7. Μορφές και Κοινωνικές Βάσεις της Εξουσίας • • • • Κράτος o Σύνολο θεσμών και μηχανισμών. Χαρακτηριστικά o Επικράτεια o Κυριαρχία o Μονοπώλιο στρατιωτικής και αστυνομικής ισχύος. Βέμπερ: Δύναμη ή Ισχύς o Η δυνατότητα ενός ατόμου ή μιας ομάδας να πραγματοποιήσουν τη θέλησή τους σε μια συλλογική δράση, ακόμα και έναντι της αντίστασης άλλων που συμμετέχουν στη δράση. o Υπάρχουν δύο μορφές δύναμης ή ισχύος: Εξουσία: Μορφή δύναμης αποδεκτή ως νόμιμη και υπακοή στη βάση της νομιμότητας και Καταναγκασμός: Μορφή δύναμης μη αποδεκτή ως νόμιμη απο αυτούς που την υφίστανται. o Εξουσία Χαρισματική: Αφοσίωση των υφισταμένων την εξουσία σ’ έναν ηγέτη που πιστεύουν πως έχει εξαιρετικά χαρακτηριστικά (Μέγας Αλέξανδρος, Ναπολέων, Φιντέλ Κάστρο). • Ο χαρισματικός ηγέτης κινητοποιεί και ελέγχει τους υφισταμένους του απευθυνόμενος άμεσα στο συναισθηματισμό και την αφοσίωσή τους. Παραδοσιακή: Η εξουσία πηγάζει απο την πίστη στην ορθότητα των καθιερωμένων εθίμων και παραδόσεων. • Υπακοή στη βάση της παραδοσιακής κοινωνικής θέσης, συνήθως κληρονομικής (μονάρχες, ευγενείς). Ορθολογική – Νομική: Η εξουσία πηγάζει απο ένα σύνολο απρόσωπων κανόνων. • Η υπακοή επιτυγχάνεται μέσω της αποδοχής του νομικού πλαισίου που στηρίζει την εξουσία (το νομικό σύστημα). • Οι κανόνες είναι ορθολογικοί με την έννοια ότι o κατασκευάζονται συνειδητά για την επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού και o καθορίζουν τα μέσα επίτευξής του. Κυριαρχία: Η αρχή της απόλυτης και απεριόριστης ισχύος. o Νομική κυριαρχία: Υπέρτατη νομική εξουσία. Αδιαμφισβήτητο δικαίωμα απαίτησης συμμόρφωσης, όπως ορίζει ο νόμος. o Πολιτική κυριαρχία: Απεριόριστη πολιτική ισχύς. Δυνατότητα απαίτησης συμμόρφωσης που εξασφαλίζεται από μονοπώλιο καταναγκαστικής ισχύος. o Εξωτερική κυριαρχία: Θέση του κράτους στη διεθνή τάξη. Η ικανότητα του κράτους να δράσει διεθνώς σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη οντότητα. o Εσωτερική κυριαρχία: Υπέρτατη εξουσία / ισχύς εντός του κράτους. Ανατίθεται σε ένα σώμα που λαμβάνει δεσμευτικές αποφάσεις για όλους o τους πολίτες, o τις ομάδες και o τους θεσμούς • εντός της επικράτειας. Λαϊκή κυριαρχία (Rousseau), 1 • Κοινοβουλευτική κυριαρχία (John Austin: «γενική βούληση»). Τα σημερινά συστήματα διακυβέρνησης βασίζονται σ’ ένα σύνθετο σύστημα ελέγχων και ισορροπιών μεταξύ θεσμικών οργάνων και όχι σ’ ένα και μοναδικό σώμα. ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ • Κλασσική Ταξινόμηση o Ταξινόμηση του Αριστοτέλη: Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Αριστοτέλης ταξινόμησε τα πολιτεύματα 158 Ελληνικών πόλεων – κρατών. o Η ταξινόμηση του Αριστοτέλους στηρίζεται σε δύο συνιστώσες: Ποιος κυβερνά, Ποιος ωφελείται. Ωφελούνται • 1 2 Όλοι Οι Κυβερνώντες Ένας Μοναρχία Τυραννία Κυβερνούν Οι Λίγοι Οι Πολλοί Αριστοκρατία Δημοκρατία 1 Ολιγαρχία Δημαγωγία 2 Σημερινά Κριτήρια Ταξινόμησης o Ποιος κυβερνά; Η πολιτική συμμετοχή περιορίζεται σε μια προνομιούχο ομάδα, ή συμπεριλαμβάνει το σύνολο του πληθυσμού; o Πώς επιτυγχάνεται η συμμόρφωση; Η υπακοή προς την κυβέρνηση επιτυγχάνεται δια της βίας ή της απειλής της βίας, ή μέσω διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού; o Πόσο συγκεντρωτική είναι η διακυβέρνηση; Τι είδους έλεγχοι και ισορροπίες λειτουργούν στο πολιτικό σύστημα; o Πώς αποκτάται και μεταβιβάζεται η κυβερνητική ισχύς; Είναι το καθεστώς ανοικτό και ανταγωνιστικό, ή μονολιθικό; o Ποια είναι η ισορροπία μεταξύ κράτους και ατόμου; Ποια είναι η κατανομή δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών; o Ποιο είναι το επίπεδο υλικής ανάπτυξης; Πόσο υλικά ευημερούσα είναι η κοινωνία και πόσο ίσα κατανέμεται ο πλούτος; Στον Αριστοτέλη, Πολιτεία. Στον Αριστοτέλη, Δημοκρατία. 2 o o Πώς είναι οργανωμένη η οικονομική ζωή; Η οικονομία ρυθμίζεται από τις αγορές, ή μέσω κεντρικού σχεδιασμού; Ποιος είναι ο οικονομικός ρόλος του κράτους; Πόσο σταθερό είναι το πολιτικό σύστημα; Έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί σε νέες προκλήσεις; • • • Δημοκρατία • Κατά τον Αριστοτέλη: Η διακυβέρνηση από τους πολλούς, προς το συμφέρον όλων. • Abraham Lincoln (1864): Η διακυβέρνηση του λαού, από το λαό, για τον λαό. Μορφές Δημοκρατίας • Άμεση ή συμμετοχική Δημοκρατία: Άμεση και συνεχής συμμετοχή των πολιτών στο έργο της διακυβέρνησης (π.χ. Αρχαία Αθήνα). • Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία: Περιορισμένη και έμμεση μορφή Δημοκρατίας. o Λαϊκή συμμετοχή σπάνια και σύντομη (συνήθως στις εκλογές). o Οι πολίτες δεν ασκούν οι ίδιοι την εξουσία, αλλά επιλέγουν αυτούς που θα κυβερνήσουν εκ μέρους τους. • Φιλελεύθερη Δημοκρατία: Μορφή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με πολλαπλές εγγυήσεις για την προστασία των ατομικών ελευθεριών (ελευθερία του λόγου, του τύπου, του συνέρχεσθαι, κ.λ.π.) o Η πολιτική εξουσία αποκτάται μέσω τακτικών εκλογών, στη βάση τυπικής πολιτικής ισότητας. o Υπάρχει ανταγωνισμός και εκλογική επιλογή. Πολιτικός πλουραλισμός, Ανοχή αντίθετων απόψεων, Ύπαρξη αντιμαχόμενων κοινωνικών φιλοσοφιών και Αντιμαχόμενα πολιτικά κινήματα και κόμματα. o Σαφής διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών. Ύπαρξη αυτόνομων ομάδων συμφερόντων, o Οικονομία των αγορών. Δημοκρατικά Πολιτεύματα • Διάκριση των εξουσιών (λειτουργιών): Οι εσωτερικές εντάσεις που δημιουργούνται μεταξύ των εξουσιών συντείνουν στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. o «Ελευθερία είναι η κατατμημένη ισχύς» (Hobbes). 3 o o o • Κοινοβουλευτική Δημοκρατία o o o o o o o • Η νομοθετική εξουσία δημιουργεί τους νόμους. Η εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους. Η δικαστική εξουσία ερμηνεύει τους νόμους. Ο λαός εκλέγει τα μέλη του κοινοβουλίου. Από το κοινοβούλιο επιλέγονται τα μέλη της κυβέρνησης και ο πρωθυπουργός. Συνήθως, ο πρωθυπουργός είναι ο αρχηγός του πλειοψηφούντος κόμματος. Τα μέλη της κυβέρνησης είναι βουλευτές του πλειοψηφούντος κόμματος. Η κυβέρνηση ελέγχεται για τις πράξεις της από τη βουλή. Η κυβέρνηση προτείνει νομοσχέδια τα οποία τίθενται σε ψηφοφορία από τη βουλή. Για να ασκήσει την εκτελεστική εξουσία, πρέπει να χαίρει της εμπιστοσύνης της βουλής Σύμφυση της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Παραβιάζεται η αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Βασιλευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία 4 o • Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία o • Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, όπου αρχηγός του κράτους είναι κληρονομικός μονάρχης. Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, όπου αρχηγός του κράτους είναι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται από το κοινοβούλιο και συνήθως είναι πρόσωπο κοινής αποδοχής και σεβασμού. Προεδρική Δημοκρατία 5 Ο λαός εκλέγει τα μέλη του κοινοβουλίου και τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. o Το κοινοβούλιο ψηφίζει νόμους, τους οποίους πρέπει να εγκρίνει ο πρόεδρος της Δημοκρατίας. Σε περίπτωση άρνησης εγκρίσεως ενός νόμου, ασκείται το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto). o Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας επίσης προτείνει νομοσχέδια, τα οποία τίθενται προς ψήφιση στο κοινοβούλιο. o Συνταγματική και πολιτική διάκριση της νομοθετικής από την εκτελεστική εξουσία. Μπορεί να οδηγήσει σε πρόσκαιρα κυβερνητικά αδιέξοδα. o • ΕΚΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ • • Εκλογές • Τρόπος πλήρωσης μιάς θέσης ή θέσεων δια μέσου των επιλογών συγκεκριμένου λαϊκού σώματος, του εκλογικού σώματος. • Δημοκρατικές Εκλογές: Η ψηφοφορία χαρακτηρίζεται από: o Καθολικότητα – Ψηφίζουν όλοι (οι ενήλικες). o Ισότητα – Μία ψήφος για τον καθένα, όλες οι ψήφοι ίσης αξίας. o Μυστικότητα – Μόνον ο ψηφοφόρος δικαιούται να γνωρίζει τι ψήφισε. o Εκλογική Επιλογή – Προσφέρεται η δυνατότητα επιλογής μεταξύ περισσοτέρων του ενός υποψηφίων ή κομμάτων. • Μη Δημοκρατικές Εκλογές: Φέρουν οποιοδήποτε από τα εξής χαρακτηριστικά: o Περιορισμός δικαιώματος ψήφου – στη βάση περιουσιακής κατάστασης, εκπαίδευσης, φύλου, ή φυλετικής καταγωγής. o Ανισότητα ψήφου. o Σημαντικές διαφορές στο μέγεθος του πληθυσμού που αντιστοιχεί σε κάθε κοινοβουλευτική έδρα. o Ψυχολογική πίεση ή εκφοβισμός των ψηφοφόρων. o Έλλειψη εκλογικής επιλογής – μόνο ένα κόμμα ή υποψήφιος μπορεί να ψηφιστεί. Απόψεις περί Εκλογών • Συμβατική άποψη: Οι εκλογές είναι μηχανισμός μέσω του οποίου οι πολιτικοί καλούνται: 6 Να δώσουν απολογισμό για το έργο τους, Να ακολουθήσουν πολιτικές που αντανακλούν τη θέληση της κοινής γνώμης. Ριζοσπαστική άποψη: Οι εκλογές είναι μηχανισμός μέσω του οποίου οι κυβερνήσεις και οι πολιτικές ελίτ 3 ασκούν έλεγχο στον πληθυσμό. Συνθετική άποψη: Οι εκλογές είναι αμφίδρομος δίαυλος επικοινωνίας που παρέχει στις κυβερνήσεις και στο λαό, στις ελίτ και στις «μάζες» την δυνατότητα να επηρεάσουν ο ένας τον άλλο. o o • o 3 Ελίτ: Μειοψηφία, στα χέρια της οποίας συγκεντρώνονται ισχύς, προνόμια, ή πλούτος. Οι ελίτ δημιουργούνται λόγω οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών δομών. 7
© Copyright 2024 Paperzz
