Μελών της Κυβέρνησης.
Της υποδοχής προΐστατο ο Μητροπολίτης Λάντογκα και Αγίας Πετρούπολης
κ. Βλαδίμηρος, συνοδευόμενος από
πλειάδα επισκόπων, πλήθος ιερέων και
πιστού λαού.
Ο πρωθυπουργός της Ρωσίας κ.
Πούτιν προσκύνησε με ευλάβεια την
Αγία Ζώνη, χαιρέτησε εγκάρδια τον
Ηγούμενο της Μονής Βατοπαιδίου γέροντα Εφραίμ, τον οποίο ευχαρίστησε
για τη θυσία και τον κόπο που ανέλαβε προκειμένου να ανταποκριθεί στην
πρόσκληση του Αγιωτάτου Πατριάρχου
Μόσχας κ. Κύριλλου και στην επιθυμία
του ρωσικού λαού να επισκεφθεί η Αγία
Ζώνη τη ρωσική γη.
Ο μητροπολίτης Βλαδίμηρος από την
πλευρά του, ευχαρίστησε και αυτός τον
γέροντα Εφραίμ για την πρόθυμη ανταπόκριση της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου,
για την μεταφορά της Αγίας Ζώνης στη
Ρωσία μετά από πρόσκληση του Αγιω-
86
θα αναπτύξει, σύμφωνα με πληροφορίες της Romfea.gr, ένα πολύ μεγάλο
φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο, δίνοντας μεγάλη έμφαση στη δημιουργία
Κέντρου Αποκατάστασης Αναπήρων
και τη σίτιση άπορων οικογενειών.
Ήδη το ίδρυμα «Άγιος Γρηγόριος ο
Παλαμάς» έχει την υποστήριξη πολλών προσωπικοτήτων, ιδίως από το
χώρο της Ναυτιλίας στην Ελλάδα και
το εξωτερικό, ενώ σύντομα θα ανακοινώσει τις πρώτες μεγάλες φιλανθρωπικές δράσεις που θα διατεθούν
για τη στήριξη των δοκιμαζόμενων
συνανθρώπων μας. a
1 romfea.gr
γράφει ο
Αιμίλιος Πολυγένης
τάτου Πατριάρχου Μόσχας και πασών
των Ρωσιών κ.κ. Κυρίλλου, με την
προτροπή του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου και την έγκριση
της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους.
Η Αγία Ζώνη, μετά την Αγία Πετρούπολη, θα συνεχίζει να ευλογεί τη ρωσική γη σύμφωνα με το πρόγραμμα, σχηματίζοντας
σχήμα σταυρού στους
τέσσερις ορίζοντες της και επισκεπτόμενη τις
πόλεις, Αικατέρινμπουργκ,
Νόριλσκ,
Βλαδιβοστόκ,
Ντιβέγιεβο,
Σαράνσκ, Σαμάρα, Ροστόβ
Να Ντονού, Καλίνιγκραντ και
τέλος στις 19
Νοεμβρίου τη
Μόσχα. a
1 romfea.gr
Νοέμβριος 2011
Τα Τίμια Δώρα στη Ρωσία!
Μ
εταξύ των ποικίλων θησαυρών
και πολυτίμων κειμηλίων πού
με πολλή ευλάβεια φυλάσσονται στην Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου στο΄Αγιον Όρος, χωρίς αμφιβολία
την πρώτη θέση καταλαμβάνουν τα
Τίμια Δώρα πού προσέφεραν οι τρεις
εξ Ανατολών Μάγοι στον ως Βρέφος
ένανθρωπήσαντα Κύριο. Τα Δώρα αυτά
ως γνωστόν είναι χρυσός, λίβανος και
σμύρνα. Ο χρυσός βρίσκεται υπό την
μορφή εικοσιοκτώ επιμελώς σκαλισμένων επιπέδων πλακιδίων, ποικίλων
σχημάτων και διαστάσεων περίπου 5
εκ. χ 7 εκ. Κάθε πλακίδιο έχει διαφορετικό σχέδιο πολύπλοκης καλλιτεχνικής μικροεπεξεργασίας. Ο λίβανος και
ή σμύρνα διατηρούνται ως μείγμα υπό
την μορφή εξήντα δύο περίπου σφαιρικών χανδρών, μεγέθους μικρής ελιάς.
Μετά την Άλωση η ευλαβέστατη
Μάρω, χριστιανή σύζυγος του σουλτά-
νου Μουράτ Β’ (1421-1451) και μητριά
του Μωάμεθ Β’ του Πορθητού, τα μετέφερε αυτοπροσώπως στην Ιερά Μονή
Αγίου Παύλου στο ΄Αγιον Όρος.
Τα Τίμια Δώρα θα τα συνοδέψει ο
ηγούμενος της Ιεράς Μονής του Αγίου
Παύλου Αρχιμανδρίτης Παρθένιος. a
1 agioritikovima.gr
Επίσκεψη 24 πρεσβευτών στο
Άγιον Όρος
Τ
ο Άγιο Όρος επισκέφτηκαν 24 διαπιστευμένοι πρεσβευτές στην Ελλάδα, συνοδευόμενοι από δεκαμελή αντιπροσωπεία του πανελληνίου συλλόγου «Οι
φίλοι του Αγίου Όρους».
Η επίσκεψη έγινε σε συνεργασία με την αρμόδια διεύθυνση του υπουργείου Εξωτερικών.
Οι επίσημοι έτυχαν της πατροπαράδοτης υποδοχής και φιλοξενίας από
την Ιερά Επιστασία του Αγίου Όρους και τις ιερές μονές Βατοπαιδίου,
Καρακάλου, Παντοκράτορος και της σκήτης Αγίου Ανδρέου. Τους δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τη ζωή της χιλιόχρονης
Πολιτείας, η διοίκηση της οποίας είναι η αρχαιότερη Δημοκρατία
στον κόσμο. Φεύγοντας από την Αθωνική Πολιτεία, επισκέφτηκαν
το Ιερό Κοινόβιο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (Μετόχι της Ι.
Μονής Σίμωνος Πέτρας) στην Ορμύλια Χαλκιδικής και το ίδρυμα «Κέντρο Παναγία η Φιλανθρωπινή», μία κυψέλη κοινωνικής
συμπαράστασης, ιατρικής πρόληψης και έρευνας, όπου ενημερώθηκαν για τις ιατρικές υπηρεσίες που προσφέρει δωρεάν
στους κατοίκους της περιοχή και όχι μόνο.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα, δύο πρέσβειρες και οι περισσότεροι σύζυγοι των πρεσβευτών επισκέφτηκαν το μοναστήρι
του Αγίου Προδρόμου στο Ακριτοχώρι Σερρών και τη γύρω
περιοχή της λίμνης Κερκίνης και του όρους Μπέλες. a
1 Ημερησία on line
artion magazine - τεύχος 3
87
ιστορία
Περικλής
γράφει η Αμαλία Κ. Ηλιάδη,
φιλόλογος - ιστορικός *
Ο μεγαλύτερος πολιτικός της αρχαίας Αθήνας. ΄Ήταν γιος του Ξανθίππου, του νικητή των Περσών
στη Μυκάλη (479 π.Χ.). ΄Ήταν πολύ
ευφυής και εκπαιδεύτηκε από άριστους δασκάλους. Η ιδιωτική του
ζωή ήταν απλή, μέτρια και λιτή. Διακρινόταν για τη μετριοφροσύνη του,
καθώς και για την έλλειψη μνησικακίας προς τους υβριστές του.
Α
πέφευγε τις θορυβώδεις διασκεδάσεις,
γι’ αυτό και δεν σύχναζε σε συμπόσια
και γιορτές. Ποτέ δεν έβγαινε έξω από το
σπίτι του, παρά μόνο όταν πήγαινε στην Εκκλησία του Δήμου ή στην αγορά. Στο σπίτι του δεχόταν φίλους, σοφούς και καλλιτέχνες, όπως
τον περίφημο αγαλματοποιό Φειδία, τους ποιητές Ευριπίδη και Σοφοκλή, τους φιλοσόφους
Πρωταγόρα, Αναξαγόρα, Σωκράτη κ.ά.
Η διαγωγή αυτή έδωσε στον Περικλή μεγάλη
δύναμη. Αποκλειστικά και μόνο με την ευφυΐα και
τις αρετές του έγινε άρχοντας της Αθήνας. Στην
αρχή, τον επισκίαζε ο Κίμωνας με τα μεγάλα και
λαμπρά έργα του. Αλλά μετά την εξορία του μεγάλου αυτού άνδρα, και ακόμα περισσότερο μετά το
θάνατό του, έμεινε ο πρώτος στην πόλη, και την
υπεροχή αυτή την κράτησε για 20 χρόνια (449429 π.Χ.), κατά τα οποία στερέωσε την εξουσία
της Αθήνας και την έκανε ένδοξη και ισχυρή.
Όταν ο Περικλής ανέλαβε την εξουσία, οι Αθηναίοι είχαν την ηγεμονία των Ελλήνων, τους
οποίους ουσιαστικά κρατούσαν σε υποταγή με 15.000 περίπου ενόπλους. Ο Περικλής, για να κρατά τους Έλληνες σε
υποταγή, έκανε συνεχή επίδειξη δυνάμεων με το στόλο της πατρίδας του,
και αν κάποιος από αυτούς έδειχνε
τάση για απείθεια, τον τιμωρούσε με
σκληρότητα. Έτσι, όταν το 440 π.Χ.
οι σύμμαχοι των Αθηναίων επαναστάτησαν, ο Περικλής ξεκίνησε με το
88
Νοέμβριος 2011
Περικλής - Ιστορία
στόλο αυτοπροσώπως εναντίον των
επαναστατών και τους κατανίκησε.
Μετά τους υποχρέωσε να κατεδαφίσουν τα οχυρώματά τους, να παραδώσουν το στόλο τους, να δώσουν
ομήρους και να πληρώσουν πολεμική αποζημίωση. Θέλησε, επίσης, να
ενισχύσει ακόμη περισσότερο τη δύναμη της Αθήνας με την εγκαθίδρυση
πολυάριθμων αποικιών, οι οποίες
έγιναν για την Αθήνα εμπορικές θέσεις, λιμάνια, όπου προσορμίζονταν
τα πλοία της και κυρίως φρουρές για
τη φύλαξη των τόπων στους οποίους
γίνονταν οι εγκαταστάσεις. Για τις
έκτακτες και απροσδόκητες ανάγκες,
είχε φυλαγμένα 10.000 περίπου τάλαντα στο θησαυροφυλάκιο της πόλης και είχε πάντοτε 300 ετοιμοπόλεμα πλοία. Με τα μέσα αυτά εμπόδιζε
κάθε επανάσταση των συμμάχων και
ανάγκαζε τους Πέρσες να μην επιχειρούν τίποτε κατά της ανεξαρτησίας
των ελληνικών πόλεων.
Τεράστια ποσά από τα συμμαχικά
χρήματα δαπάνησε και για τον καλλωπισμό της Αθήνας. Την ανώτατη
διεύθυνση για την κατασκευή των
λαμπρών καλλιτεχνημάτων την ανέθεσε στον άριστο καλλιτέχνη Φειδία
(438-431 π.Χ.). Τότε χτίστηκε ο Παρθενώνας πάνω σε σχέδια του Ικτίνου
και του Καλλικράτη και ο Μνησικλής
εργάστηκε πέντε χρόνια για την ανέγερση των Προπυλαίων της Μητρόπολης. Από τα πιο πολυδάπανα και
πιο εντυπωσιακά αγάλματα ήταν το
χρυσελεφάντινο της Αθηνάς στον
Παρθενώνα, έργο του Φειδία, και το
πανύψηλο χάλκινο άγαλμα της προμάχου Αθηνάς, μέσα στα Προπύλαια
και στον Παρθενώνα. Η αιχμή του
δόρατος και το λοφίο του κράνους
του αγάλματος αυτού ήταν ορατά
από το Σούνιο. Στα διάφορα οικοδομήματα, ανάγλυφα και αγάλματα της
Ακρόπολης, φαίνεται η μεγάλη υπεροχή της καλλιτεχνικής ακμής στην
Αθήνα κατά την εποχή του Περικλή.
Στον Περικλή, επίσης, οφείλεται η
ανακατασκευή του λιμανιού στον
Πειραιά, ο οποίος αναπτύχθηκε
σε σοβαρότατο εμπορικό κέντρο,
καθώς και η συμπλήρωση των
οχυρωματικών έργων του Θεμιστοκλή και του Κίμωνα με τα
μακρά τείχη, τα οποία ένωσαν
artion magazine - τεύχος 3
Η Αθήνα έγινε το
εμπορικό, πνευματικό, καλλιτεχνικό
κέντρο του ελληνισμού, που είχε παγκόσμια ακτινοβολία. Δικαιολογημένα
η εποχή του Περικλή αποκαλείται
«Χρυσός αιώνας».
την Αθήνα με τον Πειραιά. Γενικά, η
Αθήνα κατά την εποχή του Περικλή
έγινε το εμπορικό, πνευματικό, καλλιτεχνικό κέντρο του ελληνισμού,
που είχε παγκόσμια ακτινοβολία. Δικαιολογημένα η εποχή του Περικλή
αποκαλείται «Χρυσός αιώνας».
Όταν κηρύχτηκε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο Περικλής με ψυχραιμία και στρατηγικότητα χειρίστηκε την κατάσταση και τον πρώτο
καιρό οι επιχειρήσεις των Αθηναίων
στέφονταν με επιτυχίες. Δυστυχώς,
όμως, κατά τον τρίτο χρόνο του πολέμου φοβερός λοιμός θέρισε την
Αθήνα, τον Πειραιά και τον τόπο ανάμεσα στα δύο μακρά τείχη. Όσοι μολύνονταν από την αρρώστια δεν ζούσαν περισσότερο από επτά ή το πολύ
εννέα ημέρες. Και οι νεκροί ήταν
πολλοί, ενώ οι γιατροί ήταν ανίκανοι
να την καταπολεμήσουν. Η αρρώστια
χτύπησε και τους συγγενείς του Περικλή. Από τους πρώτους πέθαναν η
αδερφή του, ο πρωτότοκος γιος του
και μερικοί από τους πιο αγαπημένους του φίλους. Ο μόνος που του
είχε απομείνει ήταν ο δευτερότοκος
γιος του Πάραλος. Αλλά ο λοιμός τον
πήρε και αυτόν. Και ενώ ο Περικλής,
με καρτερικότητα και θαυμαστή ψυχραιμία, δεχόταν το ένα μετά το άλλο
τα θανατηφόρα χτυπήματα, τη στιγμή που τοποθετούσε το νεκρώσιμο
στεφάνι πάνω στον τελευταίο αυτό
γιο του, έκλαψε πικρά. Παρόλα αυτά
εξακολουθούσε να επαγρυπνεί για τη
σωτηρία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Δεν επέζησε όμως, γιατί ο λοιμός
προσέβαλε και αυτόν και τον οδήγησε
στον τάφο, το 429 π.Χ. Έτσι, η Αθήνα
στερήθηκε το μεγάλο της ηγέτη, τη
στιγμή που τον χρειαζόταν περισσότερο από κάθε άλλη φορά. a
* Μιλώντας με
τους ειδικούς...
Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος Βυζαντινής
Ιστορίας από το Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως καθηγήτρια στη Μέση
Εκπαίδευση από το 1992.
89
είπαν
Ο Αριστοτέλης...
στη Νέα Υόρκη
Αποκαλυπτήρια της προτομής του
Σταγειρίτη φιλόσοφου Αριστοτέλη
στην περιοχή Αστόρια «Αγορά των
Αθηνών» της Ν. Υόρκης
Ε
ίναι αλήθεια, αγαπητές φίλες και
φίλοι, ότι σε καιρούς ευαίσθητους,
όπως είναι αυτοί που ζούμε, όπου
δοκιμάζονται οι ανθρωπιστικές αξίες, η
συνειδητή επιστροφή στα μεγάλα ιδεώδη
του ελληνισμού κρίνεται αναγκαία. Και
είμαι βέβαιος, ότι όλοι θα συμφωνήσουμε, πως κύριος εκπρόσωπος του ανήσυχου ελληνικού πνεύματος, σε όλες τις
μορφές του ανθρώπινου επιστητού, είναι
ο Μακεδόνας, ο Χαλκιδικιώτης, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης.
Με τον στοχασμό, την έρευνα, την επιστήμη, ο Αριστοτέλης αγγίζει όλους τους
τομείς του ανθρώπινου προβληματισμού,
με μια διαχρονική θεώρηση. Παράλληλα,
αντιπροσωπεύει το αιώνιο πνεύμα της
Ελληνικής Μακεδονίας, η οποία δημιούργησε, αντίστοιχα με την Αθήνα, τον
δικό της χρυσό αιώνια της σκέψης και
της τέχνης.
Στον Σταγειρίτη Αριστοτέλη βρίσκονται
όλες οι απαντήσεις στους προβληματισμούς του σύγχρονου ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης, όπως τονίζεται πάντα, συμμετέχει στην εποχή μας, εκφράζει την εποχή
μας, προεκτείνει την εποχή μας, και όλοι,
είμαι βέβαιος, ότι έτσι θα θέλαμε να τον
αναλύουμε πάντα. Σαν μια ζωντανή παρουσία των καιρών μας. Σαν σύγχρονο
φιλόσοφο και επιστήμονα. Που συμμετέχει ενεργά με τις πρωτοποριακές έρευνές
του στην τεχνολογική έκρηξη της εποχής
μας, δίνει διεξόδους, παράγει ένα γόνιμο
προβληματισμό.
Ο Αριστοτέλης είναι μια μεγάλη και κυρίως διαχρονική μορφή του Ελληνισμού
αλλά και της Οικουμένης. Δεν υπάρχει
σκεπτόμενος άνθρωπος που δεν θεμελίωσε την πνευματικότητα του σε αρχές
90
και σκέψεις του μεγάλου Σταγειρίτη φιλοσόφου.
Είναι το ευρύτερο και παράλληλα το
συνθετικότερο πνεύμα όλων των εποχών. Έχει ασχοληθεί με όλες τις μορφές
του επιστητού. Είναι μέγας πραγματιστής και παράλληλα μέγας θεωρητικός.
Η γνώση, όπως θεμελιώνεται στο έργο
του, αποκτά μια πανανθρώπινη διάσταση.
Εμείς οι Χαλκιδικιώτες – και το υπογραμμίζω αυτό με ξεχωριστή υπερηφάνεια – αντλούμε φως από το έργο του
και συνεχίζουμε την πορεία μας μέσα από
τις σκέψεις του, πάντα προς τα άνω. Αισθανόμαστε ιδιαιτέρως ευτυχείς που μας
δίνεται η ευκαιρία να οργανώνουμε συχνά στη γενέτειρα του συνέδρια με κύρια
αναφορά στην Αριστοτελική Σκέψη.
Εκφράζω δημοσίως την ευγνωμοσύνη μου, ως Πρόεδρος της Ιστορικής και
Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής, ως
Χαλκιδικιώτης αλλά και ως δημότης του
Δήμου Σταγείρων – Ακάνθου, που κατάγομαι από την ίδια περιφέρεια της πατρίδας του, προς όλους που φώτισαν και
φωτίζουν με την συμβολή τους το μέγα,
το αιώνιο φαινόμενο «Αριστοτέλης». Ας
μη ξεχνάμε ότι, στους αμφιλεγόμενους
καιρούς μας, ο Αριστοτέλης δίνει λύσεις
που ήταν, είναι και θα είναι πάντα επίκαιρες.
Ήταν και είναι μεγάλη τιμή για όλους
τους Έλληνες και τον Ελληνισμό να στηθεί εδώ στην καρδιά των ΗΠΑ στη Νέα
Υόρκη η προτομή του. a
Απόσπασμα από την ομιλία του
Προέδρου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής (Ι.Λ.Ε.Χ),
δικηγόρου και βουλευτή Χαλκιδικής κ.
Βασιλείου Νικ. Πάππα.
Νοέμβριος 2011
Στο τεύχος Δεκεμβρίου:
Αφιέρωμα στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου.
artion magazine - τεύχος 3
91
Η Τίμια Ζώνη της Θεοτόκου
Το μοναδικό κειμήλιο που σώζεται από την επίγεια ζωή Της,
το οποίο φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου.
92
Νοέμβριος 2011

Αρ.φύλλου 186 - Νοέμβριος 2012. - Αγώνας

Αναλυτικό βιογραφικό (.pdf) - Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών

Οι νέοι Δημοτικοί και Περιφερειακοί Σύμβουλοι της Ζακύνθου

19ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας

Σπονδυλικής Στήλης - www.spine-congress.gr | spine