ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΠΡΟΠ. 1.7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ελεγεία απευθύνεται στον Ποντικό (πρόσωπο κατά τα άλλα άγνωστο), που συστήνεται ως
επικός ποιητής. Το ποίημα αφορά ουσιαστικά τη σύγκριση μεταξύ επικής και ελεγειακής ποίησης
α) σε ειδολογικό επίπεδο υπό το πρίσμα της διαφορετικής ποιητικής επιλογής του ίδιου του
Προπέρτιου
β) σε βιοτικό επίπεδο υπό το πρόσχημα ενός υποθετικού έρωτα του ίδιου του Ποντικού —συνέχεια
αυτής της υπόθεσης αποτελεί η Ελ. 1.9, όπου ο Ποντικός όντως εμφανίζεται ερωτευμένος και
ανίκανος να βρει γιατρειά για το ερωτικό πάθος του στην επική ποίηση.
γ) ως προς την επιτυχία που εξασφαλίζει κάθε ποιητική επιλογή.
ΓΛΩΣΣΙΚΗ - ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
[Διευκρινιστικά για τον χρήστη:
οι λέξεις του κειμένου με κόκκινη σήμανση συνιστούν ενεργό σύνδεσμο που οδηγεί σε
υπερκειμενικό σχολιασμό τους γλωσσικού χαρακτήρα
οι αριθμοί δείκτες συνιστούν ενεργό σύνδεσμο που οδηγεί σε υπερκειμενικό σχολιασμό
πραγματολογικού ή ερμηνευτικού περιεχομένου]
1. Dum tibi Cadmeae dicuntur, Pontice, Thebae1
2. armaque fraternae tristia militiae,
3. atque, ita sim felix, primo2 contendis Homero
4. (sint modo fata tuis mollia carminibus),
5. nos, ut consuemus, nostros agitamus amores3,
6. atque aliquid duram quaerimus in dominam4;
7. nec tantum ingenio quantum seruire dolori5
8. cogor et aetatis tempora dura6 queri.
9. hic mihi conteritur uitae modus, haec mea fama est,
10. hinc cupio nomen carminis ire mei.7
11. me laudent doctae solum8 placuisse puellae,
12. Pontice, et iniustas saepe tulisse minas;
13. me legat assidue post haec neglectus amator,
14. et prosint illi cognita nostra mala.
15. te quoque si certo puer hic concusserit arcu9
16. †quo nolim nostros euiolasse† deos,
17. longe castra tibi, longe miser agmina septem
18. flebis in aeterno surda iacere situ;
19. et frustra cupies mollem10 componere uersum,
20. nec tibi subiciet carmina serus Amor.
21. tum me non humilem mirabere saepe poetam,
22. tunc ego Romanis praeferar ingeniis.
23. nec poterunt iuuenes nostro reticere sepulcro
24. ‘ardoris nostri magne poeta iaces.’
25. tu caue nostra tuo contemnas carmina fastu:
26. saepe uenit magno faenore tardus Amor.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Στο ποίημα κυρίαρχο θέμα είναι η σύγκριση των ποιητικών επιλογών του επικού Ποντικού και
του ελεγειακού ποιητή, η οποία δεν βασίζεται σε κάποια θεωρητική συζήτηση περί ποιήσεως, αλλά
στο πρόβλημα της έμπρακτης ωφέλειας που μπορεί να προσφέρει η ποίηση σε βιοτικό επίπεδο.
Έτσι η ελεγειακή ποίηση αποτιμάται ως ανεκτίμητη επικουρία στα πάθη του ερωτικού βιώματος,
ενώ η επική ποίηση, παρά το αναμφισβήτητο μεγαλείο της, φαίνεται άχρηστη. [Για το ζήτημα της
ωφελιμιστικής αξίας της ερωτικής ποίησης πρβ. Τίβουλ. 2.4.] Η προηγούμενη τροπή της σύγκρισης
συμπλέκεται με έναν προβληματισμό για την επιτυχία της ποίησης και την αναγνώριση του ποιητή,
ο οποίος μάλιστα φαίνεται να τίθεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των περί ποιήσεως αντιλήψεων
της εποχής (νεοτερική ορολογία, κοινωνικός ρόλος του ποιητή). [Για το θέμα πρβ. Προπ. 3.1, βλ.
Φυντίκογλου Ελληνικά 46 (1996) 283-299. ]
Διάρθρωση και ρητορική του κειμένου
Προτείνω ως διαρθρωτικό σχήμα τη διάκριση δύο μεγάλων ενοτήτων (1-10 και 11-24) με το
τελευταίο δίστιχο (25-26) να λειτουργεί ως συμπέρασμα της προηγηθείσας "συζήτησης" και ως
νουθεσία προς τον Ποντικό:
Α) Στην πρώτη ενότητα (1-10) αφιερώνονται από τέσσερις στίχοι στις επιλογές του Ποντικού (14) και του ποιητή (5-8): οι οκτώ συνολικά στίχοι αποτελούν ενιαία συντακτική περίοδο, που
αντανακλά την ενότητα του θέματος (ποιητική επιλογή), και μοιράζονται στις δύο προαναφερθείσες
υποενότητες χάρη στην αντιδιαστολή εσύ ~ εγώ, εμφατικά τονισμένη από τα dum tibi (1) ~ nos (5),
τα οποία στην αρχή των υποενοτήτων σηματοδοτούν επίσης το μοίρασμά τους σε δευτερεύουσα
και κύρια πρόταση. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι, ενώ η δεύτερη ενότητα αφορά αμιγώς τον ποιητή, η
πρώτη φιλοξενεί πλάι στο δεύτερο πρόσωπο (tu) και κάποιες πρωτοπρόσωπες παρεμβάσεις του
ελεγειακού ποιητή, εν είδει ευχών για το αποτέλεσμα της ποιητικής απόφασης του φίλου του. Οι
ευχές συνδηλώνουν συγχρόνως το δέος του Προπέρτιου μπρος στο εγχείρημα του Ποντικού και
κάποια ειρωνική αποστασιοποίηση από αυτό, προοικονομώντας τη διαφορετική επιλογή του ίδιου
που θα κυριαρχήσει στην επόμενη υποενότητα.
Η πρώτη υποενότητα (1-4) αφορά σαφώς και αποκλειστικά τις επιδόσεις του Ποντικού στον
ποιητικό στίβο {επική θεματολογία: Cadmeae Thebae, arma, militiae, και ειδολογικός δείκτης:
contendis Homero), ενώ στη δεύτερη (5-8) μέλημα του ελεγειακού ποιητή είναι από κοινού η
ποίηση και ο βίος (αμφισημία των δηλώσεων agitamus amores —βλ. σημ.3— και aliquid duram
quaerimus in dominam, όπου ζητούμενο μπορεί να είναι είτε αυτό που θα κάμψει τη σκληρή
ερωμένη του βίου, είτε αυτό που θα διευκολύνει τον ποιητή στην πραγμάτευση της ερωμένης ως
αντικειμένου της ελεγειακής ποίησης, είτε, ακόμη, η ελεγειακή ποίηση ως μέσο εξευμενισμού της
πραγματικής ερωμένης (αμφιταλάντευση μεταξύ των ingenio = έμπνευση, και dolori= ερωτικό
πάθος). Η ασυμμετρία ανάμεσα στην καθαρά ποιητική δραστηριότητα και τη σύμφυρση ποίησης ~
βίου, προετοιμάζει τη μετακίνηση στο ζήτημα της ωφέλειας/χρησιμότητας κάθε είδους ποίησης,
από την οποία θα εξαρτηθεί τελικά η επιτυχία κάθε δημιουργού.
Το τελικό δίστιχο της πρώτης ενότητας (9-10) κλίνει μονομερώς υπέρ του ελεγειακού ποιητή
(βλ. mihi, mea, mei) και λησμονεί τον Ποντικό, αλλά ταυτόχρονα λειτουργεί μεταβατικά ως αρμός
με την επόμενη ενότητα, διότι αφενός ανακεφαλαιώνει την εμμονή στον έρωτα ως τρόπο ζωής (hic
mihi conteritur uitae modus) και αφετέρου εισάγει την αισιοδοξία του Προπέρτιου για την
υστεροφημία που θα του εξασφαλίσει το ερωτικό περιεχόμενο της ποίησής του, θέμα που θα
κυριαρχήσει στη συνέχεια. Ρητορικοί δείκτες για τη μεταβατική λειτουργία του δίστιχου είναι τα
hic, haec, hinc, που σφραγίζουν τον προηγούμενο αυτοσχολιασμό του ελεγειακού ποιητή, και τα
mihi, mea, mei, που αμέσως θα επαναλάβει και θα επεξηγήσει η επόμενη ενότητα: me 11, 13.
Β) Η δεύτερη ενότητα μπορεί να μοιραστεί σε τρεις υποενότητες:
11-14: η επιθυμία του ελεγειακού ποιητή να βρει αναγνώριση από την puella και τους
ομοιοπαθείς εραστές
15-20: ο Ποντικός θα αναγνωρίσει το ανώφελο της επικής ποίησης, εάν νιώσει το ερωτικό πάθος
21-24: η αναγνώριση του ελεγειακού ποιητή από τον Ποντικό και όσους νέους έχουν βρει στα
έργα του παρηγοριά για τον έρωτά τους.
Είναι προφανής η αναλογία μεταξύ πρώτης και τρίτης υποενότητας, καθώς κοινό στοιχείο τους
είναι το θέμα της ποιητικής δόξας [δείκτης γι' αυτό είναι η έμφαση στους αποδέκτες, που θα
κρίνουν το αποτέλεσμα]. Έτσι η ενότητα αποκτά μορφή κύκλου με εσωτερική, μάλιστα,
κλιμάκωση. Σημαντική είναι επίσης η variatio, τόσο εσωτερικά στην ενότητα αυτή όσο και στους
δεσμούς της με την πρώτη ενότητα (1-10).
Ορισμένες επισημάνσεις για την περίτεχνη ρητορική του κειμένου:
α) στους στ.11-14 η επιτυχία δηλώνεται ευχετικά με υποτακτικές (laudent, legat, prosint), ενώ
στους στ.21-24 με τη σιγουριά που δίνει η οριστική μέλλοντα (mirabere, praeferar, poterunt)· η
αλλαγή συμβαδίζει με τη σταδιακή "απόδειξη" της ωφέλειας που έχει η ελεγειακή ποίηση και της
επιτυχίας που εξασφαλίζει στον δημιουργό της.
β) στους στ.11-14 η κίνηση είναι από το αόριστο laudent (γενικά ο κόσμος) προς το πιο
συγκεκριμένο legat (κάθε εγκαταλειμμένος εραστής), καθώς η ενδιάμεση υποενότητα θα εστιάσει
στο πρόσωπο του Ποντικού (te quoque, 15). Στους στ.21-24, αντίστροφα, σημείο εκκίνησης είναι ο
Ποντικός (mirabere), που έχει αναλάβει το προσωπείο του απελπισμένου εραστή, και κατάληξη ο
συλλογικός θρήνος των iuuenes, απτή απόδειξη της επιτυχίας των ελεγειακών συνθέσεων του
ποιητή. Η γραμμική ανάγνωση, λοιπόν, επικυρώνει το κυκλικό σχήμα (γενικό / συγκεκριμένο ~
συγκεκριμένο / γενικό) και αναδεικνύει την κλιμάκωση από την αόριστη, ευχετικά διατυπωμένη
αισιοδοξία στη βεβαιότητα για την αναγνώριση της αξίας των ελεγειακών ποιημάτων.
γ) οι δύο ακραίες υποενότητες ανακαλούν στοιχεία από την πρώτη ενότητα του ποιήματος, και
έτσι εξασφαλίζεται η συνοχή του συνθέματος. Τα iniustas minas (12) και nostra mala (14)
συγκεκριμενοποιούν τη σκληρότητα της ερωμένης (duram dominam, 6) και τον πόνο του ποιητή
(dolori, 7)· η δεδηλωμένη επιθυμία του για υστεροφημία (fama, 9 - nomen carminis, 10) βρίσκει
συνέχεια στις ευχετικές υποτακτικές των στ.11-14 και διασαφηνίζεται στη φαντασίωση της τελικής
επιτυχίας και αναγνώρισης των στ.21-24. Αυτό σημαίνει ότι στη δεύτερη ενότητα οι ακραίες
υποενότητες που αφορούν τον ποιητή συντηρούν τη συμπλοκή βιοτικών και ποιητικών στοιχείων,
που αναφάνηκε στην πρώτη ενότητα, αλλά με νέα έμφαση, αφού η κατάληξη, εγκαταλείποντας τη
βιοτική παράμετρο, επιμένει κυρίως στην επιτυχία της ποίησης, δηλ. σε ένα ζήτημα πρωτίστως
ποιητολογικό.
δ) από την άλλη πλευρά, η ενδιάμεση υποενότητα της δεύτερης ενότητας (15-20) εστιάζει
αποκλειστικά στον Ποντικό και το επικό του εγχείρημα, όπως συνέβαινε και στην αρχή της πρώτης
ενότητας (1-4). Εάν η, κειμενικά προβληματική, ευχή του στ.16 παραπέμπει στις παρέμβλητες
ευχές των στ.3-4 και οι πολεμικοί όροι (castra, agmina, 17) μοιάζουν να διαφημίζουν την επική
θεματολογία, όπως στην αρχή του ποιήματος (1-4), αυτό συμβαίνει μόνον και μόνον για να
επιτευχθεί με ρητορικό τρόπο ένας δεσμός μεταξύ των δύο τμημάτων και να τονιστεί έτσι η
διαφορά τους. Αντίθετα με την πρώτη ενότητα (1-4), όπου ο Ποντικός ενδιέφερε με την καθαρά
ποιητική ιδιότητα του, στη δεύτερη ενότητα (15-20) παρουσιάζεται να αντιμετωπίζει ένα βιοτικό
πρόβλημα, τον έρωτα. Έτσι παραλληλίζεται ευθέως με τον ελεγειακό ποιητή, που εξαρχής
εμφανιζόταν δέσμιος της ποίησης και του βίου του, με μια σημαντική διαφορά: ο ελεγειακός
ποιητής συνδυάζει άρρηκτα το βιοτικό ερωτικό του πάθος με την ερωτική θεματολογία της ποίησής
του και χάρη σε αυτόν τον αρμονικό συνδυασμό όχι μόνον μπορεί και βρίσκει παρηγοριά ο ίδιος
αλλά ωφελεί και τους ομοιοπαθείς εραστές· ο επικός Ποντικός, όμως, καλλιεργεί ένα ποιητικό
είδος που θα βρίσκεται σε δυσαρμονία με το ερωτικό του πάθος και δεν θα μπορεί να του
προσφέρει καμία βοήθεια. Από αυτό το σημείο εύλογα προκύπτει ο απώτατος στόχος του
ποιήματος: η ποιητική δόξα ως αποτέλεσμα της αξίας και απήχησης κάθε ποιητικού είδους.
Η ποιητική δόξα
Η δόμηση του ποιήματος, που αναδεικνύει τη συμπλοκή των βασικών θεμάτων (ειδολογικής
επιλογής και βιοτικής ωφέλειας της ποίησης), επιτρέπει την ομαλή εισαγωγή του τελικού
ζητήματος, της ποιητικής επιτυχίας, ως απόρροιας του προβληματισμού γύρω από αυτά. Η δόξα
την οποία χαρίζει η ποίηση είναι θέμα γνωστό ήδη από τα ομηρικά έπη και μια από τις
συνηθέστερες εκδοχές του είναι η υστεροφημία, που εδώ εμφανίζεται ως αναγνώριση της αξίας του
ελεγειακού ποιητή ακόμη και μετά τον θάνατό του (στ.23-24). Ο θρήνος των νέων, ωστόσο,
παραλλάσσει τις γνωστές στη λογοτεχνία θεωρητικού τύπου διακηρύξεις για την αθανασία που
χαρίζει η ποίηση, καθώς συνδέεται άμεσα με το ερωτικό βίωμα (ardoris nostri). Έτσι το καθαρά
ποιητολογικό μοτίβο αποκτά βιοτική φόρτιση, σε μια συμπλοκή απόλυτα συντονισμένη με τη
συνολική λογική του ποιήματος, αφού άλλωστε λειτουργεί ως απόληξη του πριν από την
κατακλείδα-νουθεσία προς τον Ποντικό.
Δεν λείπει και μια άλλη πτυχή του θέματος της ποιητικής δόξας: η άμεση καταξίωση του ποιητή
από τους συγχρόνους του, η οποία συσχετίζεται με το ευρύτερο ποιητολογικό πρόβλημα για τον
ρόλο του ποιητή στην κοινωνία. Η στάση απέναντι σε αυτό το πρόβλημα είναι διαφορετική
ανάλογα με την εποχή, τις ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Στην αυγούστεια Ρώμη η
σχετική συζήτηση είναι έντονη, λόγω τόσο των απαιτήσεων της εξουσίας (π.χ. πολεμικές επιτυχίες,
επιτεύγματα του αυγούστειου καθεστώτος, εσωτερικό αναμορφωτικό πρόγραμμα του Ηγεμόνα,
οικουμενικός ρόλος της Ρώμης) όσο και λόγω των αισθητικών επιλογών των ίδιων των ποιητών
[βλ. όσα έχουν συζητηθεί στην Εισαγωγή]. Έτσι η εξουσία ευνοεί μεγάλες συνθέσεις επικού ύψους,
που να αντανακλούν το μεγαλείο των πολιτικών εξελίξεων αλλά και να συμβάλλουν στην
κοινωνική συνοχή, προσφέροντας ένα εθνικό όραμα. Αρκετοί ποιητές πρέπει να ανταποκρίθηκαν,
αν και πιθανώς ελάχιστοι μπόρεσαν να ξεφύγουν από την απλή κολακεία του εγκωμιαστικού έπους,
συνδυάζοντας τον μεγαλεπήβολο στόχο με τη γνήσια ποιητική τέχνη, αλλά ταυτόχρονα συνέχισε να
γράφεται μια ποίηση που, υπό την επίδραση του καλλιμαχισμού και των νεοτερικών αρχών, έδινε
βάρος στην αισθητική του λόγου και της τέχνης και ασχολούνταν με θέματα ταπεινά και
προσωπικά, μακριά από τις επιδιώξεις της άρχουσας τάξης. Πολύ σχηματικά μπορεί να πει κανείς
ότι το ζήτημα κωδικοποιείται στη χρήση των όρων uates και poeta. Vates (η λέξη αρχικά σημαίνει
"μάντης") είναι ο εμπνευσμένος από τους θεούς ποιητής, αυτός που μεταδίδει αλήθειες και υψηλά
μηνύματα και έχει να παίξει έναν καθοριστικό παιδευτικό ρόλο στην κοινότητα, συζητώντας τα
σοβαρά θέματα που την απασχολούν και ασφαλώς καλλιεργώντας τα υψηλότερα ποιητικά είδη.
Αντίθετα το ελληνικής προέλευσης poeta δηλώνει τον ποιητή που δεν ενδιαφέρεται τόσο για την
κοινωνική αποστολή του όσο για την ποιητική του τέχνη, επιλέγει κατώτερα είδη και συχνά το έργο
του δεν ξεφεύγει από τα δικά του βιώματα.
Στο 1.7 του Προπέρτιου είναι έντονος αυτός ο προβληματισμός, έστω και αν δεν προβάλλεται
ευθέως σε όλη την έκταση της ελεγείας. Στην πρώτη ενότητα υποβόσκει πίσω από τη σύγκριση
dum tibi ~ nos και τις ευχετικές διατυπώσεις του ελεγειακού ποιητή, που δείχνουν ότι έχει
επίγνωση του κατωτερότητας του είδους με το οποίο καταπιάνεται σε σχέση με το μυθολογικό έπος
του Ποντικού. Από αυτή την άποψη η εμφατική δήλωση των στ.9-10 μπορεί να διαβαστεί και ως
προκλητική αντίθεση απέναντι στο αυτομάτως δεδομένο μεγαλείο του έπους: ‘κι όμως τούτη τη
ζωή θέλω να κάνω και χάρη σε αυτήν και την ποίηση που μου εμπνέει να αποκτήσω φήμη’. Στη
δεύτερη ενότητα ο προβληματισμός γίνεται εμφανής, καθώς για τη σύσταση του ελεγειακού
Προπέρτιου εμφανίζεται ρητά ο όρος poeta (στ.21), προσδιοριζόμενος μάλιστα από το επίθετο
humilem που διαλαλεί την ταπεινή φυσιογνωμία αυτής της ποίησης: tum me non humilem
mirabere saepe poetam. Από την άλλη πλευρά, την κατάταξη του Ποντικού στους uates υπονοεί η
λέξη ingeniis (στ.22), που αφορά τους υψηλόφρονες επικούς ποιητές, οι οποίοι ανταποκρίνονται
στις ρωμαϊκές απαιτήσεις (βλ. και το επίθετο Romanis). [Σημ.: υπό το βάρος της ειδικότερης αυτής σημασίας του
ingeniis του στ.22 μπορεί κανείς να επανερμηνεύσει το ingenio του στ.7 ως αναφορά όχι γενικά στην έμπνευση αλλά και ειδικότερα
στην επική ποίηση, δηλ. το ερωτικό μαράζι του ποιητή δεν του επιτρέπει να στραφεί σε υψηλές συνθέσεις που απαιτούν
μεγαλύτερες πνευματικές δυνάμεις.]
Ο Προπέρτιος σαφώς παραπέμπει σε ένα γνωστό θεωρητικό πλαίσιο και τη σχετική ορολογία, αλλά
τελικά εκμεταλλεύεται τη θεωρία με τρόπο απρόσμενο, αφού εδώ οι όροι έχουν αντιστραφεί: ο
ταπεινός ποιητής όχι μόνον αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, αλλά έχει ξεπεράσει και τους
μεγαλόπνοους ομοτέχνους του που καλλιεργούν υψηλά είδη. Το σχήμα λιτότητας non humilem
(στ.21) θα αποδειχθεί προπομπός του απερίφραστου συνώνυμου magne (στ.24), το οποίο
εντάσσεται σε μια συναρμογή πραγματικά εντυπωσιακή για όσους γνωρίζουν τον προαναφερθέντα
θεωρητικό προβληματισμό: το ονοματικό ζεύγος magne poeta λειτουργεί σχεδόν ως οξύμωρο,
εφόσον αποδίδει στον νεοτερικών προδιαγραφών ποιητή έναν αντινεοτερικό χαρακτηρισμό (βλ. τη
σημασία του μέγας στο καλλιμαχικό πρόγραμμα), για να τονίσει το απροσδόκητο μεγαλείο της
τέχνης του.
Αυτή η παρά προσδοκίαν τροπή του ζητήματος της ποιητικής δόξας έχει προετοιμαστεί από την
επιμονή στη βιοτική παράμετρο της ελεγειακής ποίησης, διότι τελικά η όποια επιτυχία εδράζεται
στο ότι ο Προπέρτιος διεκδικεί για τη δική του ποίηση έναν ωφελιμιστικό χαρακτήρα στο ερωτικό
πεδίο, τον οποίο δεν μπορεί να έχει η επική ποίηση. Μεταφέροντας το ζητούμενο της ποιητικής
επιτυχίας στο επίπεδο της καθημερινότητας και της προσωπικής ζωής του ατόμου, αφενός
υποδεικνύει πώς και η ταπεινή ελεγεία μπορεί να έχει σημαίνουσα κοινωνική διάσταση με
αποτελέσματα άμεσα ορατά και αποδείξιμα, και αφετέρου δια της αποσιωπήσεως στερεί από το
έπος την κοινωνική του αξία, εφόσον αυτή έχει έναν αόριστο ή έστω δύσκολα προσδιορίσιμο
χαρακτήρα και εντοπίζεται σε σφαίρες υψηλές, μακριά από τα άμεσα και επείγοντα προβλήματα
των απλών ανθρώπων. Η σχετικοποίηση της αξίας που μπορεί να έχει κάθε ποιητικό είδος
επαναθέτει σε άλλη βάση τον θεωρητικό προβληματισμό: υπονομεύει την αυτονόητη αναγνώριση
που έχουν τα υψηλά είδη, διεκδικεί επί ίσοις όροις την επιτυχία και την καταξίωση της ελεγειακής
ποίησης και, κατά συνέπεια, οραματίζεται εύλογα τη δόξα του ελεγειακού ποιητή.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.
Γραμματολογικές
ΕΛΕΓΕΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ
1. Η ετυμολογία της λέξης "ελεγεία". Η θεματική του είδους (διαχρονικά).
2. Οι σημαντικότεροι έλληνες εκπρόσωποι της ελεγείας από την αρχαϊκή έως την ελληνιστική εποχή.
3. Επεξηγήστε σύντομα τους όρους: "μυθολογική ελεγεία", "υποκειμενική - ερωτική ελεγεία",
"αιτιολογική ελεγεία".
4. Οριοθετήστε τη διαφορά μεταξύ των όρων "ερωτική ποίηση" και "ερωτική ελεγεία". Επιλέγοντας από
τα επόμενα ονόματα ποιους θα κατατάσσατε σε κάθε κατηγορία; Προπέρτιος, Οράτιος, Οβίδιος,
Γάλλος, Κάτουλλος, Τίβουλλος.
5. Η σύμβαση για την ονομασία της ερωμένης (puella) στη λατινική ελεγεία. Ποιο παράδειγμα από την
ερωτική ποίηση ευρύτερα υπάγεται στον ίδιο κανόνα;
6. Προσδιορίστε σύντομα τα επόμενα ελεγειακά μοτίβα:
♦ foedus aeternum
♦ furtivus amor
♦ servitium amoris
♦ militia amoris
♦ exclusus amator
♦ παρακλαυσίθυρο
7. Προσδιορίστε σύντομα τη συνήθη στάση και λειτουργία των επόμενων μορφών μέσα στο ελεγειακό
"μυθιστόρημα":
♦ ποιητικό εγώ
♦ puella, domina
♦ coniunx, vir
♦ custodes
♦ dives amator
8. Ποια είναι τα κύρια ερευνητικά προβλήματα γύρω από την κοινωνική ταυτότητα της ερωμένης (puella)
και του coniunx / vir;
9. Σχολιάστε σύντομα αλλά κατατοπιστικά το ζήτημα της βιογραφικής αλήθειας στη λατινική ελεγεία.
10. Εκθέστε σύντομα αλλά κατατοπιστικά τις απόψεις για τις καταβολές της ερωτικής λατινικής ελεγείας.
11. Σκιαγραφήστε σύντομα την εξέλιξη της θέσης της γυναίκας στη ρωμαϊκή κοινωνία από την αρχαϊκή
εποχή έως τον 1ο αι. π.Χ.
12. Σκιαγραφήστε σύντομα την εξέλιξη των ρωμαϊκών απόψεων για τις σεξουαλικές σχέσεις των δύο
φύλων από την αρχαϊκή εποχή έως τον 1ο αι. π.Χ.
13. Η πολιτική του Αύγουστου έναντι της σεξουαλικής ελευθεριότητας και οι συνέπειες για την ελεγεία ως
ποιητικό είδος.
14. Ο θεσμός της πατρωνείας και οι σημαντικότεροι ποιητικοί κύκλοι κατά την αυγούστεια περίοδο.
15. Σε ποιον ποιητικό κύκλο ανήκει καθένας από τους ελεγειακούς;
16. Σχολιάστε τους επόμενους όρους στο πλαίσιο της νεοτερικής ποιητικής θεωρίας και πράξης:
♦ λεπταλέη Μούσα
♦ ολιγοστιχίη
♦ θεματική ταπείνωση
♦ αίτιον
♦ poeta doctus
♦ recusatio
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
Κορνήλιος Γάλλος: η πολιτική του δράση και το ποιητικό του έργο.
Ποια είναι τα όρια ζωής του Τίβουλλου; Πόσες συλλογές ελεγειών εξέδωσε και πότε;
Ποια είναι τα όρια ζωής του Προπέρτιου; Πόσες συλλογές ελεγειών εξέδωσε και πότε;
Ποια είναι τα όρια ζωής του Οβίδιου; Ποια είναι τα ελεγειακά του έργα και πότε εκδόθηκε καθένα;
Ποιο ελεγειακό έργο ονομάζεται Μονόβιβλος, σε ποιον ανήκει και πότε κυκλοφορεί;
Ποια είναι τα ελεγειακά έργα του Οβίδιου με ερωτική θεματολογία;
Ποια ελεγειακά έργα του Οβίδιου δεν έχουν ερωτική θεματολογία;
Από τα στοιχεία του πίνακα Β εντοπίστε όλα όσα έχουν σχέση με κάθε ένα από τα πρόσωπα της στήλης
Α, προσδιορίζοντας συνθηματικά και τη μεταξύ τους σχέση.
Α
Β
1. Κάτουλλος
2. Γάλλος
3. Οράτιος
4. Τίβουλλος
5. Προπέρτιος
6. Οβίδιος
α) Λεσβία
δ) Τόμοι
ζ) Κορίννα
ι) Μάραθος
ιγ) Εκλογές Βιργίλιου
ιστ) αιτιολογική ελεγεία
β) Μαικήνας
ε) Κυνθία
η) Λύγδαμος
ια) Μεσάλλας
ιδ) ερωτικές Ωδές
ιζ) Σουλπικία
γ) Μονόβιβλος
στ) Αίγυπτος
θ) Λυκωρίς
ιβ) Δηλία
ιε) Νέμεση
ιη) Κλωδία
Κοϊντιλ. Ιnst. Οr. 10.1.93
elegia quoque Graecos provocamus, cuius mihi tersus atque elegans maxime videtur auctor
Tibullus; sunt qui Propertium malint; Ovidius utroque lascivior sicut durior Gallus.
Οβίδ. Tristia 4.10.51-2
Vergilium vidi tantum nec amara Tibullo
tempus amicitiae fata dedere meae.
successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi,
quartus ab his serie temporis ipse fui.
Απουλ. Απολογ. 10
habes crimen meum, Maxime, quasi improbi comisatoris de sertis et canticis compositum. hic illud
etiam reprehendi animadvertisti, quod, cum aliis nominibus pueri vocentur, ego eos Charinum et
Critian appellarim. eadem igitur opera accusent C. Catullum, quod Lesbiam pro Clodia nominarit, et
Ticidam similiter, quod quae Metella erat Perillam scripserit, et Propertium, qui Cynthiam dicat,
Hostiam dissimulet, et Tibullum, quod sit Plania in animo, Delia in versu.
C.I.L. I.1007 Eπιτύμβιο επίγραμμα για την Κλαυδία (2ος αι. π.Χ.)
Hospes, quod deico paullum est, asta ac pellege.
Heic est sepulcrum hau pulcrum pulcrai feminae:
nomen parentes nominarunt Claudiam.
suom mareitum corde deilexit souo:
gnatos duos creavit: horunc alterum
in terra linquit, alium sub terra locat.
sermone lepido, tum autem incessu commodo.
Domum servavit. Lanam fecit. Dixi, Abei.
Πορφυρίων στον Οράτ. Sermones 1.2.31-2
Marcus Cato ille Censorius, cum vidisset hominem honestum e fornice exeuntem, laudavit
existimans libidinem compescendam esse sine crimine. postea cum frequentius eum exeuntem de
eodem lupanari vidisset, dixit: adolescens, ego te laudavi huc interdum venires, non tamquam hic
habitares.
Αύλ. Γέλ. N.A. 10.23
verba Marci Catonis adscripsi ex oratione quae inscribitur de Dote, in qua id quoque scriptum est,
in adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare ... "in adulterio uxorem tuam si
prehendisses, sine iudicio inpune necares; illa te, si adulterares sive tu adulterarere, digito non
auderet contingere, neque ius est.
Κικ. pro Caelio 28
datur enim concessu omnium huic aliqui ludus aetati, et ipsa natura profundit adulescentiae
cupiditates. quae si ita erumpunt ut nullius vitam labefactent, nullius domum evertant, faciles et
tolerabiles haberi solent.
Κικ. pro Caelio 49
si quae non nupta mulier domum suam patefecerit omnium cupiditati palamque sese in meretricia
vita conlocarit, virorum alienissimorum conviviis uti instituerit, si hoc in urbe, si in hortis, si in
Baiarum illa celebritate faciat, si denique ita sese gerat not incessu solum sed ornatu atque comitatu,
non flagrantia oculorum, non libertate sermonum, sed etiam complexu, osculatione, actis, navigatione, conviviis, ut non solum meretrix sed etiam proterva meretrix procaxque videatur: cum
hac si qui adulescens forte fuerit, utrum hic tibi, L. Herenni, adulter an amator, expugnare
pudicitiam an explere libidinem voluisse videatur?
ΔΕΙΓΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΠΡΟΠ. 1.7
ΓΛΩΣΣΙΚΗ - ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ενώ εσύ αφηγείσαι την Κάδμεια Θήβα, Ποντικέ,
και τα ζοφερά όπλα του αδελφικού πολέμου,
κι ενώ (καλή μας τύχη) τον πρωτεργάτη Όμηρο συναγωνίζεσαι
(αρκεί νά 'ναι η μοίρα σπλαχνική με τα άσματά σου),
εμείς, κατά τη συνήθειά μας, στον έρωτά μας επιδιδόμαστε
κι αναζητούμε κάποιον τρόπο να μαλακώσουμε σκληρή κυρά·
πιο πολύ το πάθος μου παρά την έμπνευσή μου αναγκάζομαι
να υπηρετώ και για τα σκληρά χρόνια της νιότης να παραπονιέμαι.
9. Εδώ κατατρίβεται της ζωής μου το άνυσμα, αυτή είναι η φήμη μου,
10. από εκεί επιθυμώ να κερδίσει όνομα το τραγούδι μου.
11. Ας με δοξάζουν, Ποντικέ, που μόνον εγώ ήμουν αρεστός
12. σε κοπέλα καλλιεργημένη και που συχνά υπέμεινα την άδικη οργή της·
13. ας με διαβάζει από δω κι εμπρός για πάντα κάθε παραμελημένος εραστής
14. κι ας του είναι όφελος να ξέρει τα δεινά μας.
15. Κι εσένα ακόμη αν τούτο το αγόρι σε συγκλονίσει με το αλάνθαστό του τόξο
16. (είθε οι θεοί μας να μη θέλουν τέτοιο κακό να πάθεις),
17. ανώφελο θα σου είναι το στρατόπεδο, ανώφελα δυστυχισμένος θα θρηνείς
18. που τα επτά στρατεύματα κείνται άλαλα μέσα σε αιώνια σκόνη·
19. μάταια θα επιθυμείς τρυφερούς στίχους να συνθέσεις
20. κι ο όψιμος έρωτας έμπνευση δεν θα σου χαρίζει.
21. Τότε διαρκώς θα με θαυμάζεις ως όχι ασήμαντο ποιητή,
22. τότε θα είμαι ο πρώτος μέσα στα ρωμαϊκά πνεύματα·
23. και πάνω από το μνήμα μου οι νέοι δεν θα μπορούν τον θρήνο τους να πάψουν:
24. ‘νεκρός κείσαι μεγάλε ποιητή του πόθου μας.’
25. Πρόσεξε, λοιπόν, να μην περιφρονείς με την έπαρσή σου τα τραγούδια μας:
26. συχνά ο αργοπορημένος έρωτας ζητάει μεγάλο τόκο.
consuemus (5): συγκεκομμένος τύπος αντί consueuimus.
agitamus (5): θαμιστικό (του ago) που τονίζει τη σημασία της συνήθειας και της αδιάκοπης ενασχόλησης
(βλ. και σημ.4).
laudent me placuisse ... tulisse (11): μια όχι πολύ συνηθισμένη ποιητική σύνταξη, πρβ. Βιργ. Αιν. 585-6,
Πέρσιος 1.86-7 (βλ. R.G. Austin, Βεργιλίου Αινειάδος Βιβλίο ΙΙ, Σχόλια, ελλ. μτφρ. Λ. Τρομάρας, Θεσ/νίκη
2002, στον στ.585, σ.396).
prosint (14): του prosum, profui, prodesse [prosum prodes prodest, κλπ.].
concusserit (15): indic. fut. ex. (: απόδοση το flebis).
†quo nolim nostros euiolasse† (16): ο στίχος είναι ανίατα φθαρμένος, αλλά πιθανότερο φαίνεται να
απεύχεται ο Προπ. τα βάσανα του έρωτα για τον φίλο του (π.χ. ο Camps προτείνει quod nolim nostros heu
uoluisse deos)
longe (17): ‘μάταια, χωρίς νόημα, ανώφελα’ μια σημασία του επιρρήματος που απαντά και στην ποίηση και
στην πρόζα.
caue contemnas (25): το caue με υποτακτική β' προσώπου είναι κανονική περιφραστική εκφορά της
απαγόρευσης όπως τα noli / nolite + απαρ. και fac ne + υποτακτική β' προσώπου.
σημ.1 Η ποίηση του Ποντικού εμπνέεται από τον Θηβαϊκό κύκλο και κύριο θέμα του έργου του πιθανώς
είναι η εκστρατεία των Επτά εναντίον της Θήβας με αποκορύφωμα τη σύγκρουση των δύο αδελφών,
Ετεοκλή και Πολυνείκη (στ.2)· το ότι η πραγμάτευση γίνεται στο πλαίσιο ενός έπους φαίνεται από την
επόμενη σύγκριση με τον Όμηρο (στ.3).
σημ.2 Το primo δεν έχει τόσο χρονική σημασία όσο ποιοτική, αφού ο Όμηρος θεωρείται γενικά πηγή της
ποίησης και αξεπέραστο ποιητικό πρότυπο, που βρίσκεται εκτός συναγωνισμού.
σημ.3 Το agitamus amores διακρίνεται από έντονη αμφισημία, εφόσον κάλλιστα μπορεί να δηλώνει και την
ερωτική πράξη και τη σύνθεση ερωτικής ποίησης (Amores είναι γνωστός και συνήθης τίτλος ποιητικών
συλλογών με ερωτική θεματολογία).
σημ.4 Το dominam συνδηλώνει το μοτίβο του seruitium amoris, όπως φαίνεται και από το duram, που
εμφατικά βρίσκεται πριν από τη διαίρεση του πενταμέτρου, έτσι ώστε Ε+Ο να κλείνουν τα δύο ημιστίχια με
παρήχηση και εσωτερική ρίμα. Το seruire στον επόμενο στίχο επιβεβαιώνει την εντύπωση.
σημ.5 nec tantum ingenio quantum seruire dolori cogor: «δηλ.: γράφω όχι όπως θα όφειλε ένας ποιητής
αλλά όπως πρέπει να γράφει ένας εραστής.» (Camps ad l.) Η εξήγηση αυτή αποκαλύπτει τις ποιητολογικές
συνδηλώσεις των όρων: το ingenium αφορά την υψηλή ποίηση, ενώ το dolori τη θεματολογία της ερωτικής
ελεγείας.
σημ.6 aetatis tempora dura: η νιότη χαρακτηρίζεται σκληρή γιατί αυτή είναι η ηλικία για τα βάσανα του
έρωτα. Η επανάληψη του επιθ. durus (πρβ. στ.6) σε σχέση με τα ερωτικά πάθη προβάλλει ως θεματική της
ποίησης του Προπ. τις δυσκολίες της ερωτικής σχέσης.
σημ.7 9-10: με το τρίκωλο hic ... haec ... hinc το πεδίο δόξας του ποιητή συνδέεται άρρηκτα με τη βιοτική
επιλογή του.
σημ.8 Αυτό δεν σημαίνει ότι η κοπέλα δεν είχε άλλες ερωτικές σχέσεις. Απλώς ο ποιητής εκτιμά ότι
ξεπερνάει τους άλλους εραστές της και θεωρείται μοναδικός.
σημ.9 Δηλ. ο Έρωτας (Amor, Cupido) που συνήθως παριστάνεται ως μικρό αγόρι με τόξο και βέλη, βλ. την
παιγνιώδη εκμετάλλευση αυτού του τόπου στον Οβίδ. Amor. 1.1.
σημ.10 Το επίθ. mollis σε ποιητολογικά συμφραζόμενα δηλώνει το ελεγειακό είδος, τόσο λόγω των
τρυφερών ερωτικών θεμάτων όσο και ως αντίδοτο για τη σκληρότητα του ερωτικού πάθους (αντίθ. του
durus, βλ. παραπ. σημ.6).
© Copyright 2024 Paperzz
