ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΔΑΝΕΙΑ Γενικό Λύκειο Αγρού Κέρκυρας Α΄ τετράμηνο σχολικού έτους 2013-2014 Συντονιστής Καθηγητής: Μαδεμλής Δημήτριος, Οικονομολόγος – Μ.Β.Α. ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΔΑΝΕΙΑ Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται: ορισμένες βασικές έννοιες, όπως: αντιπραγματισμός, χρήμα (λειτουργίες, ιδιότητες, μορφές, σύγχρονα είδη), αποταμίευση, πίστωση, κεφάλαιο, τόκος, επιτόκιο, ο κανόνας του χρυσού, η γέννηση και η εξέλιξη του σύγχρονου τραπεζικού συστήματος, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 1 οι κατηγορίες των τραπεζών (κεντρικές, εμπορικές, επενδυτικές), τα είδη των καταθετικών (όψεως, ταμιευτηρίου, προθεσμίας) και των επενδυτικών προϊόντων (ομόλογα, έντοκα γραμμάτια, μετοχές, αμοιβαία κεφάλαια), σημαντικά τμήματα της ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με την ασφάλεια των καταθέσεων, τα είδη των δανειακών-χορηγητικών προϊόντων προς ιδιώτες (στεγαστικά, καταναλωτικά και λοιπά δάνεια) και προς επιχειρήσεις (δάνεια κεφαλαίου κίνησης, παγίων στοιχείων κλπ.), τα είδη των επιτοκίων (σταθερά, κυμαινόμενα κλπ), η ηθική πλευρά του έντοκου δανεισμού, η συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην ανάπτυξη της οικονομίας, η οικονομική και νομισματική ένωση της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.). ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 2 Η εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος «Ερευνητική Εργασία» που εντάσσεται στο πρόγραμμα της Β΄ Τάξης του Γενικού Λυκείου, από τους μαθητές: ΓΚΙΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΝΤΑΡΕΛΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΚΛΟΥΔΑ ΝΙΚΟΛΑΟ ΚΟΡΑΚΙΑΝΙΤΗ ΣΤΑΜΑΤΙΑ ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΜΑΝΤΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΛΑΜΠΟΥΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΩΜΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΜΠΑΡΔΗ ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΜΠΕΤΣΗ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΑΓΙΑΤΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ-ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΠΡΕΤΣΙ ΝΤΟΡΑΝΤΙΝΑ ΡΟΥΒΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΑΓΙΑΝΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Συντονιστής Καθηγητής ΜΑΔΕΜΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΕ09 – Μ.Β.Α. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα σελ. Αντί Προλόγου – Λόγοι Επιλογής Θέματος 4 6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 7 Αντιπραγματισμός 7 Χρήμα 8 Λειτουργίες Χρήματος 8 Ιδιότητες Χρήματος 8 Μορφές Χρήματος 9 Σύγχρονα Είδη Χρήματος 10 Επιταγή 10 Συναλλαγματική 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ 15 Πίστωση 15 Τράπεζα 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ 20 Κεντρικές Τράπεζες 20 Εμπορικές Τράπεζες 20 Επενδυτικές Τράπεζες 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ – ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 23 Αποταμίευση 23 Καταθέσεις 24 Είδη Καταθετικών Προϊόντων 24 Καταθέσεις Όψεως 24 Καταθέσεις Ταμιευτηρίου 25 Καταθέσεις Προθεσμίας 25 Ασφάλεια Καταθέσεων 26 Είδη Επενδυτικών Προϊόντων 27 Ομόλογα 27 Έντοκα Γραμμάτια 28 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 4 Αμοιβαία Κεφάλαια σελ. 29 Μετοχές 30 Παράγωγα 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΔΑΝΕΙΑ - ΧΟΡΗΓΗΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 32 Δάνεια 32 Δανειακή Σύμβαση 32 Γενική Διαδικασία Χορήγησης Δανείων 33 Είδη Δανείων – Χορηγητικών Προϊόντων 33 Δάνεια Κεφαλαίου Κίνησης 33 Δάνεια Παγίων 34 Στεγαστικά Δάνεια 34 Επισκευαστικά Δάνεια 36 Δάνεια Ειδικού Σκοπού 36 Καταναλωτικά Δάνεια 37 Προσωπικά Δάνεια 38 Ανοιχτά Δάνεια 38 Δικαίωμα Υπερανάληψης – Overdraft 38 Πιστωτικές Κάρτες 39 Leasing – Χρηματοδοτική Μίσθωση 40 Factoring – Πρακτορεία Επιχειρηματικών Απαιτήσεων 41 Venture Capital – Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συμμετοχών 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: Η ΗΘΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ 43 Τόκος 43 Κεφάλαιο 43 Επιτόκιο 43 Είδη Επιτοκίου 44 Τοκογλυφία 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο: ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ – ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (Ε.Κ.Τ.) 48 ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 53 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 5 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Λόγοι επιλογής θέματος: είναι επίκαιρο: στήριξη ελληνικών τραπεζών μέσω της ανακεφαλαίωσής τους με σκοπό την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων και των ιδιωτών, που θα σημάνει την αναθέρμανση της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή το τέλος της ύφεσης και την επιστροφή της σε αναπτυξιακούς ρυθμούς, πολύς λόγος γίνεται: για την άρση ή μη της αναστολής των πλειστηριασμών της Α΄ κατοικίας και υπό ποιους όρους και προϋποθέσεις θα λάβει χώρα, για το υψηλό ποσοστό των «κόκκινων δανείων», δηλαδή των μη εξυπηρετούμενων δανείων, που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους οι ελληνικές τράπεζες και την επίπτωση του ποσοστού αυτού στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, για τη δημιουργία, θεσμοθέτηση και εφαρμογή ενός ευρωπαϊκού πλαισίου ρυθμιστικής λειτουργίας και ελέγχου των τραπεζών, η οικονομική κρίση που βιώνει ο ελληνικός λαός, για περισσότερα από τέσσερα έτη, ήρθε στην επιφάνεια δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις Η.Π.Α. που –μεταξύ άλλων- οδήγησε σε χρεοκοπία μία από τις τέσσερις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες των Η.Π.Α., την «LEHMAN BROTHERS» η οποία την 15η Σεπτεμβρίου του 2008 κατέθεσε αίτηση πτώχευσης στα Αμερικανικά δικαστήρια, το χρέος της χώρας μας εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα υψηλό, όχι μόνο ως ποσοστό του Α.Ε.Π. αλλά και σε απόλυτους αριθμούς. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Αντιπραγματισμός: η ανταλλαγή ενός αντικειμένου-εμπορεύματος με ένα ή περισσότερα άλλα. Παραδείγματος χάρη για να αποκτήσει κάποιος 10 πορτοκάλια πρέπει να προσφέρει 5 μήλα. Με τον τρόπο αυτό οι αξίες μεταξύ των εμπορευμάτων δεν είναι απόλυτες, όπως σήμερα που όλοι γνωρίζουμε ότι ένα κιλό μήλα κοστίζει €2 και ένα κιλό πορτοκάλια στοιχίζει €1, αλλά σχετικές. Με άλλα λόγια, την εποχή του αντιπραγματισμού ένα κιλό μήλα κόστιζε δύο κιλά πορτοκάλια ή ένα κιλό πορτοκάλια στοίχιζε μισό κιλό μήλα. Σημείωση: ο αντιπραγματισμός ή εναλλακτική οικονομία ήταν η πρώτη διαδικασία που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος προκειμένου να αποκτήσει τα απαραίτητα προϊόντα για την ικανοποίηση των αναγκών του. Προβλήματα αντιπραγματισμού: η δυσκολία ταυτόχρονης συνεύρεσης των κατάλληλων συναλλασσομένων (ο ένας έπρεπε να ενδιαφέρεται για το εμπόρευμα του άλλου), η ενδεχόμενη αδιαιρετότητα του ενός ή και των δύο προς ανταλλαγή αντικειμένων (π.χ. δεν μπορούμε να ανταλλάξουμε ένα ποδήλατο με μισό ρολόι), κάθε αντικείμενο έχει τόσες ανταλλακτικές αξίες όσα τα υπόλοιπα εμπορεύματα που υπάρχουν (στη σημερινή εποχή ένα εμπόρευμα θα είχε δισεκατομμύρια ανταλλακτικές αξίες). Σύγχρονες μορφές αντιπραγματισμού: στη χώρα μας μορφές ανταλλακτικής οικονομίας έκαναν την εμφάνισή τους κατά τα τελευταία έτη (σχετικά video από ΣΚΑΙTV/Ιανουάριος 2012: http://www.youtube.com/watch?v=Lo_s4KelKDM και AlphaTV/Δεκέμβριος 2011: http://www.youtube.com/watch?v=OUXZEVC9N0U ), ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων κρατών που αντιμετώπισαν οικονομικές κρίσεις. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 7 Χρήμα: οποιοδήποτε κοινά αποδεκτό μέσο συναλλαγών. Σημείωση: Κατά το παρελθόν ως χρήμα έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα αντικείμενα, όπως όστρακα, πολύτιμα μέταλλα κ.α. Αναγκαιότητα καθιέρωσης χρήματος ως μέσου διεξαγωγής συναλλαγών: η πληθώρα των προϊόντων των σύγχρονων κοινωνιών, η διεθνοποίηση του εμπορίου, η ανάγκη για αποταμίευση. Λειτουργίες του χρήματος: είναι μέτρο της αξίας των εμπορευμάτων: κάθε εμπόρευμα έχει μία τιμή, η οποία μας επιτρέπει να το συγκρίνουμε με οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα και να έχουμε μία σαφή εικόνα της σχετικής σημασίας όλων των εμπορευμάτων (τα ακριβότερα προϊόντα έχουν μεγαλύτερη σχετική σημασία από τα φθηνότερα), είναι μέσο πληρωμών: όλοι οι συναλλασσόμενοι δέχονται να λάβουν το χρήμα ως αντάλλαγμα για το εμπόρευμα που πωλούν, είναι μέσο αποταμίευσης της αξίας: η απόκτηση χρήματος από την πώληση ενός εμπορεύματος επιτρέπει τη διαφοροποίηση του χρόνου πώλησης και του χρόνου αγοράς. Π.χ. μπορώ σήμερα το πρωί να πουλήσω ένα αυτοκίνητο και με τα χρήματα που θα πάρω να πληρώσω σήμερα τα ψώνια από το super market, να αγοράσω αύριο μία μηχανή, να πάω σε δέκα ημέρες ένα ταξίδι και να αποταμιεύσω τα υπόλοιπα σε μία τράπεζα. Ιδιότητες του χρήματος: είναι κοινώς αποδεκτό από το σύνολο των συναλλασσόμενων, η ανταλλακτική του αξία δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ μικρή-ασήμαντη, ούτε πολύ μεγάλη, αλλά τόση ώστε να εξυπηρετεί τις περισσότερες συναλλαγές που γίνονται καθημερινά. Π.χ. ως χρήμα δε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε τους κόκκους της άμμου αφενός επειδή βρίσκονται σε ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 8 αφθονία στον πλανήτη μας και ως εκ τούτου έχουν μηδαμινή αξία και αφετέρου διότι για τις ημερήσιες συναλλαγές μας θα έπρεπε να κουβαλάμε τόνους από αυτούς, πράγμα καθόλου βολικό. Επίσης, ως χρήμα δε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τα διαμάντια, διότι λόγω της σπανιότητάς τους έχουν πολύ μεγάλη αξία και ως εκ τούτου καθιστούν την αγορά κάθε αντικειμένου μικρής αξίας (π.χ. ενός περιοδικού) ανέφικτη, δεν πρέπει να υπόκειται σε ταχεία φυσική φθορά ή σε αλλοίωση. Π.χ. τα φύλλα ενός δέντρου λόγω της ταχείας φθοράς τους δε θα μπορούσαν να χρησιμεύουν ως χρήμα, πρέπει να υποδιαιρείται σε μικρότερες μονάδες ώστε να καλύπτει όλες τις πιθανές συναλλαγές (όπως τα κέρματα του €). Επισήμανση: τόσο τα υποπολλαπλάσια όσο και τα πολλαπλάσια της μονάδας του χρήματος (π.χ. €1) πρέπει να είναι τυποποιημένα και η αξία τους εγγυημένη. Π.χ. δεν μπορούμε να πάμε να αγοράσουμε ένα μπλουζάκι δίνοντας στον πωλητή του ένα «χαρτονόμισμα» από ένα επιτραπέζιο παιγνίδι. Μορφές χρήματος: Περιεκτικό: το χρήμα που στις λειτουργίες του ως μέσου συναλλαγών και ως μέτρου της αξίας των εμπορευμάτων έχει αξία ίση με την εμπορευματική του αξία (π.χ. περιεκτικό χρήμα ήταν τα βόδια, το χρυσάφι, το ασήμι, ο χαλκός ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο κατανάλωσης έχει χρησιμοποιηθεί ως χρήμα, κατά το παρελθόν), Ψευδοπεριεκτικό: επρόκειτο για χρεόγραφα που εξέδιδαν ιδιώτες τραπεζίτες για ορισμένη αξία, με την έγγραφη υπόσχεση ότι ο κάτοχος του χρεογράφου θα πληρωνόταν την αξία του σε χρυσό. Την ίδια υπόσχεση διατήρησε και το κράτος όταν ανέλαβε πλήρως το εκδοτικό δικαίωμα του χρήματος (τα χαρτονομίσματα μπορούσαν να εξαργυρωθούν από την εκδοτική τράπεζα με χρυσό -«κανόνας του χρυσού»), Παραστατικό: είναι το χρήμα του οποίου η αναγραφόμενη αξία αντιστοιχεί σε αξία μεγαλύτερη από την αξία του υλικού από το οποίο είναι φτιαγμένο. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 9 Τα σύγχρονα χαρτονομίσματα π.χ. του € ως υλικό είναι πολύ χαμηλής αξίας, ωστόσο η αξία που αντιπροσωπεύουν ως χρήμα φτάνει μέχρι το ποσό των € 500. Επισήμανση: στις σύγχρονες οικονομίες χρησιμοποιείται το παραστατικό χρήμα διότι: οι εν λόγω οικονομίες είναι πλήρως εμπορευματοποιημένες και χαρακτηρίζονται από υψηλό καταμερισμό της εργασίας, εξυπηρετεί τις αναρίθμητες συναλλαγές που λαμβάνουν χώρα καθημερινά στις οικονομίες αυτές, οι συναλλασσόμενοι έχουν εμπιστοσύνη στους εκδότες του παραστατικού χρήματος (π.χ. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), ότι εγγυώνται πλήρως την αναγραφόμενη αξία. Σύγχρονα είδη χρήματος: μεταλλικό χρήμα: πρόκειται για παραστατικό χρήμα. Ο αριθμός των μεταλλικών νομισμάτων που κυκλοφορεί είναι μικρός και συνεχώς περιορίζεται, καθώς το μεταλλικό χρήμα εξυπηρετεί μικρό εύρος των συναλλαγών μας, χαρτονόμισμα ή τραπεζογραμμάτιο: πρόκειται για κλασικό παράδειγμα πλήρους παραστατικού χρήματος, πιστωτικό χρήμα: δηλαδή επιταγές και συναλλαγματικές, πιστωτικές κάρτες: το λεγόμενο και «πλαστικό χρήμα». Πιστωτικό Χρήμα: επιταγή: κάνει την εμφάνισή της, ως τρόπος χρηματοοικονομικής συναλλαγής, τον 17ο αιώνα από την «Τράπεζα Συναλλαγών του Άμστερνταμ», ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 10 δίνει το δικαίωμα στον κομιστή της να απαιτήσει από την τράπεζα με την οποία συνεργάζεται ο εκδότης της το χρηματικό ποσό που αναγράφεται στην επιταγή, σε συγκεκριμένη ημερομηνία, κομιστής: αυτός που έχει στα χέρια του την επιταγή και είναι δικαιούχος του αναγραφόμενου σ΄ αυτήν ποσού, εκδότης: αυτός που υπογράφει την επιταγή και οφείλει το αναγραφόμενο σ΄ αυτήν ποσό, ακάλυπτη επιταγή: αυτή που στην ημερομηνία της δεν μπορεί να αποδώσει στον κομιστή της το αναγραφόμενο ποσό, λόγω ανεπαρκούς υπολοίπου στον λογαριασμό του εκδότη της. συναλλαγματική: κάνει την εμφάνισή της, ως τρόπος χρηματοοικονομικής συναλλαγής, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, δίνει το δικαίωμα στον κάτοχό της να απαιτήσει από τον αποδέκτη της το χρηματικό ποσό που αναγράφεται στην συναλλαγματική, σε συγκεκριμένη ημερομηνία στο μέλλον, αποδέκτης: αυτός που υπογράφει τη συναλλαγματική και οφείλει το αναγραφόμενο σ΄ αυτήν ποσό, δικαιούχος: αυτός που έχει στα χέρια του την συναλλαγματική και περιμένει να εισπράξει το αναγραφόμενο σ΄ αυτήν ποσό, απλήρωτη συναλλαγματική: αυτή που δεν εξοφλείται στην ημερομηνία λήξη της. επιταγή - συναλλαγματική: αποτελούν προαιρετικά μέσα συναλλαγών. Με άλλα λόγια είναι στη διακριτική ευχέρεια του πωλητή ενός εμπορεύματος να δεχθεί από τον αγοραστή του, επιταγή ή συναλλαγματική για την εξόφληση του τιμήματος ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 11 της αγοράς, σε αντίθεση με τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα που είναι υποχρεωτικά μέσα συναλλαγών, βασικές διαφορές επιταγής και συναλλαγματικής: οι επιταγές εξαργυρώνονται την ημερομηνία έκδοσής τους, ενώ οι συναλλαγματικές την ημερομηνία λήξης τους, το ποσό μιας συναλλαγματικής εμπεριέχει τόκο, ενώ μιας επιταγής όχι. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ Σύμφωνα με τον Κανόνα του Χρυσού κάθε τράπεζα που είχε το δικαίωμα να εκδώσει χαρτονόμισμα (π.χ. δολάριο, στερλίνα, δραχμή κλπ) ήταν υποχρεωμένη να το εξαργυρώσει-ανταλλάξει με χρυσό εφόσον της το ζητούσε ο κομιστής του χαρτονομίσματός της. Με τον τρόπο αυτό ελεγχόταν η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορούσε σε μία οικονομία και η οποία είχε αντίκρισμα σε χρυσό. Έτσι, μεσομακροπρόθεσμα εξασφαλιζόταν η σταθερότητα του επιπέδου των τιμών (πολύ χαμηλός πληθωρισμός). Ιστορική εξέλιξη του Κανόνα του Χρυσού: 1717: υιοθέτηση του κανόνα του χρυσού από την Αγγλία (ύστερα από λάθος χειρισμό του Διευθυντή του Νομισματοκοπείου της Αγγλίας κ. Isaac Newton να ορίσει πολύ χαμηλή τιμή για τον άργυρο σε σχέση με τον χρυσό), 1871: διεθνής καθιέρωση του κανόνα του χρυσού από την Γερμανία (η Γερμανία κερδίζοντας τον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο έλαβε ως αποζημίωση τεράστιες ποσότητες χρυσού, γεγονός που της επέτρεψε τη δημιουργία χρυσού μάρκου), 1879: προσχώρηση των Η.Π.Α. στον κανόνα του χρυσού. Στο μεσοδιάστημα είχαν ήδη εφαρμόσει τον κανόνα του χρυσού πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Ολλανδία και Σκανδιναβικές χώρες), και ακολούθησαν Ρωσία και Ιαπωνία, 1870 – 1914: παγκόσμια εφαρμογή του κανόνα του χρυσού, 1914 (έναρξη Α΄ Παγκόσμιου πολέμου): η πιεστική ανάγκη χρηματοδότησης των υπέρογκων πολεμικών δαπανών οδήγησε στην εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού (άρχισε η εκτύπωση χρήματος χωρίς αντίκρισμα σε χρυσό), 1917 (είσοδος των Η.Π.Α. στο πόλεμο): εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού και από τις Η.Π.Α., 1919 – 1924: προσπάθειες επαναφοράς του κανόνα του χρυσού, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 13 1925 – 1931: επαναφορά του κανόνα του χρυσού (με τις όποιες ατέλειές του σε σχέση με την περίοδο 1870 – 1914), 21.09.1931: υποτίμηση της στερλίνας και εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού από την Μεγάλη Βρετανία, που σηματοδότησε την αρχή του τέλους για τον κανόνα του χρυσού, 1932: πάνω από 35 χώρες εγκαταλείπουν τον κανόνα του χρυσού, Σεπτέμβριος 1936: υποτίμηση του γαλλικού φράγκου που σήμανε την κατάρρευση του τελευταίου οχυρού του κανόνα του χρυσού, δηλαδή τον «συνασπισμό του χρυσού» (Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Ιταλία, Ελβετία και Πολωνία), Ιούλιος 1944: αντικατάσταση του κανόνα του χρυσού από τη «Συμφωνία του Bretton Woods», βάσει της οποίας το δολάριο μπορούσε να αντικαταστήσει το χρυσό. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. αναλάμβανε τη δέσμευση να κρατά σταθερή την ισοτιμία δολαρίου – χρυσού. Ήταν η αρχή της διεθνούς κυριαρχίας του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα, ίδρυση του Δ.Ν.Τ. και της Παγκόσμιας Τράπεζας, 15 Αυγούστου 1971: οι νομισματικές αρχές των Η.Π.Α. (επί προεδρίας Richard Nixon ) ανακοινώνουν την αναστολή της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό, Τέλη 1971: υποτιμάται το δολάριο έναντι του χρυσού και ανατιμώνται μάρκο, ελβετικό φράγκο και ιαπωνικό γιεν. Με τον τρόπο αυτό έπεσε η αυλαία για τον κανόνα του χρυσού και την εξέλιξή του (της «Συμφωνίας Bretton Woods») και από τότε εφαρμόζεται το «Σύστημα των Κυμαινόμενων Ισοτιμιών» (οι ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων καθορίζονται ελεύθερα). ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ Η έννοια της πίστωσης : περιλαμβάνει δύο συμβαλλόμενα μέρη: τον δανειζόμενο-δανειολήπτη (αυτός που δανείζεται τα χρήματα) και τον δανειστή-πιστωτή (αυτός που δανείζει τα χρήματα), σημαίνει ότι ο δανειστής εμπιστεύεται τον δανειζόμενο και συγκεκριμένα ότι θα του επιστρέψει το συνολικό ποσό που του δάνεισε στον προσυμφωνηθέντα χρόνο, στα αγγλικά η ρίζα της λέξης «πίστωση» (credit) είναι «credo» που στα λατινικά σημαίνει «πιστεύω», είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια (πήλινες πινακίδες από τη Μεσοποταμία, στην αρχαία Βαβυλώνα νόμοι του Χαμουραμπί υπαγόρευαν τη διαγραφή οφειλών κάθε 3 έτη προς όφελος των δανειοληπτών κ.α.). Η προέλευση του όρου «Τράπεζα»: σύμφωνα με κάποιες απόψεις η καταγωγή του όρου «τράπεζα» είναι ελληνική. Ειδικότερα η λέξη «bank» προέρχεται από το «πήγμα», που είναι παράγωγο του ρήματος «πήγνυμι» (και πηγνύω) που σημαίνει εμπήγω, δηλαδή κτίζω, στήνω, στερεώνω, κατασκευάζω. «Πήγμα» σημαίνει κάθε είδους «πάγκος», όπως ο πάγκος των αρχαίων αργυραμοιβών (τραπεζιτών) στην αθηναϊκή αγορά. Oι Pωμαίοι δανείστηκαν τη λέξη και την προσάρμοσαν στη δική τους γλώσσα. Το πήγμυμι έγινε «pepigi» και το πήγμα «pango», το οποίο μετεξελίχθηκε σε «banco», που σημαίνει τραπέζι, Τράπεζα, σύμφωνα με λεξικό της ομάδας του κ. Μπαμπινιώτη η λέξη είναι ξένη και προέρχεται από την ιταλική λέξη «banco», ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 15 κατά την εποχή του William Shakespeare (16ος αιώνας) οι Εβραίοι παρείχαν εμπορικές πιστώσεις στη Βενετία, συναλλασσόμενοι μπροστά στο κτήριο «Banco Rosso», καθισμένοι πίσω από τα τραπέζια τους (tavule) και πάνω στους πάγκους τους (banchi). Τράπεζα: η επιχείρηση που αγοράζει και πουλά χρήμα, με σκοπό το κέρδος. Συγκεκριμένα η τράπεζα: αγοράζει χρήμα από τους αποταμιευτές – καταθέτες, καταβάλλοντας αμοιβή (επιτόκιο και τόκος καταθέσεων), πουλά χρήμα στα κράτη, στους επιχειρηματίες, στους καταναλωτές εισπράττοντας αμοιβή (επιτόκιο και τόκος χορηγήσεων), αποκομίζει κέρδος από τη διαφορά μεταξύ επιτοκίου χορηγήσεων και καταθέσεων. Αυτονόητο ότι όσο υψηλότερο είναι το επιτόκιο χορηγήσεων και όσο χαμηλότερο είναι το επιτόκιο καταθέσεων τόσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος της τράπεζας. Η γέννηση και η εξέλιξη της σύγχρονης τραπεζικής: 1202: ο Λεονάρντο της Πίζας, γνωστός στους περισσότερους ως Φιμπονάτσι, δημοσιεύει το «Liber Abaci» (το Βιβλίο του Άβακος), με το οποίο εισάγει στην Ευρώπη την ινδοαραβική αρίθμηση. Με την νέα αρίθμηση ο υπολογισμός μεγεθών όπως ο τόκος, η παρούσα αξία επένδυσης, αλλά και η τήρηση λογιστικών βιβλίων γίνεται πολύ εύκολη υπόθεση, 13ος αιώνας: η Βενετία καθιερώνεται ως το μεγαλύτερο κέντρο δανεισμού της Ευρώπης. Δεν τυχαίο ότι το πασίγνωστο έργο του William Shakespeare (15641616) είχε ως πρωταγωνιστή έναν έμπορο από τη Βενετία, 14ος αιώνας: οι οίκοι «Μπάρντι», «Περούτσι», και «Ατσαγιόλι» από την Φλωρεντία ελέγχουν το σύνολο των χρηματοοικονομικών στην Ιταλία, δεκαετία 1340: οι βασιλείς Εδουάρδος ο Γ΄ της Αγγλίας και Ροβέρτος της Νάπολης, που ήταν οι δύο κυριότεροι δανειζόμενοι των προαναφερόμενων ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 16 οίκων, δηλώνουν αδυναμία να αποπληρώσουν τα δάνεια που έλαβαν, με αποτέλεσμα την κατάρρευση των δανειστών τους. Επισήμανση: η κατάρρευση των πανίσχυρων μέχρι τότε τριών χρηματοοικονομικών οίκων αποτέλεσε ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της δυνητικής αδυναμίας των δανειστών χρήματος και της δυνητικής δύναμης των δανειζόμενων. Τέλη 14ου αιώνα: εμφάνιση της οικονομικής δυναστείας των Μεδίκων. Ενδεικτικά αναφέρονται: 1385: ο Giovanni di Bicci de' Medici, γίνεται διευθυντής ενός υποκαταστήματος τράπεζας στη Ρώμη και βάζει ως στόχο να κάνει τους Μεδίκους σύννομους (μεταξύ του 1343 και του 1360 τουλάχιστον πέντε Μέδικοι καταδικάστηκαν σε θάνατο για σοβαρά εγκλήματα), 1420: ο Τζιοβάνι μεταβιβάζει την επιχειρηματική του δραστηριότητα στον μεγαλύτερο γιο του Cosimo I de'Medici Duca di Firenze e Granduca di Toscana , 1429: πεθαίνει ο Τζιοβάνι. Η αυτοκρατορία των Μεδίκων έχει υποκαταστήματα τραπεζών σε Βενετία, Ρώμη, Γενεύη, Πίζα, Λονδίνο, 1458: κατά δήλωση του Πάπα Πίου Β΄, ο Κόζιμο είναι ουσιαστικά η πολιτική εξουσία της Φλωρεντίας «ελέγχει τους νόμους, αποφασίζει για πόλεμο ή για ειρήνη …», Οι παράγοντες της επιτυχίας των Μεδίκων ήταν: η διασπορά του κινδύνου και η διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους (δεν υπήρχε εξάρτηση από την φερεγγυότητα ή μη λίγων πελατών), οι διευθυντές των καταστημάτων δεν ήταν υπάλληλοι αλλά ετερόρρυθμοι εταίροι με συμμετοχή στα κέρδη της επιχείρησης. Το ιταλικό τραπεζικό σύστημα των Μεδίκων αποτέλεσε πρότυπο οργάνωσης όλων των τραπεζικών συστημάτων στην Ευρώπη. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 17 Επισήμανση: ο οίκος των Μεδίκων αποτέλεσε ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της δυνητικής δύναμης των δανειστών χρήματος και της δυνητικής αδυναμίας των δανειζόμενων. 1609: ιδρύεται στο Άμστερνταμ η «Τράπεζα Συναλλαγών» που εισήγαγε το σύστημα των επιταγών, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών, 1657: με την ίδρυση της «Τράπεζας της Στοκχόλμης», εισάγεται η έννοια της «δημιουργίας πίστωσης», δηλαδή η τράπεζα δάνειζε περισσότερα χρήματα από τα αποθέματά της σε πολύτιμα μέταλλα, εφαρμόζοντας –ουσιαστικά- για πρώτη φορά την έννοια του «τραπεζικού κλασματικού αποθέματος» (=η τράπεζα θεωρώντας απίθανο το ενδεχόμενο μαζικής ανάληψης των καταθέσεων από τους αποταμιευτές, μπορεί να δανείζει πολλαπλάσια -του ύψους των καταθέσεών της- χρήματα στους δανειολήπτες προσβλέποντας σε υψηλότερα επιτοκιακά έσοδα), 1694: ιδρύεται η «Τράπεζα της Αγγλίας», 1709: η τράπεζα της Αγγλίας λειτουργεί ως Ανώνυμη Εταιρεία, 1742: η τράπεζα της Αγγλίας κατοχυρώνει το δικαίωμα του μερικού μονοπωλίου στην έκδοση τραπεζογραμματίων (ουσιαστικά επρόκειτο για ενός ιδιόμορφου τύπου υποσχετικών σημειωμάτων που επέτρεπαν τις συναλλαγές χωρίς να είναι υποχρεωτική η τήρηση τρεχούμενου λογαριασμού), 1776: στον «Πλούτο των Εθνών» του Adam Smith (πατέρας του φιλελευθερισμού) αναφέρεται: «η συνετή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, με τη χρήση του χαρτιού ως υποκατάστατου… του χρυσού… ανοίγει … ένα δρόμο στον ουρανό», τέλη 18ου και 19ος αιώνας: στο City του Λονδίνου αρχίζει να χτυπά η καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (κάτι που ισχύει ως σήμερα), 1880: ιδρύεται η τράπεζα της Γαλλίας, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 18 1882: ιδρύεται η τράπεζα της Ιαπωνίας, 1884: ιδρύεται η Lloyds, 1896: ιδρύεται η Barclays, 1907: ιδρύεται η Εθνική τράπεζα της Ελβετίας, 23 Δεκεμβρίου 1913: ιδρύεται η Κεντρική Τράπεζα των Η.Π.Α. (FEDERAL RESERVE SYSTEM), επί προεδρίας του Woodrow Wilson, 1924: ο John Maynard Keynes τάσσεται υπέρ της κατάργησης του κανόνα του χρυσού, 1933: ιδρύεται η Federal Deposit Insurance Corporation, μία εταιρεία που εγγυάται τις καταθέσεις των αποταμιευτών στις αμερικανικές τράπεζες (το εγγυημένο ποσό για το 1933 ήταν $2.500. Σήμερα είναι $250.000 ανά καταθέτη και ανά τράπεζα), 1998: ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.). ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Κεντρικές τράπεζες: πρόκειται για κρατικά ή υπό κρατικό έλεγχο τραπεζικά ιδρύματα (π.χ. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Τράπεζα της Ελλάδας κλπ). Οι κεντρικές τράπεζες: είναι υπεύθυνες για την νομισματική πολιτική μιας χώρας ή ένωσης χωρών, δηλαδή ελέγχουν την ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί σε μία οικονομία τυπώνοντας ή όχι νέο χρήμα-χαρτονομίσματα. Η Ε.Κ.Τ. είναι υπεύθυνη για την νομισματική πολιτική των χωρών της Ευρωζώνης, ορίζουν τα βασικά επιτόκια δανεισμού (επιτόκιο Νοεμβρίου Ε.Κ.Τ.: 0,25%), είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο, την ομαλή και νόμιμη λειτουργία των τραπεζών που δραστηριοποιούνται σε μία χώρα, δε δέχονται καταθέσεις, ούτε χορηγούν δάνεια σε ιδιώτες, δέχονται καταθέσεις και χορηγούν δάνεια σε τράπεζες και σε χώρες (όπως η FED στις Η.Π.Α.). Εμπορικές τράπεζες: οι εργασίες τους έχουν να κάνουν με την κλασική έννοια του όρου τράπεζα, δηλαδή με την άντληση καταθέσεων και την χορήγηση δανείων σε ιδιώτες, σε επιχειρήσεις και σε κράτη (π.χ. Alpha Bank, Εθνική Τράπεζα, Eurobank, Πειραιώς κ.α.) . Επίσης οι εμπορικές τράπεζες: διευκολύνουν την πραγματοποίηση καθημερινών συναλλαγών με την έκδοση χρεωστικών και πιστωτικών καρτών, καθώς και την χορήγηση μπλοκ επιταγών, προσφέρουν υπηρεσίες εκτέλεσης πάγιων εντολών για την πληρωμή τακτικών οφειλών (π.χ. προς Δ.Ε.Η., Ο.Τ.Ε.), διεκπεραιώνουν μεταφορές κεφαλαίων από μία τράπεζα σε μία άλλη είτε εντός είτε εκτός συνόρων μιας χώρας, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 20 διευκολύνουν επιχειρηματικά ταξίδια και ταξίδια αναψυχής χορηγώντας συνάλλαγμα (μετατροπή εγχώριου νομίσματος σε νόμισμα τρίτης χώρας), ενισχύουν το εμπόριο εκδίδοντας εγγυητικές επιστολές (εγγυώνται για τη φερεγγυότητα των πελατών τους και αναλαμβάνουν την υποχρέωση να καλύψουν τον κίνδυνο της ενδεχόμενης αθέτησης των ανειλημμένων υποχρεώσεών τους προς τρίτους), παραχωρούν θυρίδες για την προστασία κινητών αξιών των πελατών τους, προσφέρουν υπηρεσίες Leasing (χρηματοδοτική μίσθωση): η τράπεζα αγοράζει το πάγιο στοιχείο (π.χ. μηχάνημα) και το νοικιάζει στην επιχείρηση, προσφέρουν υπηρεσίες Factoring (πρακτορείο επιχειρηματικών απαιτήσεων): πρόκειται για σύναψη σύμβασης μεταξύ της τράπεζας που λειτουργεί ως πράκτορας και του προμηθευτή, βάσει της οποίας ο προμηθευτής (εκχωρητής) εκχωρεί στον πράκτορα τις απαιτήσεις του έναντι των πελατών (οφειλετών) του. Επενδυτικές τράπεζες: οι εργασίες τους ξεφεύγουν από τα πλαίσια των εργασιών μιας κλασικής-εμπορικής τράπεζας. Ειδικότερα οι δραστηριότητες μιας επενδυτικής τράπεζας (π.χ. Goldman Sachs, Morgan Stanley, JP Morgan Chase κ.α.) εμπεριέχουν μεγαλύτερο ρίσκο από τις δραστηριότητες μιας εμπορικής τράπεζας υποσχόμενες ως αντιστάθμισμα μεγαλύτερα κέρδη στους πελάτες τους. Ειδικότερα μία επενδυτική τράπεζα δραστηριοποιείται τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή αγορά επενδυτικών τίτλων: εκδίδοντας και πουλώντας μετοχές και ομόλογα (πρωτογενής αγορά), συνθέτοντας και προωθώντας προς αγοραπωλησία στη δευτερογενή αγορά παράγωγα (futures, oρtions κ.α.) και δομημένα ομόλογα. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 21 Επενδυτικές τράπεζες - Ιστορική αναδρομή: 18ος – μέσα 19ου αιώνα: η οικονομική ανάπτυξη βασιζόταν στις εμπορικές τράπεζες, μέσα 19ου αιώνα – αρχές 20ου αιώνα: στις Η.Π.Α. εμφανίζονται οι πρώτες επενδυτικές τράπεζες αντλώντας σημαντικού ύψους κεφάλαια και διοχετεύοντάς τα στην αγορά ενισχύουν τη διεθνοποίηση του εμπορίου. Κατά την περίοδο αυτή δεν υπήρχε σαφής διαχωρισμός μεταξύ εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών, διότι πολλές εμπορικές τράπεζες ανάπτυξαν επενδυτικές δραστηριότητες, 29.10.1929 - Black Tuesday: συντελείται η πλήρης κατάρρευση του χρηματιστηρίου των Η.Π.Α. (Wall Street), 1933: η αμερικανική κυβέρνηση επί προεδρίας Franklin D. Roosevelt, θεωρώντας ότι οι επενδυτικές τράπεζες είχαν σημαντική συμβολή στο οικονομικό κραχ του 1929, ψηφίζει τον νόμο «Glass – Steagall Act», ο οποίος θέτει σαφή όρια διαχωρισμού των εμπορικών από τις επενδυτικές τράπεζες, απαγορεύοντας τις πρώτες να αναλαμβάνουν υψηλό κίνδυνο στις δραστηριότητές τους και υποχρεώνοντάς τες να έχουν ως πρώτο τους μέλημα την προστασία των καταθέσεων των πελατών τους, 12.11.1999: η αμερικανική κυβέρνηση επί προεδρίας William - Bill Jefferson Clinton με τον νόμο «Gramm - Leach - Bliley Act» καταργεί τον νόμο «Glass – Steagall Act» και κατά συνέπεια τη διάκριση δραστηριοτήτων μεταξύ εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ – ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Αποταμίευση: το μέρος του εισοδήματος που μας περισσεύει ύστερα από την κάλυψη των βιοτικών-πρωτευουσών και των κοινωνικών-πολιτισμικών αναγκών μας. Με το εισόδημα αυτό σκοπεύουμε να καλύψουμε μελλοντικές ανάγκες μας (π.χ. σπουδές παιδιών, κάλυψη δαπανών νοσοκομειακής περίθαλψης κλπ). Αποταμίευση = Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα – Ετήσιες Οικογενειακές Δαπάνες Η ανάγκη για αποταμίευση πηγάζει από την αβεβαιότητα του ανθρώπου για το τι του επιφυλάσσει το μέλλον. Οι αποταμιεύσεις των ατόμων διοχετεύονται σε: τραπεζικές καταθέσεις, επενδυτικά προϊόντα (μετοχές, αμοιβαία κεφάλαια κλπ), χρηματοδότηση κρατών (αγορά κρατικών ομολόγων και εντόκων γραμματίων), απόκτηση: ακινήτων, έργων τέχνης, πολύτιμων μετάλλων (χρυσός) και λίθων (διαμάντια), χρηματοδότηση επενδυτικών δραστηριοτήτων κ.α. Πλεονεκτήματα κατάθεσης των αποταμιεύσεων σε τράπεζα: εξασφάλιση χρημάτων από μία απώλεια (π.χ. κλοπή), υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η τράπεζα εγγυάται, με την αξιοπιστία της, τα χρήματα των καταθετών, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 23 ο καταθέτης κερδίζει ένα χρηματικό ποσό, δηλαδή τον τόκο, που με την πάροδο του χρόνου και εφόσον δεν αναλώνεται συμβάλλει στην αύξηση του αποταμιευμένου κεφαλαίου, άμεση πρόσβαση 24 ώρες το 24ωρο στα χρήματα του καταθέτη με τη χρήση χρεωστικής κάρτα μέσω των ΑΤΜ ή/και την έκδοση επιταγών (εφόσον ο καταθέτης έχει μπλοκ επιταγών). Καταθέσεις: αποτελούν την κύρια πηγή άντλησης κεφαλαίων για μία τράπεζα, προέρχονται από τις αποταμιεύσεις ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών, ουσιαστικά πρόκειται για δάνεια των προαναφερόμενων προς την τράπεζα και για τον λόγο αυτό, αποτελούν υποχρεώσεις της τράπεζας προς τους αποταμιευτές και καταγράφονται στο παθητικό σκέλος του ισολογισμού της, αποδίδουν στους καταθέτες, ως αμοιβή, τόκο που υπολογίζεται βάσει ενός επιτοκίου (επιτόκιο καταθέσεων). Είδη καταθετικών προϊόντων: Καταθέσεις Όψεως: απευθύνονται σε επιχειρηματίες, οι καταθέτες έχουν άμεση πρόσβαση στα χρήματά τους, συχνά διακινούνται με επιταγές, συνδέονται με πολύ χαμηλά –ως μηδενικά- επιτόκια, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 24 Καταθέσεις Ταμιευτηρίου: απευθύνονται κατά βάσει στους μικρο-αποταμιευτές, οι καταθέτες έχουν άμεση πρόσβαση στα χρήματά τους, μπορούν να κινούνται και με χρεωστική κάρτα, συνδέονται με πολύ χαμηλά επιτόκια (λίγο υψηλότερα από εκείνα των καταθέσεων όψεως), Καταθέσεις Προθεσμίας: απευθύνονται κυρίως σε μεσαίους και μεγάλους καταθέτες, έχουν χρονική διάρκεια 1, 2, 3, 6 και 12 μήνες συνήθως, που σημαίνει ότι οι καταθέτες δεν έχουν πρόσβαση στα χρήματά τους παρά μόνο στη λήξη της προθεσμιακής κατάθεσης, συνδέονται με επιτόκια υψηλότερα των καταθέσεων ταμιευτηρίου, σε περίπτωση πρόωρης ανάληψης των χρημάτων (δηλαδή πριν την λήξη της προθεσμιακής κατάθεσης) ο καταθέτης επιβαρύνεται με κάποια ποινή (μειώνεται η απόδοση – επιτόκιο της προθεσμιακής κατάθεσης). Είδη Καταθέσεων Προθεσμίας: καταβολής των τόκων στη λήξη της προθεσμιακής κατάθεσης, προκαταβολής των τόκων: μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλότερη απόδοση, υπό την προϋπόθεση της επανεπένδυσης-επανακατάθεσης των τόκων, μηνιαίας απόδοσης των τόκων: οι μηνιαίως καταβαλλόμενοι τόκοι μπορούν είτε να αναληφθούν από τον καταθέτη συμπληρώνοντας το μηνιαίο εισόδημά του από άλλες πηγές (π.χ. σύνταξη), είτε να επανεπενδυθούν, οδηγώντας την προθεσμιακή κατάθεση σε λίγο υψηλότερη απόδοση, σταθερού επιτοκίου σε όλη τη διάρκεια της κατάθεσης, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 25 κλιμακωτού επιτοκίου. Συνήθως είναι χαμηλό κατά τους πρώτους μήνες της προθεσμιακής κατάθεσης και υψηλότερο κατά τους τελευταίους, επιτοκίου συνδεδεμένο με το βασικό επιτόκιο της Ε.Κ.Τ. πλέον ενός προκαθορισμένου περιθωρίου. Ασφάλεια Καταθέσεων: οδηγία 94/19/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ης Μαϊου 1994 περί των συστημάτων εγγυήσεως των καταθέσεων, άρθρο 7: «Τα συστήματα εγγύησης των καταθέσεων καθορίζουν ότι το σύνολο των καταθέσεων κάθε καταθέτη πρέπει να καλύπτεται μέχρι ποσού 20.000 Ecu σε περίπτωση που οι καταθέσεις καθίστανται μη διαθέσιμες. Έως τις 31 Δεκεμβρίου1999 και εφόσον κατά την έκδοση της παρούσης οδηγίας οι καταθέσεις δεν καλύπτονται μέχρι ποσού 20.000 Ecu, τα κράτη μέλη δύναται να διατηρήσουν το ανώτατο ποσό των εθνικών τους συστημάτων εγγύησης, χωρίς όμως το ποσό αυτό να είναι μικρότερο των 15.000 Ecu». Σημειώσεις: υπενθυμίζεται ότι το Ecu ήταν η Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα μέχρι την αντικατάστασή του από το € την 01.01.1999, το € χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως νόμισμα των 12 (τότε) χωρών της Ευρωζώνης από την 01.01.2002. οδηγία 2009/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Μαρτίου 2009 περί των συστημάτων εγγυήσεως των καταθέσεων, άρθρο 1 παράγραφος 3 (αφορά αναθεώρηση-συμπλήρωση της Οδηγίας 94/19/ΕΚ της 30ης Μαϊου 1994): «3) Το άρθρο 7 τροποποιείται ως εξής: α) Η παράγραφος 1 αντικαθίσταται από το ακόλουθο κείμενο: «1. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι το ποσό για την κάλυψη του συνόλου των καταθέσεων κάθε καταθέτη ορίζεται τουλάχιστον σε 50.000 EUR εφόσον οι καταθέσεις καθίστανται μη διαθέσιμες. 1α. Έως τις 31 Δεκεμβρίου 2010, τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι το ποσό για την κάλυψη του συνόλου των καταθέσεων κάθε καταθέτη ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 26 ορίζεται σε 100.000 EUR εφόσον οι καταθέσεις καθίστανται μη διαθέσιμες.». έκθεση της 12ης Ιουλίου 2010 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, σε σχέση με το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο ασφάλειας των καταθέσεων, ενότητα 2.1: «… Το σταθερό επίπεδο κάλυψης ύψους 100.000 ευρώ είναι η βέλτιστη λύση από άποψη αποτελεσµατικότητας και οικονοµικής αποδοτικότητας. ….. Συνεπώς, ο σηµερινός µηχανισµός αύξησης της κάλυψης σε σταθερό επίπεδο ύψους 100.000 ευρώ είναι κατάλληλος.». Νόμος 3746/2009 του Ελληνικού κράτους που αφορά την ίδρυση του Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων (ΤΕΚΕ), άρθρο 9, παράγραφος 2α : «Η αποζημίωση για το σύνολο των καλυπτόμενων καταθέσεων του ίδιου καταθέτη σε πιστωτικό ίδρυμα που καλύπτεται από το ΤΕΚΕ ανέρχεται κατ’ ανώτατο όριο σε εκατό χιλιάδες (100.000) ευρώ.». Είδη Επενδυτικών Προϊόντων: Ομόλογα: εκδίδονται από κράτη, τράπεζες και μεγάλες επιχειρήσεις, ο εκδότης ενός ομολόγου: δανείζεται από τον ομολογιούχο ένα ποσό, υπόσχεται να του το επιστρέψει σε 5, 10 ή/και περισσότερα έτη (δηλαδή τα ομόλογα αφορούν μακροπρόθεσμο δανεισμό), καταβάλει στον ομολογιούχο, σε ετήσια βάση, έναν τόκο (τοκομερίδιο), το επιτόκιο βάσει του οποίου υπολογίζεται ο τόκος μπορεί να είναι είτε σταθερό (π.χ. 5% το έτος για όλη τη διάρκεια του ομολόγου) είτε κυμαινόμενο (π.χ. το βασικό επιτόκιο της Ε.Κ.Τ. πλέον περιθωρίου 3%), ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 27 αν και ο κίνδυνος ενός ομολόγου θεωρείται –γενικά- χαμηλός, σε σημαντικό βαθμό καθορίζεται από τον εκδότη του. Έντοκα Γραμμάτια: εκδίδονται συνήθως από κράτη, ο εκδότης ενός εντόκου γραμματίου: δανείζεται από τον αγοραστή του εντόκου γραμματίου ένα ποσό Α, υπόσχεται να του το επιστρέψει σε 1, 3, 6 ή 12 μήνες (δηλαδή τα έντοκα γραμμάτια αφορούν βραχυπρόθεσμο δανεισμό), με τη λήξη του εντόκου γραμματίου καταβάλει στον κάτοχό του το ποσό Β που αναφέρεται ως ονομαστική αξία του εντόκου γραμματίου και ισούται με το ποσό Α που δανείστηκε πλέον τους αναλογούντες τόκους, το επιτόκιο βάσει του οποίου υπολογίζεται ο τόκος είναι σταθερό (π.χ. 5%, σε ετήσια βάση), αν και ο κίνδυνος ενός εντόκου γραμματίου θεωρείται –γενικά- χαμηλός, σε σημαντικό βαθμό καθορίζεται από τον εκδότη του. Διαφορές Ομολόγου – Εντόκου Γραμματίου: Χαρακτηριστικό Ομόλογο Έντοκο Γραμμάτιο Διάρκεια 2-10 ή περισσότερα έτη 1-12 μήνες Τόκος Δεν εμπεριέχεται στην ονομαστική Εμπεριέχεται στην αξία του και καταβάλλεται κάθε ονομαστική αξία του και έτος με τη μορφή τοκομεριδίου καταβάλλεται στη λήξη του ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 28 Αμοιβαία Κεφάλαια: πρόκειται για ένα καλάθι καταθετικών ή/και επενδυτικών προϊόντων, όπως ομολόγων, μετοχών κλπ. σε ένα αμοιβαίο κεφάλαιο εμπλέκονται: οι μεριδιούχοι, δηλαδή αυτοί που επενδύουν τα χρήματά τους, η διαχειρίστρια εταιρεία, οι υπάλληλοι της οποίας με τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις διασυνδέσεις τους στην αγορά, διαχειρίζονται τα χρήματα των επενδυτών και διαμορφώνουν σε καθημερινή βάση τη σύνθεση του αμοιβαίου κεφαλαίου, με σκοπό την επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους, έναντι αμοιβής (προμήθεια εταιρείας αμοιβαίου κεφαλαίου), ο θεματοφύλακας, ο οποίος με το κύρος του ελέγχει τις κινήσεις της διαχειρίστριας εταιρείας. Κατηγορίες Αμοιβαίων Κεφαλαίων: Διαχείρισης Διαθεσίμων και Ομολόγων: θεωρούνται χαμηλού κινδύνου και αντίστοιχης απόδοσης, διότι επενδύουν τα χρήματα τους σε ομόλογα και καταθέσεις προθεσμίας. Απευθύνονται σε συντηρητικούς επενδυτές που θέλουν σχεδόν μηδενικό κίνδυνο απώλειας των χρημάτων τους και επιζητούν αποδόσεις λίγο υψηλότερες από εκείνες των προθεσμιακών καταθέσεων, Μικτά: θεωρούνται μικρομεσαίου κινδύνου και υπόσχονται ικανοποιητικές αποδόσεις. Επενδύουν το μεγαλύτερο ποσοστό των χρημάτων τους σε ομόλογα, έντοκα γραμμάτια και καταθέσεις προθεσμίας και το μικρότερο σε μετοχές και παράγωγα. Απευθύνονται σε επενδυτές που επιζητούν ικανοποιητικές αποδόσεις αναλαμβάνοντας ένα μικρομεσαίο κίνδυνο απώλειας των χρημάτων τους, Επιθετικά-Μετοχικά: θεωρούνται υψηλού κινδύνου επιδιώκοντας πολύ υψηλές αποδόσεις. Επενδύουν κατά βάση σε μετοχές και παράγωγα. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 29 Απευθύνονται σε επενδυτές που επιζητούν υψηλές αποδόσεις και είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν και τον ανάλογο κίνδυνο απώλειας των χρημάτων τους, Εσωτερικού: επενδύουν σε ομόλογα, μετοχές κλπ της χώρας, Εξωτερικού: επενδύουν σε ομόλογα, μετοχές κλπ της αλλοδαπής. Μετοχές: αποτελούν τον πλέον συμφέρον τρόπο χρηματοδότησης μιας επιχείρησης, ο μέτοχος έχει συμμετοχή στα κέρδη της επιχείρησης με την είσπραξη μερίσματος (καταβάλλεται κάθε έτος εφόσον η επιχείρηση έχει κέρδη και ύστερα από σχετική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων), ο κάτοχος μετοχών μπορεί να αποκομίσει κέρδη αν τις πουλήσει σε τιμή υψηλότερη της τιμής κτήσης τους, ο μέτοχος αναλαμβάνει τον κίνδυνο να χάσει το σύνολο των χρημάτων που επένδυσε σε μετοχές σε περίπτωση που η εταιρεία κηρύξει πτώχευση, θεωρούνται επενδύσεις υψηλού κινδύνου. Παράγωγα: πρόκειται για ένα καλάθι επενδυτικών προϊόντων υψηλού κινδύνου. Σε ένα παράγωγο μπορεί να ενσωματώνονται αξίες εμπορευμάτων, χρηματοοικονομικών δεικτών, στεγαστικών ή και λοιπών δανειακών προϊόντων κλπ. λόγω του υψηλού κινδύνου που εμπεριέχουν υπόσχονται πολύ υψηλές αποδόσεις. Κατηγορίες Παραγώγων: συμφωνίες ανταλλαγής (swaps), χρηματοοικονομικά δικαιώματα (options), ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 30 συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), προθεσμιακά συμβόλαια (forwards). ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΔΑΝΕΙΑ - ΧΟΡΗΓΗΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Δάνεια: αποτελούν μια από τις κύριες πηγές χρηματοδότησης: κρατών (κάλυψη ελλειμμάτων προϋπολογισμού, χρηματοδότηση αναπτυξιακών πολιτικών κλπ.), επιχειρήσεων: για την κάλυψη αναγκών σε κεφάλαια κίνησης (πληρωμή προμηθευτών, καταβολή ασφαλιστικών εισφορών κλπ), για την πραγματοποίηση επενδυτικών σχεδίων (αγορά ή/και ανανέωση μηχανολογικού εξοπλισμού, ανέγερση εργοστασιακών εγκαταστάσεων κ.α.), ιδιωτών (αγορά κατοικίας, αυτοκινήτου κλπ), η χορήγηση και η είσπραξή τους αποτελεί την κυριότερη λειτουργία των εμπορικών τραπεζών, τα δανειακά κεφάλαια προέρχονται από τις καταθέσεις που τηρούν στις τράπεζες ιδιώτες, επιχειρήσεις και κράτη, αποτελούν απαιτήσεις της τράπεζας από τους δανειολήπτες και καταγράφονται στο ενεργητικό σκέλος του ισολογισμού της, αποδίδουν στην τράπεζα, ως αμοιβή για τον κίνδυνο που αναλαμβάνει δανείζοντας τα χρήματα των καταθετών της, τόκο που υπολογίζεται βάσει ενός επιτοκίου (επιτόκιο χορηγήσεων). Δανειακή Σύμβαση: πρόκειται για μία έγγραφη συμφωνία μεταξύ του δανειστή – τράπεζας και του δανειολήπτη στην οποία περιγράφονται αναλυτικά: ο σκοπός του δανείου (π.χ. αγορά α΄ κατοικίας), το ποσό του δανείου (π.χ. € 300.000), ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 32 το ονομαστικό επιτόκιο (π.χ. 4,5% το χρόνο) και οι λοιπές επιβαρύνσεις του δανείου (π.χ. ασφάλεια πυρός € 250 το χρόνο), οι εξασφαλίσεις του δανείου (π.χ. προσωπικές εγγυήσεις, προσημείωση υποθήκης ακινήτου ποσού € 390.000), η διάρκεια αποπληρωμής του δανείου (π.χ. 40 έτη), ο τρόπος αποπληρωμής του δανείου (π.χ. με μηνιαίες τοκοχρεολυτικές δόσεις ποσού € 1.349 η κάθε μία), λοιποί όροι. Γενική Διαδικασία Χορήγησης Δανείων: συγκέντρωση δικαιολογητικών (Ε1, Ε9, Ε3 ισοζύγια, ισολογισμοί, αποτελέσματα χρήσεως κ.α.), αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας (τρέχουσα χρηματοοικονομική κατάσταση και μελλοντικές προοπτικές επιχείρησης, φερεγγυότητα φορέων), έγκριση δανείου και απαιτούμενες εξασφαλίσεις (εμπράγματες, ρευστοποιήσιμα στοιχεία) με παράλληλη υπογραφή δανειακής σύμβασης ή απόρριψη πιστοδότησης. Είδη Δανειακών – Χορηγητικών Προϊόντων: Δάνεια Κεφαλαίου Κίνησης: απευθύνονται σε επιχειρήσεις, έχουν βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα (από ένα μήνα μέχρι ένα ή το πολύ δύο έτη), αφορούν, συνήθως, σε μικρά ποσά, έχουν, συνήθως, υψηλότερα επιτόκια από τα δάνεια παγίων, εξοφλούνται, συνήθως, στη λήξη τους, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 33 ο δανειολήπτης σε όλη τη διάρκεια του δανείου πληρώνει, συνήθως, μόνον τους σχετικούς τόκους, χρησιμοποιούνται για την κάλυψη τρεχουσών αναγκών της επιχείρησης, σε περιόδους που η τελευταία στερείται ικανοποιητικής ρευστότητας (π.χ. για την εξόφληση οφειλών προς προμηθευτές, σε ασφαλιστικά ταμεία, για την καταβολή της μισθοδοσίας του προσωπικού). Δάνεια Παγίων: απευθύνονται σε επιχειρήσεις, έχουν μακροπρόθεσμο χαρακτήρα (συνήθως από πέντε μέχρι και δέκα έτη), αφορούν, συνήθως, σε μεγάλα ποσά, έχουν, συνήθως, χαμηλότερα επιτόκια από τα δάνεια κεφαλαίου κίνησης, εξοφλούνται τμηματικά με ισόποσες, συνήθως, εξαμηνιαίες δόσεις, οι σχετικοί τόκοι καταβάλλονται από το δανειολήπτη κάθε εξάμηνο, χρησιμοποιούνται για την χρηματοδότηση επενδυτικών σχεδίων της επιχείρησης, όπως είναι η κατασκευή ή/και η ανακαίνιση εργοστασίου, ξενοδοχειακής μονάδας, ο εκσυγχρονισμός εγκαταστάσεων και εξοπλισμού κλπ. Στεγαστικά Δάνεια: απευθύνονται σε ιδιώτες, έχουν μακροπρόθεσμο χαρακτήρα (συνήθως ξεκινούν από τα δέκα έτη και –υπό προϋποθέσεις- μπορούν να φτάσουν και τα σαράντα έτη), αφορούν, συνήθως, σε μεγάλα ποσά, έχουν τα χαμηλότερα επιτόκια από όλα τα είδη δανείων, εξοφλούνται τμηματικά με μηνιαίες ισόποσες δόσεις που περιλαμβάνουν τόσο το αρχικό κεφάλαιο όσο και τους αναλογούντες τόκους, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 34 χρησιμοποιούνται από τους ιδιώτες για την χρηματοδότηση αγοράς ή κατασκευής οικίας (πρώτης, δευτερεύουσας ή εξοχικής), προς εξασφάλισή τους η τράπεζα εγγράφει προσημείωση υποθήκης επί του χρηματοδοτούμενου ακινήτου, σε περίπτωση αδυναμίας του δανειολήπτη αποπληρωμής του δανείου, η τράπεζα έχει κάθε νόμιμο δικαίωμα να εκπλειστηριάσει το ακίνητο, θεωρούνται τα πλέον ασφαλή (πολύ χαμηλού κινδύνου) δάνεια, με την έννοια ότι ένα από τα τελευταία πράγματα που θέλει κανείς είναι να βρεθεί άστεγος. Είδη Στεγαστικών Δανείων (ενδεικτικά): Κυμαινόμενου Επιτοκίου σε όλη τη διάρκεια του δανείου (η μεταβολή του επιτοκίου μπορεί να συνδεθεί με τις μεταβολές του επιτοκίου αναφοράς της Ε.Κ.Τ., στο οποίο βέβαια η τράπεζα προσθέτει ένα ποσοστιαίο περιθώριο), Σταθερού Επιτοκίου για τα 2, 3 ή 5 πρώτα έτη του δανείου. Με τη λήξη της περιόδου αυτής: το επιτόκιο μπορεί να είναι επαναδιαπραγματεύσιμο, ή κυμαινόμενο. Πλεονεκτήματα επιλογής σταθερού επιτοκίου: το βασικό πλεονέκτημα της επιλογής σταθερού επιτοκίου είναι ότι ο δανειολήπτης γνωρίζει το ακριβές-αμετάβλητο ποσό της δόσης που καλείται να καταβάλλει κάθε μήνα, σε περίπτωση ανοδικής πορείας των επιτοκίων ο δανειολήπτης προστατεύεται και εξακολουθεί να πληρώνει την ίδια δόση. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 35 Μειονέκτημα επιλογής σταθερού επιτοκίου: σε περίπτωση πτωτικής πορείας των επιτοκίων ο δανειολήπτης χάνει το όφελος που θα είχε με την επιλογή του κυμαινόμενου επιτοκίου, που θα οδηγούσε σε μείωση της μηνιαίας δόσης του στεγαστικού του δανείου. Επισκευαστικά Δάνεια: απευθύνονται σε ιδιώτες, έχουν μεσο-μακροπρόθεσμο χαρακτήρα (συνήθως δεν υπερβαίνουν τα πέντε με δέκα έτη), αφορούν σε όχι ιδιαίτερα μεγάλα ποσά, έχουν υψηλότερα επιτόκια από τα στεγαστικά δάνεια, εξοφλούνται τμηματικά με μηνιαίες ισόποσες δόσεις που περιλαμβάνουν τόσο το αρχικό κεφάλαιο όσο και τους αναλογούντες τόκους, χρησιμοποιούνται από τους ιδιώτες για την χρηματοδότηση της ανακατασκευής της οικίας τους, θεωρούνται δάνεια χαμηλού κινδύνου. Δάνεια Ειδικού Σκοπού: στην κατηγορία αυτή ανήκουν δάνεια που δίνονται σε: σεισμοπαθείς, πλημμυροπαθείς, πυροπαθείς, παλιννοστούντες, φοιτητές. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 36 Επίσης: έχουν μεσο-μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, αφορούν σε όχι ιδιαίτερα μεγάλα ποσά, συνήθως είναι πολύ χαμηλότοκα ή άτοκα, εξοφλούνται τμηματικά με μηνιαίες ή εξαμηνιαίες ισόποσες δόσεις, δίνονται με αποφάσεις της κυβέρνησης και επιδοτούνται από το κράτος, προς ελάφρυνση των πληγέντων από θεομηνίες, για τον επαναπατρισμό Ελλήνων του εξωτερικού και για ενίσχυση των φοιτητών. Καταναλωτικά Δάνεια: απευθύνονται σε ιδιώτες, έχουν μεσο-μακροπρόθεσμο χαρακτήρα (συνήθως δεν υπερβαίνουν τα πέντε με οκτώ έτη), αφορούν σε μικρά ποσά, έχουν υψηλότερα επιτόκια από τα στεγαστικά και τα επισκευαστικά δάνεια, εξοφλούνται τμηματικά με μηνιαίες ισόποσες δόσεις που περιλαμβάνουν τόσο το αρχικό κεφάλαιο όσο και τους αναλογούντες τόκους, χρησιμοποιούνται από τους ιδιώτες για την χρηματοδότηση αγοράς καταναλωτικών προϊόντων, όπως αυτοκίνητα, ηλεκτρικές συσκευές, έπιπλα κλπ, απαραίτητη προϋπόθεση για την χορήγηση καταναλωτικού δανείου είναι προτιμολόγιο ή σχετική προσφορά από τον προμηθευτή του υπό χρηματοδότηση εμπορεύματος, ο κίνδυνός τους είναι υψηλότερος των επισκευαστικών δανείων. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 37 Προσωπικά Δάνεια: απευθύνονται σε ιδιώτες, έχουν μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα (συνήθως δεν υπερβαίνουν τα πέντε έτη), αφορούν σε μικρά ποσά, έχουν υψηλότερα επιτόκια από τα καταναλωτικά δάνεια, εξοφλούνται τμηματικά με μηνιαίες ισόποσες δόσεις που περιλαμβάνουν τόσο το αρχικό κεφάλαιο όσο και τους αναλογούντες τόκους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ιδιώτες για οποιοδήποτε λόγο, εμπεριέχουν υψηλότερο κίνδυνο από τα καταναλωτικά δάνεια. μία ειδική κατηγορία προσωπικών δανείων είναι τα «Ανοιχτά Δάνεια» τα οποία: απευθύνονται τόσο σε ιδιώτες όσο και σε επιχειρηματίες, έχουν μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, με την έννοια ότι η μόνη υποχρέωση του δανειολήπτη είναι η μηνιαία καταβολή των αναλογούντων τόκων, αφορούν σε μικρά ποσά, έχουν υψηλότερα επιτόκια από όλα τα λοιπά προσωπικά δάνεια, ανανεώνονται κάθε χρόνο και θεωρητικά μπορούν να εξοφληθούν στο σύνολό τους μετά από 20, 30 ή και 40 έτη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε λόγο, θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Δικαίωμα Υπερανάληψης - Οverdraft: ως υπερανάληψη ορίζεται το δικαίωμα που παρέχει η τράπεζα στον κάτοχο ενός τρεχούμενου λογαριασμού καταθέσεων να μπορεί να κάνει ανάληψη μετρητών από τον λογαριασμό του, ποσού μεγαλύτερου από το υπόλοιπο του εν λόγω λογαριασμού. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 38 Παράδειγμα: έστω ότι η τράπεζα εγκρίνει στον Α δικαίωμα υπερανάληψης μέχρι του ποσού των € 3.000. Αυτό σημαίνει ότι αν το πιστωτικό υπόλοιπο του λογαριασμού του Α σήμερα είναι € 430, μπορεί να κάνει ανάληψη μέχρι και €3.430. Το Δικαίωμα Υπερανάληψης - Overdraft: απευθύνεται τόσο σε ιδιώτες όσο και σε επιχειρηματίες, έχει μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, με την έννοια ότι η μόνη υποχρέωση του χρήστη-δανειολήπτη είναι να μην ξεπερνά το όριο της υπερανάληψης που η τράπεζα του έχει εγκρίνει, αφορά σε μικρά ποσά, έχει σχετικά υψηλά επιτόκια, ανανεώνεται κάθε χρόνο, τα χρήματα από την υπερανάληψη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε σκοπό, το δικαίωμα υπερανάληψης εμπεριέχει αξιοσημείωτο βαθμό κινδύνου. Πιστωτικές Κάρτες: απευθύνονται τόσο σε ιδιώτες όσο και σε επιχειρηματίες, έχουν μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, με την έννοια ότι η μόνη υποχρέωση του χρήστη-δανειολήπτη είναι να μην ξεπερνά το όριο της κάθε κάρτας που η τράπεζα του έχει εγκρίνει και να πληρώνει την ελάχιστη μηνιαία καταβολή, αφορούν σε μικρά ποσά, έχουν τα υψηλότερα επιτόκια από όλες τις μορφές χρηματοδότησης, ανανεώνονται κάθε ένα με πέντε έτη (ανάλογα με τη φερεγγυότητα και την πιστοληπτική ικανότητα του κατόχου-χρήστη), ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 39 μπορούν να χρησιμοποιηθούν: είτε για αγορές καταναλωτικών και λοιπών προϊόντων, είτε για ανάληψη μετρητών από τα Α.Τ.Μ. Στην περίπτωση αυτή επιβαρύνονται με ακόμη υψηλότερο επιτόκιο. Πλεονεκτήματα χρήσης πιστωτικών καρτών: επιτρέπουν την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών χωρίς την άμεση καταβολή μετρητών, δίνουν τη δυνατότητα απόκτησης ενός προϊόντος με άτοκες δόσεις (αγοράζω σήμερα ένα προϊόν σε τιμή τοις μετρητοίς και το εξοφλώ σε 24 δόσεις χωρίς καμία επιπλέον επιβάρυνση), αποτρέπουν τον κίνδυνο κλοπής μετρητών τόσο του αγοραστή όσο και του πωλητή. Μειονεκτήματα χρήσης πιστωτικών καρτών: επιβαρύνονται με ετήσια συνδρομή, συνδέονται με τα πλέον υψηλότερα επιτόκια, η άλογη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε υπερχρέωση τον κάτοχό τους, με όλες τις ιδιαίτερα δυσάρεστες συνέπειες που αυτό συνεπάγεται. Leasing – Χρηματοδοτική Μίσθωση: πρόκειται για μία μορφή (μεσομακροπρόθεσμης) χρηματοδότησης, από την τράπεζα, της αγοράς ενός παγίου στοιχείου μίας επιχείρησης ή ενός ιδιώτη. Συνήθως μέσω Leasing χρηματοδοτείται η αγορά μηχανολογικού εξοπλισμού και μεταφορικών μέσων. Η διαδικασία έχει ως εξής: η επιχείρηση βρίσκει το πάγιο στοιχείο που επιθυμεί να αποκτήσει και υποβάλλει σχετικό αίτημα στην τράπεζα, η τράπεζα αξιολογεί την πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης και εφόσον αποφασίσει να προχωρήσει στη χρηματοδοτική μίσθωση: ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 40 αγοράζει το πάγιο στοιχείο από τον προμηθευτή του και στη συνέχεια, το νοικιάζει στην επιχείρηση με συγκεκριμένους όρους (μηνιαίο μίσθωμα, εξασφαλίσεις κλπ) βάσει της σχετικής σύμβασης, στη λήξη του leasing η επιχείρηση, εάν το επιθυμεί, μπορεί να αγοράσει το πάγιο στοιχείο έναντι ενός συμβολικού τιμήματος (π.χ. €100). Factoring – Πρακτορεία Επιχειρηματικών Απαιτήσεων: πρόκειται για μία μορφή βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης της επιχείρησης από την τράπεζα, βάσει της οποίας η επιχείρηση εκχωρεί και ορίζει την τράπεζα ως διαχειρίστρια των απαιτήσεών της από πελάτες της. Η διαδικασία έχει ως εξής: η επιχείρηση αποφασίζει ποιες από το σύνολο των απαιτήσεών της επιθυμεί να εκχωρήσει στην τράπεζα και υποβάλλει σχετικό αίτημα, η τράπεζα αξιολογεί την πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης και ιδιαίτερα των πελατών της (από τους οποίους προέρχονται οι προσφερόμενες προς διαχείριση απαιτήσεις) και εφόσον αποφασίσει να προχωρήσει στο factoring αναλαμβάνει, έναντι προσυμφωνηθείσας αμοιβής: τη διαχείριση (παρακολούθηση και είσπραξη) των παραχωρηθεισών απαιτήσεων, τη χρηματοδότηση των αναγκών της επιχείρησης σε κεφάλαια κίνησης. Venture Capital – Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών: πρόκειται για μία μορφή μεσο-μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης της επιχείρησης από την τράπεζα. Η τράπεζα συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της επιχείρησης (με άλλα λόγια γίνεται συνιδιοκτήτης της) και με τον τρόπο αυτό συνεισφέρει κεφάλαια («ζεστό χρήμα»). Η διαδικασία έχει ως εξής: ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 41 η επιχείρηση που έχει ήδη αποφασίσει να ενισχύσει την κεφαλαιακή της επάρκεια μέσω της διαδικασίας «Venture Capital» υποβάλλει σχετικό αίτημα, η τράπεζα αξιολογεί την πιστοληπτική ικανότητα της επιχείρησης, τη βιωσιμότητά της και ιδιαίτερα τις μελλοντικές προοπτικές της και εφόσον αποφασίσει να προχωρήσει στο «Venture Capital» η τράπεζα αναλαμβάνει να καλύψει την επιθυμητή αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της επιχείρησης (αυτή είναι η συνηθισμένη πρακτική που ακολουθείται) με δικά της κεφάλαια. Με τον τρόπο αυτό η τράπεζα αποκτά ένα μέρος του μετοχικού κεφαλαίου της επιχείρησης, δηλαδή γίνεται συνιδιοκτήτης της. Η τράπεζα με την ιδιότητα του μετόχου πλέον αποκτά δικαίωμα όχι μόνο στενής παρακολούθησης αλλά ενεργούς συμμετοχής στο σχεδιασμό επενδυτικών σχεδίων και στη λήψη σημαντικών αποφάσεων της επιχείρησης. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: Η ΗΘΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Τόκος: είναι το κόστος του χρήματος, δηλαδή το ποσό που πληρώνει ο δανειζόμενος στον δανειστή, πέραν της επιστροφής του αρχικού κεφαλαίου που δανείστηκε, ως αποζημίωση του δανειστή για τον κίνδυνο που ανέλαβε να δανείσει χρήματα στο δανειζόμενο για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Επισήμανση: ο τόκος υπολογίζεται βάσει ενός προσυμφωνημένου (μεταξύ δανειστή και δανειζόμενου) επιτοκίου. Κεφάλαιο: τα χρήματα που καταθέτει ένας ιδιώτης ή μια επιχείρηση/οργανισμός ή ένα κράτος σε μία τράπεζα και τα χρήματα που δανείζεται ένας ιδιώτης ή μια επιχείρηση/οργανισμός ή ένα κράτος από μία τράπεζα. Επιτόκιο: εκφράζεται ως ποσοστό επί τοις εκατό (π.χ. 10%), αναφέρεται σε ετήσια βάση (π.χ. 10% το χρόνο), χρησιμοποιείται για τον καθορισμό της αμοιβής του κεφαλαίου. Τύπος υπολογισμού του τόκου: Ποσό δανείου * i * Ημέρες Δανείου / 360, (όπου i το ετήσιο επιτόκιο) Παράδειγμα: Τόκος δανείου ποσού € 10.000 με επιτόκιο (i) 6% για 5 μήνες (150 ημέρες): € 10.000 * 6% * 150/360 = € 250 Άρα μετά από 5 μήνες ο δανειζόμενος πρέπει να δώσει στον δανειστή το ποσό των € 10.250 (αρχικό κεφάλαιο συν τόκοι). ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 43 Είδη Επιτοκίου: Ονομαστικό Επιτόκιο ή Συμβατικό Επιτόκιο: αυτό που αναφέρεται σε μία δανειακή σύμβαση, Πραγματικό Επιτόκιο: αυτό με το οποίο επιβαρύνεται τελικά ο δανειολήπτης και προκύπτει από το άθροισμα του ονομαστικού επιτοκίου και των λοιπών επιβαρύνσεων – εισφορών μιας δανειακής σύμβασης, Επιτόκιο Υπερημερίας: το υψηλότερο (κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες) του ονομαστικού επιτοκίου που καλείται να πληρώσει ο μη συνεπής δανειολήπτης, Επιτόκιο (αναφοράς) Ε.Κ.Τ.: αυτό που καθορίζεται –κάθε 15 ημέρες- από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η ηθική πλευρά του έντοκου δανεισμού: Στο έργο του William Shakespeare «Ο Έμπορος της Βενετίας» που γράφηκε τη δεκαετία του 1590 δεν είναι τυχαίο ότι ο δανειστής ήταν Εβραίος. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη απαγορευόταν στους Εβραίους η χορήγηση δανείου με τόκο. Ωστόσο η ερμηνεία που δινόταν ήταν ότι η απαγόρευση αυτή αφορά μόνο στο δανεισμό ομοεθνών. Ειδικότερα στο Κεφάλαιο 23 του Δευτερονομίου της Πεντατεύχου της Παλαιάς Διαθήκης (παράγραφοι 19 και 20) αναφέρονται «19. Do not charge interest on the loans you make to a fellow Israelite, whether you loan money, or food, or anything else. 20. You may charge interest to foreigners, but you may not charge interest to Israelites, so that the Lord your God may bless you in everything you do in the land you are about to enter and occupy.» Για τον Χριστιανισμό ο έντοκος δανεισμός θεωρούταν ανήθικος, ανεπίτρεπτος και τελικά συνιστούσε αμάρτημα. Ενδεικτικά αναφέρονται: 1179: η Γ΄ Λατερανή Σύνοδος αφόρισε τους χριστιανούς που δάνειζαν χρήματα εντόκως, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 44 1206: με την ίδρυσή του το τάγμα των Φραγκισκανών καταδικάζει τον έντοκο δανεισμό, 1216: με την ίδρυσή του, το ίδιο πράττει και το τάγμα των Δομινικανών 1311-12: η Σύνοδος της Βιέννης καταδίκασε ως αιρετική την άποψη ότι η χρέωση τόκων δεν ήταν αμαρτία. με το πέρασμα του χρόνου, την εμφάνιση, ενδυνάμωση και τελικά την παντοδυναμία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ως αποτέλεσμα της καθοριστικής συμμετοχής του στην ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου, οι όποιες ηθικές αναστολές ξεπεράστηκαν και στις μέρες μας η χρέωση τόκων επί δανειακού κεφαλαίου είναι νόμιμη. Τοκογλυφία: ο δανεισμός χρήματος έναντι πολύ υψηλού τόκου, με σκοπό όχι τόσο την εξασφάλιση του δανειστή αλλά την οικονομική αφαίμαξη του δανειολήπτη. Η τοκογλυφία είναι παράνομη πράξη που τιμωρείται από τα νομοθετικά πλαίσια του συνόλου των κρατών του κόσμου. Λόγοι ύπαρξης τοκογλυφίας: η επείγουσα ανάγκη των δανειζόμενων για την εξεύρεση χρημάτων, σε συνδυασμό με την απροθυμία του τραπεζικού συστήματος να χορηγήσει δάνεια σε άτομα περιορισμένης πιστοληπτικής ικανότητας. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην οικονομική ανάπτυξη: 13ος – 16ος αιώνας: η χρηματοδότηση, από το χρηματοοικονομικό κέντρο της Βενετίας, του ταξιδιού ενός εμπορικού πλοίου από έναν δανειστή έναντι αποζημίωσης – τόκου, για τον κίνδυνο που αναλαμβάνει να χάσει τα χρήματά του (λόγω ναυαγίου, πειρατείας κλπ) συντέλεσε τα μέγιστα στην ανάπτυξη του υπερπόντιου εμπορίου, 1609: ιδρύεται στο Άμστερνταμ η «Τράπεζα Συναλλαγών» που εισήγαγε το σύστημα των επιταγών, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών, 1657: με την ίδρυση της «Τράπεζας της Στοκχόλμης», εισάγεται η έννοια της «δημιουργίας πίστωσης», δηλαδή η τράπεζα δάνειζε περισσότερα χρήματα από τα αποθέματά της σε πολύτιμα μέταλλα, εφαρμόζοντας –ουσιαστικά- για πρώτη φορά την έννοια του «τραπεζικού κλασματικού αποθέματος» (=η τράπεζα θεωρώντας απίθανο το ενδεχόμενο μαζικής ανάληψης των καταθέσεων από τους αποταμιευτές, μπορεί να δανείζει πολλαπλάσια -του ύψους των καταθέσεών της- χρήματα στους δανειολήπτες προσβλέποντας σε υψηλότερα επιτοκιακά έσοδα). Η πρακτική αυτή άνοιξε νέους ορίζοντες στον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών «αναγκάζοντας» το 1776, τον Adam Smith (πατέρας του φιλελευθερισμού) να γράψει στο σημαντικότερο έργο του «Ο Πλούτος των Εθνών» ότι: «η συνετή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, με τη χρήση του χαρτιού ως υποκατάστατου… του χρυσού… ανοίγει … ένα δρόμο στον ουρανό», είχε προηγηθεί το 1742, έτος κατά το οποίο η τράπεζα της Αγγλίας κατοχυρώνει το δικαίωμα του μερικού μονοπωλίου στην έκδοση τραπεζογραμματίων (ουσιαστικά επρόκειτο για ενός ιδιόμορφου τύπου ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 46 υποσχετικών σημειωμάτων που επέτρεπαν τις συναλλαγές χωρίς να είναι υποχρεωτική η τήρηση τρεχούμενου λογαριασμού), τέλη 18ου και 19ος αιώνας: στο City του Λονδίνου αρχίζει να χτυπά η καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (κάτι που ισχύει ως σήμερα). Σήμερα, ο ρόλος του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη διότι: χρηματοδοτεί κράτη μέσω: μακροχρόνιων δανείων - ομολόγων, βραχυχρόνιων δανείων – εντόκων γραμματίων, χρηματοδοτεί επιχειρήσεις και ειδικότερα: επενδυτικά προγράμματά τους, ενισχύει τη ρευστότητά τους (κεφάλαια κίνησης), χρηματοδοτεί ιδιώτες μέσω: στεγαστικών δανείων, καταναλωτικών και προσωπικών δανείων και πιστωτικών καρτών. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο: ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (Ε.Κ.Τ.) Η πορεία προς την Ευρωπαϊκή και Νομισματική Ένωση: 5 Μαϊου 1949: με τη συνθήκη του Λονδίνου ιδρύεται το «Συμβούλιο της Ευρώπης», από τα κράτη: Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, με σκοπό τη διαφύλαξη της ειρήνης στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και την αποφυγή ενός τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου, 18 Απριλίου 1951: υπογράφεται στο Παρίσι η ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα», από τα κράτη: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Λουξεμβούργο. Με τη συνθήκη αυτή οι παραπάνω χώρες επιδιώκουν την ενοποίηση της βαριάς βιομηχανίας τους και δεσμεύονται ότι καμία από αυτές τις χώρες δεν θα μπορεί να φτιάχνει όπλα για να πολεμήσει εναντίον των άλλων. Με τη συμφωνία αυτή τέθηκαν, ουσιαστικά, τα θεμέλια της οικονομικής συνεργασίας των χωρών της Ευρώπης, 25 Μαρτίου 1957: η επιτυχία της Ε.Κ.Α.Χ. οδηγεί στη συνθήκη της Ρώμης και στην ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας» (Ε.Ο.Κ.), βάσει της οποίας, πρόσωπα, εμπορεύματα και υπηρεσίες θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ των κρατών μελών, 30 Ιουλίου 1962: εγκαινιάζεται η «Κοινή Γεωργική Πολιτική» (Κ.Γ.Π.), 1 Ιουλίου 1968: τα 6 κράτη μέλη της Ε.Ο.Κ. καταργούν τους τελωνειακούς δασμούς στις μεταξύ τους συναλλαγές, 24 Απριλίου 1972: δημιουργείται ο πρώτος Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (Μ.Σ.Ι.). Ουσιαστικά πρόκειται για το πρώτο βήμα στην προσπάθεια για Νομισματική Ένωση (κοινό νόμισμα), ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 48 10 Δεκεμβρίου 1974: ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Πρόκειται για μία προσπάθεια των κρατών της Ε.Ο.Κ. να δείξουν το υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης που τα ενώνει. Σκοπός του Ε.Τ.Π.Α. ήταν η μεταφορά πόρων από τα πλουσιότερα στα φτωχότερα κράτη της Ε.Ο.Κ. με στόχο την οικονομική τους ανάπτυξη, 1 Ιανουαρίου 1981: η Ελλάδα αποτελεί πλέον το 10ο μέλος της Ε.Ο.Κ. (είχαν προηγηθεί οι: Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία από την 1η Ιανουαρίου του 1973), 7 Φεβρουαρίου 1992: υπογράφεται η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωστότερη ως Συνθήκη του Μάαστριχτ), βάσει της οποίας: η Ε.Ο.Κ. μετονομάζεται σε Ε.Ε., θεσπίζονται σαφείς κανόνες για: το μελλοντικό ενιαίο νόμισμα, την κοινή εξωτερική πολιτική, την κοινή πολιτική ασφάλειας, την στενότερη συνεργασία των κρατών μελών σε θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων, 1 Ιανουαρίου 1993: τίθεται επίσημα σε λειτουργία η Ενιαία Αγορά, που συνεπάγεται την ελεύθερη κίνηση προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, 26 Μαρτίου 1995: υπογράφεται η Συνθήκη του Σένγκεν (κατάργηση διαβατηρίων), 17 Ιουνίου 1997: υπογράφεται η Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία βασίζεται στη συνθήκη του Μάαστριχτ, 1 Ιουνίου 1998: ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 49 1 Ιανουαρίου 1999: υιοθετείται το Ευρώ ως ενιαίο νόμισμα από 11 χώρες της Ε.Ε. Αρχικά χρησιμοποιείται μόνο για χρηματοπιστωτικές και εμπορικές συναλλαγές, 1 Ιανουαρίου 2002: επίσημη κυκλοφορία του Ευρώ ως ενιαίου νομίσματος στις 12 χώρες της Ε.Ε., 24 Οκτωβρίου 2004: τα 25 πλέον κράτη μέλη της Ε.Ε. αποφασίζουν ότι ήρθε η ώρα ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος, 13Δεκεμβρίου 2007: υπογράφεται η Συνθήκη της Λισαβόνας με την οποία τροποποιούνται οι προηγούμενες συνθήκες, Σεπτέμβριος 2008: η χρηματοπιστωτική κρίση χτυπά τις πόρτες της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.): ιδρύθηκε την 1η Ιουνίου του 1998, εδρεύει στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας, είναι απολύτως ανεξάρτητη αρχή, έχει τον σεβασμό όλων των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. και των εθνικών κυβερνήσεων των κρατών μελών, εποπτεύει των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών, είναι αρμόδια για: τη διαχείριση του Ευρώ, τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών (μέσω του ελέγχου των πληθωριστικών πιέσεων), τη χάραξη και την εφαρμογή της οικονομικής και της νομισματικής πολιτικής της Ε.Ε., ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 50 την άσκηση εποπτείας και ελέγχου επί των κεφαλαιαγορών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Αρμοδιότητες της Ε.Κ.Τ.: καθορίζει τα βασικά επιτόκια για την ευρωζώνη, ελέγχει την προσφορά του χρήματος, διαχειρίζεται τα συναλλαγματικά αποθεματικά της ευρωζώνης και προβαίνει σε αγοραπωλησίες νομισμάτων όταν το κρίνει αναγκαίο για τη διατήρηση της ισορροπίας των συναλλαγματικών ισοτιμιών, συμβάλλει στην ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών, παρέχει άδεια στις κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης να εκδίδουν χαρτονομίσματα του ευρώ, παρακολουθεί τις τάσεις των τιμών και αξιολογεί τον κίνδυνο που αυτές συνεπάγονται για τη σταθερότητα των τιμών στην ευρωζώνη. Όργανα λήψης αποφάσεων της Ε.Κ.Τ.: Εκτελεστική Επιτροπή: παρακολουθεί τη διαχείριση των τρεχουσών υποθέσεων της Ε.Κ.Τ., Διοικητικό Συμβούλιο: διαμορφώνει την νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης, καθορίζει τα επιτόκια δανεισμού των εμπορικών τραπεζών από την Ε.Κ.Τ., Γενικό Συμβούλιο: συμμετέχει στις συμβουλευτικές και συντονιστικές λειτουργίες της ΕΚΤ και στην προετοιμασία της προσχώρησης νέων χωρών στην ευρωζώνη. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 51 Επισημάνσεις: με την ίδρυση και λειτουργία της Ε.Κ.Τ. οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της Ε.Ε. έχασαν ένα από τα δύο εργαλεία άσκησης πολιτικής που είχαν μέχρι τότε. Αυτό της Νομισματικής Πολιτικής, το δεύτερο εργαλείο άσκησης πολιτικής, αυτό της Δημοσιονομικής Πολιτικής, περιορίστηκε αρκετά με τη συνθήκη του Μάαστριχτ και τις λοιπές που ακολούθησαν. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 52 ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΔΑΝΕΙΑ Πηγές - Βιβλιογραφία Γενικό Λύκειο Αγρού Κέρκυρας Α΄ τετράμηνο σχολικού έτους 2013-2014 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 53 ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ» Γ΄Λυκείου, Έκδοση 2012, 2. «ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ» Α΄ Λυκείου, Έκδοση 2012, 3. «Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ – ΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ», Niall Ferguson, 2008, 4. «ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 2000-2011 - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ», ερευνητική εργασία ΓΕΛ Αγρού, Β΄ τετράμηνο σχολικού έτους 2012-2013, 5. http://alogoskoufis.wordpress.com 6. http://ec.europa.eu (ιστοχώρος Ευρωπαϊκής Επιτροπής), 7. http://www.hba.gr (ιστοχώρος Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών) 8. http://www.hdgf.gr (ιστοχώρος Ελληνικού Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων), 9. http://www.nbgfactors.gr (ιστοχώρος Factoring Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος), 10. http://www.hvca.gr (ιστοχώρος Ελληνικής Ένωσης Venture Capital), 11. http://www.real.gr, 12. http://www.imerisia.gr, 13. http://www.investopedia.com, 14. http://www.thebubblebubble.com, 15. http://www.biblegateway.com. ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΡΟΥ – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Σελίδα 54
© Copyright 2024 Paperzz
