A
O ιερς τπος
και τα μνημεία
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
2-31 AΦIEPΩMA
O ιερς τπος και τα μνημεία. H ιστορία του φημισμένου Mαντείου και ο ρλος του
στην πολιτικοκοινωνική ζωή
του Aρχαίου Eλληνισμού.
Tο Iερ και το Mαντείο. Mε
τους χρησμούς και το θεσμ
τής αμφικτυονίας επηρεάζει
και επεμβαίνει ενεργητικά
στα ιστορικά γεγοντα.
Iστορική πορεία του Δελφικού Iερού.
Aνασκαφές απ τους Γάλλους. Eπειτα απ μακροχρνιες διαπραγματεύσεις παραχωρήθηκε η έρευνα στη Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή το
1891.
O αρχαιολογικς χώρος. Oι
Δελφοί αποτελούν ένα υπαίθριο Mουσείο αρχαιοελληνικής τέχνης και ιστορίας.
Tα αριστουργήματα του
Mουσείου. Eργα τέχνης και αναθήματα απ το Iερ και το
Mαντείο, προσελκύουν επισκέπτες απ λο τον κσμο.
Eικνες απ τους Δελφούς.
Tο τοπίο στάθηκε πηγή έμπνευσης για τους φιλτεχνους περιηγητές και λάτρεις
του κλασικισμού.
Πηγή έμπνευσης και για
τους Eλληνες. Zωγραφικά
και χαρακτικά έργα με θέμα
τοπία απ τους Δελφούς.
Oι Δελφικές Γιορτές. Mε
γνώμονα τη λαϊκή παράδοση,
πρβαλλαν τις πνευματικές
και καλλιτεχνικές αξίες του
Eλληνισμού.
Tο ραμα του Σικελιανού.
H Δελφική Iδέα εξέφραζε την
πίστη του ποιητή στη συμφιλίωση και συμβίωση των ανθρώπων.
Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ
Kέντρο. Σκοπς του είναι η ανάπτυξη των κοινών πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία ενώνουν τους λαούς της Eυρώπης.
Στχοι και προοπτικές.
Zωγραφική παρακαταθήκη. O θεσμς των ετησίων εκθεσιακών συναντήσεων στο
Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών.
Πάρκο Γλυπτικής. Πρώτη
Διεθνής Συνάντηση με έργα
δώδεκα Eυρωπαίων καλλιτεχνών.
Δελφικ τοπίο και Aρχιτεκτονική. O οικισμς των Δελφών αποτελεί μουσείο της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Eξώφυλλο: Tέμενος της Προναίας
Aθηνάς. Tο περίφημο σε αρχιτεκτονική σύλληψη και τελειτητα της εκτέλεσής του, κυκλικ κτίριο, η θλος. Γύρω
στα 380 π.X. (φωτ. Nίκος Kοκκαλιάς).
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
ΦIEPΩMA
H ιστορία του φημισμένου Mαντείου και ο ρλος του
στην πολιτικοκοινωνική ζωή του Aρχαίου Eλληνισμού
«Παρνησιάδες δ’ αβαίοι κορυφαί
καταλαμπμεναι την ημερίαν
αψίδα βροτοίσι δέχονται»
Eυριπίδης, «Iων»¹
Oι Δελφοί βρίσκονται στη Στερεά
Eλλάδα, στο νομ Φωκίδας. H αρχαία Φωκίδα ήταν η μισή απ την τωρινή σε έκταση. Eίναι τπος κυρίως
ορεινς που καλύπτεται απ την οροσειρά του Παρνασσού και τις δυτικές διακλαδώσεις του Eλικώνα.
Στην πλαγιά της χαράδρας, ανάμεσα στον Παρνασσ και στην Kίρφη, σ’ ένα τοπίο απερίγραπτης ομορφιάς που κυριαρχούν οι ελιές
και τα κυπαρίσσια, κτίστηκε τα αρχαϊκά χρνια το μαντείο των Δελφών και το ιερ του, που τα απομεινάρια του υπάρχουν ακμη. Aπομεινάρια, άμεσα συνδεδεμένα χι μνο
με την ιστορία της Eλλάδας αλλά
και ολκληρου του ττε γνωστού
κσμου.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Δελφοί πήραν το νομά τους τον 7ο π.X.
αιώνα, πιθανώς απ το δελφύς που
σημαίνει κοιλιά, μήτρα, κοίλον. O
Δελφς ήταν γιος του Ποσειδώνα,
θεού των υδάτων και της μαινάδας
του Δινυσου Θυίας, που ήταν κρη
του Kασταλία, απ’ που και η Kαστα-
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
λία πηγή. Tους πρώτους χρησμούς
έδινε η Γη, μητέρα του Ποσειδώνα.
Eκεί χρησμοδοτούσε η μυθική Σίβυλλα, μετά η Hροφίλη που ονομάστηκε Πυθία απ τον Hρδοτο.
Tο κεντρικ στοιχείο της δελφικής
θεολογίας είναι ο αγώνας του καλού
με το κακ, της τάξης με την αταξία.
Hταν πνευματική θρησκεία με επίκεντρο την ανθρώπινη ηθική. O Δίας Aπλλων αντιπροσώπευε την τάξη.
Συγκρούσθηκε με τον Πύθωνα και τη
Eπιμέλεια αφιερώματος:
ΠEΓKY KOYNENAKH
Δελφίνη, δράκοντες που εκπροσωπούσαν τα νερά, τα σύννεφα, το θάνατο. H νίκη της τάξης, είχε σαν αποτέλεσμα να γίνει ο Aπλλων ο νέος
κυρίαρχος του ναού...
Oι Δελφοί είναι γεμάτοι αρχαίους
μύθους. Yπάρχει μως και η πραγματικτητα: Eκεί δημιουργήθηκε η
πρώτη Aμφικτυονία, ο σπουδαιτερος ιστορικς θεσμς της αρχαιτητας τον οποίο πολλοί προσομοιάζουν
με τον σημεριν Oργανισμ Hνωμένων Eθνών. Hταν μια θρησκευτική ένωση δώδεκα πλεων - κρατών απ
τη Στερεά και την Πελοπννησο, που
αργτερα εξελίχθηκε σε πολιτική.
Σκοπς της Aμφικτυονίας ήταν η απαγρευση των εχθροπραξιών μεταξύ των μελών της, ενώ οι αποφάσεις
της ήταν υποχρεωτικές.
O Aγγελος Σικελιανς αυτ ακριβώς ήθελε να αναβιώσει: την εντητα μεταξύ των Eλλήνων, μέσα απ
κοινούς πολιτισμικούς δεσμούς. Γι’
αυτ το λγο άλλωστε δημιούργησε
τις Δελφικές Γιορτές, με αναπαραστάσεις αθλητικών αγώνων της αρχαιτητας, θεατρικές παραστάσεις,
μουσικούς αγώνες.
Στον ιερ τπο των Δελφών είναι
αφιερωμένες οι «Eπτά Hμέρες»: κείμενα γνωστών επιστημνων, εξετάζουν τις διαφορετικές φάσεις της ιστορίας τους, καταγράφουν τα αριστουργήματα που διασώθηκαν απ
το Iερ και το Mαντείο. Σήμερα, το
Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών που δημιουργήθηκε επί των ημερών του Kωνσταντίνου Kαραμανλή, επιδιώκει μέσα απ πολιτιστικά
και εκπαιδευτικά προγράμματα να επιτελέσει ένα σημαντικ ρλο στο
σύγχρονο ευρωπαϊκ γίγνεσθαι...
Σημείωση¹: «Kι οι κορφές του Παρνασσού
οι απάτητες υποδέχονται ολλαμπρες της
μέρας τον ήλιο για χάρη των θνητών».
Παράσταση Γιγαντομαχίας απ το δεξι τμήμα της βρειας ζωφρου των Σιφνίων. Aντιμέτωπες φάλαγγες Θεών και Γιγάντων.
Tο Iερ και το Mαντείο
Mε τους χρησμούς και το θεσμ της αμφικτυονίας επηρεάζει και επεμβαίνει ενεργητικά στα ιστορικά γεγοντα
Tου Xρήστου Kαρούζου
Aρχαιολγου
ΣTHN πολυτάραχη ιστορία των Δελφών μπορούμε να διακρίνομε δύο
περιδους με διαφορετικ χαρακτήρα:
1) Mια παλιτερη που κατεβαίνει
ώς τον 4ον αι. π.X. και
2) Mια νεώτερη απ τον 4ον αι.
ώς την επικράτηση του Xριστιανισμού.
H παλιτερη περίοδος, απ τον
8ο τουλάχιστο αιώνα ώς τον 4ον
αι., στα χρνια του Φιλίππου και
του Aλεξάνδρου, είναι η περίοδος
της μεγάλης ακμής του Δελφικού
ιερού. Eίναι τα χρνια που αναπτύσσεται και ακμάζει η «πλις –
κράτος» – η ιδιτυπη δηλαδή εκείνη και εντελώς ελληνική μορφή
της πολιτικής οργάνωσης, που
κάθε πλη, μικρή ή μεγάλη, επιδιώκει και πετυχαίνει να είναι απ κάθε άποψη ένα τέλειο, αυτνομο και
αύταρκες κράτος.
Στα χρνια αυτά το Δελφικ ιερ
δεν είναι απλώς ένας παθητικς
καθρέφτης της ελληνικής ιστορίας, αλλά και ένας ενεργητικς
συντελεστής της: δηλαδή δεν
πλουτίζεται μνο με τα αφιερώματα των ισχυρών της ημέρας, ούτε
περιμένει τις ιστορικές περιπέτειες να καθορίσουν αυτές την τύχη
του, αλλά επεμβαίνει ενεργητικά
στα ιστορικά γεγοντα και επηρεάζει ώς ένα σημαντικ βαθμ την
πορεία τους, είτε άμεσα με τους
χρησμούς είτε έμμεσα με το μέσο
της Aμφικτυονίας.
H Aμφικτυονία
Hδη στον 7ον αι. είχε διαμορφωθεί γύρω απ το ιερ της Δήμητρας
στην Aνθήλη, κοντά στις Θερμοπύλες, μια Aμφικτυονία (= οργάνωση
των περιοίκων λαών = Aμφικτυονες) της κεντρικής Eλλάδας και των
Θεσσαλών. Στις συνελεύσεις τους,
απ τ’ νομα των γειτονικών (Θερμοπυλών ονομάζονταν –και πολύ
αργτερα ακμη– Πυλαίαι), προέχουσα θέση και την πλειοψηφία είχαν οι δυνατοί Θεσσαλοί, που είχαν
μως πάντοτε εχθρικές σχέσεις με
τους νοτιοτέρους Φωκείς. Oι Δελφοί ήταν Φωκείς και αυτοί, αλλά, ενώ η πλη τους δεν είχε καμιά προΣυνέχεια στην 4η σελίδα
O λαξευμένος στο βράχο της ανατολικής Φαιδριάδας κρηναίος «θάλαμος» της
Kασταλίας Πηγής. (Φωτ. Nίκος Kοκκαλιάς).
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
3
Aναπαράσταση του Iερού των Δελφών απ
τον Γάλλο αρχιτέκτονα Tournaire. Στο χώρο
αυτ διασταυρώθηκαν λα τα κοσμοϊστορικά γεγοντα της Eλληνικής Iστορίας. Eίναι
ο χώρος στον οποίο εναποθέτονταν τα αναθήματα απ λες τις πλεις - κράτη της
Aρχαίας Eλλάδας, πολύτιμοι θησαυροί – μερικοί απ τους οποίους φιλοξενούνται σήμερα στο Mουσείο της πλης των Δελφών.
Συνέχεια απ την 3η σελίδα
Aναπαράσταση του άδυτου, του μέρους εκείνου του ναού του Aπλλωνα, που η
Πυθία, καθισμένη πάνω στον Tρίποδα –δίπλα στη δάφνη και τον Oμφαλ– έδινε
τους χρησμούς της. Στα δεξιά, ο «οίκος» (δωμάτιο) που περίμεναν οι προσκυνητές και ζητούσαν χρησμ.
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
ϋπθεση για να αποκτήσει ξεχωριστή δική της πολιτική δύναμη, το ιερ του θεού μως είχε και ηθική
δύναμη και υλικά συμφέροντα ιδιαίτερα. Eτσι, το μεν ιερ ήθελε την ανεξαρτησία του και προ πάντων την
εξασφάλιση της ελευθερίας στους
προσκυνητές του· των άλλων Φωκέων μως το οικονομικ και πολιτικ συμφέρον ήταν να το έχουν
στον έλεγχ τους.
H σύγκρουση αυτή των συμφερντων του μεγάλου Φωκικού ιερού
με τις φιλοδοξίες και επιδιώξεις
του υπλοιπου Φωκικού λαού είναι
ένα μνιμο χαρακτηριστικ της μακρινής Δελφικής ιστορίας, που προκάλεσε μέσα σε 250 χρνια 4 πολέμους, τους λεγμενους ιερούς, και
στο τέλος την καταστροφή των Φωκέων - ο πρώτος ιερς πλεμος γίνεται ακριβώς στα χρνια τούτα,
στις αρχές του 6ου αιώνα.
Oι Δελφοί είχαν ζητήσει την επέμβαση της Aμφικτυονίας των
Θερμοπυλών, επειδή οι Φωκείς της
Kρίσας, αντίθετα με τα προστάγματα των Aμφικτυνων, εξακολουθούσαν να φορολογούν βαριά τους
προσκυνητές που έρχονταν απ τη
θάλασσα και περνούσαν απ το λιμάνι, την Kίρρα, και απ το Kρισαίο
πεδίο.
Δεκάχρονος πλεμος
Tτε οι Aμφικτύονες εκήρυξαν
ιερ πλεμο κατά της Kρίσας, στον
οποίον έλαβαν μέρος εναντίον των
Kρισαίων και οι Aθηναίοι με το Σλωνα και τον Aλκμέωνα (γένος
Aλκμεωνιδών) και προπάντων ο δυνατς τύραννος της αντικρυνής Σικυώνος (λίγο πιο μέσα απ το Kιά-
το) Kλεισθένης, που δεν ανεχταν
την ανάπτυξη δυνατής πλούσιας
πλης αντίκρυ στο κράτος του. O
πλεμος κράτησε 10 χρνια και τελείωσε κατά τα 590 π.X.: οι δύο πλεις, η Kρίσα και η Kίρρα, κατασκάφτηκαν και η γη τους αφιερώθηκε
στους θεούς των Δελφών, ορίστηκε μάλιστα να μένει ακαλλιέργητη,
χέρσα. Aφού τελείωσε ο πλεμος η
παλιά μεγάλη γιορτή του Aπλλωνος, τα Πύθια, αναδιοργανώθηκε:
ως ττε γίνονταν κάθε 8 χρνια, για
ανάμνηση του 8χρονου καθαρμού
του Aπλλωνος (ξαναγύρισε στους
Δελφούς ύστερα απ 8 χρνια), και
έως ττε οι αγώνες ήταν κυρίως
μουσικοί, προπάντων η κατεξοχήν
απολλωνιακή κιθαρωδία και έψαλλαν άσματα, τους παιάνες και κατεξοχήν τον λεγμενο πυθικ νμο,
που η σύνθεσή του και ο ρυθμς
του ήταν μίμηση του φνου του
δράκοντος.
Tώρα τα Πύθια ορίστηκαν να γίνονται κάθε τέσσερα χρνια με την
εποπτεία των Aμφικτυνων και
στους μουσικούς αγώνες πρσθεσαν και γυμνικούς και ιππικούς, πως στην Oλυμπία· γίνονταν το μή-
να Bουκάτιο (=Aύγουστο - Σεπτέμβριο)· το έπαθλο ήταν στέφανος απ δάφνη, το δέντρο του Aπλλωνος. H πρώτη Πυθιάς αρχίζει το 582
π.X. Tη χρονιά αυτή στους ιππικούς
αγώνες ενίκησε με άρμα ένας απ
τους σπουδαιτερους νικητές του
ιερού πολέμου, ο Kλεισθένης της
Σικυώνος.
H φήμη του Mαντείου
H ηθική επιβολή του μαντείου,
που είχε αρχίσει πολύ παλιτερα,
Συνέχεια στην 6η σελίδα
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
5
Συνέχεια απ την 5η σελίδα
μεγάλωνε, βέβαια λο και περισστερο και απλωντανε σε λο πιο
μακρινούς τπους. Eτονίσαμε ήδη
τι έπαιζε σπουδαιτατο μέρος
στον αποικισμ, στη λατρεία, στους
καθαρμούς που είχαν συχνά σχέση
με τους πολιτικούς αγώνες (Aθήνα
- Eπιμενίδης), στη νομοθεσία (Λυκούργος).
Mια εξαιρετικά εντυπωσιακή απδειξη του διεθνούς κύρους του ήταν η μακρυά σειρά των πλούσιων
αφιερωμάτων των βασιλιάδων της
Φρυγίας και της Λυδίας: επί 150
χρνια, απ τις αρχές του 7ου αιώνα ώς τα χρνια του Kροίσου στα
μέσα του 6ου αι., λοι, χωρίς διακοπή, επιζητούσαν με αναθήματα παραμυθένιου πλούτου και εξωτικά
στη μορφή τη βοήθεια του θεού και
τους ευνοϊκούς χρησμούς του για
να στερεώσουν ή να απλώσουν την
εξουσία τους.
Γι’ αυτ ταν το 548 π.X. ο παλις
νας του Aπλλωνος –αυτς που ο
ύμνος λέει τι τον έχτισε ο ίδιος ο
θες– εκάηκε απ τυχαία πυρκαγιά,
η αφοσίωση στο Δελφικ ιερ χι
μνο των Eλλήνων, αλλά και των
ξένων που τους είχε επηρεάσει ο
ελληνικς πολιτισμς, φανερώθηκε
αμέσως πρθυμη. Tα έξοδα για το
ξαναχτίσιμο του ναού υπολογίστηκαν σε 300 τάλαντα (1.800.000 αρχαίες δραχμές = 10.800.000 δρχ.
του 1912). Aπ’ αυτά τα 225 τάλαντα
τα μάζεψαν οι Aμφικτύονες, τα 75
υποχρεώθηκαν να τα δώσουν οι ίδιοι οι Δελφοί· επειδή μως κι αυτά ήταν πάρα πολλά, οι Δελφοί έστειλαν ανθρώπους για εράνους στους
άλλους Eλληνες της εδώ Eλλάδας
και των αποικιών και στους φιλέλληνες βασιλιάδες και αυτοί ανταποκρίθηκαν πρθυμα· ο Aμασις π.χ.
της Aιγύπτου και ο Kροίσος έδωσαν
μεγάλα ποσά.
Tο χτίσιμο του νέου ναού το πήραν ως εργολάβοι οι Aλκμεωνίδες,
το μεγάλο και περίφημο αθηναϊκ
σπίτι, που με τους Δελφούς είχαν
σχέσεις απ τον ιερ πλεμο ακμη
και στα χρνια τούτα είχαν εξοριστεί απ την Aθήνα απ τον εχθρ
τους Πεισίστρατο.
Oι Aλκμεωνίδες
Oι Aλκμεωνίδες θέλοντας να κερδίσουν το θε με το μέρος τους για
τις πολιτικές τους επιδιώξεις, έκαμαν το να πολυτελέστερο απ σο
είχαν υποχρέωση: η συμφωνία ήταν
να γίνει ο νας απ πουρί της Kορίνθου, αυτοί μως έκαμαν την
πρσοψή του τουλάχιστο απ πολύτιμο παριαν μάρμαρο. Kαι το μαντείο του θεού τους ξεπλήρωσε με
το παραπάνω την υποχρέωση· δυσαρεστημένο και αυτ απ τον Πεισίστρατο που ακολουθούσε πολιτική ανεξαρτησίας απ τους Δελφούς (ευνησε περισστερο το ιωνικ ιερ του Aπλλωνος της Δήλου) δεν έπαψε να συμβουλεύει
κρυφά και φανερά (με χρησμούς)
τους Σπαρτιάτες να ρίξουν την τυραννίδα των Πεισιστρατιδών, πράγμα που έγινε στα 511 π.X. Oι Σπαρτιάτες γελάστηκαν βέβαια στους
λογαριασμούς τους γιατί την τυραννίδα τη διαδέχτηκε χι, πως
περίμεναν, η αριστοκρατία, αλλά η
Ωδή στον Aπλλωνα
«Xρυσή κιθάρα πο ’χει ο Aπλλωνας
με τις ομορφοπλέξουδες τις Mούσες κοιν κτήμα,
στο πρσταγμά του υπάκουο
των χορευτών το βήμα
ανοίγει τη χαρούμενη γιορτή
και τα σημάδια σου ακολουθούν
πιστά οι τραγουδιστάδες,
ταν, τρεμάμενη, κάνεις αρχή
στα προανακρούσματά του
που το χορ οδηγούν.
Συ και του φοβερού του κεραυνού
την άφθαρτη φωτιά τη σβήνεις
και πάνω στου Δις το σκήπτρο ο
αετς
λαγιάζει, των πουλιών ο βασιλιάς,
με κρεμαστές τις γοργοφτέρουγές
του
απ τη μια κι άλλη μεριά.
Kαι γύρω απ’ το κεφάλι του τ’ αγκυλωτ
του άπλωσες σύγνεφο σκοτεινωπ,
γλυκί των βλέφαρών του κλείστρο,
και υπνοπαρμένος δω και κει
τη ράχη του αεροζυγιάζει τη χυτή
απ τη δύναμή του δαμασμένος·
γιατί ως κι ο άγριος Aρης την τραχειά
των κονταριών αφίνοντας αντάρα
με τις γητειές σου την καρδιά του
γαληνεύει,
κι οι σαϊτιές σου των θεών ευφραίνουν την ψυχή
χάρη στου Φοίβου τη σοφή
και των βαθύκολπων Mουσών την
τέχνη.
Mα ποιους ο Δίας δεν αγαπά, ανταριάζονται
των Πιερίδων τη φωνή ν’ ακούνε
και στη στεριά και στην άσωστη
θάλασσα»
O Aγίας, διάσημος παγκρατιαστής, στους Πανελληνίους Aγώνες του 5ου αιώνα.
Συνδέεται με την τέχνη του διάσημου καλλιτέχνη των χρνων του Aλεξάνδρου,
Λύσιππο.
δημοκρατία με πρωταγωνιστή πάλι
έναν Aλκμεωνίδη, το μεγάλο Kλεισθένη. H φιλία του θεού μως μένει
σταθερή και επικυρώνει έμμεσα τη
ριζοσπαστική καινοτομία του Kλεισθένη, γιατί η Πυθία είναι που διαλέγει τα ονματα των επωνύμων ηρώων για τις 10 φυλές της καινούργιας πολιτικής οργάνωσης.
Περσικοί πλεμοι
Στα 480, παραμονές των Θερμοπυλών και της Σαλαμίνας, το μαντείο κλονίστηκε βλέποντας λους
σχεδν τους βρειους Eλληνες, απ τους Mακεδνες και τους Θεσσαλούς ως τους Bοιωτούς, να γονατίζουν μπρος στην περσική θεομηνία κι έβγαζε χρησμούς απαισιδοξους, ικανούς να τσακίσουν το ηθικ των Eλλήνων και να παραλύσουν τον αγώνα, αν οι Eλληνες δεν
βρίσκονταν στην «καλή τους ώρα».
Kαι μως το ηθικ κύρος του ιερού
δεν εζημιώθηκε· δεν κλονίστηκε η
πίστη των Eλλήνων στην αμεροληψία του θεού «που κατά την κρίση
του μοιράζει τη νίκη ή την ήττα». Γι’
αυτ μετά τη νίκη η ευγνωμοσύνη
των Eλλήνων ελάμπρυνε το Δελφικ ιερ με αλλεπάλληλα πλούσια
δώρα που τα περισστερά τους ήταν και μοναδικής ποιτητας καλλιτεχνήματα.
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
Mέσα μως στα 50 χρνια μεταξύ
των Περσικών πολέμων και του Πελοποννησιακού ο ανταγωνισμς
της Aθήνας και της Σπάρτης οξύνθηκε. Γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα
οι Φωκείς κατρθωσαν, με τη βοήθεια των Aθηναίων, ν’ αποκτήσουν
πάλι καμιά εικοσαριά χρνια την
πολιτική επικυριαρχία στους Δελφούς, πράγμα που προκάλεσε ένα
δεύτερο ιερ πλεμο, μακρτερον
πολύ απ τον πρώτο, αλλά η επιτυχία των Φωκέων κράτησε μνο καμιά δεκαριά χρνια: με την υποστήριξη των Σπαρτιατών οι Δελφοί, το
447, έγιναν πάλι ανεξάρτητοι. Στον
Πελοποννησιακ πλεμο το Δελφικ ιερ πήρε ανοιχτά το μέρος της
Σπάρτης· ταν άρχισε, έδωσε το
μαντείο στους Σπαρτιάτες χρησμ
τι ο θες θα τους βοηθήσει «καλεσμένος και ακάλεστος».
Oύτε και τώρα μως αισθάνθηκε
κανείς τη στάση αυτή του μαντείου
σαν αθέμιτη μεροληψία: και απ τις
δυο αντίθετες παρατάξεις συρρέουν στο τέμενος του Aπλλωνος τα
αναθήματα άφθονα και επιδειχτικά.
Hταν ταυτχρονα έκφραση ευγνωμοσύνης για την επιτυχία, αλλά και
επίδειξη δύναμης και προσπάθεια
προσεταιρισμού του θεού και των
άλλων Eλλήνων.
O 4ος αιώνας είναι χρνια μεγάλων περιπετειών για το Δελφικ ιε-
(Προοίμιο της 1ης Πυθικής Ωδής του
Πινδάρου. Mετάφραση: I. Γρυπάρης).
ρ, περιπετειών που διασταυρώνονται με άλλα κοσμοϊστορικά γεγοντα της ελληνικής ιστορίας. Kατά
το 373 π.X. δυνατς σεισμς –ίσως
ο ίδιος που στη B. παραλία της
Aχαΐας εβούλιαξε στη θάλασσα την
Eλίκη και τη Bούρα– γκρέμισε μεγάλους βράχους απ τις Φαιδριάδες που πλάκωσαν και κατάστρεψαν το να του Aπλλωνος, δηλαδή
τον αρχαϊκ των Aλκμεωνιδών. Oι
Eλληνες αποφασίζουν πάλι να συντρέξουν λοι με συνεισφορές για
την ανοικοδμηση του ναού και οι
εργασίες αρχίζουν το 369, αλλά
προχωρούν σιγά· και το 356 π.X. ξεσπάει ο τρίτος ιερς πλεμος εναντίον των Φωκέων πάλι, που είχαν
καταπατήσει μέρος της ιερής γης.
Oι Φωκείς κατρθωσαν να κρατηθούν κύριοι του ιερού επί 10 χρνια, αλλά οι ανάγκες του πολέμου
τους έκαμαν να βάλουν χέρι χι μνο στα χρήματα του ναού, αλλά και
στα ιερά αναθήματα.
Tα περισστερα απ τα χρυσά
και αργυρά αφιερώματα και έργα
τέχνης τα μετέβαλαν σε νμισμα
και η πράξη αυτή δυνάμωσε το εναντίον τους μίσος των Eλλήνων, που
τους εθεώρησαν ασεβείς και ιερσυλους. O Φίλιππος, που ένας τέτοιος πλεμος εξυπηρετούσε πολύ
τα πολιτικά του σχέδια, ανακατώθηκε ενεργητικά σ’ αυτν και ε-
Iστορική πορεία
του Δελφικού Iερού
H Zωφρος των Σιφνίων. Παριστάνει συνέλευση των Oλυμπίων Θεών, που παρακολουθούν τη μάχη Eλλήνων και Tρώων, έξω απ τα τείχη της Tροίας.
βοήθησε τους εχθρούς των Φωκέων Θεσσαλούς, Λοκρούς και Θηβαίους· τέλος, το 346, ενίκησε τους
Φωκείς ολοκληρωτικά και τους ανάγκασε να παραδοθούν χωρίς ρους. Tο «κοιν» των Φωκέων διαλύθηκε, διώχτηκαν απ την Aμφικτυονία και τις ψήφους τους τους
πήρε ο Φίλιππος· υποχρεώθηκαν ακμη να πληρώσουν στο Δελφικ
ιερ αποζημίωση το κολοσσιαίο ποσ των 420 ταλάντων μέσα σε 15
χρνια, πράγμα που ωφέλησε πολύ
τις εργασίες του ναού, που είχαν
σχεδν σταματήσει στα χρνια του
ιερού πολέμου.
O 4ος ιερς πλεμος
Δεν εκράτησε μως η ειρήνη γύρω απ το Δελφικ ιερ παραπάνω
απ εφτά χρνια, γιατί εκείνη τη
στιγμή δεν συνέφερε στο Φίλιππο η
ειρήνη: το 339 ξεσπάει ο τέταρτος
ιερς πλεμος, εναντίον των Λοκρών της Aμφισσας αυτή τη φορά,
και με πρφαση πάλι την καταπάτηση της ιερής γης. Στο συνέδριο των
Aμφικτυνων, που κάθε άνοιξη γιντανε στους Δελφούς, ο γνωστς
ρήτορας Aισχίνης, αντιπρσωπος
ττε (Πυλαγρας) των Aθηναίων,
για να αποκρούσει μια επίθεση των
Aμφισσέων, βαλτών αυτών απ
τους εχθρούς των Aθηναίων, τους
Θηβαίους, κατηγρησε δριμύτατα
τους Aμφισσείς για την καταπάτηση
της ιερής γης. (...)
O Φίλιππος πρθυμα δέχτηκε την
αρχηγία του πολέμου που του ανάθεσαν οι Aμφικτύονες, κατέστρεψε
την Aμφισσα και έδωσε πάλι το Kρισαίο πεδίο στο θε, πρωτύτερα μως είχε πιάσει την Eλάτεια και καταβάλει το τελευταίο προπύργιο
της ελληνικής ελευθερίας που αποτελούσαν οι Aθηναίοι και οι Θηβαίοι, σύμμαχοι και την τελευταία στιγμή, στην περίφημη μάχη της Xαιρώνειας το 338 π.X.
O νέος νας
Tέλος, το 333 π.X. έγιναν τα εγκαίνια του νέου ναού του Aπλλωνος, που για την οικοδμησή του
ξοδεύτηκαν κάπου 600 τάλαντα,
δηλαδή διπλάσια απ σα είχαν
χρειαστεί για τον παλιτερο να
των Aλκμεωνιδών. Στα εγκαίνια που
έγιναν με πολλή μεγαλοπρέπεια ήλθαν αντιπροσωπείες, «θεωρίες»,
πολυάριθμες απ τις ελληνικές πλεις: της αθηναϊκής «πυθαΐδος»
που πρσφερε στον Aπλλωνα ένα
χάλκινα τρίποδα ψηλν 1,75 μ., αρχηγοί ήταν 10 επίσημα πρσωπα
της αθηναϊκής πολιτείας απ τα πιο
πλούσια και αρχοντικά σπίτια της
Aθήνας, π.χ. οι γνωστοί ρήτορες
Λυκούργος και Δημάδης. Στον Aριστοτέλη και στον ανιψι του Kαλλισθένη, ιστοριογράφο του Mεγάλου
Aλεξάνδρου, αναθέσανε τον ίδιο
καιρ οι Δελφοί να συντάξουν καινούργιο κατάλογο σων είχαν νικήσει έως ττε στα Πύθια, επειδή τα
παλιά αρχεία του ναού είχαν χαθεί
με την καταστροφή του.
Για την ιστορική αυτή εργασία
τους οι Δελφοί ετίμησαν τον Aριστοτέλη και τον Kαλλισθένη με ψήφισμα που σώθηκε. Oταν μως, μετά το θάνατο του Aλεξάνδρου, το
323, λη σχεδν η Eλλάδα ξεσηκώθηκε κατά των Mακεδνων ανακάλεσαν και οι Δελφοί τις τιμές εκείνες επειδή ο Aριστοτέλης και η
Σχολή του στάθηκαν κοντά στη Mακεδονική δυναστεία.
Mε τον Aλέξανδρο και τους διαδχους του αρχίζει για λη την
Eλλάδα η λεγμενη ελληνιστική εποχή και για τη δελφική ιστορία η β΄
περίοδος. Tο χαρακτηριστικ της
νέας αυτής περιδου, απ την άποψη της πολιτικής ιστορίας, είναι τι
το Kράτος της «πλης», αυτή η παλιά και τσο ελληνική μορφή της
πολιτικής οργάνωσης, διαλύεται
πια και δίνει τη θέση της σε νέους
ευρύτερους πολιτικούς οργανισμούς· είτε δημοκρατικής μορφής,
πως είναι οι διάφορες Συμπολιτείες (= ομοσπονδίες, Aιτωλική, Aχαϊκή κ.λπ.), είτε απολυταρχικής μορφής, πως είναι οι ελληνιστικές μοναρχίες.
Mέσα στους νέους αυτούς ρους
το Δελφικ ιερ παίζει μέρος εντελώς παθητικ, είναι μνο καθρέφτης του τι γίνεται γύρω του. Tο
σέβονται πάντοτε, αλλά –χώρια απ
τους ιδιώτες– οι δυνατοί το ρωτούν
μάλλον για να επικυρώσει τις επιθυμίες τους, πρωτοβουλία δεν του
αναγνωρίζουν· τα αφιερώματά τους
είναι πολύ λιγτερο εκδήλωση ευλάβειας ή ευγνωμοσύνης στο θε
και πολύ περισστερο διακήρυξη
φανταχτερή της προσωπικής τους
επιτυχίας.
Aιτωλική Συμπολιτεία
Aκριβώς η Aιτωλική Συμπολιτεία
είναι ο πολιτικς κυρίαρχος στο
Δελφικ ιερ ολκληρο τον 3ον αι.,
και με τη βοήθεια των Aιτωλών οι
Δελφοί γλιτώνουν το 279 π.X. απ
ένα σοβαρτατο κίνδυνο λεηλασίας
και καταστροφής, απ τη φοβερή
Γαλατική επιδρομή.
Oι κελτικές ορδές των Γαλατών,
οι ίδιες που ένα αιώνα πρωτύτερα
είχαν φτάσει έως τη Pώμη, αφού
κατατρπωσαν τους Pωμαίους και
εγκαταστάθηκαν στη B. Iταλία, πήραν ύστερα το δρμο του Δούναβη
και έφτασαν ως την καρδιά της
Eλλάδας, αφού πέρασαν και τις
Θερμοπύλες· στους Eλληνες η βαρβαρική αυτή επιδρομή έκανε εντύπωση ανάλογη με την Περσική.
Oταν με τον αρχηγ τους Bρέννο έφτασαν στους Δελφούς απέξω απ
το τέμενος της Προναίας, οι χρυσοί
και επίχρυσοι ανδριάντες του ιερού
του Aπλλωνος, που φαίνονταν απ εκεί, άναψαν τους Γαλάτες περισστερο.
Aλλά και οι Eλληνες αντιστάθηκαν και ο Θες βοήθησε γιατί, κατά
την παράδοση, πως και στην επιδρομή των Περσών, απ τις βροχές
και τα χινια κπηκαν βράχια απ
τις Φαιδριάδες που σκτωσαν πολλούς βαρβάρους και τους έκαμαν
να το βάλουν στα πδια. Για ανάμνηση οι Aιτωλοί ίδρυσαν καινούργια πανελλήνια γιορτή και μουσικούς αγώνες, τα Σωτήρια, που γίνονταν κάθε χρνο για το Σωτήρα Δία
και τον Aπλλωνα...
Σημείωση: Tο κείμενο αποτελεί απσπασμα
απ το βιβλίο του αρχαιολγου Xρήστου
Kαρούζου «Δελφοί», Eκδσεις «Eρμής»,
Aθήνα, 1974.
1600-1100 π.X. Δείγματα οργανωμένης ζωής απ τη μυκηναϊκή εποχή. Eντοπίστηκαν ευρήματα
στο ιερ του Aπλλωνα και στο
ιερ της Aθηνάς Προναίας. Δημιουργία του μαντείου της Γαίας.
1100-800 π.X. Kάθοδος των Δωριέων. Kατάκτηση του ιερού απ
τον Aπλλωνα.
8ος-4ος αι. π.X. Tο Iερ εξελίσσεται
σε σπουδαίο θρησκευτικ και
πνευματικ κέντρο των Eλλήνων.
590-580 π.X. Πρώτος ιερς πλεμος.
Kαταστροφή των πλεων Kίρρας και Kρίσας.
448-446 π.X. Δεύτερος ιερς πλεμος. Oι Φωκείς διέπραξαν την
ιεροσυλία να καλλιεργήσουν
την ιερή πεδιάδα της Kρίσας.
Διώχτηκαν απ τους Σπαρτιάτες, αποκαταστάθηκαν απ
τους Aθηναίους. Tο Iερ απέκτησε πάλι την ανεξαρτησία
του το 421 π.X.
356-346 π.X. Oι Φωκείς με αρχηγ
τον Φιλμηλο κατέλαβαν τους
Δελφούς (356 π.χ.), τους οχύρωσαν κι έμειναν κύριοι εκεί
δέκα χρνια. Eπέμβαση του
βασιλιά Φιλίππου του Mακεδνα, ήττα των Φωκέων και εκδίωξή τους απ’ την Aμφικτυονία.
339-338 π.X. Tέταρτος ιερς πλεμος. Oι Λοκροί της Aμφισσας
καταπάτησαν την ιερή πεδιάδα. H αρχηγία του πολέμου ανατέθηκε στο βασιλιά Φίλιππο.
Oι Aμφισσείς νικήθηκαν και ο
τπος τους πέρασε απ φωτιά
και σίδερο.
480 π.X. Eπιδρομή των Περσών με
κύριο σκοπ την αρπαγή των
πλούσιων αφιερωμάτων.
279-275 π.X. Στίφη Γαλατών με αρχηγ το Bρέννο επιτέθηκαν
στους Δελφούς για να τους λεηλατήσουν. Tους Γαλάτες απώθησαν οι Aιτωλοί, που έγιναν οι
νέοι κύριοι του Iερού.
86 π.X. O Pωμαίος στρατηγς Σύλλας καταλαμβάνει το Iερ και
αρπάζει τα πολύτιμα αφιερώματα.
83 π.X. Eπιδρομή των Mαίδων (Θρακική φυλή) κατά των Δελφών.
Kαίουν το να του Aπλλωνα.
67 μ.X. O Nέρων λεηλάτησε τους
Δελφούς και μοίρασε στους
στρατιώτες του την ιερή γη της
Kρίσσας.
84 μ.X. O Δομητιανς συντήρησε τα
μισοερειπωμένα κτίρια του Iερού.
394 μ.X. O Mέγας Θεοδσιος, με διάταγμά του, απαγρευσε την άσκηση της ειδωλολατρικής θρησκείας και έκλεισε το Iερ. Για
αρκετ διάστημα μετά, οι Δελφοί κατοικήθηκαν απ μία χριστιανική κοιντητα και τέλος εγκαταλείφθηκαν οριστικά γύρω στον 7ο αι. μ.X. O χώρος
σκεπάστηκε με χώμα απ τις
κατολισθήσεις και πάνω εκεί
εμφανίσθηκε αργτερα το χωρι Kαστρί.
1891 Tο Kαστρί απαλλοτριώθηκε και
η Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή
άρχισε αμέσως τις ανασκαφές,
οι οποίες έφεραν σταδιακά στο
φως ανεκτίμητους αρχαιολογικούς θησαυρούς.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
7
Πλάτωμα μπροστά στο να του Aπλλωνα, την εποχή των πρώτων ανασκαφών (1892;), απ τη Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή. Διακρίνονται ακμη τα σπίτια του χωριού
Kαστρί, πως και η εκκλησία του Aγίου Nικολάου, που αργτερα εγκαταλείφθηκαν.
Aνασκαφές απ
τους Γάλλους
Eπειτα απ μακροχρνιες διαπραγματεύσεις παραχωρήθηκε η έρευνα στη Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή το 1891
Tου Oliver Picard
Eπίτιμου Διευθυντή της Γαλλικής Aρχαιολογικής
Σχολής
Oι Δελφοί, είναι, μετά την Aθήνα, η
θέση που αναφέρεται συχντερα
στην αρχαία ελληνική φιλολογία.Tο
μαντείο ξυπνούσε πάντα πολύ ζωηρ ενδιαφέρον, ιδιαίτερα στους Πατέρες της Eκκλησίας, που το θεωρούσαν έργο του διαβλου. H Aναγέννηση προκάλεσε άνθηση στον
τομέα των κλασικών σπουδών.
Eτσι, οι Δελφοί, άρχισαν πάλι να κεντρίζουν το ενδιαφέρον των λογίων. H θέση τους ταυτίστηκε πολύ
γρήγορα, ήδη, απ τα μέσα του
15ου αιώνα, απ έναν έμπορο της
Aνκνας, τον Kυριακ, που διάβασε
εκεί επιγραφές οι οποίες ανέφεραν
το νομα των Δελφών. Tον 18ο αιώνα άρχισαν να επισκέπτονται στην
αρχαία πλη Γάλλοι, αργτερα
Aγγλοι και τον 19ο αιώνα Γερμανοί.
Oι περισστεροι ήταν λγιοι που έψαχναν τα ίχνη των αρχαίων μνημείων που περιέγραφαν ο Hρδοτος και ο Παυσανίας.
Oι πρώτες ανασκαφές
H ανεξαρτησία της Eλλάδας κινητοποίησε το ενδιαφέρον για τους
Δελφούς. O Kαποδίστριας, το 1829
έστειλε έναν αρχιτέκτονα για να κάνει ανασκαφές στη νεκρπολη. Aπ
ττε και μετά, η Aρχαιολογική Yπηρεσία ασχολήθηκε με την διαφύλαξη
του χώρου καθώς και μερικών αρχαιοτήτων που είχαν συγκεντρωθεί.
Παράλληλα, ξένοι επιστήμονες και ιδιαίτερα Γάλλοι, που ανήκαν στη
Σχολή που ιδρύθηκε το 1846, καθώς
και Γερμανοί που ανήκαν στον περίγυρο του Oθωνα, ήθελαν να επεκτείνουν τις ανασκαφικές τους έρευνες.
Oι Eλληνες αρχαιολγοι που συνενώθηκαν προκειμένου να αποτελέσουν την Aρχαιολογική Eταιρεία, η
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
οποία ιδρύθηκε το 1837, είχαν επίσης την ίδια φιλοδοξία. O K.O.
Mueller εξερεύνησε το 1840 «υπγεια» που θα αποδεικνυταν τι ανήκαν στον πρναο. O P. Foucart, που
θα γινταν διευθυντής της Γαλλικής
Σχολής απ το 1880 ως το 1892, ανέσκαψε στη βάση του πολυγωνικού
τοίχου και ανακάλυψε το 1861 τη
Σφίγγα των Nαξίων.
Tο βέβαιο, πάντως, ήταν, τι έπρεπε να μετατοπισθεί το χωρι που υπήρχε εκεί, γιατί, πως φρονούσαν
οι αρχαιολγοι απ λες τις χώρες,
δεν μπορούσαν αλλιώς να γίνουν σοβαρές ανασκαφικές έρευνες.
Aυτ παραλίγο να γίνει, ταν, μετά
το σεισμ του 1870, οι κάτοικοι, ζήτησαν να μεταφερθούν, γιατί ζούσαν
σε ένα τπο επικίνδυνο. H Eλλάδα,
μως, εκείνη την εποχή ήταν πολύ
πτωχή για κάτι τέτοιο. Oι διαδικασίες
επιταχύνθηκαν, ταν διορίστηκε ο P.
Foucart διευθυντής της Γαλλικής
Aρχαιολογικής Σχολής στην Aθήνα,
ο οποίος προσπάθησε να ανασκάψει
το χωρι. Tον βοήθησε μια ευνοϊκή
συγκυρία: H Γαλλία δεν είχε ακμη
διευθετήσει τη διπλωματική βοήθειά
της προς την Eλλάδα. Προκειμένου
η Eλλάδα να επιτύχει, στο συνέδριο
του Bερολίνου, την εκ νέου προσάρτηση της Θεσσαλίας στη Mητέρα Πατρίδα, η κυβέρνηση του Kουμουνδούρου δεσμεύτηκε με την υπσχεση να αναθέσει στη Γαλλική Σχολή
την ανασκαφή των Δελφών, εξισορροπώντας με την απφαση που ανέθετε την ανασκαφή της Oλυμπίας
στους Γερμανούς.
Oι Γάλλοι επισήμως
στους Δελφούς
Oι νέες μως εκλογές (Δεκ. 1881)
έφεραν στην εξουσία τον Xαρίλαο
Tρικούπη, προτού ψηφιστεί ο σχετιΣυνέχεια στην 10η σελίδα
H ανακάλυψη του Bίτωνα, ο ένας απ τους περίφημους νεαρούς διδύμους, που είχε δει στους Δελφούς ο Hρδοτος. H παράδοση της δαιδαλικής τέχνης του 7ου αιώνα είναι ακμη πολύ κοντινή, τσο στο σχήμα της κεφαλής σο και στην ισχυρή μορφή, που υποβάλλει την ιδέα της δράσης.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
9
Συνέχεια απ την 8η σελίδα
κς νμος. Eκείνος, παρτι διαβεβαίωνε τι θα σεβαστεί την απφαση του προκατχου του, ήθελε εντούτοις να επωφεληθεί απ τη
συμφωνία, προκειμένου να πετύχει
τη σύναψη εμπορικής σύμβασης
που θα ευνοούσε την εξαγωγή
σουλτανίνας στη Γαλλία. Aκολούθησαν δεκάχρονες περίπλοκες διαπραγματεύσεις, με αποτέλεσμα να
υπογραφεί η τελική συμφωνία το
1891. Στο μεταξύ άρχισαν να μπαίνουν και καννες για την δραστηριτητα των ξένων αρχαιολογικών
σχολών στην Eλλάδα: Aγορά των εκτάσεων και πληρωμή των δαπανών
απ τον ανασκαφέα, σε αντάλλαγμα
του μονοπωλίου στη μελέτη ως τη
δημοσίευση - αυτ που οι αρχαιολγοι ονομάζουν «επιστημονική ιδιοκτησία»- διαφύλαξη λων των ευρημάτων στην Eλλάδα (ακμη κι εκείνων που υπάρχουν εις διπλούν καθώς και αντικειμένων χωρίς αξία),
και έλεγχο των ανασκαφών απ εκπρσωπο της Aρχαιολογικής Eταιρείας. Σύμφωνα με τον ρο αυτ, η
γαλλική βουλή ψήφισε τη διάθεση
(για την απαλλοτρίωση και ανασκαφή) το ποσ του μισού εκατομμυρίου χρυσών φράγκων, ποσ που είναι δύσκολο να υπολογισθεί σήμερα. Iσως να αντιστοιχεί με δισεκατομμύρια δραχμές...
Tο ιερ του Aπλλωνα
O P. Foucart πήρε μέρος στην ανασκαφή, την οποία οργάνωσε ο
Th. Homolle, που είχε ανασκάψει τη
Δήλο. Xρησιμοποιήθηκαν πολλές
δεκάδες εργάτες, αριθμς που
ξαφνιάζει τους σημερινούς αρχαιολγους. Oι ανασκαφείς ήξεραν τί έψαχναν: ήθελαν να αποκαλύψουν
το ιερ του Aπλλωνα που περιγράφει ο Παυσανίας. Γνώριζαν ήδη απ
τους αρχαίους συγγραφείς τη θέση
του ναού, το μεγάλο πολυγωνικ
κτίσμα, το καλυμμένο με επιγραφές, την ιερά οδ και, απ την τομή
που έκανε ένας Γερμανς αρχαιολγος, τη νοτιοανατολική είσοδο
του ιερού. Oπως έγραψε το 1900 ο
G. Radet, που διηγείται την ιστορία
της Γαλλικής Σχολής, ακολουθώντας την ιερά οδ «προσπαθούσαν
να πλησιάσουν το ιερ πως ο Παυσανίας, πράγμα που επέτρεπε να
προβάλλουν το φως των κειμένων
στον συγκεχυμένο σκελετ των
μνημείων». Eπρεπε, επίσης, να ξαναβρούν τα έργα τέχνης που ανέφεραν οι αρχαίες πηγές και περίμεναν ακμη πολλές επιγραφές, ελπίδα που δεν διαψεύστηκε. O επιστημονικς κσμος παρακολουθούσε
την προδο των εργασιών και η ανακάλυψη, το 1893, του θησαυρού
των Aθηναίων, παράσταση των ύμνων στον Aπλλωνα με τη μουσική
τους συνοδεία, και αργτερα, το
1896, του Hνίοχου, έκαναν τις εργασίες αυτές διάσημες σε λη την
Eυρώπη.
Xρειάστηκαν πράγματι έντεκα
χρνια τεράστιας δουλειάς για να
πάρουν, τα ιερά του Aπλλωνα και
της Aθηνάς στη Mαρμαριά, την ψη
που έχουν σήμερα και να αποκαλυφθούν συλλογές απ γλυπτά και επιγραφές, που είναι, εκτς απ εκείνες της Aθήνας, οι πλουσιτερες
Mια ιστορική φωτογραφία: O Θεφιλος Oμλ στο κέντρο, διευθυντής ττε της
Γαλλικής Aρχαιολογικής Σχολής (1892) και μέλη της υπλοιπης αποστολής που έκαναν ανασκαφές στους Δελφούς.
που έδωσε ποτέ κάποια ελληνική
αρχαιολογική θέση.
Eγκαίνια
χώρου μουσείου
Tο 1903 ο αρχαιολογικς χώρος
εγκαινιάστηκε ταυτχρονα με το
Mουσείο, το κτίσιμο του οποίου είχε χρηματοδοτήσει ο Aνδρέας Συγγρς. O Homelle, που λίγο αργτερα εγκατέλειψε τη διεύθυνση της
Γαλλικής Σχολής, πίστευε τι η εργασία στο χώρο είχε τελειώσει και
τι οι έρευνες θα ολοκληρωθούν
με την οριστική δημοσίευση, που
προέβλεπε, σύμφωνα με το πρτυπο της δημοσίευσης της Oλυμπίας,
να γίνει σε πέντε τμους, με τίτλο
«Aνασκαφές στους Δελφούς». Tμοι αφιερωμένοι στην ιστορία των
ανασκαφών, στην τοπιογραφία και
στην αρχιτεκτονική, στις επιγραφές, στη γλυπτική και στα μικρά αντικείμενα. Eπρκειτο μως για
ψευδαίσθηση, γιατί οι έρευνες για
τη δημοσίευση κράτησαν πάρα πολύ χρνο και βρίσκονταν πολύ μακρυά απ την ολοκλήρωση, την εποχή του θανάτου των τελευταίων
ανασκαφέων.
Oι έρευνες θα απαιτούσαν συμπληρωματικές ανασκαφές και κυρίως οι αρχαιολγοι ανακάλυπταν
σιγά- σιγά, τι δεν υπάρχει οριστική
δημοσίευση: σο τέλεια κι αν είναι
μια μελέτη, η καλύτερη υπηρεσία
που προσφέρει είναι ακριβώς τι επιτρέπει να γίνουν νέες έρευνες,
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
με σκοπ να φτάσουν πιο κοντά
στην αλήθεια.
H ιστορία της θέσης αυτής απ το
1903 και εξής χαρακτηρίζεται ταυτχρονα απ την προοδευτική συνειδητοποίηση των καινούργιων
καθηκντων που επιβάλλονταν
στην αρχαιολογία και απ την ανάπτυξη των διευθύνσεων και αποκαταστάσεων που έγιναν σε στενή συνεργασία μεταξύ της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας και της Γαλλικής
Σχολής.
Tα μεγάλα
αριστουργήματα
Στο μακρχρονο διάστημα των ανασκαφών βρέθηκαν πολλά χάλκινα ειδώλια, ύψους 15 έως 20 εκατ.,
το ελεφάντινο άγαλμα του Aπλλωνα, τα δύο κολοσσιαία αγάλματα
των Διδύμων του Aργους, ελεφάντινες κεφαλές χρυσελεφάντινων
αγαλμάτων, ο αργυρς ταύρος
προσφορά της πλης της Iωνίας, η
ζωφρος του θησαυρού των Σιφνίων, ο περίλαμπρος Hνίοχος, η μετπη του θησαυρού των Aθηναίων,
το μνημείο του Δαχου με μεγάλο
αριθμ αγαλμάτων, την κεφαλή του
Φλαμινίνου και πολλά άλλα.
Παράλληλα, μως, με τις αναστηλώσεις που έγιναν στη συνέχεια, οι
αρχαιολγοι ξανάρχισαν τις ανασκαφές. Mπορούμε να διακρίνουμε
τρεις περιδους: Aπ το 1920, η
Γαλλική Σχολή επικέντρωσε ανασκαφικά το ενδιαφέρον της στο ιε-
ρ της Aθηνάς στη Mαρμαριά. Oι
αρχαιολγοι πίστεψαν ττε τι θα
μπορούσαν να βρουν, με την αποκάλυψη μυκηναϊκών ειδωλίων τοποθετημένων πάνω σε μια μεγάλη
πέτρα, την απδειξη τι υπήρχε ήδη απ την Eποχή του χαλκού ένα
μεγάλο ιερ αφιερωμένο σε μια γυναικεία θετητα, που αντιστοιχούσε στο ιερ του Aπλλωνα. Σήμερα
γίνεται δεκτ τι αυτά τα ειδώλια
βρίσκονταν μέσα σ’ ένα μυκηναϊκ
τάφο, που ανοίχτηκε κατά την κατασκευή του αρχαϊκού ιερού.
Παραδξως, μια καταστροφή του
Δεκεμβρίου 1935, ανοίγει μια δεύτερη περίοδο ανασκαφών, που συνεχίστηκε και μετά τον πλεμο, περίπου έως το 1950. Xωρίς θεωρητικές προκαταλήψεις, προσπάθησαν
να ερευνήσουν συστηματικά τα
στρώματα της αρχαϊκής εποχής, ανακαλύπτοντας ένα σημαντικ οικισμ γεωμετρικής και μυκηναϊκής εποχής. Kάτω μως απ το πλακστρωτο του Aλω έγινε η σημαντικτερη ανακάλυψη το 1939, απ τον
Πιέρ Aμοντρί, ο οποίος υπήρξε διεθυντής της Γαλλικής Aρχαιολογικής Σχολής απ το 1969- 1981.
Yπήρχαν εκεί, μπροστά στη Στοά
των Aθηνών, δύο τάφοι, μέσα
στους οποίους, γύρω στο 420π. X.,
οι Δελφιείς είχαν θάψει, αφού έβαλαν φωτιά, πολύτιμα αντικείμενα,
μεταξύ των οποίων και αγάλματα απ χρυσ και ελεφαντοστούν ή άργυρο, καθώς και πολλά χάλκινα. Tα
αντικείμενα που είχαν μείνει ανέπαφα λεηλατήθηκαν κατά την αρχαιτητα, μως αυτή η ανακάλυψη
μας δίνει την καλύτερη ιδέα για το
μυθικ πλούτο των προσφορών
που γινταν στον Aπλλωνα.
Συνεργασία
Eλλήνων - Γάλλων
H τρίτη περίοδος είναι η σημερινή, που συνεργάζονται στενά η
Eφορεία Aρχαιοτήτων με τη Γαλλική Σχολή. H σημαντικτερη ανασκαφή ολοκληρώθηκε μλις πρσφατα, στις αρχές Iουλίου 1992, και
έγιναν στα αρχαϊκά στρώματα που
προστατευταν απ σειρά κλασικών μνημείων: τον τρίποδα που
προσέφεραν οι Eλληνες μετά τη νίκη των Πλαταιών και το Aρμα του
Hλίου που προσέφεραν οι Pδιοι.
Kάτω απ τα βάθρα αυτών των μνημείων βρέθηκε ο αρχαϊκς περίβολος, που χρονολογείται σήμερα
στις αρχές του 6ου π. X. αιώνα, δηλαδή την επαύριο του πολέμου.
Kάτω απ αυτά αποκαλύφθηκαν
τρία σπίτια χτισμένα επάλληλα, το
ένα απ τα μέσα του 7ου π. X. αιώνα, το δεύτερο απ το τέλος του
8ου, και το αρχαιτερο, εγκατεστημένο στη βάση τοίχου αναχώματος,
χτισμένου στη μυκηναϊκή εποχή (απ τις αρχές του 8ου). Aποδείχτηκε
έτσι η συνέχεια του οικισμού απ
τη μυκηναϊκή ως τη γεωμετρική εποχή, κι έχουμε τώρα μια πολύ ακριβή εικνα των σπιτιών της πρώιμης περιδου, που είναι κατασκευασμένα απ πηλ, με μικρά δωμάτια
που θερμαίνονταν απ ένα φούρνο.
H μεγάλη μως αφθονία χάλκινων
αντικειμένων, αγγείων και πλων
δείχνει τη ακτινοβολία των Δελφών
εκείνη την εποχή.
O αρχαιολογικ
ς χώρος
Oι Δελφοί αποτελούν ένα υπαίθριο μουσείο αρχαιοελληνικής τέχνης και ιστορίας
Aναπαράσταση της πρσοψης του αρχαίου ναού του Aπλλωνα, του λεγομένου των Aλκμεωνιδών, γιατί ολοκληρώθηκε απ τον Aθηναίο Kλεισθένη, που κατασκεύασε την πρσοψή του απ παριαν μάρμαρο. H εσωτερική διάταξη του ναού είναι ελάχιστα γνωστή, αλλά τα αετώματά του, αρκετά καλοδιατηρημένα, εκτίθενται στο
μουσείο. Tο ανατολικ αέτωμα δείχνει την άφιξη του Aπλλωνα στους Δελφούς πάνω σε τέθριππο άρμα, ενώ το δυτικ παρίστανε τη μάχη των Θεών και των Γιγάντων.
Tου Φώτη Nτάσιου
Aρχαιολγου στο Mουσείο Δελφών
AN AΦHΣOYME κατά μέρος τη σημαντική συμβολή του πανελλήνιου ιερού των Δελφών και ειδικτερα του
Mαντείου του στην ιστορία της αρχαιοελληνικής θρησκείας, η ανακάλυψη του ιερού πλούτισε τις γνώσεις
μας πάνω σε ζητήματα αρχιτεκτονικής, πλαστικής και ιστορίας του αρχαίου ελληνικού κσμου, συμπληρώνοντας και συχνά επιβεβαιώνοντας
τους αρχαίους συγγραφείς (Hρδοτος, Πλούταρχος, Παυσανίας κ.α.).
H ιδιαιτερτητα του αρχαιολογικού
χώρου των Δελφών, ως τπου που η
αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο
φως πλήθος απ πολύτιμες μαρτυρίες του παρελθντος, οφείλεται κυρίως σε δύο βασικούς τομείς της αρχαιολογικής επιστήμης, την αρχιτεκτονική γλυπτική και την επιγραφική
με την ευρύτερη έννοια που αποδίδουμε στους δύο παραπάνω ρους.
Oι Δελφοί μας έδωσαν μια πλούσια
και πυκντατη ποικιλία τεχνοτροπιών και σχολών λων σχεδν των
περιδων της ελληνικής τέχνης με
κάποιες, βέβαια ανιστητες που δεν
μειώνουν μως τη συνολική εικνα
μιας έξοχης και διδακτικής αλληλοδιαδοχής ρυθμών, τάσεων και λεπτομερειών.
Eργα που φτιάχτηκαν απ δημιουργούς προερχμενους απ τα πιο
παραγωγικά κέντρα του ελληνικού
κσμου, απ τις αρχαϊκές Kυκλάδες
μέχρι τη Mικρασιατική Πέργαμο των
ελληνιστικών χρνων, απ την Kρινθο, την Aθήνα, τη Mακεδονία, μέχρι και τις ελληνικές αποικίες της
Δύσης.
Oλη αυτή η παραγωγή που στλιζε
το ιερ και αποτελούνταν απ αφιερώματα πλεων και ιδιωτών στο θε
Aπλλωνα δουλεύτηκε απ τον αρχαίο αρχιτέκτονα, που ήταν ταυτχρονα και γλύπτης, σε υλικ ποικίλο,
απ τη δύσκολη πέτρα του Παρνασ-
σού –τον περίφημο σταχτί τιτανλιθο– μέχρι το πεντελικ και παριαν
μάρμαρο.
Δελφική αρχιτεκτονική
Oι Δελφοί είναι απ τους ελάχιστους τπους αν χι ο μοναδικς, που συνυπάρχουν τσα πολλά συστήματα επεξεργασίας της πέτρας:
λίθοι πολυγωνικοί με αρμούς ευθύγραμμους ή καμπύλους, λίθοι τραπεζισχημοι ή παρελληλεπίπεδοι, σε
σειρές κανονικές ή ακαννιστες με ή
χωρίς μεταλλικούς συνδέσμους. Tο
κάθε κομμάτι αποκτά έτσι μια αυτοτέλεια απ το πλήθος των λεπτομερειών που το χαρακτηρίζουν –αρμσεις, επεξεργασία επιφανειών, διακσμηση– και στο σύνολο είτε πρκειται για να, θησαυρ, στοά, ανάλημμα, ή άλλο οικοδμημα, δημιουργείται ένα άριστο και αρμονικ αποτέλεσμα.
Oι γλυπτές συνθέσεις που στολί-
ζουν σήμερα το Mουσείο Δελφών ανήκουν κύρια σε αρχιτεκτονήματα
του ιερού φτιαγμένα με μεράκι και
δεξιτητα εφάμιλλη ή και πολλές
φορές μεγαλύτερη των γλυπτών
τους παραστάσεων.
Eτσι, μπορεί κανείς να θαυμάσει
τις διακοσμητικές ταινίες που ζώνουν ολγυρα τη θεμελίωση του θησαυρού των Mασσαλιωτών στο ιερ
της Aθηνάς Προναίας και να αισθανθεί την ίδια απλαυση με τη θέαση
της διακσμησης της ανωδομής της
γειτονικής θλου, του κυκλικού αυτού οικοδομήματος, που η χρήση
του αποτελεί και σήμερα μυστήριο
για τους αρχαιολγους.
Tο ίδιο συμβαίνει και με τις καμπύλες αρμσεις του μεγάλου πολυγωνικού τοίχου που βάσταζε το άνδηρο
του ναού του Aπλλωνα και που συνθέτουν μια στέρεα αρμονία, δημιουργώντας ένα σύνολο που επιβάλλεται στον επισκέπτη, σημεριν και
Συνέχεια στην 12η σελίδα
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
11
Γενική άποψη του Iερού του Aπλλωνα απ την πηγή Kέρνα (1977).
Συνέχεια απ την 11η σελίδα
αρχαίο. Iδιαίτερη εντύπωση προκαλεί και το εξαντλητικ δούλεμα των
λίθων θεμελίωσης του ναού του
Aπλλωνα –αυτού που δεσπζει στο
κέντρο του ιερού και που σώζεται με
αναστηλωμένους τους κίονες της
πρσοψής του– με τους πάμπολλους συνδέσμους και τα αρχιτεκτονικά σημάδια πάνω τους και λα αυτά σε μέρη που ήταν αθέατα στον
αρχαίο προσκυνητή.
Oι θησαυροί
Tοπογραφικ σχέδιο του Iερού του Aπλλωνα.
12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
Tο κυρίαρχο ανάθημα που φιλοδοξούσε να αφιερώσει μια ελληνική πλη στο θε Aπλλωνα, μεταξύ του
6ου και 4ου π.X. αι., ήταν ο θησαυρς, ένα είδος νασχημου ορθογώνιου κτίσματος, με διακσμηση περίτεχνη, έτσι ώστε να προκαλεί το ενδιαφέρον και να προβάλλει συνάμα
την εικνα της αφιερώτριας πλης.
Γιατί οι θησαυροί, πέρα απ την
καλλιτεχνική τους αξία, συμβλιζαν
την ισχύ και την προπαγανδιστική
δύναμη μιας πλης απέναντι σε μια
άλλη, συνήθως ανταγωνίστριας. Oι
συχνές διαμάχες των ελληνίδων πλεων, ιδιαίτερα στα αρχαϊκά και κλασικά χρνια, οι ανταγωνισμοί των κυρίαρχων δυνάμεων του ελληνικού
χώρου αλλά και τα μεγάλα ιστορικά
γεγοντα του εληνισμού και των
βαρβάρων αντικατοπτρίζονται με
πυκν και εναργή τρπο μέσα απ
την καθίδρυση αυτών των μνημείων,
την τοποθέτησή τους σε συγκεκρι-
O θησαυρς των Aθηναίων χτίστηκε απ λάφυρα των Περσών απ το Mαραθώνα και αποτελεί τον αρχαιτερο δωρικ θησαυρ απ μάρμαρο. H χρονολγησή του
διχάζει τους αρχαιολγους: μερικοί θεωρούν τι κτίστηκε μετά τη μάχη του Mαραθώνα (490 π.X.), ενώ άλλοι υποστηρίζουν τι αφιερώθηκε απ τη νέα Aθηναϊκή
Δημοκρατία (505-500 π.X.).
μένη θέση του ιερού και τη διακσμησή τους με παραστάσεις και επιγραφές δηλωτικών και ιστορικών
συμβάντων. H χρονολογική σειρά
των θησαυρών ξεκινά με αυτν των
Kορινθίων του 7ου π.X. αι. και τελειώνει με αυτν των Θηβαίων, που κτίστηκε μετά την νίκη τους κατά των
Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371 π.X.
Mε τους Θηβαίους και την εφήμερη κυριαρχία τους στα πράγματα της
Eλλάδας λήγει και η αφιέρωση του
θησαυρού ως τύπου αναθήματος.
Oι νέες ανερχμενες δυνάμεις (Aιτωλοί, Mακεδνες, Bασίλεια διαδχων) που κυριάρχησαν στα ελληνικά
χρνια έφεραν και άλλους τρπους
προπαγάνδισης της ισχύος τους. Στη
θέση των κομψών νασχημων κτισμάτων των πλεων ορθώθηκαν βάθρα αγαλμάτων των ελληνιστικών ηγεμνων και πλούσιων ιδιωτών, που
αποτέλεσαν και την απαρχή του ευτελισμού των αφιερωμάτων στα μετέπειτα ρωμαϊκά χρνια. Eίναι η εποχή που ανεγείρονται και τα δύο «κοινχρηστα κτίρια» που λγω του γκου τους επεκτάθηκαν και πέραν
των στενών ορίων του περιβλου
του κυρίως ιερού, η στοά του Aττάλου στα ανατολικά, δώρο των περγαμηνών ηγεμνων, και η στοά των Aιτωλών στα δυτικά, που φυλάσσονταν τα λάφυρα απ την επιδρομή
των Γαλατών (279 π.X.)
Tο ιερ προσαρμζεται στις νέες
συνθήκες χάνει μως τον αυστηρά
θρησκευτικ και πολιτικ του χαρα-
κτήρα που είχε στα αρχαϊκά και κλασικά χρνια, αλλά η αίγλη του παραμένει αμείωτη στον ελληνικ κσμο.
Aκμη και τον 2ο μ.X. αι., ταν το
επισκέφθηκε ο Παυσανίας μένει εντυπωσιασμένος απ την πληθώρα
των αφιερωμάτων παρλες τις αρπαγές και λεηλασίες της ρωμαϊκής περιδου.
Oι επιγραφές
Oι Δελφοί θεωρούνται το «βασίλειο» των ελληνικών επιγραφών: η
ανασκαφή έφερε στο φως 6.000 περίπου ενεπίγραφα κομμάτια που
πλουτίζουν τις γνώσεις μας, χι μνο πάνω στην ιστορία του ιερού, αλλά και στην ιστορία ολκληρου του
αρχαιοελληνικού κσμου. Kείμενα
σχετικά με την οργάνωση του ιερού
και της πλης των Δελφών αλλά και
της Aμφικτυονίας, της οργάνωσης
που ένωνε τις πλεις της Kεντρικής
Eλλάδας με δεσμούς συμμαχίας –ένα είδος προδρομικού σημερινού
O.H.E.– και η οποία είχε τη μία απ
τις δύο έδρες της στους Δελφούς.
Διακρίνει κανείς επίσης αναθηματικές επιγραφές πάνω σε βάθρα αγαλμάτων, μερικές των οποίων ανήκουν
σε διάσημους γλύπτες της αρχαιτητας (Λύσιππος, Θεπροπος κ.ά.).
Aλλα κείμενα αναφέρονται σε συνθήκες μεταξύ πλεων ή σε δικαστικές πράξεις που αποδίδουν δικαιοσύνη σε διάφορες υποθέσεις πολιΣυνέχεια στην 14η σελίδα
Tο αφιέρωμα των
χορευτριών (B΄
μισ του
4ου π.X.
αιώνα),
που στλιζε το
χώρο της
εισδου
του ναού
του Aπλλωνα.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
13
Aεροφωτογραφία (1978) του ιερού της Προναίας Aθηνάς. Mυκηναϊκά αγγεία και ειδώλια που βρέθηκαν κάτω απ τον αρχαϊκ να και τους βωμούς, δείχνουν τι απ
τα μυκηναϊκά χρνια υπήρχε στο ίδιο μέρος μικρ ιερ, που λατρευταν μια θεά που ήταν η ίδια η Aθηνά, ή η προϊστορική πρδρομς της. Eκτς απ τον αρχαϊκ να
της Aθηνάς, υπάρχουν και δυο μικρτεροι αφιερωμένοι στην Yγεία και στην Eιλείθυια.
Συνέχεια απ την 13η σελίδα
Aναπαράσταση του θησαυρού των Σιφνίων, σε αίθουσα του παλαιού Mουσείου
των Δελφών (αρχές του αιώνα). Δίπλα του διακρίνεται η Σφίγγα των Nαξίων και η
αναπαράστασή της πάνω σε κίονα. Στην πρσοψή του έφερε αντί για κίονες δύο
κρες, γνωστές ως Kαρυάτιδες.
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
τών. Περιλαμβάνονται επίσης λογαριασμοί οικοδομικής φύσεως που αναφέρονται σε προγράμματα οικοδμησης κτισμάτων του ιερού και
της πλης και που αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια της οικονομικής ιστορίας της εποχής. Aλλά εκεί που
πλεονάζουν οι επιγραφές είναι οι λεγμενες απελευθερωτικές, που αφορούν απελευθερώσεις δούλων,
καθώς και τις εγγυήσεις που δίδονταν για τη διατήρηση του καθεστώτος ελευθερίας των. Eξίσου μεγάλος
είναι και ο αριθμς των διαφρων
ψηφισμάτων προξενείας και προμαντείας που χορηγούσε η πλη των
Δελφών και το αμφικτυονικ συνέδριο σε πολίτες. Mε το δικαίωμα αυτ δινταν σε πολίτες το προνμιο
της προτεραιτητας στη διαδικασία
λήψης του χρησμού απ το μαντείο.
H εικνα που εμφανίζει σήμερα το
ιερ των Δελφών είναι μια εικνα
διαφορετική αυτής που εμφάνιζε
πριν απ λίγες δεκαετίες και που οι
φωτογραφίες της διακοσμούν ακμη
και σήμερα τις σελίδες των ανατυπωμένων «τουριστικών» οδηγών.
Eνα χώρο, δηλαδή, πνιγμένο στη
βλάστηση, που οι κατψεις των κτιρίων μετά βίας διακρίνονταν, που οι
διαδρομές περιορίζονταν σε μερικά
βασικά μνημεία, μερικά απ τα οποία
λάθος ταυτισμένα, απτοκος παλαιών και ξεπερασμένων ταυτίσεων.
Σήμερα, χάρη και στις συστηματικές προσπάθειες του τελευταίου
Eφρου Aρχαιοτήτων Δελφών Eυάγγελου Πεντάζου, ο χώρος έχει αλλάξει ψη· τα κτίσματα ανάσαναν απ
την ενοχλητική βλάστηση, οι τοίχοι
ξαναβγήκαν στην επιφάνεια και μερικοί αποκαταστάθηκαν με μικροεπεμβάσεις που δένουν με το περιβάλλον,
τα διάσπαρτα αρχαία λιθάρια τακτοποιήθηκαν με τρπο υποδειγματικ
και διδακτικ, κοντά στα μνημεία που
ανήκαν σε συνεργασία με τη Γαλλική
Aρχαιολογική Σχολή άρχισε σιγά σιγά
ένα ευρύτατο πργραμμα αναστηλώσεων. Aπ την άλλη μεριά η επιστημονική μελέτη των μνημείων του ιερού προχωρά με γρήγορο ρυθμ, νέα
στοιχεία συμπληρώνουν παλιές μελέτες και καινούργιες ταυτίσεις αναθεωρούν λανθασμένες απψεις. Oι Δελφοί εξακολουθούν να γοητεύουν
πλήθος ερευνητών απ λα τα μέρη
της γης και τα προβλήματα των μνημείων τους θα συνεχίσουν να απασχολούν την επιστημονική κοιντητα
και την επμενη εκατονταετία. Eίναι
και αυτ μια απδειξη της περίπλοκης και συνάμα σαγηνευτικής ιδιαιτερτητάς τους, που τα κατατάσσει
στην πρώτη γραμμή του επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Tα αριστουργήματα του Mουσείου
Eργα τέχνης και αναθήματα απ το Iερ και το Mαντείο, προσελκύουν επισκέπτες απ λο τον κσμο
Tης Pοζίτας Kολώνια
Aρχαιολγου στο Mουσείο Δελφών
TA EKΘEMATA του Mουσείου των
Δελφών θα μπορούσαν να βρουν ένα ιδανικ χώρο παρουσίασης στο ίδιο το δελφικ ιερ, που στα χρνια
της ζωής του ήταν ένα πλουσιτατο
υπαίθριο Mουσείο. Eνα κοσμοπολιτικ Mουσείο, αφού συνέλεγε χι
μνο τα αφιερώματα των ταπεινών
προσκυνητών του, αλλά και τα έργα
τέχνης που επιδείκνυαν γύρω απ
το να ή κατά μήκος της ιεράς οδού
διάφορες πλεις ή φιλδοξοι ηγεμνες απ τις αποικίες της Σικελίας
ως τη Φρυγία της Aσίας, με την ευκαιρία κάποιας στρατιωτικής ή πολιτικής τους επιτυχίας: μικροτεχνήματα απ πολύτιμο υλικ, χάλκινα ή
μαρμάρινα αγάλματα και πλαστικές
συνθέσεις, κτίρια με πλούσιο γλυπτ ή ζωγραφικ διάκοσμο. Kαι καθώς το ιερ πλουτίζονταν συνεχώς
με νέα αναθήματα πήρε την ψη ενς απέραντου καλλιτεχνικού εργαστηρίου με ασταμάτητη παραγωγή
που γλύπτες, ζωγράφοι, αρχιτέκτονες και απλοί τεχνίτες συναγωνίζονταν να παρουσιάσουν τις καλύτερες δημιουργίες τους.
Aν και τα ευρήματα της ανασκαφής των Δελφών μας έδωσαν μια εικνα του αρχαίου ιερού στα χρνια
της ακμής του απ τον 8ο ώς τον 4ο
π.X. αιώνα, πολύ φτωχτερη εκείνης που μας αφήνουν να φαντασθούμε οι φιλολογικές πηγές, οι επιγραφές και τα βάθρα, είναι αρκετά για να καταστήσουν το Mουσείο
που σήμερα τα στεγάζει, ένα πρτυπο σχολείο της ελληνικής τέχνης,
στο οποίο αντιπροσωπεύονται λες
οι φάσεις και λες οι πτυχές της παραγωγής της, συχνά, μάλιστα, με
δείγματα ακριβώς χρονολογημένα
απ τη γνώση που μας προσφέρουν
οι πηγές.
Xρυσελεφάντινα
αγάλματα
Mια ιδέα για τα μυθώδη αφιερώματα σε χρυσ, άργυρο, ελαφαντδοντο που έστελναν στους Δελφούς οι Mικρασιάτες βασιλιάδες, ο
Mίδας και ο Kροίσος, ο διασημτερος αναθέτης του ιερού και είδε ο
Hρδοτος στους θησαυρούς των
Kλαζομενίων και Kορινθίων, μας έδωσε την εντυπωσιακή αποκάλυψη
των Γάλλων αρχαιολγων το 1939.
Kάτω απ το ρωμαϊκ πλακστρωτο
της ιεράς οδού κοντά στο θησαυρ
των Kορινθίων βρέθηκαν τα υπολείμματα πολύτιμων αρχαϊκών έργων σπάνιων τσο για το υλικ και
την τεχνική τους σο και για την
καλλιτεχνική τους ποιτητα: ένα ειδώλιο απ ελεφαντδοντο που παριστάνει ήρωα ή θε (Aπλλωνα ή
Δινυσο), να δαμάζει το θήραμά
του, ένας ταύρος σε φυσικ μέγεΣυνέχεια στην 18η σελίδα
Oι περίφημοι Δίδυμοι του Aργους, ο Kλέοβις και ο Bίτων. Tα δύο αυτά κολοσσιαία αγάλματα (ύψους 2.20 μ.) σημειώνουν την
αρχή της εμφάνισης μεγάλων, πέτρινων αγαλμάτων στους Δελφούς, γύρω στο 580 π.X.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
15
O Hνίοχος: Eνα απ! τα σπάνια χάλκινα αριστουργήματα, σύμβολο
του Mουσείου των Δελφών. Παριστάνει ηνίοχο άρματος, νικητή,
την ώρα του θριάμβου του στα
Πύθια. H ομορφιά του προσελκύει
επισκέπτες απ! !λον τον κ!σμο.
Xάλκινο αγαλμάτιο μιας κ!ρης «πεπλοφ!ρου», που μετέφερε στο τέμενος τελετουργικ! σκεύος, το θυμιατήριο. Δεν εντυπωσιάζει μ!νο για τη μοναδικ!τητά του
ως έργο τέχνης, αλλά συγκινεί ως ιερ! σκεύος που χρησιμοποιήθηκε απ! κάποιον ιερέα.
Kεφάλι απο χρυσελεφάντινο άγαλμα καθιστής μορφής. Λαμπρ! ανάθημα ιωνικής
π!λης, με χρυσ! διάδημα και ένθετα μάτια. (6ος π.X. αι.).
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
Kορμοί Aμαζ!νων απ! τις ανάγλυφες μετ!πες του Θ!λου. Eίναι χαρακτηριστικοί για την τεχνική του έξεργου ανάγλυφου
και την τολμηρή κίνηση των μορφών στον ελεύθερο χώρο (380 π.X.).
Mετ!πη απ! το «Mον!πτερο Θησαυρ!» των Σικυωνίων. Oι Δι!σκουροι με την πλούσια λεία τους, μετά την επιχείρηση αρπαγής ζώων στην Aρκαδία.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
17
Συνέχεια απ! την 15η σελίδα
θος απ φύλλα ασημιού που προσαρμζονται σε ξύλινο πυρήνα –αποτελεί το μεγαλύτερο παράδειγμα
της λεγμενης σφυρήλατης τεχνικής– κεφάλια απ ελεφαντδοντο
και χρυσά ελάσματα με έκτυπη διακσμηση που ανήκαν σε τρία χρυσοελεφάντινα αγάλματα, πλακίδια
απ ελεφαντδοντο που διακοσμούσαν κάποιο ξύλινο έπιπλο, κασέλα ή θρνο (7ος - 6ος π.X.).
Eίναι λα αριστουργηματικά έργα
ιωνικών κυρίως εργαστηρίων της ανατολικής Eλλάδας που έπειτα απ
τη φθορά που τους προκάλεσε κάποιο καταστροφικ γεγονς (σεισμς, πυρκαγιά) καταχώθηκαν ευλαβικά στο τέλος του 5ου αι. π.X.,
σε δυο λάκκους –αποθέτες– για να
μην απομακρυνθούν απ το ιερ
τέμενος του θεού στον οποίο είχαν
αφιερωθεί.
Oι δίδυμοι του Aργους
H σειρά των έργων της μεγάλης
πλαστικής στους Δελφούς αρχίζει
με τους δίδυμους Kούρους, γνωστούς ως ο Kλέοβις και ο Bίτων, που
μας εισάγουν «στη νέα μαγική χώρα
του 6ου αιώνα» (Buschor).
Eργα Aργείου καλλιτέχνη, πως
μας πληροφορεί η χαραγμένη στο
βάθος επιγραφή, συσχετίσθηκαν αμέσως μετά την αποκάλυψή τους
με το Aργος και το ανέκδοτο του
Hροδτου: Mια ημέρα γιορτής, επειδή η ιέρεια της Hρας έπρεπε να
πάει στο ιερ της θεάς έξω απ το
Aργος και τα βδια που θα έσερναν
το άρμα δεν έρχονταν, οι δυο γιοί
της ζεύτηκαν οι ίδιοι το αμάξι και
το οδήγησαν στο ιερ 45 στάδια
μακριά (8 χλμ.).
Για να ανταμείψει τη γεμάτη ευγένεια πράξη τους η θεά τους χάρισε σύμφωνα με την παράκληση της
μητέρας τους το ωραιτερο δώρο·
μετά τη γιορτή τα παιδιά κοιμήθηκαν αποκαμωμένα στο ιερ, για να
μην ξαναξυπνήσουν. Oι Aργείοι
τους τίμησαν με αγάλματα που αφιέρωσαν στους Δελφούς.
Σήμερα η ερμηνεία των «δίδυμων
του Aργους» δεν είναι αδιαφιλονίκητη. Mια διαφορετική αποκρυπτογράφηση των φθαρμένων επιγραφών της βάσης τους, προτείνει την
ταύτιση των εικονιζομένων με τους
Δισκουρους.
Ξεχωριστή θέση στη συλλογή του
Mουσείου κατέχει η αρχιτεκτονική
πλαστική, τα γλυπτά, ολγλυφα (Kαρυάτιδες, αετώματα, ακρωτήρια) ή
ανάγλυφα που διακοσμούσαν τα αρχιτεκτονικά μνημεία του ιερού, το
να και τους «θησαυρούς», μικρά,
δηλαδή, οικοδομήματα που έχτιζαν
διάφορες πλεις για να φυλάσσουν
σ’ αυτά τα πολύτιμα αφιερώματά
τους, αλλά και που τα ίδια αποτελούσαν σπουδαία αρχιτεκτονικά έργα, αναθήματα στο θε του ιερού.
Mοναδικές
γλυπτές μετπες
O «Mονπτερος» θησαυρς των
Σικυωνίων (μικρ κτίριο με στεγασμένη μνο κιονοστοιχία χωρίς τοίχους στο εσωτερικ) είναι το αρχαιτερο κτίριο στους Δελφούς που
σώζει ανάγλυφη διακσμηση με ει-
Aντίνοος: Λατρευτικ! άγαλμα του αγαπημένου συντρ!φου του αυτοκράτορα Aδριανού, που στήθηκε στο Δελφικ! Iερ!, μετά τον τραγικ! θάνατ! του, στην ακμή της νε!τητάς του...
κονογραφικές παραστάσεις (560
π.X.). Oι γλυπτές μετπες του μας
δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για
τα χαρακτηριστικά του ξακουστού
στην αρχαιτητα εργαστηρίου πλαστικής της Σικυώνας. Mε το ασυνήθιστα μακρστενο σχήμα τους και
το βαθύ κκκινο χρώμα στα φορέματα των μορφών που ζωηρεύουν
τον ωχρλευκο πωρλιθο, με το ακριβές σχέδιο μας δίνουν την εντύπωση ζωγραφικών πινάκων, που αναπτύσσονται τα θέματα με τη μα-
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
γεία «της πρώιμης μυθοπλασίας»
(Kαρούζος): επεισδιο της αργοναυτικής εκστρατείας, η αρπαγή
της Eυρώπης απ το μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία, ο Kαλυδώνιος κάπρος και η μοναδική πλαστική απεικνιση ενς επεισοδίου απ το μύθο των Διοσκούρων. Oι Δισκουροι
Kάστωρ και Πολυδεύκης μαζί με τα
ξαδέλφια τους Iδα και Λυγκέα (επιγραφές σμιλευμένες στο βάθος ονοματίζουν τους ήρωες) επιστρέφουν οπλισμένοι με λγχες απ την
επιχείρηση αρπαγής βοδιών στην
Aρκαδία, οδηγώντας την πλούσια
λεία τους. H ομοιμορφη παράταξη
των ηρώων και των ζώων με τον παράλληλο βηματισμ δίνουν την εντύπωση στρατιωτικής παρέλασης.
O θησαυρς
των Σιφνίων
Aντάξιο της περιγραφής του απ
τον Hρδοτο και τον Παυσανία ως
του λαμπρτερου οικοδομήματος
των Δελφών το εύρημα του «θησαυρού των Σιφνίων». H οικοδμησή του, πως μας διηγούνται οι δύο
συγγραφείς συνδέεται με την οικονομική άνθηση της Σίφνου απ την
εντατική εκμετάλλευση των μεταλλείων χρυσού και ασημιού στο νησί.
H πλούσια γλυπτή του διακσμηση
με τις δύο Kρες στην πρσοψη,
στα αετώματα, στα κομψά κυμάτια
και στα κιονκρανα, αλλά κυρίως
στη ζωφρο χαιρετίσθηκαν απ την
πρώτη στιγμή της εύρεσής τους ως
σημείο αναφοράς της αρχαϊκής
πλαστικής.
«(...) Tο ωραιτερο εύρημα της ανασκαφής είναι ο θαυμάσια διατηρημένος μαρμάρινος διάκοσμος ενς θησαυρού, που σύμφωνα με την περιήγηση του Παυσανία πρέπει να είναι των
Σιφνίων (...). H θαυμάσια ζωφρος
που υπερβαίνει οτιδήποτε μας είναι ως
τώρα γνωστ απ την αρχαϊκή ελληνική τέχνη του αναγλύφου με τη διατήρηση, τη λεπττητα της εκτέλεσης, την
ασυνήθιστη ζωντάνια και τα νεωτερικά θέματα» (Furtwangler, 1894).
Στην ανατολική ζωφρο ο καλλιτέχνης ιστορεί ένα επεισδιο απ
την Iλιάδα: τη μάχη Eλλήνων και
Tρώων γύρω απ ένα νεκρ πολεμιστή. Aριστερά οι Oλύμπιοι θεοί
παρακολουθούν καθιστοί τη μάχη,
χωρισμένοι σε δύο αντιμέτωπες ομάδες, ευνοϊκές αντίστοιχα προς
τους Tρώες ή τους Eλληνες. Xαρακτηριστικές οι χειρονομίες οικειτητας των καθιστών μορφών, οι οποίες εκφράζουν την εσωτερική ένταση που επικρατεί στο κρίσιμο
για την έκβαση της μάχης συμβούλιο των θεών.
Στη βρεια πλευρά της ζωφρου
που έβλεπε προς την ιερά οδ οι
προσκυνητές μπορούσαν με άνεση
να θαυμάσουν στις λεπτομέρειές
της, την ταραγμένη αφήγηση της
Γιγαντομαχίας, της μάχης της Oλύμπιων θεών εναντίον των γιγάντων.
Παρλο που οι αντιμαχμενες φάλαγγες διεισδύουν η μία στην άλλη
και οι σκηνές εκτυλίσσονται σε διασταυρούμενα επίπεδα, ο καλλιτέχνης κατορθώνει να αποδώσει το
σύνολο του θέματος με αξιοθαύμαστη ευκρίνεια.
Θησαυρς
των Aθηναίων
Στον πασίγνωστο «θησαυρ των
Aθηναίων» κατανοούμε καλύτερα
απ οποιοδήποτε άλλο μνημείο το
πέρασμα απ την αρχαϊκή στην
πρώιμη κλασική τέχνη (490 π.X.).
Στους Aθηναίους καλλιτέχνες που
φιλοτέχνησαν τις 30 μετπες του
κτιρίου με τα κατορθώματα του
Hρακλή, του Θησέα και σκηνές
Aμαζονομαχίας, οι ειδικοί διακρίνουν δύο τάσεις στο πλάσιμο και τη
σύνθεση των μορφών, μια συντηρητικτερη, προσκολλημένη στην
αρχαϊκή παράδοση και άλλη περισστερο προοδευτική, έτοιμη να δεχθεί τους νεωτερισμούς της κλασικής τέχνης.
Aπ ιστορική άποψη ο θησαυρς
των Aθηναίων μετά τη μάχη του
Mαραθώνα, εγκαινιάζει τη σειρά
των αφιερωμάτων που στήθηκαν
στους Δελφούς απ διάφορες πλεις μετά την απομάκρυνση του
μείο ενς αριστοκρατικού γένους
απ τα Φάρσαλα της Θεσσαλίας
που εικονίζει με γενεαλογική χρονολογική σειρά επιφανείς εκπροσώπους του απ το τέλος του 6ου
αιώνα έως το 335 π.X., ταν αφιερώθηκε στον Aπλλωνα απ το
Θεσσαλ αξιωματούχο Δάοχο B΄,
εκπρσωπο της χώρας του στην
Aμφικτυονία και οπαδ της φιλομακεδονικής παράταξης. Στο κοιν
βάθρο, που ήταν στημένα τα αγάλματα, χαραγμένα επιγράμματα
μνημονεύουν τις πολιτικές, αθλητικές ή στρατιωτικές επιδσεις των
εικονιζομένων.
Aπ τα αγάλματα του οικογενειακού αναθήματος που σώθηκαν,
σπουδαιτερο για την ιστορία της
τέχνης είναι το άγαλμα του Aγία,
προπάππου του Δαχου και ονομαστού πρωταθλητή στο παγκράτιο.
Eκτς απ την ατομική καλλιτεχνική του ποιτητα, έχει και ένα επιπλέον θέλγητρο που του χάρισαν
οι μελετητές του· το συσχετισμ
του με το νομα και την τέχνη του
μεγάλου καλλιτέχνη των χρνων
του Aλεξάνδρου, του Λύσιππου. Πιστεύεται, τι είναι αντίγραφο ενς
χάλκινου ανδριάντα του ίδιου αθλητή, που είχε στηθεί στα Φάρσαλα και στο βάθρο που μας σώθηκε
έχει την υπογραφή του διάσημου
Σικυώνου χαλκουργού.
Pωμαϊκοί χρνοι
Tο πορτρέτο εν!ς Φιλοσ!φου. Σπουδαίο έργο της Eικονογραφικής Tέχνης του
2ου μ.X. αιώνα, το οποίο βρίσκεται στο Mουσείο των Δελφών.
περσικού κινδύνου, στην οποία κατ’
εξοχήν είχε συμβάλει η στρατιωτική δύναμη της νεαρής αθηναϊκής
δημοκρατίας. Tη συμβολή ακριβώς
αυτή θέλησαν να διακηρύξουν οι
Aθηναίοι με το επιβλητικ τους ανάθημα και την προβολή στην εικονογραφία της κύριας ψης του κτιρίου του Θησέα, τοπικού ήρωα και
θεμελιωτή του πολιτεύματς τους.
Xαρακτηριστική είναι η εμπνευσμένη παράσταση της «ιεράς συνομιλίας». (Sacra Conversazione») που
ο Θησέας στέκεται λος ευλάβεια
μπροστά στην Aθηνά που χαρίζει σε
αυτν και την πλη του την ιερή
προστασία της.
Aνάμεσα στα αναθήματα που έκανε ξακουστούς τους Δελφούς είναι και ο «Hνίοχος». Bρέθηκε σχεδν άθικτος και ανήκε σε ένα χάλκινο τέθριππο που αφιέρωσε ο τύραννος της Γέλας Πολύζαλος μετά
απ τη νίκη του στους Πυθικούς αγώνες (476 π.X.) Eίναι ένα απ τα
σπάνια πρωττυπα έργα της μεγάλης χαλκοπλαστικής, έργο του αυστηρού ρυθμού, που σώζεται στις
μέρες μας.
H πλαστική
του 4ου αιώνα
Oι μετπες της θλου με τις σκηνές Aμαζονομαχίας και Kενταυρομαχίας μας εισάγουν στην πλαστική
του 4ου αιώνα (380 π.X.). Oι δημιουργοί τους χρησιμοποιούν την εικονογραφική παράδοση του 5ου αιώνα, αλλά με μια εξαιρετική επιδεξιτητα στην επεξεργασία του μαρμάρου απελευθερώνουν τις πλαστικές μορφές απ το αρχιτεκτονικ
τους βάθος και τις κινούν ελεύθερα
στον τρισδιάστατο χώρο. Mε την έξαρση του αναγλύφου και την τολμηρή κίνηση των μορφών, οι σκηνές της σφοδρής πάλης των Eλλήνων με τις Aμαζνες και των Kενταύρων με τους Λαπήθες κερδίζουν σε δραματικτητα, πως στη
μετπη, που ο κτυπημένος πολεμιστής προσπαθεί να αποφύγει το
χαριστικ κτύπημα που ετοιμάζεται
να του δώσει η Aμαζνα.
H κακή διατήρηση των γλυπτών
της θλου οφείλεται στο τι οι λείες πλάκες των μετοπών είχαν χρησιμοποιηθεί ήδη απ τον 5ο ή 6ο αι.
π.X. και εξής, ως οικοδομικ υλικ,
και τα ακρωτηριασμένα θραύσματά
τους είχαν διασκορπισθεί ακμη και
ως την Aμφισσα. Aντίθετα με άλλα
μνημεία, που παρέμειναν στο ιερ
και μετά το τέλος της αρχαιτητας,
έως του κατέρρευσαν επί τπου.
Tο σύνολο των αγαλμάτων του αναθήματος του Δαχου είναι η μοναδική μαρτυρία που έχουμε σήμερα για τα αφιερώματα στον τύπο
των πλαστικών συνθέσεων απ περισστερα αγάλματα. Eίναι το μνη-
Tα δυο έργα της εποχής των Pωμαίων αυτοκρατρων, στην τελευταία αίθουσα του Mουσείου, είναι
ένας αντιπροσωπευτικς επίλογος
της περιήγησης στη συλλογή, αλλά
και της καλλιτεχνικής και θρησκευτικής ζωής του ιερού με την υποχώρηση της παλαιάς θρησκείας (2ος 3ος αι. μ.X.). Διδακτικά για το νέο
πνεύμα της εποχής αυτής του τέλους της ειδωλολατρείας.
Tο άγαλμα του Aντινου εικονίζει
το φημισμένο για την ομορφιά του
νέου απ τη Bιθυνία που στην ακμή
της νετητάς του πνίγηκε στα νερά
του Nείλου. O νοσταλγς της κλασικής Eλλάδας και ευεργέτης του
δελφικού ιερού αυτοκράτορας
Aδριανς, που με πάθος είχε αγαπήσει τον πανέμορφο νέο, διέταξε
να στηθούν αγάλματά του στα ελληνικά ιερά και τις πλεις.
Στο άγαλμα των Δελφών, απ τα
ομορφτερα πορτρέτα που μας σώθηκαν στις πιο απομακρυσμένες
περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εκφράζεται με διδακτικ τρπο ο αδριάνειος κλασικισμς, η νοσταλγική αναζήτηση του κλασικού
πνεύματος στην τέχνη και τη θρησκεία. H εξάρτηση μως του έργου
απ τα κλασικά πρτυπα είναι επιφανειακή, το σώμα του εφήβου δεν
έχει την πνοή των αθλητικών μορφών της αρχαίας τέχνης το ονειροπλο βλέμμα του φαίνεται να ατενίζει μια εποχή που δύει.
H ευγενική μορφή «του φιλοσφου» με το στοχαστικ βλέμμα (αρχές 3ου αι.) αναδύει την τελευταία
αναλαμπή του αρχαίου κσμου, ενς κσμου που σε λίγο θα διαλυθεί
για πάντα μαζί με τη μαντική δύναμη του πιο φημισμένου ιερού της
ειδωλολατρείας.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
19
Eικνες απ τους Δελφούς
Tο τοπίο στάθηκε πηγή έμπνευσης για τους φιλτεχνους περιηγητές και λάτρεις του κλασικισμού
«Oι Δελφοί» του H. W.W. Williams. Tέμπερα του 1822. Συλλογή I. Πασσά.
Tου Nίκου Γρηγοράκη
Iστορικού Tέχνης
«...Πρέπει να γυρίσω και να πάω
στους Δελφούς για να πω το ευχαριστώ στον Nα του Aπλλωνα».
Σέιμους Xίνι
(Nμπελ Λογοτεχνίας, 1995)
«H Kασταλία Πηγή», τέμπερα του Nτντγουελ. Aπ το «Views in Greece», 1820.
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
TO ΦIΛEΛΛHNIKO ρεύμα φουντώνει με τη Γαλλική Eπανάσταση
(1789) που κηρύσσει την ιδέα της
αδελφοσύνης, της ιστητας και
της ελευθερίας των λαών. Στα υπδουλα έθνη της Kεντρικής Eυρώπης, της Bαλκανικής και της
Mεσογείου αρχίζει να πνέει ο άνεμος της ανεξαρτησίας των υπδουλων λαών ενάντια στην κυριαρχία της Pωσίας, της Tουρκίας
και της Aυστρίας. Mέσα σε ένα τέτοιο, επαναστατικ κλίμα, η υπδουλη στους Tούρκους Eλλάδα,
στεφανωμένη απ το κλέος του
αρχαίου ελληνικού πολιτισμού
της, γίνεται τον 19ο αιώνα το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των
χωρών της Eυρώπης.
H ευαισθησία προς τη χώρα που
γέννησε τη φιλοσοφία, τη δημοκρατία και θεοποίησε την ομορφιά,
η ευαισθησία προς τη χώρα που λάξευσε και απεικνισε στο μάρμαρο
την αντίληψη της λιττητας, της
αρμονίας, του ρυθμού, του κλασικού κάλλους, ώθησε κυρίως Γάλλους, Aγγλους και Γερμανούς περιηγητές –ερασιτέχνες ζωγράφοι
οι περισστεροι– να επισκεφθούν
τον υπδουλο ελληνικ χώρο και
να εικονογραφήσουν περιηγητικά
κείμενα με λιθογραφημένα σχέδια,
ή χαλκογραφίες και υδατογραφίες
που θα δημοσιεύσουν αργτερα.
του, τον X. Γουίλιαμς (Huch
William Williams, 1773-1829), ο οποίος επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Aθήνα το 1817 και άλλες
περιοχές της Eλλάδας (πως Iνια
νησιά, κ.ά.), οφείλουμε ένα πολύ
ρομαντικ τοπίο των Δελφών. O
Γουίλιαμς απ το 1811 υπήρξε μέλος της «New Society of Painters
in water colour». Tο 1818 γύρισε
στο Λονδίνο και εξέθεσε τους
πρώτους πίνακες απ τις περιηγήσεις του.
Στο έργο αυτ απεικονίζεται η
γοητεία του δελφικού τοπίου, ενώ
είναι ολοφάνερη η προσθήκη αρκετής φαντασίας. Στο βάθος υψώνεται το βουν Eλικών, που εκτείνεται μεταξύ Παρνασσού και Kιθαιρώνος, και που κατοικούσαν οι
Mούσες. Στην αριστερή πλευρά
του Eλικώνα διακρίνονται οι Φαιδριάδες, βράχοι της ντιας πλευράς του Παρνασσού, απ’ που καταγκρέμιζαν τους βέβηλους. Σύμφωνα δε με την παράδοση, ο θες
Aπλλωνας κύλησε αυτούς τους
βράχους και φνευσε τους Πέρσες
κατά την επιδρομή τους εναντίον
του Mαντείου των Δελφών το 480
π.X. Στη δεξιά πλευρά διακρίνεται
η Kίρφις, αρχαία ονομασία του
βουνού της Φωκίδας, το σημεριν
Ξηροβούνι.
Tαξιδιώτες - άρπαγες
Oι ξένοι ταξιδιώτες των προεπαναστατικών χρνων απεικονίζουν
σε σχέδια αρχαία μνημεία που συναντούν και γενικά το πλήθος των
αρχαιοτήτων της κλασικής Eλλάδας, απεικνιση που τις περισστερες φορές δεν είναι παρά το
πρσχημα για να «αρπάξουν» πολλά απ τα θαυμαστά δημιουργήματα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού, παράλληλα μως και να τα
μεταφέρουν έξω απ τον φυσικ
τους χώρο, που επί αιώνες παρέμεναν.
Mεγάλο μέρος των απεικονίσεων συνιστά η τοπιογραφία, αλλά
και σκηνές του καθημερινού βίου,
καθώς και η αποτύπωση των τοπικών ενδυμασιών των κατοίκων της
υπδουλης σύγχρονης Eλλάδας.
Oι απεικονίσεις αυτές κυκλοφορούν στα μεγάλα κέντρα της Eυρώπης και, με τις πληροφορίες που
απ μνες τους παρέχουν, έχουν
πλατιά επίδραση συντελώντας αποφασιστικά στη δημιουργία ενς
φιλελληνικού ρεύματος, που βοηθάει την επαναστατική διάθεση.
Eνας απ τους πιο σημαντικούς
πλους έλξης της Eλλάδας για
τους φιλτεχνους περιηγητές και
λάτρεις της ελληνικής αρχαιτητας είναι οι Δελφοί, η αρχαία πλη,
στην οποία βρισκταν και το μεγαλύτερο θρησκευτικ κέντρο της
αρχαιτητας, γνωστ κυρίως για
το Mαντείο του Πυθίου Aπλλωνα
και τους χρησμούς του - σε μια τοποθεσία που γοητεύει και υποβάλλει. Aμφιθεατρικά κτισμένοι οι
Δελφοί αναδεικνύονται σε ένα απ
τα ωραιτερα τοπία της Eλλάδας.
Eικνες απ τους Δελφούς και
τη γύρω περιοχή έχουμε απ τον
Aγγλο αρχαιολγο-ζωγράφο Eδου-
Πουκεβίλ: «H είσοδος στους Δελφούς» (Kαστρί). Λιθογραφία του Mοτ,
1827. Aνήκει στη
συλλογή του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου
Δελφών.
O Πουκεβίλ
Πουκεβίλ: «Kασταλία Πηγή». Λιθογραφία του Mοτ (4ος τμος), 1827.
άρδο
Nτντγουελ
(Edward
Dodwell, 1767-1832). O Nτντγουελ πραγματοποίησε δύο περιηγήσεις στην Eλλάδα, το 1801 και το
1805 έως το 1806. Tο έργο που δημοσίευσε στο ταξιδιωτικ του χρονικ (1819) είναι αρχαιολογικ, αλλά και τοπιογραφικ. Aπ το πλησίον χωρι Xρισ, που φιλοξενήθηκε ο Aγγλος αρχαιολγος, επισκέφθηκε στη συνέχεια τους Δελφούς, αφηγούμενος και μια σκηνή
που διαδραματίζεται στην Πηγή
της Kασταλλίας. Στο «Views in
Greece» (1820) έχουμε μια ζωγραφική αναπαράσταση της «Kασταλ-
λίας πηγής» που αναβλύζει απ τη
ρίζα του βράχου, με τον λαξευμένο απ την αρχαιτητα, γύρω χώρο
που έμενε το νερ για να μπορεί
η Πυθία να λούζεται πριν δώσει το
χρησμ. Tο έργο αυτ έχει χαράξει
σε χαλκ ο χαράκτης Bennet. Aπ
τον Nτντγουελ έχουμε ακμα μια
ζωγραφική σκηνή γεύματος στο
σπίτι του Δεσπτη των Σαλώνων,
που βρισκταν στο χωρι Xρισ.
X. Γουίλιαμς
Σε έναν άλλο Aγγλο περιηγητή
και γνωστ ζωγράφο της εποχής
Eνας άλλος πολύ γνωστς στους
Eλληνες περιηγητής ήταν ο Γάλλος πρξενος στα Γιάννενα, γιατρς και ιστοριογράφος Πουκεβίλ
(F.C.H.L. Pouqueville, 1770-1838),
ο οποίος έζησε δέκα χρνια στην
Eλλάδα. Πραγματοποίησε πολλές
περιηγήσεις στην κατεχμενη ελληνική επικράτεια, συγκεντρώνοντας και αποτυπώνοντας στο έργο
του πολύτιμες πληροφορίες για τις
εκδηλώσεις του ιδιωτικού και δημσιου βίου.
Στο πεντάτομο χρονικ του για
την Eλλάδα «Voyage en Grece»
στον τέταρτο τμο, του 1820, δημοσιεύεται ένα λιθογραφημένο
σχέδιο απ τον Mοτ που εικονίζει
το «Λάλον Yδωρ» της Kασταλλίας
πηγής στο Δελφικ Mαντείο.
Στον ίδιο τμο βρίσκεται εικονογραφημένη η είσοδος στους Δελφούς απ την ανατολική πλευρά,
μια άποψη του χωριού Kαστρί (έτσι
λέγονταν τα προεπαναστατικά
χρνια οι Δελφοί). Πρκειται για
σχέδιο – αντιγραφή του Robineau,
απ το αρχικ σχέδιο του M.
Fauvel, λιθογραφημένο απ τον λιθογράφο Mοτ (C. Motte).
Σ’ έναν άλλο περιηγητή, Γερμαν αυτήν τη φορά, οφείλουμε μια
γκραβούρα. Πρκειται για τον γνωστ αρχαιολγο Bαρνο Στάκελμπεργκ (Otto. von Stackelberg,
1787 - 1837), ο οποίος επισκέφθηκε την Eλλάδα το 1810 παραμένοντας ως το 1813. O Στάκελμπεργκ
απεικνισε μεταξύ άλλων και μια
χωρική γυναίκα της περιοχής των
Δελφών, ντυμένη με την τοπική
ενδυμασία της να γνέθει με τη ρκα. H γκραβούρα δημοσιεύθηκε
στο λεύκωμα «Costumes et Usages
des Peuples de la Grece Moderne»
Rome, 1825.
Πηγές:
1) Kυριάκος Σιμπουλος «Ξένοι ταξιδιώτες
στην Eλλάδα», τομ. Γ1 (1800 - 1810), τομ.
Γ2 (1810 - 1821), 1973.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
21
Πηγή έμπνευσης και για τους Eλληνες
Zωγραφικά και χαρακτικά έργα με θέμα τοπία απ τους Δελφούς
«Δελφοί - Iερ
του Aπλλωνα»,
χαλκογραφία του
1924, φιλοτεχνημένη απ τον Λυκούργο Kογεβίνα.
Aνήκει στη συλλογή του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού
Kέντρου Δελφών.
Tου Nίκου Γρηγοράκη
Iστορικού Tέχνης
H EΛΛHNIKH ζωγραφική τέχνη μνο στις αρχές του 20ού αιώνα κατορθώνει να αποδυναστευθεί απ
την Aκαδημαϊκή Tέχνη του Mονάχου. Συγκεκριμένα, ανάμεσα στην
πρώτη και δεύτερη δεκαετία οι ζωγράφοι K. Παρθένης και K. Mαλέας
θέτουν με το έργο τους τα θεμέλια
για ένα νέο ξεκίνημα της νεοελληνικής ζωγραφικής, αφού οι εικαστικές τους αναζητήσεις χι απλώς
αρνούνται, αλλά έρχονται και σε
σύγκρουση με τον γερμανικ ακαδημαϊσμ. Oι ζωγράφοι αυτοί μαζί
με τον Nικλαο Λύτρα και άλλους
συσπειρώνονται, φέρνοντας μια
«άνοιξη» στις ελληνικές εικαστικές
τέχνες.
Aπ το έργο του Kωνσταντίνου
Mαλέα (1879-1928), του ανανεωτή
της νεοελληνικής ζωγραφικής, έχουμε καταγράψει πέντε ελαιογραφίες του με θέμα τους τοπία απ
τους Δελφούς, δύο απ τις οποίες
βρίσκονται στη συλλογή της Eθνικής Πινακοθήκης. Tα έργα αυτά ανήκουν στην πρώτη περίοδο του
ζωγράφου και έχουν δημιουργηθεί
πριν απ το 1923. Eδώ, παρουσιάζουμε το έργο «H Προναία». Διακρίνονται τα ερείπια του ναού μέσα
απ συστάδα δένδρων. O νας της
Προναίας Aθηνάς στους Δελφούς,
βρισκταν μπροστά απ το να του
Aπλλωνα. Στο έργο αυτ του Mαλέα είναι ευδιάκριτες οι απλουστευμένες φρμες των γκων του
αρχαιολογικού τοπίου, με τις φαρδιές πινελιές που χρησιμοποιεί και
εκτελεσμένο σε ιμπρεσιονιστικ
στυλ με χρωματικές επιθέσεις.
Λυκούργος Kογεβίνας
Eνας άλλος γνωστς ζωγράφος
και χαράκτης, ο Kερκυραίος Λυκούργος Kογεβίνας (1887-1940) ε-
μπνεύστηκε στο έργο του απ
τους Δελφούς. O Kογεβίνας σπούδασε στο Παρίσι και υπήρξε απ τα
ιδρυτικά μέλη της καλλιτεχνικής
«Oμάδας Tέχνης» μαζί με τους K.
Mαλέα, Π. Bυζάντιο, Θ. Tριανταφυλλίδη και άλλους, οι οποίοι εξέθεσαν μαζί το 1917 διακηρύσσοντς
τη θέση τους ενάντια στο ακαδημαϊκ κατεστημένο. O Kογεβίνας,
παράλληλα με το ζωγραφικ του
έργο, επιδθηκε με επιτυχία και
στη χαρακτική και είναι, ιστορικά,
ένας απ τους πρωτοπρους
Eλληνες χαράκτες, αφού το 1915
εκθέτει στο αθηναϊκ κοιν χαλκογραφίες του με την τεχνική της
ο-φορτ.
O Kογεβίνας μαζί με τους Δ. Γαλάνη, Aγγ. Θεοδωρπουλο, Eυθ.
Παπαδημητρίου ήταν απ τους
πρώτους εικαστικούς που έθεσαν
τα θεμέλια για την αυτοτέλεια της
νεοελληνικής καλλιτεχνικής χαρακτικής, ενς κλάδου της εικαστικής ομιλίας, ο οποίος εξελίχθηκε τσο και αναδείχθηκε στην
Eλλάδα στα μέσα του αιώνα μας.
Aπ τον πρωτοπρο, λοιπν, χαράκτη Λ. Kογεβίνα έχουμε δύο χαρακτικά του με θέματα απ τους
Δελφούς.
H πρώτη χαλκογραφία με τίτλο
«Oι Δελφοί», παριστάνει κολνες
απ το Nα του Aπλλωνα, το κυρίως ιερ των Δελφών. Xαράχθηκε στο Παρίσι το 1924 για να συμπεριληφθεί στο λεύκωμα «Aρχαία Tοπία στην Eλλάδα» («Grece
paysages antiques»), που κυκλοφρησε με 12 χαλκογραφίες σε
250 αντίτυπα και με πρλογο του
αρχαιολγου G. Fougere. Eνα
δεύτερο έργο του Kογεβίνα, μια
μικρτερη χαλκογραφία, που χάραξε την ίδια περίπου χρονιά και
η οποία κυκλοφρησε ανεξάρτητα απεικονίζει τον «Θησαυρ των
Aθηναίων». Πρκειται για το μικρ κτίσμα δωρικού ρυθμού απ
Παριαν μάρμαρο, προσφορά του
Δήμου της Aρχαίας Aθήνας, σε ανάμνηση της νίκης του Mαραθώνα, που ήταν τοποθετημένο ως ανάθημα στην Iερά οδ των Δελφών.
Λέλα Πασχάλη
«Δελφοί - H Προναία». Eλαιογραφία σε μουσαμά (1917-1923;). Eργο του Mαλέα.
Συλλογή: Γ. Kατσίγρα.
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
Oι Δελφοί ενέπνευσαν μως και
μία γυναίκα εικαστικ, τη γνωστή
Eλληνίδα χαράκτρια, Λέλα Πασχάλη (1914-1977) που σπούδασε χαρακτική στο Παρίσι και σταδιοδρμησε στη γαλλική πρωτεύουσα, αφού οι μεγαλύτεροι εκδοτικοί οίκοι την εμπιστεύθηκαν αναθέτοντάς της να εικονογραφήσει με
αυθεντικά χαρακτικά της πολυτελείς εκδσεις (Livres de Luxe).
Eνα απ τα βιβλία αυτά ήταν: «O
ημί-θεος ή Tο ταξίδι στην Eλλάδα»
(Le demi-dieu, ou, Le voyage de
Grece) του Γάλλου ακαδημαϊκού
Zακ
Λακρετέλ
(Jacques
de
Lacretelle). Tο βιβλίο αυτ, κυκλοφρησε το 1954 απ τον εκδοτικ
οίκο «ONTEON» (Editions de l’
Onteon) σε 200 μνο αντίτυπα. Στο
τελευταίο και έβδομο (VII) κεφάλαιο και στις σελίδες 169 έως 188
ο Λακρετέλ περιγράφει τους Δελφούς. H Πασχάλη, για να εικονογραφήσει αυτή την εκτενή περιγραφή, χαράζει τρεις χαλκογραφίες (burin) απ τις οποίες οι δύο
έχουν ως θέμα τους τις αρχαιτητες του χώρου.
H μία απ αυτές παριστάνει
τρεις δωρικές κολνες με το θριγκ που ανήκουν σε ένα κυκλικ
κτίσμα, άγνωστου προορισμού και
αποκαλείται η «Θλος» –ενώ η άλλη χαλκογραφία δείχνει υπολείμματα απ κερκίδες μάλλον του
Σταδίου με φντο το δελφικ τοπίο. H τρίτη χαλκογραφία της Πασχάλη αποτυπώνει τη φυσική ομορφιά της περιοχής, καθώς παρουσιάζει μια πανοραμική άποψη
των Δελφών προς τα νοτιοδυτικά,
ενώ κάτω κείται η κοιλάδα του
πλειστού και στο βάθος διακρίνεται ο κλπος της Iτέας.
Στον κατάλογο των έργων καλλιτεχνών που εμπνεύσθηκαν απ
τους Δελφούς σπουδαία θέση κατέχει και το γλυπτ μαρμάρινο έργο του μεγάλου Eλληνα γλύπτη
Γεράσιμου Σκλάβου (1927-1967),
με τίτλο «Δελφικ φως» που κοσμεί ξενοδοχείο των Δελφών.
Bιβλιογραφία:
1) Nίκος Γρηγοράκης, «Eλληνική Xαρακτική» (Eκδ. Tράπεζα Kαστοριάς), 1985.
2) Aντώνης Kωτίδης, «O ζωγράφος K. Mαλέας», (Θεσ/νίκη), 1982.
3) Nίκος Γρηγοράκης, «Λυκούργος Kογεβίνας», 1985.
Σκηνή απ τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Aισχύλου, στις Δελφικές Γιορτές του 1930. Tο αρχαίο θέατρο των Δελφών γεμάτο κσμο. Mαζί με το κοιν και οι πολυπληθείς ξένοι καλεσμένοι του ζεύγους Σικελιανού.
Oι Δελφικές Γιορτές
Mε γνώμονα τη λαϊκή παράδοση, πρβαλλαν τις πνευματικές και καλλιτεχνικές αξίες του Eλληνισμού
Tης Kατερίνας I. Kακούρη
Θεατρολγου
O Aγγελος Σικελιανς οργανώνοντας τις Δελφικές Γιορτές (1927
και 1930) θέλησε να εγκαινιάσει
στο χώρο αυτ μια παγκσμια
πνευματική προβολή της σημερινής Eλλάδας. Nα παρουσιάσει μια
ιεροτελετουργική απδοση της
αρχαίας τραγωδίας στο θέατρο
των Δελφών, πάνω απ το ιερ
του μυθικού Φωτοδτη Aπλλωνα,
με σύμβολο τον αισχυλικ φωτοδτη Προμηθέα. Θέλησε με αρχαιολογικά τεκμήρια και με σύμβολα
να συγκλονίσει τους καλεσμένους
του –διαλεκτούς του πνεύματος
και της τέχνης– και λοι μαζί, συγκροτώντας «τάγμα εκλεκτών»,
να συνέρχονται στους Δελφούς,
πως κατά την αρχαιτητα οι
Aμφικτύονες για ειρηνευτικ σκοπ. «Πρτεινα τους Δελφούς», τνισε ο Σικελιανς, «ως σύνθημα
που χάρη στην προαιώνια προέλευσή του εγκλείει δυναμικά την ικαντητα μιας οικουμενικής ιδεολογικής ακτινοβολίας πάνω σ’ ολάκερη τη γη».
Oι εύπλαστοι νέοι
Aίτημα της Δελφικής Iδέας ήταν
και η επιστημονική αναζήτηση ορισμένων αρχαιοελληνικών καταβολών που κληροδοτημένες απ τον
αρχαίο στον μεσαιωνικ ελληνισμ
απομένουν στον νεοελληνικ. Για
το σκοπ αυτν πήρε κοντά του λίγους απ τους ττε διαλεχτούς.
Nέους, με την αγντητα και τον ενθουσιασμ των εφηβικών τους χρνων για να συγκροτήσει στον ελληνικ χώρο τις μελλοντικές «προφυ-
λακές της σκέψης και της δράσης».
Θέλησε να πλάσει ψυχές ικανές να
επωμιστούν το μχθο της συλλογής, της ερμηνείας, κυρίως της διάσωσης των λαϊκών εθίμων και τεχνών. Oνειρευταν να μας συγκεντρώσει σε «Aδελφάτο», χι σε αριστοκρατικ Πυθαγρειο «ομακιον» πως λεγταν, αλλά σε λαϊκ μιλο που θα ακολουθούσε την
«πρακτική» των Oρφικών. Προσπάθησε να ριζώσει στις ψυχές των νέων ττε στενών συνεργατών του,
το αίτημα της εντητας λων των
πολιτιστικών φάσεων του Eλληνισμού. O Σικελιανς ήταν μεγαλπνοος, αλλά δεν ήταν ανεδαφικς.
H μοναδική Eύα
Συνοδοιπρος του πρώτος και
ασύγκριτος στάθηκε η γυναίκα
του, η εξαίσια Eύα, κρη του πο-
λυεκατομμυριούχου Πάλμερ, μεγάλου μαικήνα της Aμερικής σε
παλιτερα χρνια. H Eύα ενσάρκωνε τη φύση της γυναίκας σε ιδανική συνθετικτητα.
Tο ζευγάρι Aγγελου και Eύας Σικελιανού υπήρξε δεσμς υψηλής
έκφανσης. Kάθε μεγάλο ιδανικ
του Σικελιανού ήταν και ιδανικ
της Eύας· πρσφερε για το έργο
του συντρφου της τον πνευματικ και ψυχικ της προικισμ, την
πνοή της ψυχής της και τα εκατομμύριά της. Kαι οι δύο αφειδώλευτα πρσφεραν στοχασμ, ποιητική πνοή, έμπνευση, μχθο και
χάρη σ’ αυτν το συνθετικ δεσμ
πραγματοποιήθηκαν οι Δελφικές
Γιορτές.
Για την πραγματοποίησή τους εξανεμίστηκε η τεράστια περιουσία
Συνέχεια στην 24η σελίδα
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
23
διαλεγμένων έργων της λαϊκής
χειροτεχνίας που λες και συνέχιζαν τη «χωρική» τέχνη των νεολιθικών προγνων μας. Mεγάλο και
το θέμα του λαϊκού χορού. Ως εκτέλεση, οι λαϊκοί χοροί ήταν χαρωπ στολίδι της Γιορτής και οργανώθηκαν με περίσκεψη. Eφεραν
ομάδες χορευτών- τραγουδιστών
απ κοντινά χωριά, ντυμένων με
τις τοπικές φορεσιές τους.
Στο χορευτικ λαϊκ τραγούδι η
Eύα και ειδικοί συνεργάτες της ζήτησαν έρεισμα για την απδοση
των χορικών της αισχυλικής τραγωδίας. Kαι εδώ προκύπτουν οι αντιγνωμίες: η χαμένη προσωδία
του αρχαιοελληνικού λγου, αυτή
που είχε επιτρέψει την οργανική
συνένωση ποιητικού λγου-μουσικής- χορού και δημιούργησε την
περιλάλητη «ένωση τεχνών», που
λάμπρυνε πριν απ αιώνες τα χορικά σε παραστάσεις τραγωδιών.
O σημερινς μως νεοελληνικς
λγος που είναι τονικς δεν επιτρέπει οργανική συνένωση τεχνών. Aπ τα πρωτοχριστιανικά
χρνια, ο ελληνικς λγος είχε ευρύτατα μετατραπεί σε τονικ. Oι
πρωτοχριστιανικοί ψαλμοί του Σύρου Eφραίμ, του «Aρίωνα της Xριστιανοσύνης», βασίζονται σε τονικ λγο, πως και η πολυσύνθετη
βυζαντινή μουσική του Pωμανού
του Mελωδού, του «Θέσπιδος»της
Xριστιανικής Oρθοδοξίας.
Συνέχεια απ την 23η σελίδα
τους, αλλά ούτε καν το πρσεξαν.
Λυπήθηκαν μνο γιατί χωρίς χρήματα δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν το Δελφικ έργο. Aνεύθυνοι κριτές προβάλλουν την άποψη
τι δημιουργς των Δελφικών
Γιορτών του 1927 και 1930 υπήρξε
μνο ο Aγγελος, άλλοι τι υπήρξε
μνο η Eύα. H αλήθεια βρίσκεται
στο γεγονς τι η έμπνευση του
ποιητή και οι ικαντητες της Eύας
να υλοποιήσει τα οράματά του, ολοκλήρωσαν το μεγαλπνοο έργο.
Γεγοντα - Σύμβολα
Στις Δελφικές Γιορτές γεγοντα
κοινωνικο-ιστορικά πήραν σημασία συμβλων. Στο αρχαίο στάδιο
των Δελφών έγιναν αθλητικές και
χορευτικές επιδείξεις. H αναπαράσταση του Πυρρίχιου, του αρχαίου
πολεμικού χορού, που διατηρείται
ώς σήμερα απ το λα μας, είχε επιλεγεί απ τον Σικελιαν σαν
μνήμη του Eλληνα αγωνιστή που
για να περισώσει τη λευτεριά του
«τάχθηκε να φυλάει Θερμοπύλες», πως λέει και ο Kαβάφης.
Σύμβολο υπήρξε και η αναπαράσταση της μακεδονικής φάλλαγας,
μνήμη της προπολεμικής προπαρασκευής του μεγάλου βασιλιά Φιλίππου της Mακεδονίας, που μέσα
στις προθέσεις του ήταν να καταργήσει τη διαίρεση των Eλλήνων σε πλεις-κράτη.
Bυζαντινά ακούσματα
H παράδοση
στο σήμερα
Tρία χρνια εντατικής δουλειάς
χρειάστηκαν για την προετοιμασία
των Δελφικών Γιορτών. Θυμίζω,
την προσεκτική συγκέντρωση απ
λη την Eλλάδα δημιουργημάτων
της λαϊκής τέχνης, λίγες ημέρες
πριν αρχίσουν οι γιορτές στα σπίτια του χωριού, έτσι πως τα ομορφοστλισε η Aγγελική Xατζημιχάλη· έγιναν το γνήσιο πλαίσιο
H Iώ απ την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη» του Aισχύλου, στις Δελφικές
Γιορτές του 1930. H μάσκα της βοϊδοκέρατης Iούς έχει παραμείνει μοναδική, εξαιτίας της αλλαγής εκφράσεων ανάλογα με την κίνηση της ηθοποιού. Hταν ακριβοπληρωμένο έργο της Aμερικανίδας γλύπτριας Helene Sardeau.
Στους Δελφούς εκτελέστηκαν
ψαλμοί, ύμνοι, κοντάκια και εγκώμια της Eκκλησίας μας απ βυζαντινή χορωδία και ήταν αληθινά
συγκλονιστικ τι στον ίδιο χώρο
της δελφικής θυμέλης, πάνω απ
το Aπολλώνιο ιερ που αντηχούσε
κάποτε ο προσωδιακς λγος του
«παιάνα» για τον θε του φωτς
του αρχαίου δωδεκαθέου, ο ίδιος
ο προαιώνιος ελληνικς λγος αντήχησε στην τονική του συγκρτηση, στη χριστιανική υμνωδία για
τον θε της Aγάπης του μεσαιωνικού και νεοελληνικού χριστιανισμού. Yποστηρίζεται απ ορισμένους τι ίχνη της αρχαίας προσωδίας απομένουν στο λαϊκ χορευτικ τραγούδι μας.
Tο θέμα είναι επιστημονικ –ειδικά μουσικολογικ– γλωσσολογικ. Θεατρολογικά, νομίζω τι μονάχα ο αντιφωνικά εκτελεσμένος
λγος του χορευτικού μας τραγουδιού, που το πρωταρχίζει ένας
και το επαναλαμβάνει η ομάδα χορευτών, έχει την καταβολή του
δραματικού είδους. Nομίζω, επίσης, τι η Eύα και οι συνεργάτες
της, αν ήταν αδύνατον να αναστήσουν την «ένωση τεχνών», κατρθωσαν με στοχασμ η μουσική να
μην καλύπτει το λγο, πως στην
τέχνη του μελοδράματος, ούτε να
υποβιβαστεί η μουσική σε παθητική υπκρουση και η ιερατική κίνηση της ρχησης σεμνά ακολούθησε λγο και μουσική.
Eνδυματολογικές
καινοτομίες
H αναπαράσταση του Πυρρίχιου, αρχαίου πολεμικού χορού, που διατηρείται ακμη και σήμερα. O Σικελιανς επέλεξε να εντάξει αυτ το χορ στις Δελφικές Γιορτές, στη μνήμη του Eλληνα αγωνιστή, που «τάχθηκε να φυλάει Θερμοπύλες...».
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
Tαυτχρονα, η Eύα κατρθωσε
με τη χορογραφία της να δώσει
Aπ τις Δελφικές Γιορτές του 1930, με την Πνευματική και Kαλλιτεχνική Eταιρία «Δεσμοί» που είχε ιδρύσει ο Aγγελος Σικελιανς και η σύζυγς του. Στην πρώτη σειρά, απ αριστερά: Eύα Σικελιανού, Eστερ Λομπάρντο, Aθανάσιος Kοντράρος, Aγγελος Σικελιανς, Θανάσης Bελούδιος, Nίκος Aιγινίτης (κρατάει στο χέρι του δενδρίλλιο Παπύρου). Πίσω, αριστερά: Nικ. Πλαστήρας και πίσω του ο Γάλλος λγιος και Φιλέλλην Mάριο Mονιέρ, δύο Iταλοί δημοσιογράφοι και μέλη του θιάσου. (Aρχείο
«Kαθημερινής»).
παλμ ζωής σε σημερινές ορχηστικές «φορές» και σε σχήματα
διασωσμένα σε γλυπτά και αγγειογραφίες της αρχαιτητας.
Aπ ενδυματολογική άποψη, η
Eύα καινοτμησε σε διεθνή κλίμακα.Yστερα απ στοχαστική μελέτη αρχαιοελληνικών γλυπτών και
αγγειογραφιών ανέστησε τη χαμένη πτύχωση αρχαιοελληνικών χιτώνων και χλαμύδων.
Mετά αλλεπάλληλες τριετείς αποτυχίες και πειραματισμούς, υφαίνοντας στον αργαλει της, πέτυχε την αρχαία πτύχωση. Xορογραφικά και ενδυματολογικά, η
δημιουργία της Eύας στα χορικά
της αρχαίας τραγωδίας υψώθηκε
σε ανώτερους βαθμούς αισθητικής αξίας.
Σκηνικές σκευές, πως το διάδημα της Bίας και του Kράτους, ήταν φτιαγμένα απ χρυσάφι γνήσιο, γιατί η Eύα ήθελε να είναι
γνήσια σα υλοποιούσαν τα οράματα του ποιητή.
Πάνω απ λα, οι μάσκες, ιδιαίτερα η υποβλητική του Ωκεανού
και η μάσκα της βοϊδοκέρατης
Iούς, μοναδική μέσα σε λες τις
αρχαίες και σύγχρονες θεατρικές
για την αλλαγή εκφράσεων ανάλογα με την κίνηση της ηθοποιού. H
εκπληκτικτερη μάσκα που είδα
ποτέ σε σκηνές η σε θεατρικά
μουσεία της Eυρώπης ήταν ακριβοπληρωμένο έργο της Aμερικανίδας γλύπτριας Helene Sardeau.
Tα κοστούμια, πολυτελή στη
γνησιτητά τους – κστιζε το 1927
το καθένα 4.000 δρχ., γιατί ήταν
βαρύ το γνήσιο μετάξι τους και
πολλά τα μεροκάματα για την πολύπλοκη διακσμησή τους.
Στο κοστούμι του Hφαιστου
πορφυρές φλγες απολήγανε σε
χρώμα καπνού και το ωχρ γκρίζο
χρώμα στο κοστούμι του θεού
Eρμή έπαιρνε στο φως του ελληνικού ήλιου την ψη του ατφιου ασημιού.
Tο κοστούμι του Ωκεανού σε
χρώμα βαθυγάλαζο, πως ο πλατύς ωκεανς, είχε στολίδι υφαντά
ρδινα κοράλια. Tα κοστούμια
των Ωκεανίδων αρμονικά σε χρωματισμούς, ήταν θαυμαστά στολισμένα με λευκφτερα θαλασσοπούλια, πλοκάμια χταποδιών, κοχύλια και φυτά της ελληνικής θάλασσας.
Δελφικς Yμνος
«Ω Aπλλωνα, απ’ τα χέρια σου, που ’ν’ άφαντα στο φως
μια μέρα εγώ τα βέλη σου να τα κρατήσω ακμα,
και κάθε βέλος και χαμς στους ταπεινούς κρυφς,
και κάθε βέλος θάνατος στ’ άγιο σου απάνω χώμα,
στου βάλτου τα γεννήματα που πλήθυνε η σκλαβιά
και θρέφει ως ψάρια που βοσκούν τη λάσπη σε γιβάρι
και ως φρύνοι αναταράζουνε την υψηλή βραδιά
με των αδύνατων φωνών, μακρυά το φλύαρο σμάρι.
Στερνή είν’ η χάρη που ζητώ απ σε. Tι καθαρς
κι λα θ’ αγνίσω ολγυρα σε σένα με το θειάφι
δίχως τη βοήθειά σου, ω Θεέ, θ’ ανέβω την κορφή,
και μνος με τις φρένες μου και με τα σωθικά μου
- θα περιμένουν στις κορφές πιο κάτω οι αδελφοίθα τραγουδήσω την καρδιά του ανθρώπου, την καρδιά μου».
(Aπσπασμα απ τον «Δελφικ Yμνο» που δημοσιεύθηκε απ τον Σικελιαν το 1910, και,
κατά την ομολογία του, κρύβει μέσα του ολκληρο το σχέδιο της Δελφικής Iδέας).
Mε την πάροδο του Xορού, οι
Ωκεανίδες, ντυμένες τα εξαίσια
κοστούμια τους, πρβαλαν στη
Θυμέλη. Aργά, πομπικά, προχωρούσαν με ιερπρεπη κίνηση που
συνταιριάστηκε με τον μεγαλοπρεπή αισχυλικ λγο.
Oταν ο ομαδικς ψαλμς τους
αντήχησε γεμάτος γυναικεία τρυφερτητα και συμπνια για τον
πάσχοντα ημίθεο, ταν υποβλητική σε τραγικούς τνους υψώθηκε
η μελωδική φωνή της α΄ κορυφαίας του χορού (1927) για τον Aθώο
Eσταυρωμένο της αρχαιοελληνικής ειδωλολατρίας, ττε πάνω απ την αρχαία θυμέλη απλώθηκε
σαν απαλς αχς το σιγοψιθύρισμα έκπληξης και θαυμασμού των
θεατών.
Oι παραστάσεις των αισχυλικών
τραγωδιών, κορύφωση των Δελφικών Γιορτών, ξάφνιασαν τους ξένους καλεσμένους των Σικελιανών: καλλιτέχνες, στοχαστές, εκπροσώπους του διεθνούς Tύπου
που πρβαλλαν πρώτη φορά σε λο τον ξένο κσμο τις ώς ττε άγνωστες πνευματικές και καλλιτεχνικές αξίες του σύγχρονου Eλληνισμού.
Σημείωση: H Kατερίνα Kακούρη είχε πάρει
μέρος στις Δελφικές Γιορτές.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
25
Tο ραμα του Σικελιανού
H Δελφική Iδέα εξέφραζε την πίστη του ποιητή στη συμφιλίωση και συμβίωση των ανθρώπων
Tου Tζον Aντον
Eλληνιστή, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Φλώριδα
ΠOΛΛA γεγοντα συνέβαλαν τα τελευταία χρνια στην αναγνώριση
των Δελφών ως χώρου προβολής
των ελληνικών παραδσεων, ενώ,
ταυτχρονα, πήρε τη θέση που δικαιωματικά κατέχει ο κλασικς πολιτισμς στο σημεριν κσμο. Πέρα απ τις δραστηριτητες του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου
Δελφών που συνεχώς προωθούν
συναφείς σκοπιμτητες με επιμορφωτικά προγράμματα και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, παράλληλα έχει διασωθεί το έργο των δύο Σικελιανών, που έχει πια συνδεθεί ακατάλυτα με τις αξίες του Δελφικού
χώρου. Aυτή η στενή συσχέτιση έχει γίνει προσιτή για βαθύτερη εκτίμηση και μελέτη με τη συμπλήρωση της έκδοσης των Aπάντων
του Aγγελου Σικελιανού και της
«Aυτοβιογραφίας» της Eύας Σικελιανού (αγγλικ κείμενο και σε ελληνική μετάφραση με τίτλο «Iερς
Πανικς», εκδ. «Eξάντας», 1992),
καθώς και η τελική αποκατάσταση
του σπιτιού του Σικελιανού στους
Δελφούς. Xάρη στις προσπάθειες
και την πρωτοβουλία προσώπων
και θεσμών έχει πραγματοποιηθεί
το πρώτο μέρος της πολιτισμικής
αποστολής των Δελφών, πέρα απ
την ανεκτίμητη εργασία που επετέλεσε η αρχαιολογική σκαπάνη.
Tο ραμα
του Σικελιανού
H αποκατάσταση παίρνει τώρα
τις διαστάσεις της πνευματικής αποστολής. Oι Δελφοί έχουν ήδη
πάρει τη θέση τους στην πρωτοπορία των προοδευτικών παραγντων που δίνουν καινούργια ζωή
στα μεγάλα διδάγματα του ελληνικού πνεύματος. Tο ξεκίνημα έγινε
με τις Δελφικές Eορτές του 1927
και 1930, που προετοιμάστηκε με
το ραμα που συνέβαλε ο Aγγελος
Σικελιανς, πως φαίνεται μέσα απ τα πεζά γραπτά του και απ την
επίμονη δράση της Eύας και των
φωτισμένων Eλληνίδων που συνεργάστηκαν για την πραγματοποίηση των εορτών.
Tο ελληνικ ραμα του Σικελιανού, που είναι ταυτχρονα και οικουμενικ, το στηρίζουν δύο αρχαίες παραδσεις: η Eλευσίνια Διαθήκη και η Δελφική Iδέα, πως τις
ονμασε στο έργο του.
H Eλευσίνια Διαθήκη
Παροτρύνει τον μυούμενο να ζητήσει τη λύση στις πρωταρχικές καταβολές της ζωής και να ψάξει να
βρει τη ρίζα του προβλήματος στην
τομή που έγινε με την ήττα της μητριαρχίας απο τον ανδρισμ. O Σικελιανς πιστεύει τι η διαμάχη οξύν-
O Aγγελος και η Eύα Σικελιανού, εμπνευστές των Δελφικών Γιορτών. Oι δύο
τους, χωρίς φειδώ, προσέφεραν στοχασμ, ποιητική πνοή, έμπνευση και μχθο.
Για την οργάνωση των Γιορτών εξανεμίστηκε η τεράστια περιουσία του ζευγαριού... (Aρχείο «Kαθημερινής»).
θηκε ύστερα απ τη ριζική μετάπτωση που συνέβη με το πέρασμα απ
την ειρηνική ζωή γύρω απ το γνιμο αγρ στην ανήσυχη, αγωνιστική,
κομματιασμένη στάση ενς στρατευμένου βίου στις ογκούμενες πλεις με ανθρώπινες μάζες. Aπ τις
πρώτες εκρήξεις της αστυφιλίας παρατηρείται κιλας ο κατατεμαχισμς του μύθου της εντητας που
σφιχτοδένει τη ζωή με τη φύση. Tο
άστυ κατέληξε να γίνει προγραμματισμένο προϊν του μαχμενου αρσενικού.
προ-λογικά, δηλαδή προτού η αφαιρετική δραστηριτητα επιβάλει τα
σχηματικά της περιγράμματα πάνω
στην άμεση εμπειρία της πραγματικτητας που διασώζεται μέσα στο
μύθο. H Δελφική Iδέα στο έργο του
Σικελιανού, βασισμένη καθώς είναι
και στην κυκλική θεώρηση της ιστορίας του ανθρώπου και του κσμου,
ενεργεί σωτηριολογικά. Eίναι η Iδέα
που κατέχει το κλειδί και που ανοίγει τη θύρα προς τη λύτρωση.
H Δελφική Iδέα
Mέσα απ αυτές τις δύο έννοιες
βλέπει ο Σικελιανς τη σκοπιμτητα
της ζωής, και μέσα απ αυτές θα αντλήσει τα νοήματα που εξασφαλίζουν τη λύση των τεράστιων προβλημάτων που βασανίζουν τη σύγχρονη εποχή.
Xρησιμοποιώντας ένα δυνατ
ποιητικ σύμβολο που είναι και θρησκευτικ, ο Σικελιανς συνψισε το
πρβλημα του σημερινού ανθρώ-
Eκφράζει το ραμα της συμβιώσεως και της συμφιλιώσεως των ανθρώπων. Mε την ιδέα αυτή γίνεται
έκδηλη η πίστη του Σικελιανού στην
ανάσταση, αναστήλωση και συνειδητή αποκατάσταση του χθνιου ανθρωπισμού. Tον συλλαμβάνει στη
νοητή του πληρτητα ο λυρικς
στοχασμς, ταν τον αισθάνεται
26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
«Eσταυρωμένος έρως»
που με την έκφραση «εσταυρωμένος έρως» και «εσταυρωμένος Δινυσος», δηλώνοντας με τα λγια
αυτά το απειλητικ χάσμα που λο
και μεγαλώνει ανάμεσα σε γυναίκα
και άντρα, φύση και άνθρωπο, πολίτη και πολιτεία, θεσμούς και νομοθέτες, θε και βωμ, καρπ και ρίζα,
ιδέα και πράξη. Ψάχνει ως ποιητής
και στοχαστής μήπως και βρει τρπο να ενώσει και να ζευγαρώσει και
πάλι τις χαμένες εντητες και δεν
βλέπει γύρω του παρά μνο την τεράστια μηχανή της τεχνοκρατίας
που λο και απλώνει τα πλοκάμια
της σε λα τα κράτη του κσμου και
σε λους τους λαούς. Aντί να λυτρώσει τον άνθρωπο απ τη μνωση
και την ψυχική απσταση που αποξενώνει τις κοινωνίες με έχθρες και
καταστροφές, αντίθετα οδηγεί σε
βαθύτερη κρίση. H «σταύρωση» γίνεται λο και πιο σκληρή.
Xωρίς να αρνιέται και τις υπηρεσίες που προσφέρει στον άνθρωπο
η ανάπτυξη της τεχνοκρατίας, ο Σικελιανς επιμένει τι τα προϊντα
της μηχανής δεν αρκούν και δεν
συμφιλιώνουν τους ανθρώπους είτε
με τη φύση είτε ανάμεσά τους. Aναζητώντας το δρμο που οδηγεί στη
λύτρωση, επήγε στην πηγή απ που ξεκινούν τα μεγάλα νοήματα:
τον αρχέγονο Mύθο. Ως σύλληψη
της πρωταρχικής αλήθειας, ο Mύθος που θεμελιώνει και την Eλευσίνια Διαθήκη και τη Δελφική Iδέα, αν
βέβαια αναστηθεί και γίνει στήριγμα
της παιδείας και των θεσμών της
κοινωνίας, θα φέρει τους ανθρώπους πέρα απ τη δέσμευση που ασκεί η τεχνοκρατία και η ηδονοθηρία. Aν την προσταγή για την ανάσταση του Mύθου την ειπούμε «αποκαθήλωση» ή φιλοσοφημένη στάση του βίου, ο σκοπς δεν αλλάζει.
Ως αλήθεια ο Mύθος δεν είναι κατασκεύασμα θεωρητικ σαν τάχα μια
εφεύρεση με εφαρμογές και ερμηνευτικές δυναττητες.
Aρχέγονη εντητα
Για το Σικελιαν, ο Mύθος εκφράζει την Eλευσίνια Διαθήκη και τη
συνδέει με τη Δελφική Iδέα. O Mύθος της αρχέγονης εντητας των αντιθέσεων που εισχώρησαν στη ζωή
των ανθρώπων και τους χώρισαν,
πρέπει να ξαναγυρίσει ατφιος, να
ενεργήσει σαν μέγας θεσμοθέτης
και θεσμοφύλακας, να γίνει το θεμέλιο της νέας παιδείας. Mε τέτοιους
στοχασμούς ζήτησε ο Σικελιανς να
ιδρυθεί το Δελφικ Πανεπιστήμιο,
το σχολείο του ανθρωπισμού, που
θα στεγάζει και θα προστατεύει τις
τέχνες, τη μουσική, τις επιστήμες,
τις παραδσεις, λα σα δημιουργεί
ο άνθρωπος με την καρδιά και με το
νου και που προστατεύουν την καθαρτητα του φυσικού κσμου και
ταυτχρονα εξασφαλίζουν την αδελφτητα των λαών με έργα ειρηνικά και θεάρεστα.
Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο
Σκοπς του είναι η ανάπτυξη των κοινών πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία ενώνουν τους λαούς της Eυρώπης
Tης Mάρως Nικολοπούλου
OI ΔEΛΦOI, σε πείσμα των καιρών,
επιμένουν να συμβολίζουν διαχρονικές πολιτιστικές και ανθρωπιστικές αξίες, την καλλιτεχνική έμπνευση και τη δημιουργία. Mε
στχο να εκφράσει αυτή ακριβώς
την πανάρχαια κληρονομιά, με
σύγχρονο πολιτιστικ λγο, γεννήθηκε το Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ
Kέντρο Δελφών (E.Π.Kε.Δ.).
Oλα ξεκίνησαν την δεκαετία του
’60, με πρωτοβουλία του Kωνσταντίνου Kαραμανλή. Tτε χτίστηκαν, με την οικονομική συμβολή
του συμβουλίου της Eυρώπης, οι
συνεδριακές
εγκαταστάσεις
στους Δελφούς. Tο 1977, με νμο
που ψήφισε η Bουλή των Eλλήνων, το E.Π.Kε.Δ. πήρε τη σημερινή του μορφή, ως νομικ πρσωπο Iδιωτικού Δικαίου, εποπτευμενο απ το υπουργείο Πολιτισμού και υπ την αιγίδα του συμβουλίου της Eυρώπης. Σύμφωνα
με τον ιδρυτικ νμο σκοπς του
Kέντρου Δελφών είναι «η εξυπηρέτησις διεθνούς πολιτιστικού
συμφέροντος» και «ανάπτυξις
των κοινών πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία ενώνουν τους λαούς
της Eυρώπης».
Στο διοικητικ του συμβούλιο,
στο οποίο σήμερα προεδρεύει η
Eλένη Γλύκατζη - Aρβελέρ, συμμετέχουν προσωπικτητες των
Γραμμάτων και των Tεχνών, Eλληνες και ξένοι, μεταξύ των οποίων,
εξ αξιώματος, ο εκάστοτε γενικς
γραμματέας του Συμβουλίου της
Eυρώπης, ο πρεδρος της Eπιτροπής Πολιτιστικής Συνεργασίας του
Συμβουλίου της Eυρώπης και εκπρσωποι των ελληνικών υπουργείων Πολιτισμού και Eξωτερικών.
H κ. Eλένη Γλύκατζη - Aρβελέρ, νυν πρεδρος του δ.σ. του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών, στη διάρκεια της «B΄
Συνάντησης Bυζαντινής Iστορίας» στους Δελφούς.
Συναντήσεις
Tο λαμπρτερο, ίσως γεγονς,
με το οποίο έχει σε μεγάλο βαθμ
ταυτιστεί το Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών, είναι οι Διεθνείς Συναντήσεις Aρχαίου Eλληνικού Δράματος με συμπσιο, θεατρικά εργαστήρια και παραστάσεις στο Aρχαίο Στάδιο των Δελφών, που ξεκίνησαν το 1985. Tα
τρία πρώτα χρνια οργανώθηκαν
απ τον σκηνοθέτη Θδωρο Tερζπουλο.
Kορυφαίοι άνθρωποι του θεάτρου πως ο Πίτερ Στάιν, ο Πίτερ
Xολ, ο Xάινερ Mίλερ, ο Mπομπ
Γουίλστον, ο Tνι Xάρισον, ο Tαντάσι Σουζούκι, ο Eουτζένιο Mπάρμπα, ο Eκεχάρτ Σαλ, ο Xανς-Γκίντερ Xάιμε, ο Σλαβατρ Tάβορα, η
Eλλεν Στούαρτ, η Nουρία Eσπέρτ,
ο Γιούρι Λιουμπίμοφ, ο Aνατλι
Bασίλιεφ, η Aλλα Nτεμίντοβα,
Aντρέι Σερμπάν συναντήθηκαν με
Eλληνες δημιουργούς πως τους,
Kάρολο Kουν, Γιάννη Tσαρούχη,
Διονύση Φωτπουλο, Σπύρο Eυαγ-
O Γιάννης Tσαρούχης στην 4η Διεθνή Συνάντηση Aρχαίου Δράματος στους Δελφούς το 1988.
γελάτο, Θδωρο Tερζπουλο,
Γιώργο Kουρουπ, Aσπασία Παπαθανασίου, Λυδία Kονιρδου, Nίκη
Xαραλάμπους κ.α.
Στα συμπσια διασταύρωσαν τις
απψεις τους οι Γιαν Kοτ, Eρνστ
Σουμάχερ, Mαριάννα Mακ Nτναλντ, Oλιβερ Tάπλιν, Πιερ Bιντάλ Nακέ, Kατρίν Kλεμάν, Oυμπέρτο
Aλμπίνι, Xανς Tις - Λίμαν, Xοσέ
Mουλεον, Δημήτρης Mαρωνίτης,
Kώστας Γεωργουσπουλος, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Φάνης Kακριδής, Eλένη Bαροπούλου κ.α.
Σημείο τομής στον θεσμ υπήρξε η φετινή –Oγδοη κατά σειρά–
Συνάντηση Aρχαίου Δράματος με
θέμα «Θεατρική Oλυμπιάδα; Διασχίζοντας την Xιλιετία» (Aύγουστος 1995), την οποία διεύθυνε
καλλιτεχνικά ο Θεδωρος Tερζπουλος.
Στην Συνάντηση αυτή, που έγινε
με τη συνεργασία της Διεθνούς
Eπιτροπής Θεατρικής Oλυμπιάδας, εγκαινιάστηκαν οι θεατρικές
συμπαραγωγές (Παγκμιες Πρώτες
Παρουσιάσεις)
μεταξύ
EΠ.Kε.Δ. και διεθνών θεατρικών
και καλλιτεχνικών οργανισμών
(Στούντιο Eθνικού Θεάτρου Λονδίνου, Watermill Foundation, Japan
Performing Arts Center κ.α.).
Eξίσου σημαντικ είναι και το
Πργραμμα των Eικαστικών Συναντήσεων του EΠ.Kε.Δ., που εγκαινιάστηκε το 1988. Στην Πρώτη Διεθνή Eικαστική Συνάντηση παρουσιάστηκαν έργα σημαντικτατων
καλλιτεχνών Σύγχρονης Tέχνης πως είναι ο A. Oυρχολ, ο Φρ. ΣτέΣυνέχεια στην 17η σελίδα
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
27
επανεξετάζει τη φυσιογνωμία του.
Hδη το 1995 εγκαινίασε ένα νέο
πργραμμα, τα σεμινάρια αρχαίας
ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού, που θα γίνονται κάθε χρνο
και απευθύνονται σε καθηγητές
φιλολγους της Mέσης Eκπαίδευσης των χωρών - μελών της Eυρωπαϊκής Eνωσης.
Tρία άλλα μεγάλα προγράμματα,
που ξεκίνησαν το 1995 αναμένεται
να ολοκληρωθούν μέσα στο 1996:
Πρκειται για την περίφημη έκθεση της συλλογής Kωστάκη, το μεγάλο εικαστικ γεγονς της Eθνικής Πινακοθήκης της Eλλάδος για
το 1996, που διοργανώνεται απ
κοινού με το κέντρο Δελφών, την
παραγωγή CD-ROM με θέμα την ιστορία των Oλυμπιακών Aγώνων
και την ανακατασκευή της αρχαίας
Yδραύλεως.
Για το 1996 προγραμματίζονται
επίσης εικαστική συνάντηση με
θέμα την καλλιτεχνική φωτογραφία, διεθνής συνάντηση μουσικής
και πολλά επιστημονικά συνέδρια.
Mακροπρθεσμα το ευρωπαϊκ
Πολιτιστικ κέντρο Δελφών, πολιτιστικς φορέας με προνομιακές
σχέσεις με το συμβούλιο της Eυρώπης, σε στενή συνεργασία με
την συμπαράσταση του υπουργείου Πολιτισμού, έχει τεράστιες δυναττητες ανάπτυξης μιας δυναμικής παρουσίας στον χώρο του πολιτισμού.
Συνέχεια απ την 28η σελίδα
λα, η Xρύσα, ο Tάκις, η Nίκη ντε
Σαιν Φαλ, ο Π. Pάουσενμπεργκ, ο
Λ. Σαμαράς, ο M. Mπούτε, ο A. Pάινερ, ο A. Σαούρα, ο Aλ. Φασιανς, ο
N. Kεσανλής, ο Δ. Mυταράς, ο Γ.
Tσαρούχης, ο N. XατζηκυριάκοςΓκίκας, κ.ά.
Tο 1994 εγκαινιάστηκε το πργραμμα «Kαλλιτεχνική Δημιουργία
για τους Δελφούς», που αποσκοπεί στη δημιουργία πρωττυπων
έργων απ καλλιτέχνες διεθνούς
κύρους ειδικά για το Kέντρο Δελφών. Hδη, με τη Διεθνή Συνάντηση
Γλυπτικής (1994) δημιουργήθηκε ο
πρώτος πυρήνας του Πάρκου Γλυπτικής ενώ με τη φετινή Eικαστική
Συνάντηση (Iούλιος 1995) εμπλουτίστηκε η συλλογή με έργα εσωτερικού χώρου.
Oι άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις του Kέντρου περιλαμβάνουν
συναντήσεις μουσικής και χορού
που έχουν συμμετάσχει καλλιτέχνες πως η σοπράνο Mακβάλα
Kασρασβίλι, ο Γκρεγκριο Πανιάγκουα, η Γρηγοριανή Xορωδία των
Παρισίων, κ.λπ.
Στο Aρχαίο Στάδιο των Δελφών,
το Xοροθέατρο της Πίνα Mπάους,
η Σουζάνε Λίνκε, η Eλιζαμπέτ Πλατέλ του μπαλέτου της Oπερας του
Παρισιού, η Nαντιέζντα Γκρατσέβα
του μπαλλέτου Mπολσι και πολλοί άλλοι «κατέγραψαν» τις κλασικές και σύγχρονες τάσεις του χορού.
Nέα προγράμματα
Στο κατώφλι του 2000 το Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών
ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και
Tου Bασίλη Kαρασμάνη
Eπ. Kαθηγητή Φιλοσοφίας E.M.Π. Διευθυντή
του E.Π. Kε.Δ.
O ΣKOΠOΣ του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών (EΠKεΔ)
είναι η προώθηση των κοινών στοιχείων του ευρωπαϊκού πολιτισμού
και του ιδεώδους της ενωμένης Eυρώπης πως αυτά ερμηνεύονται απ το Συμβούλιο της Eυρώπης.
Eνας τέτοιος σκοπς ίσως να θεωρηθεί απ πολλούς αρκετά περιοριστικς. Mπορεί μως να ερμηνευθεί είτε με μια στενή έννοια είτε με
κάποια ευρύτητα και ο δεύτερος είναι ο τρπος με τον οποίο προτιμάμε να τον ερμηνεύουμε. Δεν είναι
μνο τα κοινά στοιχεία αλλά και οι
πολιτισμικές ιδιαιτερτητες που έχουν σημασία και που λα μαζί συνεισφέρουν με την ποικιλία τους
και τη δυναμικτητά τους στο πλαίσιο μιας κοινής Eυρώπης των λαών.
Eπιπλέον, πιστεύουμε –με πλήρη
συμφωνία λων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, Eλλήνων και
ξένων– τι στις ρίζες του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού βρίσκεται ο αρχαίος κλασικς πολιτισμς, οι ανθρωπιστικές αξίες του οποίου εγαλούχησαν γενεές ανθρώπων σε δύση και ανατολή και αποδείχθηκαν οικουμενικές και διαχρονικές. Mε αυτή την έννοια ο
κλασικς πολιτισμς και η «ελληνική παιδεία» δεν έχουν χρονικά ή
τοπικά ρια, είναι παγκσμια κλη-
O Γιώργος Kανδύλης (1985), ττε πρεδρος του δ.σ. του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών, στη Συνδιάσκεψη της Oυνέσκο, στους Δελφούς.
Στχοι και προοπτικές
ρονομιά και αποτελούν πηγή έμπευσης για λες τις σύγχρονες
πνευματικές και πολιτιστικές δραστηριτητες.
Oι παραπάνω θέσεις προϋποθέτουν κάποιες γενικτερες αντιλήψεις για τον πολιτισμ και το πολιτιστικ γίγνεσθαι. Θεωρούμε τον πολιτισμ ως υψηλή εκδήλωση της
κοινωνικής αυτοσυνείδησης ενς
λαού ή μιας κοινωνικής ομάδας ή
τάξης. Kοινωνικς άνθρωπος και
πολιτισμς είναι προϊντα της ιστορίας και χι της φύσης. H ίδια η λέξη παραπέμπει στην «πλη», δηλαδή σ’ αυτή την μορφή κοινωνικής
οργάνωσης που κατά τους αρχαίους κλασικούς στηρίζεται σε δύο
βασικά θεμέλια, το «ελεύθερον»
και τον «λγο» που εμφανίζεται ως
«διάλογος» μέσα απ την αλληλεπίδραση των ανθρώπων στην πλη.
Eτσι, πολιτισμς και πολιτική βασίζονται στις ίδιες προϋποθέσεις.
Στην πρώτη περίπτωση ο «ελεύθερος λγος» οδηγεί σε νέες μορφές
αισθητικής έκφρασης και πνευματικών αναζητήσεων, ενώ στη δεύτερη σε μορφές οργάνωσης της πολιτείας και τεχνικές επικοινωνίας ανθρώπων. Aυτοσυνείδηση, ελευθερία και λγος αποτελούν επίσης τις
προϋποθέσεις για υπευθυντητα,
28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
πνεύμα αναζήτησης, δημιουργικτητα και πρωτοτυπία, βασικές παραμέτρους του πολιτιστικού γίγνεσθαι. Tα δύο μως πρωταρχικά
στοιχεία γύρω απ τα οποία δομείται κάθε πολιτισμς και πολιτιστική
έκφραση είναι η γλώσσα και οι αξίες. H γλώσσα δεν είναι απλώς μέσον επικοινωνίας αλλά ουσιαστικ
πολιτισμικ στοιχείο, φορέας του
«λγου» και των αξιών που διαμορφώνει μια κοινωνία και επομένως αναγκαία συνθήκη αλλά και αντανάκλαση του πολιτισμού της. Aπ την
άλλη, οι αξίες, πηγάζοντας απ τις
σχέσεις ανθρώπων αλλά και ανθρώπου και φύσης, δίνουν περιεχμενο
και νημα σε κάθε κοινωνική και
πολιτιστική δραστηριτητα.
Στη σημερινή κοινωνία που χαρακτηρίζεται απ μια μονπλευρη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, που οι αξίες αποσυνδέθηκαν απ τη γνώση, το οικονομικ φελος κατάντησε συνώνυμο
της ανθρώπινης ευτυχίας, η αφθονία των υλικών αγαθών συνοδεύτηκε απ την κατάρρευση του κοινωνικού ιστού, την απομνωση του
ανθρώπου απ άνθρωπο και την καταστροφή της φύσης, αναζητούμε
πάλι σταθερές αξίες. Στο κατώφλι
της νέας χιλιετίας δεν έχουμε πολ-
Σημείωση: H κ. Nικολοπούλου είναι υπεύθυνη Tύπου και Δημοσίων Σχέσεων του
Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών.
λές επιλογές. O αιώνας που έρχεται
ή θα είναι ο αιώνας ενς νέου ανθρωπισμού και προστασίας της φύσης ή θα είναι ο αιώνας μιας πρωτοφανούς καταστροφής. Σε μια τέτοια καμπή, σε μια τέτοια περίοδο
αναζήτησης αξιών, η ανθρωπτητα
αναγκαστικά θα ξαναεπιστρέψει
στις ρίζες της. Oι ρίζες αυτές δεν
είναι παρά ο κλασικς ελληνικς
πολιτισμς, ο πολιτισμς που μας
δίδαξε τις αιώνιες αξίες του ανθρώπου –την ελευθερία, το διάλογο, το
σεβασμ του άλλου, το μέτρο και
την ορθή κρίση– και που σε μια ιστορία τριών χιλιάδων χρνων δεν
έπαψε να αποδεικνύει την επικαιρτητα την οικουμενικτητα και τη
φρεσκάδα του.
Aυτή ακριβώς τη φιλοσοφία προσπαθεί να εκφράσει –στο μέτρο του
δυνατού– το Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών. Aξιολογεί τον
πολιτισμ και κατά συνέπεια τις πολιτιστικές εκδηλώσεις χι ως «καταναλωτικ προϊν» αλλά ως πολυσύνθετο φαινμενο με κύριες παραμέτρους τη δημιουργία, την έρευνα και την παιδεία.
Tο 1997 το Eυρωπαϊκ Πολιτιστι
Kέντρο Δελφών συμπληρώνει 20
χρνια λειτουργίας. Στχος μας είναι να καταστεί το σημαντικτερο
πολιτιστικ κέντρο σε ευρωπαϊκ επίπεδο που να συνδυάζει τη σύγχρονη δημιουργία και τις νέες τεχνολογίες με την έρευνα και τις
κλασικές αξίες.
Aριστερά: «Aρχαίο Mαρμάρινο Aλογο» του Σαράντη Kαραβούζη. Δεξιά: «Tσαλακωμένος Aντίνοος» του Γιάννη Ψυχοπαίδη. Eικαστική Συνάντηση 1995.
Zωγραφική παρακαταθήκη
O θεσμς των ετήσιων εκθεσιακών συναντήσεων στο Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών
Tης Aθηνάς Σχινά
Kριτικού και Iστορικού Tέχνης στο Πανεπιστήμιο
Aθηνών
TO EYPΩΠAΪKO Πολιτιστικ Kέντρο
Δελφών, στη βάση μιας πολυδιάστατης λειτουργίας, αναγμενης στην
επιστημονική έρευνα και τις τέχνες,
συγκροτεί με τα χρνια μια παράλληλη εικαστική παρακαταθήκη. Oι εκτεταμένοι χώροι του συνεδριακού
αυτού κέντρου της ανταλλαγής απψεως και ιδεών, μέσα απ το θεσμ
των ετήσιων εκθεσιακών συναντήσεων, αποκτούν μια ζωντάνια κι ένα
διαφορετικ ύφος. O κάθε σύνεδρος
ή ο επισκέπτης έχει τη δυναττητα
να παρατηρεί και να στοχάζεται γύρω απ τα ποικίλα ιδιώματα της ζωγραφικής και τις ερμηνευτικές ιδιαιτερτητες έργων, που έχουν προσφερθεί ή δημιουργηθεί, εμπνευσμένα απ τους Δελφούς.
Oι Δελφοί, ως γνωστν, είναι ένας
τπος μοναδικής φυσικής ομορφιάς
και πανάρχαιας ιστορίας, την οποία
πιστοποιούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα μνημεία, σο και η συνεχιζμενη ζωή σε αυτήν την περιοχή,
αλλά περισστερο απ’ λα οι πολυεπίπεδες ανά τους αιώνες, πνευματικές σημασιοδοτήσεις της. Tα συνεπαγμενα μιας τέτοιας προϋπθεσης και κυρίως ο ρλος ενς εκσυγχρονισμένου και ανοιχτού στο διάλογο ευρωπαϊκού πολιτιστικού κέντρου θα απέτρεπε ευλγως το χαρακτήρα που θα μπορούσε να έχει έ-
να μουσείο για παράδειγμα, ένα ινστιτούτο ή μια αίθουσα τέχνης. Tα
έργα της ζωγραφικής που συγκεντρώνονται αφ’ης στιγμής και για
κάποιο σύντομο διάστημα συμπαρουσιαστούν –προσφέροντας παράλληλα τη δυναττητα στους καλλιτέχνες να συναντηθούν και να αναπτύξουν τις απψεις τους– προορίζονται κατπιν να παραμείνουν για
πάντα στις κτιριακές εγκαταστάσεις,
πλαισιώνοντας έτσι τις εργασίες που
κατά τη διάρκεια λου του χρνου
πραγματοποιούνται στο Eυρωπαϊκ
Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών.
Kαλλιτεχνικοί
προβληματισμοί
Mία μονομερής επομένως εκπροσώπηση της ποιας τάσης, ενς ύφους, κάποιας συγκεκριμένης τεχνοτροπίας, θα απέκλειε οπωσδήποτε άλλες. Aπ μια άλλη επίσης πλευρά, δεν θα ταίριαζε στο σκεπτικ επιλογής έργων, μεθοδολογικά έστω,
ούτε ο ιστορικς χαρακτήρας, πολύ
δε λιγτερο, η συγκέντρωση ζωγραφικών έργων προερχμενων απ μια
χώρα και χι απ περισστερες ευρωπαϊκές ή και εκτς της «γηραιάς»
ηπείρου.
Eιδικά τονίζεται εδώ και κάτι επιπλέον, πολύ βασικ κατά τ’ άλλα,
που συνήθως αγνοείται. Oπως συμβαίνει σε ανάλογες εκθεσιακές συμπαρουσιάσεις, έτσι κι εδώ, σημασία
δεν έχει η εκθεσιακή συνοχή των έρ-
γων, εφσον η μελλοντική τους θέση δεν είναι δεδομένη στους χώρους του πολιτιστικού κέντρου. Σημασία έχει η ποιτητα των έργων και
η συμβολή των δημιουργών στους
προβληματισμούς που αντιμετώπισε
και αντιμετωπίζει η τέχνη. Eνα άλλο
ακμη κριτήριο είναι κατά πσον οι
σημασίες και οι σηματοδοτήσεις που
αποπνέουν οι Δελφοί, έχουν απασχολήσει τους δημιουργούς ή θα
μπορούσαν να κινητοποιήσουν τη
φαντασία τους, τη στιγμή κατά την
οποία καλούνται να συμμετάσχουν.
Διαφορετικά υλικά
και τεχνικές
Aσφαλώς, οι κατηγοριοποιήσεις
που ίσχυαν παλαιτερα, με ασφάλεια, στις εικαστικές τέχνες (π.χ. ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική κ.ο.κ.)
έχουν πάψει προ πολλού να διατηρούν τη στεγαντητά τους. Oι περισστεροι καλλιτέχνες σήμερα έχουν
τη δυναττητα να εκφράζονται χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά και τεχνικές. Eπομένως ένα αφιέρωμα στη
ζωγραφική, εκλαμβάνεται τι αφορά
δυσδιάστατα και επίτοιχα έργα. Eργα
που λειτουργούν αυτνομα και διαπραγματεύονται με δημιουργική ελευθερία και στυλιστική ανεξαρτησία τις έννοιες, τις ιδέες, τους μύθους, τις αντιθετικτητες, τις ψευδαισθήσεις ακμη ή τις ποιες πραγματικτητες που αντιπροσωπεύουν
οι Δελφοί, για τον κάθε καλλιτέχνη
ξεχωριστά. Πιστεύοντας στον πλουραλισμ της «ζωγραφικής» ιδιαιτερτητας και στο γεγονς τι οι πολυεπίπεδες εκδοχές και οι τρποι
διαπραγμάτευσης μιας έμπνευσης
που αφορμάται απ τους Δελφούς,
(χωρίς να μπορεί να περιοριστεί σ’ ένα έστω και «έξυπνα» διατυπωμένο
«θέμα»), βασίζεται επομένως κανείς
στις πρωττυπες λύσεις που μπορεί
να δώσει ο κάθε δημιουργς, εφ’ σον τα έργα του είναι πάντοτε τα δακτυλικά του αποτυπώματα.
Mέχρι σήμερα, και με βάση τις δυναττητες που παρέχονται απ το
Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών, για την απκτηση των έργων
(με συμβολική ανταμοιβή των καλλιτεχνών) έχουν προσφερθεί αξιλογες ζωγραφικές και χαρακτικές δημιουργίες. Συνοπτικά, θα αναφέραμε
απ προηγούμενα χρνια, τα έργα
των Γ. Γαΐτη, Γ. Tσαρούχη, Δ. Mυταρά, X. Kυριαζή, Z. Aποστολίδου, Aλ.
Φασιανού, Γ. Φωκά, N. Γεωργιάδη, Γ.
Λαζγκα, ενώ πρσφατα αποκτήθηκαν έργα των Robert Kesseler, Eva
Fischer, Ch. Gianakos, Nina Roos,
Asrid Nehrig - Kokka, J. Christoforou,
Danil, Σ. Kαραβούζη, Bλ. Kανιάρη, Γ.
Ψυχοπαίδη, M. Mανουσάκη, Γ. Kουβάκη, M. Σπηλιπουλου, Aγγ. Aντωνπουλου. Xαρακτικά υπάρχουν στο
E.Π.Kε.Δ. των Λ. Πασχάλη, Kεφαλληνού καθώς και μια ομάδα έργων των
περιηγητών του 19ου αι. που εμπνεύστηκαν απ το ταξίδι τους
στους Δελφούς.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
Συνέχεια στην 18η σελίδα
29
Δελφικ
O οικισμς των Δελφών αποτελεί μουσείο
της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής
Tης Eλένης Xατζηνικολάου
Aρχιτέκτονος
και
Tου Σλωνα Ξενπουλου
Aρχιτέκτονος, Eπ. Kαθηγητή στο
Tμήμα Aρχιτεκτνων του E.M.Π.
«MXXΔ, 3010 ο τελευταίος χρησμς», του Iάσωνα Mολφέση, 1994.
Πάρκο γλυπτικής
Πρώτη διεθνής συνάντηση με έργα
δώδεκα Eυρωπαίων καλλιτεχνών
Tης Σάνιας Παπά
Θεωρητικού τέχνης
ΣTON ιερ εύφορο τπο και τοπίο των Δελφών που αέναα ορίζεται και καθορίζεται απ τις παγκσμιες επικοινωνίες του πνεύματος, σ’ ένα χώρο «ιεροποιημένο» που δεν έχει επιβληθεί ως παγκσμιος θεσμς παραγωγής έργων απ το διεθνές σύστημα της τέχνης, απ τους αυτοδύναμους «αρατους» μηχανισμούς επικοινωνίας και τις προκαθορισμένες σκοπιμτητες, οργανώθηκε επιτυχώς το
καλοκαίρι του 1994 η Πρώτη Διεθνής Συνάντηση Γλυπτικής με τη συμμετοχή δώδεκα γνωστών καλλιτεχνών απ διαφορετικές χώρες της Eυρώπης και απ διαφορετικές γενιές, με έργο αναγνωρισμένο σε παγκσμια κλίμακα. Oι συμμετέχοντες καλλιτέχνες ήταν οι εξής: Michel Gerard (Γαλλία, H.Π.A.), Manuel Saiz (Iσπανία), Alfredo Romano (Iταλία), Patrique Raynaud (Γαλλία), Iάσων Mολφέσης
(Eλλάδα-Γαλλία), Θεδουλος Γρηγορίου (Kύπρος), Kώστας Tσκλης, Γανιμανίδης, Nίκος Aλεξίου, Λύδια Bενιέρη (Eλλάδα-Γαλλία), Kώστας Bαρώτσος (Eλλάδα-Iταλία). Παράλληλα οργανώθηκε μια μικρή αναδρομική έκθεση αφιερωμένη
στη μνήμη του γνωστού Iταλού καλλιτέχνη Luciano Bartolini, ο οποίος επρκειτο να λάβει μέρος στη Συνάντηση αφήνοντας πίσω του ένα έργο απραγματοποίητο. H Συνάντηση αυτή αποτέλεσε μια πρκληση και μια δοκιμασία, μια μοναδική
εμπειρία, περιπετειώδης και εξερευνητική που διαμορφώθηκε και ολοκληρώθηκε σταδιακά μέσω της χειρωνακτικής πράξης και του πνευματικού διαλγου.
Kαλλιτέχνες απ διαφορετικές γενιές και ταυττητες βρέθηκαν στη θεοποιημένη γη των Δελφών για ένα μήνα δοκιμάζοντας για ακμη μια φορά τα ρια τους,
συναντήθηκαν σ’ ένα χώρο φορτισμένο ιστορικά, ένα χώρο ανάδυσης του ιερού,
του πνευματικού, τπο έλξης, τπο επιθυμητ και παρθενικ χωρίς προϊστορία
στον τομέα της σύγχρονης τέχνης. H πρκληση προς τους καλλιτέχνες για τη
δημιουργία έργου σ’ ένα πρωτγνωρο ιερ χώρο αποτελεί μια πρκληση καθώς
δίνει τη δυναττητα δυναμικής ανάπτυξης μιας «άλλης» διαδικασίας παραγωγής
ενς επί τπου έργου (in situ), ενς έργου δηλαδή καθαρά πρωττυπου.
Στους Δελφούς, ως χώρος αναπαράστασης οι καλλιτέχνες διασυνδέουν το έργο τους με το συμβολικ του περιεχμενο, το επεξεργάζονται ως ργανο μνήμης
εγγράφοντας στον τπο νέα αισθητικά σημεία και εικαστικές προτάσεις. Oι επεμβάσεις στους χώρους ως συμβολικές μυστικές τελετουργίες μνημνευσης
μεταβιβάζουν έννοιες, αναπαραστάσεις, στάσεις, καταστάσεις και κοσμο-εικνες που προβάλλονται απ τον παρντα χρνο στον αρχαιομελλοντικ χρνο. Tα
έργα αποτελούν μνημειακά σχήματα πολύμορφων προτάσεων και αντιμετωπίσεων, προκαλούν, δεν εξηγούν αλλά ερμηνεύουν εκ νέου, επικαλούμενοι τις αρχέγονες διαχρονικές μορφές αναπαράστασης του θείου και τις συνειρμικές τους
διαδικασίες.
H συνάντηση αποτελεί μια εμπειρία απδρασης και εξδου απ τον ιστορικ
χρνο. H φύση και η τέχνη αλληλοκαθρεπτίζονται. Ως τοποθεσίες αναπαράστασης που προβάλλονται οι μελλοντικές εικνες του κσμου, ως έργα κατάβασης
με κοινή αίσθηση τη λειτουργική μνήμη, ως εκσκαφές μνήμης ή σύγχρονοι ενταφιασμοί, αυτά τα έργα σιωπής, διαλογισμού και αταξίας με μνημειακή εσωστρέφεια, συγχωνεύονται με το περιβάλλον, κρύπτονται, φανερώνονται ενισχύουν τη
δυναμική τοπίου, δεν την πολεμούν. Yπογραμμίζουν την αναλογία και τη συμπάθεια των παραδσεων, τις διασταυρώσεις και αντιπαραθέσεις ατομικών και διαπολιτισμικών συμβολικών συστημάτων αναφοράς.
Oι Δελφοί αναταράσσουν τη μνήμη, αφυπνίζουν τους διαχρονικούς μύθους,
τις προβολές και τους συνειρμούς τους, το ραμα των χρησμών, τις ιστορικές
διηγήσεις και τις υποθέσεις. Προκαλούν διαρκώς τη σύγχρονη σκέψη, συνενώνουν και ανανεώνουν τα πνεύματα, γοητεύουν. Tα οράματα στηρίζουν τον Aπλλωνα με την πνευματική μεσολάβηση του εν-θουσιασμού.
Σημείωση: * H Σάνια Παπά υπήρξε επιμελήτρια της πρώτης Διεθνούς Συνάντησης Γλυπτικής.
30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995
O OIKIΣMOΣ των Δελφών, βρίσκεται
σε απσταση 180 χιλιομέτρων απ
την Aθήνα και σε ελάχιστη απσταση
απ τον αρχαιολογικ χώρο των
Δελφών.
Σε μια τοπολογική ανάγνωση των
σχέσεων του οικισμού με το ευρύτερο τοπίο, διακρίνεται μια συμμετρική σχέση του με τον αρχαιολογικ
χώρο των Δελφών στα δυτικά και τις
εγκαταστάσεις του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών στα ανατολικά.
Mολοντι είναι ένας οικισμς με
συνηθισμένη φυσιογνωμία, εν τούτοις κρύβει ένα πλούσιο αρχιτεκτονικ υλικ, με ενδιαφέροντα έργα
τα οποία αποτελούν ένα είδος διαχρονικού μουσείου μεταπολεμικής
ελληνικής αρχιτεκτονικής. Στχος
του σημειώματος αυτού είναι η ανάδειξη και η παρουσίαση των δειγμάτων αυτών.
O οικισμς
O οικισμς των Δελφών είναι ένα
οικιστικ σύνολο το οποίο αναπτύσσεται γραμμικά, κατά μήκος ενς κυκλοφοριακού άξονα. Σε επαφή με
τον άξονα αυτ, είναι διατεταγμένες
οι βασικές λειτουργίες του κέντρου
του, οι οποίες συνίσταται κυρίως απ εμπορικές και τουριστικές δραστηριτητες, ξενοδοχεία, καταστήματα τουριστικών ειδών, καφενεία.
O οικισμς είναι διατεταγμένος
στο φυσικ τοπίο αμφιθεατρικά, παρακολουθώντας τη μεγάλη κλίση
του εδάφους(1). Σε αντιστοιχία επίσης
με τις υψομετρικές καμπύλες έχουν
αναπτυχθεί δρμοι δευτερεύοντες,
παράλληλοι του κεντρικού άξονα, οι
οποίοι επικοινωνούν με αυτν μέσω
άλλων εγκάρσιων. Προκύπτει έτσι, ένας οδικς ιστς μορφής παραμορφωμένου πλέγματος.
H παραμρφωση του ιστού εμφανίζεται επίσης στη μορφή των οδών
που παρουσιάζονται ελαφρές αποκλίσεις απ την ευθεία, αλλά και αυξομειώσεις του πλάτους, έτσι ώστε
να προκύπτουν υπαίθριοι χώροι,
στάσης και κίνησης.
Oι σχέσεις μεταξύ αυτών των δύο
διαστάσεων της στάσης και της κίνησης, αποτελούν τη διατύπωση των
χωρικών σχέσεων που τις διέπουν,
κατά τρπο ώστε να συγκροτούν μια
απεικνιση της μορφής του ιστού. O
δημσιος χώρος, και η μορφή του
παραμορφωμένου πλέγματος που
τον χαρακτηρίζει, συνιστούν το πεδίο και το εργαλείο αντίστοιχα, για
την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων του οικισμού(2).
H κοινωνική ζωή αναπτύσσεται έ-
τσι στο δημσιο χώρο και είναι μίγμα
απ κατοίκους του οικισμού, περαστικούς επισκέπτες, αλλά και επισκέπτες που διαμένουν ορισμένο
χρονικ διάστημα εκεί.
H εικνα του οικισμού, αλλά και η
σύστασή του είναι φορτισμένες άμεσα απ τη γειτνίασή του με τον αρχαιολογικ χώρο, καθιστώντας τον
ένα είδος ενδιάμεσου προς τον αρχαιολογικ χώρο.
Eν τούτοις, διαχρονικά, σε συγκεκριμένα σημεία του οικισμού και του
ευρύτερου τοπίου του, έχουν κατασκευασθεί αρχιτεκτονικά έργα, τα οποία αποτελούν μια καταγραφή ενς
σημαντικού τμήματος στην εξέλιξη
της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Tα έργα αυτά είναι:
α) Tο ξενοδοχείο «Ξενία» του Δημήτρη Πικιώνη, με συνεργάτη τον
Aλ. Παπαγεωργίου, 1951-1956 και
μεταγενέστερες επεκτάσεις και διαμρφωση περιβάλλοντος χώρου του
Π. Πικιώνη.
β) Tο αρχαιολογικ Mουσείο Δελφών (πρώτη ανέγερση 1903 και σημαντική προσθήκη απ Π. Kαραντιν
το 1958).
γ) Tο ξενοδοχείο «Aμαλία» του Nίκου Bαλσαμάκη (1963-1972)
δ. Oι εγκαταστάσεις του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Kέντρου Δελφών
του καθηγητή A. Kιτσίκη με συνεργάτη τον A. Λαμπράκη. (Δεκαετία
1960).
ε. Δύο περίπτερα του Πέτρου Πικιώνη (1957-1967)
στ. Διαρρύθμιση και προσαρμογή
στο τοπίο του κτιρίου Kαλλιτεχνικού
Σταθμού Δελφών (1957-1967) του
Πέτρου Πικιώνη.
ζ. Oικία Aγγελου και Eύας Σικελιανού.
Eπιπλέον και συμπληρωματικά με
τα οικοδομημένα αυτά έργα θα πρέπει να επισημανθούν δύο γραπτές
μαρτυρίες - έργα του Δημήτρη Πικιώνη. H πρώτη είναι κάποιες ιδέες
σε σκαριφήματα και κείμενα για το
Δελφικ κέντρο, και η δεύτερη ένα ιδιαίτερα σημαντικ κείμενο του (βλ.
σημ. 1) για τις πιθανές παρεμβάσεις
στον ιστ του οικισμού.
Ξενοδοχείο «Ξενία»
Tο ιδιαίτερο χαρακτηριστικ του
Ξενοδοχείου «Ξενία» του Δημήτρη
Πικιώνη, είναι ο τρπος ένταξης του
στο φυσικ τοπίο. Eίναι μια κατασκευή που είναι κατατμημένη σε μικρές δομικές εντητες, ακολουθεί
βαθμιδωτά τις έντονες κλίσεις του
βραχώδους εδάφους χωρίς αλλοιώσεις της τοπογραφίας του.
Oπως αναφέρει ο Aλ. Παπαγεωργίου ένα πρακτικ λειτουργικ κτίριο επρκειτο να κτιστεί, κοντά σε
έναν χώρο λατρείας των «χθνιων
τοπικών θεοτήτων» «Tο γεγονς
αυτ προσέδιδε στο έργο, πέραν
του ωφελιμιστικού του προσδιορισμού, ένα ουσιαστικ, διαχρονικ,
τοπίο και αρχιτεκτονική
Mακέτα της προέκτασης του Aρχαιολογικού Mουσείου Δελφών. Mελέτη 1985-87. (Γραφείο Mελετών Aλέξανδρος N. Tομπάζης). Eργο που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη.
και αισθητικ νημα, που ήταν φυσικ να επηρεάσει τη διάρθρωση και
τη μορφοπλασία της κατασκευής
του, υπερβαίνοντας ίσως και την ίδια την πρακτικτητα του αρχικού
προγράμματος». (Σελ. 21-40-41 βιβλίο Tεύχος V)
Tο Aρχαιολογικ Mουσείο Δελφών
είναι κτισμένο πάνω στην Eθνική οδ Λιβαδειάς - Aμφισσας μεταξύ του
αρχαιολογικού χώρου και της κοιντητας των Δελφών.
H σημερινή του μορφή έχει προκύψει απ τη διαχρονική προσθήκη
νέων χώρων στον πυρήνα του αρχικού μουσείου που σχεδιάστηκε απ
Γάλλους και κτίστηκε το 1903 με
δωρεά του A. Συγγρού. Aπ τις μετέπειτα επεμβάσεις η σημαντικτερη είναι αυτή που έγινε το 1958 με
σχέδια του αρχιτέκτονα Π. Kαραντινού και ανανέωσε πλήρως λειτουργικά, εκθεσιακά και μορφολογικά το
μουσείο.
H συνεχής και σημαντική αύξηση
του αριθμού επισκεπτών οδήγησε
στην εκπνηση της μελέτης επέκτασης του Aρχαιολογικού Mουσείου. H
μελέτη εκπονήθηκε στο διάστημα
1987-1988 απ τον αρχιτέκτονα Aλέξανδρο N. Tομπάζη με συνεργάτη
αρχιτέκτονα τη Στυλιάνα Nέλλα.
Kτίστηκε το 1963 και είναι έργο
του αρχιτέκτονα Nίκου Bαλσαμάκη.
Bρίσκεται στο ένα άκρο του οικισμού
προς την Aμφισσα. Διακρίνεται σε
τέσσερα τμήματα: ένα τετράγωνο
μονροφο χώρο που στεγάζονται
λες οι κοινχρηστες λειτουργίες
(μπαρ, εστιατρια, χώρος υποδοχής
κ.άλλα) και τρεις πτέρυγες με συνολικ αριθμ 185 δωμάτια.
Eίναι φανερή η προσπάθεια του
αρχιτέκτονα να εντάξει το κτίριο στο
τοπίο με το σπάσιμο και την παράθεση των γκων παράλληλα με την κλίση του εδάφους και με τη χρήση επιλεγμένων υλικών ούτως ώστε να ταιριάζουν με το δελφικ τοπίο. (Πέτρα,
ξύλο, εμφανές μπετν κ.ά.).
Eνδιαφέρουσα είναι η παρατήρηση της κ. Eλένης Φέσσα - Eμμανουήλ
η οποία συγκρίνοντας το ξενοδοχείο
«Aμαλία» του N. Bαλσαμάκη με τα
«Ξενία» τον Aρη Kωνσταντινίδη, αναφέρει τι σον αφορά τον Bαλσαμάκη μολοντι η σχεδιαστική λύση
είναι επηρεασμένη απ τον μοναδικ χαρακτήρα του τοπίου, οι συνθήκες επιβάλλουν στον αρχιτέκτονα να
χειρισθεί τη φύση ως να ήταν «ένα
ακμα αισθητικ και χρηστικ αντικείμενο»(3).
(Kέντρο Συνεδρίων. Ξενοδοχείο
«Eυρώπη» - Φυλάκιο)
Tο Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο
Δελφών ιδρύθηκε με μια πρώτη μορφή στη δεκαετία του ’60. Kτίσθηκαν
ττε και οι εγκαταστάσεις του με οικονομική συμβολή του Συμβουλίου
της Eυρώπης. Aρχιτέκτονες των εγκαταστάσεων αυτών ήταν ο καθη-
Tο σπίτι του Aγγελου και της Eύας Σικελιανού στους Δελφούς. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες κτίστηκε απ ντπιους μαστρους με την αυστηρή καθοδήγηση της Eύας Σικελιανού. Σήμερα το σπίτι έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί ως
Mουσείο Aγγελου και Eύας Σικελιανού.
γητής A. Kιτσίκης και ο A. Λαμπάκης.
H υφιστάμενη υποδομή περιλαμβάνει αίθουσες διασκέψεων και ειδικευμένων δραστηριοτήτων, εκθεσιακούς χώρους, βιβλιοθήκες και
τον ξενώνα «Eυρώπη». Πρκειται
για ένα αρχιτεκτονικ σύνολο απ
διακριτούς γκους οι οποίοι ακολουθούν και εντάσσονται στις κλίσεις του φυσικού εδάφους, με μια αντίστοιχη λογική με αυτή του «Ξενία» του Δημήτρη Πικιώνη. Eν τούτοις, διαφοροποιείται απ αυτ, με
τη χρήση των υλικών πως εμφανές
σκυρδεμα και επίχρισμα, διαφάνεια
και άνοιγμα στον υπαίθριο χώρο, διαύγεια στην κάτοψη και την ογκοπλαστική συγκρτηση, αυστηρά
σύμφωνα με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος στις καλύτερές του
στιγμές.
Στον χώρο των εγκαταστάσεων
του E.Π.Kε. Δελφών προβλέπεται
σήμερα η κατασκευή νέου υπαίθριου
θεάτρου. Oι πρώτες σκέψεις για τη
δημιουργία, χωροθέτηση και αρχιτεκτονική του νέου αυτού θεάτρου έγιναν απ τον καθηγητή Γ. Kονδύλη
το 1985(4) σε συνεργασία με την E.
Xατζηνικολάου. Στη συνέχεια η μελέτη του θεάτρου εκπονήθηκε απ
τους T. Φραγκούλη (5) και E. Xατζηνικολάου (πέντε συν). Σήμερα η μελέτη βρίσκεται στο στάδιο της δημοπράτησης του έργου. Bασικές αρχές
σχεδιασμού του, οι ιδέες για μια αρχιτεκτονική των ιχνών, μια αρχιτεκτονική που ενσωματώνει την ιστορία. Tο ένα περίπτερο βρίσκεται
στην άκρη ενς μονοπατιού σε απσταση 500 μ. ντια των εγκαταστάσεων του E.Π.Kε. Δελφών.
Πρκειται για ένα λιθκτιστο μικρ
κτίσμα, τοποθετημένο αρμονικά στο
φυσικ τοπίο, σε μια θέση με θέα
προς την Iτέα.
Tο δεύτερο, ένα επίσης διακριτικ
έργο, βρίσκεται στην θέση της Kασταλίας πηγής.
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του
Δ. Πικιώνη για την ατυχή ένταξη του
κτιρίου της A.Σ.K.T. στο τοπίο, ο Π.
Πικιώνης μελέτησε και επίβλεψε τη
διαρρύθμιση και προσαρμογή στο
τοπίο του κτίσματος αυτού.
Tο Mάιο του 1927 έγιναν οι πρώτες
Δελφικές γιορτές με εμπνευστές
τον Aγγελο και την Eύα Σικελιανού.
Kατά την περίοδο αυτή κτίστηκε και
το σπίτι στους Δελφούς. Σύμφωνα
με προφορικές μαρτυρίες το σπίτι
κτίστηκε απ ντπιους μαστρους
με την αυστηρή καθοδήγηση της
Eύας Σικελιανού.
H εσωτερική διαρρύθμιση του κτιρίου καθώς και η εξωτερική του μορφή είναι ένα μίγμα ντπιων και ξενφερτων στοιχείων.
Aυτ που χαρακτηρίζει την οικία A.
Σικελιανού είναι η θέση του. Bρίσκεται δίπλα απ τον αρχαιολογικ χώρο σε τέτοιο στρατηγικ σημείο με
θέα τον Παρνασσ, τον αρχαιολογικ χώρο, τον οικισμ των Δελφών
και τον κάμπο της Aμφισσας.
Για αρκετά χρνια, μετά την εγκατάλειψή του απ τους ιδιοκτήτες του
και την παραχώρησή του στο Δήμο
Δελφών, ήταν ερειπωμένο και έκθετο στα στοιχεία της φύσης. Tο 1982
ύστερα απ πρωτοβουλία του E.Π.
Kε.Δ. με διευθυντή του τον κ. Π. Nεάρχου η οικία A. Σικελιανού επισκευάστηκε και μετατράπηκε σε μουσείο
Aγγελου και Eύας Σικελιανού.
Σημειώσεις:
(1) Iδιαίτερα σημαντικ είναι ένα κείμενο
του Δ. Πικιώνη για τον οικισμ των Δελφών με τίτλο «B΄ Eργα αφορώντα την κωμπολιν των Δελφών». Eκδοση Mορφωτικού Iδρύματος Eθνικής Tραπέζης, Aθήνα
1985. Tο κείμενο γράφτηκε το 1946.
(2) Tο τμήμα αυτ της ανάλυσης είναι βασισμένο στο θεωρητικ έργο των Hillier και
Hanson «The Social Logic of Space»
«Cambridge University Press» 1984, 1988.
(3) Nikos Valsamakis, 9H Publications,
London 1984, σελ. 127.
(4) O καθηγητής Γιώργος Kανδύλης πέθανε
τον Mάιο 1995. Mια μεγάλη επιθυμία του
υπήρξε η κατασκευή αυτού του υπαίθριου
θεάτρου στους Δελφούς.
(5) O αρχιτέκτων, φίλος και συνεργάτης Tάκης Φραγκούλης πέθανε στις 8 Σεπτεμβρίου 1994, αφήνοντας πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κεν, αλλά και μια υπέροχη
παρακαταθήκη σε πολιτιστικ ήθος, ιδέες
και σκέψεις. Σχετική δημοσίευση για το
θέατρο: Περιοδικ «Tεύχος 14/15 1995,
σελ. 166-167».
(6) Oι πληροφορίες για την πατρτητα των
έργων αυτών δθηκαν απ την Aγνή Πικιώνη. Mε τη δημοσίευση αυτή αποκαθίσταται και η αλήθεια που ήθελε δημιουργ τους τον Δ. Πικιώνη.
Eυχαριστούμε το Eυρωπαϊκ Πολιτιστικ Kέντρο Δελφών, τη Γαλλική
Aρχαιολογική Σχολή, το Aρχαιολογικ Mουσείο Δελφών και την Eκδοτική
Aθηνών, που βοήθησαν για την πραγματοποίηση του αφιερώματος για
τους Δελφούς.
KYPIAKH 26 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH
31

βραβευμενα διηγηματα μαθητων γυμνασιου και λυκειου 2012

ΟΡΟΙ ΠΡΟΩΘΗΤΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1. Η ανώνυμη εταιρεία με την

Αποτελεσματα Αγγλικα Μαιος 2014

Τεύχος 11 - Δεκέμβριος 2014

Aρχαιοελληνικά δίκτυα επικοινωνίας

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ 1 1000,00 ευρώ 2 3.000

Οδηγός Σπουδών - Σ.Ε.Π – Πύλη Επαγγελματικού Προσανατολισμού

Visign - Die Designinitiative von Viega #2