1Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΥΡΩΝΑ
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2013-2014
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΡΓΑΖΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΕ 02
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ
«Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Η ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥΣ
ΙΝΔΟΥΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΡΟ ΤΟΥ BIG BANG
TO BIG BANG ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ…
Η παρούσα ερευνητική εργασία εκπόνησαν οι μαθητές:
ΖΕΜΠΗ ΠΑΟΛΑ
ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ
ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ
ΚΥΛΑΦΗΣ ΚΕΛΑΦΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
ΛΑΖΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
ΜΑΡΜΑΡΑ ΕΙΡΗΝΑ
ΜΕΡΕΝΤΙΤΗ ΕΛΕΝΗ
ΜΗΤΣΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
ΜΠΕΤΣΚΑ ΑΝΔΡΕΑΣ
ΝΑΘΑΝΑΗΛ ΑΝΔΡΕΑΣ
ΝΤΕΡΚΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ
ΠΙΤΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ
ΠΟΥΛΙΑΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΣΑΠΟΥΛΙΔΗ ΦΩΤΕΙΝΗ
ΣΚΟΡΔΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ
ΤΡΙΑΝΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ
ΤΣΟΥΒΕΛΕΚΑΚΗΣ ΑΙΜΙΛΙΟΣ
ΤΣΟΥΜΑ ΚΕΛΛΥ
ΦΛΟΥΔΑΣ ΚΩΣΤΑΣ
ΦΛΩΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΧΑΡΙΤΟΥ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ
2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η δημιουργία του κόσμου/ σύμπαντος, που συνδέεται άρρηκτα με την προέλευση
του ανθρώπου και την εξελικτική του πορεία, απασχόλησε και απασχολεί πάντα.
Πέρα από το επιστημονικό ενδιαφέρον, που υπάρχει σε μια τέτοια αναζήτηση,
κρύβεται πάντα και το υπαρξιακό υπόβαθρο, καθώς όλοι φύσει και θέσει θέλουμε να
γνωρίζουμε και την «ιστορία» του κόσμου, όπου δρούμε, αλλά και το δικό μας ρόλο
σ’ αυτή την ιστορία. Έτσι τα ερωτήματα, που αφορούν στο πώς δημιουργήθηκε ο
κόσμος, τι προϋπήρχε, τι πορεία ακολουθήθηκε, ποια είδη ζωής εμφανίστηκαν
πρώτα και ποια στάδια εξέλιξης μας οδήγησαν στη σύγχρονή του μορφή, τέθηκαν
ήδη από την προϊστορία.
Το θέμα αυτό έχει πραγματικά τεράστιο εύρος προσεγγίσεων και πληροφοριών,
οπότε έπρεπε κατ’ ανάγκην να το οριοθετήσουμε και να στρέψουμε το ενδιαφέρον
της αναζήτησης μας σε συγκεκριμένους άξονες, ώστε να μπορέσουμε να βρούμε
επαρκές και έγκυρο υλικό. Γι΄ αυτό και διαιρέσαμε την εργασία μας σε τρεις
βασικούς άξονες: α)οι μύθοι που γεννήθηκαν από τους αρχαίους πολιτισμούς
σχετικά με το ζήτημα, καθώς και οι πρώτες «επιστημονικές» προσπάθειες των
αρχαίων Ελλήνων β) οι θρησκευτικές προσεγγίσεις και γ)οι νεότερες επιστημονικές
θεωρίες που αναπτύχθηκαν .
Η αναζήτηση των πληροφοριών αποδείχθηκε μία ενδιαφέρουσα αλλά και επίπονη
προσπάθεια. Βρήκαμε πολλές πληροφορίες από το διαδίκτυο αλλά και από βιβλία.
Σ΄ αυτό μας βοήθησε πολύ η επίσκεψή μας στη βιβλιοθήκη του Ιδρύματος
Ευγενίδου, οπού ήρθαμε σ’ επαφή μ’ έναν μεγάλο όγκο πληροφοριών από
εξειδικευμένα βιβλία. Στο σημείο αυτό πρέπει να ευχαριστήσουμε θερμά το
βιβλιοθηκονόμο κο Κουρβακάλη για την πολύτιμη καθοδήγηση του και την αρωγή
του στην προσπάθειά μας.
Ακόμα πιο απαιτητική και δύσκολη διαδικασία ήταν η επιλογή των πληροφοριών
και κυρίως η παραγωγή του δικού μας κειμένου, για να ολοκληρωθεί η εργασία. Κατά
κανόνα οι δάσκαλοί μας ζητούν εργασίες πολύ μικρότερης έκτασης και μας
προμηθεύουν οι ίδιοι με αρκετές πληροφορίες εκ των προτέρων. Στην ερευνητική
εργασία είναι πολύ ενδιαφέρον ότι για πρώτη φορά πρέπει να βρούμε μόνοι μας την
πληροφορία, να την αξιολογήσουμε και να επιλέξουμε τις χρήσιμες για το θέμα. Όλο
αυτό είναι σαφώς πιο δύσκολο από την παραδοσιακή διδασκαλία, αλλά ταυτόχρονα
πολύ πιο ενδιαφέρον και δημιουργικό.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Θεολογία , κοσμολογία και ανθρωπολογία αποτελούν το ουσιαστικό τρίπτυχο της
ερευνητικής προσπάθειας του ανθρώπου για να βρει κάποιες ικανοποιητικές
απαντήσεις στο τριπλό ερώτημα θεός – κόσμος – άνθρωπος. Ο κόσμος είναι ένα
κόσμημα , ένα στολίδι , που διακρίνεται από την ποικιλία , την τάξη και την αρμονία.
Ο φυσικός κόσμος διακρίνεται σε μικρόκοσμο και μακρόκοσμο .
3
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες σχετικές με τη
δημιουργία του κόσμου και άλλα συναφή προβλήματα. Είναι ανάγκη να διευκρινιστεί
ότι η επιστήμη περιορίζει την έρευνα στο πότε και πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος.
Στα ερωτήματα όμως ποιος και γιατί δημιούργησε τον κόσμο , αρμόδιες να δώσουν
απαντήσεις είναι η φιλοσοφία και η θεολογία. Η επιστημονική έρευνα συνεχώς
παρουσιάζει ευρήματα και νέες ανακαλύψεις, που καθημερινά εκπλήσσουν τον
άνθρωπο. Οι επικρατέστερες επιστημονικές θεωρίες για τη δημιουργία του κόσμου
είναι: α) η θεωρία της «μεγάλης έκρηξης» (Big Bang Theory, Lemaitre 1927) . Κατ’
αυτήν το σύμπαν ήταν στην αρχή μια μικρή ομοιογενής και υπερσυμπυκνωμένη
μάζα η οποία εξερράγη, τα υλικά της εκτοξεύτηκαν στο κενό και σχηματίστηκε το
απέραντο αστρικό σύμπαν με τους γαλαξίες. Οι σύγχρονοι αστροφυσικοί με τα
τελειοποιημένα ραδιοτηλεσκόπια διερευνούν τη δομή και τη σύσταση του σύμπαντος
, ενώ με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα έγινε δυνατόν να φωτογραφηθούν γενέσεις
νέων γαλαξιών , ενώ μερικοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι έχουν εντοπίσει φωτεινά
σημεία , τα οποία θεωρούν απομεινάρια της αρχικής έκρηξης, β) Η θεωρία του
παλλόμενου σύμπαντος (Α. Σαντέιζ 1965). Σύμφωνα με αυτήν το σύμπαν
συστέλλεται και διαστέλλεται διαδοχικά και ομοιόμορφα κατά περιόδους
δισεκατομμυρίων ετών. Στην τωρινή του φάση το σύμπαν βρίσκεται στη φάση της
διαστολής. Είναι γεγονός ότι τα ζητήματα που σχετίζονται με τη δημιουργία του
κόσμου δεν έχουν διαλευκανθεί οριστικά από επιστημονική άποψη, γιατί συνεχώς
διατυπώνονται νέες θεωρίες . Εξάλλου δεν μπορεί να δοθεί απάντηση για την
προέλευση της ύλης, αλλά η προσπάθεια των επιστημών στρέφεται στην ανακάλυψη
της δομής της ύλης . Η άποψη που μερικές φορές διατυπώνεται για τη χωρίς
δημιουργό τυχαία προέλευση του κόσμου και της ζωής, δεν έχει αντικειμενικά
επιστημονικά στηρίγματα. Επίσης , απορρίπτεται ως παράλογη και αβάσιμη η
άποψη της αυτόματης δημιουργίας της ζωής. Είναι δυνατόν από το μηδέν να
προέλθει κάτι; Μπορεί από το μηδέν να παραχθεί τυχαία το απέραντο και το σύμπαν;
Αλλά και στην αρχαιότητα ο Αριστοτέλης πίστευε πως ο κόσμος υπήρχε από
πάντα . Κάποιοι φιλόσοφοι θεωρούσαν ότι αυτός ο κόσμος δεν είχε αλλάξει ποτέ, ότι
ήταν σταθερός . Άλλοι πάλι πίστευαν ότι περνούσε από διαφορετικά στάδια , αλλά
στο τέλος πάντα θα επέστρεφε στο προγενέστερο στάδιο. Επίσης ο κόσμος κατά τον
Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει
προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά , η οποία εναλλάξ δυναμώνει και
εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς.
4
Η Μυθολογική Κοσμογονία από τους αρχαίους Έλληνες
&
Τους αρχαίους Αιγυπτίους
1. Αρχαίοι Έλληνες και Κοσμογονία
EIΣΑΓΩΓΗ
Ένας από τους βασικότερους φιλοσοφικούς προβληματισμούς όλων των εποχών και
όλων των λαών είναι η αναζήτηση της γένεσης του κόσμου. Ο προβληματισμός
αυτός εκδηλώθηκε με δύο τρόπους: Φιλοσοφικά και μυθολογικά. Η μυθολογία
προϋπήρξε αποτελώντας τον πυρήνα του φιλοσοφικού στοχασμού με το να
αποτυπώνει την ανθρώπινη αναζήτηση της αρχής του κόσμου, που στη μυθολογία
ταυτίζεται με την αρχή του θεού ή των θεών διαφόρων θρησκειών.
Η Ορφική Κοσμογονία και η Θεογονία του Ησιόδου αποτελούν τις βασικότερες
μυθολογικές προσεγγίσεις της γένεσης του Κόσμου, παρότι συνολικά διατυπώθηκαν
έξι μυθολογικές εκδοχές. Η Κοσμογονία του Ορφέα μάλιστα δεν αποτελεί μόνο
μυθολογική προσέγγιση, αλλά έχει και φιλοσοφικές προεκτάσεις, ενώ διαφέρει
αισθητά από την άλλη γνωστή μυθολογική προσέγγιση της Θεογονίας του Ησιόδου.
Μάλιστα έχει αποδειχτεί ότι η Κοσμογονία του Ορφέα προκάλεσε σημαντικές
αναταράξεις στη διανόηση της εποχής του για το θέμα της Γένεσης του Κόσμου αλλά
και μεταγενέστερα με χαρακτηριστικές τις περιπτώσεις του ποιητή Αλκμάνα, που
κάνει λόγο για τριαδική δομή του κόσμου και των έργων του Εμπεδοκλή, του
Παρμενίδη και των μυσταγωγικών αναφορών της Διοτίμας στο Συμπόσιο του
Πλάτωνα. Επιρροή των ιδεών του Ορφισμού παρατηρείται ακόμη και σήμερα (O.
Gruppe, Otto Kern, Diels).
Η Ορφική Κοσμογονία
Ο ποιητής Ορφέας, ο οποίος «μυθοποιήθηκε», επειδή τάχα κατέβηκε στον Άδη και
επανήλθε στον Πάνω Κόσμο ως Μεσσίας ή Θεάνθρωπος, για να αποκαλύψει στους
ανθρώπους την Υπερβατική Αλήθεια, αφενός ερμηνεύοντας τους φυσικούς νόμους
και αφετέρου παρουσιάζοντας τα στάδια της δημιουργίας του κόσμου, εμφανίζει κάτι
μοναδικό στην αρχαία μυθολογία: δεν αρκείται να παρουσιάσει μια μυθολογική
5
εκδοχή της δημιουργίας του κόσμου αλλά περιγράφει και τον τρόπο που γεννήθηκαν
οι πρώτοι άνθρωποι. Επιπλέον, ο Ορφέας επιδιώκει την ανάλυση της σχέσης
σώματος και ψυχής και φανερώνει ότι η έκσταση, η δυνατότητα δηλαδή να βγαίνει
κάποιος από το σώμα του και από την συνηθισμένη καθημερινότητα, εξασφαλίζει την
επαφή με τα ουράνια. Αντίθετα, ο πόνος και ο θάνατος αναγκάζουν τον άνθρωπο να
συνειδητοποιήσει τη γήινη και θνητή πλευρά του εαυτού του, την οποία μόνο με την
έκσταση μπορεί να υπερβεί.
«Η Κοσμογονία» του Ορφέα είναι ένα μίγμα από ποιήματα, που αποκαλύπτουν τα
Μυστικά και Ιερά Κείμενα της παράδοσης για τη δημιουργία του Κόσμου, τη
Θεογονία και την ανθρωπογονία. Το κείμενο σώζεται αποσπασματικά δίχως ενιαία
ροή και συνέχεια, όπως συμβαίνει συχνά σε αρχαία κείμενα. Το εντυπωσιακό του
Ορφικού Λόγου είναι ότι για πρώτη φορά, στο τρίτο μέρος, γίνεται μνεία για τη γένεση
του ανθρώπου και τη μοίρα του και δεν περιορίζεται μόνο στη γέννηση του Κόσμου.
Μάλιστα, δεν ασχολείται μόνο με την ορατή πτυχή του ανθρώπου, αλλά και με την
ψυχή του αναζητώντας τα αίτια της φθοράς και της δυστυχίας κάθε πλάσματος αλλά
και τους τρόπους, για να υπερβεί κανείς αυτές τις αρνητικές καταστάσεις. Δίκαια ο
Ορφέας θεωρείται ως ο πρώτος Θεολόγος ή ως ο πρώτος ανθρωπιστής.
Κατά τους Ορφικούς πρωταρχικές δυνάμεις στον κόσμο ήταν το χάος, η γαία, ο
ουρανός, ο ωκεανός αλλά και ο χρόνος, ο αιθέρας, το ύδωρ και το κοσμικό αβγό.
Αρχικά, υπήρχε ο αγήραος (αγέραστος) χρόνος και γύρω από αυτόν δημιουργήθηκε
ο αιθήρ. Γύρω από τον αιθέρα δημιουργήθηκε το χάος, τυλιγμένο σε πυκνό έρεβος.
Μέσα στον αιθέρα δημιούργησε ο χρόνος το κοσμικό αβγό, που αστραφτοκοπούσε
μέσα στο χάος και είχε αργυρό χρώμα. Από το αργύφερον ωόν (αργυρόχρωμο
αβγό), όταν εκκολάφθηκε, γεννήθηκαν ο Φάνης (Φαέθων ή Πρωτόγονος, ή Μήτις, ή
Έρως ή Ημικεπαίος), που ήταν αρσενικό και θηλυκό ον μαζί με τέσσερα μάτια,
τέσσερα πόδια, τέσσερα χέρια, δύο κεφάλια, χρυσές φτερούγες και έβγαζε ήχους
λιονταριού και κριαριού. Το όνομά του δήλωνε τη λάμψη/φως και το θεωρούσαν τον
φωτεινό δημιουργό του κόσμου. Αυτό το ον (=ΘΕΟΣ) δημιούργησε τον ουρανό
(στερέωμα), τη γη (χώμα) και τη σελήνη (αστέρα). Ο Φαέθων με την αδερφή του τη
Νύκτα γέννησαν τον Ουρανό, που έγινε ο βασιλιάς του κόσμου και στο ουράνιο
στερέωμα και κάτω στη γη.
Η δημιουργία των διαφόρων γενεών θεοτήτων περιγράφεται, όπως και στον Ησίοδο,
με κάποιες αποκλίσεις. Μάλιστα για τη γέννηση των Ερινυών αναφέρει πως
αποτελούν γεννήματα από το αίμα του Ουρανού που γονιμοποίησε τη γη, όταν ο γιος
του, ο Τιτάνας Κρόνος τον ευνούχισε για να του πάρει την εξουσία. Ωστόσο, η
6
Ησιόδεια εκδοχή αυτού του μύθου αναφέρει ότι ο Ουρανός, επειδή τρόμαξε για τα
αποκρουστικά παιδιά που του γεννούσε η Γαία, συνουσιαζόταν συνέχεια μαζί της, για
να μην μπορεί να τα φέρει στον κόσμο. Εκείνη παρακάλεσε τον γιο της Κρόνο να τη
βοηθήσει κι εκείνος ευνούχισε τον πατέρα του, ώστε να ξεκολλήσει ο Ουρανός από
τη Γη. Έτσι, από το αίμα του γεννήθηκαν οι Γίγαντες, οι Ερινύες και οι Δρυάδες, ενώ
ο Κρόνος έγινε κυρίαρχος της δεύτερης γενιάς των θεών.
Με περίεργο τρόπο εμφανίζεται να γεννήθηκε και η Αφροδίτη, όταν τα κομμένα
γεννητικά όργανα του Ουρανού έπεσαν μέσα στη θάλασσα και η θεά της ομορφιάς
και του έρωτα, θεότητα τρίτης γενιάς, ξεπρόβαλε μέσα από τους αφρούς.
Αλλά και ο Κρόνος στη συνέχεια ακολουθεί την ίδια τακτική, για να μην τον εκθρονίσουν τα δικά του παιδιά και νικιέται τελικά από τον Δία με πλεκτάνη της γυναίκας
του της Ρέας. Όταν ο Δίας μεγάλωσε, κατά τον Ορφικό μύθο, ευνούχισε τον Κρόνο
(κάτι που δεν αναφέρει ο Ησίοδος) και ανέλαβε το θρόνο των θεών. Ζευγάρωσε με τη
μητέρα του τη Ρέα, που στον Ορφέα ταυτίζεται με τη Δήμητρα, και απέκτησαν μαζί
την Περσεφόνη. Μετά ζευγάρωσε και με την κόρη του την Περσεφόνη και απέκτησαν
τον θεό Διόνυσο, που αποκαλείται Ζαγρεύς στην ορφική μυθολογία. Ο Διόνυσος
δηλαδή ήταν γέννημα διπλής αιμομιξίας όντας ταυτόχρονα γιος, εγγονός και
ετεροθαλής αδερφός του Δία. Ο Δίας, αφού ο Διόνυσος συγκέντρωνε όλες αυτές τις
ιδιότητες, αποφάσισε να του παραχωρήσει το θρόνο των θεών, όταν ακόμη ήταν
μωρό, αλλά η Ήρα που ήταν η νόμιμη σύζυγος και αδερφή του Δία, ζήλεψε, επειδή ο
Διόνυσος δεν ήταν δικός της γιος και υποκίνησε τους Τιτάνες να σκοτώσουν το
βρέφος.
Οι Τιτάνες, που ήταν αδέρφια του Κρόνου και είχαν αποκλειστεί από την εξουσία,
βρήκαν ευκαιρία να διεκδικήσουν το θρόνο. Έβαψαν τα πρόσωπά τους, για να
ξεγελάσουν τον Διόνυσο και κατάφεραν να τον κατακρεουργήσουν και να τον φάνε. Η
Αθηνά όμως του σώζει την καρδιά, από την οποία ο Δίας καταφέρνει να επαναφέρει
τον Διόνυσο στη ζωή. Ο Ζευς έκαψε με τον κεραυνό του τους Τιτάνες, γι’ αυτό που
έκαναν. Από το μίγμα φωτιάς, στάχτης και αίματος των Τιτάνων με τη γη (χώμα)
γεννήθηκαν τα ανθρώπινα όντα. Επειδή όμως η στάχτη των Τιτάνων περιείχε και
μέρος του θεού Διονύσου, που οι Τιτάνες είχαν καταβροχθίσει, ο άνθρωπος έχει δυο
φύσεις, την τιτανική, η οποία σχετίζεται με το σώμα και τη θεϊκή που σχετίζεται με την
ψυχή του.
Η ανθρώπινη ψυχή φυλακίστηκε στο σώμα λόγω του αμαρτήματος των Τιτάνων και
οι άνθρωποι λυτρώνονται, όταν πετύχουν την έκσταση, όταν δηλαδή καταφέρνουν να
βγαίνουν έξω από το σώμα τους και από την καθημερινότητα που τους εγκλωβίζει.
7
Αυτό όμως δεν είναι εύκολο, αφού η ψυχή αλλάζει συνεχώς σώματα μετά από κάθε
θάνατο και επιστρέφει στη γη μετά από κάθε πρόσκαιρη διαμονή στον Άδη, για να
ολοκληρώσει συγκεκριμένους κύκλους γενέσεων και μετεμψυχώσεων, για να
εξαγνιστεί και να ενωθεί με το Θεό στον οποίο ανήκει.
Στους Ορφικούς ο Δίας είναι ο απόλυτος Θεός, από τον οποίο προέρχονται και
δημιουργούνται τα πάντα. Είναι ο πυθμένας της γης και του ουρανού, η πνοή, η
φωτιά, η ρίζα της θάλασσας, ο ήλιος και η σελήνη, η αρχή και το τέλος των πάντων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ορφικός Μύθος αναφέρει ότι κατά τη βασιλεία του Κρόνου
μέλι κυλούσε από τις βελανιδιές και με αυτό τρεφόταν ο Κρόνος. Όταν ο Κρόνος
αποκοιμήθηκε μεθυσμένος από το μέλι, ο Δίας βρήκε την ευκαιρία και του πέρασε τα
δεσμά αφού τον ευνούχισε, και τον έριξε στα Τάρταρα όπου εκείνος είχε ρίξει τους
Εκατόγχειρους και τους Τιτάνες (τα αδέρφια του δηλαδή).
Συνοψίζοντας, ο Ορφέας υπήρξε ποιητής πριν από τον Ησίοδο και τον Όμηρο. Το
όνομα του Ορφέα συνδέθηκε με μυστικιστικές τελετές και η ποίησή του με την
κοσμογονία και ανθρωπογονία. Οι ιστορικοί θεωρούν αναμφισβήτητη την ιστορική
του παρουσία και είναι απόλυτα σίγουρο πως διάφορα ποιήματα αυτού του
περιεχομένου που έχουν εντοπιστεί, είναι δικά του έργα, επηρεασμένα από την
θεολογική παράδοση της εποχής του.
Στο ορφικό δόγμα οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι στηρίζεται η φιλοσοφική κοσμογονία του
Πυθαγόρα. Με τη λέξη «κόσμος» πρώτος ο Πυθαγόρας προσδιόρισε το Σύμπαν
λόγω της τάξης και της ομορφιάς του. Το Σύμπαν διακρίνεται σε ορατό και αόρατο
και είναι άπειρο και ενιαίο. Ο κόσμος είναι μια αιθέρια σφαίρα που περιστρέφεται και
κινείται δίχως όρια στο χώρο και μεγαλώνει συνεχώς. Υπάρχει χάρη στην πνοή του
Πατέρα Θεού, μιας παγκόσμιας ζωτικής ενέργειας δηλαδή, που δημιουργεί και
συντηρεί τα πάντα. Ο Κόσμος είναι ζωντανή οντότητα, έχει ενέργεια και δρα στο
χώρο και στο χρόνο. Η ψυχή του είναι ο Αιθέρας, μες στον οποίο δημιουργούνται οι
ψυχές όλων των όντων. Αρχή του κόσμου είναι η θεία μονάδα, που διαστέλλεται και
περιλαμβάνει μέσα του το άπειρο και χωρίζεται στον θείο, τον επουράνιο, τον
ανώτερο και τον στοιχειώδη κόσμο. Μέσα στη σφαίρα του Αιθέρα σχηματίστηκε
αρχικά το Πυρ, η Θεομήτωρ μονάδα, ή αλλιώς η Διος φυλακή, ή Οίκος Διος ή
Ακρόπολη, που μας θυμίζει το κοσμικό αβγό του ορφικού δόγματος.
8
Η Ησιόδεια εκδοχή
Την ίδια περίπου εποχή που δημιουργήθηκαν τα ομηρικά έπη, δημιούργησε και ο
ποιητής Ησίοδος το έπος του «Θεογονία», στο οποίο ασχολήθηκε με τον διαχρονικό
προβληματισμό της Γένεσης του Κόσμου.
Σύμφωνα με τον Ησίοδο, το Σκότος είναι αυτό που προϋπήρχε στον κόσμο, από το
οποίο γεννήθηκε το Χάος και ακολούθησε πολύ αργότερα ο Έρως, η αρχή της
σεξουαλικής αναπαραγωγής
και πιο αργά ακόμη, η Γη. Σκότος και Χάος δίχως
ερωτικό ζευγάρωμα έφεραν στον κόσμο τη Νύκτα, την Ημέρα, το Έρεβος και τον
Αιθέρα, όλα τα βασικά δηλαδή φαινόμενα, που αποτελούν το χώρο και τον χρόνο του
κόσμου. Η Νύχτα και η Ημέρα ορίζουν τον χρόνο και ο Αιθέρας ό,τι περιβάλλει τη
ζωή. Στο εξής καθετί που γεννιέται θα έχει έναν πατέρα και μια μητέρα εκτός από
λίγες εξαιρέσεις.
9
Η Νύκτα και το Έρεβος γέννησαν κυρίως τα αρνητικά πράγματα στον κόσμο δίχως
να μεσολαβήσει μεταξύ τους σεξουαλικό σμίξιμο. Γέννησαν δηλαδή την Καταστροφή,
το Γήρας, το Θάνατο, το Φόνο, τον Εκνευρισμό, την Ύβρι, την Αθλιότητα αλλά και τη
Φιλία, τον Οίκτο, τη Νέμεσι, τη Χαρά, την Εγκράτεια, τον Ύπνο, τα Όνειρα, όλα όσα
δηλαδή ένας άνθρωπος αισθάνεται, θετικά και αρνητικά. Επίσης, γέννησαν τις τρεις
Μοίρες (Κλωθώ, Άτροπο και Λάχεσι) και τις τρεις Εσπερίδες.
Από κει και πέρα, τα διάφορα στοιχεία που υπάρχουν αρχίζουν και ζευγαρώνουν
μεταξύ τους με τη μεσολάβηση του έρωτα. Ο Αέρας και η Γη γεννούν τον Τρόμο, την
Πανουργία, το Θυμό, την Αντιδικία, το Ψέμα, τον Όρκο, την Εκδίκηση, την
Κατάχρηση, την Φιλονικία, την Ανακωχή, τη Λήθη, τον Φόβο, την Υπερηφάνεια, τη
Μάχη. Παρατηρούμε δηλαδή πως, σύμφωνα με τον Ησίοδο, όλα τα θετικά και
αρνητικά στοιχεία στις συμπεριφορές των ανθρώπων στη μυθολογία εμφανίζονται
προσωποποιημένα και προερχόμενα από τη διασταύρωση κάποιων θεϊκών
δυνάμεων.
Η Γη (Γαία) αισθάνθηκε έντονη έλξη για τον γιο της τον Ουρανό και γέννησε μαζί του
πολλά παιδιά με ερωτική πράξη. Από δω και πέρα αρχίζει ο ανθρωπομορφισμός των
θεών. Η Γαία παραχωρεί μέρος από τις εξουσίες της στον Ουρανό και τεκνοποιεί
από το σπέρμα του τους Τιτάνες.
Οι Τιτάνες αποτελούν σημαντικά πρόσωπα της Κοσμογονίας, αφού ως παιδιά του
Ουρανού και της Γης θα αποτελέσουν τις πρώτες θεότητες που διαφοροποιούνται
από τα συναισθήματα και τα στοιχεία της Φύσης. Ο Κρόνος, ο Ωκεανός, ο Κοίος, ο
Κρείος, ο Υπερίων, ο Ιαπετός , ο Άτλας , οι τρεις Εκατόγχειρες, οι τρεις Κύκλωπες
10
και ο Τάρταρος αλλά και η Ρέα, η Θεία, η Θέμις, η Μνημοσύνη, η Φοίβη, η Τηθύς, οι
τρεις Ερινύες και η Μήτις αποτελούν τους προπομπούς του Δωδεκάθεου. Ενώ όμως
οι θεοί του Ολύμπου που θα ακολουθήσουν είναι ανθρωπόμορφοι, έως την εποχή
των Τιτάνων η μυθολογία παρουσιάζει αυτές τις θεότητες ως τερατογενέσεις με
περίεργα χαρακτηριστικά.
Συνοψίζοντας, κατά τη Θεογονία του Ησιόδου, τα πρώτα ζευγαρώματα στον κόσμο
οδήγησαν στη δημιουργία ορατών και αοράτων φυσικών και μεταφυσικών δυνάμεων,
ακολούθησε η δεύτερη γενιά θεών με δύσμορφα χαρακτηριστικά και τεράστιες
δυνάμεις και έπειτα ακολούθησε η τρίτη γενιά των ολύμπιων θεών. Τα βασικά ζεύγη
της Κοσμογονίας επομένως είναι ο Ουρανός και η Γαία, ο Κρόνος και η Ρέα και ο
Δίας, ο οποίος εμφανίζεται πολυγαμικός με κύρια σύζυγο την Ήρα. Είναι κατανοητό
πως οι θεότητες της πρώτης γενιάς ερμηνεύουν το φυσικό πλαίσιο του κόσμου αλλά
και τις ανθρώπινες απορίες για τα αινιγματικά και εχθρικά τέρατα του προϊστορικού
παρελθόντος, που εμφανίζονται να δαμάζονται από μυθικούς ήρωες όπως ο
Περσέας, ο Βελερεφόντης και ο Ηρακλής.
Ταυτόχρονα η γενιά των πρώτων θεών κατά τον Ησίοδο γεννά τις καταστρεπτικές και
ολέθριες δυνάμεις, που καιροφυλακτούν μέσα σε κάθε πλάσμα, όπως τον φόβο, την
μοχθηρία κλπ. Μάλιστα, τόσο ο Ουρανός όσο και ο Κρόνος είχαν εχθρική στάση
απέναντι στα παιδιά τους, αφού τα αντιμετώπιζαν ως σφετεριστές της εξουσίας τους.
Ο Κρόνος κατάπινε τα παιδιά του, όταν γεννιούνταν και η Ρέα, όταν γέννησε τον Δία,
του έδωσε να καταπιεί μια φασκιωμένη πέτρα ξεγελώντας τον.
Όταν ο Κρόνος νίκησε τον Ουρανό, η Γαία ζευγάρωσε και με το δεύτερο γιο της και
γέννησαν μαζί τις δυνάμεις και τις μορφές της θάλασσας, τους ποταμούς, τις πηγές,
τις λίμνες και ό,τι σχετίζεται με το υγρό στοιχείο, δηλαδή τον Νηρέα, τον Θαύμο τον
θαυμάσιο, την Ευρυβία τη μεγαλοδύναμη, το Φόρκη και την Κητώ, κήτη της
θάλασσας. Ο Νηρέας μαζί με τη Δωρίδα, κόρη του Ωκεανού, απέκτησαν πενήντα
κόρες, τις Νηρηίδες, προστάτιδες των θαλασσινών που ζούσαν σε υποβρύχια
σπήλαια. Ο Θαύμος με την Ηλέκτρα (κόρη του Ωκεανού) γέννησαν την φτερωτή
Ίριδα (προσωποποίηση του ουράνιου τόξου) και τις Άρπυιες ενώ τα δυο κήτη, ο
Φόρκης με την Κητώ, γέννησαν τις δύο Γραίες, γριές από γεννησιμιού τους, και τις
τρεις Γοργόνες.
Η Γαία για τους αρχαίους Έλληνες ήταν το σύμβολο της γονιμότητας, η μητέρα του
Σύμπαντος, των ανθρώπων και των θεών, ενώ ο Έρωτας, ήταν η προσωποποίηση
της δύναμης που έκανε τα διάφορα στοιχεία της φύσης να ενώνονται μεταξύ τους
αλλά από μόνος του δεν έκανε ποτέ παιδιά.
11
Γιος της Γαίας λοιπόν ο Δίας, ο οποίος κατάφερε να γλιτώσει από τον Κρόνο,
μεγάλωσε κρυφά στην Κρήτη πίνοντας το γάλα της μυθικής κατσίκας Αμάλθειας κι
έτσι, όταν ήρθε η ώρα, ανέτρεψε από τον θρόνο του Κόσμου τον πατέρα του και τον
έκανε να ξεράσει τους αδελφούς και τις αδελφές του, που είχε καταπιεί. Επίσης,
ελευθέρωσε τους Κύκλωπες. Έτσι, δημιουργήθηκε το Δωδεκάθεο. Ο Δίας τιμώρησε
τους Τιτάνες με τελευταίο τον ανυπάκουο Προμηθέα, ο οποίος έκλεψε τη φωτιά και
την έδωσε στους ανθρώπους. Ο μύθος αναφέρει ότι τον είχε δέσει σ’ ένα βράχο του
Καυκάσου και ένας αετός του έτρωγε τη νύχτα το συκώτι, το οποίο ξαναμεγάλωνε τη
μέρα προκαλώντας του ένα ατελείωτο μαρτύριο, από το οποίο τον έσωσε ο Ηρακλής.
Ο Ησίοδος αναφέρει επίσης πως δέκα ολόκληρα χρόνια κράτησε ο πόλεμος, που
ξέσπασε ανάμεσα στα παλιά παιδιά της Ρέας και στα νεώτερα, ανάμεσα δηλαδή
στους Τιτάνες (θεοί δεύτερης γενιάς) και στους θεούς του Ολύμπου (θεούς τρίτης
γενιάς).Η Γαία μετέδωσε το μυστικό της νίκης στους νέους θεούς, υποδεικνύοντας
στον Δία να ζητήσει συμμαχία με τους Εκατόγχειρες, που ο Κρόνος τους είχε ρίξει
στα Τάρταρα. Ο Δίας τους δυνάμωσε με νέκταρ και αμβροσία και τους πήρε στο
πλευρό του. Τα τριακόσια χέρια των τριών Εκατόγχειρων του χάρισαν τη νίκη, αφού
πετούσαν ταυτόχρονα εναντίον των Τιτάνων τριακόσιες πέτρες. Οι Τιτάνες νικήθηκαν
και ρίχτηκαν στα Τάρταρα, που απέχουν από την επιφάνεια της γης, όσο απέχει ο
Ουρανός από τη Γη. Έτσι άρχισε η νέα εποχή της τρίτης γενιάς των θεών, στην
οποία δοξάστηκε ο Κεραυνός και η Βροντή του Δία. Ταυτόχρονα όμως, είχε μαζί του
12
και κατώτερες θεότητες και ημίθεους, όπως τον Ηρακλή και τον Διόνυσο, που ήταν
γεννημένοι από θνητές μητέρες.
Μετά τη νίκη του Δία κατά των Τιτάνων, η Γαία γεννά τον τερατόμορφο Τυφωέα, έναν
επαναστάτη κατά του βασιλιά των θεών, ο οποίος όμως νικιέται από τον κεραυνό του
Δία και ρίχνεται στα Τάρταρα, αφού γέννησε τους καταστροφικούς ανέμους. Στη
συνέχεια, ο Δίας μοιράζει τα προνόμια των άλλων θεών. Αξίζει να σημειωθεί ότι την
εποχή της βασιλείας του Δία αρχίζει η ανάμειξη θεών και θνητών. Πρώτη του γυναίκα
η Μήτις (σοφία), την οποία κατάπιε, για να μην γεννήσει παιδί σοφότερο από τον ίδιο
και τελικά η Αθηνά γεννιέται από το κεφάλι του.
Στη Θεογονία του Ησιόδου μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ο ποιητής δεν
περιορίζεται στη μυθολογία για τη γένεση των φυσικών στοιχείων και του φυσικού
κόσμου, αλλά αναφέρει και μυθολογικά στοιχεία για τις διανοητικές δυνάμεις. Μιλάει
για τις τρεις μοίρες, που καθορίζουν το πεπρωμένο θεών και ανθρώπων. Δεν ξεχνά
εξάλλου να μνημονεύσει το ρόλο των γυναικείων θεοτήτων στη δημιουργία του
Κόσμου, παρότι στη Θεογονία κυρίαρχη θεϊκή φιγούρα είναι ο Δίας. Συγκεκριμένα, ο
Ησίοδος μιλά για τη Γαία, τη Νύκτα και την Τηθύδα (θεά της θάλασσας).
Πάντως, ο Ησίοδος παρουσιάζει ένα κόσμο, που καθορίζεται από την κυριαρχία του
Δία γι’ αυτό και δίνει βαρύτητα στη μυθολογική γένεση των θεών, ενώ δεν ασχολείται
με τη γένεση των ανθρώπων, οι οποίοι εμφανίζονται ξαφνικά να συμμετέχουν σε μια
θυσία στην περιοχή της Μηκώνης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί ήταν εκείνοι που θέλησαν να επεκτείνουν την
Θεογονία του Ησιόδου, αλλά και πάλι πλήθος μυθολογικών κατασκευών δεν
καταγράφηκαν ή καταγράφηκαν αποσπασματικά σε διάφορα έργα. Το αξιοσημείωτο
πάντως είναι ότι στην Θεογονία του Ησιόδου δεν υπάρχει αναφορά για την
δημιουργία των ανθρώπων, κάτι που ερμηνεύει και παρουσιάζει το ορφικό δόγμα ή
αλλιώς η Ορφική Κοσμογονία. Ωστόσο, ο Ησίοδος φαίνεται ότι γνώριζε όχι μόνο
κοσμογονικούς μύθους, που κυριαρχούσαν στην Ελλάδα, αλλά και μύθους άλλων
ανατολικών λαών.
Ενδεικτικά, πρέπει να γνώριζε το βαβυλωνιακό έπος Ενούμα Έλις, που αναφέρεται
στη δημιουργία του κόσμου, όπου περιγράφεται η διαδοχή των θεών από τον αρχικό
Αψού ως τον τελικό παντοδύναμο θεό Μαρδούκ. Μεταξύ τους τα δυο έπη διαφέρουν,
επειδή κατά το βαβυλωνιακό έπος ο άνθρωπος γεννήθηκε, για να κάνει τις αγροτικές
εργασίες και να μην κουράζονται οι θεοί ενώ στον Ησίοδο, προορισμός των
ανθρώπων πέρα από την καλλιέργεια της γης και τις θυσίες προς τους θεούς είναι
13
και ο γάμος, άρα αναγνωρίζει στο ανθρώπινο γένος τη δική του οντότητα και τη
δυνατότητα δημιουργίας όπως και στον θεό και προϋπήρχε, πριν αναλάβει ο Δίας
την εξουσία.
Ομοίως, η Θεογονία του Ντουνού, επίσης βαβυλωνιακής προέλευσης, παρουσιάζει
στις πρώτες γενιές θεών μια μητέρα να ζευγαρώνει με το γιο της και ακολουθεί
μητροκτονία ή πατροκτονία. Ωστόσο, η αιμομιξία αποτελεί κοινό στοιχείο όλων των
μύθων της θεογονίας και κοσμογονίας. Στον Ησίοδο όμως πατροκτονία ή
μητροκτονία δεν υπάρχει παρά μόνο σύγκρουση γενεών. Στη Θεογονία του Ντουνού,
ο θεός που επικρατεί στο τέλος, δεν σκοτώνει τον γονιό του, αλλά μόνο τον
φυλακίζει, όπως έκανε και ο Δίας με τον Κρόνο.
Η ομηρική εκδοχή
Οι αντιλήψεις του Ομήρου για την γένεση του κόσμου εντοπίζονται κυρίως σε
διάφορους στίχους της Ιλιάδας. Πρώτη αρχή του κόσμου κατά τον ποιητή είναι ο
Ωκεανός από τον οποίο γεννήθηκαν οι θεοί. Αυτός θεωρείται πως είναι η άκρη του
σύμπαντος, καθώς απ’ αυτόν ξεκινούν και σ’ αυτόν καταλήγουν όλα τα υπόλοιπα
ύδατα. Ζευγαρώνοντας με την Τηθύν, ο Ωκεανός απέκτησε τους υπόλοιπους θεούς.
Σημαντική θέση κατέχει και ο Ουρανός καθώς και οι Ολύμπιοι θεοί και οι Τιτάνες
αποκαλούνται «Ουρανίονες» από τον ποιητή, δηλαδή παιδιά του Ουρανού.
Η μάχη Δία και Κρόνου συναντάται και στην εκδοχή του Ομήρου. Οι Τιτάνες
γκρεμίζονται στα Τάρταρα, στην έσχατη δηλαδή γωνιά του Σύμπαντος. Με κλήρωση
οι τρεις γιοι του Κρόνου, Δίας, Πλούτωνας και Ποσειδώνας μοιράζονται την εξουσία
14
του κόσμου. Ο Δίας αναλαμβάνει το βασίλειο του ουρανού, ο Ποσειδώνας της
θάλασσας και ο Πλούτωνας τον κάτω κόσμο ενώ η τη γη αποφάσισαν να την
κυβερνούν μαζί.
Ανώτερος όλων όμως είναι ο Δίας, που υποκίνησε τον πόλεμο με τους Τιτάνες και
κέρδισε τη νίκη, όντας ο κύριος διάδοχος του Κρόνου. Παιδιά του Δία που
αναφέρονται από τον Όμηρο είναι ο Άρης που τον απέκτησε με την Ήρα, ο
Απόλλωνας και η Άρτεμις που τους απέκτησε με τη Λητώ, η Αφροδίτη που την έκανε
με τη Διώνη, η Αθηνά, ο Ήφαιστος, οι Μούσες, οι Νύμφες κλπ.
Επίλογος
Έπειτα από τη μυθολογική ερμηνεία του Ησίοδου, του Ορφέα και του Ομήρου η
ανθρώπινη σκέψη στράφηκε σε δύο κοσμογονικούς δρόμους: α. Στο δρόμο της μυθολογικής ποίησης, που ασχολήθηκε με τη συνέχιση του δρόμου, που άνοιξαν ο
Ορφέας, ο Όμηρος και ο Ησίοδος και β. Με τον φιλοσοφικό στοχασμό των
προσωκρατικών φιλοσόφων.
Πάντως, το βέβαιο είναι ότι υπήρχε μια προφορική παράδοση που εκτεινόταν και
εκτός του γεωγραφικού χώρου της Ελλάδας, με την οποία οι σοφοί της εποχής
έρχονταν σε επαφή και εμπλούτιζαν το στοχασμό τους και τα κείμενά τους.
15
2. Αρχαίοι Αιγύπτιοι και Κοσμογονία
Για την Αιγυπτιακή κοσμογονία έχουμε αντλήσει πληροφορίες από διάφορα
ευρήματα όπως παπύρους και τοιχογραφίες. Σύμφωνα με αυτά ο δημιουργός του
κόσμου είναι ο θεός Ρα. Αυτός με το λόγο του δημιούργησε τον κόσμο, τη Γη, το
νερό, τη χλωρίδα, τη βλάστηση και την έρημο. Ο λόγος του Ρα έφτασε στην
νεοδημιουργημένη Γη και ενζυμωμένη με το χώμα, έφτιαξε τους ανθρώπους, τα ζώα,
τα φυτά κ.λπ.
Το Σύμπαν, οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι το φαντάζονταν ως ορθογώνιο κουτί. Το πάτωμα
ήταν η Γη, και η οροφή ή μία Αγελάδα με τα άκρα της στα άκρα της Γης ή το
επιμηκυμένο σώμα της Θεάς Νουτ με το πρόσωπό της προς την Ανατολή και τα
άκρα της στηριγμένα πάνω στη Γη αποτελούσαν τους τέσσερις στύλους του
στερεώματος. Γύρω από το Σύμπαν-κουτί (κοσμικό κιβώτιο) κυλούσε ένας μεγάλος
ποταμός, στον οποίο ταξίδευαν με καΐκια, ο Ήλιος και Σελήνη, που κρύβονταν στις
σπηλιές των όχθεών του κατά τη Δύση τους. Το ίδιο και οι πλανήτες. Σχεδόν κάθε
16
δεκαπενθήμερο ένα Αγριογούρουνο έτρωγε σιγά-σιγά τη σελήνη για δύο εβδομάδες.
Όσον αφορά τις εκλείψεις, πίστευαν ότι τις δημιουργούσε τρώγοντάς την με τη μία,
όταν πείναγε πολύ.
Αυτό συμβαίνει, διότι στην Αίγυπτο υπήρξαν πολλές θρησκευτικές μεταβολές. Οι
Αιγύπτιοι έχουν αποδείξει πολλές εκδοχές της δημιουργίας. Αυτό συμβαίνει, διότι
στην Αίγυπτο υπήρξαν πολλές θρησκευτικές μεταβολές, που η κάθε μια της
υιοθετούσε έναν εναλλακτικό μύθο της δημιουργίας σχετικό πάντοτε με τον κάθε
υπέρτατο θεό, που πίστευαν αυτό το ασταθές θρησκευτικό πλαίσιο. Στηριζόμενοι
όμως σε πολλά κείμενα και αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι εύκολο να διαχωρίσουμε
ποικίλους αιγυπτιακούς μύθους που σχετίζονται με τη δημιουργία του κόσμου.
Στα προϊστορικά χρόνια διακρίνουμε την επικράτηση μιας Μητέρας Θεάς, που καμία
φορά αποδίδεται με το όνομα Νουν. Αυτή θεωρείται μια υπέρτατη θεϊκή δύναμη, που
είναι υπεύθυνη για την δημιουργία του κόσμου. Αυτή η θεϊκή δύναμη λέγεται πως
δημιούργησε τον Ατούμ, ο οποίος με την σειρά του δημιούργησε το σύμπαν.
Το όνομα Ατούμ, Τουμ, Ατούμου και Τούμου, (Neb-er-djer), σύμφωνα με τις
ερμηνείες των θεολόγων της Ηλιούπολης και σημαίνει «ο πλήρης». Είναι κατά μία
κοσμογονική ερμηνεία ο δημιουργός του εαυτού του μέσα από τα αρχέγονα νερά του
Νουν, ο οποίος με τη δύναμη της θέλησης ή του Λόγου (προφέροντας το όνομά του),
προκάλεσε τη δική του γέννηση. Έχει τεράστιες ομοιότητες επομένως με τον Θεό των
Εβραίων και των Χριστιανών, γι’ αυτό και αποκαλείται και «Κύριος των Ορίων» ή
Συμπαντικός Θεός. Ίδρυσε την Ηλιοπολιτική Εννεάδα και ονομαζόταν και Ταύρος
της Εννεάδας.
Μάλιστα, κατά μία εκδοχή, η πρώτη μορφή του Ατούμ ήταν ερπετού και προήλθε
από τον Νουν και σκοπός του ήταν να επιστρέψει πάλι σ’ αυτή τη μορφή, έπειτα από
ένα κύκλο μετενσαρκώσεων. Όταν από τους ιερείς της Αιγύπτου ταυτίστηκε με τον
θεό Ρα, το ερπετό αποτέλεσε τον αντίπαλό του. Η παράδοση λέει ότι, όταν του
επιτέθηκε ένα ερπετό, μεταμορφώθηκε σε ιχνεύμονα, για να το καταβροχθίσει και
από τότε αυτό το ζώο έγινε σύμβολό του.
Ο Νουν, είναι η θεότητα του χάους, ο πρωταρχικός Ωκεανός (ησιόδεια και ομηρική
εκδοχή), στον οποίο υπάρχουν τας σπέρματα όλων των όντων πριν από τη
δημιουργία. Ωστόσο, αν και στα κείμενα των Πυραμίδων ονομάζεται «πατέρας των
θεών», θεωρείται μόνο πνευματική οντότητα και δεν λατρεύτηκε ποτέ. Στις
17
αναπαραστάσεις του φαίνεται να είναι ο μισός στο νερό, ανυψώνοντας προς τον
ουρανό τα παιδιά που έχουν γεννηθεί από αυτόν.
Ή όψη του Ατούμ είναι αρσενική και θηλυκή μαζί. Λέγεται μάλιστα στην πρωιμότερη
εκδοχή, πως ο Ατούμ αυνανίζεται και φέρνει στον κόσμο το πρώτο ζευγάρι, των Σου
και Τεφνούτ από το σπέρμα του. Ο Σου και η Τεφνούτ στη συνέχεια γέννησαν με
ερωτική πράξη τον τον Γκεμπ και την Νουτ, αυτοί με τη σειρά τους τον Όσιρη, τον
Σετ, την Ίσιδα, την Νέφθυ και η Ίσιδα με τον Όσιρη γέννησαν παιδιά, που
δημιούργησαν όλο τον πληθυσμό της γης.
Οι εκάστοτε επικρατέστερες θρησκευτικές ομάδες, άλλαζαν τα ονόματα των θεών
τους και μπορούμε να διακρίνουμε ένα σταθερό μοτίβο, το οποίο επαναλαμβάνεται
με διαφοροποιήσεις. Σε όλες τις εκδοχές των μύθων συναντάμε τα πρώτα νερά που
είναι πηγή όλων όσων υπάρχουν. Η παρουσία του ήλιου παριστάνεται σαν ένα
τεράστιο μάτι και ονομάζεται Ατούμ, Ρα ή Φθά. Ο ήλιος συνδέεται με έναν αρχαίο
εύφορο λόφο. Ο λόφος συμβολίζεται με την Πυραμίδα.
Την εποχή που η Ηλιούπολη αναπτύχθηκε ως το κυριότερο θρησκευτικό κέντρο της
Αιγύπτου, ο επικρατέστερος μύθος της γέννησης του κόσμου αλλάζει πάλι και ήταν ο
εξής:
Ο Ατούμ-Ρα είναι ο θεός που δημιούργησε τα πάντα. Έπλασε τους θεούς και όλη την
ακολουθία του. Ο Ατούμ αναδύθηκε μέσα από τον ωκεανό που ονομάζεται Νουν.
Αφού βγήκε από την θάλασσα, έβαλε σε τάξη το χάος και τοποθέτησε τα πάντα στη
θέση τους. Ήταν αυτός που γέννησε τον Σου (ο θεός του αέρα και της ζωής).
Επιπλέον γέννησε την Τεφνούτ (η ενσάρκωση της τάξης και της υγρασίας).
Κάποιοι πιστεύουν ότι προήλθαν από την εκσπερμάτωση, η οποία προκλήθηκε από
αυνανισμό. Αντίθετα άλλοι πιστεύουν πως ο Ατούμ τους δημιούργησε φτύνοντας.
Ο Σου και η Τεφνούτ ερωτεύτηκαν και από την ένωση αυτή προήλθαν ο Γεβ (ο θεός
της γης) και η Νουτ (η θεά του ουρανού).Ο Γεβ και η Νουτ γέννησαν τον Όσιρη και
την Ίσιδα,τον Σετ και την Νέφθυ.
18
Μια άλλη εκδοχή της δημιουργίας είναι πως ο Θεός της γης, Γεβ, και η Νουτ, η θεά
του ουρανού, διαχωρίζονται από τον πατέρα τους, τον αέρα.
Άλλη μια εκδοχή, για το τι έγινε με τον Γεβ και την Νουτ λέει ότι, όταν ο άνθρωπος
θεώρησε πως ο Ρα ήταν αδύναμος, άρχισαν να επαναστατούν εναντίον του. Από την
στάση αυτή ο Ρα κάλεσε το Μεγάλο Μάτι, τον Σου, τον Γεβ, την Νουτ, την Τεφνούτ
και τον Νουν. Τους ανακοίνωσε ότι είχε κατασταλάξει να καταστρέψει τους
ανθρώπους. Ο Ρα έστειλε το Μεγάλο Μάτι, για να τρομοκρατήσει τους ανθρώπους,
που προσπάθησαν να καταφύγουν στην έρημο, όπου και βρήκαν φρικτό θάνατο.
Ύστερα για τον θάνατο των ανθρώπων μετάνιωσε και μαζί με τον Νουν ζήτησαν από
τον Σου να μπει κάτω από την Νουτ και να την σηκώσει. Τότε η γη μορφοποιήθηκε
σαν τον Γεβ και ξεκίνησε μία νέα γέννηση.
Ακόμα μία πιο σπάνια αφήγηση για την δημιουργία του κόσμου αναφέρεται στο
κοσμικό αυγό, το οποίο εμφανίζεται με την μορφή αρχέγονου λόφου. Το κοσμικό
αυγό (ορφικό δόγμα) ήταν η καρδιά του Ατούμ ,ή σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, του
Σου.
Μία άλλη παραλλαγή του μύθου μας παρασύρει στον θεό ήλιο, που ως πρωταρχική
δύναμη γεννήθηκε από τον αρχέγονο λόφο, ο οποίος είχε στηθεί από τον ίδιο πάνω
στην αρχαία θάλασσα. Το κύριο θρησκευτικό κέντρο, η Μέμφιδα της Αιγύπτου, ήταν
μία πόλη κοντά στο σημερινό Κάιρο. Ο θεός της θεωρούνταν ο Φθά. Ο Φθά
δημιούργησε τους υπόλοιπους θεούς και όρισε το πεπρωμένο του κόσμου. Χώρισε
την Αίγυπτο σε επαρχίες και πόλεις, οι οποίες διοικήθηκαν από τους άλλους θεούς.
19
Η αρχαιότερη Αιγυπτιακή διήγηση λέει πως ο πρώτος θεός ήταν ο Φθά. Στη συνέχεια
ο Φθά παραχώρησε τη θέση του στον ήλιο Ρα. Ο Ρα δίδαξε στον κόσμο την τάξη και
τον νόμο και τους έδειξε την καλλιέργεια της Γης. Μετά από καιρό οι άνθρωποι
παρανομούσαν, πιστεύοντας πως ο θεός τους είχε αποδυναμωθεί.
Τότε η θεά Ίσιδα θέλησε να αναλάβει την θέση του υπέρτατου θεού. Για να το πετύχει
όμως αυτό, έπρεπε να νικήσει τον Ρα. Κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό μόνο, αν μάθαινε
το μυστικό του όνομα, που του έδινε δύναμη. Έτσι λοιπόν, έφτιαξε ένα φίδι από το
σάλιο του Ρα και πηλό και το διέταξε να δαγκώσει τον θεό. Όταν το φίδι δάγκωσε τον
Ρα, τον πλησίασε η Ίσιδα και του υποσχέθηκε ότι θα τον γιάτρευε μόνο, αν της πει το
μυστικό του όνομα. Έτσι είχε την δυνατότητα να πάρει την θέση του.
Ο Ρα διέταξε την Σεχμέτ να πνίξει τους ανθρώπους, διότι είχαν καλλιεργήσει τις
φιλοδοξίες της Ίσιδας. Πράγματι η Σεχμέτ θα έπνιγε τους ανθρώπους, όμως την
πρόλαβε η νύχτα. Ο Ρα λυπήθηκε τους ανθρώπους και έσωσε όσους είχαν γλυτώσει
από την Σεχμέτ. Ανέθεσε λοιπόν σε τρεις απεσταλμένους του να φέρουν στο νησί
του Νείλου μια χρωστική ουσία την οποία ανέμειξε με μπύρα. Η μπύρα πήρε χρώμα
κόκκινο σαν αίμα, με την οποία γέμισε επτακόσια δοχεία, που άδειασε στο σημείο
όπου θα ξεκινούσε η Σεχμέτ, για να ολοκληρώσει το έργο τους. Η Σεχμέτ ήπιε την
μπύρα και μέθυσε, έτσι σώθηκε ο κόσμος. Ο Ρα έφυγε στον ουρανό και τον διαδέχθηκε ο Σου (ο θεός της ατμόσφαιρας), ο οποίος κρατάει τον ουρανό και πατάει
στη γη.
Οι Αιγυπτιακοί μύθοι δεν είναι αρκετά σαφείς για τη δημιουργία του ανθρώπου. Μια
μικρή αναφορά παρουσιάζει τον θεό Χνουμ να έχει πλάσει με πηλό τους ανθρώπους
με έναν τροχό αγγειοπλαστικής.
Η αιγυπτιακή κοσμογονία πάντως συνδέεται άμεσα με την κοινωνική οργάνωση των
Αιγυπτίων, καθώς το θεϊκό ζευγάρι της Ίσιδας και του Όσιρη παρουσιάζουν τα θεϊκά
πρότυπα του Φαραώ και του Ιερέα, δηλαδή της θρησκευτικής και της πολιτικής
εξουσίας.
Μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι, σύμφωνα με ένα μύθο, ο Όσιρις και η Ίσιδα είναι
παιδιά του Άμμωνα-Δία και της Ήρας ή της Ρέας και του Κρόνου, καθώς φανερώνει
κάποια επικοινωνία αρχαίων Ελλήνων και Αιγυπτίων. Το αιγυπτιακό θεϊκό ζευγάρι
κατέβηκε στη γη της Αιγύπτου, για να φέρει στους ανθρώπους τον πολιτισμό,
μαθαίνοντας τους αιγύπτιους την καλλιέργεια του κριθαριού, του αμπελιού και του
σταριού και εφευρίσκοντας για χάρη τους τα γεωργικά εργαλεία. Χάρη σ’ αυτούς
20
θεσπίζεται ο θεσμός του γάμου, συγκροτείται η αστική τάξη και φτιάχνεται το ιερατείο
των αιγύπτιων θεών.
Ο Όσιρης ταξίδεψε πολύ, για να εκπολιτίσει τους ανθρώπους. Απ’ την Αιθιοπία πήγε
στην Αραβία και στην Ινδία, όπου δίδαξε κυνήγι, την καλλιέργεια του κισσού και την
εξημέρωση των ελεφάντων. Ταυτόχρονα, δίδασκε τέχνες. Πέρασε μάλιστα και από τη
Θράκη και τη Μακεδονία.
Όσο αυτός απουσίαζε, η Ίσιδα κυβερνούσε την Αίγυπτο, αντιμετωπίζοντας με
επιτυχία τις παγίδες του Τυφώνα (και άλλο κοινό όνομα με την αρχαιοελληνική
κοσμογονία), που ήταν αδερφό της και αδερφός του Όσιρη. Αυτός θέλησε να τους
αρπάξει την εξουσία και μάλιστα συνωμότησε με εβδομήντα πέντε οπαδούς και τη
βασίλισσα της Αιθιοπίας την Ασώ να εξολοθρεύσουν τον Όσιρη. Ο Όσιρης
ξεγελάστηκε και πήγε στο συμπόσιο που ετοίμασαν τάχα προς τιμή του. Όταν ήπιαν
και μέθυσαν, ο Τυφώνας διέταξε να φέρουν ένα κιβώτιο ιδιαίτερα περίτεχνο και
ακριβό και είπε στους παρευρισκόμενους πως θα το χάριζε σε όποιον έμπαινε μέσα
και ταίριαζε το σώμα του απόλυτα στο σχήμα του κουτιού. Όταν μπήκε και ο Όσιρης,
του το έκαναν φέρετρο. Το σφράγισαν με μολύβι και το έριξαν στα νερά του Νείλου.
Βασίλεψε είκοσι οκτώ χρόνια. Όταν πέθανε, πιστοί οι Σάτυροι και οι Πάνες στον
αφέντη τους διέτρεξαν την Αίγυπτο βγάζοντας κραυγές πόνου και θλίψης και
συνάντησαν την Ίσιδα στην πόλη Χέμμιδα και της ανακοίνωσαν το θάνατο του άντρα
της. Αφού πέρασε την πρώτη θλίψη, ντύθηκε πένθιμα και άρχισε να αναζητάει το
σώμα του άντρα της.
Ο Άνουβις, γιος της Νέμφης (σύζυγος και αδερφή του Τυφώνα, της Ίσιδας και του
Όσιρη) και του Όσιρη, ο οποίος είχε σώμα άντρα, κεφάλι και ένστικτα σκύλου και την
καλοσύνη του Όσιρη, πήγε μαζί με την Ίσιδα που τον είχε αναθρέψει. Μαθαίνουν
πως εκεί που ξεβράστηκε το φέρετρο του Όσιρη φύτρωσε το δέντρο του λωτού και ο
φλοιός του τύλιξε μέσα του το φέρετρο, αλλά ο βασιλιάς της Βύβλου το έκοψε για να
βάλει τα ξύλα στο παλάτι του. Ή Ίσιδα πήγε στο ξένο παλάτι, για να γυρέψει αυτό το
ξύλο. Κέρδισε την εμπιστοσύνη της βασίλισσας, που την έκανε παραμάνα του γιού
της. Η Ίσιδα αρκούσε να βάλει ένα δάχτυλό της στο στόμα του παιδιού, για να το
θρέφει και μάλιστα η καλοσύνη της ήταν τόση, που το έκανε αθάνατο. Ανάβει φωτιά
και ετοιμάζεται να παραδώσει το παιδί στις φλόγες, όπως ακριβώς όριζε η τελετή
αλλά η αδαής βασίλισσα βλέπει αυτές τις κινήσεις και φοβάται. Αρπάζει το παιδί από
τις φλόγες στερώντας του την ευκαιρία να γίνει αθάνατο. Η Ίσιδα τότε παίρνει τη
θεϊκή της μορφή και της αποκαλύπτει τους σκοπούς της.
21
Ο βασιλιάς και η βασίλισσα της δίνουν τότε το φέρετρο του άντρα της, αφού άνοιξαν
την κολόνα που προερχόταν από το δέντρο του λωτού. Η Ίσιδα μόλις είδε το λείψανο
του Όσιρη, ούρλιαξε τόσο, που ένας από τους πρίγκιπες πέθανε από τρόμο. Πήρε το
λείψανο στην Αίγυπτο και έφτιαξε μυστικό τάφο. Αργότερα σκέφτηκε να εκδικηθεί.
Μετά το θάνατο του Όσιρη, σειρά στο θρόνο είχε ο Ώρος, ο γιος του ζευγαριού. Η
Ίσιδα, για να τον σώσει απ’ τον Τυφώνα, τον μεγάλωνε κρυφά κοντά στη Βουτώ.
Πάει να τον βρει, αφήνοντας ανοιχτό το πεδίο στον Τυφώνα να βρει τον τάφο του
αδερφού του και να κόψει το λείψανο σε δεκατέσσερα κομμάτια σκορπώντας το σε
διαφορετικά σημεία. Νέες περιπέτειες πάλι για την Ίσιδα. Ανακαλύπτει το πανί της
ναυσιπλοίας διατρέχοντας έτσι τα νερά του Νείλου.
Σε κάθε σημείο που έβρισκε κι ένα κομμάτι του Όσιρη, έφτιαχνε ένα νέο ιερό,
αφήνοντας μέσα κι ένα ομοίωμα του άντρα της κάθε φορά, για να μην βρουν ποτέ
ξανά τον αληθινό του τάφο. Έτσι διαδίδεται η λατρεία του Όσιρη.
Στην συνέχεια μαθαίνει στο γιο της την εκδίκηση, ενώ ο Όσιρης επιστρέφει από τον
Άδη, για να του διδάξει την πολεμική τέχνη και να τον εμψυχώνει κατά του
δολοφόνου του. Ο νεαρός πρίγκιπας αποκτά οπαδούς και ξεκινά εναντίον του
Τυφώνα. Ο Τυφώνας νικιέται και οδηγείται σιδηροδέσμιος μπροστά του, αλλά η Ίσιδα
τον ελευθερώνει για άγνωστο λόγο. Ο Ώρος θυμώνει με τη μητέρα του και της βγάζει
το βασιλικό διάδημα από το κεφάλι, αλλά εκείνη το αντικαθιστά με ένα κεφάλι
αγελάδας με κέρατα.
Ο Τυφώνας επιδιώκει πάλι να αρπάξει το θρόνο, λέγοντας πως ο Ώρος δεν ήταν γιος
του Όσιρη. Δεν τα καταφέρνει και προσφεύγει στην έρημο. Η ψυχή του Όσιρη
πέρασε μέσα σ’ ένα βόδι (Άπις) και κάθε φορά που αυτό πέθαινε, περίμεναν τη
γέννηση ενός νέου Άπι, στο διάδοχό του.
Κατά τη δεύτερη εμφάνιση του Όσιρη στη γη, απέκτησε ένα γιο ανάπηρο, παιδί του
πένθους, τον Αρποκράτη άγαλμα του οποίου υπήρχε στην είσοδο των ναών.
22
Ενώ η ιστορία της Ίσιδας και του Όσιρη μοιάζει με λαϊκό παραμύθι, στην ουσία
αποτελεί την πίστη των Αιγυπτίων στην μετεμψύχωση και στη συνεχή δημιουργία,
καταστροφή και αναγέννηση του κόσμου. Η Ίσιδα είναι η προσωποποίηση της
Αιγύπτου, ενώ ο Όσιρης του Νείλου, του ποταμού που χαρίζει ζωή. Ο Τυφώνας ήταν
ο άνεμος της ερήμου, που στερεί τη ζωή και σκορπάει παντού πένθος και φόβο.
Όσα συμβαίνουν στις ζωές των δυο θεών σηματοδοτούν τις εναλλαγές ξηρασίας και
γονιμότητας, που εξαρτάται από το στέρεμα ή την υπερχείλιση του ποταμού. Ο Ώρος
πάλι συμβολίζει τον ήλιο κατά το θερινό ηλιοστάσιο και η ήττα του Τυφώνα από τον
Ώρο αναφέρεται στη δεύτερη πλημμύρα, ενώ ο δεύτερος θάνατος του Όσιρη
συμβολίζει το φθινόπωρο. Επίσης, υπάρχει μια αντιστοιχία του Όσιρη με τον ήλιο και
της Ίσιδας με τη σελήνη, αφού τα δυο κέρατα που έχει το αγελαδίσιο κεφάλι που
φορά αντί για περιδέραιο συμβολίζουν τα δυο μισοφέγγαρα.
23
Ο Δίας είναι ο δημιουργός, ο υπέρτατος θεός της αιγυπτιακής μυθολογίας. Ο Αμούν,
ο ήλιος, ο Φθα, ο αιώνιος εργάτης και η σοφία, ο Όσιρης, η καλοσύνη είναι εκφάνσεις
της θεϊκής οντότητας και όλοι μαζί αποτελούν τον Ένα Θεό. Πρόκειται δηλαδή για
προπομπό της τριαδικής θεότητας που ακολούθησε αργότερα στην Ανατολή.
Ο Αιγυπτιακός Όλυμπος είχε τρεις τάξεις θεών. Οκτώ θεούς μονάχα είχε η πρώτη
δυναστεία. Σ’ αυτή την τάξη ανήκε ο θεός της φωτιάς, ο Παν-Μενδές. Στη δεύτερη
δυναστεία ανήκε ο Σεμ-Ηρακλής που εκπροσωπεί τον ήλιο, την αρετή, την
εργατικότητα, το ήθος και το θάρρος.
Στην Τρίτη δυναστεία ανήκαν ο Όσιρης, ο Τυφώνας, η Νέφθυς, η Ίσιδα ο Αρούηρις,
που είναι ενσαρκώσεις ανώτερων θεοτήτων, που ήρθαν για κάποιο σκοπό στη γη
(εδώ συναντάει η αιγυπτιακή μυθολογία την ορφική αλλά και την ησιόδεια που
αναφέρει τρεις γενιές θεών). Η εμφάνιση αυτής της γενιάς θεών συνδέεται με την
αλλαγή του αιγυπτιακού ημερολογίου κατά την οποία προσέθεσαν πέντε μέρες στις
τριακόσιες εξήντα του ηλιακού έτους.
Η επίγεια βασιλεία των θεών δεν αφαιρεί τίποτε από τη θεία τους αίγλη. Τα
ανθρώπινα δεινά που υπομένουν τους χαρίζουν πρόσθετη δόξα, όταν ανεβαίνουν
στις επουράνιες σφαίρες, όπου ανακτούν τη θεϊκή τους δόξα. Και πάλι αυτή η
μυθολογική εκδοχή συνδέεται με την ορφική αντίληψη της μετενσάρκωσης. Όλοι οι
επίγειοι βασιλείς εκπροσωπούσαν τον Όσιρη και ήταν υποταγμένοι στο θέλημα του
Ιερατείου.
24
Την εποχή των Πτολεμαίων, ο Σέραπις εκθρόνισε όλους τους παλιούς θεούς και
φάνηκε να παίρνει ο ίδιος όλα τα προνόμια και τις ιδιότητές τους. Εμφανίζεται να έχει
τις ικανότητες του Όσιρη και του Ασκληπιού, ενώ τον αποκαλούσαν Σωτήρα. Τον
δεύτερο αιώνα π. Χ. είχαν υπάρξει σαράντα τρεις Σεράπηδες, εκ των οποίων κάποιοι
στην Ελλάδα, την Ασία, την Ιταλία και τη Θράκη. Ο Θεός αυτός αναπαρίσταται
τυλιγμένος μ΄ ένα ύφασμα από την κορφή ως τα νύχια κι ένας μόδιος σκέπαζε το
κεφάλι του ειδώλου. Γύρω απ’ το κορμί του συχνά εμφανιζόταν τυλιγμένο ένα φίδι
παραπέμποντας στον Ασκληπιό.
Ο Ανταίος, γιος της γης και του Ποσειδώνα φαίνεται να είναι η προσωποποίηση των
άμμων της Λιβύης, όπως ο Τυφώνας προσωποποιούσε την άμμο της Αραβίας.
Πάντως, είναι γενικός κανόνας της αιγυπτιακής κοσμογονίας η σύνδεση των
θεοτήτων με τα φυσικά φαινόμενα της ξηρασίας, της γονιμότητας, του θανάτου και
της αναγέννησης. Χαρακτηριστικά, ο Άνουβις είναι ο πρόδρομος της πλημμύρας του
Νείλου, ενώ ταυτόχρονα η εμφάνισή του ως άστρο στον ουρανό δίνει το σινιάλο της
επιστροφής των νερών και την αναγγελία για την επιστροφή του Όσιρη προς τη
μνηστή του τη Γη.
Ο Ερμής, (Θωθ και Ερμής Τρισμέγιστος) κοινός θεός στους Έλληνες τους Λατίνους
και τους Αιγύπτιους, θεός των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων αλλά και
ψυχοπομπός, είναι αυτός που παραστέκεται στον Όσιρη ακόμη και στον Άδη, όταν ο
Όσιρης γίνεται ο ανώτερος κριτής των ψυχών. Μάλιστα ο Έρμής είναι αυτός που
φέρεται να βαλσάμωσε τον Όσιρη κατά μια μυθολογική εκδοχή.
Ο θάνατος αποτελούσε για τους Αιγύπτιους μια νέα γέννηση, και ο ιερέας καθαγίαζε
με το βαλσάμωμα (ταρίχευση, μούμιες) τα σώματα που η ζωή τα εγκατέλειψε.
Το πλανητικό σύστημα εξάλλου είχε προσωποποιηθεί από τους Θεούς. Ο Κρόνος, ο
Δίας, ο Άρης, ο Ήλιος, η Αφροδίτη, ο Ερμής και η Σελήνη λατρεύονταν ως θεότητες
και ονομάζονταν Κάβειροι. Ο Όσιρης και η Ίσιδα ανήκαν σ’ αυτή την τάξη θεών και
είχαν προηγηθεί πριν από τους θνητούς βασιλείς.
Οι υπέρτατοι θεοί όμως, πριν από τον Όσιρη και την Ίσιδα, είχαν βασιλέψει στην
Αίγυπτο ακόμη νωρίτερα. Στην πρώτη περίοδο βασίλεψε ο Κνεφ, ενώ ο Φθα
προηγήθηκε της βασιλείας του Ήλιου, που βασίλεψε για τριάντα χιλιάδες χρόνια και
είχε ως σύμβολό του τη φωτιά. Μετά το στέμμα πήρε ο Κρόνος. Οι άλλες υπέρτατες
θεότητες μεσολάβησαν στα 3.984 χρόνια πριν τον ερχομό των Καβείρων
(πλανητικών θεοτήτων) στο θρόνο.
25
Με ανάλογα αστρολογικά φαινόμενα σχετίζονται οι μύθοι του Φοίνικα που
αναγεννιέται από τις στάχτες του κάθε πεντακόσια χρόνια, η γέννηση του βοδιού που
ονομάζεται Άπις και είναι μετενσάρκωση του Όσιρη, κάθε είκοσι πέντε χρόνια, η
καθιέρωση της έβδομης μέρας της κοσμογονίας και του έβδομου χρόνου ως μαγικού
αριθμού για κοσμοϊστορικά γεγονότα, που σχετίζονται με αστρονομικά φαινόμενα.
Ο μελετητής Guigniat παρατηρεί για την αιγυπτιακή κοσμογονία: Δίχως αμφιβολία
σκέφτονταν πως η Φύση διαμέσου όλων των διαβαθμίσεων του υλικού κόσμου είχε
φτάσει στην οργάνωση όλων των ζώων ως τα όρια της ανθρωπότητας και είχε
φανερώσει με αυτό την άγνοια του εαυτού τους την αρμονία τους με το Σύμπαν, απ’
όπου πηγάζει μια κατάσταση αθωότητας. Αντίθετα, στην ελευθερία που έλαχε στον
άνθρωπο, αποκαλύπτεται ένα είδος διαζυγίου, μια διαμάχη με τη φύση».
Πάντως, ο πανθεϊσμός και ο θεϊσμός συναντώνται ξανά στο τέλος της αιγυπτιακής
Μυθολογίας.
Η Αθύρ, δηλαδή η ερεβώδης νύχτα περιλάμβανε αρχικά όλα τα όντα και οδήγησε με
συνεχείς διαχύσεις και γεννήσεις στη δημιουργία του ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΝΟΣ, ΤΟΥ
ΠΑΝΤΟΣ. Το Παν, διαμοιράζεται και ενσαρκώνεται αρχικά στη μορφή των
υπέρτατων Θεών και έπειτα στη μορφή των ζώων και των φυτών. Μαζί όμως με τη
σάρκα ανεβαίνει σκαλί σκαλί την εξέλιξή της και η ψυχή, μετοικώντας από σώμα σε
σώμα και αφού τελειώσει τους καθαρμούς της, ενώνεται πάλι με το Ένα,
αποδεικνύοντας πως η αιγυπτιακή και η αρχαία ελληνική κοσμογονία με όλες τις
μυθολογικές εκδοχές τους έχουν πραγματικά τόσα κοινά, που είναι λογικό να
αναρωτιόμαστε για τις αλληλεπιδράσεις τους ή για το ποια κοσμογονία προϋπήρξε.
26
ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Από την εποχή που ο άνθρωπος εμφανίστηκε πάνω στη Γη, άρχισε να αναρωτιέται
για το πώς δημιουργήθηκε ο ίδιος και ο κόσμος στον οποίο ζει, καθώς και για το
ποιες δυνάμεις και νόμοι διέπουν τα φαινόμενα που παρατηρεί γύρω του. Αρχικά
όμως, δεν μπορούσε να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόμενα που παρατηρούσε.
Η άγνοια των μηχανισμών λειτουργίας του φυσικού περιβάλλοντος και η αδυναμία
για αντιμετώπιση των ισχυρών περιβαλλοντικών φαινομένων, δημιουργούσε τρόμο
για το αύριο και την αίσθηση ότι τα φαινόμενα υποκρύπτουν μυστικές και αθέατες
θεϊκές δυνάμεις. Έτσι δημιουργήθηκαν μύθοι και τα φαινόμενα αποδόθηκαν σε
θεότητες, πνεύματα και υπερφυσικά όντα. Οι μύθοι αυτοί, που κυρίως πρόβαλλαν τη
γενεαλογία των θεών, ήταν η πρώτη προσπάθεια ερμηνείας της ζωής και του
φυσικού περιβάλλοντος και σ’ αυτούς ήταν διατυπωμένη η γνώση σχετικά με τον
κόσμο.
Σε πολλές θεολογικές μυθολογίες οι θεοί κυβερνούσαν τα ουράνια φαινόμενα ή
επινοήθηκαν θεοί, ως προσωποποίηση των φυσικών δυνάμεων. Για παράδειγμα,
όλες οι φυλές των ανθρώπων πάνω στη γη έδιναν εξηγήσεις αυτού του είδους για
τους κεραυνούς. Παράλληλα, στους περισσότερους λαούς, τις απαντήσεις για τα
φαινόμενα είχαν αναλάβει να δίνουν οι ιερείς και οι άρχοντες, οι οποίοι δεν
αισθάνονταν την ανάγκη να τις δικαιολογούν ή να τις συζητούν.
Παρόλα αυτά, η προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει το περιβάλλον, για να
προστατεύσει τον εαυτό του, να ντυθεί και να βρει τροφή, οδήγησε στην απόκτηση
κάποιων πρώτων γνώσεων όπως:
α) Η κατεργασία του λίθου σε ποικίλα σχήματα, που ξεκίνησε περίπου πριν 40.000
χρόνια, και η κατασκευή εργαλείων από αυτόν (τσεκούρι, αιχμή ακοντίου κ.τ.λ.).
β) Η ανακάλυψη του ανάμματος της φωτιάς, που πρόσφερε αρχικά ζεστασιά και
φως, ενώ άνοιξε το δρόμο αργότερα στο μαγείρεμα της τροφής, στην κατασκευή
πήλινων αντικειμένων, στην κατεργασία των μετάλλων κ.τ.λ.
27
γ) Η εξημέρωση των ζώων, όπως τα βοοειδή και το άλογο και η χρήση τους στη
γεωργία.
δ) Η επινόηση απλών μηχανών, όπως ο μοχλός, η τροχαλία, η σφήνα και το
κεκλιμένο επίπεδο, που διευκόλυναν τις εργασίες του ανθρώπου και έδωσαν
αργότερα εντυπωσιακές κατασκευές, όπως οι πυραμίδες της Αιγύπτου και το
μεγαλιθικό οικοδόμημα του Στόουνχεντζ στην Αγγλία (κατασκευές με αστρονομικό
προσανατολισμό).
ε) Η ανακάλυψη του τροχού, πριν από 4.500 χρόνια περίπου, και η βελτίωση των
μεταφορών.
ΠΡΟΣΚΡΑΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
Η προσωκρατική σκέψη δεν είναι εκδήλωση μιας ξαφνικής αφύπνισης του ελληνικού
πνεύματος. Είναι η κορυφαία κατάληξη μιας μακροχρόνιας εξέλιξης και ωρίμασης της
προσωπικότητας του Έλληνα. Καλύπτει τη χρονική περίοδο από τις αρχές του 6ου
αι. π. Χ. μέχρι το τέλος, περίπου, του 5ου αι. Π.Χ., που συμπίπτει – εξ ου και η
συμβατική ονομασία της- με την εποχή που εμφανίζεται ο Σωκράτης. Ο Θαλής ο
Μιλήσιος υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με
βάση φυσικές διαδικασίες. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθεια του να εξηγήσει το
φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί
προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού. Στην κοσμολογία του
φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο
κοσμολογικές απόψεις:
1)Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
2)Το νερό είναι η αρχή των πάντων
Από την άλλη πλευρά ο Ηράκλειτος πίστευε ότι ο κόσμος δεν είναι αποτέλεσμα
δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει προαιώνια και περιγράφεται ως
ζωντανή φωτιά, η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει
εντελώς.
Το αείζωον πυρ διανύει μια κυκλική τροχιά κατά την οποία μεταλλάσσεται
σε θάλασσα, κατόπιν σε γη, για να ακολουθήσει η αντίστροφη διαδικασία μεταλλαγής
της γης σε θάλασσα και της θάλασσας σε φωτιά. Το πυρ του Ηράκλειτου είναι μια
κοσμολογική σταθερά που κινείται και μεταμορφώνεται αέναα. Η διαρκής κίνηση και
μεταβολή αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας, το οποίο
εξέφρασε ο φιλόσοφος με την εικόνα ενός ποταμού που παραμένει ίδιος, ενώ
το νερό που κυλάει μέσα του αλλάζει διαρκώς. Αντίθετα με τους οπαδούς του, τους
αποκαλούμενους Ηρακλείτειους, ο φιλόσοφος μάλλον δεν πίστευε σε μια καθολική
ροή και μεταβολή, αλλά επέμενε στη σύνδεση αυτής της μεταβολής με σταθερές
παραμέτρους. Η παροιμιώδης φράση που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του
Ηρακλείτου:
«Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ' αυτό μένειν».
28
Σε ό, τι αφορά τη θέση του ως προς τις αντίθετες έννοιες, χαρακτηριστικό
παράδειγμα είναι το απόφθεγμά του «τα ψυχρά θερμαίνονται, τα θερμά ψύχονται, τα
υγρά ξηραίνονται, τα ξηρά υγραίνουν», το οποίο υποδεικνύει ότι οι φαινομενικά
αντίθετες καταστάσεις, τάσεις και δυνάμεις, συνδέονται με μια συνεκτική σχέση
αρμονίας. Η σχέση των αντιθέτων του δεν εκφράζεται μόνον μέσω του κοινού λόγου,
αλλά και ως «πόλεμος» - μια άλλη όψη της αρμονίας, μια κοσμική σταθερά που
διέπει τα αντίθετα και παράγει διαρκώς μέσω συγκρούσεων νέες ισορροπίες. Η
χρήση του όρου πόλεμος («πόλεμος πατήρ πάντων» είναι ένα επίσης από τα
γνωστά ρητά του) συνδέεται στην ουσία με το «τα πάντα ρει» καθώς τα πάντα στον
κόσμο είναι σε συνεχή κίνηση και διεργασία (δηλαδή, σε πόλεμο).Ο Ηράκλειτος,
πιστός στο «τα πάντα ρει» υπενθύμιζε ότι «δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στον ίδιο
ποταμό» επειδή ανά πάσα στιγμή ο ποταμός αλλάζει, οπότε ποτέ δεν είναι ο ίδιος
ποταμός. Επίσης υποστήριζε ότι η πρωταρχική ουσία στον κόσμο είναι η ενέργεια (το
πυρ).
29
Άλλες απόψεις είναι του Εμπεδοκλή, του Δημόκριτου, του Ιππία κ. λ. π.
30
Στο δεύτερο τμήμα του ποιητικού έργου του Παρμενίδη, η θεά επικρίνει τους
ανθρώπους που διχοτομούν τον κόσμο επηρεασμένοι από τις αισθήσεις τους,
κατατάσσοντας τα όντα στις δύο αλληλοαποκλειόμενες και αντίθετες μορφές
του φωτός και της νύκτας. Κατόπιν η θεά παραθέτει τη γένεση και την παρούσα
κατάσταση του κόσμου, όπως προκύπτει από την ανάμειξη του φωτός και της
νύκτας, παραθέτοντας ουσιαστικά την κοσμογονία και την κοσμολογία του
φιλόσοφου. Έχουμε, λοιπόν, για πρώτη φορά την ανάπτυξη ενός δυιστικού
φιλοσοφικού συστήματος, αντίθετου με το μονιστικό Ιωνικό σύστημα της μίας αρχής
του κόσμου. Ο Παρμενίδης χρησιμοποιεί δύο ισότιμες αρχές-μορφές, που με τη
συνεργασία τους και την ανάμειξή τους δημιουργούν τον κόσμο και τον διέπουν.
Ο Εμπεδοκλής (Όπως συμβαίνει και με τον Παρμενίδη) απορρίπτει τη γένεση και
τη φθορά. Στη θέση τους χρησιμοποιεί δύο άλλες έννοιες που τις περιγράφει
ως μείξη (γέννηση) και χωρισμός (φθορά) «αγέννητων στοιχείων». Κρατά το μηδέν
έξω από τον κόσμο και ανάγει την γέννηση του κόσμου και τις κοσμικές μεταβολές σε
τέσσερις θεμελιώδεις υποστάσεις, ισοδύναμες μεταξύ τους. Αυτές οι υποστάσεις,
όμοιες με το εόν του Παρμενίδη είναι τα «ριζώματα», δηλαδή η γη, το νερό,
η φωτιά και ο αέρας. Τα ριζώματα, αντίθετα από τα φυσικά στοιχεία δεν χάνουν την
ταυτότητά τους. Οι δε μεταξύ τους σχέσεις διέπονται από την επίδραση δύο
κοσμικών δυνάμεων, που είναι επίσης αγέννητες και αιώνιες, της φιλότητας, (έλξης
και συνένωσης) και του νείκους, (έχθρας διάσπασης και διάλυσης).
Κατά την άποψη του Αναξίμανδρου πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου είναι το
άπειρο , που είναι το αιώνιο και άχρονο και περιέχει τα αντίθετα (το ζεστό και το
κρύο, το υγρό και το ξηρό).Ο Αναξίμανδρος θεωρεί πως από το άπειρο προήλθαν η
γη και η θάλασσα ,ο ουρανός και τα ουράνια σώματα και, τέλος, τα ζωντανά σώματα.
Όπως αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος, ο Λεύκιππος υποστήριζε πως οι
συγκρούσεις των ατόμων δημιουργούν νέα σώματα αλλά και νέους Κόσμους.
31
Πιστεύει ότι υπάρχουν άπειροι Κόσμοι που δημιουργούνται από άπειρα σε πλήθος
άτομα, με τυχαία μορφή .Για το Σύμπαν, σύμφωνα με τον Αέτιο, οι δύο φιλόσοφοι
υποστηρίζουν πως έχει σφαιρικό σχήμα. Για τη Γη, ο Αριστοτέλης αναφέρει πως ο
Λεύκιππος τη θεωρεί ακίνητη και στο κέντρο του Κόσμου, ενώ έχει σχήμα
τυμπανώδες (σχήμα τυμπάνου).
32
Η δημιουργία του κόσμου από τους Ινδουϊστές
Οι Ινδουϊστές σχετίζονται σε μία μυθολογία πολλή μεγάλη και με χιλιάδες θεούς. Ή
ινδική μυθολογία
απώθησε με τον
πολυσύνθετο χαρακτήρα της τους
περισσότερους από τους ερευνητές, που θέλησαν ν΄ ασχοληθούν μαζί της .Οι
ιστορίες της μυθολογίας είναι περίπλοκες, πού όχι μόνο είναι σχεδόν αδύνατο ν΄
απομονώσουμε μιαν απ΄ αυτές ,αλλά και καμιά τους δεν μπορεί να γίνει καταληπτή
,χωρίς να φωτίζεται από τις άλλες .Οι θεοί υπολογίζονται σε εκατομμύρια. Καθένας
απ΄ αυτούς έχει ποικίλες ιδιότητες και πολλά διαφορετικά ονόματα ,κάποτε
περισσότερα από χίλια. Αντίθετα μερικές από αυτές τις ιδιότητες, ανάλογα με τις
περιπτώσεις ,τις έχουν αναλάβει διάφοροι θεοί ,και βρίσκουμε πολλά ονόματα που
αναφέρονται πότε στον ένα και πότε στον άλλον. Οι θεοί αυτοί γεννιούνται αμοιβαία ο
ένας από τον άλλον, όπως ακριβώς ή θερμότητα μπορεί να παράγει ηλεκτρισμό κι ο
ηλεκτρισμός θερμότητα. Ανάλογα με την περίσταση αναχωνεύονται ο ένας από τον
άλλον, υποκαθιστούν ο ένας τον άλλον, θριαμβεύουν ο ένας πάνω στον άλλον,
σέβονται ο ένας τον άλλον. Κι όλα αυτά λειτουργούν ,όπως ένα σύνολο τροχών, σε
μια μηχανή μεγάλης ακριβείας. Ούτε μία λέξη ούτε ένα όνομα δεν μπορεί να
αντικατασταθεί από ένα άλλο μέσα σ΄ ένα οποιοδήποτε κείμενο. Αφού όμως δεν θα
μπορούσαμε να περιγράψουμε την Γή κι ό,τι βρίσκεται πάνω της, το μόνο που
μπορούμε να κάνουμε εδώ είναι να δώσουμε σε απλές γραμμές αυτό το μεγάλο
ινδικό πάνθεο και να περιγράψουμε μερικά επεισόδια από την αιώνια συμφωνία του.
Δέν πρέπει να ξεχνάμε πως ή ινδική μυθολογία σαν βάση της έχει όχι μόνο τον
μονοθεϊσμό, αλλά και τον μονισμό η ακριβέστερα τον μη δυϊσμό, δηλαδή την
πεποίθηση ,πως ό,τι υπάρχει ανάγεται στην υπέρτατη του πραγματικότητα, στο Ένα,
στο Απόλυτο. Αυτό το Απόλυτο, που οι Ινδοί το ονομάζουν <<Εκείνο>> ή
<<Βράχμαν>>, είναι από την ίδια του την φύση αδύνατο να παρασταθεί .Ωστόσο
αυτό που το πλησιάζει περισσότερα είναι το πρανάδα, ιερότερη από όλες τις
συλλαβές. Αυτοί οι γραφικοί χαρακτήρες παρουσιάζονται είτε μόνοι τους είτε σαν να
αγκαλιάζουν την εικόνα του θεού ή των θεών, που μέσα από αυτούς ο λάτρης ζητάει
να φτάσει στην συνείδηση του Απόλυτου .Αυτό το απόλυτο άλλοτε εκδηλώνεται
(<<όλα αυτά είναι Βράχμαν>>, λένε οι Γραφές) και άλλοτε δεν εκδηλώνεται (<<ο
Βράχμαν είναι Αλήθεια ,ο κόσμος είναι αυταπάτη>>, λένε ακόμα οι Γραφές).Ή
εμφάνιση των κόσμων και η εξαφάνιση τους είναι λοιπόν γεγονότα όχι μοναδικά,
αλλά κυκλικά. Στις περιόδους όπου το Απόλυτο δεν εκδηλώνεται, αυτός ο κόσμος
δεν υπάρχει, το Ένα δεν πολλαπλασιάστηκε, δεν υπάρχει ούτε φύση ούτε ψυχή
ανθρώπινη ούτε ακόμη και προσωπικός θεός με την έννοια της χριστιανικής
διδασκαλίας.
Είναι, όπως και στην Γένεση, ο Δημιουργός, που η Ινδία ονομάζει Βράχμα ή
Αρχέγονο Πρόγονο. Έχει 4 χέρια, που το καθένα τους κρατά και ένα βιβλίο και 4
στόματα, που το καθένα απαγγέλει το ένα από τα βιβλία αυτά. Είναι οι αιώνιοι νόμοι,
Βέδες με τις οποίες πρέπει να ρυθμίζει τη εκτέλεση του έργου του .Καταλαβαίνει
κανείς, πώς αυτές οι Βέδες, θεμελιώδεις ιερές γραφές της Ινδίας, πρέπει να
θεωρούνται από τους Ινδούς προγενέστερες από την δημιουργία του κόσμου, όπως
ακριβώς οι νόμοι που διέπουν τα ορθογώνια τρίγωνα, πρέπει να ναι προγενέστεροι
από την εμφάνιση του πρώτου τριγώνου με ορθή γωνία.
Το φίδι Ανάντα, που εδώ έχει το όνομα Βάζουκι αρχή της πανταχού παρουσίας, της
εκτάσεως, τυλίγεται σαν σκοινί γύρο από το βουνό Μαντάρα ενώ οι θεοί του Ίνδρα
33
πιάνουν το κεφάλι του και οι δαίμονες του Βαϊροκάνα την ουρά του .Σημειώνουμε,
πως οι πρώτοι με τους δεύτερους συνεργάζονται με τον τρόπο αυτό ύστερα από
ειδική διαταγή του δημιουργού Βράχμα. Τραβώντας διαδοχικά πότε προς τη μία και
πότε προς την άλλη κατεύθυνση, δίνουν στο όρος Μαντάρα μια περιστροφική
κίνηση, η οποία βουτυροποιεί τον ωκεανό που είναι από γάλα, και κάνει να ξεπηδούν
από 'κει τα στοιχεία της δημιουργίας. Το πρώτο στοιχείο που αναπηδάει είναι η
αθανασία, πράγμα παράξενο από πρώτη όψη, άλλα φυσιολογικό, αν το σκεφτούμε.
Ένα εδάφιο στις Βέδες, πραγματικά, μας λέει πως πριν από την δημιουργία δεν
υπάρχει ούτε θάνατος ούτε αθανασία. Και όταν η συνδυασμένη ενέργεια των θεών
και των δαιμόνων επιβάλλει την θνητότητα, χαρακτηριστικό όλων των συνθέτων
πραγμάτων, πρέπει σαν αντιστάθμισμα να έρθει η αθανασία που οφείλουμε να μην
την συγχέουμε με την αιωνιότητα. Το δεύτερο στοιχείο είναι ο γιατρός. Τα κείμενα δεν
μας λένε αν ο ρόλος του είναι να κάνει τους ανθρώπους να πεθαίνουν πιο γρήγορα ή
να τους κάνει αθάνατους. Στο βάθος όμως ίσως ο θάνατος να είναι κάτι που πρέπει
να υποστεί κανείς, πριν μπορέσει να θριαμβεύσει επάνω του. Έπειτα εκτός από τα
άλλα πράγματα παρουσιάζονται η ομορφιά, η μέθη της χαράς, η γλυκύτητα, η
δύναμη που αντιπροσωπεύεται από ένα άλογο, η δυνατότητα να εισακούονται οι
επιθυμίες για διάφορα πράγματα, η φυσική δύναμη που αντιπροσωπεύεται από ένα
ελέφαντα, τα όπλα που εξασφαλίζουν την νίκη, και ένα δηλητήριο για το οποίο δεν
υπάρχει αντίδοτο.
Σε συνέχεια η ιστορία του χρυσού αυγού μας δείχνει πως εμφανίστηκαν, στην αρχή
του κόσμου τα ατομικά αντικείμενα τα έμψυχα και τα άψυχα. Στην αρχή το σύμπαν
ήταν σκεπασμένο από τα σκότη, δεν μπορούσε κανείς να το αντιληφθεί, να το
ξεχωρίσει, να το ανακαλύψει, να το αναγνωρίσει σαν να ήταν βυθισμένο εντελώς
μέσα στον ύπνο. Τότε εμφανίστηκε ο Κύριος ακαταμάχητος, υπάρχοντας μέσα στον
εαυτό του, λεπτός, αιώνιος, ουσία όλων των όντων, αδιαχώριστος. Επιθυμώντας να
φτιάξει από το ίδιο του το σώμα διάφορα πλάσματα, δημιούργησε τα νερά και μέσα
τους έβαλε ένα σπέρμα. Το σπέρμα αυτό έγινε ένα χρυσό αυγό, το Χιραυαγκάρβα,
που λαμποκοπούσε σαν τον ήλιο, και ο ίδιος ο Κύριος γεννήθηκε εκεί μέσα σαν τον
Βράχμα, πρόγονος όλων των κόσμων. Αφού έμεινε μέσα στο αυγό ένα ουράνιο έτος,
το χώρισε σε δύο μέρη μόνο με την σκέψη του. Το επάνω μισό από το κέλυφος έγινε
η ουράνια ή θεϊκή σφαίρα, το κάτω μισό η υλική ή επίγεια σφαίρα. Ανάμεσα στα δύο
ήρθαν να εγκατασταθούν η Ατμόσφαιρα, η Γη που κολυμπά πάνω στα νερά και τα
σημεία του ορίζοντα. Από αυτό το πρώτο αυγό που άνοιξε έτσι, αναπήδησε το
αρχέγονο Ον, με χίλιους μηρούς, χίλια πόδια, χίλια χέρια, χίλια μάτια, χίλια
πρόσωπα, χίλια κεφάλια. Η Ριγ-Βέδα μας λέει πως είναι το σύμπαν ολόκληρο, το
κάθε τι που υπήρξε και το κάθε τι που θα υπάρξει. Αυτό το αρχέγονο Ον ή Παρούσα
προσφέρεται τότε μόνο του σε θυσία για να δημιουργήσει τον κόσμο. Καθένα από τα
μέλη του και τα στοιχεία που το αποτελούν γεννά και από μια σειρά οντοτήτων, που
αντιστοιχούν στις διάφορες βαθμίδες της Δημιουργίας. Σύμφωνα με άλλα κείμενα το
Ον αυτό θυσιάζεται από το πλήθος των θεών του Σύμπαντος, αλλά η έννοια μένει η
ίδια .Οι αναρίθμητες περιγραφές του ιερού διαμελισμού, που βρίσκουν στις ινδικές
γραφές δεν είναι καθόλου ταυτόσημες, πράγμα που αποδεικνύει πως δεν πρόκειται
για μία αυθαίρετη διήγηση η οποία επαναλαμβάνεται μηχανικά: οι μορφές της
συμπληρώνονται ωστόσο και φωτίζονται αμοιβαία.
34
Από το στόμα του βγαίνουν η κάστα των βραχμάνων, ο λόγος, ο Άγκνι και οι θεοί,
γενικά, καθώς και οι κατσίκες. Από τις μασχάλες του γεννιούνται οι εποχές. Από τους
βραχίονες του βγαίνουν η κάστα των πολεμιστών, ο Ίνδρα και τα πρόβατα. Από το
στομάχι του αναπηδούν οι δαίμονες. Από τους μηρούς του βγαίνουν οι έμποροι και
τα μεγάλα ζώα. Από τα πόδια του βγαίνουν η Γη, η κάστα των χειρωνακτών και τα
άλογα. Ο Ήλιος βγαίνει από το μάτι του, η Σελήνη από την ψυχή του, η Ατμόσφαιρα
από τον αφαλό του, ο Ουρανός από το κεφάλι του. Με τον ίδιο τρόπο γεννιούνται
όλα. Ύστερα από αυτό λένε οι Γραφές << αφού σχημάτισε όλα όσα υπάρχουν και τα
σημεία του ορίζοντα, το αρχέγονο αυτό Ον, πρωτότοκος της θυσίας, μπαίνει στον
εαυτό του, με τον εαυτό του>>. Συμβολικός τρόπος για να κάνουν κατανοητό το ότι
το θεϊκό στοιχείο κατοικεί και διαποτίζει ολοκληρωτικά το Σύμπαν, που το έβγαλε από
την ίδια του την ουσία. Αυτό μας δείχνει ακόμα πιο καθαρά ένας άλλος μύθος, όπου
ο θεός, σαν χοντρή αράχνη, σχηματίζει ένα ατελείωτο νήμα, με το οποίο υφαίνει ένα
δίχτυ και έπειτα κατοικεί μέσα σε αυτό.
ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΙΚΕ Ο ΚΟΣΜΟΣ
Ο Ινδουιστικός Κοσμολογικός μύθος μπορεί να ανασυντεθεί μέσα από την μελέτη
των ιερών βιβλίων των Ινδουιστών τις Βέδες. Αρχικά πίστευαν ότι επικρατούσε ότι το
Σύμπαν βρισκόταν σε ακατανόητη κατάσταση ύπνου. Το υπέρτατο πνεύμα το
ξύπνησε γονιμοποιώντας το θεϊκό σπέρμα με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός
εκτυφλωτικού αυγού μέσα στο οποίο το πνεύμα μεταμορφώθηκε σε Βραχμάνο και
έζησε εκεί ένα βραχμανικό έτος περίπου 518.400.000.000 γήινων ετών. Το αυγό
τελικά εξερράγη (αυτή η έκρηξη λένε ότι ενέπνευσε την (θεωρία της Μεγάλης
Έκρηξης) και χωρίστηκε σε δύο μεγάλα κομμάτια, Γη και Ουρανό, και σε πολλά
μικρά που δημιούργησαν κάθε τι στο Σύμπαν. Το σύμπαν συγκρατείται στο κενό από
ένα Φίδι πάνω στο οποίο ακουμπά μια τεράστια θαλάσσια Χελώνα που στηρίζει με
την σειρά της 4 Ελέφαντες που στηρίζουν την Γη. (Σε μία τέτοια "Γη" λαμβάνουν
χώρα τα χιουμοριστικά βιβλία επιστημονικής φαντασίας του Τέρρυ Πράτσετ της
σειράς Discworld).
35
Υδατογραφία του Βράχμα με τις 4 Βέδες. (1700)
36
Χειροποίητη ζωγραφισμένη γκραβούρα (1820) του Βράχμα .
37
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
«Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν»
Η χριστιανική διδασκαλία πηγάζει από την Αγία Γραφή και συμπυκνώνεται στο
πρώτο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως. Αναλυτική, αλλά όχι επιστημονική, χωρίς
να είναι αντιεπιστημονική παρουσίαση του θέματος, γίνεται στο πρώτο κεφάλαιο της
Γένεσης (1,1-30).
Η εκ του μηδενός δημιουργία του κόσμου
Ο κόσμος έγινε εκ του μηδενός. Από το τίποτε , ενώ τίποτε δεν υπήρχε
προηγουμένως , παρά μόνο ο Θεός. Τότε δημιούργησε ο θεός τον κόσμο. Η αλήθεια
αυτή βεβαιώνεται από την Αγία Γραφή και πρώτα στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης,
που λέγονται βιβλία των Μακκαβαίων.
Η εν χρόνω δημιουργία του κόσμου
Πριν από τον κόσμο καθώς και πριν από το χρόνο δεν υπάρχει παρά αιωνιότητα,
μόνος ο αιώνιος Θεός .Όπως λέει ο προφητάναξ Δαβίδ : «Πριν γίνουν τα βουνά και
38
να πλασθεί η γη και η οικουμένη , Συ υπήρχες , Θεέ μου, αιώνων πριν , που δεν
μπορεί να μετρηθούν από κανένα.» Αλλά και ο κύριος, όταν ως Θεάνθρωπος πλέον
ζητεί από τον Πατέρα Του την προαιώνια θεϊκή του δόξα , λέει: Δόξασέ με μ’ εκείνη
τη δόξα που είχα κοντά σου , προτού να γίνει ο κόσμος. Και ο Απόστολος Παύλος ,
όταν λέει , ότι ο Θεός μας διάλεξε, για να μας κάνει Χριστιανούς και να μας χαρίσει
την αιώνια βασιλεία του , πριν να γίνει ο κόσμος και πριν να γεννηθούμε ακόμα, το
ίδιο θέλει να πει, ότι δεν υπήρχε πάντοτε χρόνος , όπως δεν υπήρχε πάντοτε και
κόσμος και σε κάποια στιγμή –ποια ήταν αυτή δεν ξέρουμε- άρχισε ο χρόνος , όπως
έγινε και ο κόσμος. Αυτά και τα δύο (κόσμος και χρόνος) έγιναν μαζί και τα δύο ,
συγχρόνως, συνδημιουργήθηκαν. Η αρχή του κόσμου γίνεται και η αρχή του χρόνου.
Αυτό εννοεί και η Αγία Γραφή , όταν στην αρχή του πρώτου της βιβλίου , την Γένεση
λέει : « Εν αρχη εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην.» Ο κόσμος δεν υπήρχε.
Και τότε ούτε χρόνος υπήρχε. Κάποτε με το πρόσταγμα του Θεού δημιουργείται και
παρουσιάζεται ο κόσμος. Τότε συγχρόνως αρχίζει και ο χρόνος , έτσι κόσμος και
χρόνος ταυτίζονται χρονικώς και συνυπάρχουν.
Αιτία και σκοπός της δημιουργίας
Στη δημιουργία του κόσμου υπάρχει κάποια αιτία, κάποιος σκοπός. Ο Θεός τον
δημιούργησε για να διαλαλείται διαμέσου του κόσμου η θεία του δύναμη και εξουσία.
Πρώτον αυτό, αλλά, δεύτερον, τον δημιούργησε κυρίως εξ’ απείρου αγάπης
κινούμενος , για να δείξει την αγάπη του αυτή και να εκδηλώσει τη στοργική του
αγαθότητα , για να καταστήσει μετόχους της δικής του χαράς και δόξας και
μακαριότητας και τα πλάσματά του, τα λογικά κυρίως όντα, Αγγέλους και
ανθρώπους. Η αγάπη είναι το κίνητρο και η αρχή .Η ευτυχία και η μακαριότητα των
λογικών όντων είναι ο σκοπός και το τέλος του. Αλλά και προς αναγνώριση και δόξα
δική του εκ μέρους των ανθρώπων και του κόσμου ολόκληρου. Αυτήν την έννοια έχει
και ο λόγος του Απόστολου Παύλου: «ότι εξ αυτού και δι αυτού και εις αυτόν τα
πάντα»(Ρωμ.ια’36), δηλαδή, τα πάντα προς δόξα του , προς έκφραση πίστεως ,
προς εκδήλωση θερμής αγάπης και ευγνωμοσύνης από τους ανθρώπους , οι οποίοι
χαίρονται και ευεργετούνται από τα έργα και τα αγαθά της δημιουργίας του κόσμου.
Η τάξη της δημιουργίας
Όπως είναι γνωστό από το πρώτο βιβλίο της Αγίας γραφής , τη Γένεση, ο Θεός
δημιούργησε τον κόσμο σε έξι μέρες :
39
Πρώτη μέρα: Ο Θεός δημιουργεί τον ουρανό και τη γη, εκεί που υπήρχε το χάος.
Δημιουργείται το φως , σε αντίθεση με το σκοτάδι που υπήρχε προηγουμένως.
Δεύτερη μέρα: Δημιουργείται το «στερέωμα» (ο ουρανός) , για να χωρίζει τα νερά
που ήταν πάνω και κάτω από αυτό.
Τρίτη μέρα: Δημιουργείται η στεριά και η θάλασσα, πρασινίζει η γη, φυτρώνουν τα
φυτά.
Τέταρτη μέρα :Δημιουργούνται τα φωτεινά σώματα (ήλιος, σελήνη, αστέρια).
Πέμπτη μέρα : Δημιουργούνται τα πτηνά και τα ψάρια. Ο Θεός τα ευλογεί.
Έκτη μέρα: Δημιουργούνται τα ζώα (θηλαστικά, ερπετά και τα θηρία). Ο θεός
δημιουργεί τον άνθρωπο (άνδρα και γυναίκα) κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση δική του.
Και όταν η Αγιά Γραφή λέει έξι μέρες, δεν μας λέει ότι οι μέρες αυτές είναι 24 ώρες
ηλιακές μέρες , αφού ο ήλιος δεν είχε αναφανεί, για να ξεχωρίζει τις ημέρες από τις
νύκτες. Ο ήλιος μόλις την τέταρτη μέρα παρουσιάζεται στον ορίζοντα. Δεν πρόκειται,
λοιπόν, περί ημερών 24 ωρών , όπως είναι οι δικές μας. Πρόκειται για μακρά,
μακρότατα χρονικά διαστήματα, ίσως και εκατοντάδων , ίσως και χιλιάδων , ίσως και
εκατομμυρίων ετών, που η Γραφή τα ονομάζει μέρες. Δεν είναι μέρες της
καθημερινής μας ζωής. Είναι μέρες της θείας δημιουργίας. Και κάθε μέρα από αυτές
είναι αιώνες ολόκληροι. Και στα μακρά αυτά χρονικά διαστήματα της εξαημέρου ο
Θεός κατά τάξη πορεύθηκε στη δημιουργία των διάφορων όντων. Άρχισε από τα
ατελή και προχώρησε στα τελειότερα. Από τα ανόργανα στα ενόργανα, από τα
άψυχα στα έμψυχα. Πρώτα από την ανόργανη και άμορφη ύλη και προχώρησε
προοδευτικά στα φυτά, τα ζώα, τον άνθρωπο, τελευταία σε αυτόν, επειδή ο
άνθρωπος είναι η κορωνίδα των δημιουργημάτων του. Και είναι η κορωνίδα των
δημιουργημάτων του Θεού ο άνθρωπος, αφού στον άνθρωπο έδωσε ψυχή, η οποία
είναι μεν πνευματική και αθάνατη, αλλά και αυτή δημιούργημα του Θεού, εκ του
μηδενός προερχόμενη. Υπάρχει, λοιπόν, τάξη και ρυθμός στη δημιουργία του
κόσμου, τάξη που μαρτυρεί κι αυτή την άπειρη σοφία του Θεού, αφού και κάθε ον
και έργο δημιουργικό με ιδιαίτερη δημιουργική πράξη το δημιούργησε ο Θεός και
προκαλεί το θαυμασμό και τη δοξολογία των λογικών δημιουργημάτων , Αγγέλων και
ανθρώπων.
Αντιστοιχία των «ημερών» της δημιουργίας με τους γεωλογικούς αιώνες της
Επιστήμης.
1η ημέρα της δημιουργίας = Κοσμικός και Αζωικός αιώνας
2η ημέρα της δημιουργίας = Αρχαιοζωικός αιώνας
3η ημέρα της δημιουργίας = Ηωζωικός αιώνας
4η ημέρα της δημιουργίας = Παλαιοζωικός αιώνας
40
5η ημέρα της δημιουργίας = Μεσοζωικός αιώνας
6η ημέρα της δημιουργίας = Καινοζωικός αιώνας.
Ο Καινοζωικός αιώνας άρχισε πριν από 60 εκατομμύρια έτη και υποδιαιρείται στην
Τριτογενή Περίοδο και στην Τεταρτογενή Περίοδο. Η έβδομη ημέρα της δημιουργίας
την οποία διανύουνε, αντιστοιχεί με την Τεταρτογενή Περίοδο του Καινοζωικού
αιώνα.
Σύμπαν και Φυσικές Θεωρίες
Σήμερα υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις της Φυσικής για το Σύμπαν. Η μία μας
εξηγεί τον Μεγάκοσμο (είναι η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν) και η άλλη μας
41
εξηγεί τον μικρόκοσμο (είναι η κβαντομηχανική του Σρέντιγκερ, του Χέιζεμπεργκ, του
Πλάνκ και άλλων). Η θεωρία της σχετικότητας δεν μπορεί να ερμηνεύσει το
Μικρόκοσμο, αλλά ούτε και η κβαντομηχανική μπορεί να ερμηνεύσει τον μεγάκοσμο.
Η ανάγκη για μία και μόνη θεωρία, που θα είναι ικανή να ερμηνεύσει και τον
μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο είναι φανερή. Μια τέτοια θεωρία ονομάζεται
«ενοποιημένη θεωρία» ή «θεωρία των πάντων». Μια τέτοια θεωρία επιδιώκουν τις
τελευταίες δεκαετίες πολλοί φυσικοί απανταχού της Γης, αλλά ακόμα δεν τα έχουν
καταφέρει (ο Αϊνστάιν αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο θέμα της
θεωρίας των πάντων, χωρίς όμως επιτυχία).
Θεωρίες για τη δημιουργία του σύμπαντος
Η θέση της επιστήμης αυτή την εποχή είναι ότι η ύπαρξη του σύμπαντος, στο οποίο
ζούμε, αρχίζει με τη μεγάλη έκρηξη (big bang). Από καιρού ασχολούνται οι
επιστήμονες με τη διερεύνηση των λεπτομερειών, πώς πραγματοποιήθηκε αυτή η
έκρηξη, τι υπήρχε πριν, τι ακολούθησε μετά κ.ο.κ. Μια από τις επιστημονικές αυτές
απόψεις θεωρεί ότι πριν από την έκρηξη υπήρχε ένα άλλο σύμπαν, το οποίο
συρρικνώθηκε και στη συνέχεια εξερράγη. Μια άλλη δέχεται ότι μπορεί το σύμπαν να
προέκυψε από ένα κενό ύλης με πολύ υψηλή ενεργειακή πυκνότητα μέσω μιας
κβαντικής διαταραχής.
Ίσως, βέβαια, να ήταν η μεγάλη έκρηξη μία από τις πολλές που συμβαίνουν σε ένα
υπερσύμπαν και ακολουθούν νόμους που δεν γνωρίζουμε ακόμα. Σ' αυτή την
περίπτωση λειτουργεί η αντίληψη των φυσαλίδων: το υπερσύμπαν είναι δηλαδή ένας
αιώνιος αφρός άπειρων διαστάσεων και κάθε φυσαλίδα του αποτελεί ένα αυτοτελές
σύμπαν, όπως αντιλαμβανόμαστε εμείς το δικό μας.
42
Αν και δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς συνέβη, ξέρουμε ότι αυτό πρέπει να έγινε πριν από
περίπου 13,7 δισεκ. έτη. Αυτή η γνώση προκύπτει από τις μετρήσεις της
ακτινοβολίας, η οποία διαχέεται στο σύμπαν που ζούμε.
Η γνωστή από την καθημερινή εμπειρία μας ύλη δεν είναι η μοναδική στο σύμπαν. Οι
επιστήμονες θεωρούν ότι πρέπει να υπάρχει μια, ακόμα ανεξερεύνητη, «σκοτεινή
ύλη», καθώς επίσης μια (επίσης ανεξερεύνητη) «σκοτεινή ενέργεια», μέσω των
οποίων εξηγούνται διάφορα φαινόμενα στο σύμπαν. Η αυτονόητη ερώτηση που θέτει
κάθε επιστήμονας, γιατί οι σκοτεινές ύλη και ενέργεια συμβάλλουν στη σημερινή
κατάσταση του σύμπαντος, αντιστοιχεί με την αθέλητη κραυγή μιας αθλήτριας
παγοδρομιών και ονομάζεται από τους κοσμολόγους περιπαικτικά «ερώτηση της
Nancy Kerrigan».
Στα επόμενα παραθέτουμε τις τρέχουσες επτά (7) θεωρίες για τη δημιουργία του
κόσμου (σύμπαντος), οι οποίες είναι περίπου ισοδύναμες και αναμένουν
επιβεβαίωση από πειραματικά αποτελέσματα. Το πιθανότερο είναι ότι κάποτε στο
μέλλον θα αποδειχθεί ένας συνδυασμός μερικών εξ αυτών ως η σωστή λύση του
προβλήματος. Κανείς δεν μπορεί να εικάσει, πότε θα συμβεί αυτό, όπως κανείς δεν
μπόρεσε να προβλέψει άλλες ανακαλύψεις και επινοήσεις που προέκυψαν στην
ιστορία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας.
Οι θεωρίες για τη δημιουργία του σύμπαντος που έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα,
είναι οι εξής:
1. Ανυπαρξία αρχής και τέλους του σύμπαντος. Είναι τόσο παλιά αυτή η
θεωρία όσο και οι άνθρωποι και είναι εξ ορισμού αποδεκτοί από τους
πολιτισμούς της ανατολικής Ασίας (Ινδία, Κίνα κ.ά.) Μαθηματικοποιημένη μορφή
της είναι η Κβαντική Θεωρία Βρόχων (LQG) που προτάθηκε από
τους Bojowald, Ashtekar και άλλους. Δεν υπάρχει ακόμη καμία απόδειξη της. Σε
επίπεδο εικασίας, την άποψη για αιώνιο σύμπαν είχε διατυπώσει στην
Αρχαιότητα ο φιλόσοφος Επίκουρος.
2. Η εκπυρωτική θεωρία προτάθηκε το 2001 από τον Neil Turok και δεν
υπάρχει καμία απόδειξη που να την επαληθεύει. Σε επίπεδο εικασίας, την άποψη
για εκπυρωτικό σύμπαν είχε διατυπώσει στην Αρχαιότητα ο Ζήνων ο Κιτιεύς.
3. Το σύμπαν αποσπάστηκε από ένα μεγαλύτερο σύμπαν. Προτάθηκε από
τον Cumrun Vafa το 1994 και προκύπτει από έμμεσα συμπεράσματα της
αποστολής WMAP.
4. Το σύμπαν δημιουργήθηκε εκ του μηδενός. Υπάρχουν πολλοί που
υποστηρίζουν τη θεωρία από το 1925, που αναπτύχθηκε η κβαντική θεωρία.
Αποδείξεις υπάρχουν στην κβαντική θεωρία (π.χ. στο πείραμα της διπλής
σχισμής).
5. Το σύμπαν κατασκευάστηκε στο εργαστήριο εξωγήινων πολιτισμών.
Προτάθηκε από τον Ed Harrison γύρω στο 2001 και δεν υπάρχει καμία απολύτως
απόδειξη. Προϋπόθεση είναι ότι δεχόμαστε την ύπαρξη άλλων, ανώτερων
εξωγήινων πολιτισμών. Αυτή η θεωρία συμπίπτει ουσιαστική με τη θρησκευτική
(που δεν είναι επιστημονική), με την παραδοχή ύπαρξης ενός εξωτερικού,
ανώτερου όντος, του θεού.
6. Το σύμπαν δημιουργήθηκε από μόνο του. Το 1998 ο Richard Gott
III δημοσίευσε μια εργασία στην οποία υποστήριξε τη θεωρία αυτή. Ο ίδιος
αναφέρει σαν αποδείξεις την διάσπαση του ουρανίου (κι άλλα κβαντικά
43
φαινόμενα με το πέρασμα σήραγγος), καθώς επίσης τη θεωρία χορδών και τους
κανόνες για ένα ταξίδι στον χρόνο.
7. Η θεωρία περί μεταβολής της ταχύτητας του φωτός, η οποία προτάθηκε
από τον Πορτογάλο θεωρητικό João Magueijo γύρω στο 1998. Ο ίδιος λέει ότι
αποδείξεις υπάρχουν στις αλλαγές της συχνότητας του φωτός που μας έρχεται
από πολύ μακριά (π.χ. από τα κβάζαρ) και από διάφορες αποστάσεις, ενώ
περνάει μέσα από κοσμικά νέφη αερίων.
Νέες θεωρίες για τη γέννηση του Σύμπαντος
Η αναζήτηση για το πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό
και διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί ως σήμερα. Οι περισσότερες από αυτές τις
θεωρίες είναι εντυπωσιακές και εξάπτουν τη φαντασία. Ας ρίξουμε μια ματιά σε
ορισμένες από τις εξ αυτών αλλά και σε ένα τηλεσκόπιο που θα ψάξει να βρει
στοιχεία για τη γέννηση του Σύμπαντος.
 «Κοσμικό σκουπίδι»
Την πιο πρόσφατη θεωρία για τη δημιουργία του Σύμπαντος ανέπτυξαν επιστήμονες
του Περιμετρικού Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής Γουότερλου στον Καναδά. Η
θεωρία αυτή δημοσιοποιήθηκε πριν από λίγες ημέρες και υποστηρίζει ότι το Σύμπαν
δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κοσμικό «σκουπίδι» ενός μεγαλύτερου και
διαφορετικού σύμπαντος. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία το Σύμπαν (μας)
σχηματίστηκε από τα υπολείμματα της ύλης που διασκορπίστηκε, όταν ένα άστρο
τεσσάρων διαστάσεων ενός μεγαλύτερου σύμπαντος κατέρρευσε και μετατράπηκε
σε μελανή οπή.
Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό το σενάριο μπορεί να δώσει απάντηση στο
άλυτο μέχρι στιγμής μυστήριο της ομοιομορφίας του Σύμπαντος. Όπως αναφέρουν
οι ερευνητές, η θεωρία τους βασίστηκε σε μια ιδέα που είχε διατυπώσει διεθνής
ομάδα επιστημόνων το 2000. Η ιδέα εκείνη ανέφερε ότι το δικό μας τρισδιάστατο
σύμπαν είναι μια μεμβράνη που πλέει μέσα σε ένα γιγάντιο τετραδιάστατο σύμπαν.
Οι επιστήμονες στον Καναδά προχώρησαν την ιδέα αυτή ένα βήμα περισσότερο.
Σκέφθηκαν ότι, αν υπάρχει αυτό το τετραδιάστατο σύμπαν, τότε μέσα σε αυτό θα
περιέχονται και τετραδιάστατα άστρα. Η κατάρρευση ενός τέτοιου άστρου, όπως
συμβαίνει και στα δικά μας, τρισδιάστατα άστρα, θα έχει ως συνέπεια την εκδήλωση
μιας έκρηξης σουπερνόβα, τα θραύσματα της οποίας δημιούργησαν τελικά το δικό
μας σύμπαν.
44
 Κοσμική ανανέωση
Η θεωρία του λεγόμενου «κυκλικού Σύμπαντος» αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας
του 1990 και βασίζεται στην ιδέα ενός κοσμικού «κενού» ή ενός «ασταθούς κενού»
,όπως το ονομάζουν οι ειδικοί. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, εκτός από τον
τρισδιάστατο κόσμο, που εμείς βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε, υπάρχει και ένας
ακόμη τρισδιάστατος κόσμος, που δεν μπορούμε να δούμε και να αντιληφθούμε.
Τους δύο κόσμους χωρίζει μια τέταρτη διάσταση που λειτουργεί ως ένα
αδιαπέραστος κοσμικός φράχτης. Σε αυτόν τον φράχτη όμως υπάρχει ένα κενό,
μικρό μεν αλλά ικανό, όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, να επιτρέψει την
αλληλεπίδραση των δύο κόσμων με τρόπο τέτοιον που τελικά να οδηγήσει στην
αντικατάσταση του δικού μας σύμπαντος.
 Το Εκπυρωτικό Σύμπαν
Το σενάριο του Εκπυρωτικού Σύμπαντος είναι ότι ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε
είναι μια μεμβράνη τεσσάρων διαστάσεων, που ενσωματώνεται σε έναν συμπαγή
χώρο πέντε διαστάσεων. Πριν από τη δημιουργία του σημερινού μας σύμπαντος, μια
άλλη μεμβράνη συγκρούστηκε με την προϋπάρχουσα δική μας, ελευθερώνοντας έτσι
ενέργεια και θερμότητα που οδήγησαν τελικά στη δημιουργία και διαστολή του
Σύμπαντός μας.
Η θεωρία αυτή, η οποία βασίζεται στις θεωρίες των χορδών των 11 διαστάσεων,
πιστεύει πως η 5η διάσταση είναι αυτή στην οποία πραγματοποιήθηκε ένα
κατακλυσμικό γεγονός που κατέληξε στον κόσμο όπου εμείς ζούμε τώρα.
45
 Το τηλεσκόπιο των απαντήσεων
Ενα τηλεσκόπιο, που θα εγκατασταθεί σε βάθος εκατοντάδων μέτρων κάτω από την
επιφάνεια της Γης, θα προσπαθήσει ανάμεσα στα άλλα να εντοπίσει στοιχεία για την
αρχή της γέννησης του Σύμπαντος. Οι επιστήμονες πιστεύουν μάλιστα ότι είναι
πιθανό να μας δώσει στοιχεία για το τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη από την
οποία δημιουργήθηκε το Σύμπαν. Το τηλεσκόπιο έχει σχεδιαστεί, ώστε να ανιχνεύει
τα βαρυτικά κύματα, ένα κοσμικό φαινόμενο που αναφέρει στις θεωρίες του
ο Αλβέρτος Αϊνστάιν και για τον λόγο αυτόν αποφασίστηκε να ονομαστεί
«Τηλεσκόπιο Αϊνστάιν».
«Μελετώντας τα βαρυτικά κύματα υπάρχει πολύ σοβαρό ενδεχόμενο να δούμε το
Σύμπαν με έναν εντελώς νέο τρόπο. Τα κύματα αυτά είναι εξαιρετικά ασθενή, όταν
φθάνουν τελικά στον πλανήτη μας, αλλά με ένα πολύ ευαίσθητο όργανο θα
μπορέσουμε να τα εντοπίσουμε και να βρούμε άμεσες αποδείξεις και στοιχεία για τις
μαύρες τρύπες και να μάθουμε περισσότερα για τη διαστολή του
Σύμπαντος» αναφέρει o Μπ. Σ. Σατιαπρακάς, καθηγητής Αστροφυσικής στο
Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ και εκ των επικεφαλής της κατασκευής του
τηλεσκοπίου. «Αν μάλιστα σταθούμε πραγματικά πολύ τυχεροί, θα εντοπίσουμε και
κάποια σήματα που θα προέρχονται από μια εποχή πριν από την εκδήλωση της
Μεγάλης Έκρηξης. Έτσι θα μάθουμε τι υπήρχε πριν από την έκρηξη και τη
δημιουργία του δικού μας σύμπαντος, ενώ επίσης θα λάβουμε απαντήσεις για το αν
τελικά υπάρχει ένας αέναος κύκλος μεγάλων συμπάντων».
46
 Κοσμολογική Αρχή
Σύμφωνα με την κοσμολογική αρχή το Σύμπαν είναι ισότροπο, δηλαδή για έναν
σχετικά ακίνητο παρατηρητή παρουσιάζει τα ίδια φυσικά χαρακτηριστικά προς όλες
τις κατευθύνσεις, και ομογενές, δηλαδή διέπεται από τους ίδιους φυσικούς νόμους
στο σύνολο της έκτασης του. Η ισοτροπία αποδεικνύεται με την εξέταση της
κατανομής των Γαλαξιών που παραμένει σταθερή σε κάθε διεύθυνση και της μόνιμης
σταθερής έντασης Μικροκυμάτων και ακτινοβολίας Χ από κάθε κατεύθυνση του
Σύμπαντος. Η Ομογένεια αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η κατανομή των
σμηνών Γαλαξιών δεν
παρουσιάζει
σημαντική
διαφορά
στα
δύο Γαλαξιακά ημισφαίρια, ούτε σημαντικές διαφορές συναρτήσει της απόστασης.
Έχουμε ενδείξεις ομογένειας για κλίμακα της τάξεως των 10.000.000 παρσέκ.
 Θεωρία της σχετικότητας και κοσμολογία
Σύμφωνα με την θεωρία της σχετικότητας, ο χρόνος δεν θεωρείται ξεχωριστό
μέγεθος αλλά συνδυάζεται με τον χώρο σε μια τετραδιάστατη ενότητα γνωστή
ως χωρόχρονος μέσα στον οποίο εξελίσσεται το Σύμπαν.
Σύγχρονες Κοσμολογικές Θεωρίες
 Κοσμολογία της Συνεχούς Δημιουργίας
Κοσμολογική θεωρία που υποστηρίζει ότι στο Σύμπαν γεννιέται συνεχώς ύλη από το
μηδέν. Είναι γνωστή και ως θεωρία Σταθερής Κατάστασης. Εισηγητές της θεωρίας
ήταν το 1948 οι Φρεντ Χόυλ, Χέρμαν Μπόντι και Τόμας Γκολντ, όταν σε ξεχωριστές
εργασίες τους υποστήριξαν ότι εκτός της Κοσμολογικής Αρχής πρέπει το Σύμπαν να
είναι και σταθερής πυκνότητας. Αυτό ονομάστηκε τέλεια Κοσμολογική Αρχή. Δεδομένης
όμως της πειραματικά διαπιστωμένης διαστολής του Σύμπαντος για να παραμείνει
σταθερή, η πυκνότητά του θα έπρεπε να δημιουργείται ύλη από το μηδέν.
Η θεωρία προχώρησε με την διατύπωση του Σερ Φρέντ Χόυλ που υποστήριξε ότι η
δημιουργία από την ανυπαρξία ενός ατόμου υδρογόνου ανά κυβική παλάμη κάθε
1,000,000,000 έτη είναι δυνατή και ικανή να κρατήσει την Πυκνότητα του Σύμπαντος
σταθερή. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μολονότι δημιουργείται νέα ύλη από το μηδέν, το
μοντέλο κατορθώνει να διατηρήσει την συνολική ποσότητα ενέργειας στο Σύμπαν
σταθερή, με την ενέργεια αδρανείας της δημιουργούμενης ύλης να παρέχεται από
την βαρυτική ενέργεια διαστολής του σύμπαντος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, διότι η
βαρυτική δυναμική ενέργεια έχει αρνητικό πρόσημο και εξισορροπεί έτσι την θετική
ενέργεια που περικλείεται στην δημιουργούμενη ύλη. Το μοντέλο κατορθώνει έτσι να
είναι συμβατό με τις θεμελιώδεις αρχές διατήρησης της Φυσικής.
47
 Θεωρία Λίντε
Τα αναπάντητα ερωτήματα της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης προσπάθησαν να
απαντήσουν δύο επιστήμονες: Ο Αμερικανός αστροφυσικός, καθηγητής του ΜΙΤ
Άλαν Γκουθ προσπάθησε να δώσει μια απάντηση στο πρώτο ερώτημα προσθέτοντας
στην θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης την ιδέα ότι στην αρχή της δημιουργίας του
Σύμπαντος η διαστολή γινόταν με ταχύτητα μεγαλύτερη από του φωτός.
Ο Ρώσος φυσικός Αντρέι Λίντε διατύπωσε τη θεωρία ότι θα μπορούσαμε να
έχουμε διαστολή του Σύμπαντος χωρίς την προϋπόθεση της κοινής αρχής από
σημείο μεγάλης πυκνότητας και θερμοκρασίας. Εξέφρασε την ιδέα ενός
αυτοαναπαραγόμενου και διαστελλόμενου Σύμπαντος το οποίο αναπτύσσεται
σαν φράκταλ. Σχηματικά παρουσίασε το Σύμπαν σαν φυσαλίδα της οποίας η
οποιαδήποτε διαταραχή δημιουργεί νέα συμπαντική φυσαλίδα. Οι φυσαλίδες
περιορίζονται αρχικά και ύστερα επεκτείνονται με ταχύτητες κοντά στην ταχύτητα
του φωτός. Άρα στο μοντέλο αυτό το Σύμπαν μας δεν είναι παρά μια φυσαλίδα σε ένα
Υπερσύμπαν φυσαλίδων. Αυτή η θεωρία είναι γνωστή ως Θεωρία Λίντε.
Θεωρίες Μεταβαλλόμενης Σταθεράς Παγκόσμιας Έλξης
Κοσμολογικές θεωρίες που προβλέπουν μεταβολή της Σταθερά Παγκόσμιας Έλξης. Οι
κυριότερες είναι:
 Θεωρία Brans-Dicke
Θεωρία στηριγμένη στην Αρχή του Μαχ βάσει της οποίας η αδράνεια κάθε σώματος
και η μάζα του εξαρτώνται από την επίδραση του συνόλου της συμπαντικής ύλης
πάνω του. Εισηγητές της θεωρίας είναι οι αστροφυσικοί Brans και Robert Dicke.
Σύμφωνα με τις απόψεις τους, εφόσον το Σύμπαν διαστέλλεται τότε οι αποστάσεις
μεγαλώνουν, η πυκνότητα του Σύμπαντος μικραίνει και ως εκ του αποτελέσματος η
επίδραση του συνόλου της συμπαντικής ύλης πάνω στα σώματα μικραίνει. Αυτό
συμπερασματικά σύμφωνα με την αρχή του Μαχ μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι,
όσο περνάει ο χρόνος η αδράνεια και η μάζα των σωμάτων μικραίνει, πράγμα που
οδηγεί στην μείωση της τιμής της Σταθεράς Παγκόσμιας Έλξης (G). Η θεωρία προβλέπει
αρχική μεγάλη έκρηξη άρα συμβαδίζει με την θεωρία του Big Bang.
 Θεωρία Dirac
O Πωλ Ντιράκ κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα με άλλο σκεπτικό. Βλέποντας ότι η
τιμή της ηλικίας του Σύμπαντος μετρούμενη σε te (δηλαδή σε χρόνο που απαιτείται
48
,προκειμένου το φως να διατρέξει την ακτίνα του ηλεκτρονίου), ο λόγος μεταξύ
βαρυτικής προς ηλεκτρονικής δύναμης ηλεκτρονίου - πρωτονίου και η τετραγωνική
δύναμη των σωματιδίων του Σύμπαντος είναι σχεδόν ίδιες κατέληξε στα εξής:
1. Θα πρέπει να ελαττώνονται οι μάζες ηλεκτρονίου και
πρωτονίου ή η Σταθερά Παγκόσμιας Έλξης συναρτήσει
του χρόνου.
2. Ο αριθμός των Σωματιδίων θα πρέπει να αυξάνεται
αυξανόμενης της ηλικίας του Σύμπαντος.
Η θεωρία παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την θεωρία Brans-Dicke καθώς και με
την θεωρία της Συνεχούς Δημιουργίας. Ωστόσο έχουν και πολλές διαφορές.
Παράλληλα σύμπαντα;
49
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΡΗΞΗ
Η Δημιουργία P.W Atkins
H δημιουργία είναι μια επιστημονική παρουσίαση της σύγχρονης ερμηνείας της
φύσης από τη πλευρά των φυσικών επιστημών. Αποκαλύπτει ότι πίσω από την
εμφάνιση πολυπλοκότητα της ύπαρξης κρύβεται μια εκπληκτικά απλή δομή. Εξηγεί
πως αυτή η απλή δομή έχει εκδηλώσεις τόσο πλούσιες, όσο ο άνθρωπος και το
Σύμπαν, η συνείδηση και η ελεύθερη βούληση. Επίσης αναφέρει ότι η δημιουργία
όλων αυτών ερμηνεύεται χωρίς την ανάγκη της επίκλησης ενός Υπέρτατου Όντος. Ο
Atkins υποστηρίζει ότι είναι βασικός παράγοντας η διαιώνιση και η συνέχεια της
ζωής. Η εξέλιξη είναι αναπόφευκτη στο πέρασμα του χρόνου. Με τη Μεγάλη Έκρηξη
σχηματίστηκαν το υδρογόνο και το ήλιο και εξακολουθούν να σχηματίζονται και στην
συνέχεια διασπείρονται στο υπόλοιπο Σύμπαν. Υποστηρίζει ότι πρέπει να
αποδεχτούμε μια απόλυτη μηδενική παρέμβαση στη δημιουργία. Το Σύμπαν
χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα ως προς την συμπεριφορά, αλλά είναι το
αποτέλεσμα μιας αλυσίδας απλοτήτων. Για παράδειγμα τα πάντα είναι φτιαγμένα
από το ίδιο υλικό. Τα ζώα τρώνε φυτά ,πίνουν νερό. Όταν αυτά πεθαίνουν,
συνεισφέρουν σε άλλους οργανισμούς. Το ορατό Σύμπαν ως προς το μέγεθος
μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε τεράστιο με κριτήριο μεγέθους τον άνθρωπο.
Αναφέρει ότι κατά τη δημιουργία του κόσμου σχηματίστηκαν μόνο πολύ απλά
πράγματα και συνεπώς το έργο του δημιουργού ήταν πολύ εύκολο και ουσιαστικά
δεν χρειαζόταν να κάνει τίποτα απολύτως. Παράλληλα υποστηρίζει ότι όλες οι
μορφές αλλαγής οδηγούνται από μια άσκοπη κατάρρευση προς το χάος. Η
αποσύνθεση βρίσκεται στο βάθος κάθε αλλαγής. Αυτό που αποσυντίθεται δεν είναι η
ποσότητα αλλά η ποιότητα της ενέργειας. Όλα κατευθύνονται από την άσκοπη χωρίς
κίνητρο αποσύνθεση. Στην ουσία σημαίνει χαοτική διασπορά της ενέργειας που
γίνεται φυσικότατα, αυτόματα και προκαλεί αλλαγές. Ό,τι συμβαίνει στον κόσμο είναι
εκδηλώσεις της παντοδυναμίας των πιθανοτήτων. Η τάση της ενέργειας προς το
χάος είναι αποτέλεσμα χημικών αντιδράσεων. Τα άτομα των μορίων συνδέονται
μεταξύ τους χαλαρά και οι αναδιατάξεις, που απολήγουν σε χημικές αντιδράσεις,
είναι κοινότατο φαινόμενο. Αυτός είναι ένας από τους λόγους εμφάνισης της
συνείδησης από την άβια ύλη της αρχικής δημιουργίας. Ο πλούτος του κόσμου που
βλέπουμε οφείλεται στην ελεγχόμενη αναχαιτιζόμενη κατάρρευση. Η συνείδηση είναι
αποτέλεσμα της περίπλοκης αλληλεξάρτησης των αντιδράσεων. Το γέλιο, το κλάμα,
η αγάπη καθορίζονται από μια αλληλουχία γεγονότων και συμβαίνουν εξαιτίας της
διασποράς της ενέργειας. Ο Αtkins πιστεύει ότι η μόνη αθάνατη ψυχή που διαθέτει ο
άνθρωπος είναι η διαρκής αποτύπωση στον εγκέφαλο του πνεύματος των άλλων
ανθρώπων. Θεωρεί ότι η ελεύθερη βούληση είναι απλώς η ικανότητα να παίρνουμε
αποφάσεις. Είναι μια οργανωμένη αλληλεπίδραση μετατοπίσεων ατόμων που
αποκρίνονται στην ελευθερία, αφού η τύχη πρώτα τα προίκισε με ενέργεια για να
50
δοκιμάζουν ποικίλες διατάξεις και ύστερα τα παγίδευσε σε νέες διατάξεις, καθώς η
ενέργεια τους με φυσικό και τυχαίο τρόπο χάνεται μακριά. Ακόμη και η ελεύθερη
βούληση υποστηρίζει ότι είναι φθορά. Ο Αtkins στη συνέχεια προσπαθεί να δείξει ότι
η φύση των πραγμάτων προσδιορίζει τη συμπεριφορά τους. Αναφέρει για
παράδειγμα ότι το φως ακολουθεί τη διαδρομή που απαιτεί τον ελάχιστο χρόνο.
Κινείται όπως τα κύματα. Η φύση του ανθρώπου καθορίζει το πεπρωμένο του και η
κυματική φύση του δείχνει ότι είναι αναπόφευκτη η επιλογή του να διαδίδεται
ευθύγραμμα. Έτσι και ότι η πορεία του ανθρώπου μέσα στην αιωνιότητα υπερέχει,
είναι μια άποψη της γεωμετρίας. Είναι ολοφάνερο ότι το Σύμπαν έχει τρεις διαστάσεις
και οι ελάχιστες διαταραχές μπορούν να εκτρέψουν εύκολα τους πλανήτες από τις
τροχιές του. Η διαστασιακότητα δίνει στο Σύμπαν την ευκαιρία να αναπτύξει
συνείδηση. Είμαστε κομματάκια του Σύμπαντος που ανέμελοι και ελεύθεροι
περιπλανιόμαστε τόσο στο χώρο της νόησης όσο και στον πραγματικό χώρο.
Σήμερα είναι λογικό βέβαια πως στο δικό μας Σύμπαν πρέπει να υπάρχουν και άλλα
νοήμονα όντα, γιατί οι γνώσεις που αποκτήσαμε σχετικά με το σχηματισμό των
άστρων μας οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι η ύπαρξη των πλανητών γύρω από τα
άστρα αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο. Είναι τόσο απίθανο να μην υπάρχουν άλλα
νοήμονα όντα. Οι τρεις διαστάσεις του χώρου είναι ο ελάχιστος αριθμός που
εξασφαλίζει την ύπαρξη και ο μέγιστος που χρειάζεται για την διατήρηση. Ένα
σωματίδιο που είναι ένας κόμπος από "χωροχρόνο'', είναι ενσωματωμένος μέσα στο
χωροχρόνο και το στρίψιμο του προκαλεί τοπική στρέβλωση στο άμεσο περιβάλλον.
Η βαρύτητα είναι η συνέπεια της ενσωμάτωσης στο χωροχρόνο των δικών του
κόμπων. Με το δικό μας μονοδιάστατο χρόνο μπορούμε να παρακολουθήσουμε
ολόκληρο το Σύμπαν ως τη στιγμή που ήταν ένα μοναδικό σημείο, τότε που
ξεκίνησε, ενώ στην περίπτωση του ''χωροειδούς'' χρόνου η ιστορία του Σύμπαντος
δεν θα είχε ποτέ μια συγκεκριμένη αρχή. Υποστηρίζει ότι από το τίποτα προέκυψε
χωροχρόνος και μαζί του κάποια πράγματα. Την κατάλληλη στιγμή ήρθε και η
συνείδηση και το αρχικά ανύπαρκτο Σύμπαν απέκτησε επίγνωση της ύπαρξής του.
Ανυπαρξία χωροχρόνου και ανυπαρξία γεωμετρίας σημαίνει απλώς ότι δεν
μπορούμε να πούμε πως αυτό το σημείο βρίσκεται κοντά ή μακριά από εκείνο το
σημείο, ούτε πώς αυτό το γεγονός προηγείται ή ακολουθεί εκείνου. Η γεωμετρία του
χωροχρόνου μπορεί να στηρίζει και να συντηρεί την πολυπλοκότητα των σχέσεων
που ονομάζονται ύλη και δυνάμεις. Ξαφνικά έχουμε ένα Σύμπαν, ένα σύνολο
βιώσιμων σχέσεων, λεπτεπίλεπτες, πολύπλοκες, ώστε κάθε διαταραχή να αποκτήσει
ευστάθεια. Αντί να εξαφανιστεί το Σύμπαν επέζησε μέσα από τη διαταραχή. Είναι
ένας σπόρος για την οργάνωση του όλου χωροχρόνου. Το Σύμπαν ξεκίνησε! Τυχαία.
Τα βασικά συστατικά πρέπει να είναι πολύ απλά. Κατά βάση είναι μια σκόνη
δυαδικών στοιχείων. Είναι δηλαδή η σκόνη του χωροχρόνου. Άρα ο χωροχρόνος
δημιουργεί τη δική του σκόνη κατά τη διαδικασία της δικής του αυτοσυγκράτησης. Το
Σύμπαν μπορεί να ξεπηδήσει από το τίποτα χωρίς καμιά παρέμβαση. Τυχαία. Το
Σύμπαν σκόνταψε πάνω στην ίδια του την ύπαρξη, όπως ίσως άλλα Σύμπαντα
συνεχίζουν να σκοντάφτουν έξω από το δικό μας χώρο και χρόνο. Αυτό το τυχαίο
περιστατικό είναι η αιτία που υπάρχουμε, αλλά και που θα εξαφανιστούμε την
κατάλληλη στιγμή.
Ο Αtkins επαναλαμβάνει ότι στην αρχή δεν υπήρχε τίποτα. Απόλυτο κενό. Ούτε
χώρος, ούτε χρόνος. Το Σύμπαν ήταν κενό και άμορφο. Ο τυχαίος σχηματισμός
διαμορφωμάτων είχε αποτέλεσμα την ανάδυση ενός χρόνου από τα προϊόντα του
51
διαχωρισμού αντίθετων πραγμάτων, δηλαδή από το τίποτα. Η τάση όμως του
Σύμπαντος είναι να αποκτήσει μια κοσμική ομοιομορφία, μια τρισδιάστατη
ενδεχομένως. Το πρώτο είναι ότι ο χωροχρόνος γίνεται παντού ομοιόμορφος και
αιώνια επίπεδος. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι ότι τα Σύμπαντα αναπλάθονται, ίσως
το Σύμπαν πρέπει να εκτινάχθηκε κάποτε από μια μοναδική πραγματική δημιουργία.
Το ότι εμφανίστηκε το δικό μας Σύμπαν με τις ακριβείς ισορροπίες δυνάμεων
δίνει ίσως την αίσθηση ενός θαύματος, υποβάλλοντας έτσι μια ανάγκη για κάποια
μορφή παρέμβασης. Η τύχη από γενναιοδωρία έδωσε κατάλληλες εντάσεις σ' αυτές
τις δυνάμεις. Μπορεί να υπήρξαν προηγούμενα Σύμπαντα χωρίς αυτογνωσία όπως
και άλλα χωρίς καμιά ιδιότητα.
Σύγχρονες Κοσμολογικές Θεωρίες
Θεωρία Μεγάλης Έκρηξης
Η Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang, Μπιγκ Μπανγκ) είναι κοσμολογική θεωρία σύμφωνα με
την οποία το σύμπαν δημιουργήθηκε από μια υπερβολικά πυκνή και θερμή
κατάσταση, πριν από περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Η θεωρία αυτή για τη
δημιουργία του σύμπαντος είναι η πιο διαδεδομένη αυτή τη στιγμή στην επιστημονική
κοινότητα. Ο όρος Big Bang χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Φρεντ Χόυλ
52
(Fred Hoyle) σε μια ραδιοφωνική εκπομπή του BBC, το κείμενο της οποίας
δημοσιεύτηκε το 1950.
Εισηγητής της θεωρίας υπήρξε ο Βέλγος Αββάς και αστρονόμος Ζωρζ Λεμαίτρ.
Ύστερα από τις διαπιστώσεις ότι:


Οι λύσεις της Θεωρίας της σχετικότητας προέβλεπαν ως αρχή του Σύμπαντος
μια μαθηματική ανωμαλία.
Εφόσον η εντροπία (το μέτρο της αταξίας) του σύμπαντος ολοένα και αυξάνει
θα υπήρχε στιγμή στο παρελθόν με ελάχιστη εντροπία όπου η ύλη θα είχε την
μέγιστη δυνατή πυκνότητα.
Με βάση αυτές τις δύο παρατηρήσεις πρότεινε ως αρχή του σύμπαντος το αρχικό
άτομο, όπου ολόκληρη η μάζα του Σύμπαντος είναι συγκεντρωμένη σε ένα και
μοναδικό σημείο και ο χωρόχρονος δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί. Το αρχικό άτομο εν
καιρώ εξερράγη και από την ύλη που εκτοξεύτηκε δημιουργήθηκαν οι γαλαξίες και τα
αστέρια.
Το 1948 ο Τζορτζ Γκάμοφ (George Gamov), Ρωσοαμερικανός φυσικός, μελετώντας
θεωρητικά την υπερβολικά πυκνή κατάσταση του αρχικού ατόμου συμπέρανε ότι:


Το Ήλιο και τα άλλα ελαφρά χημικά στοιχεία πρέπει να δημιουργήθηκαν εντός
τεσσάρων δευτερολέπτων
Μια διάχυτη ισότροπη ακτινοβολία, απομεινάρι της μεγάλης έκρηξης, θα
πρέπει να είναι ακόμα και σήμερα ανιχνεύσιμη.
Διαστολή Σύμπαντος
Το γνωστό και ως φαινόμενο της μετατόπισης προς το ερυθρό (redshift), η
διαπίστωση δηλαδή ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους, απόδειξη της
κοινής εκκίνησης στο απώτατο παρελθόν.
Ακτινοβολία μικροκυμάτων |
Το 1965 οι φυσικοί Άλλο Πενζίας (Allo Arno Penzias) και Ρόμπερτ Γουίλσον (Robert
Woodrow Wilson) παρατήρησαν μια μικρού μήκους διάχυτη Ισότροπη ακτινοβολία,
που ερχόταν δηλαδή ομοιόμορφα απ' όλες τις διευθύνσεις, θερμοκρασίας περίπου
53
τριών βαθμών Κέλβιν (3 K) , σαν αυτή που είχε προβλέψει ο Τζορτζ Γκάμοφ 17
χρόνια νωρίτερα.
Κατανομή Γαλαξιών
Από την αρχή της διατύπωσης της θεωρίας της Μεγάλης έκρηξης διαπιστώθηκε ότι η
πυκνότητα των γαλαξιών θα πρέπει να μειώνεται αυξανόμενης της ηλικίας του
σύμπαντος. Το φαινόμενο απέδειξε ο αστροφυσικός Σερ Μάρτιν Ράιλ το 1974.
Μια άλλη άποψη.
Το Μπιγκ Μπανγκ της ζωής, η λεγόμενη "Μεγάλη Έκρηξη" των έμβιων όντων που
σημειώθηκε πριν από 520 εκατ. χρόνια κατά την Κάμβρια περίοδο είναι ένα από τα
μεγαλύτερα μυστήρια της επιστήμης.
Δεκαετίες, οι επιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί, σχεδόν από το πουθενά,
φαίνεται να γέμισε η Γη από μια τεράστια ποικιλία διαφόρων μορφών ζωής. Μέχρις
εκείνη τη στιγμή υπήρχαν ελάχιστα και πολύ απλά έμβια όντα.
Τώρα μια νέα επιστημονική έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τελικά η Κάμβρια
"έκρηξη" της εξέλιξης (που εμφάνισε ταχύτητα πενταπλάσια σε σχέση με σήμερα)
δεν είχε μία αλλά πολλές και αλληλένδετες αιτίες, που η μία τροφοδότησε την άλλη.
Αν και η Κάμβρια έκρηξη (πήρε το όνομά της από την ομώνυμη γεωλογική περίοδο
όπου συνέβη) περιγράφεται σαν ένα στιγμιαίο Μπιγκ Μπανγκ, στην πραγματικότητα
ήταν μια αρκετά παρατεταμένη εξελικτική διαδικασία, που διήρκεσε τουλάχιστον 20
εκατ. χρόνια.
Μια σειρά από γενετικές αλλαγές που επέτρεψαν την ανάπτυξη πολύπλοκων
σωμάτων, συνδυάστηκαν με τις κλιματικές αλλαγές που οδήγησαν στην άνοδο της
στάθμης των θαλασσών και στη διοχέτευση ζωτικών χημικών ουσιών στους
ωκεανούς. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν οι θάλασσες να αποτελέσουν το λίκνο μιας
θεαματικής αλυσίδας πολύπλοκων όντων, που έμελλε να μεταμορφώσουν το
πρόσωπο του πλανήτη μας. Έτσι, εμφανίστηκαν σταδιακά οι πρώτοι σκληροί
εξωσκελετοί και άρχισε μέσα στο νερό το εξίσου σκληρό παιγνίδι της επιβίωσης
ανάμεσα στους θηρευτές και στα θηράματα.
54
55
56
Τι συνέβη πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη
Εάν τίποτε δεν συμβαίνει χωρίς αιτία, τότε κάτι πρέπει να προκάλεσε και την
εμφάνιση του σύμπαντος. Ωστόσο, τότε αντιμετωπίζουμε το αναπόφευκτο ερώτημα
τι προκάλεσε αυτό το κάτι κ.ο.κ., σε μια επ’ άπειρον αναδρομή. Ορισμένοι
διακηρύσσουν απλά ότι ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν, αλλά τα παιδιά θέλουν
πάντοτε να γνωρίζουν ποιος δημιούργησε τον Θεό, και τούτη η σειρά ερωτημάτων
γίνεται δυσάρεστα ακανθώδης.
Ένας τακτικός ελιγμός συνίσταται στο να ισχυριστούμε ότι το σύμπαν δεν είχε αρχή,
ότι υπάρχει αιώνια. Δυστυχώς, αυτή η φαινομενικά εύλογη ιδέα αποδεικνύεται
εσφαλμένη, για πολλούς επιστημονικούς λόγους…..
Πρέπει να επισημάνουμε ότι, αν υπάρχει άπειρη ποσότητα χρόνου, τότε οτιδήποτε
μπορεί να συμβεί, αφού, εάν είναι πιθανό να συμβεί μια φυσική διεργασία με μια
συγκεκριμένη μη μηδενική πιθανότητα – οσοδήποτε μικρή – τότε, εφόσον υπάρχει
άπειρη ποσότητα χρόνου, η διεργασία πρέπει να πραγματοποιηθεί, με πιθανότητα
ίση με τη μονάδα. Μέχρι σήμερα, το σύμπαν θα έπρεπε να έχει καταλήξει σε κάποιο
είδος τελικής κατάστασης, προς την οποία έχουν εξελιχθεί όλες οι δυνατές φυσικές
διεργασίες. Επιπλέον, δεν εξηγούμε την ύπαρξη του σύμπαντος υποστηρίζοντας ότι
αυτό υπήρχε ανέκαθεν. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον σαν αν λέμε ότι ουδείς συνέγραψε
την Αγία Γραφή: απλώς αντιγράφηκε από παλαιότερες εκδόσεις. Πέρα απ’ όλα αυτά,
υπάρχουν πολύ πειστικές ενδείξεις ότι το σύμπαν πράγματι εμφανίστηκε με μια
Μεγάλη Έκρηξη, πριν από δεκαπέντε δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Τα
αποτελέσματα αυτής της αρχέγονης έκρηξης είναι σαφώς ανιχνεύσιμα σήμερα – στο
γεγονός ότι το σύμπαν συνεχίζει να διαστέλλεται και είναι γεμάτο από μια μεταλαμπή
θερμικής ακτινοβολίας.
Ερχόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με το πρόβλημα του τι συνέβη πρωτύτερα ώστε να
προκληθεί η Μεγάλη Έκρηξη. Οι δημοσιογράφοι αρέσκονται να θέτουν αυτό το
ερώτημα με σαρκαστική διάθεση στους επιστήμονες, όταν οι τελευταίοι
διαμαρτύρονται για τα χρηματικά ποσά που διατίθενται για την επιστημονική έρευνα.
Ουσιαστικά, η απάντηση (κατά τη γνώμη μου) έχει δοθεί προ πολλού, από κάποιον
Αυγουστίνο της Ιππώνος, έναν άγιο της Χριστιανικής Εκκλησίας που έζησε τον 5ο
αιώνα. Εκείνες τις προεπιστημονικές εποχές, η κοσμολογία ήταν κλάδος της
θεολογίας, και ο σαρκασμός δεν προερχόταν από δημοσιογράφους αλλά από
ειδωλολάτρες: «Τι έκανε ο Θεός πριν δημιουργήσει το Σύμπαν;» ρωτούσαν.
«Έφτιαχνε την Κόλαση για κάτι σαν κι εσάς!», ήταν η καθιερωμένη απάντηση.
Ο Αυγουστίνος, όμως, ήταν πιο οξύνους. Το σύμπαν, ισχυρίστηκε, «δεν
δημιουργήθηκε εν χρόνω (in tempore), αλλά μετά του χρόνου(cum tempore)».
Με άλλα λόγια, η απαρχή του σύμπαντος – αυτό που ονομάζουμε Μεγάλη Έκρηξη –
δεν ήταν απλά η ξαφνική εμφάνιση της ύλης σ’ ένα αιώνια προϋπάρχον κενό, αλλά η
γέννηση του ίδιου του χρόνου. Ο χρόνος άρχισε μαζί με το σύμπαν. Δεν υπήρχε
«πριν», δεν υπήρχε κάποιος ατέλειωτος ωκεανός χρόνου για έναν θεό, ή για μια
φυσική διεργασία, ώστε να σπαταληθεί σε μια προετοιμασία άπειρης διάρκειας.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η σύγχρονη επιστήμη έχει καταλήξει, λίγο ως πολύ, στο ίδιο
συμπέρασμα με τον Αυγουστίνο, βασιζόμενη σε ότι γνωρίζουμε σήμερα σχετικά με τη
φύση του χώρου, του χρόνου και της βαρύτητας. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ήταν αυτός
57
που μας δίδαξε ότι ο χρόνος και ο χώρος δεν αποτελούν απλώς μια αμετάβλητη
σκηνή στην οποία εκτυλίσσεται το μεγάλο κοσμικό δράμα, αλλά έχουν και αυτοί το
ρόλο τους – συμμετέχουν στο φυσικό σύμπαν. Ως φυσικές οντότητες, ο χρόνος και ο
χώρος μπορούν να μεταβάλλονται – να υφίστανται παραμορφώσεις – εξαιτίας
βαρυτικών διεργασιών. Η θεωρία της βαρύτητας προβλέπει ότι υπό τις ακραίες
συνθήκες που κυριαρχούσαν στο πρώιμο σύμπαν ο χώρος και ο χρόνος μπορεί να
ήταν τόσο παραμορφωμένοι, ώστε να υπήρχε ένα σύνορο, ή «ανωμαλία», στην
οποία η παραμόρφωση του χωρόχρονου να ήταν άπειρη, και συνεπώς αδύνατη η
«προέκταση» του χώρου και του χρόνου πέρα από αυτήν. Έτσι, η φυσική προβλέπει
ότι ο χρόνος είναι πράγματι «φραγμένος» προς το παρελθόν, όπως ισχυρίστηκε ο
Αυγουστίνος. Ο χρόνος δεν εκτείνεται σ’ ένα αιώνιο παρελθόν.
Εάν η Μεγάλη Έκρηξη ήταν αρχή του ίδιου του χρόνου, τότε κάθε συζήτηση περί του
τι συνέβη πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη, ή περί του τι την προκάλεσε – με τη συνήθη
έννοια της φυσικής αιτιότητας – απλώς δεν έχει νόημα. Βέβαια, πολλά παιδιά, αλλά
και ενήλικοι, θεωρούν ανεπαρκή αυτή την απάντηση. Αντιτείνοντας ότι πρέπει να
υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό.
Πράγματι υπάρχει. Άλλωστε, γιατί θα έπρεπε ο χρόνος ξαφνικά να αρχίσει να κυλάει;
Πως μπορεί να εξηγηθεί ένα τόσο μοναδικό γεγονός; Μέχρι πρόσφατα, φαινόταν ότι
κάθε εξήγηση της αρχικής “ανωμαλίας”, η οποία αποτέλεσε την αρχή του χρόνου, θα
έπρεπε να υπερβαίνει τα όρια της επιστήμης.
Εντούτοις, όλα εξαρτώνται από το τι εννοούμε όταν λέμε “εξήγηση”.
Όπως προανέφερα, όλα τα παιδιά αντιλαμβάνονται αρκετά καλά την έννοια του
αιτίου και του αποτελέσματος, και συνήθως η εξήγηση ενός γεγονότος συνεπάγεται
την ανεύρεση κάποιου πράγματος που το προκάλεσε. Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι
υπάρχουν φυσικά γεγονότα τα οποία δεν έχουν καλά ορισμένα αίτια, με τη συνήθη
58
έννοια. Τα γεγονότα αυτά ανήκουν σ’ έναν παράξενο κλάδο της επιστημονικής
έρευνας ο οποίος ονομάζεται κβαντική φυσική.
Τα κβαντικά γεγονότα συμβαίνουν κυρίως σε ατομικό επίπεδο. Δεν τα
αντιλαμβανόμαστε με την άμεση εμπειρία της καθημερινής ζωής. Στην κλίμακα των
ατόμων και των μορίων, καταργούνται οι συνήθεις κανόνες της κοινής λογικής περί
αιτίου και αποτελέσματος.
Ο κανόνας του νόμου αντικαθίσταται από ένα είδος αναρχίας ή χάους, και τα
πράγματα συμβαίνουν αυθόρμητα – χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Σωματίδια ύλης μπορούν
απλά να εμφανιστούν ξαφνικά και απροειδοποίητα, και κατόπιν να εξαφανιστούν το
ίδιο αιφνιδιαστικά. Επίσης, κάποιο σωματίδιο που βρίσκεται σ’ ένα σημείο μπορεί
ξαφνικά να “υλοποιηθεί” σ’ ένα άλλο σημείο, ή να αντιστρέψει την κατεύθυνση της
κίνησής του. Και πάλι, αυτά είναι πραγματικά φαινόμενα που συμβαίνουν σε ατομική
κλίμακα και μπορούμε να τα παρατηρήσουμε μέσω πειραμάτων.
Μια χαρακτηριστική κβαντική διεργασία είναι η διάσπαση ενός ραδιενεργού πυρήνα.
Εάν ρωτήσετε γιατί ένας δεδομένος πυρήνας διασπάται μια συγκεκριμένη χρονική
στιγμή και όχι κάποια άλλη, δεν θα πάρετε απάντηση. Το γεγονός “απλώς συνέβη”
εκείνη τη στιγμή – αυτό είναι όλο.
Δεν μπορείτε να προβλέψετε αυτά τα συμβάντα. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε
είναι να προσδιορίσετε την πιθανότητα – υπάρχει ορισμένη πιθανότητα να
διασπαστεί
ένας
δεδομένος
πυρήνας,
ας
πούμε,
σε
μια
ώρα.
Αυτή η απροσδιοριστία δεν είναι απλώς αποτέλεσμα του γεγονότος ότι αγνοούμε
όλες τις μικρές δυνάμεις και επιδράσεις που συντελούν στη διάσπαση του πυρήνα.
Είναι έμφυτη στην ίδια τη φύση, είναι ένα βασικό τμήμα της κβαντικής
πραγματικότητας.
Το δίδαγμα της κβαντικής φυσικής είναι το εξής: Κάτι που “απλώς συμβαίνει”, δεν
είναι ουσιαστικά απαραίτητο να παραβιάζει του νόμους της φυσικής. Η ξαφνική και
απρόκλητη εμφάνιση ενός υποατομικού σωματιδίου – που είναι γεγονός το οποίο
παρατηρείτε καθημερινά σε επιταχυντές σωματιδίων – στην αυθόρμητη και
απρόκλητη εμφάνιση του σύμπαντος είναι ένα μεγάλο βήμα. Υπάρχει όμως ένα
“παραθυράκι”. Εάν, όπως πιστεύουν οι αστρονόμοι, το αρχέγονο σύμπαν ήταν
συμπιεσμένο σε πολύ μικρό μέγεθος, τότε τα κβαντικά φαινόμενα πρέπει να ήταν
κάποτε σημαντικά σε κοσμική κλίμακα. Παρά το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε με
βεβαιότητα τι ακριβώς συνέβη κατά την έναρξη, μπορούμε τουλάχιστον να
αντιληφθούμε ότι δεν είναι απαραίτητο η εμφάνιση του σύμπαντος από το τίποτε να
είναι παράνομη ή αφύσικη ή αντιεπιστημονική. Εν ολίγοις, δεν είναι απαραίτητο να
επρόκειτο για ένα υπερφυσικό γεγονός.
Αναπόφευκτα, οι επιστήμονες δεν ικανοποιούνται αφήνοντας τα πράγματα ως έχουν.
Θα θέλαμε να ερευνήσουμε εξονυχιστικά τις λεπτομέρειες αυτής της βαθύτατης
έννοιας. Υπάρχει μάλιστα ένας ολόκληρος τομέας που είναι αφιερωμένος σ’ αυτήν
και ονομάζεται κβαντική κοσμολογία. Δυο διάσημοι ειδικοί της κβαντικής
κοσμολογίας, ο James Hartle και Stephen Hawking, είχαν μια έξυπνη ιδέα που
ανάγεται στον Αϊνστάιν. Ο τελευταίος δεν ανακάλυψε μόνο ότι ο χώρος και ο χρόνος
59
αποτελούν τμήμα του φυσικού σύμπαντος. Διαπίστωσε
στενότατα μεταξύ τους.
επίσης ότι συνδέονται
Ουσιαστικά, ο χώρος και ο χρόνος, αυτοί καθ’ εαυτούς, δεν αποτελούν κατάλληλα
ορισμένες έννοιες. Αντίθετα πρέπει να εργαστούμε με ένα ενοποιημένο
“χωροχρονικό” συνεχές. Ο χώρος έχει τρεις διαστάσεις και ο χρόνος μια, άρα ο
χωρόχρονος είναι ένα τετραδιαστατο συνεχές.
Ωστόσο, παρά τη σύνδεση του χώρου με το χρόνο, ο χώρος παραμένει χώρος και ο
χρόνος
παραμένει
χρόνος
σχεδόν
σε
όλες
τις
περιπτώσεις.
Όποιες κι αν είναι οι παραμορφώσεις του χωροχρόνου τις οποίες μπορεί να
προκαλέσει η βαρύτητα, ποτέ δεν μετατρέπουν το χώρο σε χρόνο ή το χρόνο σε
χώρο.
Εντούτοις, προκύπτει μια εξαίρεση όταν λαμβάνονται υπόψη τα κβαντικά φαινόμενα.
Η κεφαλαιώδους σημασίας εγγενής απροσδιοριστία που διέπει τα κβαντικά
συστήματα μπορεί επίσης να εφαρμοστεί και στο χωρόχρονο. Σ’ αυτή την
περίπτωση, η απροσδιοριστία μπορεί κάτω από ειδικές συνθήκες να
επηρεάσει την ταυτότητα του χώρου και του χρόνου. Για ένα εξαιρετικά μικρό
χρονικό διάστημα, είναι δυνατόν η ταυτότητα του χρόνου να συγχωνευτεί με
την ταυτότητα του χώρου, και έτσι ο χρόνος να γίνει, ούτως ειπείν, χωροειδής
– απλώς άλλη μια διάσταση του χώρου.
Η χωροποίηση του χρόνου δεν είναι κάτι που γίνεται αιφνίδια – είναι μια
συνεχής διαδικασία. Αν τη δούμε αντίστροφα, ως τη χρονοποίηση του χώρου
(μιας διάστασής του), συνεπάγεται ότι ο χρόνος μπορεί να αναδυθεί από το
χώρο μέσω μιας συνεχούς διεργασίας. (Όταν λέω “συνεχής” εννοώ ότι ο
χρονοειδής χαρακτήρας μιας διάστασης, αντίθετα με τον χωροειδή χαρακτήρα της,
δεν έχει τη μορφή του “όλα ή τίποτα”. Υπάρχουν και ενδιάμεσες αποχρώεις. Αυτός ο
αόριστος ισχυρισμός μπορεί να διατυπωθεί με αρκετή σαφήνεια κατά μαθηματικό
τρόπο.)
Η ουσία της ιδέας των Hartle και Hawking είναι ότι η Μεγάλη Έκρηξη δεν αποτέλεσε
την αιφνίδια έναρξη του χρόνου σε κάποια μοναδική πρώτη στιγμή, αλλά την
ταχύτατη πλην όμως συνεχή, ανάδυση του χρόνου από το χώρο.
Σε ανθρώπινη χρονική κλίμακα, η Μεγάλη Έκρηξη ήταν ουσιαστικά μια ξαφνική
έναρξη του χώρου, του χρόνου και της ύλης. Αν όμως κοιτάξετε από πάρα πολύ
κοντά εκείνο το ελάχιστο πρώτο κλάσμα του δευτερολέπτου, θα διαπιστώσετε ότι η
έναρξη
δεν
ήταν
καθόλου
ακριβής
ούτε
ξαφνική.
Άρα, έχουμε μια θεωρία για την προέλευση του σύμπαντος η οποία φαίνεται να μας
λέει δυο αντιφατικά πράγματα:
Πρώτον, ο χρόνος δεν υπήρχε πάντοτε, και, δεύτερον, δεν υπήρξε κάποια
πρώτη στιγμή του χρόνου.
Τέτοιες
είναι
παραδοξότητες
της
κβαντικής
φυσικής.
Ακόμη κι όταν αναφέρονται οι παραπάνω λεπτομέρειες, πολλοί αισθάνονται
εξαπατημένοι. Θέλουν να ρωτήσουν γιατί συνέβησαν αυτά τα παράξενα πράγματα,
γιατί υπάρχει ειδικά αυτό το σύμπαν.
60
Πιθανώς η επιστήμη αδυνατεί να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα.
Η επιστήμη είναι ικανή να απαντάει στο πως, αλλά δεν είναι και τόσο ικανή να
απαντάει στο γιατί.
Μπορεί να μην υπάρχει γιατί.
Είναι πολύ ανθρώπινο το να αναρωτιέται κανείς γιατί, αλλά ίσως δεν υπάρχει
απάντηση, με ανθρώπινους όρους, σε τόσο βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα. Ή ίσως
υπάρχει, αλλά εξετάζουμε το πρόβλημα με εσφαλμένο τρόπο.
Λοιπόν, δεν υποσχέθηκα να παράσχω απαντήσεις για τη ζωή, το σύμπαν, και τα
πάντα, αλλά τουλάχιστον έδωσα μια εύλογη απάντηση στο ερώτημα με το οποίο
άρχισα;
Τι συνέβη πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη;
Η απάντηση είναι: Τίποτε.
Τα πρώτα λεπτά
61
Oι επιστήμονες του CERN μπορεί να βρίσκονται κοντά σε μια μεγάλη ανακάλυψη,
που θα τους φέρει πιο κοντά στην κατανόηση της εξέλιξης του Σύμπαντος, καθώς τα
ευρήματα από το πείραμα LHCb, που σχετίζονται με την έρευνα για την αντιύλη είναι
αποσκοπούν στο να εξηγήσουν φαινόμενα που συνέβησαν στα πρώτα λεπτά μετά τη
Μεγάλη Έκρηξη.
Στο πείραμα LHCb, πραγματοποιούνται συγκρούσεις σωματιδίων με σκοπό τη
μελέτη της ασυμμετρίας μεταξύ ύλης και αντιύλης, που παρατηρείται στο Σύμπαν.
Καθώς και οι δύο μορφές ύλης είναι εξίσου πιθανές από τη σωματιδιακή φυσική και
τη θεωρία της σχετικότητας, το γεγονός πως στο Σύμπαν έχει υπερισχύσει η ύλη
έναντι της αντιύλης είναι προς το παρόν ένα μεγάλο μυστήριο.
Μετά τα νέα δεδομένα για την ηλικία του σύμπαντος που έφερε στην επιφάνεια το
διαστημικό τηλεσκόπιο Planck της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA), ο
επίτιμος καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον John Cramer
δημιούργησε μια βελτιωμένη έκδοση του ήχου του Μπιγκ Μπανγκ.
Ο καθηγητής είχε συνθέσει για πρώτη φορά τον ήχο του Μπιγκ Μπανγκ, της
«Μεγάλης Έκρηξης» που οδήγησε στη δημιουργία του σύμπαντος, πριν δέκα χρόνια
χρησιμοποιώντας στοιχεία του Διερευνητή Ανισοτροπίας Wilkinson (WMAP) της
NASA.
Ωστόσο, αξιοποιώντας τα νέα στοιχεία που συνέλεξε το διαστημικό τηλεσκόπιο
Planck, που εκτοξεύτηκε το 2009, ο καθηγητής κατάφερε να δημιουργήσει έναν
βελτιωμένο ήχο υψηλής συχνότητας, που εκτιμάται ότι αποδίδει πιστά τον ήχο της
Μεγάλης Έκρηξης.
62
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΑΛΑΞΙΩΝ
Ο Πέτρος Αδαμόπουλος αναφέρεται στο σύγγραμά του για την κοσμολογία σε δικές
του απόψεις, αλλά και στα αποτελέσματα του δευτέρου συνεδρίου σχετικά με τη
δημιουργία των γαλαξιών. Πιστεύει ότι οι γαλαξίες δε δημιουργήθηκαν σε μια μόνο
στιγμή με τη συμβατική αποδεκτή θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, αλλά υποστηρίζει
ότι δημιουργούνται και σήμερα, ίσως απροσδιόριστα μακριά από το μέλλον.
Το 1927 διαπιστώθηκε από τον Hubble ότι το σύμπαν διαστέλλεται. Αυτό έρχεται
σε αντίθεση με την προηγούμενη θεωρία, ότι ο κόσμος είναι σταθερός, ενώ τα άστρα
βρίσκονται σε κίνηση με κυκλικές τροχιές. Σύμφωνα με τη θεωρία της διαστολής οι
διαστάσεις του σύμπαντος μεγαλώνουν προς το μέλλον, ενώ πηγαίνοντας προς το
παρελθόν οι διαστάσεις μικραίνουν. Άρα είναι εύκολο να υπολογίσουμε πότε ήταν
μηδενικές. Σύμφωνα με υπολογισμούς αυτό ήταν πριν από 15 δισεκατομμύρια
χρόνια περίπου. Έτσι προκύπτει η περίφημη υπόθεση της Μεγάλης Έκρηξης, από
την οποία γεννήθηκε το Σύμπαν. Είναι φανερό ότι το σύμπαν μας έχει αρχή. Τι
υπήρχε όμως πριν τη Μεγάλη Έκρηξη; Αυτή η θεωρία φανερώνει ότι υπάρχει
αλληλοσύνδεση του χώρου, της ύλης και του χρόνου. Δηλαδή, υπήρξε ταυτόχρονη
δημιουργία του χώρου, όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα, και του χρόνου, ο
οποίος επέτρεπε τη μέτρηση του αριθμού των δονήσεων. Επομένως πριν από τη
Μεγάλη Έκρηξη δεν υπήρχε χρόνος.
Εν συνεχεία ο Πέτρος Αδαμόπουλος για να υποστηρίξει τη θεωρία του, αναφέρεται
σ’ ένα νεογέννητο γαλαξία που εμφανίστηκε πρόσφατα με εκτίναξη από τον πυρήνα
του μητρικού του γαλαξία. Συνεχίζει λέγοντας ότι υπάρχουν τεράστια νέφη στο
σύμπαν από πολύπλοκα μόρια, από τα οποία δημιουργείται η ζωντανή ύλη πάνω
στη Γη. Για το πώς δημιουργήθηκε η ύλη υπάρχουν πολλές θεωρίες. Ο
Αδαμόπουλος πιστεύει ότι η πιο σωστή είναι αυτή που αναφέρεται στις μετατοπίσεις
αντικειμένων εξωγαλαξιακών προς το ερυθρό. Επίσης υποστηρίζει ότι, αν η ύλη
αρχίζει από μια κατάσταση μηδενικής μάζας, τότε αρχίζει από τη διαστασιακή
περιοχή της κβαντομηχανικής. Η εμφάνιση κβάζαρς (εξαιρετικά λαμπροί και μακρινοί
ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες) με μετατόπιση προς το ερυθρό, εξελίσσονται σε νέους
γαλαξίες και εμφανίζονται διαρκώς μέσα στο σύμπαν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ- ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Η ερευνητική εργασία μας τελειώνει στο σημείο αυτό. Η επιστημονική έρευνα και
κυρίως η αναζήτηση απαντήσεων για το Σύμπαν που μας φιλοξενεί δεν τελειώνουν
ποτέ. Οι γνώσεις που αποκομίσαμε από την παραπάνω διαδικασία ήταν πολλές και
σίγουρα ενδιαφέρουσες. Η περιήγηση σε διαδικτυακούς τόπους και βιβλία για τη
συλλογή πληροφοριών δεν ήταν πάντα εύκολη. Άλλοτε υπήρχαν πολλές διαθέσιμες
πληροφορίες, οπότε έπρεπε να γίνει επιλογή, άλλοτε ήταν λίγες. Η βασικότερη
δυσκολία ήταν να συντεθεί το κείμενο της εργασίας, καθώς το θέμα μας περιλαμβάνει
63
ορολογία και επιστημονικές θεωρίες, συχνά δυσνόητες. Ελπίζουμε ότι κάναμε το
καλύτερο δυνατό.
Το κέρδος από την εκπόνηση της εργασίας μας είναι μεγάλο. Προσεγγίσαμε μια
νέα διαδικασία μάθησης πέρα από την παραδοσιακή. Συνήθως ο δάσκαλος μας δίνει
άμεσα τη γνώση. Αυτή τη φορά έπρεπε να την αναζητήσουμε εμείς με τη δική του
καθοδήγηση. Η γνωριμία μας με τη βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου βοήθησε όχι
μόνο να βρούμε πληροφορίες για το θέμα, αλλά και να μάθουμε να χρησιμοποιούμε
μια μεγάλη βιβλιοθήκη. Η συνολική διαδικασία είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα και
ευχάριστη από το συνηθισμένο μας μάθημα. Το βασικότερο κέρδος νομίζουμε ότι
είναι ότι συνεργαστήκαμε, δουλέψαμε στα πλαίσια της ομάδας και καταμερίσαμε την
εργασία, πράγμα που θα είναι χρήσιμο στα φοιτητικά και επαγγελματικά μας χρόνια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

















64
Wikipedia
pi-school.gr
bousoutas.gr
serrelib.gr
Pemptousia.gr
Παγκόσμια Μυθολογία ,εκδόσεις Πάπυρος 1964,Τόμος Α΄,
τίτλος: Από την Μεσόγειο στον Γάγγη.
Μύθοι της Δημιουργίας, Κανακάρης Γιώργος
Η Κόμη της Βερενίκης, Γραμματικάκης Γιώργος
Η Δημιουργία, Peter Atkins
Τα τρία πρώτα λεπτά, Steven Steinberg
Xfd.gr
Fotovoltos.gr
physics4u.wordpress.com
sfrang. Blogspot.com
e- mythologia.blogspot.gr
historyreport.gr
65

3ον ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ - Φρυκτωρίες ( Fryktories.net)

Η εργασία

εδώ - Β΄ Αρσάκειο Γενικό Λύκειο Ψυχικού

Μοίρασε το μισθό σου!!

κοσμογραφια