o θερινο σχολειο Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισµού των Οστών ΕΕΜΜΟ 6-10Iουλίου Gran Melia Crete Βαθύ, Άγιος Νικόλαος, Κρήτη 2011 ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ w 2 Πρόσκληση Προέδρου Σελ. 03 Οργάνωση - Διοργάνωση Σελ. 04 Επιτροπές Σελ. 05 Ευχαριστίες - Χορηγοί Σελ. 06 Κύρια Θέματα Σεμιναρίου Σελ. 07 Επιστημονικό Πρόγραμμα Σελ. 10 Πληροφορίες για το Επιστημονικό Πρόγραμμα Σελ. 22 Γενικές Πληροφορίες Σελ. 23 Εγγραφές - Ξενοδοχειακές Κρατήσεις Σελ. 25 Ευρετήριο Ομιλητών Σελ. 26 ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Αγαπητές και Αγαπητοί Συνάδελφοι, Η Ελληνική Εταιρεία Μεταβολισμού των Οστών διοργανώνει από 6 έως 10 Ιουλίου 2011, το 7ο Θερινό Σχολείο, στο Βαθύ Αγίου Νικολάου, στο ξενοδοχείο “Gran Melia Crete”, στην Κρήτη. Ο θεσμός του Θερινού Σχολείου, από επιστημονικής πλευράς, αποτελεί μια πολύ επιτυχημένη εκδήλωση. Ο τρόπος με τον οποίο διοργανώνεται, συμβάλλει στη σύσφιξη των σχέσεων, αλλά και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των συναδέλφων που ενδιαφέρονται για το γνωστικό αντικείμενο των μεταβολικών νοσημάτων των οστών. Το Θερινό Σχολείο είναι ο κατάλληλος χώρος για να συναντηθούμε και να συζητήσουμε, χωρίς το άγχος του χρόνου, σε ένα φιλικό περιβάλλον, θέματα καθημερινής πρακτικής, προσπαθώντας να μεταφέρουμε τις απαραίτητες πληροφορίες για τη σωστή κλινική απόφαση. Και αυτή τη χρονιά θα ακολουθήσουμε το ίδιο πρότυπο παρουσίασης-συζήτησης κλινικών περιστατικών, ενώ θα υπάρχει και η δυνατότητα παρουσίασης ενδιαφερόντων περιστατικών από τους συμμετέχοντες συναδέλφους, ώστε η ανταλλαγή απόψεων να οδηγήσει στην καλύτερη αντιμετώπιση των ασθενών που πάσχουν από μεταβολικά νοσήματα των οστών. Σας περιμένουμε λοιπόν στο 7ο Θερινό Σχολείο, το οποίο θα λάβει χώρα στη μαγευτική Κρήτη, σε ένα χώρο που προσφέρεται για επιστημονική δραστηριότητα και αναψυχή. Με συναδελφικούς χαιρετισμούς 3 w Καταξάκη Ευαγγελία Πρόεδρος Ε.Ε.Μ.Μ.Ο 2011 - 2012 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ (EEMMO) ΕΕΜΜΟ Θράκης 2, 151 24 Mαρούσι Τηλ./Fax: 210 6128606 E-mail: [email protected], Web site: www.eemmo.gr ∆ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Αθήνα Κ. Βάρναλη 29, 15233 Χαλάνδρι Τηλ.: 210 6833600 Fax: 210 6847700 E-mail: [email protected] Web site: www.pco-convin.gr Θεσσαλονίκη w 4 Λέοντος Σοφού 8, 15233 Θεσ/νίκη Tηλ.: 2310 527376 Fax: 2310 527376 E-mail: [email protected] Web site: www.pco-convin.gr ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ 7ου Θερινού Σχολείου Ελληνικής Εταιρείας ΜΕΛΕΤΗΣ Μεταβολισμού των Οστών Διοικητικό Συμβούλιο Ε.Ε.Μ.Μ.Ο 2011 - 2012 Πρόεδρος: Αντιπρόεδρος: Γεν. Γραμματέας: Ταμίας: Μέλη: Καταξάκη Ευαγγελία Παπαδοπούλου Φωτεινή Κοσμίδης Χρήστος Σφυρόερα Αικατερίνη Αντύπας Γεώργιος Ασλανίδης Σπύρος Μάκρας Πολυζώης Συντονιστές Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου Ορθοπαιδικός Ενδοκρινολόγος Ορθοπαιδικός Ρευματολόγος Ορθοπαιδικός Ενδοκρινολόγος Ενδοκρινολόγος Ρευματολόγος Ενδοκρινολόγος 5 w Αντύπας Γεώργιος: Καλδρυμίδης Φίλιππος: Καραχάλιος Θεόφιλος: Καταξάκη Ευαγγελία: Κοσμίδης Χρήστος: Μάκρας Πολυζώης: Παπαδοπούλου Φωτεινή: Σφυρόερα Αικατερίνη: Τροβάς Γεώργιος: ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η Οργανωτική Επιτροπή και το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών, ευχαριστούν θερμά τους χορηγούς και εκθέτες, όπως εμφανίζονται παρακάτω, για την υποστήριξη του επιστημονικού και κοινωνικού προγράμματος του 7ου Θερινού Σχολείου. w 6 ΚYρια ΘEματα ΣεμιναρIου 0 Κριτήρια έναρξης θεραπείας οστεοπόρωσης 0 Παρακολούθηση θεραπείας της οστεοπόρωσης 0 Προεμμηνοπαυσιακή γυναίκα με χαμηλή οστική μάζα 0 Άνδρας με χαμηλή οστική μάζα 0 Οστική απώλεια σε ασθενή υπό θεραπεία για οστεοπόρωση 0 Προεμμηνοπαυσιακή γυναίκα με οστεοπενία 0 Άνδρας με νεφρολιθίαση και υπερασβεστιουρία 0 Οστεοπόρωση και νεφρική λειτουργία 0 Πώρωση καταγμάτων και αντιοστεοπορωτική αγωγή 0 Ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα και οστεοπόρωση 0 Οστική νόσος και γαστρεντερικά νοσήματα 0 Ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη και χαμηλή οστική μάζα 7 w 0 Υπερθυρεοειδισμός και οστεοπόρωση w 8 9 w ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - Τετάρτη, 6 Ιουλίου 2011 Foyer Ballroom I 17.00 - 20.00 Λειτουργία Γραμματείας - Εγγραφές Ballroom I 17.30 Προσέλευση - Καφές Καλωσορίσματος 18.00 - 19.30 Εισαγωγική Ομιλία Καταξάκη Ευαγγελία χωρισμός σε Ομάδες Διανομή έντυπου υλικού περιστατικών που θα αναλυθούν κατά τη διάρκεια των μαθημάτων Εστιατόριο Pangea 20.00 Δείπνο - Πέμπτη, 7 Ιουλίου 2011 Foyer Ballroom I 09.00 - 14.00 & 15.00 - 18.30 Λειτουργία Γραμματείας - Εγγραφές Ballroom I Προεδρείο-Συντονιστές Γ. Αντύπας, Ε. Καταξάκη, Γ. Τροβάς 09.30 - 10.30 Διάλεξη ΚΑΤΕΥθΥνΤHριΕΣ ΟΔηΓIΕΣ χΟρHΓηΣηΣ βιΤΑμIνηΣ D ΚΑι ΑΣβΕΣΤIΟΥ Ελένη βαφειάδου 10.30 - 11.30 w 10 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 1ου Περιστατικού Προσέρχεται γυναίκα 52 ετών αιτιόμενη ραχιαλγία από διμήνου. Η μητέρα της έχει υποστεί κάταγμα ισχίου και η αδελφή της λαμβάνει αγωγή για οστεοπόρωση. Η ίδια είχε εμμηναρχή σε ηλικία 12 ετών και εμμηνόπαυση σε ηλικία 49 ετών. Είναι καπνίστρια (25-30 τσιγάρα την ημέρα), καταναλώνει 1-2 φλυτζάνια καφέ την ημέρα και στην καθημερινή διατροφή της έχει 2-3 μερίδες ασβεστίου. Το ιατρικό της ιστορικό δεν περιλαμβάνει χειρουργικές επεμβάσεις, χρόνιες νόσους ή χρόνια λήψη φαρμάκων. Έχει ύψος 1,67 εκ. και βάρος 72 κιλά. Κατά την κλινική εξέταση παρουσιάζει περιορισμό της κινητικότητος της Θ-ΟΜΣΣ και έντονη ευαισθησία στην ψηλάφηση της ΘΜΣΣ. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Εργαστηριακός έλεγχος: Ca ορού=9,2 (8,5-10,2 mg%), P ορού=3,9 (2,5-4,5mg%), Κρεατινίνη ορού=0,8 Αλκαλική φωσφατάση=140 (50120) Οστική αλκαλική φωσφατάση=24 (<22,4μg/L) Οστεοκαλσίνη=13 (<12) CTX=550 (80-420 ng/mmol), Ca ούρων 24h=185 mg/24h. Απεικονιστικός έλεγχος: Α/Α ΘΜΣΣ: Ήπια ελάττωση ύψους πρόσθιας κολώνας των Θ7, Θ8 σπονδύλων. BMD L2-L4=0,890 T-score=-2,15 Ερωτήματα: • Έχει παράγοντες κινδύνου από το ιστορικό; • Πόσο σοβαρός είναι ο κίνδυνος κατάγματος; • Χρειάζεται περαιτέρω εργαστηριακός έλεγχος; • Χρειάζεται θεραπευτική αντιμετώπιση; Εμμανουήλ ραπτάκης 11.30 - 12.00 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 12.00 - 13.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 2ου Περιστατικού Γυναίκα ηλικίας 60 ετών με ιστορικό ρευματοειδούς αρθρίτιδας από 20ετίας υποβάλλεται σε συνεχή λήψη πρεζολόνης σε δόση από 10-5 mg ημερησίως, MTX 10 mg week και από 4ετίας λαμβάνει και anti TNF (enbrel). Από το ατομικό αναμνηστικό αναφέρεται εμμηνόπαυση σε ηλικία 51 ετών, ύψος 165cm και 65 κιλά, χωρίς κληρονομικό ιστορικό οστεοπόρωσης. Σε παλαιότερη μέτρηση της BMD της ΟΜΣΣ έδειξε L1-L4 0.953 Tscore -2 SD και τέθηκε σε προληπτική αγωγή από 8ετίας με αλεδρονάτη και 500 mg Ca 400 IU Vit D. H ασθενής προσέρχεται με οξύ πόνο στην πλάτη μετά από προσπάθεια να σηκώσει τις τέντες της βεράντας της. Ο πρόσφατος ακτινολογικός έλεγχος έδειξε πρόσφατο κάταγμα Θ12 και η πρόσφατη BMD ισχίου 0,589 gr /cm2 T -score 3.9 SD. Ποια είναι η συνιστώμενη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση; Φοίβη-Αντιγόνη Ελευθεριάδου 13.00 - 14.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 3ου Περιστατικού 14.00 - 15.00 Μεσημεριανή Διακοπή w Γυναίκα 70 ετών με ιστορικό καρκίνου μαστού (Στάδιο Ι, Τ1, Ν0, Μ0) προσέρχεται για περαιτέρω αντιμετώπιση οστεοπόρωσης (O1-O4 Τscore:-2,4 /αυχένας μηριαίου Τscore:-2,6). Έχει υποβληθεί σε μαστεκτομή προ έτους και ακτινοθεραπεία, ενώ ήδη έχει ξεκινήσει αγωγή με αναστολέα αρωματάσης. Έχει διαγνωσθεί με οστεοπόρωση από ηλικία 65 ετών και βρίσκεται έκτοτε σε αγωγή με αλενδρονάτη 70mg/εβδομάδα και ασβέστιο 500mg και χολεκαλσιφερόλη 400 units ημερησίως. Προ δύο ετών υπέστη ατραυματικό κάταγμα του Θ7 και έκτοτε αναφέρει έντονο άλγος οσφύος. Έχει φυσιολογική νεφρική λειτουργία, δεν υπάρχουν έτερες διαταραχές μεταβολισμού του ασβεστίου ή έτερα δευτεροπαθή αίτια οστεοπόρωσης, ενώ η βιταμίνη D ορού είναι 35ng/ml. • Ποιά είναι η περαιτέρω αντιμετώπιση; Κωσταντίνος Τουλής 11 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ballroom I 15.00 - 16.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 4ου Περιστατικού Γυναίκα 73 ετών προσέρχεται στο ΤΕΠ του Νοσοκομείου με κάταγμα άνω τριτημορίου ΔΕ μηριαίου χαμηλής ενέργειας. Αναφέρει επίσης πρόδρομο άλγος στο προσβεβλημένο μηρό και αίσθηση κατάγματος πριν την πτώση. Αναφέρει ότι είχε υποστεί κάταγμα στο ετερόπλευρο μηριαίο προ 3ετίας αντιμετωπισθέν με οστεοσύνθεση. Από τη λήψη του ατομικού αναμνηστικού κατά την είσοδό της στο ορθοπαιδικό τμήμα προκύπτει: εμμηναρχή σε ηλικία 13 ετών και εμμηνόπαυση σε ηλικία 48 ετών. Δεν αναφέρει πάθηση του θυρεοειδούς ή επεμβάσεις στην κοιλιά. Αναφέρει λήψη γαλακτοκομικών 1 ποτήρι γάλα και 1 γιαούρτι ημερησίως. Επίσης αναφέρει ήπια λήψη οινοπνευματωδών: ~ 2 ποτήρια κρασί ημερησίως και κατανάλωση καφέ 1-2 φλ/ ημ. Είναι καπνίστρια 25 τσιγάρων/ ημ από 50ετίας. Υποβλήθηκε σε αντιοστεοπορωτική θεραπεία με αλενδρονάτη από 12ετίας. Από το οικογενειακό αναμνηστικό προκύπτει ότι η μητέρα της απεβίωσε μετά από κάταγμα ισχίου, ενώ η κατά 5 έτη μικρότερη αδελφή της έχει υποστεί ήδη κάταγμα Colles. Κλινική εξέταση Υψος 160 cm Βάρος 62 kg Εργαστηριακός έλεγχος (πρό του κατάγματος) Ca ορού= 9,6 (8,5-10,2 mg) P ορού= 3,7 (2,5-4,5 mg) Κρεατινίνη ορού = 0,9 Αλκαλική φωσφατάση= 120 (50-120) Οστική αλκαλική φωσφατάση= 25 (<22,4μg/l) PTH= 50 (15-65 pg/ml) 25(OH)D= 21 ( >30 ng/ml) CTX= 550 (80-420 ng/mmol) μ. Ο. Π. BMD Neck: 0,835 Tscore:-2,75 Ακτινολογικός έλεγχος: Από τον ακτινολογικό έλεγχο προέκυψε βραχύ λοξό κάταγμα με οξύαιχμο φλοιό και με χαρακτηριστική φλοιώδη πύκνωση της εγγύς μηριαίας διάφυσης. Από τη διερεύνηση του παλαιότερου φακέλου εισαγωγής προκύπτει ότι η ασθενής προ 3ετίας είχε το ίδιο ακτινολογικό εύρημα στο άλλο μηριαίο Συζητείται η κλινική και ακτινολογική εικόνα, αλλά και η διαγνωστική και περαιτέρω θεραπευτική προσέγγιση της ασθενούς. νικόλαος Λιαράκος 16.00 - 17.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 5ου Περιστατικού Υγιής άνδρας 72 ετών προσέρχεται με άλγος ανώτερης μοίρας ΑΡ μηριαίου από 4μήνου. Τα συμπτώματά του δεν χειροτερεύουν από τη φόρτιση του μέλους, είναι χειρότερα κατά τη διάρκεια της νύκτας και δεν ανταποκρίνονται στη χορήγηση NSAIDs. Δεν λαμβάνει φάρμακα, δεν έχει ιστορικό ρευματολογικών ή έτερων νοσημάτων ούτε διαταραχών του μεταβολισμού του ασβεστίου. Η φυσική εξέταση είναι χωρίς προβλήματα με φυσιολογική κινητικότητα του πάσχοντος άκρου. Η ακτινογραφία κατέδειξε πάχυνση του φλοιού και περιοχικές οστεολύσεις, ενώ το w 12 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ σπινθηρογράφημα κατέδειξε αυξημένη πρόσληψη στο ανώτερο τριτημόριο του ΑΡ μηριαίου. Η εργαστηριακή του εικόνα είναι: Ca: 9,5 mg/dl ( 8,1-10,4) P: 4,2 mg/dl (2,5-5,0) Alboumine: 4,4 g/dl (3,5-5,5) ALP: 187 IU/L (30-140) Creatinine: 1,1 mg/dl (0,7-1,4) PSA: 1,0 ng/ml (<4,0) 25OHD: 26 ng/ml PTH: 47pg/ml (15-65) Ποιά είναι τα επόμενα διαγνωστικά και θεραπευτικά βήματα; χρήστος Κοσμίδης 17.00 - 17.30 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 6ου Περιστατικού Γυναίκα 59 ετών πάσχει από σύνδρομο επικάλυψης πρωτοπαθούς χολικής κίρρωσης και αυτοάνοσης ηπατίτιδας από 10ετίας. Για το λογο αυτό λαμβάνει θεραπεία από 3ετίας με χολικά άλατα και πρεδνιζόνη 15mg/d. Αναφέρει εμμηνόπαυση σε ηλικία 42 ετών, υπερχοληστεριναιμία ενώ γενικά η δίαιτά της είναι πτωχή σε γαλακτοκομικά προϊόντα.Τους τελευταίους μήνες αναφέρει άλγος και αδυναμία κάτω άκρων. Ο γιατρός της συνέστησε μέτρηση οστικής μάζας και διαπίστωσε T-score = -2,9 SD στη σπονδυλική στήλη και T-score -3,8 SD στο ολικό ισχίο. • Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για οστική νόσο; • Τι εξετάσεις θα κάνουμε; • Θα λάβει θεραπεία; βικτωρία Kαραμήτσιου w 17.30 - 18.30 13 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - Παρασκευή, 8 Ιουλίου 2011 Foyer Ballroom I 09.00 - 14.00 & 15.00 - 18.30 Λειτουργία Γραμματείας - Εγγραφές Ballroom I Προεδρείο-Συντονιστές χ. Κοσμίδης, Φ. Παπαδοπούλου, Κ. Σφυρόερα 09.30 - 10.30 Διάλεξη ΚΑΤΕΥθΥνΤHριΕΣ ΟΔηΓIΕΣ ΓιΑ Την ΠρOΛηψη ΚΑι θΕρΑΠΕIΑΤηΣ ΟΣΤΕΟΠOρωΣηΣ ΑΠό ΚΟρΤιΚΟΣΤΕρΟΕιΔH θεμιστοκλής Τεμεκονίδης 10.30 - 11.30 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 1ου Περιστατικού Ανδρας 73 ετών προσέρχεται για έλεγχο οστικού μεταβολισμού, λόγω πρόσφατου κατάγματος στο ισχίο. Ο βιοχημικός αιματολογικός έλεγχος έδειξε: Ca: 9,1 mg/dl ( 8,1-10,4) P: 3,9 mg/dl (2,5-5,0) Alboumine: 4,4 g/dl (3,5-5,5) ALP: 187 IU/L (30-140) Creatinine: 1,1 mg/dl (0,7-1,4) PSA: 1,0 ng/ml (<4,0) 25OHD: 26 ng/ml PTH: 47pg/ml (15-65) Ca ούρων 24ώρου : 350 mg/24ώρο P ούρων 24ώρου : 950 mg/24ώρο Κρεατινίνη ούρων 24ώρου: 1050 mg/24ώρο νικολέττα Τόλια 11.30 - 12.00 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 12.00 - 13.00 w 14 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 2ου Περιστατικού Γυναίκα 40 ετών με ρευματοειδή αρθρίτιδα από 7ετίας με προσβολή μικρών αρθρώσεων άκρων χειρών (ΠΧΚ-ΜΚΦ), ποδοκνημικών, ΜΤΦ, αγκώνων και ώμων. Από το ιστορικό αναφέρει φυσιολογική έμμηνο ρύση, λήψη γαλακτοκομικών 550 mgr/ημερησίως, δεν καπνίζει, λήψη καφέ (4 κούπες ημερησίως) και μητέρα με κάταγμα ισχίου σε ηλικία 70 ετών. Χορηγήθηκε αγωγή με κορτικοστεροειδή (10 - 7,5-5 mgr ημερησίως) ΜΤΧ 10 mgr week Filicine ½ week Ca 500mgr ημερησίως. Μετά από αποτυχία της MTX προστέθηκε anti TNF παράγοντας (HUMIRA) o οποίος διακόπηκε προ 2ετίας λόγω θρομβοκυττάρρωσης. Από 2ετίας λαμβάνει υδροξυουρία, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΤΧ 10mgr week, Filicine ½ week, Ca 500mgr ημερησίως και κορτιζόνη 10 mgr ημερησίως. Ο ακτινολογικός έλεγχος των άκρων χειρών έδειξε περιοστική οστεοπόρωση, οστικές διαβρώσεις, και ομότιμη στένωση μεσαρθρίων διαστημάτων ενώ της ΟΜΣΣ δεν έδειξε ιδιαίτερα ευρήματα. Η BMD ΟΜΣΣ: L2-L4 0950 Tscore: -1.2 SD Z score: -1.5 SD. Τίθεται το ερώτημα αν χρειάζεται περαιτέρω έλεγχος και αν έχει ανάγκη έναρξης αντιοστεοπορωτικής αγωγής. Ευάγγελος θεοδώρου 13.00 - 14.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 3ου Περιστατικού Άνδρας ασθενής 61 ετών (ύψος 175 cm, βάρος 90 kg, BMI 29,4 kgr/m2) με γνωστό ιστορικό αρτηριακής υπέρτασης υπό λοσαρτάνη και ΣΔ τύπου 2 υπό μετφορμίνη προσήλθε στο ενδοκρινολογικό ιατρείο προσκομίζοντας την παρακάτω μέτρηση οστικής πυκνότητας, η οποία διενεργήθηκε για πρώτη φορά στα πλαίσια ελέγχου «ρουτίνας»: Ο1-Ο4:1,11 g/cm2(-1,01 T score), αυχένας μηριαίου:0,80 g/cm2(-1,7 T score). Από το ιστορικό του προκύπτει καθημερινή κατανάλωση 2-3 ποτηριών κόκκινου οίνου, κάπνισμα 15-20 τσιγάρα/ημέρα, ενώ αναφέρει κάταγμα ισχίου της μητέρας του σε ηλικία 67 ετών. Δεν υπάρχουν παθολογικά ευρήματα στην κλινική εξέταση. • Ποια είναι τα επόμενα διαγνωστικά ή και θεραπευτικά βήματα; Σπύρος Καρράς 14.00 - 15.00 Μεσημεριανή Διακοπή 15.00 - 16.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 4ου Περιστατικού Γυναίκα ηλικίας 60 ετών υπέστη προ τριμήνου κάταγμα του δεξιού καρπού. Από το ιατρικό ιστορικό αναφέρεται εμμηνόπαυση σε ηλικία 42 ετών. Έχει ανάστημα 154 εκ. και βάρος 46 κιλά. Είναι καπνίστρια (30 τσιγάρα καθημερινά) και πάσχει από χρόνια κατάθλιψη (για την οποία λαμβάνει από 15ετίας αντικαταθλιπτική αγωγή με αναστολείς της σεροτονίνης). Από το οικογενειακό ιστορικό αναφέρεται διατροχαντήριο κάταγμα της μητέρας σε ηλικία 75 ετών. • Ποια είναι η διαγνωστική αξιολόγηση του υπάρχοντος ιστορικού; • Τι είδους συμπληρωματικός έλεγχος (αν είναι αναγκαίος) απαιτείται για την πιθανή έναρξη αντιοστεοπορωτικής αγωγής; w Αικατερίνη ματσούκα 15 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 16.00 - 17.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 5ου Περιστατικού Προσέρχεται γυναίκα 63 ετών αιτιόμενη διάχυτα οστικά άλγη, μυϊκή αδυναμία κάτω άκρων και μυαλγίες. Η μητέρα της έχει υποστεί κάταγμα ισχίου. Η ίδια είχε εμμηναρχή σε ηλικία 12 ετών και εμμηνόπαυση σε ηλικία 43 ετών λόγω ολικής υστερεκτομής. Έχει υποστεί γαστρεκτομή προ 10-ετίας. Είναι καπνίστρια και καταναλώνει 4 φλυτζάνια καφέ την ημέρα. Δεν γυμνάζεται. Έχει ύψος 160 εκ. και βάρος 62 κιλά. Παρουσιάζει μυϊκή αδυναμία (αδυναμία εγέρσεως από το βαθύ κάθισμα) και χήνειο βάδισμα. Εργαστηριακός έλεγχος: Ca ορού=8,6 (8,5-10,2mg%), P ορού=2,9 (2,54,5mg%), Κρεατινίνη ορού=0,6 Αλκαλική φωσφατάση=140 (50-120) Οστική αλκαλική φωσφατάση=26 (<22,5μg/L), PTH=75 (15-65 pg/ml) 25(OH)D3=12 (>30 ng/ml) CTX=550 (80-420 ng/mmol) Ca ούρων 24h=85mg/24h. Απεικονιστικός έλεγχος: Α/Α ΟΜΣΣ: σφηνοειδής παραμόρφωση Ο1, αμφίκοιλη παραμόρφωση Ο2. Α/Α λεκάνης-ισχίων: εικόνα ρωγμώδους κατάγματος δεξιού ηβικού κλάδου. Α/Α Αρ ισχίου: εικόνα εγκαρσίου ρωγμώδους κατάγματος περιοχής ελάσσονος τροχαντήρος. BMD αυχένος αριστερού ισχίου=0,541, T-score=-3,66. Ερωτήματα: • Έχει παράγοντες κινδύνου από το ιστορικό; • Πόσο σοβαρός είναι ο κίνδυνος κατάγματος; • Χρειάζεται περαιτέρω εργαστηριακός έλεγχος; • Χρειάζεται θεραπευτική αντιμετώπιση; Ευαγγελία Κασκάνη 17.00 - 17.30 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 17.30 - 18.30 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 6ου Περιστατικού Γυναίκα 58 ετών (56 κιλά) με εμμηνόπαυση σε ηλικία 47 ετών και T score 2,8 SD στην σπονδυλική στήλη βρέθηκε απο τον εργαστηριακό έλεγχο οτι εχει αυξημένο ασβέστιο ούρων 24ώρου (290 mg) Δεν υπάρχει ιστορικό κωλικών νεφρού ή νεφρολιθίασης (υπερηχογραφικός έλεγχος) Ερωτήματα: • Χρειάζεται περαιτέρω εργαστηριακός έλεγχος; • Η υπερασβεστιουρία συμβάλλει στην ανάπτυξη της οστεοπόρωσης; • Τι προληπτική αγωγή συνιστάται; w 16 Ευάγγελος θεοδώρου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - Σάββατο, 9 Ιουλίου 2011 Foyer Ballroom I 09.00 - 14.00 & 15.00 - 18.30 Λειτουργία Γραμματείας - Εγγραφές Ballroom I Προεδρείο-Συντονιστές θ. Καραχάλιος, Φ. Καλδρυμίδης, Π. μάκρας 09.30 - 10.30 Διάλεξη Τι νΕωΤΕρΟ ΓιΑ ΤΑ ΑΤΥΠΑ ΚΑΤΑΓμΑΤΑ μηριΑιΟΥ νικόλαος Γεωργακόπουλος 10.30 - 11.30 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 1ου Περιστατικού Άνδρας ηλικίας 50 ετών έγγαμος με δύο παιδιά πάσχει από αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα διαγνωσθείσα σε ηλικία 30 ετών. Το 2005 παρουσίασε ιριδοκυκλίτιδα, διαταραχές κενώσεων και διαγνώστηκε νόσος του Crohn. Τέθηκε σε αγωγή με anti TNF παράγοντα (Remicade) και έκτοτε παρουσιάζει ύφεση των νοσημάτων. Από το ιστορικό δεν αναφέρονται άλλα νοσήματα ενώ διέκοψε το κάπνισμα από 10ετίας. Υποβλήθηκε σε προληπτικό έλεγχο οστικής μάζας και η BMD ισχίου έδειξε Tscore-2.5 SD (αυχένας του μηριαίου). Από τον εργαστηριακό έλεγχο δεν προέκυψαν παθολογικά ευρήματα της νεφρικής λειτουργίας ούτε άλλες διαταραχές του μεταβολισμού του ασβεστίου. Ο ακτινολογικός έλεγχος της ΟΜΣΣ έδειξε οστεοποίηση συνδεσμοφύτων και οστεοποίηση των μεσοσπονδυλίων συνδέσμων. Τίθεται το ερώτημα αν ήταν απαραίτητος ο έλεγχος οστικής μάζας και αν χρειάζεται να λάβει θεραπεία Άννα Ζαχαριουδάκη 11.30 - 12.00 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 2ου Περιστατικού Γυναίκα ηλικίας 44 ετών προσέρχεται στο ιατρείο αναστατωμένη από τα αποτελέσματα της μέτρησης DXA. Η ασθενής , από μόνη της υποβλήθηκε σε έλεγχο της οστικής μάζας . Η μέτρηση της οστικής μάζας έδειξε << χαμηλή οστική μάζα>> και για το λόγω αυτό ζήτησε ιατρική συμβουλή. DXA ΣΣ Ισχίο gr/cm2 0, 778 0, 687 T-score -1, 9 -2,0 Z-score - 2, 1 - 1, 9 Ποια είναι τα επόμενα διαγνωστικά και θεραπευτικά βήματα στο περιστατικό αυτό; νικολέτα Τόλια w 12.00 - 13.00 17 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 13.00 - 14.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 3ου Περιστατικού Γυναίκα ηλικίας 75 ετών Ατομικό ιστορικό: Ολική υστερεκτομή σε ηλικία 42 ετών αναφέρει θυρεοειδεκτομή προ 10ετίας. Από τον Ακτινολογικό έλεγχο προέκυψαν κατάγματα των Θ10 Θ11 - Ο1 σπονδύλων για τα οποία η ασθενής, προ 5ετίας, υποβλήθηκε σε διαδερμική κυφοπλαστική των Θ10, Θ11 και Ο1 σπονδύλων λόγω έντονου πόνου με άμεση μετεγχειρητική ύφεση του πόνου. Επίσης αναφέρει και κάταγμα Colles. Η ασθενής έχει υποβληθεί σε φαρμακευτικές θεραπείες, κατά καιρούς λόγω χαμηλής οστικής πυκνότητας και των οστεοπορωτικών καταγμάτων με 1) Ασβέστιο και βιταμίνη D σε συνδυασμό με καλσιτονίνη, 2) διφωσφονικά και 3) τεριπαρατίδη Πριν την κυφοπλαστική καθώς και μετά υποβλήθηκε σε θεραπεία με τεριπαρατίδη. Ένα χρόνο μετά την κυφοπλαστική εμφάνισε υποτροπή του άλγους της σπονδυλικής στήλης ενώ από τον ακτινολογικό έλεγχο διαπιστώθηκε κάταγμα του Θ12 σπονδύλου. Ο εργαστηριακός έλεγχος έδειξε μετά το νέο κάταγμα : Ca: 8.9 (Φ.Τ:8,1-10,4 mg/dl) P: 4.1 (Φ.Τ:2,5-4,5 mg/dl) ΡTH: 55.2 (Φ.Τ:10 - 65pg/ml) 25(OH)D= 24 ( >30 ng/ml) Οστική αλκαλική φωσφατάση= 26 (<22,4μg/l) CTX= 580 (80-420 ng/mmol) Κρεατινίνη: 0.7 Κάθαρση κρεατινίνης: 65 ml/min. Συζητείται η κλινική και ακτινολογική εικόνα, αλλά και η διαγνωστική και περαιτέρω θεραπευτική προσέγγιση της ασθενούς. • Συνιστάται η συνέχιση της συντηρητικής θεραπείας της οστεοπόρωσης; • Συσχετίζεται η εμφάνιση νέων σπονδυλικών καταγμάτων με τo ιστορικό σπονδυλοπλαστικής; νικόλαος Λιαράκος 14.00 - 15.00 Μεσημεριανή Διακοπή Ballroom I 15.00 - 16.00 w 18 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 4ου Περιστατικού Γυναίκα ηλικίας 50 ετών προσέρχεται για εκτίμηση και αντιμετώπιση οστεοπόρωσης. H ασθενής, από την εφηβική ηλικία υποβάλλονταν σε διάφορες δίαιτες για απώλεια βάρους. Στην ηλικία των 49 ετών η ασθενής λόγω νοσογόνου παχυσαρκίας, BMI>42, υποβλήθηκε σε Roux-en-Y γαστρικό bypass (RYGB). Η εγχείρηση έγινε τον Αύγουστο του 2006. Κατά τα επόμενα χρόνια το βάρος της ασθενούς μειώθηκε κατά 100 pounds και επί του παρόντος έχει βάρος 106 pounds. Στο ιστορικό της ασθενούς αναφέρονται δύο κατάγματα του ankle σε ηλικία 20 και 30 ετών .Τον Δεκέμβριο του 2003 η μέτρηση της οστικής μάζας με BMD έδειξε t-score στη σπονδυλική στήλη -1,9. Αρχές του 2004 χορηγήθηκε στην ασθενή αλενδρονάτη. Σε ηλικία 46 ετών εμφάνισε εμμηνόπαυση και δεν έλαβε HRT. Επίσης το 2004 στην ασθενή διαγνώσθηκε πρωτοπαθής υποθυρεοειδισμός και άρχισε θεραπεία ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ υποκατάστασης με θυροξίνη σε δόση 210 μg/ημέρα, που μειώθηκε στη συνέχεια στα 60 μg/ημέρα. Τον Ιανουάριο του 2007 και ενώ η ασθενής ήταν σε αγωγή με αλενδρονάτη, η μέτρηση της BMD έδειξε T-score -2,2 και τον Ιούνιο του 2007 μειώθηκε το T-score -2,8 Από το κληρονομικό της ασθενούς αναφέρεται ότι η μητέρα της έπασχε από οστεοπόρωση και έπαθε πολλαπλά κατάγματα στο ισχίο. Με δεδομένο το ιστορικό της ασθενούς, τι μπορεί να γίνει προκειμένου να βελτιωθεί το πρόβλημα; • Πώς πρέπει να παρακολουθείται η ασθενής; Κωνσταντίνος Τουλής 16.00 - 17.00 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 5ου Περιστατικού Σε άνδρα ηλικίας 72 ετών, διαγνώσθηκε πρόσφατα σταδίου Ι μη μεταστατικός καρκίνος του προστάτη. Έλαβε αγωγή με αγωνιστή του LHRH - leuprolide - ανά τρίμηνο για δύο κύκλους και κατά τη διάρκεια του 2ου κύκλου υποβλήθηκε σε ακτινοβολία. Επισκέφθηκε το γιατρό του 10 μήνες αργότερα λόγω άλγους στη ράχη για δύο εβδομάδες που εμφανίσθηκε μετά από πτώση μέσα στο σπίτι. Ο ασθενής φοβόταν για μετάσταση και υποβλήθηκε σε ακτινογραφία στην οποία διαπιστώθηκε κάταγμα συμπιεστικό στον Τ11 σπόνδυλο. Το σπονδυλικό κάταγμα, στον ασθενή αυτό, είναι δευτεροπαθές λόγω μετάστασης από τον καρκίνο του προστάτη; • Που οφείλεται η οστεοπόρωση στον ασθενή; • Πως πρέπει να αντιμετωπισθεί; Σπύρος Kαρράς 17.00 - 17.30 Διάλειμμα Καφέ Ballroom I 0 Παρουσίαση, Συζήτηση 6ου Περιστατικού Άνδρας 52 ετών με ιστορικό Νόσος Crohn από 15ετίας, καπνίζει 20 τσιγάρα ημερησίως, δεν πίνει αλκοόλ. Λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή που περιλαμβάνει ζαθειοπρίνη 50mg/ημέρα. Στο παρελθόν και για μεγάλα διαστήματα έλαβε πρεδνιζόνη 60mg/ημέρα, την οποία σταδιακά μείωνε, σε χρονικό διάστημα 3-4 μήνες. Τώρα δεν λαμβάνει κορτικοειδή καθώς το νόσημά του βρίσκετε σε ύφεση. Έγινε μέτρηση οστικής μάζας και διαπίστωσε Tscore -3,1 SD στη σπονδυλική στήλη και Tscore -2,8 SD στο ολικό ισχίο. • Πόσο ευθύνεται το νόσημά του για την μειωμένη οστική μάζα; • Πρέπει να υποβληθεί σε εργαστηριακό έλεγχο; • Πρέπει να λάβει θεραπεία; Αικατερίνη Σφυρόερα w 17.30 - 18.30 19 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - Κυριακή, 10 Ιουλίου 2011 Foyer Ballroom Ι 09.00 - 13.30 Λειτουργία Γραμματείας Ballroom Ι 10.30 - 11.30 Συζήτηση - Παρουσίαση Περιστατικών 11.30 - 12.00 Διάλειμμα Καφέ (από τους συμμετέχοντες) Ballroom I 12.00 - 13.00 Συζήτηση - Παρουσίαση Περιστατικών 13.00 - 13.30 Συμπεράσματα - Λήξη Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου (από τους συμμετέχοντες) Απονομή βραβείου Επιμελέστερης Συμμετοχής w 20 w ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 21 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Internet Πληροφορίες για το τελικό πρόγραμμα του 7ου Θερινού Σχολείου της ΕΕΜΜΟ. μπορείτε να βρείτε στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις: http://www.summer-school2011.gr http://www.eemmo.gr http://www.pco-convin.gr Τελικό Πρόγραμμα Το τελικό πρόγραμμα του 7ου Θερινού Σχολείου της ΕΕΜΜΟ, θα παραδίδεται στους συμμετέχοντες από τη γραμματεία του σεμιναρίου, με την προσκόμιση της επιβεβαίωσης της προεγγραφής τους, η οποία θεωρείται απαραίτητο έγγραφο για την παραλαβή του συνεδριακού υλικού. Σημείο Παράδοσης και Δοκιμής Παρουσιάσεων Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου θα λειτουργεί γραφείο παράδοσης και δοκιμής παρουσιάσεων. Οι ομιλητές παρακαλούνται να παραδίδουν τις εισηγήσεις τους σε ηλεκτρονική μορφή, στην τεχνική γραμματεία-slide reception, τουλάχιστον μία (1) ώρα πριν από κάθε εισήγηση. Κονκάρδες Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου θα λειτουργεί σύστημα ηλεκτρονικής ενημέρωσης εισόδου και εξόδου των συμμετεχόντων στους χώρους διεξαγωγής του επιστημονικού προγράμματος, για την βράβευση της επιμελέστερης συμμετοχής. Παρακαλούνται οι συμμετέχοντες να φορούν καθ' όλη τη διάρκεια και κάθε ημέρα των σεμιναρίων, την κονκάρδα τους σε εμφανές σημείο. Διακριτικά Κονκάρδων: Μάυρο = Γαλάζιο = Λαχανί = Φούξια = Ομιλητές Ομάδα Α Ομάδα Β Ομάδα Γ Σημείο Ηλεκτρονικής Αξιολόγησης Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου, στον χώρο δίπλα από τη γραμματεία, θα υπάρχουν ηλεκτρονικοί υπολογιστές στους οποίους οι σύνεδροι παρακαλούνται να συμπληρώσουν την ηλεκτρονική φόρμα αξιολόγησης των ομιλιών. Η συμπλήρωση της φόρμας αξιολόγησης θεωρείται απαραίτητη για την παραλαβή του πιστοποιητικού παρακολούθησης. w 22 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τόπος & Χώρος Διεξαγωγής Gran Melia Crete Hotel Βαθύ Άγιος Νικόλαος, Κρήτη Τηλ.: 28420-61713 Φαξ: 28420-61318 Γραμματεία Σεμιναρίου Αίθουσα Σεμιναρίου Slide Reception - Τεχνική Γραμματεία Σημείο Ηλεκτρονικής Αξιολόγησης Foyer Ballroom I Ballroom I Foyer Ballroom I Foyer Ballroom I Επίπεδο Reception Επίπεδο Reception Επίπεδο Reception Επίπεδο Reception Ημερομηνίες Διεξαγωγής 6 ιουλίου 2011 Τετάρτη 7 ιουλίου 2011 Πέμπτη Παρασκευή 8 ιουλίου 2011 9 ιουλίου 2011 Σάββατο 10 ιουλίου 2011 Κυριακή Ώρες Λειτουργίας Γραμματείας Τετάρτη 6 Ιουλίου 2011 Πέμπτη 7 Ιουλίου 2011 Παρασκευή 8 Ιουλίου 2011 Σάββατο 9 Ιουλίου 2011 Κυριακή 10 Ιουλίου 2011 17.00 - 20.00 & 09.00 - 14.00 15.00 - 18.30 & 09.00 - 14.00 15.00 - 18.30 & 09.00 - 14.00 15.00 - 18.30 09.00 - 13.30 Επίσημη Γλώσσα Σεμιναρίου w Επίσημη γλώσσα του σεμιναρίου είναι η ελληνική. 23 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Διεύθυνση Επικοινωνίας Πριν και Μετά τη Λήξη του Σεμιναρίου PCO CONVIN A.E. Κ. Βάρναλη 29 15233 Χαλάνδρι Τηλ.: 210-6833600, Φαξ: 210-6847700 e-mail: [email protected] Πιστοποιητικά Παρακολούθησης Η παραλαβή των πιστοποιητικών θα γίνεται από τη γραμματεία του σεμιναρίου από το πρωί της 9ης Ιουλίου 2011. Το σεμινάριο μοριοδοτείται από τον Π.Ι.Σ. και την U.E.M.S. συνολικά με 23 μόρια, στα πλαίσια της συνεχιζόμενης ιατρικής επιμόρφωσης. w 24 ΕΓΓΡΑΦΕΣ Κόστος εγγραφής: Συμμετέχοντες € 380,00 Το δικαίωμα εγγραφής για τους συνέδρους περιλαμβάνει: ( ( ( ( ( Παρακολούθηση του επιστημονικού προγράμματος του σεμιναρίου Την τσάντα με το έντυπο υλικό του σεμιναρίου Το τελικό πρόγραμμα του σεμιναρίου Πιστοποιητικό παρακολούθησης Διαλείμματα καφέ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ Σε περίπτωση που επιθυμείτε διαμονή κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου, παρακαλούμε όπως απευθυνθείτε στην επιτόπου γραμματεία, στο τμήμα των Τουριστικών Υπηρεσιών της PCO CONVIN A.E. GRAN MELIA CRETE HOTEL Πακέτο Υπηρεσιών 4 Διανυκτερεύσεων ΔιΑμΟνη 1.100 € Το ανωτέρω πακέτο υπηρεσιών ξενοδοχειακών κρατήσεων περιλαμβάνει υποχρεωτική διαμονή 4 διανυκτερεύσεων καθώς και ημιδιατροφή ως κάτωθι: 6 ιουλίου 2011: 7 ιουλίου 2011: 8 ιουλίου 2011: 9 ιουλίου 2011: 10 ιουλίου 2011: Αφίξεις και δείπνο Πρωινό και δείπνο Πρωινό και δείπνο Πρωινό και δείπνο Πρωινό και αναχώρηση Τρόπος Πληρωμής Ξενοδοχειακών Κρατήσεων και Εγγραφών Σημείωση: Δεν αναγνωρίζεται κανένα δικαίωμα στους συμμετέχοντες του σεμιναρίου αυτού, να αξιώσουν οποιασδήποτε μορφής αποζημίωση από τους διοργανωτές, σε περίπτωση αδυναμίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους ή παρεμπόδισης της διεκπεραίωσης του ίδιου του συνεδρίου για λόγους ανωτέρας βίας ή απροσδόκητων οικονομικών και πολιτικών γεγονότων ή ακόμα σε περίπτωση ανάγκης τροποποίησης του προγράμματος που τυχόν προκύψει εξαιτίας μη εμφάνισης κάποιου από τους ομιλητές ή για άλλους λόγους πέρα από τον έλεγχό των διοργανωτών. Με την επιβεβαίωση της εγγραφής, ο σύνεδρος αποδέχεται το άρθρο αυτό. w Το κόστος εγγραφής και διαμονής είναι σε Euro (€) και η πληρωμή μπορεί να γίνει ως ακολούθως: μετρητά Στη γραμματεία του σεμιναρίου στο τμήμα των επιτόπου εγγραφών. Πιστωτική Κάρτα Πληρωμή μπορεί να πραγματοποιηθεί και με την χρήση πιστωτικών καρτών VISA και MasterCard, στη γραμματεία του σεμιναρίου στο τμήμα των επιτόπου εγγραφών. 25 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΜΙΛΗΤΩΝ ΑνΤΥΠΑΣ ΓΕωρΓιΟΣ Ορθοπαιδικός, Διευθυντής Ορθοπαιδικού Τμήματος Γ.Ν.Νίκαιας, “Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ”, Πειραιάς βΑΦΕιΑΔΟΥ ΕΛΕνη Ενδοκρινολόγος, Τμήμα Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού Α’ Παθολογικής Κλινικής Α.Π.Θ., Γ.Π.Ν «ΑΧΕΠΑ», Θεσσαλονίκη ΓΕωρΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ νιΚΟΛΑΟΣ Ορθοπαιδικός, Επιμελητής Α΄ Ε.Σ.Υ., Ορθοπαιδική Κλινική Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, Ιωάννινα ΕΛΕΥθΕριΑΔΟΥ ΦΟιβη-ΑνΤιΓΟνη Ρευματολόγος, Λειβαδιά ΖΑχΑριΟΥΔΑΚη ΑννΑ Ρευματολόγος, Ρέθυμνο θΕΟΔωρΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ειδικευόμενος Ρευματολόγος, Ρευματολογική Κλινική Γ.Ν.Α «Γ.Γεννηματάς», Αθήνα ΚΑΛΔρΥμιΔηΣ ΦιΛιΠΠΟΣ Ενδοκρινολόγος, Διευθυντής Ενδοκρινολογικής Κλινικής Γ.Π.Ν. «ΜΕΤΑΞΑ», Πειραιάς ΚΑρΑμηΤΣιΟΥ βιΚΤωριΑ Ρευματολόγος, Αθήνα ΚΑρρΑΣ ΣΠΥρΟΣ Ενδοκρινολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Α’ ΜαιευτικήςΓυναικολογικής Κλινικής Α.Π.Θ, Νοσοκομείο «ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ», Θεσσαλονίκη ΚΑρΑχΑΛιΟΣ θΕΟΦιΛΟΣ Καθηγητής Ορθοπαιδικής, Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πανεπιστημιακή Ορθοπαιδική Κλινική, Π.Γ.Ν Λάρισας, Λάρισα ΚΑΣΚΑνη ΕΥΑΓΓΕΛιΑ Ρευματολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα ΚΑΤΑΞΑΚη ΕΥΑΓΓΕΛιΑ Ρευματολόγος, Επιμελήτρια Α’ Ε.Σ.Υ., Υπεύθυνη Ρευματολογικού Ιατρείου Γ.Ν. Ελευσίνας «ΘΡΙΑΣΙΟ», Αθήνα ΚΟΣμιΔηΣ χρηΣΤΟΣ Ορθοπαιδικός, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα ΛιΑρΑΚΟΣ νιΚΟΛΑΟΣ Ειδικευόμενος ορθοπαιδικός, Ορθοπαιδικό Τμήμα Γ.Ν.Νίκαιας, «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», Πειραιάς μΑΚρΑΣ ΠΟΛΥΖωηΣ Ενδοκρινολόγος, Επιμελητής Ενδοκρινολογικής Κλινικής 251 Γ.Ν.Αεροπορίας, Αθήνα μΑΤΣΟΥΚΑ ΑιΚΑΤΕρινη: Ρευματολόγος, Αθήνα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΦωΤΕινη Ενδοκρινολόγος, Επιμελήτρια Ενδοκρινολογικής Κλινικής Νοσοκομείου «ΠΑΝΑΓΙΑ», Θεσσαλονίκη ρΑΠΤΑΚηΣ ΕμμΑνΟΥηΛ Ορθοπαιδικός, Ρέθυμνο ΣΦΥρΟΕρΑ ΑιΚΑΤΕρινη Ρευματολόγος, Αθήνα ΤΟΛιΑ νιΚΟΛΕΤΑ Ειδικευόμενη ενδοκρινολόγος, Ενδοκρινολογική Κλινική Γ.Π.Ν. «ΜΕΤΑΞΑ», Πειραιάς ΤΟΥΛηΣ ΚωνΣΤΑνΤινΟΣ Ειδικευόμενος ενδοκρινολόγος, Ενδοκρινολογικό Τμήμα 424 Γ.Σ.Ν.E. Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη ΤΕμΕΚΟνιΔηΣ θΕμιΣΤΟΚΛηΣ Ρευματολόγος, Καβάλα ΤρΟβΑΣ ΓΕωρΓιΟΣ Ενδοκρινολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Έρευνας Παθήσεων Μυοσκελετικού Συστήματος «Θ.ΓΑΡΟΦΑΛΙΔΗΣ», Κηφισιά w 26